Fries Modelbaan Bulletin 42-02

FRIES MODELBAAN BULLETIN

Friese Modelbaan Club

Pagina 1 Inhoudsopgave.

Pagina 2 Van de bestuurstafel.

Pagina 4 Van de redactie.

Pagina 5 Vakantie met treintjes (1).

Pagina 11 Help het Nederlands Spoorwegmuseum door de foto’s heen.

Pagina 13 Hybride baan – stand april 2024.

Pagina 26 Activiteiten Agenda.

Pagina 27 Busreis Miniatur Wunderland Hamburg.

Pagina 27 Beurzen en evenementen 2024.

Pagina 28 Scenery Moezelbaan.

Pagina 31 Met de rode en gele duivel naar Medemblik.

Pagina 37 H0e baan – Het vervolg.

Pagina 39 Workshop Traincontroller.

Pagina 40 Automatisering per computer (1).

Pagina 48 Werkverkeer bij station Lwd.

Pagina 49 Colofon.

Clubblad juni 2024

Foto’s voorpagina:

1) Op stap met de Rode en Gele duivel. Zie verslag op pagina 34.

2) De route van de Oriënt Express, ging langs steden als Londen en Parijs bij Modelbahn Wiehe. Zie verslag op pagina 7.

3) Wijnranken, bomen en struiken op de baan. Zie verslag op pagina 30.

Rood, Groen en Geel

Wat hebben de kleuren rood, groen en geel met onze hobby te maken, zul je zeggen. Nou…. Meer dan je zou denken! Lees maar eens mee.

Zo bij binnenkomst zou je het niet meteen zeggen: spoorse attributen, een roestkleurige trapleuning, maar boven gekomen valt meteen een geel paaltje op. Geel, een opvallende kleur, die bij NS veelvuldig in gebruik is.

Een dwergsein: in eerste instantie zwart. Maar eenmaal in werking: een rood, geel en groen signaal. Rood is stoppen. is opletten, rustig aan! En groen: een teken dat het veilig is om verder te gaan.

In de kantine allemaal meubilair met rode bekleding, een afbeelding van een rode TEE en aan de bar kunnen we geel bier in groene flesjes bestellen.

Eenmaal bij de banen wordt het een stuk duidelijker. De scenery bestaat voor een groot deel uit groen: gras, struiken en bomen. Hier en daar afgewisseld met geel en bruin. Op dit moment nog niet aanwezig op de banen: lichtseinen, waarmee met rood, geel en groen de treinen in goede banen geleid worden.

Groen is ook de kleur van het voorjaar en de zomer. De periode, waarin we momenteel weer genieten van al het groen om ons heen. Bij het verschijnen van de volgende uitgave van dit bulletin, zal de kleur groen weer plaats maken voor wat meer herfstig geel.

En verder, als je heel goed kijkt (en luistert) zie en hoor je, dat er onderhuids nog meer rood, groen en geel aanwezig is. Groen en geel van ergernis en als het te lang duurt…. Een rood hoofd! Want ook wij hobbyisten kunnen ons soms mateloos irriteren aan situaties, die net even anders uitpakken dan we verwachten. Het loopt misschien even anders dan we het zelf zouden doen. Een boompje dat net niet de juiste kleur heeft, een wissel op een verkeerde plaats en de geur van sigarettenrook. Zo heeft ieder zijn eigen ergernissen, waarbij de kleuren groen en geel elkaar in rap tempo op kunnen volgen. Waarschijnlijk kun je zelf nog veel meer voorbeelden noemen, waarbij jij je ergert aan een specifieke situatie.

Maar die kleuren rood, groen en geel kun je gelukkig op een heel natuurlijke manier te lijf gaan. Vraag de ander eens wat zijn gedachte is bij die te bruine boompjes, zonder zijn werk meteen te veroordelen. Ga in gesprek over de keuze voor het plaatsen van die wissel. Of spreek je rokende mede-hobbyist even aan en verzoek hem om een paar meter verderop te gaan staan roken.

Laten we met elkaar zorgen dat we ons minder ergeren aan anderen, door samen in gesprek te gaan over hoe we bepaalde dingen doen. Waarom we die doen en hoe we tot een ‘gulden middenweg’ kunnen komen. Dan kunnen we, aan die voor ons zo bekende kleurencombinatie rood, geel en groen, een vierde kleur toevoegen: een gouden toekomst voor onze FMC.

Namens het bestuur,

René

Bourgonje

Van de redactie

Proficiat leden, wat een copy kwam er deze keer binnen. Hopelijk voor elk wat wils. Hier een kleine opsomming.

Bij de open dagen op 23 en 24 maart konden we al kennismaken met de voortgang van de Hybride baan. Guido is in de pen geklommen en geeft ons een kijkje in de techniek. En dan weet je het wel, een kort verslag kent Guido niet.

Regelmatig gaan leden op reis en kunnen het niet laten op zoek te gaan naar treinen, groot of klein. Gerard Crone bezocht Modelbahn Wiehe en bleef zich verbazen.

Met het verslag van Marthijn kunnen we nagenieten van de reis die Marthijn en Renée op Koningsdag maakten met de rode en gele duivel naar Medenblik.

Op 11 mei gaf Koos Gӧhl de workshop Traincontroller. Vanaf deze uitgave kun je zelf ook aan de slag met traincontroller. Volg het stappenplan. Wel ff Traincontroller downloaden (versie 9.0 Gold).

Op de valreep leverde Gerrit een verslag in van de voortgang van de H0e baan. En dat blijkt nog een hele puzzel te zijn.

Door de drukke werkzaamheden (vijf ploegendienst) van Menno van Kammen waren de redactiewerkzaamheden van hem niet meer goed te combineren met zijn werk. Het verzamelen van de copy kwam dan ook de laatste jaren meer en meer te liggen bij ondergetekende. Menno heeft om bovenstaande reden besloten om na 7 jaar te stoppen als redactielid. Menno, vanaf deze plek bedankt voor je bijdrage aan de redactie van ons clubblad.

Kopij voor het volgende boekje graag voor 10 augustus inleveren bij de redactie.

Trijn VERGEET NIET REGELMATIG EEN BLIK TE WERPEN OP HET PRIKBORD.

Vakantie met treintjes (1)

Tijdens de vakantie in voormalig Oost-Duitsland, Thüringen, hebben we twee plaatsen bezocht met een miniatuurwereld. De eerste was Modelbahn Wiehe, waarvan ik hierbij een kort verslag geef. Het tweede komt in een volgend stukje aan bod.

Modelbahn Wiehe wordt aangekondigd met onder meer het mogen bewonderen van het terracottaleger, het paaseiland, de orient express en een geldreis. Wat kan een liefhebber nog meer wensen. Alle reden om een uitstapje te plannen.

Bij aankomst blijkt het een grote hal te zijn met een ruime parkeerplaats, inclusief een mogelijkheid om de auto op te laden. Het was in een warme tijd en veel mensen hadden blijkbaar de voorkeur om hun vertier buiten te zoeken, want er was voldoende ruimte op de parkeerplaats.

Bij binnenkomst werden we welkom geheten door een vriendelijke dame. Met de ledenkaart van Märklin kreeg ik korting en ook mijn echtgenote, die zonder ledenkaart was, kreeg de korting. Ook kregen we een boekje met het overzicht van de hallen A t/m F.

In hal A is een HO baan met als thema Thüringen en daarbij vele markante bezienswaardigheden. Hier kom ik later op terug.

Hal B toont een LGB-baan met als thema de Harz. De baan heeft 374 meter aan rail en 81 wissels. Het is een mooi grote baan met aan de ene kant vele details. Door een luchtgekleurde achterwand en heuvellandschap wordt diepte gecreëerd. Maar aan de andere kant ook de ruwe afwerking, die we vaker zien bij de LGB en tuinbanen.

Hal C biedt een “Lego/ Duplo/ Houten baan met bijpassend rijdend materieel voor de jongsten. Aandrijving via spierkracht. Gooien van de wagonnen is een ongewenste bezigheid. Ouderlijk toezicht of helmplicht gewenst.

Daarnaast bood Hal C een kijkje op Paaseiland. Een van de onderwerpen, die de interesse hadden opgewekt. Een modelbaan met Paaseiland! Hoe zouden ze de toegang via het spoor geregeld hebben, welk station zou gekozen zijn. Hoe zou het landschap met sporenplan zich verhouden tot de beroemde beelden. Vergelijkbare vragen waren er ten aanzien van het terracotta leger en de geldreis. Het viel een beetje tegen. Het Paaseiland betrof een stuk strand met een aantal kopieën van de beroemde beelden circa anderhalve meter hoog naast elkaar opgesteld. Een statische opstelling zonder enige beweging.

De geldreis en het terracottaleger in hal E gaf ook geen relatie met een verwacht modelspoor gebeuren. Het leger was een groep van de beelden in een situatie, die deels een miniatuur was van de werkelijke situatie in China en de geldreis bestond uit een aantal vitrines met daarin bankbiljetten uit vele landen.

Voor geïnteresseerden wellicht een leuk beeld, maar voor mij was de relatie met Modellbahn Wiehe onduidelijk.

Dan maar weer terug naar het doel van het bezoek. De modelbaan, of eigenlijk de modelbanen.

In hal D waren er twee banen. Een HO baan, die de route van de Oriënt Express zou moeten weergeven en een TT-baan met de ICE-spoor van Würzburg naar Hamburg. Nu zijn wij vanuit de club vast teveel verwend, maar er waren wel wat erg opvallende en hinderlijke zaken.

De HO baan, de vertaling van de route van de Oriënt Express, ging langs steden als Londen en Parijs. In London was Towerbridge opgenomen, maar een 3Dpuzzel of LEGO geeft meer detail. Er was bij een nadere blik iets van herkenning. Parijs toonde de Notre Dame, geheel in wit, de Arc de Triomf en de Eifeltoren, maar de Seine ontbrak bijvoorbeeld, terwijl deze volgens mij langs de Notre Dame stroomt. Zo ook de Hagia Sofia bij de Bosporus was een weinig gedetailleerd model. Onduidelijk was voor mij waarom bijvoorbeeld de Dom in Keulen in fluoriserend groen papier was gemaakt. Langs al deze herkenningspunten reden treinen van diverse aard, maar een karakteristieke stam van de Oriënt Express heb ik helaas gemist. Wellicht dat Thüringen als onderdeel van Oost-Duitsland minder mogelijkheden bood om een en ander ter plaatse te bekijken.

Naast de baan zijn er ook diverse modellen te zien van de materieel van de Oriënt Express. Beeld mooi te zien op de website. https://www.modellbahnwiehe.de/de/galerie/orient-express.html

De baan in T beeldt het ICE-traject naar Hamburg, doorgetrokken naar Berlijn. Het is een 280 m2 grote baan in een L-vorm. Naar mijn idee netjes vorm gegeven met ook weer diverse herkenningspunten. Ook dit is een wat oudere baan, waardoor een karakteristiek gebouw van Hamburg als het Elbphilharmonie natuurlijk ontbreekt. Ook het havengedeelte is er niet en daardoor natuurlijk ook de concurrent MiWuLa. Aan het eind van baan was Berlijn. De grote televisietoren (Fernsehturm) van Berlijn was pontificaal aanwezig naast een model van de Brandenburger Tor en een model van het parlementsgebouw van Duitsland, de Reichstag. Waar de Fernsehturm eigenlijk een slanke toren is, was het in model een toren met een relatief grote omtrek, waardoor het uit de toon viel. Diverse treinen trokken door het landschap, dorpen en industriegebieden. Natuurlijk was daar ook de ICE bij.

In Hal F tenslotte was de “grootste stationaire binnen-tuinbaan” ter wereld te zien. Ook dit is een LGB-baan. Wanneer er wordt gesteld dat het de grootste is, dan moet het om de Verenigde Staten van Amerika gaan. En dat is ook het onderwerp van deze baan. Zoals gezegd, ben ik wat verwend met de kennis van onze club, maar New Yorkse wolkenkrabbers als een stapel dozen van 80 bij 80, houten bruggen van het Wilde Westen met onbewerkte balkjes en schroeven van de lokale bouwmarkt en dergelijke oplossingen en bijvoorbeeld Mount Rushmore met de hoofden van de presidenten, inclusief Obama (met stereotype dikke n...-lippen en Bush) leiden vooral tot een glimlach, maar niet tot bewondering voor de kwaliteit van de modelbaan. Reacties op internet tonen, dat andere bezoekers genieten van hetgeen geboden wordt. Zo zie je maar: over smaak valt niet te twisten.

Dan terug naar het begin, naar hal A. Het oudste deel van de tentoonstelling. Dat dit het oudste deel is blijkt ook uit het wat stoffig geworden groen. Maar overal was dit voor mij het mooiste deel van het bezoek. Het is een HO baan van 50 bij 10 meter met als onderwerp Thüringen met haar bekende bezienswaardigheden als bijvoorbeeld het kasteel Wartburg uit Eisenach, het Kyffhäuser monument ter nagedachtenis aan Kaiser Wilhelm I, steden als Erfurt en Weimar en ook een ruim groen landschap en stoomloc depot etc. Een overzichtsfoto geeft een goed beeld van het ruime groene landschap.

Door het landschap rijden vele treinen. Steeds zijn er weer details te vinden, die het leven van de jaren 60 – 70 weergeven.

Wat verder opvallend was in de eerste hal waren de muurschilderingen, die onder andere verschillende bekende historische gebouwen in Thuringen toonden en waarvan een deel dan ook terug te vinden waren op de baan. Aan de andere kant waren het muurschilderingen welke de technische ontwikkelingen lieten zien.

Meer informatie: www.modellbahn-wiehe.de . Hier zijn ook de muurschilderingen te vinden in de galerij onder Geschichte en onder Burgen en Schlösser. Voor diegenen die moeite hebben met het Duits is er ook een vertaling in Russisch en Chinees. Mocht dat niet helpen dan kan het ook nog in Frans of Engels. Ook te vinden op YouTube. Het laatste nieuws is, dat de tentoonstelling te koop is. De huidige eigenaar en oprichter stopt vanwege de leeftijd en een nieuwe beheerder wordt nog gezocht. De toekomst is daarmee onzeker. Maar wanneer je in de buurt bent, ga dan kijken en vorm je eigen mening

Gerard Crone.

Het Spoorwegmuseum in Utrecht heeft door de jaren heen een grote fotocollectie verzameld.

Zowel vanuit NS als diverse fotografen bevat de collectie ruim 200.000 foto’s. Op deze foto’s zijn bij lange na niet altijd treinen te zien.

Er zijn ook foto’s van de afdeling publiciteit van de NS (over de jaren 19171995), de staatsaanleg van het spoor (1863-1914), diverse 19e-eeuwse Nederlandse spoorwegmaatschappijen, stations, spoorwegen in het voormalig Nederlands-Indië, fabrieksfotografie en luchtfoto’s van spoorlijnen, gebouwen en bruggen, maar ook openingen en natuurlijk materieel. De foto’s geven een overzicht van de ontwikkeling van de spoorwegen in Nederland, bijna vanaf het begin van de fotografie omstreeks 1850 tot nu. Dat maakt dat onze fotocollectie uniek en van nationaal en internationaal belang is.

Al die foto’s zijn sinds kort gedigitaliseerd en worden momenteel door een groep vrijwilligers van informatie voorzien. Zij geven een beschrijving van wat er op de foto staat afgebeeld. Zo worden de foto’s vindbaar en doorzoekbaar, niet alleen voor het museum, maar voor iedereen!

Een deel van deze gedigitaliseerde foto’s is nog nooit eerder door iemand bekeken en moet nog van een beschrijving worden voorzien.

Alle foto’s worden in diverse fotoprojecten via de speciale crowdsourcing website aangeboden. Zo kun je thuis, vanachter je eigen computer,

schatgravend deze prachtige fotocollectie waarnemen en beschrijven. Als vrijwilliger van dit project krijg je allerlei verschillende foto’s te zien, die jij van informatie kunt voorzien.

Je hoeft er geen spoorwegexpert voor te zijn (al helpt enige kennis natuurlijk wel), want het beschrijven doe je thuis achter de computer door per foto een aantal invoervelden te vullen. Deelnemers aan de zogenaamde crowdsourcing (het uit de menigte halen van informatie) krijgen tevoren een invulinstructie en kunnen oefenen. Het vrijwilligerswerk wordt nu door zo’n vijftig enthousiastelingen gedaan. Maar met zoveel fotomateriaal is alle hulp welkom. Iets voor jou?

Lijkt het jou leuk om een paar verloren uurtjes in de week te spenderen aan het beschrijven? Het is een unieke kans om te duiken in de tot dan toe verborgen fotocollectie van het Spoorwegmuseum. Je krijgt toegang tot foto’s, die nog maar door weinig ogen zijn gezien. Jouw beschrijvingen van de foto’s maken de foto’s straks toegankelijk voor veel meer mensen, voor nu en in de toekomst.

Nieuwsgierig geworden? Kijk dan eens op de website: https://www.spoorwegmuseum.nl/over/vacatures/crowdsourcingvrijwilliger/

Het is bijzonder leuk om te doen! Wim Hoekema

Terugblik Open Dagen Hybride baan – stand april 2024.

Door Guido Kleijkers

De 2024 versie van de FMC Open Dagen zijn achter de rug, succesvolle dagen kunnen we wel zeggen. Een van de onderwerpen op deze 2 dagen was een demonstratie opstelling van de hybride baan. In dit artikel beschrijf ik de actuele stand van de ontwikkeling van de elektronica en geef ik een vereenvoudigde beschrijving van het werkingsprincipe van die elektronica.

Wijzigingen in de samenstelling van de Hybride baan werkgroep

Jonny is geen lid meer van de hybride baan werkgroep. Hij heeft zijn werkzaamheden naar de scenery verlegd. Dat betekent dat de groep uit 2 leden bestaat: Rauke en Guido

Nieuwe opzet voor de hybride baan besturing

Het zal de clubleden, die al meer dan 4 jaar lid zijn, waarschijnlijk opgevallen zijn: de hybride testbaan was kort voor de FMC Open Dagen weer opgesteld.

En op de open dagen was er zelfs een demonstratie van hybride rijden. Weliswaar hand bediend, maar toch reden daar op het testovaal een 3-rail Märklin V60 met Motorola decoder van Dick en een 2-rail Fleischmann E111 met DCC-decoder van Guido rondjes op dezelfde baan. Beide locs werden door verschillende centrales aangestuurd: de Märklin V60 door een Uhlenbrock Intellibox en de Fleischmann E111 door een Fleischmann TwinCentre.

Na de corona onderbreking is het hybride baan project weer opgepakt. Voor de nieuwe clubleden, die niet weten waar het over gaat, volgt in het volgende hoofdstuk een uitleg.

Omdat de wensen en eisen ondertussen veranderd zijn, is ook de opzet van de hybride baan besturing gewijzigd. In de eerste opzet werd per blok uitgegaan van een module, die het gewenste railsignaal (digitaal Motorola of DCC, of zelfs analoog gelijk-/wisselstroom) op de rails zet voor een 2-rail loc of een 3-rail loc. Die opzet ligt nu in de afvalbak. Guido kreeg bijna nachtmerries, toen hij hoorde dat 'Yzerwerke' helemaal hybride moet, want dat betekent dat 80 tot 100 blokken nodig zijn. In de nieuwe opzet wordt het railsignaal niet meer gegeneerd door de hybride baan besturing, maar worden booster uitgangen met relais op de juiste manier aan de rails gekoppeld.

De Hybride baan, eerst het geheugen opfrissen

Om de nieuwe leden bij te praten begin ik bij het begin. Voor de duidelijkheid: als we over 'hybride baan' spreken hebben we het uitsluitend over schaal H0. Zoals de meeste modelspoorders weten, is er bij H0 sprake van 2 systemen: het 2-rail systeem (vaak ten onrechte als 'gelijkstroom-systeem' aangeduid) en het 3-rail systeem, ook vaak het Märklin-systeem genoemd (en vaak ten onrechte als 'wisselstroom-systeem' aangeduid).

De verschillen zijn in figuur 1 schematisch weergegeven.

Figuur 1: het 2-rail en 3-rail systeem schematisch weergegeven

In het 2-rail systeem of 2L (links) wordt elk van de 2 uitgangen van de transformator/rijregelaar/booster op één van de railstaven aangesloten. De motor aansluitingen zijn elk verbonden met één van de wielen. In het plaatje is een van de wielen geïsoleerd van de as. Bij sommige locs (en rijtuigen) zijn beide wielen geïsoleerd, de stroomafname verloopt in dat geval precies hetzelfde als de situatie met enkele isolatie.

In het 3-rail systeem of 3L (rechts) wordt één uitgang van de transformator/rijregelaar/booster op beide railstaven aangesloten. De andere uitgang wordt op de zogenaamde middenrail aangesloten. Bij 3-rail zijn de wielen niet geïsoleerd van de as. In deze situatie wordt één aansluiting van de motor op de wielen aangesloten, de andere motoraansluiting wordt verbonden met de 'sleper' die contact maakt met de middenrail.

Deze systemen zijn niet te combineren, want:

• Als een 2-rail loc op een 3-rail spoor gezet wordt, staat op beide spoorstaven altijd dezelfde spanning, de motor krijgt geen spanning, de 2rail loc kan niet rijden.

• Als een 3-rail loc op een 2-rail spoor gezet wordt, veroorzaakt die loc een kortsluiting van de uitgangen van de 2-rail transformator/ rijregelaar/booster. De middenrail ontbreekt, de 3-rail loc krijgt geen spanning, de 3-rail loc kan niet rijden.

Wat een hybride-baan is, is nu niet meer moeilijk te raden: dat is een baan waarop zowel 2-rail als 3-rail locs kunnen rijden.

Hybride banen zijn niet nieuw, ze bestaan al lang. Om het verwarrend te maken, worden banen, waarop analoog en digitaal gereden kan worden, vaak ook 'hybride' genoemd. Binnen de FMC en dus ook in dit verhaal wordt met 'hybride baan' een H0 baan bedoeld, waarop zowel 2-rail als 3-rail locs (en wagons/rijtuigen) kunnen rijden.

Hybride banen bestaan al lang. Ze kunnen op veel verschillende manieren opgebouwd worden met verschillende manieren van besturing/aansturing:

• Analoog of digitaal (met 2-rail en 3-rail op hetzelfde spoor).

• De hele H0 baan hybride of maar een deel.

• Hybride deel:

➢ Hele hybride baandeel: óf alles 2-rail óf alles 3-rail.

➢ Opdeling in blokken, per blok: óf 2-rail óf 3-rail.

• Bij analoog: één trafo/regelaar voor de hele hybride baan of aparte trafo's/regelaars voor 2-rail en 3-rail.

• Bij digitaal: één centrale (of booster) voor de hele hybride baan of aparte centrales (of boosters) voor 2-rail en 3-rail.

• Omschakeling 2-rail/3-rail handmatig of automatisch, waarbij automatisch op verschillende manieren kan:

➢ Via de computer die de baan bestuurt (de computer moet dus weten of de locs op de baan 2-rail of 3-rail locs zijn!).

➢ Via magneetjes aan de locs (b.v. magneetje voor 3-rail), of een andere manier van herkenning (b.v. barcodes onder de loc).

➢ Volledig automatisch.

Bij de FMC streven we naar een volledig automatisch hybride systeem voor bepaalde delen van de baan, zoals stations, de nog te bouwen 'Yzerwerke' (hoogovens) en haven rangeerterreinen. De hybride delen worden in blokken opgedeeld, net zoals nu voor de H0 baan gedaan is.

Het systeem moet dus volledig automatisch kunnen herkennen of er wat op de rails staat en als er iets staat, wat het is. Deze harde eis eenvoudig gezegd: als je een nieuwe loc koopt, moet die meteen zonder extra acties na het uitpakken en op de rails zetten, kunnen rijden.

De H0 baan wordt nu bestuurd door één computer voor de 2-rail trajecten en één computer voor de 3-rail trajecten. Deze computers zullen ook de hybride baan aansturen. De aansturing wordt dus gescheiden voor 2-rail en 3-rail treinen.

Uiteraard moet de 2-rail computer 'zien', wanneer een blok bezet is door een 3-rail loc, maar het is voor de 2-rail computer niet belangrijk om te weten wat in het blok staat. Bezet is bezet. Andersom geldt ook. Een blok dat bezet is door een 2-rail loc is ook bezet voor de 3-rail computer. Ook hier geldt 'bezet is bezet'.

De Hybride baan aansturing – eerste pogingen

We gaan nu eens kijken hoe een hybride baan aansturing eruit ziet. In figuur 2 is de eerste poging weergegeven. Voor het gemak worden vanaf nu alleen de spoorstaven en de middenrail weergegeven.

Figuur 2: het hybride systeem – eerste poging (maar fout!)

De oplossing in figuur 2 werkt uiteraard niet. De boel zo aansluiten veroorzaakt een kortsluiting voor de 2L Trafo (of booster). Voor de 3L Trafo (of booster) is er niets aan de hand. Maar we willen 2-rail en 3-rail door elkaar kunnen gebruiken, deze opzet is niet goed, laten we dit maar zo snel mogelijk vergeten. We rijden nooit tegelijk 2-rail en 3-rail in één blok. Met schakelaars is het mogelijk óf alleen het 2-rail óf alleen het 3-rail signaal op de spoorstaven+middenrail te zetten. We krijgen dan de situatie uit figuur 3.

Figuur 3: het hybride systeem – dit werkt wel

In figuur 3 staan alle schakelaars uit. Er kan niets rijden. Om met een 2-rail loc te rijden, moeten de schakelaars S2a en S2b gesloten worden, dan wordt spanning op de beide spoorstaven gezet.

Om met een 3-rail loc te rijden moeten de schakelaars S3a, S3b en S3c gesloten worden. Alle 5 schakelaars sluiten komt overeen met figuur 2, niet doen dus.

De volgende stap, de aansturing automatiseren

Omschakelen met een 2-polige en een 3-polige schakelaar maakt het afwisselend rijden met 2-rail en 3-rail locs mogelijk. Maar alles moet met de hand omgeschakeld worden. Bij meerdere blokken is dat niet handig. De boel moet automatisch omgeschakeld worden. Daarvoor zijn een aantal aanpassingen en uitbreidingen nodig op de situatie uit figuur 3. Ik beschrijf de aanpassingen niet in detail, stap met vragen op een van de hybride baan leden af.

Stap 1: relais in plaats van handmatige schakelaars

De belangrijkste stap is het vervangen van de schakelaars, dat worden relais. Relais zijn verkrijgbaar in vele varianten. Het bekendst zijn de versies met een spoel, waarmee contacten gemaakt en verbroken kunnen worden. Enkele nadelen van deze mechanische relais:

• Duur

• Relatief groot

• Mechanische omschakeling, dus slijtage bij intensief gebruik

• Contactpunten kunnen inbranden Tegenwoordig bestaan er ook zogenaamde 'elektronische' relais, beter bekend onder de naam 'solid state relais', afgekort tot SSR. Deze SSR's zijn een stuk kleiner dan mechanische relais, slijten niet en de meeste types kunnen ook wisselstroom schakelen. Wat prijs betreft zijn SSR's helaas even duur als mechanische relais.

Gelukkig voor ons zijn de onderdelen, waaruit SSR's opgebouwd zijn (een 'Gate Driver opto Coupler' en 2 N-Channel MOSFETs) ook los te koop en mooi voor ons, op die manier een stuk goedkoper dan kant en klare SSR's.

Stap 2: SSR-aansturing

De SSR-aansturing is een mooi klusje voor een microcontroller. In figuur 3 zijn per blok 5 schakelaars getekend, dus 5 SSR’s per blok. 5 Schakelaars is iets overdreven, de schakelaars S2b en S3c kunnen weggelaten worden (zie figuur 4). Dat vereenvoudigt de bezetdetectie die in stap 3 beschreven wordt.

Figuur 4: het hybride systeem – basisschakeling

Een (zelfbouw) SSR in- of uitschakelen is niets meer of minder dan een LED inof uitschakelen, immers, de ingang van de 'Gate Driver' is een opto coupler. Een microcontroller is makkelijk in staat 3 LEDs in of uit te schakelen. Per microcontroller kunnen meerdere blokken aangestuurd worden. Wij beginnen met 8 blokken per microcontroller, dat wil zeggen één printplaat stuurt straks 8 blokken aan.

Stap 3: de automatische bezetdetectie

Dit is veruit het moeilijkste onderdeel van de hybride baan besturing.

De detectie moet automatisch uitgevoerd worden. We hebben al een microcontroller die de SSR’s aanstuurt. De microcontroller kan ook de bezetdetectie uitvoeren. Vervolgens is de eerste vraag: wat moet gedetecteerd kunnen worden?

De bezetdetectie moet per blok deze situaties kunnen onderscheiden:

1) Het blok is leeg, d.w.z. er staat geen 2-rail loc of 3-rail loc in het blok.

2) In een leeg blok wordt een 2-rail loc op de rails gezet, de loc moet als 2-rail bezetting gedetecteerd worden. Een wagon/rijtuig met een 10k ohm weerstand op de assen moet ook als 2-rail gedetecteerd worden.

3) In een leeg blok wordt een 3-rail loc op de rails gezet, de loc moet als 3-rail bezetting gedetecteerd worden. Hetzelfde geldt voor een 3-rail wagon of rijtuig (die hebben niet geïsoleerde assen).

4) Een 2-rail loc (of wagon/rijtuig met 10k weerstand op de as) die een leeg blok inrijdt, moet als 2-rail bezetting gedetecteerd worden.

5) Een 3-rail loc (of wagon/rijtuig) die een leeg blok inrijdt, moet als 3-rail bezetting gedetecteerd worden.

6) Zolang een 2-rail loc (of wagon/rijtuig met 10k weerstand op een as) het blok bezet houdt, moet de detector dat 'zien'. En de detector moet kunnen 'zien' dat het blok vrij is als er geen 2-rail loc (of wagon/rijtuig) meer in het blok staat.

7) Zolang een 3-rail loc (of wagon/rijtuig) het blok bezet houdt, moet de detector dat 'zien'. En ook hier moet de detector kunnen 'zien' wanneer het blok weer vrij is.

Om de situaties 1) t/m 5) te kunnen herkennen, moeten alle 3 SSR’s van lege blokken uitgeschakeld worden. De SSR op de middenrail (schakelaar S3a) wordt ook uitgeschakeld. Dat wordt om 2 redenen gedaan:

➢ Om te voorkomen dat een 3-rail loc direct gaat rijden, zodra die op de rails gezet wordt

➢ De middenrail wordt alleen bij 3-rail bedrijf ingeschakeld, zodat er minder kans op kortsluiting van de 3-rail trafo/booster is bij ontsporingen van 2-rail locs en wagons/rijtuigen.

Bezetdetectie voor een leeg blok: het principe.

De beginsituatie is een spanningsloos blok (alle 3 SSR’s uitgeschakeld). Op de linker spoorstaaf uit figuur 4 wordt een hulpspanning van zo'n 20V ingeschakeld. Deze 20V hulpspanning wordt niet direct op de spoorstaaf gezet, maar via een weerstand van bijvoorbeeld 10k ohm. Vervolgens wordt de spanning op beide spoorstaven gemeten. De volgende situaties kunnen optreden:

1) Op de linker spoorstaaf staat 20V (de hulpspanning), op de rechter spoorstaaf staat 0V → het blok is leeg.

2) Op de linker spoorstaaf staat een spanning groter dan 4V, maar kleiner dan 15V, op de rechter spoorstaaf staat 0V → het blok is bezet door een 2-rail loc, wagon of rijtuig.

3) Op de linker spoorstaaf staat 0V, op de rechter spoorstaaf staat ook 0V → het blok is bezet door een 3-rail loc, wagon of rijtuig. Op de rechter spoorstaaf staat altijd 0V, meten is in dit geval overbodig. De uiteindelijke hybride baan besturing ziet er iets anders uit (figuur 5).

In figuur 5 zijn 2 diodes getekend. Deze diodes zijn nodig voor bezetdetectie van een blok, dat als 2-rail geschakeld is. Nu is het mogelijk alle 7 beschreven situaties te herkennen (zie figuur 5):

Figuur 5: het FMC hybride systeem, vereenvoudigde weergave

1) Op de linker spoorstaaf staat 20V (de hulpspanning), op de rechter spoorstaaf staat 0V → het blok is leeg.

2) Op de linker spoorstaaf staat een spanning groter dan 4V, maar kleiner dan 15V, op de rechter spoorstaaf staat 0,7V → het blok is bezet door een 2rail loc, wagon of rijtuig.

3) Op de linker spoorstaaf staat 0,7V, op de rechter spoorstaaf staat ook 0,7V (de diode spanningsval) → het blok is bezet door een 3-rail loc, wagon of rijtuig.

4) Op de linker spoorstaaf staat de 2-rail booster spanning (kan negatief zijn!) en op de rechter spoorstaaf staat 0,7V of -0,7V, de polariteit van de 0,7V komt overeen met de polariteit van de 2-rail booster → er rijdt een 2-rail loc, wagon of rijtuig het lege blok in.

5) Op de linker en rechter spoorstaaf staat 0V → er rijdt een 3-rail loc, wagon of rijtuig het lege blok in. Maar er is nog een situatie: een loc die uit een “3-

rail” blok komt, waar net gemeten wordt, of het blok nog bezet is. Dan staat 0,7V of -0,7V op de linker en rechter spoorstaaf (zie situatie 7)).

6) Blok 2-rail bezet: op de rechter spoorstaaf staat 0,7V of -0,7V (de polariteit van de spanning komt overeen met de polariteit van de 2-rail booster) → het blok is nog steeds bezet door een 2-rail loc, wagon of rijtuig.

→ Indien spanning 0V gemeten wordt, is het blok leeg.

7) Blok 3-rail bezet: schakel SSR3L voor de linker spoorstaaf tijdelijk uit en schakel de hulpspanning in, meet vervolgens. Op zowel de linker als rechter spoorstaaf staat 0,7V of -0,7V (de polariteit van de spanning komt overeen met de polariteit van de 3-rail booster) →het blok is nog steeds bezet door een 3-rail loc, wagon of rijtuig.

→ Indien 20V op de linker spoorstaaf en 0V op rechter spoorstaaf gemeten wordt, is het blok leeg.

Situatie 6) is de 'klassieke' 2-rail bezetdetectie d.m.v. stroomdetectie.

Situatie 7) is de 'klassieke' 3-rail 'nul-detectie' bezetmelding.

Moderne microcontrollers hebben allemaal analoog digitaal converters (ADC) ingebouwd waarmee spanningen gemeten kunnen worden. Helaas een probleempje: de ADC's in microcontrollers kunnen meestal alleen spanningen meten van 0V tot de voedingsspanning. De gebruikte microcontroller werkt op 3,3V. Daarmee is het meetbereik 0 tot 3,3V. Hoe kun je dan 20V meten, of nog erger, negatieve spanningen? De in figuur 5 getekende 'V-detector' lost dat probleem op, de uitleg hoe dat gebeurt valt buiten het bestek van dit verhaal.

Selectie van het railsysteem

De hybride testbaan was opgebouwd met Märklin C-rails, dat is een railsysteem met railbedding. Voor de test is deze rails aangepast, alle doorverbindingen tussen de spoorstaven zijn verwijderd. Op C-rails kunnen zowel 2-rail als 3-rail locs rijden. Wissels aanpassen kan ook. Een groot nadeel: voor C-rails is geen flex-rail verkrijgbaar (door de railbedding). Dan heeft Märklin nog het K-rails systeem, zonder railbedding. Voor het K-Rails systeem is wel flex-rail verkrijgbaar. K-Rails wordt gebruikt op de H0 modulebaan, maar voor 2-rail locs, wagons en rijtuigen levert dit railsysteem veel problemen op. Met name de wissels zijn een groot probleem. Veel 2-rail locs blijven hangen op de punt contacten van de middenrail. Bovendien ontsporen zowel 2-rail locs als wagons en rijtuigen heel snel op de K-Rails wissels. Een andere oplossing is het gebruik van een 2-rail systeem, waarbij een middenrail ingebouwd wordt. Bij deze oplossing is de ombouw van wissels de moeilijkste opgave.

De selectie van het railsysteem heeft nog tijd. De zoektocht kan parallel lopen met de verdere ontwikkeling van de hybride baan elektronica.

Aanvullende technische informatie

In het voorgaande verhaal werd het principe van het nieuwe FMC-hybride baan systeem beschreven. Informatie die ook van belang is:

• De testopstelling op de FMC Open Dagen is gebruikt om de relais te testen. De omschakeling tussen 2- en 3-rail werd uitgevoerd met SSR's. Dit was dus niet alleen een test om het rijden te bekijken, maar ook een test voor de aansturing van de SSR's. Die test was succesvol.

• De hybride baan besturing krijgt 2 elektrisch gescheiden LocoNet aansluitingen, één voor de 2-rail computer en één voor de 3-rail computer.

• De hybride baan besturing heeft RailCom detectie op alle blokken.

De RailCom detector voldoet niet helemaal aan de regels uit NMRA standaard S-9.3.2. De 1,8 ohm weerstand parallel aan de 2 diodes ontbreekt. Een 100% betrouwbare detectie is daarom niet gegarandeerd, maar tests tot nu toe hebben geen foutieve detecties opgeleverd. De RailCom detectie is zelfs richting gevoelig (alleen bij 2-rail locs). Dat wil zeggen, dat de besturing kan zien als een loc andersom op de rails gezet wordt ('vooruit' of 'achteruit'). Die informatie kan ook aan de 2-rail computer doorgestuurd worden.

• De 'blok bezet' en RailCom gegevens worden naar de betreffende computer doorgestuurd via LocoNet.

• De H0 banen worden aangestuurd met het DCC-protocol. Voor de hybride baan besturing maakt het niet uit welk protocol gebruikt wordt. De aansturing+detectie werkt correct als de booster uitgangsspanning tussen -21V en +21V ligt. Zelfs gelijkspanning en PWMmodulatie (Pulsbreedte modulatie) is mogelijk.

50Hz Wisselstroom is in principe ook mogelijk, maar de piek-tot-piek spanning moet binnen de -21V tot +21V grenzen blijven. Dat betekent een maximale transformator uitgangsspanning van 15V AC!!!!! De piek-tot-piek spanning van de Märklin omschakelpuls is veel hoger, die puls beschadigt meerdere onderdelen van de besturing! Analoog rijden met een Märklin transformator is niet mogelijk!

• In deze clubblad bijdrage is steeds sprake van een aparte 2-rail trafo/centrale en een aparte 3-rail trafo/centrale. De 2-rail en 3-rail locs kunnen ook met dezelfde trafo of centrale aangestuurd worden, de hybride baan besturing elektronica ondersteunt dat.

• Niet gezegd in de uitleg van de bezetdetectie: de bezetdetectie werkt ook als een van de boosters uit staat en zelfs als ze beide uitstaan. De detectie

werkt nog, omdat bij de bezetdetectie van een leeg blok alle SSR’s voor het blok uitgeschakeld zijn. De hulpspanning wordt door de hybride baan stuurmodule op de rails gezet. De hulpspanning komt dus niet uit een van de aangesloten boosters (zelfs zonder aangesloten boosters werkt de bezetdetectie!).

• De besturing krijgt een USB aansluiting waarmee een VT52 of VT100 terminal aangestuurd kan worden. Hiervoor is een computer, raspberry-Pi of iets vergelijkbaars nodig, met een geschikte emulator geïnstalleerd. Op de VT52/VT100 monitor kan eenvoudig informatie getoond worden zoals: welk blok is vrij, welk blok is bezet en RailCom informatie (b.v. decoder adres). Tevens is zo'n aansluiting zeer handig voor testdoeleinden (b.v. laten zien welke spanningen de microcontroller gemeten heeft). De eerste hybride baan besturingsprints krijgen allen een USB aansluiting. Of meerdere modules aan een aparte USB-module gekoppeld moeten worden, is nog een vraag. Dat is een vraag, die pas volgend jaar beantwoord moet worden.

• De voeding van de hybride baan modules wordt zeer flexibel opgebouwd. Om alles aan te sturen en te kunnen detecteren zijn de volgende spanningen nodig (allen gelijkspanning, DC): -5V, -1,65V, +3,3V, +5,0V en +24V. Al deze spanningen worden op de hybride baan module gegenereerd uit een enkele 6V–20V/3Watt gelijkstroom voeding of een enkele 6V–15V/3Watt wisselstroom voeding.

Vervolgstappen

Op foto 1 zijn prototypes te zien van:

- 2 blokmodules (per module kunnen 2 railblokken aangestuurd worden).

- 1 stuurmodule met microcontroller die in totaal 8 blokken (= 4 van de getoonde blokmodules) kan aansturen.

De 2 blokmodules zijn gebruikt bij de hybride baan demonstratie tijdens de FMC Open Dagen.

Deze blokmodules zijn niet hetzelfde. De zelfbouw SSR’s en 20V hulpspanning zijn gelijk. De bezetdetectors (de V-detectors uit figuur 5) zijn anders opgebouwd. Op deze manier kan getest worden met welke elektronica onderdelen de bezetdetectie het beste werkt. Bovendien zijn op deze prototype blokmodules meerdere onderdelen op kleine printjes geplaatst, een ander onderdeel inprikken is eenvoudig. In de uiteindelijke versie worden alleen smd1) onderdelen gebruikt, per blok is dan veel minder ruimte nodig dan op de prototype print.

De blokmodules vormen het analoge deel van de hybride baan besturing.

De processor en de (nu nog) lege ic-voetjes die op de stuurmodule te zien zijn, vormen het digitale deel van de hybride baan besturing. Op de foto is alleen de processor (een 16-bit dsPIC33E van Microchip) en de -5V 'generator' (een zogenaamde Charge Pump) gemonteerd. Op de uiteindelijk printplaat wordt de stuurelektronica voor 8 blokken ook opgebouwd met smd onderdelen (de processor is al een smd versie). De stekkers en flatcables zijn niet meer nodig.

De uiteindelijke printplaat zal daarom iets groter zijn dan de prototype stuurmodule (15 cm x 9 cm). De protype stuurmodule is nog niet klaar, de voedingen voor +3,3V, +5,0V en 24V ontbreken nog. De -1,65V wordt op de prototype stuurmodules gegenereerd.

Zodra de geschiktste opbouw van de blokmodules bepaald is, worden 2-blok printplaten ontworpen en meerdere printplaten besteld. Met 4 van die blokmodules kan de stuurmodule verder getest worden. Zodra ook de stuurmodule opbouw volledig getest is, wordt een 8-blok hybride printplaat ontworpen en besteld. Daarmee wordt de boel nog eens getest. Misschien moet de printplaat aangepast worden, maar dat zullen hooguit kleine aanpassingen zijn.

Het streven is nog dit jaar een eerste werkende 8-blok hybride baan besturingsmodule te kunnen demonstreren.

Märklin is een geregistreerd naam van Gebr. Märklin & Cie. GmbH

Uhlenbrock en Intellibox zijn geregistreerde namen van Uhlenbrock Elektonik GmbH Fleischmann en TwinCentre zijn geregistreerde namen van Modelleisenbahn GmbH

DCC is een gedeponeerde handelsnaam van de NMRA (National Model Railroad Association) LocoNet is een geregistreerde naam van Digitrax, Inc.

RailCom is een geregistreerde naam van Lenz Elektonik GmbH

Tekeningen en foto door G.W. Kleijkers

1) Smd = surface mount device (= onderdeel dat op de print gemonteerd wordt, niet met pinnetjes door gaten)

Foto 1: enkele prototype onderdelen van het FMC hybride systeem.

Bouwzaterdagen: Eerste zaterdag van de maand 10:00 - 17:00 uur

Rijzondagen: 2e of 3e zondag van de maand 11:00 – 17:00 uur

Busreis Miniatur Wunderland Hamburg.

Op zondag 22 september 2024 gaan we met de bus naar Miniatur Wunderland in Hamburg.

De bus vertrekt om 04:30 uur vanaf het clubgebouw. Omstreeks 23:30 uur arriveren we weer bij de Friese Modelbaan Club in Leeuwarden.

De inschrijving kost u slechts €56,- per persoon.

De intekenlijst is te vinden op het prikbord of reageer op de mail, welke u van het bestuur heeft ontvangen.

en evenementen 2024

15 en 16 juni 2024 Surhuisterveen (Fryslân Bricks)

22 juni 2024 Expo Houten

24 augutus 2024 Expo Houten

Meer info: Https://www.nmf.nl/evenementen/ Https://huisjesmakelaar.nl/kalender Https://www.eurospoor.nl/ Https://www.eurospoor.nl/nl/bezoekers/lokale-beurzen/

Beurzen

Scenery Moezelbaan.

Op de Facebook pagina “FMC Stamtafel” van 6 april jl. plaatste Koos een foto waarop te zien was, dat de stamtafel deze middag verplaatst was naar de zaal naast de Moezelbaan.

Na het harde werken werd de ontstane gezelligheid bezegeld met een drankje. Ja, want tijdens deze middagen is het werken aan de scenery op de wanden van de berg en het maken van wijnranken, bomen en struiken best gezellig.

Vele tientallen honderden wijnranken en vele tientallen bomen en struiken zijn ondertussen gemaakt. Deze zijn al op de Moezelbaan geplaatst en zoals de meesten van jullie al hebben gezien, wordt het echt FMC 2.0 waardig. Niet alleen het maken van de “begrazing” en het plaatsen van deze wijnranken en bomen op de ondergrond, maar ook de kunstzinnige manier van het maken van rotsen maakt dit niveau meer dan waar.

Het zien van een op een “tompoes” lijkende, tegen de ondergrond geplakte bult Styrodur en Purschuim, komt er stap voor stap een bewerking naar een op een echt lijkende rotspartij die te zien is op een bij de Moezel gemaakte foto.

En al zijn enkele leden hard op weg naar de tweeduizend gemaakte wijnranken, minstens eenzelfde aantal hebben wij nog nodig.

De handen die de duizenden handelingen die nodig zijn geweest voor dit resultaat, zouden wel wat versterking kunnen gebruiken. Het aanleren van de techniek om deze wijnranken te maken, willen zij jou graag leren.

En zoals boven omschreven is het daarnaast ook nog erg gezellig.

Dick Visser

Foto’s: Ans

Met de rode en gele duivel naar Medemblik Global Mercy.

In het maartnummer van het maandblad ‘Op de Rails’ van de Nederlandse vereniging van belangstellenden in het spoor- en tramwegwezen (NVBS) is de aankondiging voor de jaarlijkse Koningsdagrit te vinden. Gaat ons staatshoofd op 27 april 2024 met de bus naar Emmen, wij gaan dit jaar op die dag met de trein naar Medemblik. Met de DE-3 151 van de Stichting 2454 CREW rijden wij van Amersfoort via Amsterdam naar Hoorn. Gezien het gegeven dat de de Stichting NVBS-Excursies (SNE) bij voorkeur op een vroeg tijdstip het vertreksein laat geven, betekent het voor ons, te weten Renée en schrijver dezes, om vroeg uit de veren te zijn. Aangezien het op het station Amersfoort Centraal voor een spoorwegenthousiast aangenaam vertoeven is, zijn wij ruimschoots op tijd op het voornoemd station. Conform het aangekondigde tijdstip vertrekken wij met 168 lotgenoten om 9.52 uur van spoor 4A. Op het boven het perron hangend display staat als eindbestemming Hoorn Kersenboogerd vermeld.

DE-3 151 komt binnen op spoor 4A van het station Amersfoort Centraal. Ondermeer via Baarn en Hilversum bereiken wij Amsterdam, waar wij door de IJ-tunnel middels Zaandam het station Hoorn bereiken. Door een opgelopen vertraging geraken wij uiteindelijk niet het op het hierboven genoemde Kersenboogerd.

Aangezien er alhier op het emplacement de nodige rangeerbewegingen benodigd zijn, is er ruimschoots gelegenheid om het tramstation vanuit en in alle hoeken te bekijken. De stoomtram naar Medemblik staat gereed om te vertrekken. Deze is samengesteld met rijtuigen van een diverse pluimage en wordt getrokken door stoomlocomotief 30 “Hoorn”.

Deze in 1908 door de fabriek van Arnold Jung gebouwde locomotief heeft ooit dienst gedaan bij de Gasfabriek te Rotterdam. In Hoorn wordt het hier gereedstaande zuster-treinstel DE-3 115, eveneens in eigendom zijnde van de Stichting 2454 CREW, aan de 151 gekoppeld.

stoomlocomotief 30 “Hoorn” klaar voor vertrek op het tramstation van

DE-3 115 en 151 gezusterlijk naast elkaar onder de voetgangerstraverse van het station van Hoorn.

SHM

Hoorn

DE-3 115 rangeerende op het tramstation van Hoorn.

DE-3 115 met Sprinters Nieuwe Generatie te Hoorn. Naarmate wij meer in het westen van ons land geraken is de bewolking toegenomen en is er af en toe een bui te bespeuren. Het enthousiasme wordt er niet minder om. In het programmaboekje staat vermeld, dat als bestemming voor deze excursie Medemblik is verkozen, aangezien er op het traject van de Stoomtram Hoorn-Medemblik (SHM) meer mogelijkheden voor fotostops zijn dan op het nationale railnet. Het aantal richtlijnen tijdens deze fotostops is er niet minder om. Befaamd en berucht is de zogenoemde ‘fotolijn’. De kunst hierbij is om niet in het beeld van een mede-fotograaf te komen. Gezien het aangeboren eigenwijs zijn bij sommige deelnemers en het min of meer toevallig aanwezig zijn van argeloze toeschouwers een bij voorbaat tot mislukken gedoemd streven. De eerste fotostop is in het station van Opperdoes alwaar gekruist wordt met de stoomtram komende uit Medemblik.

Motorwagen “Jaap” gekoppeld met SHM locomotief 6513 te Opperdoes.

Alhoewel wij in groten getale arriveren in een niet op een stoomtram gelijkende trein worden wij zowaar niet bekogeld met aardappelen. De stoomtram blijkt van een wel zeer wonderlijke samenstelling te zijn. Motorwagen “Jaap” uit de familie van het roemruchte materieel ’24, ook wel Blokkendoos genaamd, getrokken door stoomlok 6513. Deze locomotief heeft in 1887 de fabriek Hohenzollern AG verlaten en is een industrielocomotief van het type “Victor”. Dit type komt overeen met de serie SS 601-612, bij de NS vernummerd in 6501-6512. Vervolgens koersen wij in de richting van Medemblik. Aldaar vindt wederom een fotostop plaats aangezien ook hier een aantal rangeerbewegingen plaatsvinden. Ondanks een miezerige regen is ook hier de sfeer opperbest.

DE-3 en 151 worden ontkoppeld op het station van Medemblik.

DE-3 loopt voorbij de gereedstaande 151 om op de terugreis voorop te lopen.

Na het rangeren vertrekken wij in de tegenovergestelde richting, waarin wij gekomen zijn met als eindbestemming het station van Hoorn. Wederom wordt er gestopt in Opperdoes voor een fotostop in verband met het ingehaald worden door een stoomtram. Deze wordt getrokken door locomotief 26 “Ir. P. H. Bosboom”. Deze locomotief is in 1922 gebouwd door de Hannoversche Machinefabriek AG voor de Limburgsche Tramweg Maatschappij.

Aangezien er weer enige vertraging is opgelopen, vervalt de fotostop in Twisk. Dit is bijzonder jammer, omdat hier een landschapsfoto met telegraafpalen eventueel inclusief de twee duivels gemaakt kan worden.Er is nog een gelegenheid om foto’s te maken aan de Poelweg te Midwoud. Aangezien er hier geen perron aanwezig is, dienen er halsbrekende toeren gemaakt te worden om middels klaargezette trappetjes de trein te verlaten en weer te bestijgen. Gelukkig blijven onvoorziene valpartijen achterwege en rijden wij verder naar het laatste fotopunt gelegen aan de Broerdijk, ter hoogte van de Klikjesmolen. Ook hier is geen perron aanwezig en worden de voornoemde trappetjes tevoorschijn gehaald. Alles gaat verder naar wens en vervolgen wij onze reis naar Zwaag.

Fotostop nabij de Klikjesmolen aan de Broerdijk te Midwoud. Aldaar wordt de DE-3 115 gescheiden van de 151 aangezien de rode duivel in Hoorn dient achter te blijven. Er is voor deze happening geen tijd op het station van Hoorn. Het eventueel uitstappen voor het maken van foto’s is op eigen risico gezien de korte tijd dat hier gehalteert wordt. Er wordt niet gewacht op hongerige fotografen, mist men de trein dan staat er een wandeling van ongeveer zes kilometer voor de boeg. De laatste stoomtram naar Hoorn heeft namelijk al voor onze komst het station van Zwaag verlaten. Bij mijn weten hebben alle deelnemers middels de gele duivel Hoorn bereikt. Om 16.55 uur vertrekken wij uit het station van Hoorn om via Alkmaar, Beverwijk, Haarlem en Amsterdam naar Amersfoort te rijden. Er zijn nog fotogelegenheden in de eerstgenoemde drie stations, het station Amsterdam CS wordt niet met een bezoek vereerd. Vanuit de trein is goed te zien dat de straten en pleinen van de hoofdstad bevolkt wordt door vele in het oranje gestoken feestgangers. Onderweg worden wij getrakteerd op het traditionele oranjebitter. Aangezien wij in de buurt van de coupé, waarin de catering is gehuisvest zijn gezeten, maken wij mee dat er tot driemaal toe de gelegenheid is om nogmaals van een oranjebitter te genieten. Wij hebben het bij twee gelaten. Saillant detail is dat Renée bij de vorige Koningsdagrit in 2023 het bittertje node heeft moeten missen. Bij die rit heeft zij zich verschanst op het laatste balkon van het laatste rijtuig van de excursie-trein en is met een mede-deelnemer volkomen over het hoofd gezien. Om 19.38 uur rijden wij het station Amersfoort Centraal binnen. Na een tussenstop in de winkel van de NVBS, die in het stationsgebouw is gehuisvest, nemen wij de Intercity naar onze eindbestemming Leeuwarden.

N.B. De informatie betreffende de SHM-locomotieven heb ik verkregen middels de Wikipedia-pagina ‘Museumstoomtram Hoorn-Medemblik’. Op deze pagina is nadere informatie te vinden over deze interessante museumspoorlijn. Tekst en foto’s: Marthijn Prins

Er is een poging gedaan om het tracé vanaf de Bullaybrug naar boven in het project Yzerwurke te realiseren.

De bedoeling is/was om de HOe baan aan te sluiten op de interne HOe sporen van Yzerwurke. Hier komt een baan te liggen met verschillende sporen en stations voor excursie treinen. Dit project is al in ontwikkeling en goedgekeurd. De exacte ligging is op dit moment nog niet duidelijk, aangezien alle industrie nog geen vaste plaatsen hebben toebedeeld. Ook de normaalsporen moeten nog uitgezocht worden.

Helaas is een koppeling zo ingewikkeld geworden, dat we hebben moeten afzien van een koppeling met de sporen naar station Bentheim. Het excursie spoortraject wordt dus een zelfstandig HOe spoorplan met eigen besturing. Project station Bentheim wordt vervolgd.

Om de treinen vanaf station Bentheim weer terug te laten keren, is een keerlus noodzakelijk. Gelukkig kon er nog een plaatsje worden gevonden midden in de hectiek van het PCplein.

Er is gekozen voor een dubbelsporige keerlus.

De HOe Baan -Het Vervolg

Hierdoor is een opstelplaats voor maximum van 4 treinen mogelijk, zodat niet steeds dezelfde trein weer tevoorschijn komt bij de Bullaybrug. De besturing van de keerlus moet nog worden uitgezocht. Ook waar de isolaties en de keerlusdetector aangesloten moeten worden.

Verder is er nog een suggestie gedaan om het spoor samen te voegen met het normaalspoor HO gelijkstroom. Dit dmv wissels en 3 sporige rails van Tillig. Dit is een rail van 16mm gecombineerd met een derde rail op 9mm 3 Rail dus (geen Märklin). Dit traject zal vanaf de Bullaybrug naar station Bentheim plaats moeten vinden. Voor het vervolg naar station Bentheim zijn zover ik weet nog geen duidelijk omschreven plannen. Toekomst muziek dus.

Gerrit.

Vanuit de activiteitencommissie is mij een poosje geleden gevraagd, of ik bereid zou zijn om weer een aantal workshops te geven over het gebruik van Traincontroller in de praktijk. Ik voldoe hier graag aan omdat ik, zoals een aantal van jullie wel weten, mij al een tijdlang zorgen maak over de beschikbaarheid van leden, die de bediening van de banen over kunnen nemen als de personen, die nu meestal achter de knoppen zitten eens op een rijzondag of open dagen verhinderd zijn.

Afgelopen zaterdagmorgen 11 mei heeft de eerste workshop plaatsgevonden en op 1 juni is de eerste vervolgochtend, omdat natuurlijk niet alle onderwerpen meegenomen kunnen worden in twee uur tijd.

Ik verwacht in totaal ongeveer 4 ochtenden nodig te hebben om de basisbegrippen te behandelen, waarna het aan de deelnemers zelf is om de opgedane kennis verder te ontwikkelen en toe te passen op een eigen of de clubbaan.

Destijds is door het bestuur gekozen voor Traincontroller als algemeen besturingsprogramma, omdat dit programma op dat moment als meest gebruiksvriendelijk uit de testperiode naar voren kwam.

Een nadeel van het programma is echter, dat het uitsluitend in Engels en Duits is te installeren. Een aantal van onze leden zijn deze talen niet of in onvoldoende mate machtig. Om deze reden heb ik besloten om voor deze groep een soort basishandleiding te schrijven, waardoor het ook voor hen mogelijk is om met dit programma in de basis te leren werken.

De basishandleiding bevat uiteindelijk acht hoofdstukken, waarvan de eerste zeven inmiddels door mij geschreven zijn. Deze handleiding is een aantal jaren geleden al eens in het clubblad opgenomen geweest, maar op verzoek worden de hoofdstukken weer opnieuw opgenomen in ons clubblad.

Uiteraard is de originele handleiding veel uitgebreider, maar persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat de meeste deelnemers voldoende hebben aan deze Nederlandstalige basishandleiding om een goede start met het besturen van treinen per computer te kunnen maken.

Uiteindelijk zul je na deze startperiode en/of het volgen van de workshops zoveel van het programma hebben opgestoken, dat je zelf in staat bent om de meer verfijnde onderdelen en mogelijkheden van het programma zelf verder te ontdekken en toe te passen.

Veel plezier!

Koos Göhl

In deze aflevering ga ik een eerste basisuitleg geven over het gebruikte softwareprogramma op onze banen, namelijk het treinbesturingsprogramma Train Controller van Juergen Freiwald. We gebruiken Versie 9.0 Gold.

Ik heb met de activiteitencommissie afgesproken, dat die vrijwilligers die met dit programma willen gaan werken een aantal workshops krijgen aangeboden om zich met de basisbegrippen van Traincontroller vertrouwd te maken. Inmiddels hebben we de eerst workshop gehad. Voor alle deelnemers, maar ook voor diegenen die niet in de gelegenheid zijn of waren om niet naar de workshops toe te komen, behandel ik hieronder een aantal basisfuncties voor de deelnemers die nu al met dit programma op hun eigen PC in de demoversie willen gaan werken. Het ligt in de bedoeling dat dit uiteindelijk 8 hoofdstukken worden, waardoor je met het programma in de praktijk kunt gaan werken.

Laten we beginnen:

Om het programma te installeren klik je op Setup.exe, het programma vraagt of je het in het Engels of in Duits wilt installeren, maak je keuze en druk op Next. Ik heb in dit geval voor Engels gekozen.

Het programma vraagt of je akkoord gaat met de voorwaarden, vink het hokje aan en als alles klaar is komt het onderstaande vak tevoorschijn.

Als je geen licentie hebt gekocht klik je op “Continue in demo Mode” Het programma opent zich dan.

Dan nu de praktijk:

Als je het programma hebt geïnstalleerd en geopend op je computer zie je bovenin de taakbalk en daaronder knoppenbalken. Op het scherm zie je een klein banenplan wat bij het programma meegeleverd wordt en waarmee je een beetje kunt oefenen.

Sluit het onderste “Engines + Trains“ scherm eerst even door op het liggende streepje rechts in die taakbalk te drukken. Het scherm sluit zich dan. Ik kom hier in een volgende aflevering op terug om dit onderdeel te behandelen.

Ook moeten we nog even een ander hulpscherm deactiveren, want in het begin werkt dat wat verwarrend. Klik daarvoor in de vensterbalk onder de knoppenbalk:

Klik op het tabje “Southtown”, uiterst rechts en er opent zich een nieuw scherm:

Klik op het kruisje rechtsboven in. Het scherm wordt dan onzichtbaar en dat is in het begin beter. Ook op dit scherm en wat je er mee kunt doen, kom ik in een volgende aflevering weer terug.

Het programma kent twee modussen (zeg maar werkwijzen), een operationele modus en een edit modus. Wat wil dit nu zeggen? Wel, in de operationele modus kun je de baan besturen en in de edit modus kun je aan het baanontwerp werken. Je kunt dan locomotieven en treinen toevoegen en instellingen hieraan doen. Ook kun je baanvakken en blokken tekenen, wissels inbrengen en van een digitaal adres voorzien. Daarnaast kun je seinen intekenen en van een digitaal adres voorzien en zo zijn er nog vele andere toepassingen, die je in de edit mode kan en moet doen. Om in de edit mode te komen, druk je in de knoppenbalk op de knop met de hamer en moersleutel,

Deze licht dan op. Wil je weer uit de edit mode dan druk je weer op die knop en je zit weer in operationele modus. Je kunt deze handeling echter ook doen door in de taakbalk bovenin het “View”menu te openen en daar de “Edit Mode” aan of uit te zetten.

Bijna alle functies in het programma zijn op deze manier dubbel te bedienen, hetzij met de knoppen op de knoppenbalken of met de uitklapmenu’s in de taakbalk, daarnaast zijn er ook nog sneltoetsen voor de profs onder ons, maar deze zal ik in dit bestek niet behandelen.

Goed, we beginnen dus in de edit mode, ga nu naar de taakbalk en selecteer “Window”. Het menu klapt uit en we selecteren “New Train Window”. Je krijgt dan het onderstaande besturingsschermpje voor een locomotief te zien.

Je kunt dit schermpje naar believen groter maken door met je pointer op de rand van het schermpje te gaan staan en de rand “meeslepen” tot de gewenste grootte. Je kunt tevens het hele schermpje naar een andere plek op je beeldscherm slepen door in het bovenbalkje te gaan staan met je pointer en met ingedrukte linkermuisknop het hele schermpje verslepen. Je kunt dit aanpassen van de grootte doen met vrijwel alle soorten schermpjes en schermen die het programma heeft.

Op de vele andere functies die je met dit schermpje kan bedienen, kom ik in een volgende aflevering terug.

In het demoprogramma zijn al drie locomotieven aangemaakt, Engine 1 t/m 3, later zal ik nog uitleggen hoe je je eigen locomotieven of treinen kunt aanmaken. Je selecteert een van de drie loc’s door op de in het schermpje zichtbare loc te gaan staan en te klikken met je linkermuisknop. Je ziet dan een lijst met beschikbare loc’s en daaruit maak je een keuze. Je kunt net zo veel “trainwindows”aanmaken als je wilt, in dit geval zijn er maar drie locomotieven, probeer als oefening de twee andere locomotieven van een eigen “trainwindow” te voorzien. Nu willen we gaan rijden maar: hoe doen we dat nu?

Je moet hiervoor gebruik gaan maken van het zogenaamde “Traintracking” dit is vrij vertaald “Treinvolgsysteem” en dit is absoluut onmisbaar voor het rijden per computer.

Op basis van dit volgsysteem “weet ”de computer waar de treinen zich op de baan bevinden d.w.z. in welk blok. Daartoe is het nodig een locomotief één keer te koppelen aan een blok, waarin hij op dat moment in staat. Je doet dit als volgt: Selecteer het desbetreffende blok door in het banenplan met je linkermuisknop op dat blok te klikken.

Het blok wordt nu zwarter omlijnd om aan te geven dat je dit blok geselecteerd hebt.

Ga naar de taakbalk, selecteer “Block” en “Assign Train”

Vervolgens wordt je lijst met beschikbare locomotieven zichtbaar. Maak je keuze door op de desbetreffende loc te klikken.

Bij “Train Orientation” vink je in het cirkeltje de gewenste rijrichting aan. Druk vervolgens op OK. Het scherm sluit zich en in het blok is nu een kleine afbeelding van de geselecteerde loc zichtbaar met de neus in door jou gekozen rijrichting. (In dit geval naar rechts).

Je verlaat nu de Edit mode door weer op de knop met de hamer en moersleutel te drukken en je komt in de operationele mode

Nu zetten we de simulator aan, ga hiervoor naar het tabje “Window” in de taakbalk en klik ”Simulator”aan.

Het simulatorscherm opent zich. Je kunt dit met de muis weer overal naar toe slepen.

Je start de simulator door op het pijltje in het ronde cirkeltje te klikken en je stopt hem door wederom op dit pijltje te klikken. Oké, je start hem en de wieltjes van de afbeelding gaan draaien ten teken dat de simulator loopt.

We gaan nu terug naar het banenplan:

Als je nu met je aanwijspijl op een wissel gaat staan, verschijnt er een miniatuur wissellantaarntje. Klik op de wissel en je ziet hem omgaan. Bepaal waar je de loc naar toe wilt laten rijden door de wissels die daarvoor nodig zijn in de goede stand te zetten. Ga naar het bedieningsschermpje van de desbetreffende loc en schuif het groene schuifje naar rechts om vooruit te gaan rijden. Je ziet de snelheidsmeter oplopen en de loc gaat rijden. Je ziet dit, doordat hij naar het volgende blok verspringt. Voor achteruitrijden doe je idem dito, alleen schuif je het groene schuifje nu naar links.

PROFICIAT, JE HEBT JE EERSTE TREIN IN DEMO LATEN RIJDEN!

We gaan nu de loc halfautomatisch laten rijden, dat wil zeggen dat we een startblok en een eindblok vaststellen en de loc het traject automatisch laten afleggen.

Je klikt daartoe met je linkermuisknop op het blok waar de loc staat, Er komt een dun stippellijntje om het blok. Klik daarna op de knoppenbalk op de groene “A” in de knoppenbalk. Er opent zich een nieuw scherm:

Je ziet dat er een schermpje “AutoTrain” bij is gekomen en dat het pijltje naar rechts is omcirkeld. Tevens is in het blok, waar de locomotief staat, bij de neus van de locomotief een groen streepje verschenen. Dit groene streepje geeft aan dat dit het startblok is, waaruit de loc zal vertrekken en tevens de richting waarin hij zal vertrekken.

Klik nu op het blok waarheen je de loc wilt toesturen.

Als je het bestemmingsblok aangeklikt hebt met je muis ga je nogmaals naar het “AutoTrain” schermpje en klik je op het blokje, waarin het bruine streepje aan de rechterkant staat. Merk hierbij op dat zowel de pijltjes als de gestreepte blokjes rijrichtingsgevoelig zijn.

In dit geval selecteren we het onderste blok onder het startblok van de loc als eindblok. Let erop dat het bruine streepje aan de rechterkant van het eindblok staat (de al genoemde rijrichtingsgevoeligheid)

Tot slot drukken we nog een keer op de groene “A” in het “AutoTrain” schermpje en zie, de wissels worden voor zover nodig in de goede stand gezet, het bloksein wordt groen en de loc gaat langzaam optrekken.

De loc zal doorrijden tot het bestemmings- of eindblok, zal daar afremmen en stoppen voor het rode bloksein. Er wel even op letten dat je de simulator hebt aanstaan anders zal het niet werken.

WEDEROM

PROFICIAT, JE HEBT JE EERSTE TREIN IN DEMO HALFAUTOMATISCH VAN “A” NAAR “B” GESTUURD!

N.B. Het eindblok moet wel een blok zijn wat gezien de rijrichting van de loc bereikbaar is voor deze loc, anders zal het programma na het starten van de rit met de volgende foutmelding komen: “AutoTrain failed. No path found from start to destination”, oftewel in het Nederlands: “AutoTrain kan niet worden uitgevoerd. Geen rijweg gevonden van start naar bestemming”.

Ga lekker oefenen met wat je nu aan de weet bent gekomen! In de volgende aflevering gaan we dieper in op het zelf aanmaken van een locomotief en alle besturingsfuncties, die je met een “Train”Window” kunt laten uitvoeren. Ook gaan we het belangrijkste scherm in het programma, het “Properties” oftewel “Eigenschappenscherm” uitgebreid behandelen.

Heb je vragen of moeilijkheden met het installeren van het programma of met de werking daarvan, neem dan even contact met mij op. Ik help je dan verder. © Koos Göhl.

Email: koos.gohl@ziggo.nl

Ombouw emplacement Leeuwarden

2454Crew Sik 276 is op 3 april 2024 op emplacement Leeuwarden om een nieuwe slijpsteen en begeleidend vervoer te rangeren.

Foto’s Klaas Rein

COLOFON

FRIESE MODELBAANCLUB (FMC)

Bestuur:

Wijbe Wouda : Voorzitter

René Bourgonje : Vice-voorzitter

Christiaan de Bruin : Secretaris

Tjitte-Jaap Zijlstra : Secretaris

Eric Berendsen : Penningmeester

Roelof Nieuwhof : Bestuurslid

Rauke Burink : Bestuurslid

Contact: fmc.bestuur@gmail.com

Contactpersonen:

*Activiteiten : Jitse Bergsma activiteiten@friesemodelbaanclub.nl

*Ledenadministratie : Eric Berendsen ericbfmc@gmail.com en Trijntje Boon

Adres clubgebouw : Jupiterweg 20, 8938 AE Leeuwarden Geopend op zaterdagmiddag van 13:30 uur tot 17:00 uur en dinsdagavond van 19:30 uur tot 22:30 uur

Bankrekening (IBAN) : NL18 RABO 0340 8612 23 t.n.v. “Friese Modelbaanclub” te Leeuwarden

Kamer van Koophandel : nr. 40003087

Internet : www.friesemodelbaanclub.nl

*De FRIESE MODELBAANCLUB is opgericht op 21-08-1981 en heeft tot doel het bieden en bevorderen van mogelijkheden tot ontspanning en ontplooiing van liefhebbers van modelspoorbanen.

*De FRIESE MODELSPOORCLUB is aangesloten bij de Nederlandse Modelspoor Federatie (NMF), een overkoepelend orgaan van de Nederlandse modelspoorverenigingen.

Clubblad : Fries Modelbaan Bulletin

Verschijnt 4x per jaar (mrt., juni, sept. en dec.)

Redactie : Trijntje Boon redactie@friesemodelbaanclub.nl

Opmaak : Trijntje Boon trijntjeboon@gmail.com

Druk : Drukkerij Allprint te Dokkum

De redactie behoudt zich het recht ingezonden kopij te weigeren, dan wel te bewerken, dit alles in overleg. Uw bijdrage dient bij voorkeur digitaal te worden aangeleverd via email, als tekstbestand of als wordbestand.