Europejska perla baroku

2

3

4

Tadeusz Piotr Prociak

EUROPEJSKA PERŁA BAROKU THE SANCTUARY IN KRZESZÓW. THE GEM OF THE EUROPEAN BAROQUE. SANKTUARIUM VON GRÜSSAU. PERLE DES EUROPÄISCHEN BAROCK. KŘEŠOVSKÝ SVATOSTÁNEK. EVROPSKÁ PERLA BAROKA.

Krzeszów 2013

5

6

Uradowałem się, gdy mi powiedziano: „Pójdziemy do domu Pańskiego!”

Już stoją nasze nogi w twych bramach, o Jeruzalem. (Ps 122(121),1-2).

Was glad when they said to me, ”Let us go to the house of the LORD.” Our feet are standing Within your gates, O Jerusalem. (122(121),1-2).

Ich freute mich, als man mir sagte: „Zum Haus des Herrn wollen wir pilgern.”

Schon stehen wir in deinen Toren, Jerusalem. (122(121),1-2).

Zaradoval jsem se, když mi řekli: Do domu Hospodinova půjdeme! „Už stojí naše nohy v tvých branách, Jeruzaléme!” (122(121),1-2).

7

8

9

10

11

Ks. bp dr Stefan Cichy

ordynariusz Diecezji Legnickiej

Ks. bp dr Marek Mendyk

biskup pomocniczy Diecezji Legnickiej

Ks. bp dr Tadeusz Rybak pierwszy biskup legnicki

Ks. prałat dr Józef Lisowski kanclerz Kurii Legnickiej

Drodzy Pielgrzymi!

Szanowni Państwo!

Krzeszów jest miejscem, które dobrze scharakteryzował bł. Jan Paweł II, nasz wielki rodak: „Sanktuaria maryjne, rozrzucone po całym świecie, są jak kamienie położone po to, by znaczyć szlak naszej wędrówki ziemskiej. One dają nam pewność, że idziemy właściwą drogą, są jak oazy na pustyni zrodzone po to, by dawać wodę i cień…”.

Bł. Jan Paweł II naznaczył swoją obecnością sanktuarium w Krzeszowie. Przybył tu jako młody ksiądz, a następnie – już jako papież – osobiście ukoronował cudami słynącą ikonę krzeszowską. Tysiące ludzi przybyło do Legnicy dnia 2 czerwca 1997 r., by wziąć udział w tej uroczystości.

Wcześniej kopia ikony krzeszowskiej peregrynowała po parafiach Diecezji Legnickiej. Ich mieszkańcy często wiele razy przybywali do sanktuarium w Krzeszowie. Są to więc relacje ciepłe, rodzinne, zwyczajne. Krzeszowska Maryja jest przede wszystkim matką, której można powierzyć troski, podzielić się radością, prosić o radę. Jako ukochana matka Jezusa przeciera nam modlitewne szlaki. O tym w Krzeszowie można przekonać się zwłaszcza w bazylice – dawnym kościele klasztornym cystersów, którzy zadbali o to, by w sposób niezwykle obrazowy przedstawić rolę Maryi w dziejach odkupienia ludzkości. Rolę tę streścić można w jednym zdaniu: „Przez Maryję do Jezusa”.

Cystersi zatrudnili najwybitniejszych mistrzów, bo tylko tacy potrafią często niełatwe teologiczne treści przekazać przy pomocy architektury, rzeźby i malarstwa w sposób, który otworzy nasze zmysły na świat mistyczny. Dzięki temu zaczynamy celebrować pobyt w tym niezwykłym miejscu, które stworzył geniusz ludzki. Nie byłoby tego geniuszu, gdyby nie boski pierwiastek drzemiący w każdym z nas.

Bóg stworzył nas na swój obraz i podobieństwo. Dał nam wolną wolę, którą, niestety, sprzeniewierzyliśmy. Ale Bóg nas nie opuścił. W swej wielkiej miłości i dobroci dał nam szansę na odkupienie. Odkupiciel – Jezus Chrystus – stał się człowiekiem, a następnie umarł na krzyżu. Złożył najwyższą ofiarę, ze swego życia, by dać każdemu z nas szansę na zbawienie. W Krzeszowie możemy to zobaczyć. To sanktuarium zostało bowiem zbudowane jako Nowe Jeruzalem. Stacją pierwszą, w której możemy prześledzić, jak wyglądało dzieciństwo Jezusa, jest kościół św. Józefa – ziemskiego ojca Jezusa. Droga krzyżowa, zbudowana z zastosowaniem miar jerozolimskich, pokazuje w sugestywny sposób cierpienie i Mękę Zbawiciela. Pod krzyżem stała Maryja, która w Krze-

12

szowie otrzymała miejsce szczególne. W Jej obraz możemy wpatrywać się w ołtarzu głównym, nad tabernakulum, w bazylice. Tak spotkali się Matka z Synem.

To mistyczne, niezwykłe spotkanie, odbywa się w Diecezji Legnickiej. Krzeszów jest jej głównym sanktuarium maryjnym. Tak zadecydował mój poprzednik, ks. bp Tadeusz Rybak, pierwszy biskup legnicki. Zwrócił uwagę na Krzeszów, jako na miejsce szczególne na mapie Dolnego Śląska i podjął decyzję o rozpoczęciu zakrojonych na wielką skalę prac renowacyjnych. Sanktuarium w Krzeszowie, w którym kult Bogurodzicy trwa od ponad 760 lat, budząc respekt i każe zgiąć kolana do modlitwy we wspólnocie tych, którzy w tym miejscu powierzyli Jej wstawiennictwu swoje życie, jest bowiem także miejscem, z którym wiążą się wielki obowiązek i odpowiedzialność za powierzone dziedzictwo kulturowe. Jest to dziedzictwo wielu pokoleń i wielu narodów, co wynika ze skomplikowanych dziejów Śląska. Początki sanktuarium w Krzeszowie wiążą się ściśle z domem panujących Piastów śląskich, następnie Śląsk był we władaniu czeskim, austriackich Habsburgów, Prus i Niemiec, by powrócić w ręce polskie. Przywrócenie sanktuarium w Krzeszowie dawnej świetności to jeden z priorytetów Diecezji Legnickiej i to zadanie w dużej mierze udało się już zrealizować. Zakończono prace m.in. w bazylice, mauzoleum Piastów, kościele św. Józefa, Domu Gościnnym Opata. Nie mogę tu nie wspomnieć o wielkim zaangażowaniu w tym dziele ks. dra Józefa Lisowskiego, kanclerza Legnickiej Kurii Biskupiej. To, że udaje się zdobyć środki na kontynuację prac, zawdzięczamy w dużej mierze jego wielkiej determinacji.

Krzeszów jest wielkim skarbcem kultury chrześcijańskiej, z którego skorzystać może każdy. Życzę wszystkim, którzy przybywają do domu Matki Bożej w Krzeszowie, wielu łask Bożych, i tego, by mogli w pełni kontemplować wraz z Maryją oblicze Jezusa, który jest Drogą, Prawdą i Życiem.

Z pasterskim błogosławieństwem + Stefan Cichy, Biskup Legnicki

Dear Pilgrims, Dear Sir/Madam, Krzeszów is one of the places that Blessed John Paul II, a great Pole, characterised as follows: ”The sanctuaries of Our Lady scattered round the world are like the stones marking the route of our wandering on the Earth. They give us confidence that we follow the right path. They are like the oases in the desert that offer us water and shade…”

The sanctuary in Krzeszów was marked by the presence of Blessed John Paul II. He came here as a young priest and then – as a pope – he personally crowned the miraculous icon from Krzeszów. The ceremony held in Legnica on June 2, 1997, was attended by tens of thousands. Before that, a copy of the icon from Krzeszów peregrinated in the parishes of the Legnica Diocese and their inhabitants, in turn, also visited the sanctuary in Krzeszów many times. Thus, their relations are warm, family-like, usual. The Virgin Mary from Krzeszów is first of all the mother that we may share our worries and joys with and ask for advice. As Jesus’ beloved mother, she smoothes the way for our prayers.

You can feel it in Krzeszów, especially in the Basilica which is the former monastery church of the Cistercians where they pictured the role of Saint Mary in the atonement of the humankind in a very unusual way. This role can be encapsulated in one simple sentence: ”Through Mary to Jesus.”

The Cistercians hired the greatest masters as only such could express the theological concepts, which are often difficult, by means of architecture, sculpture and painting in way that opens our senses to the mystical world and gives us the possibility of celebrating our presence in this unique place being the result of the human genius. There would be no such genius without finding our latent divine element.

God made man in God’s image and likeness. He gave us free will that we betrayed, pitifully. Yet, God has not left us alone. In His great love and goodness, He gave us a chance for atonement. Our Redeemer, Jesus Christ, was born as a man and then was crucified, and died. He sacrificed his life to give everyone a chance for salvation. This is what we can see in Krzeszów because the sanctuary was built as the New Jerusalem. The first station where the pilgrims may admire the scenes from Jesus’ childhood is the church of Saint Joseph.

The Stations of the Cross have been routed with the use of Jerusalem measures to suggestively show Our Saviour’s suffering and Passion. Mary that stood at the foot of the cross was given a special place in Krzeszów. We can admire her image in the Basilica, above the tabernacle on the altarpiece. This is the place where the Mother and her Son met.

This mystical and unusual meeting takes place in the Legnica Diocese. Krzeszów is its main sanctuary of Our Lady thanks to the decision of the Right Reverend Bishop Tadeusz Rybak, the first bishop of the Legnica Diocese.

He viewed Krzeszów as a special place on the map of Lower Silesia and decided to start the comprehensive conservationrestoration works there. He felt that the sanctuary in Krzeszów was connected with the great duty and responsibility for the entrusted cultural heritage – the Mother of God has been worshipped there for more than 760 years, which inspires respect and makes you bind your knees in a prayer shared with the community of those who have asked for Her intercession. It is a heritage of multiple generations and nations being the result of complex history of Silesia. The origins of the sanctuary in Krzeszów are strictly connected with the reign of the Silesian Piasts. After that, Silesia was under the rule of the Bohemian state, the Austrian Habsburgs, Prussia and Germany, and finally – it was returned to Poland. One of the priorities of the Legnica Diocese has been to restore the magnificence of the sanctuary in Krzeszów and this task has been fulfilled to a considerable degree.

The works were completed in the Basilica, the Mausoleum of the Piasts, the Church of Saint Joseph, the Guest House of the Abbot, to name a few. At this point, I have to mention the great involvement of the Reverend Józef Lisowski, the chancellor in the Legnica Diocesan Curia. The funds for the continuation of the works have been obtained mainly thanks to his great determination.

Krzeszów is a significant treasure trove of Christian culture that everyone may use. I hope that everyone who stay in the sanctuary of the Mother of God in Krzeszów will be given God’s blessings and will be able to contemplate – with Mary – the countenance of Jesus who is the Way, Truth, and Life.

Blessings, + Stefan Cichy, The Legnica Bishop

13

Liebe Pilgerinnen und Pilger!

Sehr geehrte Damen und Herren!

Grüssau ist ein Ort, den der selige Johannes Paul II., der berühmte Pole, gut charakterisiert hat: „Mariensanktuarien, die über die ganze Welt verstreut sind, sind wie Steine, die ausgelegt werden, um den Weg unserer irdischen Wanderung zu markieren. Sie geben uns die Sicherheit, dass wir auf dem richtigen Weg sind, sie sind wie Oasen in der Wüste, geschaffen, um uns Wasser und Schatten zu spenden...”

Der Selige Johannes Paul II. hat das Sanktuarium in Grüssau mit seinem Besuch ausgezeichnet. Er ist als junger Mann hierhergekommen und später, schon als Papst, hat er die für ihre Wundertaten berühmte Ikone von Grüssau gekrönt. Am 2. Juni 1997 sind Tausende Menschen nach Liegnitz gekommen, um an dieser Feier teilzunehmen. Zuvor ist eine Kopie der Ikone von Grüssau durch die Gemeinden der Diözese Liegnitz gewandert. Ihre Bewohner sind oft mehrfach in das Sanktuarium nach Grüssau gekommen.

Es ist also eine Atmosphäre der familiären Bande, eine warme Atmosphäre. Maria von Grüssau ist vor allem eine Mutter, der man alle seine Sorgen anvertrauen kann, mit der man seine Freuden teilen kann, die man um Rat bitten kann.

Als geliebte Mutter Jesu ebnet sie uns die Wege zum Gebet.

Davon kann man sich in Grüssau insbesondere in der Basilika überzeugen, in der ehemaligen Klosterkirche der Zisterzienser, die darauf geachtet haben, auf außergewöhnlich bildhafte Weise die Rolle Marias in der Erlösungsgeschichte der Menschheit vorzustellen. Diese Rolle kann in einem Satz zusammengefasst werden: „Durch Maria zu Jesus”.

Die Zisterzienser beauftragten die herausragendsten Meister, denn nur diese waren in der Lage, die nicht so einfachen theologischen Inhalte mithilfe der Architektur, Skulptur und Malerei so darzustellen, dass sich unsere Sinne für die Welt der Mystik öffnen. Dank dessen beginnen wir, den Aufenthalt an diesem außergewöhnlichen Ort, der vom menschlichen Genius geschaffen wurde, zu zelebrieren.

Es gäbe keinen solchen Genius, wenn nicht dieses göttliche Element in jedem von uns schlummern würde. Gott hat uns zu seinem Ebenbild geschaffen. Er hat uns den freien Willen gegeben, den wir, leider, veruntreut haben. Aber Gott hat uns nicht verlassen. In seiner großen Liebe und Güte hat er uns die Chance zur Erlösung gegeben. Der Erlöser, Jesus Christus, ist Mensch geworden, und dann am Kreuz gestorben. Er hat das größte Opfer gebracht, sein Leben, um jedem von uns die Chance auf Erlösung zu geben. In Grüssau können wir das sehen. Das Sanktuarium wurde nämlich als

Neues Jerusalem gebaut. Die erste Station, an der wir verfolgen können, wie die Kindheit Jesu aussah, ist die Kirche zum Hl. Josef - des irdischen Vaters Jesu. Der Kreuzzug, der nach Jerusalemer Maßen errichtet wurde, zeigt uns suggestiv das Leiden und die Qual des Erlösers. Unter dem Kreuz stand Maria, die in Grüssau einen besonderen Platz erhalten hat.

Ihr Bild sehen wir auf dem Hauptaltar, über dem Tabernakel, in der Basilika. So haben sich Mutter und Sohn getroffen.

Dieses mystische, außergewöhnliche Treffen findet in der Diözese Liegnitz statt. Grüssau ist die wichtigste Marienwallfahrtsstätte in der Diözese. Das hat mein Vorgänger so entschieden, Bischof Tadeusz Rybak, der erste Bischof von Liegnitz. Er wurde auf Grüssau als einen besonderen Ort in Niederschlesien aufmerksam und entschied, umfassende Renovierungsarbeiten zu beginnen. Das Sanktuarium in Grüssau, in dem der Kultur der Gottesgebärerin seit über 760 Jahren gepflegt wird, wodurch es Respekt weckt und alle auf die Knie zwingt, zum Gebet in der Gemeinschaft derer, die an dieser Stelle Ihr ihr Leben anvertraut haben, ist nämlich ein Ort, an dem die große Verpflichtung und Verantwortung für das anvertraute Kulturerbe verbunden sind. Es ist das Erbe vieler Generationen und vieler Nationen, was aus der komplizierten Geschichte Schlesiens resultiert.

Die Anfänge des Sanktuariums in Grüssau sind eng mit dem Herrscherhaus der Schlesischen Piasten verbunden.

Später geriet Schlesien unter böhmische Herrschaft, dann unter das österreichische Habsburg, Preußen und das Deutsche Reich, um dann in polnische Hände zu gelangen.

Dem Sanktuarium den früheren Glanz zurückzubringen, ist eine der Prioritäten der Diözese Liegnitz und diese Aufgabe hat sich in großem Maße realisieren lassen. Abgeschlossen sind u.a. die Arbeiten in der Basilika, am Mausoleum der Piasten, an der Kirche zum Hl. Josef, am Gästehaus des Abts.

Besonders zu betonen ist an dieser Stelle das große Engagement von Pfarrer Dr. Józef Lisowski, Kanzler der Liegnitzer Bischofskurie. Dass es gelingt, Mittel einzuwerben, um die Arbeiten fortzusetzen, verdanken wir in hohem Maße, seiner Entschlossenheit.

Grüssau ist eine große Schatzkammer der christlichen Kultur, aus der jeder schöpfen kann. Ich wünsche allen, die in das Haus der Mutter Gottes nach Grüssau kommen, viel göttliche Gnade, und dass sie sich, zusammen mit Maria, ganz auf Jesus einlassen können, der der Weg, die Wahrheit und das Leben ist.

Mit seelsorgerischem Segen + Stefan Cichy, Bischof von Liegnitz

14

Drazí poutníci!

Vážené dámy a pánové!

Křešov je místem, které dobře charakterizoval blahoslavený Jan Pavel II., náš velký rodák: „Mariánské svatyně rozmístněné po celém světě, jsou jako kameny položené proto, aby značily stezku našeho putování po Zemi.

Ony nám dávají jistotu, že jdeme správnou cestou, jsou jako oázy v poušti, které dávají vodu a stín…“ Bl. Jan Pavel II. poznamenal svou přítomností svatostánek v Křešově. Přišel sem jako mladý kněz, a následně – už jako papež – korunoval zázraky proslulou křešovskou ikonu. Tisíce lidí přišlo do Lehnice 2. června 1997, aby se mohli zúčastnit této slavnosti. Dříve kopie křešovské ikony putovala po farnostech lehnické diecéze. Obyvatelé Lehnice často a mnohokrát jezdili do mariánské baziliky v Křešově.

Panují zde přátelské, rodinné, prosté vztahy. Křešovská Marie je především matkou, které je možno svěřit svá trápení, podělit se s ní o radosti nebo ji prosit o radu. Jako milovaná matka Ježíše Krista nám prošlapává modlitební cesty.

O tom se můžeme v Křešově přesvědčit obzvlášť v bazilice – dávném klášterním cisterciáckém kostele, kde se postarali o to, aby nezvykle obrazným způsobem představili Marii v dějinách vykoupení lidstva. Tuto roli je možné shrnout v jedné větě: „Přes Marii k Ježíšovi“.

Cisterciáci si najali ty největší mistry, jelikož pouze oni jsou schopni často nejednoduchý teologický obsah přenést pomocí architektury, sochařství a malířství, způsobem, který otevře naše smysly do mystického světa. Díky tomu oslavujeme pobyt v tomto nezvyklém místě, které stvořil lidský génius. Nebyl by tento génius, kdyby nebylo božího prvku dřímajícího v každém z nás. Bůh nás stvořil k obrazu svému.

Dal nám svobodnou vůli, kterou jsme bohužel zpronevěřili.

Ale Bůh nás neopustil. Ve své velké lásce a laskavosti nám dal šanci na vykoupení. Vykupitel – Ježíš Kristus – se stal člověkem a následně byl ukřižován. Složil největší oběť – svůj život, aby každému z nás dal šanci na spásu. V Křešově toto můžeme vidět. Tato svatyně byla postavena jako Nový Jeruzalém. První zastávka, na které můžeme vidět, jak vypadalo

dětství Ježíše, se nachází v kostele sv. Josefa – pozemského otce Ježíše. Křížová cesta postavena s využitím jeruzalémského měřítka, ukazuje sugestivním způsobem utrpení a umučení Spasitele. Pod křížem stála Marie, která v Křešově obdržela výjimečné místo. Její obraz můžeme spatřit na hlavním oltáři, nad svatostánkem v bazilice. Tak se setkali matka se synem.

Toto mystické, neobvyklé setkání se nachází v diecézi ve městě Lehnice. Křešov je její hlavní mariánskou svatyní. Takto rozhodl můj předchůdce kněz biskup Tadeusz Rybak, první biskup z města Lehnice. Poukázal na Křešov, jako výjimečné místo na mapě Dolního Slezska a rozhodl o zahájení rozsáhlé rekonstrukce. Svatyně v Křešově, ve které kult Matky Boží trvá již více než 760 let, budí respekt a nařizuje pokleknout a modlit se ve společenství těch, kteří jí na tomto místě svěřili k přímluvě svůj život, je také místem, ke kterému se váže velká povinnost a odpovědnost za svěřené kulturní dědictví. Je to dědictví mnoha generací a národů, jako důsledek zkomplikovaných dějin Slezska. Počátky svatyně v Křešově jsou úzce spjaté s rodem vládnoucích Piastovců ze Slezska. Následně ve Slezsku vládli Češi, rakouští Habsburkové, Prusové, Němci a nakonec se Slezsko vrátilo do rukou Poláků. Navrácení dávné slávy svatyni v Křešově, je jednou z priorit lehnické diecéze, a tento úkol se již z velké části podařilo zrealizovat. Byla dokončena rekonstrukce mimo jiné baziliky, mauzolea Piastovců, kostela sv. Josefa, penzionu opata.

Nemohu nevzpomenout velké zaangažování kněze Dr. Józefa Lisowskiego, kancléře Lehnické Kurie Biskupské.

To, že se daří získávat prostředky na pokračování rekonstrukce, vděčíme hlavně jeho odhodlání.

Křešov je monumentální křesťanskou kulturní památkou, kterou může využívat každý. Přeji všem, kteří přicházejí do domu Matky Boží v Křešově, hodně Boží lásky a možnost rozjímání s Marií nad Ježíšovou tváří, která je Cestou, Pravdou a Životem.

S pastorským požehnáním + Stefan Cichy Biskup Lehnický

15

Historia Krzeszowskiego Sanktuarium Historia lubi się powtarzać i dzieje opactwa w Krzeszowie koło Kamiennej Góry są tego dowodem. Podobnie, jak przed wiekami, płyną stąd ożywcze prądy katolicyzmu. Tak było i w okresie kontrreformacji, tak jest i obecnie – w dobie ogarniającej Europę laicyzacji. Opatów krzeszowskich, którzy stali na straży katolickich prawd i wykorzystywali do ich głoszenia m.in. sztuki piękne, obecnie zastąpili w tym dziele księża diecezjalni Diecezji Legnickiej.

Współczesnym odpowiednikiem opata Innocentego Fritscha, który przeszedł do historii jako budowniczy wspaniałego kościoła klasztornego w Krzeszowie (obecnie Bazylika Mniejsza), jest ks. dr Józef Lisowski, kanclerz Legnickiej Kurii Biskupiej, który za cel życia postawił sobie przywrócenie dawnej świetności bazylice i towarzyszącym jej zabudowaniom. Z kolei opat Bernard Rosa, który w sposób niezwykle żarliwy bronił katolickich ideałów, ma godnego następcę w postaci ks. prałata Mariana Kopko – obecnego kustosza sanktuarium i zarazem proboszcza w Krzeszowie.

Działaniom patronuje biskup legnicki, Stefan Cichy.

Krzeszów znów przyciąga pielgrzymów z najdalszych stron świata, aczkolwiek prym wiodą tu Dolnoślązacy, Niemcy i Czesi.

Obecność Czechów dowodzi o wielkiej sile Krzeszowa. Choć z Krzeszowa jest do Czech niedaleko, to oba miejsca bardzo się oddaliły. Po II wojnie światowej komunistyczne władze robiły wszystko, by przerwać kontakty między obiema stronami. W nowej rzeczywistości trzeba było włożyć dużo wysiłku, by te kontakty odnowić i to się skutecznie udało. Tu ze smutkiem trzeba dodać, że po II wojnie światowej Krzeszów, leżący na skraju Dolnego Śląska, znalazł się też na skraju zainteresowania decydentów.

Opatrzność jednak nad Krzeszowem czuwa. Błogosławiony papież Jan Paweł II wydał decyzję o powołaniu Diecezji Legnickiej.

Dla Krzeszowa, który znalazł się w jej granicach i zyskał miano jej głównego sanktuarium, oznaczało to nowe życie. Rozkwitło tak wspaniale, że zaczęto mówić, iż sanktuarium w Krzeszowie to duchowa stolica Dolnego Śląska.

Stołeczny Krzeszów Nie jest to bynajmniej awans, lecz powrót do pozycji, jaką Krzeszów miał dawniej. Stołeczne funkcje pełnił w wielu wymiarach, choć pozostał niewielką wsią w jednej z sudeckich dolin (notabene jest wśród nich doliną najzimniejszą). Po pierwsze, opactwo krzeszowskie pozostawało poza jurysdykcją miejscowego biskupa i podlegało bezpośrednio papieżowi. Co więcej, tutejszy opat miał prawo od 1547 r. do używania podobnych oznak władzy, jak biskup: pastorału, pierścienia i infuły, która wyglądem przypomina mitrę biskupią. Nie znaczy to, że opactwo w Krzeszowie działało w oderwaniu od Kościoła lokalnego, wprost przeciwnie, wspierało go, a nawet więcej – było motorem wielu przedsięwzięć. Po drugie, Krzeszów był centrum administracyjnym ogromnych dóbr opactwa. Należały do niego m.in. dwa miasta: Chełmsko Śląskie i Lubawka. Władza opata miała więc zarówno wymiar duchowy, jak i świecki. Po trzecie, za rządów opata Rosy Krzeszów wiódł prym wśród śląskich miejsc pielgrzymkowych.

Po czwarte, Krzeszów związany był organicznie z książęcym domem panującym Piastów śląskich – oni tutejsze opactwo ufundowali i w nim ulokowali rodową nekropolię. Warto zwrócić uwagę na fakt, że ich wybór padł właśnie na Krzeszów a nie na bogatą Świdnicę, w której rezydowali. Piastowie nie przeliczyli się, stawiając na cystersów. Ich aktywność gospodarcza i zaradność musiały po prostu doprowadzić Krzeszów do rozkwitu na miarę najważniejszych ośrodków ówczesnego świata.

Historia krzeszowskiego opactwa ma odbicie w malarstwie, rzeźbie i architekturze. Przedstawiona jest za pomocą fresków m.in. na sklepieniu w mauzoleum Piastów i w prezbiterium bazyliki.

16

Księżna Anna, wdowa po Henryku II Pobożnym, funduje klasztor w Cresovbor Księżna Anna, wdowa po Henryku II Pobożnym, bohaterze bitwy pod Legnicą w 1241 r., w której poległ w walce z Mongołami, broniąc chrześcijańskiej tożsamości Europy, postanowiła ufundować klasztor, wypełniając tym samym duchowy testament męża. W 1242 r. sporządzono akt donacji na rzecz czeskich benedyktynów z Opatovic nad Łabą koło Hradec Kralove, którym przekazano grunty w Cresovbor w okolicach Kamiennej Góry.

Był to dobry sposób na zapewnienie sobie pamięci modlitewnej należnej fundatorce i jej rodzie oraz na zagospodarowanie nieużytków. Cresovbor to inaczej „Krzeszów bór”, czyli fragment lasu w dotychczasowym użytkowaniu niejakiego Krzesza (zdrobnienie od Krzesisława). Nie był to teren obecnego Krzeszowa, ale Krzeszówek, gdzie stoi kościół filialny parafii Krzeszów (ok. 2 km na południowy-wschód od Krzeszowa). Ulokowany jest na niewielkim wzniesieniu, co jest typowe dla klasztorów benedyktynów, którzy na siedziby wybierali dawniej najchętniej tereny górzyste a nawet górskie szczyty. „Módl się i pracuj” – tak cystersi zmienili oblicze Europy.

Benedyktyni klasztor w Krzeszówku zbudowali. Nie wiadomo, dlaczego postanowili stąd odejść. Przypuszcza się, że Bolko I Surowy, wnuk księżnej Anny, uznał, że benedyktyni zbyt opieszale prowadzą akcję zagospodarowania przekazanych im terenów i to zakonnikom obwieścił. W 1289 r. zrzekli się darowizny na jego rzecz, aczkolwiek nie za darmo. Otrzymali 280 grzywien, trzeba jednak pamiętać, że opuszczali teren, który już w jakimś stopniu zagospodarowali, więc ponieśli koszty. Bolko I Surowy gospodarzem był dobrym i zależało mu na rozwoju swego księstwa.

Kontynuował kolonizację Kotliny Kamiennogórskiej, w czym pomóc mogli cystersi. Zakony w średniowiecznej Europie były katalizatorem rozwoju cywilizacyjnego, a cystersi nie dość,

że prezentowali wysokie standardy kultury umysłowej (przy ich klasztorach działały niewielkie szpitale, apteki, skryptoria, biblioteki i szkoły przyklasztorne), to doprowadzali do gospodarczego rozkwitu tereny, które obejmowali w posiadanie.

W odróżnieniu od benedyktynów osiedlali się na nizinach, często w miejscach bardzo niegościnnych, wśród bagien, a podnieśli kulturę agrarną Europy na wyżyny, kierując się zasadą „Ora et Labora” („Módl się i pracuj”). Zapewne dlatego nie kontynuowali prac w Krzeszówku lecz na miejsce osiedlenia wybrali pobliski nizinny teren – obecny Krzeszów.

Przybycie cystersów do Krzeszowa Pierwszym miejscem na Śląsku, w którym osiedli cystersi, był Lubiąż (1163). Drugim – Henryków. Do Krzeszowa przybyli w liczbie 12 w sierpniu 1292 r. z Henrykowa, dzięki nadaniu księcia Bolka I Surowego (Świdnickiego), które spisano dnia 8 września 1292 r. (książę przekazał cystersom 22 wsie i zbudował w Krzeszowie kościół, o czym świadczyłoby jego poświęcenie przez wrocławskiego biskupa Jana III Romkę już trzy dni po podpisaniu aktu fundacyjnego klasztoru krzeszowskiego). Tym samym opactwo w Henrykowie było klasztorem macierzystym dla klasztoru w Krzeszowie, któremu nadano wezwanie „Domus Gratiae S. Mariae” („Dom Łaski Świętej Maryi”) i wezwanie maryjne otrzymała – zgodnie z tradycją cysterską – ich świątynia zakonna (obecnie Bazylika Mniejsza).

wić klasztor z budynkami towarzyszącymi i postanowili plany zrealizować. Już w 1301 r. przed ołtarzem głównym pochowano fundatora klasztoru, co świadczy, że co najmniej prezbiterium zdołano zbudować.

Przywileje krzeszowskich cystersów potwierdził papież Jan XXII w 1318 r. Główne budynki klasztorne zbudowano do ok. 1330 r.

Podobnie, jak zabudowania, rósł majątek konwentu krzeszowskiego. Cieszył się bowiem poparciem kolejnych panujących w księstwie świdnickim i jego dobra szybko się powiększały w wyniku prywatnych legatów i donacji. Ponadto zakonnicy okazali się przednimi inwestorami, sami kupowali kolejne majątki ziemskie.

W 1343 r. zwiększyli stan posiadania drogą kupna o Chełmsko Śląskie i sześć wsi, następnie w 1403 r. – dzięki donacji rodziny Schaffgotsch – otrzymali źródło mineralne i prebendę w Cieplicach Śląskich (obecnie w granicach administracyjnych Jeleniej Góry). Potem stali się też posiadaczami m.in. wsi Wierzbna koło Świdnicy, w której ulokowali jeden ze swych przeoratów. Wraz z kupnem Chełmska Śląskiego i przynależnych do niego wsi otrzymali w 1343 r. od księcia Bolka II przywilej na prowadzenie robót górniczych, ale brak jest wiadomości o jego wykorzystaniu w tamtym czasie. Tenże książę potwierdził opactwu dnia 11.06.1352 r. specjalnym dokumentem wszystkie wcześniejsze nadania, darowizny i przywileje, dzięki czemu wiemy, że posiadało ono Lubawkę i Chełmsko Śląskie, prawa do części Kamiennej Góry, 23 wsie, w wielu miastach i wsiach prawa do czynszów, prawa sądownicze i grunty. Posiadłości opactwa i tym samym jego wpływy sięgały po Strzegom, Jawor i Świdnicę, a opłaty wnoszono też z Bolesławca i Lwówka Śląskiego. Konwent krzeszowski był jednym z największych feudałów na Śląsku, który bogactwem i znaczeniem ustępował chyba jedynie panującym książętom.

Krzeszowska Madonna W 1426 r. husyci napadli na klasztor krzeszowski, który splądrowali, spalili i zamordowali wielu zakonników. Mnisi zdołali jednak wcześniej ukryć pod posadzką zakrystii słynący cudami obraz Matki Bożej Łaskawej.

Zgodnie z zasadami, jakie obowiązywały w zakonie cystersów, Henryków, jako klasztor macierzysty, miał prawo wizytowania Krzeszowa. Wszyscy opaci zaś raz w roku musieli stawiać się w pramacierzy zakonu we Francji. Gwarantowało to jego jedność i wpływało na wymianę doświadczeń m.in. w zakresie rozwoju gospodarczego.

Cystersi uważani są za prekursorów zjednoczonej Europy.

Ok. 1296 r. zaczął się w Krzeszowie duży ruch budowlany, bo zakonnicy wybrali dogodne miejsce, w którym można posta-

Obraz słynie nie tylko z cudów, ale i w aurze cudu do Krzeszowa trafił. Tak widzą to przynajmniej legendy. Według jednej z nich, ikonę Madonny przenieśli do Krzeszowa z Rimini we Włoszech aniołowie za czasów pontyfikatu papieża Jana XXII. Za legendarny należy uznać też przekaz o tym, że obraz podarował mnichom fundator opactwa krzeszowskiego, książę Bolko I. Jeszcze inna legenda mówi o tym, że obraz Madonny znajdował się od niepamiętnych czasów w rejonie Krzeszowa w pustelni i to on był przyczyną ufundowania tutaj klasztoru cystersów.

Notabene fundacji klasztoru krzeszowskiego też przydaje się cech działania nadprzyrodzonego. Otóż książę Bolko I wybrał się ponoć w tutejsze okolice na polowanie, ale zabłądził i spragniony zasnął. Anioł, który mu się przyśnił, rzekł, by rzucił on

17

przed siebie pierścień, a pragnienie ugasi. Książę tak uczynił. Trafił na źródło ze zdatną do picia wodą. Z wdzięczności ufundował obok klasztor, a źródło otoczono opieką. To tzw. książęca studnia w klasztornym ogrodzie. Legendarne przekazy były dla cystersów ważne, bowiem wprowadzały do procesu fundacji klasztoru pierwiastek boskiej interwencji, co było typowe dla konwencji ówczesnej pobożności, a ona nakazywała przyjmować wszelkie cudowne zjawiska jako wydarzenia autentyczne.

Do kategorii zjawisk nadprzyrodzonych krzeszowscy mnisi zaliczyli też odnalezienie obrazu Madonny, ukrytego przed najazdem husyckim w 1426 r. Gdy remontowano kościół, potężny snop światła padł dnia 18 grudnia 1622 r. z okien zakrystii na posadzkę i uwidocznił jej pęknięcie. Zakonnicy znak odczytali właściwie.

Pod posadzką odkryli zbutwiałą skrzynię z ukrytą nienaruszoną ikoną. Na pamiątkę tego niesamowitego zdarzenia zaczęli obchodzić w bazylice krzeszowskiej Dzień Światła.

Prof. Henryk Dziurla, badacz dziejów Krzeszowa, wysnuł hipotezę, że obraz Madonny podarował mnichom krzeszowskim kapelan papieski Gabriel (ewentualnie był on posłańcem, który obraz dostarczył), archiprezbiter kościoła pw. św. Archanioła Gabriela w Rimini, który w 1318 r. spisał beneficja papieskie m.in. z kościoła w Cieplicach Śląskich. Rimini występuje w legendzie o przeniesieniu obrazu przez aniołów, co sugeruje, że mogła nastąpić zbitka pojęciowa i w powszechnym przekazie archiprezbitera z kościoła pod wezwaniem anioła zastąpili… aniołowie.

Tuż przed koronacją w 1996 roku ikonę wzięli pod lupę naukowcy i okazało się, że to najstarszy w Polsce obraz namalowany temperą na desce o tematyce maryjnej, ponieważ jego powstanie datowane jest na poł. XIII w. Reprezentuje rzadki typ przedstawienia Madonny Przewodniczki Pielgrzymów zwany Hodigitrią oraz nieludzką ręką uczyniony. Wykazuje cechy bizantyjskie (szaty Dzieciątka, trzymanego na prawej ręce) z wpływami niemieckimi, co sugeruje, że mógł powstać np. we Włoszech. Tak w monumentalnym dziele „Krzeszów uświęcony łaską” pisze na ten temat Ivo Kořan: „W realizacji krzeszowskiego obrazu widoczne jest podwójne podejście: podczas gdy dziecko odpowiada zarówno kształtem ciała, jak i szrafowanym płaszczem wschodnim ikonom, płaszcz Madonny kształtowany jest wyraźnie załamaniami fałdów, odpowiadającymi średniowiecznemu malowaniu ok. połowy XIII

18

wieku (Zackenstil). Wnioskujemy zatem, że obraz jest wschodnią ikoną, przemalowaną w połowie XIII wieku, albo środkowoeuropejskim malowidłem z połowy XIII wieku, świadomie naśladującym wschodni „świętołukaszowy” obraz. Ostateczne rozwiązanie tego problemu może dać dopiero rentgenowskie badanie tablicy i jej konserwacja”. Dla prof. Kořana jedno nie podlega dyskusji: obraz ten towarzyszył krzeszowskim mnichom od początku istnienia ich klasztoru (połowa XIII w.).

W okresie, gdy budowano w Krzeszowie nowy kościół klasztorny (obecnie Bazylika Mniejsza), ikona Matki Bożej Łaskawej wystawiona była w kaplicy, a następnie w kościele św. Józefa.

Ceremonia przeniesienia obrazu do nowo zbudowanego kościoła klasztornego miała miejsce dnia 1.10.1735 r. Przewodniczył jej, przy biciu dzwonu Emmanuel, opat krzeszowski Benedykt II Seidel. Wraz z obrazem intronizowano w kościele Najświętszy Sakrament. Tak zajęli obok siebie należne miejsca Król i Królowa.

Od czasu, gdy obraz Matki Bożej prezentowany jest w ołtarzu głównym, ujęty jest we wspaniałą barokową ramę, którą w 1735 r. wykonał Beniamin Hentschel. Dnia 2.06.1997 r. został ukoronowany papieskimi koronami. Uczynił to osobiście papież Jan Paweł II. Uroczystość odbyła się na Dolnym Śląsku, w Legnicy, podczas kolejnej papieskiej wizyty w Polsce.

Napad husytów nie był jedynym bolesnym doświadczeniem wojennym w dziejach opactwa krzeszowskiego. W 1463 r. splądrowane zostało przez wojska króla Jerzego z Podiebradu.

W latach 1474-1526, gdy prowadzono wojny z Turkami, klasztor został na ten cel obciążony wysokimi podatkami. Nic to jednak przy wojnie 30-letniej (1618-1648), która była jedną z najkrwawszych w dziejach ludzkości i Śląsk spustoszyła doszczętnie. Wojska szwedzkie, które dotarły do Krzeszowa w 1633 r., splądrowały i spaliły klasztor. Zakonnicy ponownie podnieśli go ze zgliszcz.

Niestety, w 1677 r. klasztor znów spłonął.

Złoty okres w dziejach opactwa krzeszowskiego Na tym, na szczęście, dość katastrof. W dziejach Krzeszowa otworzyła się karta niezwykle pomyślna. Przypadła na rządy czterech kolejnych opatów krzeszowskich: Bernarda Rosy (16601696), Dominika Geyera (1696-1726), Innocentego Fritscha (1726-1734) i Benedykta II Seidela (1734-1763). Wszyscy byli gruntownie wykształceni, mieli szerokie horyzonty myślowe i jasno sprecyzowany cel: odrodzenie potęgi Kościoła katolickiego na Śląsku. Ich rządy przypadły bowiem na okres kontrreformacji, która w walce z protestancką myślą wykorzystała umiejętnie m.in. sztuki piękne. Sława opactwa krzeszowskiego, które stało się niezwykle prężnym ośrodkiem kultury umysłowej i artystycznej, zaczęła sięgać daleko poza Śląsk. Do dziś działalność opatów krzeszowskich może być przykładem mecenatu artystycznego. Skupili przy klasztorze najwybitniejszych twórców reprezentujących różne dyscypliny sztuki. Przybywali głównie z Czech, Bawarii, Austrii, Moraw i Śląska. Przy budowie i wystroju świątyń i zabudowań klasztornych zatrudniano tak wielu wybitnych rzemieślników, że mówi się wręcz o „fabrica ecclesiae”. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie pełen skarbiec opactwa. Zapełniła go mrówcza pracowitość mnichów, długoletni okres pokoju, stabilizacja gospodarcza i sprzyjająca sytuacja polityczna. Mnisi nie byli dusigroszami, ale pieniądze wydawali rozsądnie i „Ad maioram Dei gloriam” („Ku większej chwale Bożej”).

Doskonałym przykładem takiej postawy jest opat Bernard Rosa, rodowity Ślązak, syn notariusza z Głogowa, uprzednio przeor w Henrykowie, wikariusz generalny cystersów na Śląsku.

Zaprowadził żelazny ład i porządek w spustoszonych przez wojnę 30-letnią dobrach klasztornych, doprowadził gospodarkę klasztorną do rozkwitu, co umożliwiło podjęcie szeregu akcji artystycznych, które stworzyły z Krzeszowa jeden z głównych ośrodków

kultury duchowej i materialnej na Śląsku. Zainicjował wielką akcję budowlaną na terenach należących do opactwa: wzniósł szereg kaplic i kościołów a istniejące zlecił przebudować w duchu baroku, który najlepiej odpowiadał ideałom kontrreformacji.

Pozyskał wielu artystów, w tym Michaela Willmanna zwanego śląskim Rembrandtem oraz wybitnego poetę-mistyka, Angelusa Silesiusa. Założył Bractwo św. Józefa, które w okresie rozkwitu liczyło 100 tys. osób (!), w tym wiele bardzo wpływowych (istnieje do dziś, zostało reaktywowane w Diecezji Legnickiej) Z myślą o nim wzniósł kościół św. Józefa w Krzeszowie. Kalwaria w Krzeszowie to też jego pomysł. Walczył z innowiercami, w 1667 r. zmusił 1240 ewangelików z Przedwojowa (dobra konwentu krzeszowskiego) do emigracji, bo odmówili przejścia na katolicyzm.

Stał się protektorem sztuki barokowej, dzięki czemu Krzeszów stał się jednym z głównych ośrodków kształtowania się tego stylu po północnej stronie Sudetów. Zarzuca się mu, że jako wikariusz generalny cystersów na Śląsku prowadził germanizację konwentów na Śląsku, denuncjował nawet opatów, ale to jego dorobku nie przekreśla. Był to bowiem umysł twórczy, zdolny nakreślić śmiały program działania nakierowany na umocnienie pozycji Kościoła, którego pomyślna realizacja wymagała bezkompromisowej postawy. Podjął decyzję o barokizacji kościoła klasztornego, a nadarzyła się do tego dobra okazja, bo został zniszczony przez Szwedów podczas wojny 30-letniej i trzeba było go odbudować.

Prace przeprowadzono w latach w 1662-1684.

Dzieło Rosy kontynuował jego następca, opat Dominik Geyer z Nysy. Przebudował w latach 1703-1717 stacje krzeszowskiej Kalwarii, w latach 1721-1722 zbudował nową kaplicę św. Anny na wzgórzu i szereg innych budowli na terenie dóbr opactwa.

W Krzeszowie polecił wytyczyć (w latach 1703-1717) drogę procesyjną św. Anny, którą wyznaczono pięcioma tzw. słupami św. Anny. Są to kapliczki słupowe symbolizujące pięć radości świętej. W 1703 r. przejął zamek w Bolkowie z przyległymi do niego dobrami, w wyniku czego powierzchnia majątku konwentu krzeszowskiego wzrosła do 3 tys. ha, obejmując 600 ha lasów, dwa miasta i 40 wsi oraz część uzdrowiska Cieplice. Tak przygotował gospodarcze podwaliny pod późniejsze przedsięwzięcia budowlane konwentu, aczkolwiek sam preferował budownictwo funkcjonalne, a w wystroju zewnętrznym – oszczędne. Za czasów jego rządów stanęły w Kamiennej Górze i Jeleniej Górze okazałe ewangelickie kościoły Łaski (wynik umowy między szwedzkim protestanckim królem a katolickim cesarzem Austrii), co katolicki kler przyjął z oburzeniem i zareagował ofensywą religijną.

Krzeszów podjął polemikę z doktryną protestancką w ten sposób, że zintensyfikował pielgrzymki maryjne i postanowił wznieść monumentalne zabudowania klasztorne, żeby przyćmić świątynie protestanckie.

Nowy kościół opacki – na miarę czasów i pozycji klasztoru Opaci od dawna myśleli o zbudowaniu nowego kościoła klasztornego, który odpowiadałby znaczeniu, potędze i bogactwu

opactwa krzeszowskiego oraz byłby godną ripostą na barokowe inwestycje sakralne protestantów na Śląsku. Ale decyzję w tej sprawie podjął dopiero opat Innocenty Fritsch z Otmuchowa, wychowanek nyskich jezuitów, interesujący się sztuką, do 1716 r. przeor konwentu cystersów w Cieplicach (filia klasztoru krzeszowskiego). Jego rządy zbiegły się z najświetniejszym okresem w dziejach opactwa, na co wpływ miały długi okres pokoju, prosperita gospodarcza i co za tym idzie wzrost potęgi ekonomicznej konwentu. Mógł wreszcie w pełni skonsumować owoce swego gospodarczego sukcesu. W 1727 r. zburzono stary, gotycki kościół klasztorny i w jego miejscu zaczęto wznosić w 1728 r. nowy, barokowy. A wraz z nim mauzoleum Piastów, które otrzymało wystrój godny królów. Prace trwały do 1735 r. W 1738 r. do wschodniej ściany kościoła klasztornego dobudowano kaplicę św. Marii Magdaleny, mieszczącą wewnątrz także kaplicę Grobu Pańskiego – przedostatnią stację Kalwarii, której w Krzeszowie nadano typowy dla baroku rozmach. Niestety, opat Fritsch końca prac nie doczekał. Wcześniej pożegnały go cmentarne dzwony. Opat Benedykt II Seidel okazał się jego godnym następną. Doprowadził inwestycję do pomyślnego końca.

Gdy wzniesiono mury kościoła, można było rozpocząć prace przy budowie klasztoru. W 1738 r. położono kamień węgielny, a po dwóch latach wylano fundamenty pod skrzydło południowe.

Niestety, nie udało się zrealizować w pełni planów budowy nowych zabudowań klasztornych. Prace zostały przerwane wraz z wybuchem wojen śląskich i opanowaniem w 1741 r. Śląska przez Prusy. Odtąd aż 80. proc dochodów klasztor krzeszowski musiał odprowadzać państwu w ramach podatku. Tak zdecydował król pruski Fryderyk II, który postanowił wyciągnąć jak najszybciej i jak najwięcej pieniędzy z podbitej przez siebie prowincji.

Fiskalizm króla wpędził konwent krzeszowski w duże kłopoty.

Budowę klasztoru wznowiono, ale prowadzono ją z przerwami, na co wpływ miały nie tylko ogromne obciążenia podatkowe na rzecz państwa, ale i to, że wciąż trwały prace przy wystroju kościoła klasztornego. Inwestycja ciągnęła się aż do 1792 r. Niestety, zdołano zbudować jedynie część zabudowań konwentu. Pomyślnie natomiast zrealizowano plan wyposażenia kościoła klasztornego, który oszałamia wręcz typowym dla baroku przepychem i zadziwia mnogością ukrytych znaczeń oraz odniesień do historii – Śląska, Europy i świata.

Kasata opactwa W 1810 r. władze pruskie opactwo krzeszowskie skasowały i w całości przejęły jego majątek. Wspaniały księgozbiór, liczący 15 tys. woluminów, został rozproszony – trafił do bibliotek Wrocławia, Legnicy i Kamiennej Góry. Kościół klasztorny przemianowano na parafialny, a jego proboszczem został ostatni, 47 opat krzeszowski – Ildefons Reuschel, ale już jako ksiądz diecezjalny. W tzw. Domu Opata (budynek dla gości zakonu) urządzono biuro państwowego leśnictwa, zaś w części klasztoru – szkołę ludową. Gromadzone w budynkach konwentu przez stulecia przez zakonników

19

dzieła sztuki zostały rozgrabione, a co gorsze – wiele z nich przepadło bezpowrotnie. Doszło do tego, że zerwano miedziane obicia kopuł nad mauzoleum Piastów. Uszkodzono przy tym dach nad kościołem poklasztornym, co spowodowało zacieki i uszkodzenia malowideł sklepiennych i sztukaterii. Nowe pokrycie dachu wykonano z... polepy glinianej. Brak konserwacji kamiennych rzeźb na fasadzie kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, narażonych na działania atmosferyczne, doprowadził do ich wietrzenia.

Dopiero w 2 poł. XIX w. zainicjowano pewne prace zabezpieczające, ale zostały przeprowadzone niewłaściwie. Zachodnie, jeszcze gotyckie skrzydło klasztoru, było niestety już w tak złym stanie technicznym, że postanowiono je wyburzyć. W 1873 r. jego resztki wysadzono w powietrze.

Krzeszów obejmują benedyktyni Zła karta odwróciła się w 1919 r., gdy klasztor krzeszowski objęli benedyktyni z Czech. W 1924 r. ich konwent został podniesiony do rangi opactwa i stał się jednym z ważniejszych ośrodków odnowy duchowej. Benedyktyni ożywili ruch pielgrzymkowy,

rozpoczęli na dużą skalę prace renowacyjne i remontowe oraz badania nad historią opactwa krzeszowskiego. Położono nowy dach nad mauzoleum Piastów, odbudowano spaloną w 1913 r. północną wieżę kościoła klasztornego. W 1935 r. konsekrowano i zamontowano na obu wieżach tegoż kościoła siedem nowych dzwonów odlanych w ludwisarni w Westfalii (niestety, podczas II wojny światowej zostały one zarekwirowane i przetopione.

Zarekwirowano wówczas też i wywieziono dzwon Emmanuel, pochodzący z czasów świetności cysterskiego opactwa. Na szczęście nie został przetopiony, odnaleziono go w Niemczech, być może powróci kiedyś do Krzeszowa). W 1939 r. przeprowadzono renowację fresków namalowanych przez Willmanna w kościele św. Józefa i przystąpiono do konserwacji kamiennych rzeźb na fasadzie kościoła klasztornego, ale okazało się, że niektóre są już tak zwietrzałe, że nie da się ich uratować i trzeba było zastąpić je kopiami. Dalsze działania przerwała II wojna światowa.

Klasztor rekwirują hitlerowcy Klasztor zajęły władze hitlerowskie – najpierw pod koniec sierpnia 1940 r. główny budynek klasztorny, a na początku września tego roku rozszerzono sekwestr na cały klasztor. Ulokowano w nim placówkę realizującą zadania programu „powrotu do Rzeszy” etnicznych Niemców. Tak w celach, które zajmowali mnisi, zamieszkała grupa 800-900 volksdeutschów z Bukowiny. Przebywali tu rok. Kiedy znaleziono dla nich nowe miejsce, postanowiono, wbrew pierwotnej zapowiedzi o czasowym zajęciu budynku klasztoru, skierować tu część Żydów wywiezionych z Wrocławia, a następnie z Jeleniej Góry i z innych miejscowości na Dolnym Śląsku. Niektórzy zabrali ze sobą meble (zajęła się tym specjalna firma), ale warunki mieszkaniowe były fatalne. Wiele osób zmarło, a pozostałe do 1943 r. wywieziono do obozów zagłady. Wcześniej gestapo podjęło działania (skuteczne), by od Żydów wyłudzić majątek. Przeżyli nieliczni. Jedynym zakonnikiem, któremu pozwolono pozostać w zajętym przez hitlerowców klasztorze, był o. Alexander Schlachta. Niósł pociechę nielicznym Żydom-katolikom. W tajemnicy, na strychu, udzielał im sakramentów – pisze prof. Alfred Konieczny w książce „Tormersdorf, Grüssau, Riebnig.

Obozy przejściowe dla Żydów Dolnego Śląska z lat 1941-1943” (Grüssau to niemiecka nazwa Krzeszowa). Potem władze państwowe urządziły w klasztorze obóz regermanizacyjny dla przesiedleńców z Lotaryngii, ale zakonnikom udało się wrócić.

Krzeszów uważano za miejsce bezpieczne, z tego powodu znalazł się na tzw. Liście skrytek prof. Grundmanna, konserwatora zabytków prowincji dolnośląskiej, który wywoził z miejsc zagrożonych działaniami wojennymi dzieła sztuki i ukrywał w skrytkach. Krzeszów na liście figuruje pod nr. 27. Złożono tu zbiory Archiwum Państwowego we Wrocławiu i część tzw. Berlinki – zbiory Biblioteki Państwowej w Berlinie (w tym manuskrypty Goethego, Mozarta, Bacha i Beethovena). Tuż po wojnie przejęła

je strona polska i przekazała Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, o czym Niemcy dobrze wiedzą i domagają się zwrotu zbiorów.

Strona polska na to się nie godzi, argumentuje, że nie weszła w ich posiadanie na zasadzie grabieży, ale znalazły się one na ziemiach, które przypadły Polsce. Ponadto Polska utraciła bezcenne dobra kultury w wyniku niemieckiej grabieży. Część pozycji jednak władze polskie przekazały stronie niemieckiej.

Odeszli benedyktyni, przybyły benedyktynki Po II wojnie światowej większość benedyktynów wysiedlono do Niemiec, ze względu na niemieckie pochodzenie, a ich miejsce zajęły w 1946 r. wysiedlone ze Lwowa benedyktynki polskie, którym udało się przywieźć sporą część wyposażenia klasztoru, m.in. portrety opatek, zabytkowe księgi, namiot turecki zdobyty przez króla Jana III Sobieskiego, ornaty i atrybuty władzy Ksieni.

Zajmują należący do nich budynek klasztoru, natomiast oba stojące obok siebie kościoły – bazylika i kościół św. Józefa – są własnością parafii (aczkolwiek tuż po wojnie duszpasterstwem zajmowali się tu benedyktyni, a w latach 1970-2006 cystersi, z których ostatni krzeszowski proboszcz z tego zakonu, ojciec Eugeniusz Augustyn, został opatem w Wąchocku). Ona sprawuje

20

też pieczę nad Kalwarią i tzw. Domem Opata, który staraniem diecezji wyremontowano i najpierw zaczął służyć jako plebania, a obecnie jest to obiekt muzealno-mieszkalny. Ogrzanie tak ogromnego, barokowego gmachu, było bardzo kosztowne, dlatego w 2012 r. zamontowano w nim pompy cieplne, co ma przynieść oszczędności i jest elementem promocji idei odnawialnych źródeł energii. Świat się dowie o Krzeszowie – powołanie Diecezji Legnickiej Z utworzeniem w 1992 r. Diecezji Legnickiej nastał ponownie okres świetności w dziejach Krzeszowa. Ks. dr Tadeusz Rybak, jej pierwszy biskup ordynariusz, został wielkim protektorem Krzeszowa. Podniósł kościół pw. Wniebowzięcia NMP do rangi głównego sanktuarium Diecezji Legnickiej, co wiązało się z rozpoczęciem na dużą skalę prac renowacyjnych. Zmagania o ratowanie Krzeszowa, realizowane w ramach projektu pod nazwą „Rewaloryzacja Zespołu Opactwa Cystersów wraz z otoczeniem w Krzeszowie”, Diecezja Legnicka podzieliła na kilka etapów z konieczności, bo zakres prac jest ogromny.

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej otworzyły się nowe możliwości i perspektywy dla działań w sferze ochrony i zachowania dóbr kultury. Aby tę niepowtarzalną szansę wykorzystać powołano w Legnickiej Kurii Biskupiej specjalny zespół zajmujący się pozyskiwaniem i rozliczaniem funduszy pomocowych (co w przypadku projektów unijnych nie jest łatwe), w tym szczególne pochodzących z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Działaniami remontowo-konserwatorskimi wykonanymi w latach 2004-2012 objęto kościół pw. św. Józefa, bazylikę wraz z mauzoleum Piastów śląskich budynek klasztorny, kaplice Kalwarii Krzeszowskiej, zabytkowy budynek folwarczny oraz otoczenie wewnątrz murów opactwa.

Zakonserwowano m.in. polichromie ścienne, kamienne rzeźby na elewacji, elementy wyposażenia, w tym światowej klasy organy zbudowane w XVIII wieku przez Michała Englera młodszego, ołtarze, intarsjowane meble, ławki, konfesjonały, stalle i obrazy. Ponadto poddano renowacji elewację, stolarkę okienną i drzwiową, schody, posadzki, przeprowadzono remont poszycia dachowego, a w przypadku bazyliki zostało ono całkowicie

wymienione na nowe. Wykonano nową instalację przeciwpożarową, a w świątyniach także nagłośnieniową, elektryczną i przeciwwłamaniową. Utworzono nowoczesne centrum konferencyjne oraz sale ekspozycyjne w Domu Opata i dawnym budynku folwarcznym, adaptowano i wyposażono część pomieszczeń klasztornych na pokoje gościnne dla pielgrzymów i turystów.

Co więcej, turyści mogą korzystać z audioprzewodników (audioguide) w wielu wersjach językowych, dzięki czemu opactwo można zwiedzać także indywidualnie.

Głównym celem podejmowanych od lat w Krzeszowie przez Diecezję Legnicką działań są odnowa, zachowanie i efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów dziedzictwa kulturowego. W ten sposób zabudowania dawnego opactwa cystersów odzyskają świetność. A co za tym idzie, zachowane zostaną dla przyszłych pokoleń obiekty zabytkowe, które ze względu na ich lokalizację, rangę, i wartość sakralną nie mają swego odpowiednika w kraju i są unikatowe w skali europejskiej. To dobry sposób, żeby uatrakcyjnić ofertę turystyczną opactwa krzeszowskiego na tyle, by utrzymany został trend wzrostowy liczby turystów i pielgrzymów z kraju i z zagranicy. Powinno to przełożyć się na rozwój przedsiębiorczości i na powstanie nowych miejsc pracy.

Cieszy, że opactwo w Krzeszowie odzyskuje utraconą w wyniku kasaty klasztoru w 1810 r. pozycję mecenasa sztuki – angażuje środowiska artystyczne i instytucje w celu wspólnych organizacji koncertów muzycznych, plenerów malarskich, wystaw prac współczesnych artystów, warsztatów poświęconych dorobkowi kulturalnemu opactwa i prezentacji bogatego zbioru zabytków krzeszowskich w przygotowanych ostatnio salach wystawienniczych. Miejscem spotkań jest m.in. Dom Pielgrzyma obok bazyliki, w którym są: sala jadalna, konferencyjna, punkt informacyjny, punkt sprzedaży pamiątek i wydawnictw oraz toalety. Trudno uwierzyć, że to dawna wozownia.

Krzeszów zasługuje na wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Pomnikiem kultury już jest – ten prestiżowy tytuł otrzymał od Prezydenta Polski w 2004 r. Wcześniej, bo w 1998 r., kościół poklasztorny otrzymał tytuł Bazyliki Mniejszej, o czym świadczą tablica pamiątkowa na fasadzie i klucze piotrowe (symbol papiestwa) nad wejściem.

21

The history of the Sanctuary in Krzeszów The history repeats itself – the abbey in Krzeszów near Kamienna Góra is the best proof of that. The invigorating currents of Catholicism used to flow from here ages ago and they are flowing now again. The situation from the period of CounterReformation is repeated at present – in the times of progressing secularisation of Europe. The abbots from Krzeszów that guarded Catholic truths and promoted them also by means of fine arts in the past are now replaced by the Legnica diocesan priests.

The modern counterpart of Abbot Innocent Fritsch who went down in history as the founder of the great monastery church in Krzeszów (the Minor Basilica at present) is the Reverend Józef Lisowski, the chancellor in the Legnica Diocesan Curia, whose main goal in the life is to restore the past magnificence to the Basilica and the surrounding buildings. Another Abbot – Bernard Rosa – who eagerly defended the Catholic ideals has a worthy follower in the person of the Prelate Marian Kopko who is at present the custodian of the sanctuary and the parish priest in Krzeszów at the same time. All the works are carried out under the patronage of Stefan Cichy, the Legnica Bishop.

After the Second World War, Krzeszów – situated on the edges of Lower Silesia – was also of great interest for the governing bodies. Yet, providence watched over this place. Blessed John Paul II issued the decision on the establishment of the Legnica Diocese.

For Krzeszów – that was included in its territory and named the main sanctuary – it was like a gift of a new life that flourished so splendidly that the sanctuary in Krzeszów started to be called the spiritual capital of Lower Silesia. The pilgrims from the whole world started to visit it again.

Yet, it is not any promotion but only the restoration of the past significance of Krzeszów. It held the functions of a capital in multiple dimensions though it was nothing more than a small village. First of all, the Krzeszów abbey was under the jurisdiction of the local bishop and was directly under the authority of the pope. Moreover, since as early as 1547, the abbot had the right to use the insignia of authority similar to the bishop’s. It does not mean that the abbey in Krzeszów was run in isolation from the local Church – on the contrary, it supported that Church. Secondly, Krzeszów was the administrative centre for vast estate belonging to the abbey, including for example two towns. Thus, the abbot’s authority was both spiritual and secular. Thirdly, Krzeszów under the rule of Abbot Rosa was at the forefront of all pilgrim destinations in Silesia. Fourthly, Krzeszów was organically connected with the house of the ruling Silesian Piasts – they founded the abbey and situated there the necropolis for their family.

The history of the Krzeszów abbey is also reflected in painting, sculpture, and architecture, for example in a form of frescoes on the vault of the Mausoleum of the Piasts and the Basilica chancel, just to name a few.

The monastery was founded by Princess Anna, the widow of Henry II The Pious who was the hero of the Battle of Legnica in 1241, killed when fighting the Mongols and defending the Christian identity of Europe. In 1242, the land of Cresovbor near Kamienna Góra was donated to the Benedictines from the Bohemian Opatovice. It was a great idea for commemorating the founder and her family in prayers and for transforming the wasteland into the useful one. It was not the area of the present Krzeszów but of Krzeszówek (around 2 km to the south-east of Krzeszów).

The Benedictines built the monastery in Krzeszówek. We don’t know why they decided to leave the place. It is supposed that Bolko I The Strict, a Princess Anna’s grandson, claimed that the Benedictines were to slow in developing the land granted to them

22

and announced that to the monks who abandoned it in 1289 as a donation to Bolko, yet not for free. They received for it 280 grivnas [the measure of weight for gold and silver used as money].

Bolko I The Strict was a good host and he did care about the development of his duchy and therefore he continued the settlement of areas of the Kamienna Góra Valley, which could be aided by the Cistercians. In the medieval Europe, the monks were the catalyst for the development of civilisation. The Cistercians were characterised not only with high standards of intellectual culture but also were known for their ability to transform the granted land into the centres of prosperity.

The Cistercians first settlement in Silesia was Lubiąż (1163).

The second one – Henryków. Finally, in August 1292, 12 of them arrived in Krzeszów from Henryków as a result of the endowment

by Bolko I The Strict, Duke of Świdnica, which was drawn up on September 8, 1292. Thus, the abbey in Henryków was the monastery of origin for the monastery in Krzeszów which was given the name of ”Domus Gratiae S. Mariae” (The Home of Saint Mary’s Grace) and the monastery church was also dedicated to Saint Mary according to the Cistercian tradition (the Minor Basilica at present).

1296 was the year when significant construction works were started as a result of finding a convenient place to build the monastery with the auxiliary buildings and the decision to implement such plans. By 1301, they were able to complete the chancel because the monastery founder was buried before the high altar in that year.

Along with the increase in the number of buildings, the wealth of the Order from Krzeszów was also accumulated because the Cistercians were supported by the subsequent rulers of the Duchy of Świdnica and the estate of the Order increased as a result of private legacies and donations. Moreover, the monks who were great investors bought the landed estates on their own.

In 1426, the Hussites attacked the monastery in Krzeszów and then plundered and burnt it. They also killed several monks.

Fortunately, the Cistercians managed to hide the miraculous painting of Our Lady of Grace under the floor in sacristy.

On December 18, 1622, during the renovation of the church, the beam of intense light coming from the sacristy windows lit the floor and exposed a crack in it. The monks understood the sign perfectly and they discovered under the floor a rotten box with the icon in it that remained intact.

Just before its crowning in 1996, when it was thoroughly examined by the scientists, it was found that it is the oldest painting in Poland did with tempera on wood and dealing with the subject of Saint Mary. It is dated back to the mid of the thirteenth century.

It is a very rare depiction of Our Lady of the Way that is also called a Hodegetria. It is believed that it was not a human hand that painted it. It shows the Byzantine influence.

When the painting of Our Lady was placed on the altarpiece, it was put in the magnificent Baroque frame made by Beniamin Hentschel in 1735. On June 2, 1997, it was crowned with papal crowns by Pope John Paul II himself. The ceremony was held in Legnica, Lower Silesia, during the subsequent visit of the Pope to Poland.

The attack by Hussites was not the only painful war experience in the history of the abbey in Krzeszów. In 1463, it was plundered by the army of king George of Poděbrady. In the years 1474-1528, during the wars with the Turkish, the monastery was encumbered with high taxes for that purpose. But the worst was to come – the Thirty Years’ War (1618-1648) was the bloodiest war in the history of the humankind that left Silesia totally ravaged.

The Swedish army that reached Krzeszów in 1633 plundered and burnt the monastery. The monks rebuilt it once again from the ruins.

Unfortunately, the monastery was burnt once again in 1677.

Luckily, it was the last of the disasters as a new period of prosperity started in the history of Krzeszów under the rule of four consecutive Abbots: Bernard Rosa (1660-1696), Dominik Geyer (1696-1726), Innocenty Fritsch (1726-1734) and Benedykt II Seidel (1734-1763). All of them were thoroughly educated and broad minded and they shared a common, clearly formulated goal: to revive the power of the Catholic Church in Silesia. As they ruled in the period of Counter-Reformation, they skilfully applied fine arts to fight the Protestant ideas. The abbey in Krzeszów became an extremely thriving centre of intellectual and artistic culture and its fame spread far outside Silesia. The activity of the abbots from Krzeszów is still viewed as an example of the patronage of the arts.

Yet, it would not be possible if it weren’t for the treasures of the abbey arising from the monks’ laborious work, long-lasting peace, economic stability, and favourable political conditions.

A perfect example of such an attitude is Abbot Bernard Rosa. Thanks to him, the monastery economy was thriving.

He initiated large-scale construction activities within the land owned by the abbey. He also won numerous artists, including Michael Willmann called the Silesian Rembrandt. He also established the Brotherhood of Saint Joseph that included 100 thousand people (!) in the period of its peak development. For them, he built the Church of Saint Joseph in Krzeszów. The Calvary of Krzeszów was also his initiative.

The work started by Rosa was taken up by his successor – Abbot Dominik Geyer from Nysa. In the years 1703-1717, he rebuilt the stations of the Calvary of Krzeszów, and in the years 1721-1722 – he built the Chapel of Saint Anne on a hill and a number of other buildings on the land owned by the abbey.

In 1703, he took over the castle in Bolków with its estate and thus the area of the estate held by the Order in Krzeszów increased to 3 thousand hectares, of which 600 hectares of woods, two towns and 40 villages, and a part of the health-resort in Cieplice. Thus he laid the economic foundations of later construction undertakings by the Order.

The abbots had been thinking for a long time about building a new monastery church that would reflect the significance, power and wealth of the Order in Krzeszów and would be an appropriate response to the Baroque sacral investments made by the Protestants in Silesia. Such a decision was made by Abbot Innocenty Fritsch. The period of his rule was the greatest one in the history of the abbey, which was much influenced by long-lasting peace, economic prosperity, and thus the increase in the economic power of the Order. In 1727, the old Gothic monastery church was demolished and a new one in the Baroque style was erected in its place beginning from 1728. Together with the Mausoleum of the Silesian Piasts. The works lasted to 1735. In 1738, the Chapel of Saint Mary Magdalene was added to the east wall of the Mausoleum of the Piasts, with the Chapel of the Holy Sepulchre located therein. Abbot Fritsch did not live until the completion of works – the cemetery bells at his funeral sounded earlier.

Abbot Benedykt II Seidel was a worthy follower of his work as he successfully completed the investment.

When the walls of the church were erected, it was the time to think about the construction of a monastery. The cornerstone was laid in 1738, and the foundations for the south wing were laid two years later, which was then followed by the construction of that wing. Unfortunately, the erection of all planned monastery and auxiliary buildings was interrupted by the outbreak of the Silesian Wars and taking control of Silesia by Prussia in 1741.

After that, the monastery in Krzeszów had to pay the tax equal to about 80% of its income for that purpose. Afterwards, the erection of the monastery was resumed, yet with numerous suspensions

of construction works. The project was being implemented until 1792 – yet, the monks managed to built only a part of monastery buildings. However, they were successful in furnishing the monastery church whose typical Baroque splendour and abundance of meanings and references to the history of Silesia, Europe and the world, are just breathtaking.

In 1810, the abbey was closed down and dispossessed of its estate by the Prussian authorities. Its great book collection was dispersed. The monastery church was changed into the parish one. The pieces of art collected by the monks in the buildings of the Order for centuries were plundered and even worse – many of them were lost. The copper cladding covering the domes of the Mausoleum of the Piasts was torn off. The roof of the post-monastery church was also damaged, which caused damp patches and damage to the ceiling paintings and moulding. The conservation works were initiated not until the second half of the 19th century but were carried out in a wrong way. The west wing of the monastery was blown up in 1873.

Such dark episodes in the history of the complex ended in 1919 when the monastery in Krzeszów was taken by the Czech Benedictines. In 1924, their Order was promoted to the abbey and became one of the important centres of spiritual revival.

The Benedictines restored the pilgrimage movement, started the large-scale conservation and restoration works, and the research on the history of the abbey in Krzeszów.

In 1940, the monastery was seized by the Nazis. They situated here their post fulfilling the tasks within the “Back to the Reich” policy – the relocation of ethnically German communities.

Afterwards, some Jews from Wrocław and other places in Lower Silesia were brought here. Many of them perished and those who survived were taken away to the extermination camps.

After the Second World War, the majority of the Benedictines were resettled to Germany and the place was inhabited by the Polish Benedictine nuns relocated from Lvov in 1946.

The glory days in the history of Krzeszów started again in 1992 when the Legnica Diocese was established. The Reverend Tadeusz Rybak, its first ordinary, became a great patron of Krzeszów. He raised the status of the Church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary to the main sanctuary of the Legnica Diocese, which was a trigger for the commencement of largescale conservation and restoration works. The main objectives of the activities undertaken in Krzeszów by the Legnica Diocese is to renovate, preserve, and effectively use such resources of the cultural heritage.

Krzeszów is a place that deserves an entry into the UNESCO World Heritage List. It has been already granted the prestigious title of a monument of culture by the President of the Republic of Poland in 2004. Before that, in 1998, the post-monastery church was given the title of the Minor Basilica.

23

Geschichte des Sanktuariums von Grüssau Die Geschichte wiederholt sich oft, und die Geschichte der Abtei in Grüssau bei Landeshut ist ein Beweis dafür. Genau wie in früheren Jahrhunderten strömt von hier lebendiger Katholizismus aus. So war es in der Zeit der Gegenreformation, so ist es heute - in einer Zeit, in der sich in Europa die Laizisierung durchsetzt.

Die Grüssauer Äbte, die über die katholischen Wahrheiten gewacht haben und zu ihrer Verkündung u.a. die schönen Künste verwendet haben, werden gegenwärtig von den Priester der Diözese Liegnitz in diesem Tun ersetzt. Ähnlich wie Abt Innozenz Fritsch, der als Baumeister der wundervollen Klosterkirche in Grüssau (gegenwärtig die Basilika Minores) in die Geschichte eingegangen ist, ist heute Pfr. Dr. Józef Lisowski, Kanzler der Liegnitzer Bischofskurie tätig, der es sich zum Lebensziel gemacht hat, der Basilika und den umliegenden Bauten ihren alten Glanz wiederzuverleihen. Abt Bernard Rosa hingegen, der außergewöhnlich leidenschaftlich die katholischen Ideale verteidigt hat, hat einen würdigen Nachfolger in Prälat Marian Kopko, dem gegenwärtigen Kustos und gleichzeitigen Probst in Grüssau. Das Patronat über allen diese Arbeiten hat der Bischof von Liegnitz, Stefan Cichy.

Nach dem Zweiten Weltkrieg fand sich Grüssau, am Rande von Niederschlesien gelegen, auch am Rande der Interessen der Entscheidungsträger wieder. Jedoch wacht die Göttliche Vorsehung über Grüssau. Der Selige Papst, Johannes Paul II, hat entschieden, die Diözese Liegnitz ins Leben zu rufen. Für Grüssau, das sich in deren Grenzen wiederfand und zu ihrem wichtigsten Sanktuarium wurde, bedeutete dies neues Leben. Es ist so wunderbar aufgeblüht, dass man mittlerweile sagt, dass das Sanktuarium in Grüssau die geistliche Hauptstadt Niederschlesiens ist. Wieder zieht es Pilger aus allen Teilen der Welt an.

Das ist aber kein Aufstieg, sondern die Rückkehr zu der Position, die Grüssau einstmals hatte. Seine Aufgaben als Hauptstadt erfüllt es in vielerlei Hinsicht, obwohl es ein kleines Dorf geblieben ist. Erstens blieb die Grüssauer Abtei außerhalb der Jurisdiktion des örtlichen Bischofs und unterlagt direkt dem Papst. Mehr noch, der hiesige Abt hatte ab 1547 das Recht, ähnliche Machtsymbole wie der Bischof zu verwenden. Das bedeutet nicht, dass die Abtei in Grüssau völlig losgelöst von der lokalen Kirche tätig war, ganz im Gegenteil, sie unterstützte sie. Zweitens war Grüssau Verwaltungszentrum für die riesigen Güter der Abtei. Dazu gehörten u.a. zwei Städte. Die Macht des Abts hatte also sowohl eine geistliche als auch eine weltliche Dimension. Drittens, unter der Herrschaft von Abt Rosa war Grüssau führend unter den schlesischen Pilgerorten. Viertens war Grüssau organisch mit dem Fürstenhaus der herrschenden schlesischen Piasten verbunden, sie haben die hiesige Abtei gestiftet und den Friedhof für ihr Familiengeschlecht angelegt.

Die Geschichte der Grüssauer Abtei spiegelt sich in der Malerei, der Skulptur und der Architektur wider. Sie wird mithilfe von Fresken, u.a. auf dem Gewölbe im Mausoleum der Piasten und im Presbyterium der Basilika dargestellt.

Fürstin Anna, die Witwe Heinrichs II., des Frommen, des Helden der Schlacht bei Liegnitz im Jahr 1241, der im Kampf gegen die Mongolen gefallen ist, als er die christliche Identität Europas verteidigte, beschloss, ein Kloster zu stiften. Im Jahr 1242 wurde eine Stiftungsurkunde zugunsten böhmischer Benediktiner aus Opatovice ausgefertigt, denen Grund und Boden in Cresovbor in der Nähe von Landeshut übergeben wurde. Das war eine gute Art und Weise, die Erinnerung an die Stifterin und ihre Familie im Gebet aufrechtzuerhalten und die Brachflächen zu nutzen. Das war nicht auf dem Gebiet des heutigen Grüssau, sondern von Neuen

24

(ca. 2 km südöstlich von Grüssau).

Die Benediktiner bauten das Kloster in Neuen. Es ist unbekannt, warum sie beschlossen, wieder zu gehen. Es wird angenommen, dass Bolko I., der Strenge, der Enkel von Fürstin Anna, der Meinung war, dass die Benediktiner etwas zu voreilig die Bewirtschaftung der ihnen übergebenen Gebiete vornehmen und sagte das den Ordensleuten. Im Jahr 1289 verzichteten sie zu seinen Gunsten auf die Schenkung, obwohl nicht völlig umsonst.

Sie erhielten 280 Griwna. Bolko I., der Strenge, war ein guter Herrscher und es war ihm wichtig, dass sich sein Fürstentum weiterentwickelt. Er setzte den Landesausbau im Landeshuter Tal fort, wobei ihm die Zisterzienser halfen. Die Orden im mittelalterlichen Europa waren Katalysator für die zivilisatorische Entwicklung und die Zisterzienser vertraten nicht nur einen hohen Standard der geistigen Kultur, sondern verschafften den Gebieten, die sie übernahmen, wirtschaftliche Blüte.

Der erste Ort, an dem sich die Zisterzienser in Schlesien niederließen, war Leubus (1163). Der Zweite - Heinrichau. Nach Grüssau kamen sie mit 12 Mönchen aus Heinrichau im August 1292, dank der Schenkung durch Bolko I. von Schweidnitz, die am 8. September 1292 ausgestellt wurde. Des Gleichen war die Abtei in Heinrichau Mutterkloster für das Kloster in Grüssau, dem der Name „Domus Gratiae S. Mariae” (Haus der Gnade der Heiligen Maria) gegeben wurde. Auch erhielt ihre Ordenskirche (gegenwärtig Basilika Minores) nach zisterziensischer Tradition den Namen Mariens.

Um 1296 begann in Grüssau ein Bauboom, da die Ordensbrüder einen entsprechenden Ort ausgewählt hatten, um das Kloster und die dazu gehörigen Bauten zu errichten und begannen, ihre Pläne umzusetzen. Schon 1301 wurde vor dem Hauptaltar der Stifter des Klosters beigesetzt, was davon zeugt, dass zumindest das Presbyterium fertig gestellt worden war.

Gleichsam mit den Bauten wuchs auch das Vermögen des Grüssauer Konvents an. Er erfreute sich nämlich der Unterstützung der nachfolgenden Herrscher im Fürstentum Schweidnitz und seine Güter wurden durch private Legate und Stiftungen immer mehr. Darüber hinaus erwiesen sich die Ordensbrüder als Investoren, sie kauften selbst weitere Landgüter auf.

1426 fielen die Hussiten in das Grüssauer Kloster ein, plünderten, brandschatzen und töteten viele Ordensleute. Die Mönche konnten sich jedoch zuvor unter dem Fußboden der Sakristei das für seine Wunder berühmte Bild der Gnadenmutter.

Als die Kirche renoviert wurde, fiel am 18. Dezember 1622 ein großer Lichtstrahl aus den Fenstern der Sakristei auf den Fußboden und machte einen Riss sichtbar. Die Mönche verstanden das Zeichen richtig. Unter dem Fußboden entdeckten sie eine vermoderte Kiste mit der versteckten, unberührten Ikone.

Kurz vor der Krönung im Jahr 1996 nahmen Wissenschaftler die Ikone unter die Lupe und es stellte sich heraus, dass sie das älteste in Polen gemalte Bild mit Tempera auf Holz mit Marienthematik ist, denn ihre Entstehung wird auf die Hälfte des 13. Jh. datiert. Sie repräsentiert einen seltenen Typ der Madonna der Führerin der Pilger, der Hodegetria genannt wird. Es wird angenommen, dass es nicht von menschlicher Hand gefertigt wurde.

Es zeigt byzantinische Eigenschaften.

Seit das Bild der Gottesmutter im Hauptaltar gezeigt wird, ist es von einem wundervollen barocken Rahmen umgeben, den 1735 Benjamin Hentschel gefertigt hat. Am 2.06.1997 wurde es mit den päpstlichen Kronen gekrönt. Das tat Papst Johannes Paul II. persönlich. Die Feierlichkeiten fanden in Niederschlesien statt, in Liegnitz, während eines weiteren Besuchs des Papstes in Polen.

Der Hussiteneinfall war nicht die einzige schmerzhafte Kriegserfahrung in der Geschichte der Abtei von Grüssau. 1463 wurde sie von den Truppen König Georgs von Podebrad geplündert.

In den Jahren 1474-1526, während der Kriege gegen die Türken, wurde das Kloster für diesen Zweck mit hohen Steuern belastet.

Das war dagegen nichts im Vergleich mit dem Dreißigjährigen Krieg (1618-1648), der einer der blutigsten Kriege der Menschheit war und Schlesien entvölkerte. Die schwedischen Truppen, die Grüssau 1633 erreichten, plünderten das Kloster und brannten es nieder. Die Ordensleute errichten es wieder aus der Asche. Leider wurde 1677 das Kloster erneut niedergebrannt.

Dann hörten die Katastrophen zum Glück auf. In der Geschichte von Grüssau begann ein erfolgreiches Kapitel. Es entfiel auf die Amtszeit vier aufeinanderfolgender Grüssauer Äbte: Bernard Rosa (1660-1696), Dominik Geyer (1696-1726), Innozenz Fritsch (1726-1734) und Benedikt II. Seidel (1734-1763). Alle waren gründlich ausgebildet, hatten einen weiten Denkhorizont und ein klares und präzises Ziel: die Wiedergeburt der Macht der Katholischen Kirche in Schlesien. Ihre Amtszeit fiel nämlich in die Zeit der Gegenreformation, die im Kampf gegen den Protestantismus u.a. die schönen Künste geschickt nutzte. Der Ruhm der Grüssauer Abtei, die ein außergewöhnlich dynamisches Zentrum der geistigen und künstlerischen Kultur wurde, begann über Schlesien hinaus zu drängen. Bis heute kann die Arbeit der Grüssauer Äbte als Beispiele für künstlerisches Mäzenatentum dienen.

Das wäre nicht möglich, wenn es nicht die volle Schatzkammer der Abtei gäbe. Sie wurde durch den ameisenhaften Fleiß der Mönche, die lange Zeit des Friedens, die wirtschaftliche Stabilisierung und die günstige politische Lage gefüllt.

Ein herausragendes Beispiel für diese Haltung ist Abt Bernard Rosa. Er brachte die Klosterwirtschaft zur Blüte. Er initiierte umfangreiche Bauarbeiten in den Gebieten, die zur Abtei gehörten.

Er gewann viele Künstler, darunter Michael Willmann, der der schlesische Rembrandt genannt wird. Er hat die Brüderschaft zum Hl. Josef gegründet, die in ihrer Blütezeit 100.000 Mitglieder umfasste (!). Im Gedanken an sie errichtete er die Kirche zum Hl. Josef in Grüssau. Der Kalvarienberg in Grüssau ist auch seine Idee.

Das Werk von Rosa setzte sein Nachfolger, Abt Dominik Geyer aus Neiße, fort. Er baute in den Jahren 1703-1717 die Stationen des Grüssauer Kalvarienbergs um, in den Jahren 1721-1722 baute er eine neue Kapelle zur Hl. Anna auf dem Hügel und eine Reihe anderer Bauten auf dem Gebiet der Güter. Im Jahr 1703 übernahm er das Schloss in Bolkenhain mit den dazu gehörigen Gütern.

Infolgedessen wuchs die Fläche des Anwesens des Grüssauer Konvents auf 3.000 Hektar, was 600 ha Wald, zwei Städte und 40 Dörfer und einen Teil des Kurorts Bad Warmbrunn umfasste.

So schuf er die wirtschaftlichen Grundlagen für die späteren Bauvorhaben des Konvents.

Die Äbte dachten schon lange daran, eine neue Klosterkirche zu bauen, die der Bedeutung, der Macht und dem Reichtum der Grüssauer Abtei entsprechen würde und eine würdige Entgegnung auf die barocken Sakralbauten der Protestanten in Schlesien sein würde. Aber die Entscheidung dazu fällte erst Abt Innozenz Fritsch. Seine Amtszeit fiel mit der besten Zeit in der Geschichte der Abtei zusammen, worauf die lange Friedenszeit, das wirtschaftliche Wachstum und was damit einherging, das Wachstum der Wirtschaftsmacht des Konvents Einfluss hatten. 1727 wurde die alte, gotische Klosterkirche abgerissen und an dieser Stelle 1728 begonnen, die neue, barocke Kirche zu errichten.

Und gleichzeitig mit ihr das Mausoleum der Piasten. Die Arbeiten dauerten bis 1735 an. Im Jahr 1738 wurde an der Ostwand des Piasten-Mausoleums die Kapelle zur Hl. Maria Magdalena angebaut, in der sich auch die Kapelle des Grabs des Herrn befindet.

Abt Fritsch erlebte das Ende der Arbeiten nicht mehr mit. Er verstarb schon vorher. Abt Benedikt II. Seidel erwies sich als würdiger Nachfolger. Er brachte die Investition erfolgreich zu Ende.

Als die Mauern der Kirche errichtet waren, konnte damit be-

gonnen werden, das Kloster zu bauen. 1738 wurde der Grundstein gelegt und zwei Jahre später wurden die Fundamente für den Südflügel gegossen und der Flügel errichtet. Leider konnten die Pläne für den Bau neuer Klosterbauten nicht vollständig umgesetzt werden. Die Arbeiten wurden beim Ausbruch der Schlesischen Kriege und bei der Herrschaftsübernahme in Schlesien 1741 durch Preußen unterbrochen. Von da an musste das Kloster Grüssau gar 80 Prozent seiner Einkünfte als Steuer an den Staat abführen.

Der Bau des Klosters wurde wieder aufgenommen, aber immer wieder unterbrochen. Die Investition zog sich bis 1792 hin.

Leider konnte nur ein Teil der Konventsbauten errichtet werden.

Erfolgreich umgesetzt wurde jedoch der Plan, die Klosterkirche auszustatten, die durch ihre für den Barock typische Pracht berauscht und durch die Vielfalt an versteckten Bedeutung und Bezugnahmen auf die Geschichte Schlesiens, Europas und der Welt erstaunt.

Die Abtei Grüssau wurde 1810 von den Preußen einkassiert und übernommen. Die wundervolle Bibliothek wurde verstreut.

Die Klosterkirche wurde in Pfarrkirche umgenannt. Die in den Gebäuden des Konvents über Jahrhunderte von den Ordensleuten gesammelten Kunstwerke werden verteilt, schlimmer noch, viele von ihnen gingen unwiederbringlich verloren. Die Kupferbeschläge der Kuppeln über dem Piasten-Mausoleum wurden abgerissen. Dabei wurde das Dach der Klosterkirche beschädigt, was zur Folge hatte, dass das Dach undicht wurde und die Gewölbemalereien und der Stuck beschädigt wurden. Erst in der zweiten Hälfte des 19. Jh. wurden gewissen Arbeiten zur Sicherung begonnen, aber sie wurden nicht ordnungsgemäß ausgeführt.

Der Westflügel des Klosters wurde 1873 in die Luft gesprengt.

Das Schicksal wendete sich 1919, als das Kloster Grüssau von Benediktinern aus Böhmen übernommen wurde. Im Jahr 1924 wurde das Konvent in den Rang einer Abtei erhoben und wurde eines der wichtigsten Zentren der geistigen Erneuerung.

Die Benediktiner belebten die Pilgerfahrten wieder, begannen umfassende Renovierungs- und Sanierungsarbeiten sowie Untersuchungen zur Geschichte der Grüssauer Abtei.

Im Jahr 1940 übernahmen die Nazis das Kloster. Sie richteten hier eine Stelle des Umsiedlungsprogramms „Heim ins Reich” für Volksdeutsche ein. Dann wurden Juden aus Breslau und anderen Regionen Niederschlesiens hierhergebracht. Viele Menschen sind gestorben, die Verbliebenen wurden bis 1943 in Vernichtungslager deportiert.

Nach dem Zweiten Weltkrieg wurden die meisten Benediktiner nach Deutschland vertrieben, an ihre Stelle traten 1946 aus Lemberg ausgewiesene polnische Benediktinerinnen.

Mit der Gründung der Diözese Liegnitz im Jahr 1992 begann eine neue Glanzperiode in der Geschichte von Grüssau. Pfr. Tadeusz Rybak, ihr erster Ordinarius, wurde zum großen Schutzherrn von Grüssau. Er erhob die Kirche zur Mariä Himmelfahrt in den Rang des Hauptsanktuariums der Diözese Liegnitz, was mit umfassenden Renovierungsarbeiten verbunden war. Hauptziel der Maßnahmen der Diözese Liegnitz in Grüssau sind die Erneuerung, Bewahrung und effektive Nutzung der Ressourcen des Kulturerbes.

Grüssau verdient es, in die UNESCO-Weltkulturerbeliste aufgenommen zu werden. Kulturdenkmal ist es schon - dieser Prestigetitel hat es 2004 vom Präsidenten Polens verliehen bekommen.

Schon zuvor, bereits 1998, erhielt die ehemalige Klosterkirche den Titel Basilika Minores.

25

Dějiny Křešovského svatostánka Historie se často opakuje a dějiny opatství v Křešově, blízko města Kamienna Góra, jsou toho důkazem. Podobně jako před věky, odtud plují výživné proudy katolicismu. Tak tomu bylo v období protireformace, a tak je tomu i nyní – v době zesvětštění celé Evropy. Křešovské opaty, kteří střežili katolické pravdy a využívali k jejich rozšíření krom jiného výtvarné umění, v dnešní době zastoupili diecézní kněží Lehnické Diecéze. Současným ekvivalentem opata Innocenta Fritsche, který vstoupil do historie jako stavitel klášterního kostela v Křešově (nyní Menší Bazilika) je kněz dr. Józef Lisowski, kancléř Lehnické Kurie Biskupské, jehož životním cílem je navrátit bazilice a okolním stavbám dávnou slávu. Naopak opat Bernard Rosa, který nezvykle horlivým způsobem obhajoval katolické ideály, má hodnotného nástupce v knězi prelátovi Marianu Kopkovi – nynějším kustodu svatyně a současně faráři v Křešově. Činnosti podporuje lehnický biskup Stefan Cichy.

Po II. světové válce se Křešov, ležící na okraji Dolního Slezska, nacházel také na okraji zájmu vládnoucích činitelů. Bdění nad městem Křešov je ale stále na místě. Blahoslavený papež Jan Pavel II. vydal rozhodnutí o povolání Lehnické Diecéze.

Pro město Křešov, které se nachází v blízkosti města Lehnice a je jeho hlavním svatostánkem, to znamenalo nový život.

Vzkvetl tak brilantně, že se začalo říkat, že svatyně v Křešově je duchovním hlavním místem Dolního Slezska. Opět láká poutníky z nejvzdálenějších částí světa.

Nejedná se o náhlý rozkvět města, ale návrat na pozici jakou mělo město Křešov již dávno. Navzdory tomu, že bylo malou vesnicí, plnilo v mnoha ohledech hlavní funkce. Zaprvé, křešovské opatství spravoval místní biskup a podléhalo přímo papeži.

Dále směl zdejší opat od roku 1547 požívat podobných pravomocí jako biskup. To neznamená, že opatství v Křešově působilo odděleně od místního kostela, právě naopak, podporovalo ho.

Zadruhé, byl Křešov administrativním centrem rozlehlého opatství. Patřila k němu mimo jiné dvě města. Vládnutí opata mělo současně duchovní i světský rozměr. Zatřetí za časů vlády opata Rosy se Křešov pyšnil prvenstvím mezi slezskými poutními městy.

Začtvrté, Křešov byl organicky spojený s knížecím rodem vládnoucích polských Piastovců – oni zdejší opatství založili a umístili sem rodinnou hrobku.

Historie křešovského opatství se odráží v malířství, sochařství a architektuře. Reprezentují je mimo jiné fresky na stěnách mauzolea Piastovců a v presbytáři baziliky.

Kněžna Anna, vdova po Henriku II. Pobožném, hrdinovi z bitvy pod Lehnicí z roku 1241, ve které padl v boji s Mongoly a položil život za obranu křesťanské identity Evropy, se rozhodla financovat klášter. V roce 1242 byl převeden českým benediktinům z Opatovic, kterým byly předány pozemky v místě Cresovbor v okolí města Kamenná Hora. Byl to dobrý způsob, jak se odvděčit donátorce i jejímu a obhospodařovat pole ležící ladem. Nejednalo se však o oblast nynějšího města Křešov, ale Křešovek (cca 2 km na jihovýchod od Křešova).

Benediktini postavili klášter v Křešovku. Není známo, proč se rozhodli odtud odejít. Traduje se, že Boleslav I. Surový, vnuk kněžny Anny, seznal, že benediktini nerozvíjejí a nestarají se o jim svěřené pozemky a toto oznámil vysokým představitelům církve. V roce 1289 se zřekli daru v jeho prospěch, ale ne zadarmo.

Obdrželi 280 hřiven. Boleslav I Surový byl dobrým hospodářem, záleželo mu na rozvoji jeho knížectví. Pokračoval v kolonizaci v kamenohorské kotlině, v čemž mu mohli pomoci cisterciáci. Řády byly ve středověké Evropě motorem civilizačního rozvoje, a cisterciáci byli zárukou nejen vysokých standartů duchovní

26

kultury, ale starali se také o hospodářský růst oblastí, které vlastnili.

Prvním místem, kde se usadili cisterciáci, byl Lubiąż (1163).

Druhým městem byl Henryków. Do Křešova přišli v počtu 12 v srpnu roku 1292 z Henrykowa, díky výzvě knížete Boleslava I. Surového (Svídnického), která byla sepsaná 8. září 1292. Taktéž opatství v Henrykowie bylo domovským klášterem pro klášter v Křešově, který byl zasvěcen „Domus Gratiae S. Marie“ („Dům Milosti Svaté Marie“) a zasvěcení obdržel – v souladu s cisterciáckou tradicí – jejich náboženský chrám (nyní Menší Bazilika).

Kolem roku 1296 byly v Křešově zahájeny stavební práce, jelikož řeholníci vybrali vhodné místo pro stavbu kláštera a další okolní stavby, a rozhodli se své plány zrealizovat. Již v roce 1301 byl před hlavním oltářem pohřben sponzor kláštera, což znamenalo, že minimálně presbytář byl již postaven.

Podobně jako vyrůstaly stavby, rozrůstal se také majetek křešovského kláštera. Údajně byl podporován i ostatními vládci ve svídnickém knížectví, a jeho majetek rychle rostl díky soukromým darům a dědictvím. Taktéž řeholníci se ukázali býti vynikajícími investory, když kupovali další nemovitosti.

V roce 1426 Husité napadli křešovský klášter, vyloupili jej, vypálili a povraždili mnoho řeholníků. Mnichům se však podařilo ukrýt pod podlahou proslulý obraz Milosrdné Matky Boží.

Během renovace, dopadl 18. prosince 1622 pronikl skrz okno sakristie do prostoru mohutný kužel světla, který dopadl na popraskanou dlažbu. Řeholníci si toto znamení vyložili správně.

Pod dlažbou nalezli ztrouchnivělou schránku s ukrytou neporušenou ikonou.

Těsně před posvěcením v roce 1996 studovali ikonu vědci a ukázalo se, že se jedná o nejstarší obraz s marinánskou tématikou malovaný temperami v Polsku. Jeho vznik je datován do poloviny 13. století. Představuje unikátní typ podání Madonny jakožto průvodkyně poutníků zvaný Hodigitria. Je považován za obraz vytvpřený nadpozemskými silami. Vykazuje byzantské prvky.

Od doby, kdy obraz Matky Boží zaujal místo na hlavním oltáři, je uložen ve zdobném barokním rámu, který v roce 1735 vyrobil Beniamin Hentschel. Dne 2 června 1997 byl obraz korunován papežskými korunami. Provedl to sám papež Jan Pavel II. Slavnost se konala v Dolním Slezsku ve městě Lehnice během další papežské návštěvy v Polsku.

Napadení Husity nebylo jediným bolestivým válečným zážitkem v dějinách křešovského opatství. V roce 1463 jej vyloupila vojska Jiřího z Poděbrad. V letech 1474-1526, během válek s Turky, byl klášter z tohoto důvodu zatížen vysokými daněmi. Toto ale nebylo nic v porovnání s třicetiletou válkou (1618-1648), která byla jednou z nejkrvavějších v dějinách lidstva a Slezsko úplně zdevastovala. Švédská vojska, která dorazila do Křešova v roce 1633, vyloupila a vypálila klášter. Řeholníci ho znovuvzkřísili z trosek. Bohužel v roce 1677 klášter znovu vyhořel.

Od této doby se již naštěstí katastrofy neopakovaly. V dějinách Křešova nastaly velice úspěšné časy. Období rozkvětu spadá do období vlády čtyř křešovských opatů: Bernarda Rosy (1660-1696), Dominika Geyera (1696-1726), Inocence Fritsche (1726-1734) a Benedikta II. Siedela (1734-1763). Všichni byli vzdělaní, měli široké obzory a jasně definovaný cíl: Obrození síly a moci katolického kostela ve Slezsku. Jejich vláda připadla na období protireformace, která ve válce s protestantským myšlením šikovně využila mezi jinými výtvarné umění. Věhlas křešovského opatství, které se stalo nezvykle prosperujícím střediskem duchovní a umělecké kultury, začal sahat daleko za území Slezska.

Do dnešního dne může být působení křešovských opatů příkladem uměleckého mecenášství. To by nebylo možné, pokud by pokladnice opatství nebyla plná. Zaplnila ji mravenčí pracovitost mnichů, dlouholeté období míru, hospodářská stabilita a přívětivá politická situace.

Ideálním příkladem takovéhoto přístupu je opat Bernard Rosa. Přivedl klášterní hospodářství k rozkvětu. Zahájil velké stavební úpravy na pozemcích patřících opatství. Získal mnoho výtvarníků, včetně Michaela Willmanna nazývaného slezským Rembrandtem. Založil bratrstvo sv. Josefa, které v období rozkvětu čítalo 100 tisíc osob! Postavil kostel sv. Josefa v Křešově.

Křížová cesta v Křešově je také jeho nápadem.

V práci Rosy pokračoval jeho následovník, opat Dominik Geyer z Nisy. V letech 1703-1717 zřídil křešovskou křížovou cestu, 1721-1722 postavil novou kapli sv. Anny na kopci a řadu dalších staveb v opatství. V roce 1703 převzal zámek v Boleslavi s přilehlým majetkem a tím rozšířil majetek křešovského kláštera na cca 3 tisíce ha, včetně 600 ha lesů, dvou měst a 40 vesnic, a také část lázní ve městě Cieplice. Tak připravil hospodářské základy na pozdější stavební předsevzetí kláštera.

Opati odedávna přemýšleli nad postavením nového klášterního kostela, který by odpovídal významu, síle a bohatství křešovského opatství, a také by byl vhodnou odvetou za barokní duchovní investice protestantů ve Slezsku. Ale rozhodnutí v této věci učinil teprve opat Inocenc Fritsch. Jeho vláda se sešla s nejlepším obdobím v dějinách opatství, na které měly vliv dlouhá období míru, hospodářská prosperita, tudíž i růst ekonomické síly kláštera. V roce 1727 byl zbourán starý, gotický klášterní kostel a na jeho místě začala v roce 1728 výstavba nového, barokního kostela. A spolu s ním mauzoleum Piastovců. Stavební práce trvaly do roku 1735. V roce 1738 byla k východní stěně mauzolea Piastovců přistavena kaple sv. Marie Magdalény s kaplí Hrobu Páně. Opat Fritsch se nedožil dokončení stavebních prací. Opat Benedikt II Seidel se ukázal jako vhodný nástupce Fritsche. Dovedl investici ke zdárnému konci.

Když byly postaveny zdi kostela, bylo možné začít se stavbou kláštera. V roce 1738 byl položen základní kámen a po dvou letech byly dokončeny základy pod jižním křídlem a následně bylo postaveno jižní křídlo. Bohužel se nepodařilo plně zrealizovat plány klášterních staveb. Stavba byla přerušena z důvodu slezských válek a obsazení Slezska pruskými vojsky v roce 1741.

Od této doby musel křešovský klášter odvádět na daních státu až 80 procent výnosu. Stavba kláštera byla obnovena, ale byla realizována s přestávkami. Stavba trvala až do roku 1792.

Bohužel byly postaveny pouze klášterní budovy. Zato byl úspěšně zrealizován plán zařízení klášterního kostela, který ohromuje nádhernou pro baroko typickou výzdobou, skrytou symbolikou a odkazy na historii Slezska, Evropy a světa.

V roce 1810 převzala křešovské opatství s veškerým majetkem pruská vláda. Velká knihovna byla rozebrána. Klášterní kostel byl přejmenován na farní. Umělecká díla, která řeholníci po stalení uchovávali v klášterních budovách, byla rozkradena, a co je horší, některá díla zmizela. Byly strženy měděné pláty z kopulí nad mauzoleem Piastovců. Přitom byla poškozena střecha kostela, což způsobilo, že dovnitř zatékalo a byly poškozeny nástěnné malby.

Teprve ve 2. polovině 19. století byly započaty záchranné práce, které nebyly provedeny správným způsobem. Západní křídlo kláštera se v roce 1873 zřítilo.

Obrat k lepšímu nastal v roce 1919, kdy křešovský klášter spravovali benediktini z Čech. V roce 1924 byl klášter povýšen na opatství a stal se jedním z důležitých středisek duchovní obnovy.

Benediktini oživili poutní tradice a začali ve velkém s rekonstrukcemi, opravami a zkoumáním historie křešovského opatství.

V roce 1940 klášter obsadili hitlerovci. Sídlila zde instituce realizující program „Návrat etnických Němců do Říše“. Později sem byli umístováni Židé z Vratislavi a jiných míst Dolního Slezska.

Mnoho lidí zde zemřelo a ostatní byli roku 1943 převezeni do koncentračních táborů.

Po II. světové válce byla většina benediktinů vysídlena do Německa a na jejich místo nastoupili v roce 1946 polští benediktini vysídlení ze Lvova.

Se založením Lehnické Diecéze v roce 1992, Křešov opět zažívá rozkvět. Její první řádný biskup, kněz Tadeusz Rybak, se stal velkým ochráncem Křešova. Povýšil kostel Nanebevzetí Panny Marie na hlavní svatostánek Lehnické Diecéze, díky tomu mohla být zahájena rozsáhlá rekonstrukce. Hlavním cílem rekonstrukcí prováděných Lehnickou Diecézí je renovace, údržba a efektivní využití vlastněného majetku a kulturního dědictví.

Křešov právem zasluhuje zapsání na seznam světového dědictví UNESCO. Pomníkem kultury již je – tento prestižní titul obdrželo od polského prezidenta v roce 2004. Dříve, v roce 1998, obdržel klášterní kostel titul Menší Bazilika.

27

28

29

Słup św. Anny z Sanktuarium w tle St Anne’s pillar with the sanctuary in the background Pfeiler zur Hl. Anna mit dem Sanktuarium im Hintergrund Sloup sv. Anny se svatostánkem v pozadí

30

31

32

33

34

35

36

37

38

Widok na Sanktuarium Krzeszowskie ze Świętej Góry w Lubawce View of the Sanctuary in Krzeszów from Święta Góra (Holy Mount) in Lubawka Sicht auf das Sanktuarium von Grüssau vom Heiligen Berg in Liebau Výhled na Křešovský svatostánek ze Svaté hory v Lubawce

39

40

41

42

43

44

Stoi obok monumentalnej bazyliki, ale w jej cieniu nie pozostaje. Już jego fasada, przypominająca rzymskie kościoły, przyciąga oko. To dopiero przedsmak tego, co zobaczymy w środku. Kryje ogromny skarb kultury europejskiej – największy na północ od Alp cykl fresków. Malowidła te przedstawiają dzieje św. Józefa.

Michael Willmann, ich autor, nazywany jest śląskim Rembrandtem.

Architekta kościoła nie znamy. Wzniesiony został w latach 16901696 z polecenia opata Bernarda Rosy dla utworzonego przez niego w 1669 r. bractwa św. Józefa (w miejscu średniowiecznego, parafialnego kościoła św. Andrzeja, który zburzono). Otrzymał barokowy garnitur. Miał mieć wieże. Podczas budowy zawaliły się w 1693 r. i już ich nie odbudowano (w konsekwencji otrzymał bezwieżową fasadę zwieńczoną trójkątnym szczytem). Nadzorujący pracę M. Urban, klasztorny mistrz murarski, stracił posadę. Po katastrofie prace powierzono M. Kleinowi z Nysy. Kościół konsekrowano dnia 7.05.1696 r. Jest to budowla typu halowo-emporowego (ma jedną nawę, do której przylegają z dwóch stron rzędy połączonych ze sobą kaplic bocznych, nad którymi są empory). Posadowiony jest na planie prostokąta, na osi północ-południe, posiada dwuspadowy dach. Od strony północnej ma znacznie wydłużone prezbiterium, zamknięte półkolistą apsydą, którą flankują zakrystie. Taki kształt prezbiterium umożliwiło przedstawienie w sposób panoramiczny sceny Pokłonu Trzech Króli. Ołtarz główny wyrzeźbił w 1775 r.

J. A. Lachel, tabernakulum pochodzi z dawnego ołtarza głównego kościoła klasztornego w Krzeszowie. Ołtarze boczne, typu architektonicznego, zdobią obrazy przedstawiające smutki i radości św. Józefa. Na szczególną uwagę zasługują też ambona i organy.

Although it is located by the monumental Basilica, it is not in its shadow. Its façade that is similar to the one of Roman churches catches the visitors’ eye but it is only a foretaste of what is to be seen inside – a wonderful treasure of the European culture, that is the biggest series of frescoes found to the north of the Alps. The paintings showing the history of Saint Joseph are first-class works of art as its author – Michael Willmann – is called the “Silesian Rembrandt”. We do not know the architect of the church. It was erected pursuant to the order of Abbot Bernard Rosa in the years 1690-1696 in the place of the medieval parish Church of Saint Andrew that had been demolished and was intended for the Brotherhood of Saint Joseph established by the Abbot in 1669. It was completed in the Baroque style. It was originally designed with the towers but they collapsed in 1693 during the construction works. They were not reconstructed and thus the façade topped with a triangle remained towerless. M. Urban, a master bricklayer in the monastery, lost his job. Following the disaster, the works were completed by M. Klein of Nysa.

The church was consecrated on May 7, 1696.

It was constructed as a hall with matronea (one central nave with side chapels on both sides with matronea above them) on a rectangular plan and north-south axis, covered with a gable roof. The chancel at the north end is significantly elongated and terminates in an apse flanked by sacristies. Such a shape of the chancel enabled the panoramic presentation of the scene of the Adoration of the Magi. The high altar was carved by J. A. Lachel in 1775, the tabernacle comes from the main altarpiece in the monastery church in Krzeszów. The side altars are decorated with the paintings depicting the joys and sorrows of St Joseph. The raised pulpit and the pipe organs also deserve special attention.

Sie steht neben der monumentalen Basilika, aber steht nicht in deren Schatten. Bereits ihre Fassade, die an römische Kirchen erinnert, ist eine Augenweide. Das ist aber erst ein Vorgeschmack dessen, was wir im Inneren sehen. Sie birgt einen riesigen Schatz der europäischen Kultur, den eschichte des Hl. Josefs vor. Michael Willmann, der Künstler, wird der schlesische Rembrandt genannt. Der Architekt der Kirche ist unbekannt. Die Kirche wurde in den Jahren 1690-1696 auf Geheiß von Abt Bernard Rosa für die von ihm 1669 gegründete Josefs-Brüderschaft errichtet (anstelle der mittelalterlichen Pfarrkirche zum Hl. Andreas, die abgerissen wurde). Sie wurde barock ausgestaltet. Sie sollte Türme haben. Während des Baus stürzten sie 1693 ein und wurden nicht mehr aufgebaut (in der Konsequenz erhielt sie eine turmlose Fassade, die mit einem dreieckigen Giebel abschließt).

Der Bauleiter M. Urban, klösterlicher Maurermeister, verlor seinen Posten. Nach der Katastrophe wurden die Arbeiten M. Klein aus Neiße anvertraut. Die Kirche wurde am 7.05.1696 geweiht. Es ist ein Hallen-Emporen-Bau (sie hat ein Schiff, an das von zwei Seiten Reihen von miteinander verbundenen Seitenkapellen anliegen, über denen Emporen sind). Angelegt ist sie auf einem rechteckigen Grundriss, auf der Nord-Süd-Achse, das Dach fällt beidseitig ab. Von Norden hat sie ein deutlich verlängertes Presbyterium, das mit einer halbrunden Apsis abschließen, die von den Sakristeien flankiert werden. Eine solche Form des Presbyteriums ermöglichte es, in Panorama-Form die Szene der Huldigung der Heiligen Drei Könige darzustellen. Der Hauptaltar wurde 1775 von J. A. Lachel geschnitzt, das Tabernakel stammt aus dem ehemaligen Hauptaltar der Klosterkirche in Grüssau. Seitenaltäre von architektonischem Typ schmücken Bilder, die die Schmerzen und Freuden des Hl. Josef dargestellt. Besondere Aufmerksamkeit verdienen auch Kanzel und Orgel.

Stojí vedle monumentální baziliky, ale nezůstává v jejím stínu. Už jeho fasáda, připomínající římské kostely, přitahuje pozornost. To je jen předkrm ve srovnání s tím, co uvidíme uvnitř. Ukrývá obrovský poklad evropské kultury – nejrozsáhlejší cyklus fresek na sever od Alp. Tyto malby představují příběh sv. Josefa. Jejich autor, Michael Willmann, je nazýván slezským Rembrandtem.

Architekt kostela není znám. Postaven byl v letech 1690-1696 z nařízení opata Bernarda Rosy pro bratrstvo sv. Josefa, které roku 1669 založil (kostel byl postaven v místě středověkého farního kostela sv. Ondřeje, který byl zbourán).

Obdržel barokní háv. Původně měl věže, které se během výstavby v roce 1693 zhroutily a nebyly znovu obnoveny (z toho důvodu má kostel fasádu bez věží zakončenou trojúhelníkovou střechou).

Vedoucí stavby, klášterní zednický mistr M. Urban, byl vyhozen. Stavba byla svěřena M. Kleinovi z Nisy. Kostel byl vysvěcen 7. května 1696. Je to budova typu empirické haly (jedna hlavní loď, s několika bočními kaplemi na obou stranách, nad nimiž se nacházejí galerie). Je obdélníkového tvaru na ose sever-jih se sedlovou střechou. Ze severní strany vystupuje prodloužený půlkruhový presbytář, který lemuje sakristii. Tvar presbytáře umožnil přehledně představit scénu Klanění Tří Králů. Hlavní oltář zhotovil v roce 1775 J. A. Lachel, tabernákulum pochází z hlavního oltáře původního klášterního kostela v Křešově, který byl zbořen a na jeho místě mohla být postavena nynější bazilika. Boční oltáře zdobí obrazy představující utrpení a radosti sv. Josefa. Zvláštní pozornost si zaslouží také kazatelna a varhany.

45

46

Fasada – figura Maryi / Façade – figure of Mary Fassade – Marienfigur / Fasáda – socha Marie

Fasada – figura Jezusa / Façade – figure of Jesus Fassade – Jesusfigur / Fasáda – socha Ježíše

47

FRESKI. Największy zbiór fresków na północ od Alp, śląskie apokryfy, Biblia pauperum – wszystkie określenia imponującego cyklu barokowych malowideł (z lat 1693-1696) w kościele św.

Józefa odpowiadają prawdzie. Freski niczym komiks ilustrują dzieje św. Józefa. Zgrupowane są w kilku ciągach tematycznych: „Przodkowie i krewni Świętej Rodziny” (sklepienie), „Siedem radości św. Józefa” (ściana zachodnia), „Siedem smutków św. Józefa” (ściana wschodnia), „Pokłon Trzech Króli” (ściany prezbiterium) i „Chwała Niebios” (sklepienie nad prezbiterium). Św. Józef przedstawiony został jako przykładny mąż, ojciec i obywatel. Sceny z życia Świętej Rodziny umiejscowiono na... Śląsku, stąd określenie „śląskie apokryfy”. Na jednym z malowideł Maryja nosi barokowy kapelusz, bo i modę wykorzystano, by przybliżyć wiernym tematykę biblijną – to klasyczny przykład tzw. Biblii pauperum (Biblia dla prostego ludu).

FRESCOES. The greatest collection of frescoes found to the north of the Alps, the Silesian apocrypha, the Biblia pauperum – all names given to the impressive series of the Baroque paintings (from the years 1693-1696) in the Church of Saint Joseph are accurate.

The frescoes are like a strip cartoon showing the history of St Joseph.

They are grouped according to the following subjects: “The Ancestors and Relatives of the Holy Family” (the vault), “The Seven Joys of St Joseph (the west wall), “The Seven Sorrows of St Joseph (the east wall), “The Adoration of the Magi” (the chancel walls) and “The Glory of Heaven” (the chancel vault). Saint Joseph is depicted as an exemplary husband, father and citizen. The scenes from the life of the Holy Family are situated in… Silesia – that’s why they are also called “the Silesian apocrypha”. One of the paintings shows Mary wearing a Baroque hat because the fashion was also used to introduce the congregation to the subjects of the Bible. This is the classic example of the Biblia pauperum (the Paupers’ Bible).

FRESKEN. Die größte Sammlung von Fresken nördlich der Alpen, schlesische Apokryphen, Biblia Pauperum - alle Bezeichnungen des imponierenden Zyklus der barocken Gemälde (aus den Jahren 1693-1696) in der Kirche zum Hl. Josef entsprechen der Wahrheit. Die Fresken illustrieren fast wie ein Comic die Geschichte des Hl. Josef. Sie sind thematisch gruppiert: „Vorfahren und Verwandte der Heiligen Familie” (Gewölbe), „Sieben Freuden des Hl. Josef” (Westwand), „Sieben Schmerzen des Hl. Josef” (Ostwand); „Verbeugung der Heiligen Drei Könige” (Wände des Presbyteriums) und „Ruhm des Himmels” (Gewölbe über dem Presbyterium).

Der Hl. Josef wird als musterhafter Ehemann, Vater und Bürger dargestellt. Die Szenen aus dem Leben der Heiligen Familien wurden lokalisiert... in Schlesien, daher die Bezeichnung „schlesische Apokryphen”. Auf einem der Gemälde trägt Maria einen barocken Hut, denn auch die Mode wurde genutzt, um den Gläubigen die biblische Thematik näherzubringen – das ist ein klassisches Beispiel einer sog. Biblia Pauperum (Bibel für das einfache Volk).

FRESKY. Největší sbírka fresek na sever od Alp, slezské apokryfy, Biblia pauperum – to vše se snoubí v impozantním cyklu barokních maleb (z let 1693-1696) v kostele sv. Josefa. Fresky ilustrují jako komiks příběh sv. Josefa. Jsou tematicky rozdělené. „Předkové a příbuzní Svaté Rodiny“ (klenba), „Sedm radostí sv. Josefa“ (západní stěna), „Sedm strastí sv. Josefa“ (východní stěna) „Klanění Tří Králů“ (stěny presbytáře) a „Chvála Nebes“ (klenba nad presbytářem). Sv. Josef zde byl představen jako příkladný muž, otec a oban – objednavatel fresek, křešovský opat Bernard Rosa, využil tuto postavu ke vzdělávacím účelům. Část ze života Svaté Rodiny byla umístěna ve Slezsku, odtud pochází pojem „slezské apokryfy“. Na jednom z obrazů má Marie na sobě barokní klobouk, jelikož i móda byla využita k tomu, aby byla přiblížena věřícím, obvykle negramotným, biblická tématika – toto je typický příklad tzv. Bible pauperum (Bible pro prostý lid).

48

49

50

Abraham – patriarcha Narodu Wybranego z synem Izaakiem Abraham – the patriarch of the Chosen People with his son Isaac Abraham – Patriarch des Auserwählten Volkes mit seinem Sohn Isaak Abrahám – patriarcha Vyvoleného Národa se synem Izákem Święta Rodzina / The Holy Family Heilige Familie / Svatá Rodina Jan Chrzciciel z rodzicami – Elżbietą i Zachariaszem St John the Baptist with his parents – Elisabeth and Zechariah Johannes der Täufer mit seinen Eltern, Elisabeth und Zacharias Jan Křtitel s rodiči – Alžbětou a Zachariášem

Krewni św. Józefa: Kleofas i Maria, Symeon, Józef Barsabas, Zebedeusz, Salome i Maria, żona Jakuba St Joseph’s relatives: Cleopas and Mary, Simeon, Joseph Barsabbas, Zebedee, Salome and Mary, Jacob’s wife Die Verwandten des Hl. Josef: Kleophas und Maria, Simeon, Josef Barsabas, Zebedäus, Salome und Maria, Jakobs Frau Příbuzní sv. Josefa: Kleofáš a Marie, Symeon, Josef Barsabáš, Zebedeus, Salome a Marie, žena Jakuba

Św. Joachim i Anna – rodzice Maryi oraz Stolanus i Emerentiana jej dziadkowie St Joachim and Anne – Mary’s parents, and Stollanus and Emerentia – Mary’s grandparents Hl. Joachim und Anna – die Eltern von Maria, und Stolanus und Emerentia – die Großeltern von Maria Sv. Jáchym a Anna – rodiče Marie a Stolanus a Emerentiana – prarodiče Marie

51

Jakub i Sobe – rodzice św. Józefa Jacob and Sobe – St Joseph’s parents Jakob und Sobe – Eltern von Josef Jakub a Sobe – rodiče sv. Josefa

52

Freski na sklepieniu kościoła pw. św. Józefa Frescoes on the vault of the Church of St Joseph Fresken auf dem Gewölbe der Kirche des Hl. Josefs Fresky na klenbě kostela sv. Josefa

53

54

Zaślubiny św. Józefa z Maryją The betrothal of Joseph and Mary Vermählung des Hl. Josefs mit Maria Svatba sv. Josefa s Marií

Rozmyślanie św. Józefa nad tajemnicą macierzyństwa Maryi St Joseph’s contemplation of mystery of Mary’s motherhood Kontemplation des Hl. Josefs über das Geheimnis Mariens Zamyšlení sv. Josefa nad tajemstvím početí Marie

55

Święty Józef jest pouczany przez anioła o wcieleniu St Joseph taught about incarnation by an angel Der Heilige Josef wird vom Engel über die Inkarnation belehrt Anděl učí svatého Josefa o vtělení Ducha svatého

Nastawa ołtarzowa Altarpiece Altaraufsatz Oltářní nástavec

56

Święty Józef, szukając gościny w Betlejem, nie znajduje jej St Joseph searches for shelter in Bethlehem but does not find it Der Heilige Josef findet in Betlehem keine Herberge Svatý Josef marně hledající přístřešek v Betlémě

57

58

Święty Józef adoruje nowo narodzonego Jezusa St Joseph adores newly born Jesus Der Heilige Josef verehrt den neu geborenen Jesus Svatý Josef uctívá nově narozeného Ježíše

Fragment antepedium – Noc Świętej Rodziny Part of antependium – The Holy Family’s Night Fragment des Antependiums – Nacht der Heiligen Familie Fragment antependium – Noc Svaté Rodiny

59

60

Antepedium – Opieka Świętych Rodziców nad karmionym Synem Antependium – The Holy Parents’ take care of nursed Son Antependium – Die Heiligen Eltern kümmern sich um ihren gefütterten Sohn Antependium – Péče Svatých Rodičů nad krmeným Synem

Święty Józef raduje się z powodu Chrystusa adorowanego przez pasterzy St Joseph’s joy of the shepherds’ adoration of the Infant Christ Der Heilige Josef freut sich, weil Christus von den Hirten angebetet wird Svatý Josef se raduje z božského původu Krista, kterého uctívají pastýři

61

62

Święty Józef nadaje imię Jezus St Joseph gives the name of Jesus Der Heilige Josef gibt Jesus seinen Namen Svatý Josef dává narozenému synu jméno Ježíš

Fragment antepedium – Święta rana obrzezania Chrystusa została uleczona Part of antependium – The holy wound of circumcision of Christ is healed Fragment des Antependiums – Die Heilige Narbe der Beschneidung Christi wurde geheilt Fragment antependium – zahojení rány po obřízce

63

Święty Józef ofiaruje Jezusa w świątyni St Joseph offers Jesus in the Temple Der Heilige Josef opfert Jesus im Tempel Svatý Josef obětuje za Ježíše ve svatyni

64

Święty Józef ucieka do Egiptu / St Joseph flees into Egypt Der Heilige Josef flüchtet nach Ägypten / Svatý Josef utíká do Egypta

Chrystus z rodzicami żyje w Nazarecie / Christ and his parents live in Nazareth Christus lebt mit seinen Eltern in Nazareth / Kristus žije s rodiči v Nazaretu

65

Unikatowe przedstawienie w malarstwie Maryi w barokowym kapeluszu Painting with unique representation of Mary wearing a Baroque hat Einzigartige Darstellung in der Malerei: Maria im barocken Hut Unikátní zobrazení Marie v malířství v barokním klobouku

66

Święty Józef boleje nad krwawą rzezią Niewiniątek St Joseph bemoans the Massacre of the Innocents Der Heilige Josef trauert um das blutige Gemetzel an den unschuldigen Kindern Svatý Josef pláče nad vražděním Neviňátek

67

Święty Józef z Maryją szukają Jezusa przez trzy dni / St Joseph and Mary search for Jesus for three days Der Heilige Josef und Maria suchen Jesus drei Tage lang / Svatý Josef s Marií hledají Ježíše tři dny

68

Święty Józef przyprowadza Jezusa do Nazaretu St Joseph brings Jesus to Nazareth Der Heilige Josef bringt Jesus nach Nazareth Svatý Josef přivádí Ježíše do Nazaretu

Święty Józef znajduje Jezusa w świątyni St Joseph finds Jesus in the Temple Der Heilige Josef findet Jesus im Tempel Svatý Josef nachází Ježíše v chrámu

69

Śmierć św. Józefa / St Joseph’s death Tod des Hl. Josefs / Smrt sv. Josefa

70

Chwała pośmiertna św. Józefa St Joseph’s glory Posthume Ehrung des Hl. Josefs Posmrtná chvála sv. Josefa

Sceny apokryficzne w tondach: Święty Józef posłuszny woli Bożej, Święty Józef objawia się Maryi, Święty Józef w otchłani Scenes from the Apocrypha in tondi: St Joseph obeys the will of God, St Joseph reveals himself to Mary, St Joseph in the Abyss Apokryphe Szenen in Rundbildern: Der Heilige Josef ist dem Willen Gottes gehorsam, der Heilige Josef erscheint Maria, der Heilige Josef in der Vorhölle Apokryfní scény: Svatý Josef poslušný Boží vůli, Svatý Josef se zjevuje Marii, Svatý Josef v propasti

71

Panoramiczna scena w prezbiterium – Radość św. Józefa z Pokłonu Trzech Króli Panoramic scene in chancel – St Joseph’s joy of the Adoration of the Magi Panorama-Szene im Presbyterium – Freude des Hl. Josef über die Verbeugung der Heiligen Drei Könige Panoramatická scéna v presbytáři – Radost sv. Josefa z Klanění Tří Králů

Figura Emmanuela z ołtarza głównego / Figure of Immanuel from the high altar Figur des Emmanuel vom Hauptaltar / Socha Emmanuela z hlavního oltáře

72

73

74

OŁTARZ GŁÓWNY jest bogato zdobiony i suto złocony – to rokokowa perła. Został tak zaprojektowany, by nie przysłaniać usytuowanego z tyłu panoramicznego fresku „Pokłon Trzech Króli”, dlatego składa się jedynie z mensy i jednopoziomowej nastawy. Ufundował go opat krzeszowski Placyd Mundfering (1768-1782), a wykonany został w 1775 r. przez klasztornego rzeźbiarza J. Lachela. W ołtarz wkomponował on tabernakulum z 1677 r. autorstwa G. Schröttera, z wnętrzem ozdobionym figurami siedmiu archaniołów trzymających straż przy Najświętszym Sakramencie. Pochodzi z poprzedniego kościoła klasztornego. W niszach nastawy stoją figury: Emmanuela, Józefa i Maryi. Malowidło w antepedium ołtarza przedstawia adorację pasterzy.

HAUPTALTAR. Er ist reich verziert und vergoldet, eine Perle des Rokoko. Er wurde so projektiert, um das auf der Rückseite angebrachte Panorama-Fresko „Verbeugung der Heiligen Drei Könige” nicht zu verdecken, darum besteht er nur aus dem Altartisch und einem einstöckigen Aufsatz. Gestiftet wurde er von dem Grüssauer Abt Placido Mundfering (1768-1782) und im Jahr 1775 von dem Bildhauer des Klosters, J. Lachel angefertigt. Er komponierte in den Altar den Tabernakel von 1677 von G. Schrötter hinein, mit dem Inneren, das mit den Figuren von sieben Erzengeln geschmückt ist, die am Heiligsten Sakrament Wache halten. Er stammt aus der vorherigen Klosterkirche. In den Nischen des Aufsatzes stehen Figuren: Emmanuel, Josef und Maria. Das Gemälde auf dem Antependium des Altars stellt die Anbetung der Hirten dar.

HIGH ALTAR AND ALTARPIECE. Lavishly decorated and gilded – it is a rococo pearl. It was designed in a way that does not cover the panoramic fresco of „The Adoration of the Magi” situated behind it and therefore it consists only of an altar stone and onelevel altarpiece. It was funded by Placyd Mundfering (1768-1782), the abbot from Krzeszów, and it was made in 1775 by J. Lachel, a monastery sculptor. The tabernacle which is fixed to the altar dates back to 1677 – it was made by G. Schrötter and its inside is decorated with the figures of seven archangels guarding the Holy Sacrament.

It comes from the former monastery church. The figures of Immanuel, Joseph and Mary are located in the niches. The painting on the altar antependium depicts the adoration of the shepherds.

HLAVNÍ OLTÁŘ. Bohatě zdobená a pozlacená rokoková perla. Byl projektován tak, aby nezastínil panoramatickéou fresku Klanění Tří Králů umístěnou v zadní části, proto se skládá pouze z menzy a jednopatrového oltářního stolu. Financoval jej křešovský opat Placyd Mundfering (1768-1782) a byl vyroben v roce 1775 klášterním sochařem Josephem Lachelem. Do oltáře zakomponoval původní tabernákulum z roku 1677, jehož autorem je Georg Schrötter, zdobeným figurami sedmi Archandělů držících stráž při Nejsvětější Svátosti. Pochází z předešlého klášterního kostela, který stál na místě nynější baziliky. Ve výklenku oltářního stolce stojí figury: Emmanuela (umístěn nejvýše), Josefa a Marie.

Malba v čele oltáře ukazuje adoraci pastýřů.

75

Figury Archaniołów z wnętrza ołtarza Figures of Archangels from the middle part of the altar Figuren der Erzengel aus dem Inneren des Altars Sochy Archandělů z oltáře

Figury Maryi i Józefa z ołtarza głównego Figures of Mary and Joseph from the high altar Figuren Marias und Josefs vom Hauptaltar Sochy Marie a Josefa z hlavního oltáře

76

Polichromia na sklepieniu w prezbiterium – Gloria in Excelsis Deo Polychromy on the chancel vault – Gloria in Excelsis Deo Polychromie auf dem Gewölbe im Presbyterium – Gloria in Excelsis Deo Polychromie na klenbě v presbytáři – Gloria in Excelsis Deo

77

AMBONA. Wystrój rzeźbiarski kościoła został zredukowany do minimum, ponieważ głównym elementem jego wystroju są freski. Ambona, bardzo dekoracyjna, jedno z najlepszych dzieł tego typu na Śląsku, przypisywana jest Georgowi Schrötterowi, rzeźbiarzowi wybitnemu. Kosz i balustradę schodków zdobią płaskorzeźby przedstawiające sceny z życia św. Józefa: „Objawienie św. Józefa”, „Ucieczka do Egiptu”, „Życie rodzinne w Nazarecie” i „Jezus pomagający matce”. W dolnej części kosza są: herb opactwa krzeszowskiego i medalion z herbem bractwa św. Józefa, który unoszą dwa putta. Baldachim wieńczy figura Boga Ojca, adorowanego przez aniołów. Suto złocone rzeźby i płaskorzeźby ambony wspaniale kontrastują z niebieskim tłem, które doskonale koresponduje z błękitami w polichromiach Willmanna. W tej tonacji kolorystycznej utrzymane są też empora organowa, organy, balaski przy ołtarzu głównym i ławki.

PULPIT. The number of sculptures in the church was reduced to the minimum because its decoration consists mainly of frescoes.

The pulpit – which is very decorative and thus is one of the best such works in Silesia – is attributed to Georg Schrötter. The side of the pulpit and the parapet are decorated with low reliefs showing the scenes from St Joseph’s life: “The Revelation of St Joseph”, “Flight into Egypt”, “The Family Life in Nazareth”, and “Jesus Helping his Mother”. Beneath the pulpit, there is a coat of arms of the abbey in Krzeszów and a medallion with a coat of arms of the Brotherhood of Saint Joseph which is held by two putti. The canopy is crowned with the figure of God the Father adored by angels.

The lavishly gilded sculptures and low reliefs of the pulpit magnificently contrast with the navy blue background that in turn perfectly matches the blue in Willmann’s polychrome works. Also the matroneum with pipe organs, pipe organs, the baluster before the high altar and the pews are decorated in such blue and golden shades.

KANZEL. Die bildhauerische Ausgestaltung der Kirche wurde auf das Minimum reduziert, da das wichtigste Element der Ausgestaltung die Fresken sind. Die sehr dekorative Kanzel, eines der besten Werke dieser Art in Schlesien, wird Georg Schrötter, einem herausragenden Bildhauer, zugesprochen. Kanzelkorb und Balustrade der Stufen schmücken Flachreliefs, die Szenen aus dem Leben des Hl. Josef darstellen: „Die Offenbarung des Hl. Josef”, „Flucht nach Ägypten”, „Familienleben in Nazareth” und „Jesus, der seiner Mutter hilft”. Im unteren Teil des Kanzelkorbs befinden sich das Wappen der Grüssauer Abtei und ein Medaillon mit dem Wappen der Bruderschaft zum Hl. Josef, die zwei Putten tragen. Der Baldachin wird von einer Figur des Gottvaters gekrönt, der von Engeln verehrt wurde.

Reich vergoldete Skulpturen und Flachreliefs der Kanzel kontrastieren hervorragend mit dem himmlischen Hintergrund, die besonders mit dem Himmelblau in den Polychromien von Willmann korrespondieren. In der gleichen Farbgebung sind die Orgelempore, die Orgel, die Baluster am Hauptaltar und die Bänke gehalten.

KAZATELNA. Sochařská výzdoba je redukována na minimum, protože hlavním prvkem výzdoby jsou fresky, které plní mimo jiné vzdělávací funkci. Kazatelna, velice dekorační, jedno z nejlepších děl tohoto typu ve Slezsku, je připisována G. Schrötterovi, významnému sochaři. Datuje se do roku ca. 1707. Ochoz a zábradlí schodiště zdobí basreliéfy znázorňující úseky ze života sv. Josefa „Zjevení sv.

Josefa“, „Útěk do Egypta“, „Rodinný život v Nazaretu“ a „Ježíš pomáhající matce“. V dolní části ochozu se nachází erb křešovského opatství a medailon s erbem bratrství sv. Josefa, který nesou dva putti.

Baldachýn zdobí figura Boha Otce uctívaného anděly. Bohatě zlacené sochy, basreliéfy kazatelny výborně kontrastují s modrým pozadím, které dokonale ladí s modří na nástěnných malbách Willmanna. V této barevné tónině (modré a modro-zlaté) jsou laděné také varhanní galerie, varhany, zábradlí u hlavního oltáře a lavice.

78

Herb Bractwa Świętego Józefa – Pro Deo et Ecclesia Coat of arms of the Brotherhood of St Joseph – Pro Deo et Ecclesia Wappen der Bruderschaft zum Heiligen Josef – Pro Deo et Ecclesia Erb Bratrstva Svatého Josefa – Pro Deo et Ecclesia

Scena z kosza ambony Scene from the pulpit side Szene aus dem Kanzelkorb Scéna z kazatelny

79

Bóg Ojciec na zwieńczeniu baldachimu ambony God the Father crowning the pulpit canopy Gott Vater auf der Krönung des Baldachins der Kanzel Bůh Otec na baldachýnu kazatelny

80

81

82

ORGANY zasługują na miano anielskich – prospekt zdobią grupy aniołów tworzące orkiestrę i chór anielski, grając i śpiewając na chwałę Boga. Wspaniała dekoracja rzeźbiarska jest dziełem Georga Schröttera z ok. 1707 r. Orkiestrą dyryguje anioł, którego figura wieńczy prospekt. Figury są złocone, świetnie prezentują się na niebieskim tle prospektu. Prospekt zdobi też herb opacki, dowód na fundację organów przez opata Bernarda Rosę. To instrument stosunkowo niewielki (pięćset piszczałek i rejestr na dziesięć głosów), ale bardzo cenny, gdyż zachował oryginalną barokową dyspozycję głosów. Organy powstały około 1698 r.

ORGEL. Sie verdient den Namen Engelsorgel - der Prospekt wird von einer Gruppe Engel geschmückt, die ein Orchester und einen Engelschor bilden, die zum Ruhm Gottes spielen und singen. Die wundervolle bildhauerische Dekoration ist ein Werk von Georg Schrötter aus dem Jahre 1707. Das Orchester dirigiert ein Engel, dessen Figur den Prospekt krönt. Die Figuren sind vergoldet und präsentieren sich hervorragend vor dem blauen Hintergrund des Prospekts. Den Prospekt schmückt das Wappen der Abtei, zum Beweis, dass die Orgel von Abt Bernard Rosa gestiftet wurde.

Das kleine, aber wertvolle Instrument (500 Pfeifen und Register für 10 Stimmen) hat seine original barocke Stimmdisposition erhalten. Es ist ca. 1698 entstanden.

PIPE ORGANS. They deserve the name of the angelic ones – their case is decorated with groups of angels forming an orchestra and the angelic hosts that play and sing to the glory of God. Those wonderful sculptures were made by Georg Schrötter around 1707. The orchestra is conducted by an angel whose figure crowns the case. The figures are gilded and they look great against the blue background of the case. The case is also decorated with the abbot’s coat of arms – to commemorate that the pipe organs were funded

by Abbot Bernard Rosa. It is a small instrument (500 pipes and register of 10 voices) yet very precious since it preserved the original baroque disposition of voices. It was built around 1698.

VARHANY. Zasluhují vskutku název andělské – zdobí je skupiny andělů, kteří tvoří orchestr a andělský chór, hrající a zpívající chvalozpěvy. Krásná řezbářská dekorace je dílem Georga Schröttera ca. z roku 1707. Orchestr diriguje anděl, který zdobí nástroj.

Plastiky jsou pozlacené, krásně se vyjímají na modrém pozadí.

Nástroj zdobí také opatský erb, důkaz financování varhan opatem Bernardem Rosou. Nástroj není příliš velký (500 píšťal a registr 10 hlasů), avšak je velmi cenný, nebot se zachovala originální barokní dispozice hlasů. Vznikly kolem roku 1698 (dokončení stavby). Po renovaci (roku 1994) jsou plně funkční.

83

Detale z prospektu organowego Details from the case of the organs Details aus dem Orgelprospekt Detaily z varhannĂ­ho prospektu

84

85

86

Zbudowana przez cystersów jako pomnik wiary katolickiej zachwyca finezją zdobień, zdumiewa monumentalnością, budzi podziw (długość kościoła wraz z mauzoleum Piastów i kaplicą św. Marii Magdaleny wynosi aż 118,15 m, korpus ma 29,15 m szerokości). To główne sanktuarium Diecezji Legnickiej, europejska perła baroku, sezam kryjący skarby: najstarszy w Polsce obraz maryjny pisany na desce (ikona), unikatowe organy cieszące ucho i oko, wspaniały ołtarz główny zwieńczony koroną, iluzjonistyczne freski najwyższej artystycznej klasy i misternie rzeźbione stalle.

Miała przyćmić kościoły wznoszone na Śląsku przez protestantów.

Tytuł Bazyliki Mniejszej nosi od 1998 r., co zawdzięcza papieżowi Janowi Pawłowi II. On też (rok wcześniej) ukoronował cudami słynący obraz Matki Bożej Łaskawej z krzeszowskiej bazyliki.

Budowa obecnego trwała siedem lat (1728-1735), bo tyle budowano najbardziej okazałą świątynię jerozolimską, a Krzeszów miał być według zamysłu cystersów Nową Jerozolimą. Konsekracja kościoła odbyła się dnia 3.07.1735 r., lecz prace nad jego wystrojem trwały dłużej – niektóre elementy zdradzają już cechy rokoka. Zatrudniono najwybitniejszych artystów (m.in. rzeźbiarzy: F. M. Brokoffa, A. Dorasila, G. Gode i malarzy: G. W. Neunhertza i F. A. Schefflera).

Kościół zbudowano na planie zbliżonym do krzyża łacińskiego z transeptem i półkoliście zamkniętym prezbiterium, które przeznaczono do sprawowania liturgii publicznie, natomiast kaplice boczne – do prywatnego kultu (skupienia i kontemplacji), zgodnie z kanonem obowiązującym świątynie doby kontrreformacji.

It was built by the Cistercians as a monument of the Catholic faith – it enraptures with the subtlety of decorations and ornaments, impresses with its monumentality, and fills a visitor with admiration (the church, the Mausoleum of the Piasts and the Chapel of Saint Mary Magdalene are 118.15-metre long and the main body is 29.15-metre wide). It is the main sanctuary of the Legnica Diocese, the gem of the European Baroque architecture, the vault storing such real treasures as the oldest painting of Saint Mary did on wood that can be found in Poland (icon), unique pipe organs that please the eye and ear, magnificent high altar and altarpiece crowned with a crown, illusionistic first-class frescoes, and elaborately carved choir stalls. Originally, it was to overshadow the churches constructed by the Protestants in Silesia. The title of Basilica was granted to it in 1998 by Pope John Paul II. A year before, the same Pope crowned the miraculous painting of Our Lady of Grace in the Basilica in Krzeszów. It was built on the place of a former Gothic church and the erection lasted seven years (1728-1735) which was a symbolic reference to the 7 years of construction of the most magnificent temple in Jerusalem – and Krzeszów, according to the Cistercians’ idea, was to be a New Jerusalem.

The church was consecrated on July 3, 1735, but the decorating and ornamental works were continued after that – some elements of the decoration display the rococo features. The most outstanding artist were involved in the completion of the building (including but not limited to such sculptors as F. M. Brokoff, A. Dorasil, G. Gode, and such painters as G. W. Neunhertz and F. A. Scheffler).

The church was laid out on Latin cross with a transept and a chancel terminating with a semicircle which is intended for the liturgy addressed to the public, while the side chapels are

for private worship (concentration and contemplation) in accordance with the canon of temples in the Counter-Reformation period.

Von den Zisterziensern als Denkmal für den katholischen Glauben gebaut, entzückt sie durch die Finesse der Ausschmückungen, erstaunt durch die Monumentalität, weckt Bewunderung (die Länge der Kirche samt Piasten-Mausoleum und Kapelle zur Hl. Maria Magdalena beträgt 118,15 m, der Corpus ist 29,15 m breit). Es ist das wichtigste Sanktuarium der Diözese Liegnitz, eine Perle des europäischen Barocks, ein Sesam, der Schätze verbirgt: das älteste gemalte Marienbild in Polen (Ikone), eine einzigartige Orgel, die Augen und Ohren erfreut, der wundervolle Hauptaltar, der mit einer Krone gekrönt ist, illusionistische Fresken der höchsten künstlerischen Klasse und meisterhaft geschnitztes Chorgestühl. Sie sollte die von den Protestanten in Schlesien errichteten Kirchen überstrahlen. Den Titel Basilika trägt sie seit 1998, was sie Papst Johannes Paul II. verdankt. Er hat auch (ein Jahr zuvor) das für seine Wunder bekannte Bild der Gnadenmutter Gottes aus der Grüssauer Basilika gekrönt. Der Bau der heutigen Kirche dauerte sieben Jahre (1728-1735), denn so lange wurde die prachtvollste Kirche von Jerusalem gebaut und Grüssau sollte nach dem Wunsch der Zisterzienser ein neues Jerusalem werden.

Die Weihung der Kirche fand am 3.07.1735 statt, die Arbeiten an ihrer Ausgestaltung dauerten allerdings länger, einige Elemente verraten schon Anzeichen von Rokoko. Es wurden die herausragendsten Künstler beauftragt (u.a. die Bildhauer: F. M. Brokoff, A. Dorasil, G. Gode und die Maler: G. W. Neunhertz und F. A. Scheffler).

Die Kirche wurde auf einem Grundriss errichtet, dass einem lateinischen Kreuz mit Transept und einem halbrund abgeschlossenen Presbyterium ähnelt, das für die öffentliche Liturgie bestimmt war, hingegen die Seitenkapellen – für privaten Kult (Konzentration und Kontemplation), gemäß den geltenden Kanon der Zeit der Gegenreformation.

Byla postavena cisterciáky jako velkolepá památka symbolizující katolickou víru. Zaujme vás lehkostí, ornamenty, ohromí monumentalitou, pozoruhodná stavba (rozlehlý kostel s mauzoleem Piastovců, kaple sv. Máří Magdaleny, která je vysoká 118,15 m, šířka 29,15 m). Je to hlavní svatostánek lehnické diecéze, evropská barokní perla, ukrývá veliké poklady: nejstarší vyobrazení Panny Marie na desce v Polsku (ikona), unikátní varhany, nádherný hlavní oltář s korunou, iluzionistické nástěnné malby nejvyšší umělecké kvality a složitě vyřezávané chórové lavice.

Obě věže jakoby prorážely oblohu. Bazilika měla zastínit slezské kostely vybudované protestanty.

Od roku 2004 je na prestižním seznamu historických památek (zapsána prezidentem). Název bazilika nese od roku 1998, díky papeži Janu Pavlu II. Také on (o rok dříve) korunoval slavný obraz Panny Marie Milosrdné z křešovské baziliky. Původní gotický klášterní kostel byl totiž zničen. Výstavba trvala symbolicky sedm let (1728-1735), tak jako stavba nejvelkolepější jeruzalemské svatyně a Křešov měl být podle cisterciáckého plánu novým Jeruzalémem. Vysvěcení se konalo 3. července 1735, ale práce na interiéru trvaly déle – některé části nesou rokokové rysy. Na této unikátní stavbě pracovali nejslavnější umělci (sochaři, včetně F. M. Brokoffa, A. Dorasila, G. Godeho a malíři: G. W. Neunhertz a F. A. Scheffler). Půdorys kostela připomíná latinský kříž ukončený půlkruhovým presbytářem, který byl navržen pro veřejné liturgie a postranní kaple – pro soukromí (koncentraci a rozjímání), podle kánonu který platil v době protireformace.

87

88

Święty Bernard z Clairvaux – fragment fasady Bazyliki St Bernard of Clairvaux – part of the Basilica’s façade Der Heilige Bernhard von Clairvaux – Fragment der Fassade der Basilika Svatý Bernard z Clairvaux – fragment fasády Baziliky

89

90

FASADA zachodnia bazyliki (najbardziej dekoracyjna, z portalem wejściowym) podzielona jest falistymi gzymsami poziomymi na trzy strefy. Najniższa symbolizuje rzeczywistość ziemską, przedstawiono w niej za pomocą rzeźb reprezentantów ludzkości – odbiorców Bożych łask.

Druga to strefa środkowa, nawiązuje do antycznego łuku triumfalnego, wyrażającego sławę i chwałę. Są one należne Maryi, jako Matce Zbawiciela. Stojącą pośrodku figurę Maryi w typie Immaculaty (Niepokalanej) flankują rzeźby: „Zwiastowanie” i „Nawiedzenie”. W strefie najwyższej (niebiańskiej) przedstawiono Trójcę Świętą. Postacie aniołów w górnej kondygnacji i poniżej Maryi dzierżą atrybuty i napisy na tarczach określających przymioty Emmanuela, czyli mesjańskiego chłopca, o którym mówi proroctwo Izajasza. Strzeliste wieże bazyliki (każda o wysokości 71,1 m) nakryte są ozdobnymi hełmami.

FASSADE DER BASILIKA. Die Westfassade der Basilika (am dekorativsten, mit Eingangsportal) ist mit wellenförmigen horizontalen Gesimsen in drei Zonen aufgeteilt. Die niedrigste symbolisiert die irdische Wirklichkeit, die in ihr mithilfe von Skulpturen von Repräsentanten der Menschheit dargestellt werden – der Empfänger von Gottes Gnaden. Die zweite ist die mittlere Zone, die an einen antiken Triumphbogen anknüpft, der Ruhm und Ehre ausdrückt.

Sie stehen Maria als Mutter des Erlösers zu. Die in der Mitte stehende Figur Mariens im Typ Immaculata (die Unbefleckte) ist von diesen Skulpturen flankiert: „Verkündigung” und „Heimsuchung”.

In der höchsten (himmlischen) Zone wird die Heilige Dreifaltigkeit dargestellt. Die Engelsgestalten in der oberen Etage und unterhalb von Maria haben die Attribute und Aufschriften auf den Schildern, die die Eigenschaften von Emmanuel zuschreiben, dem messianischen Jungen, von dem der Prophet Jesaja spricht. Die Türme der Basilika (jeder 71,1 m hoch) sind mit Turmhelmen geschmückt.

BASILICA’S FAÇADE. The west façade of the Basilica (the most decorated and ornamented, with the entrance portal) is divided with undulating cornices into three parts. The lowest part symbolises the earth life and includes the sculptures of the humankind representatives who receive divine grace. The second (middle) part makes reference to an ancient triumphal arch representing fame and glory due to Mary, the Saviour’s Mother.

The central figure of Mary presented as the Immaculate One is flanked by the sculptures representing the Annunciation and the Visitation. The highest (divine) level shows the Holy Trinity.

The figures of angels in the top level and below Mary hold the attributes and shields with inscriptions defining the features of Immanuel being a Messianic boy from the Isaiah’s prophecy. The Basilica’s towers (both 71.1-metre high) are covered with elaborated domes.

FASÁDA BAZILIKY. Západní průčelí baziliky (je nejkrásnější částí s bohatě zdobeným vstupním portálem) zvlněnými horizontálními římsami je rozděleno do tří zón. Dolní část symbolizuje pozemskou skutečnost, zde jsou znázorněni zástupci lidstva – příjemci Boží milosti. Druhá je prostřední zóna, navazuje na starověký triumfální oblouk, vyjadřující slávu a velkolepost. Tyto dvě římsy patří Marii jako Matce Spasitele. Uprostřed stojící postava Marie typu Immaculate (Neposkvrněná) je lemovaná sochami: „Zvěstování” a „Navštívení Panny Marie”.

V zóně nejvyšší (nebeské) se nám ukazuje Nejsvětější Trojice.

Postavy andělů v horní zóně a níže Marie drží atributy a nápisy na deskách definující vlastnosti mesiášského chlapce Emmanuela, o kterých prorokoval Izajáš. Věže baziliky (každá 71,1 m) zdobí dekorativní prvky.

Papież Grzegorz Wielki – doktor Kościoła Pope Gregory the Great – The Doctor of the Church Papst Gregor der Große – Kirchenvater Papež Řehoř Velký – doktor Církve

91

Scena Zwiastowania NMP Scene of the Annunciation to the Blessed Virgin Mary Szene der Verkündigung Mariens, der Heiligsten Jungfrau Scéna Zvěstování NPM

92

Immaculata – Maryja Niepokalanie Poczęta / The Immaculate One – Mary’s Immaculate Conception Immaculata – Maria von der unbefleckten Empfängnis / Immaculata – Marie Neposkrvněně Počatá

Scena Nawiedzenia św. Elżbiety Scene of the Visitation to St Elisabeth Szene der Heimsuchung der Hl. Elisabeth Scéna Navštívení sv. Alžběty

Geniusze z nazwami przymiotów Emmanuela Geniuses with the Immanuel’s attributes Genies mit den Namen der Eigenschaften des Emmanuel Géniové s názvy vlastností Emmanuela

Fragment portalu głównego Part of the main portal Fragment des Hauptportals Fragment hlavního portálu

93

Tron Łaski w zwieńczeniu fasady The Throne of Grace crowning the façade Gnadenthron in der Krönung der Fassade Trůn Milosti na zakončení fasády

94

95

96

97

98

Kropielnica Stoup Weihwasserbecken Kropenka

Portrety opatów: Bernarda Rosy, Dominika Geyera, Inocentego Fritscha oraz Benedykta Seidela Abbots’ portraits: Bernard Rosa, Dominik Geyer, Inocenty Fritsch and Benedykt Seidel Porträts der Äbte: Bernard Rosa, Dominik Geyer, Innozenz Fritsch und Benedikt Seidel Portréty opatů: Bernarda Rosy, Dominika Geyera, Inocence Fritsche a Benedikta Seidela

99

100

Kaplica św. Franciszka Ksawerego – plan ogólny i detale Chapel of St Francis Xavier – general layout and details Kapelle zum Hl. Franz Xaver – Grundriss und Details Kaple sv. Františka Xaverského – obecný plán a detaily

Figura św. Filipa Nereusza Figure of St Philip Neri Figur des Hl. Philipp Neri Socha sv. Filipa Neri

101

102

Kaplica św. Urszuli – plan ogólny i detale Chapel of St Ursula – general layout and details Kapelle zur Hl. Ursula – Grundriss und Details Kaple sv. Uršuly – plán a detaily

Figura św. Agaty Figure of St Agatha Figur der Hl. Agatha Socha sv. Agáty

103

104

Figura św. Mateusza Figure of St Matthew Figur der Hl. Matthäus Socha sv. Matouše

Kaplica św. Macieja Apostoła – plan ogólny i detale Chapel of St Matthias the Apostle – general layout and details Kapelle zum Hl. Apostel Matthäus – Grundriss und Details Kaple sv. Apoštola Matěje – plán a detaily

105

106

Kaplica św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty – plan ogólny i detale Chapel of St John the Baptist and John the Evangelist – general layout and details Kapelle zum Hl. Johannes des Täufers und Johannes des Evangelisten – Grundriss und Details Kaple sv. Jana Křtitele a Jana Evangelisty – plán a detaily Figura św. Innocentego papieża Figure of St Pope Innocent Figur des Hl. Papsts Innozenz Socha papeže sv. Inocence

107

Kaplica św. Franciszka Ksawerego Apostoła Azji, polichromia sklepienia – Chwała niebieska św. Franciszka Ksawerego Chapel of St Francis Xavier, the Apostle to the Far East, polychromy on the vault – St Francis Xavier’s Divine Glory Kapelle zum Hl. Franz Xaver, Apostel Asiens, Polychromie des Gewölbes – Himmlischer Ruhm des Hl. Franz Xaver Kaple sv. Františka Xaverského Apoštola Asie, polychromie na klenbě – Nebeská chvála sv. Františka Xaverského Kaplica św. Urszuli, polichromia sklepienia – Chwała niebieska św. Urszuli i dziewic z jej orszaku Chapel of St Ursula, polychromy on the vault – St Ursula’s and her Virgins’ Divine Glory Kapelle zur Hl. Ursula, Polychromie des Gewölbes – Himmlischer Ruhm der Hl. Ursula und der Jungfrauen in ihrem Gefolge Kaple sv. Uršuly, polychromie na klenbě – Nebeská chvála sv. Uršule a panen z jejího doprovodu

108

Kaplica św. Macieja, polichromia sklepienia – Kazanie św. Macieja Chapel of St Matthias, polychromy on the vault – St Matthias’ Sermon Kapelle zum Hl. Matthias, Polychromie des Gewölbes – Predigt des Hl. Matthias Kaple sv. Matěje, polychromie na klenbě – Kázaní sv. Matěje Kaplica św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, polichromia sklepienia – Chrzest Pański Chapel of St John the Baptist and John the Evangelist, polychromy on the vault – Baptism of Jesus Kapelle zum Hl. Johannes des Täufers und zum Hl. Johannes des Evangelisten – Polychromie des Gewölbes – Taufe des Herrn Kaple sv. Jana Křtitele a sv. Jana Evangelisty, polychromie na klenbě – Křest Páně

109

110

Polichromia – św. Mateusz leczy niewidomych Polychromy – St Matthias heals the blind Polychromie – der Hl. Matthias heilt die Blinden Polychromie – Sv. Matěj uzdravuje nevidomé Fragment polichromii św. Urszula wraz z towarzyszkami wyrusza w podróż Parts of polychromy – St Ursula and her maidens begin their journey Fragmente der Polychromie – Heilige Ursula geht mit ihren Begleiterinnen auf die Reise Fragmenty polychromie – Svatá Uršula spolu s doprovodem vyráží na cestu

111

Kaplica św. Jana Nepomucena – plan ogólny i detale Chapel of St John Nepomucene – general layout and details Kapelle zum Hl. Johannes Nepomuk – Grundriss und Details Kaple sv. Jana Nepomuckého – plán a detaily

112

Figura św. Floriana Figure of St Florian Figur des Hl. Florian Socha sv. Floriana

113

Kaplica św. Katarzyny Aleksandryjskiej – plan ogólny i detale Chapel of St Catherine of Alexandria – general layout and details Kapelle zur Hl. Katharina von Alexandrien – Grundriss und Details Kaple sv. Kateřiny Alexandrijské – plán a detaily

114

Figura św. Barbary Figure of St Barbara Figur der Hl. Barbara Socha sv. Barbary

115

Kaplica św. Mikołaja – plan ogólny i detale Chapel of St Nicholas – general layout and details Kapelle zum Hl. Nikolaus – Grundriss und Details Kaple sv. Mikuláše – plán a detaily

116

Figura św. Karola Boromeusza Figure of St Charles Borromeo Figur der Hl. Karl Boromäus Socha sv. Karla Boromejského

117

Kaplica świętych Piotra i Pawła – plan ogólny i detale Chapel of Saints Peter and Paul – general layout and details Kapelle zum Hl. Petrus und Hl. Paulus – Grundriss und Details Kaple sv. Petra a Pavla – plán a detaily

118

119

Kaplica świętych Piotra i Pawła, polichromia sklepienia – Wizja św. Piotra w Jafie Chapel of Saints Peter and Paul, polychromy on the vault – St Peter’s Vision in Jaffa Kapelle zum Hl. Petrus und Hl. Paulus, Polychromie des Gewölbes – Vision des Hl. Petrus in Jaffa Kaple sv. Petra a Pavla, polychromie na klenbě – Vidění sv. Petra v Jaffě Kaplica św. Mikołaja, polichromia sklepienia – Święty ratuje życie trzech niewinnie skazanych rycerzy Chapel of St Nicholas, polychromy on the vault – The Saint saves lives of three undeservedly condemned knights Kapelle zum Hl. Nikolaus, Polychromie des Gewölbes – Der Heilige rettet das Leben von drei unschuldig verurteilten Rittern Kaple sv. Mikuláše, polychromie na klenbě – Svatý zachraňuje život tří nevinně odsouzených rytířů

120

Kaplica św. Katarzyny, polichromia sklepienia – Aniołowie przenoszą ciało św. Katarzyny na Górę Synaj Chapel of St Catherine, polychromy on the vault – Angels take Catherine’s body to Mount Sinai Kapelle zur Hl. Katharina, Polychromie des Gewölbes – Engel bringen den Körper der Hl. Katharina auf den Berg Sinai Kaple sv. Kateřiny, polychromie na klenbě – Andělé přenášejí tělo sv. Kateřiny na horu Sinaj Kaplica św. Jana Nepomucena, polichromia sklepienia – Chwała niebieska św. Jana Nepomucena Chapel of St John Nepomucene, polychrome of the vault – St John Nepomucene’s Divine Glory Kapelle zum Hl. Johannes Nepomuk, Polychromie des Gewölbes – Himmlischer Ruhm des Hl. Johannes Nepomuk Kaple sv. Jana Nepomuckého, polychromie na klenbě – Nebeská chvála sv. Jana Nepomuckého

121

Kaplica św. Mikołaja – Cuda za wstawiennictwem św. Mikołaja Chapel of St Nicholas – Miracles from the intercession of St Nicholas Kapelle zum Hl. Nikolaus – Wunder auf Vermittlung des Hl. Nikolaus Kaple sv. Mikuláše – Zázrak vzkříšení

122

Kaplica św. Katarzyny – Dysputa teologiczna św. Katarzyny z uczonymi w pogańskiej świątyni Chapel of St Catherine – Theological dispute between St Catherine and scholars in pagan temple Kapelle zur Hl. Katharina – Theologischer Disput der Hl. Katharina mit Gelehrten in einem heidnischen Tempel Kaple sv. Kateřiny – Teologická pře sv. Kateřiny s učenci v pohanské svatyni

123

Fragmenty polichromii – Męczeńska śmierć św. Jana Nepomucena Parts of polychromy – Martyr’s death of St John Nepomucene Fragmente der Polychromie – Märtyrertod des Hl. Johannes Nepomuk Fragmenty polychromie – Mučednická smrt sv. Jana Nepomuckého

Fragmenty polichromii Parts of polychromy Fragmente der Polychromie Fragmenty polychromie

124

Figura św. Wawrzyńca Figure of St Lawrence Figur der Hl. Laurentius Socha sv. Vavřince

125

FRESKI. Ważnym elementem programu ideowego bazyliki są polichromie wnętrza, które w latach 1733-1735 wykonał Georg Wilhelm Neunhertz. Już w przedsionku widzimy pierwsze malowidła, m.in. portrety czterech opatów najbardziej zasłużonych dla rozwoju opactwa krzeszowskiego (Bernard Rosa, Dominik Geyer, Innocenty Fritsch, Benedykt II Seidel). W nawie głównej iluzjonistyczne malowidła opowiadają o przymiotach Emmanuela opisanych w proroctwie Izajasza: Przedziwny (Admirabilis), Doradca (Consiliarius), Bóg (Deus), Mocny (Fortis), Ojciec przyszłego wieku (Pater futuri saeculi), Książę Pokoju (Princeps pacis), z którymi korespondują elementy wystroju fasady bazyliki. W sumie jest sześć kwater z malowidłami, z których każda składa się z pięciu scen.

Obraz w centrum jest ilustracją jednej z cech Emmanuela, a po bokach są sceny obrazujące wczesne dzieje zakonu cystersów. Malowidła nad emporami przedstawiają sceny ze Starego Testamentu.

FRESCOES. An important element of the ideological conception of the Basilica included its polychrome works in its interior which were made in the years 1733-1735 by Georg Wilhelm Neunhertz. The first paintings are already in the vestibule and the most important of them are the portraits of four Abbots who are merited the development of the abbey in Krzeszów (Bernard Rosa, Dominik Geyer, Innocenty Fritsch, Benedykt II Seidel). The illusionistic paintings in the central nave depict Immanuel’s attributes described in the Isaiah’s prophecy: Wonderful (Admirabilis) Counsellor (Consiliarius) God (Deus) the Mighty (Fortis), the Father of the World to Come (Pater futuri saeculi), the Prince of Peace (Princeps pacis).

The elements of the Basilica’s façade also correspond to them. In total, there are six quarters with paintings, five scenes each. A central painting depicts one of Immanuel’s attributes, and the side scenes show the early history of the Cistercian Order. The paintings above the matronea include the scenes from the Old Testament.

FRESKEN. Wichtiges Element des ideellen Programms der Basilika sind die Polychromien des Inneren, die in den Jahren 17331735 von Georg Wilhelm Neunhertz gefertigt wurden. Schon in der Vorhalle sehen wir die ersten Gemälde, u.a. Porträts der vier verdienstvollsten Äbte der Grüssauer Abtei (Bernard Rosa, Dominik Geyer, Innozenz Fritsch, Benedikt II. Seidel). Im Hauptschiff entsprechen die illusionistischen Gemälde den Eigenschaften Emmanuels, die in der Weissagung Jesajas beschrieben werden: Wundersamer (Admirabilis), Berater (Consiliarius), Gott (Deus), Starker (Fortis), Vater des zukünftigen Jahrhunderts (Pater futuri saeculi), Friedensfürst (Princeps pacis), mit denen die Elemente der Ausgestaltung der Fassade der Basilika korrespondieren. Insgesamt sind es sechs Felder mit Gemälden, von denen sich jedes aus fünf Szenen zusammensetzt.

Das Bild im Zentrum ist die Illustration einer der Eigenschaften Emmanuels, und an den Seiten sind Szenen, die die Frühgeschichte des Zisterzienserordens illustrieren. Die Gemälde über den Emporen hingegen stellen Szenen aus dem Alten Testament dar.

FRESKY. Důležitou součástí projektu jsou nástěnné malby uvnitř baziliky, které v letech 1733-1735 zhotovil Georg Wilhelm Neunhertz. Již u vstupu vidíme první obrazy mimo jiné portréty čtyř opatů, kteří se zasloužili o rozvoj křešovského opatství (Bernard Rosa, Dominik Geyer, Inocenc Fritsch, Benedikt II. Seidel).

V hlavní uličce vidíme obrazy znázorňující příběh Emmanuela popsaný v proroctví Izajáše: Podivuhodný (Admirabilis), Rádce (Consiliarius), Bůh (Deus) Mocný (Fortis), Otec budoucího věku (Pater futuri saeculi), Kníže míru (Princeps pacis), které odpovídají prvkům návrhu průčelí baziliky. Celkem je zde šest částí s obrazy, z nichž se každá skládá z pěti scén. Obrázek ve středu je ukázka jedné z vlastností Emmanuela, a po stranách jsou scény zobrazující ranou historii cisterciáckého řádu. Obrazy na galerii zobrazují výjevy ze Starého zákona.

126

127

128

Polichromia na sklepieniu – Admirabilis (Przedziwny), ukazująca wybór Niepokalanej na Matkę Boga Polychromy on the vault – Admirabilis (Wonderful) depicting the choice of the Immaculate One for God’s Mother.

Polychromie auf dem Gewölbe – Admirabilis (der Bewundernswerte), zeigt die Wahl der Unbefleckten zur Mutter Gottes Polychromie na klenbě – Admirabilis (Podivuhodný), zobrazující výběr Neposkvrněné na Matku Boží

129

130

Polichromia iluzjonistycznej kopuły – Pater futuri seaculi (Ojciec przyszłego wieku), ukazująca przyjęcie Maryi do nieba Polychromy of the illusionistic dome – Pater futuri seaculi (The Father of the World to Come) depicting the Mary’s taking into Heaven Polychromie der illusionistischen Kuppel – Pater futuri saeculi (Vater des zukünftigen Jahrhunderts), zeigt die Aufnahme Mariens in den Himmel Polychromie iluzionistické kupole – Pater futuri seaculi (Otec budoucího věku), zobrazující nanebevzetí Panny Marie Polichromie na sklepieniu – Consiliarius (Doradca) ze sceną Bożego Narodzenia; Deus (Bóg) z Ofiarowaniem Pańskim, Fortis (Mocny) ukazująca Ucieczkę do Egiptu Polychrome works on the vault – Consiliarius (Counsellor) with the scene of the Nativity; Deus (God) with Jesus’ Presentation, Fortis (Mighty) depicting Flight into Egypt Polychromien auf dem Gewölbe – Consiliarius (Berater) mit der Szene der Göttlichen Geburt; Deus (Gott) mit Opferung des Herrn; Fortis (der Starke), zeigt die Flucht nach Ägypten Polychromie na klenbě – Consiliarius (Poradce) se scénou Narození Páně; Deus (Bůh) s Obětováním Páně; Fortis (Mocný) zobrazující Útěk do Egypta

131

Polichromia na sklepieniu – Princeps Pacis (Książe Pokoju), przedstawiająca ukoronowanie Maryi Polychromy on the vault – Princeps Pacis (the Prince of Peace) depicting Mary’s crowning Polychromie auf dem Gewölbe – Princeps Pacis (Friedensfürst), stellt die Krönung Mariens dar Polychromie na klenbě – Princeps Pacis (Kníže Míru), zobrazující korunovaci Marie

132

Polichromia na sklepieniu – Wizja św. Bernarda Polychromy on the vault – St Bernard’s Vision Polychromie auf dem Gewölbe – Vision des Hl. Bernhards Polychromie na klenbě – Vidění sv. Bernarda

133

Sceny z życia św. Bernarda z Clairvaux Scenes from the life of St Bernard of Clairvaux Szenen aus dem Leben des Hl. Bernhard von Clairvaux Scény ze života sv. Bernarda z Clairvaux

134

Święty Robert zakładający zakon cystersów St Robert establishing the Cistercian Order Der Heilige Robert, der den Zisterzienserorden gründet Svatý Robert zakládající řád cisterciáků Scena z życia św. Bernarda z Clairvaux Scene from the life of St Bernard of Clairvaux Szene aus dem Leben des Hl. Bernhard von Clairvaux Scéna ze života sv. Bernarda z Clairvaux

135

Polichromia sklepienia transeptu południowego – Męczeńska śmierć cystersów w czasie najazdu husytów Polychromy on the vault of south transept – Martyrs’ death of the Cistercians during the Hussites’ attack Polychromie des Gewölbes des südlichen Transepts – Märtyrertod der Zisterzienser während des Hussiteneinfalls Polychromie klenby jižního transeptu – Mučednická smrt cisterciáků během napadení husity

136

Polichromia sklepienia transeptu północnego – Lactatio Bernarde Polychromy on the vault of north transept – Lactatio Bernarde Polychromie des Gewölbes des nördlichen Transepts – Lactatio Bernarde Polychromie klenby severního transeptu – Lactatio Bernarde

137

138

Retabulum ołtarza Boga Ojca w transepcie południowym Retable of the altar of God the Father in south transept Retabulum des Altars des Gott Vaters im südlichen Transept Retabulum oltáře Boha Otce v jižním transeptu

139

Retabulum ołtarza Chrystusa Zbawiciela w transepcie północnym Retable of the altar of Christ the Saviour in north transept Retabulum des Altars des Erlösers Christus im nördlichen Transept Retabulum oltáře Krista Spasitele v severním transeptu

140

141

Retabulum ołtarza Chrystusa Zbawiciela w transepcie północnym, detal Retable of the altar of Christ the Saviour in north transept, detail Retabulum des Altars des Erlösers Christus im nördlichen Transept, Detail Retabulum oltáře Krista Spasitele v severním transeptu, detail

142

Retabulum ołtarza Boga Ojca w transepcie południowym, detal Retable of the altar of God the Father in south transept, detail Retabulum des Altars des Gott Vaters im südlichen Transept, Detail Retabulum oltáře Boha Otce v jižním transeptu, detail

143

STALLE. Zdobiące je rzeźby tworzą kompozycję opartą na hymnie „Te Deum laudamus” („Ciebie Boga wysławiamy”).

W ten sposób nawiązano symbolicznie do chorałów, które podczas codziennych modlitw śpiewali w stallach cystersi.

Powstały one w latach 1730-1735. Część figur wykonał Ferdynand Maksymilian Brokoff, ostateczną formę nadał im Anton Dorasil. Stalle podzielono symetrycznie na cztery części po 12 siedzisk. Wejścia do nich są w formie bram, które symbolizują m.in. wejście do strefy sacrum. Po stronie prawej bramę zdobi figura św. Bernarda, po stronie lewej – św. Jadwigi Śląskiej.

Obie postacie adorują aniołowie. Z kolei muzykujący aniołowie flankują cztery dwunastoosobowe grupy rzeźbiarskie (apostołowie, prorocy i patriarchowie starotestamentowi, męczennicy i wyznawcy), które wieńczą szczyty stalli.

144

CHOIR STALLS. The sculptures decorating them form a composition based on the ‘Te Deum laudamus’ hymn (‘We praise thee, O God’) which is a symbolic reference to plainsongs performed by the Cistercians in the choir stalls during everyday prayers. They were made in the years 1730-1735. Some of the figures were carved

by Ferdinand Maximilian Brokoff and the ultimate form was given

by Anton Dorasil. The choir stalls were symmetrically divided into four parts, 12 seats each. Their entrances are in the form of the gates symbolising the entry into the sacred sphere. The right side of the gate is decorated with the figure of Saint Bernardo and the left one – with Saint Hedwig of Silesia. Both figures are worshipped by angels. Four 12-person groups of sculptures (Apostles, Prophets and Old-Testament Patriarchs, martyrs, and followers) crowning the choir stalls are flanked by the angels playing instruments.

Stalle w transepcie południowym Choir stalls in south transept

CHORGESTÜHL. Die das Chorgestühl schmückenden Skulpturen beruhen auf der Hymne „Te Deum laudamus” („Dich, Herr, wir loben Dich”). Auf diese Weise wurde symbolisch an die Choräle angeknüpft, die die Zisterzienser während ihrer täglichen Gebete im Chorgestühl sangen. In den Jahren 1730-1735 entstanden. Einen Teil der Figuren hat Ferdinand Maximilian Brokoff angefertigt, die endgültige Form hat ihnen Anton Dorasil gegeben. Das Chorgestühl ist symmetrisch in vier Teile zu je 12 Sitzplätzen aufgeteilt.

Die Zugänge zu ihnen sind in Form von Toren, die u.a. den Zugang zur Sacrum-Zone symbolisieren. Auf der rechten Seite schmückt das Tor eine Figur des Hl. Bernhards, auf der linken Seite der Hl. Hedwig von Schlesien. Beide Figuren verehren die Engel. Hingegen flankieren musizierende Engel vier 12-Personen-Skulpturengruppen (Apostel, Propheten und Patriarchen des Alten Testaments, Märtyrer und Gläubige), die die Giebel des Chorgestühls krönen.

Chorgestühl im südlichen Transept Chórové lavice v jižním transeptu

CHÓROVÉ LAVICE. Plastiky jsou inspirovány hymnem „Te Deum Laudamus” („Tebe Bože chválíme”). Tímto způsobem symbolicky navazují na chorály zpívané cisterciáky během denní modlitby. Díla vznikla v letech 1730-1735. Některé plastiky zhotovil Ferdinand Maxmilián Brokoff, konečnou podobu jim však dal Anton Dorasil. Chórové lavice jsou symetricky rozdělené do čtyř částí s 12 místy. Jsou přístupné jakýmisi branami, které symbolizují vstup do posvátné oblasti (sacrum).

Pravou stranu vstupu zdobí postava sv. Bernarda, levou stranu sv. Hedvika Slezská. Obě postavy uctívají andělé. Muzicírující andělé po obou stranách doprovázejí čtyři dvanáctičlenné skupiny plastik (apoštolové, proroci a patriarchové Starého zákona, mučedníci a vyznavači), tyto sochy elegantně doplňují celou chórovou lavici.

145

146

Stalle, detal / Choir stalls, detail Chorgestühl, Detail / Chórové lavice, detail

147

Stalle w transepcie północnym Choir stalls in north transept

148

Chorgestühl im nördlichen Transept Chórové lavice v severním transeptu

149

150

Stalle Choir stalls Chorgestühl Chórové lavice

151

Ołtarz Najświętszego Sakramentu z obrazem przedstawiającym drzewo genealogiczne Jezusa Chrystusa The altar of the Holy Sacrament with Jesus Christ’s genealogical tree Altar des Heiligsten Sakraments mit Bild, das den Stammbaum Jesu Christi darstellt Oltář Nejsvětější Svátosti s obrazem zobrazujícím rodokmen Ježíše Krista

152

153

Kaplica św. Anny – plan ogólny i detale Chapel of St Anne – general layout and details Kapelle zur Hl. Anna – Grundriss und Details Kaple sv. Anny – plán a detaily

154

155

156

Ołtarz Czternastu Wspomożycieli The altar of Fourteen Holy Helpers Altar der Vierzehn Fürsprecher Oltář čtrnácti svatých pomocníků

157

Kaplica ล w. Jรณzefa Chapel of St Joseph Kapelle zum Hl. Josef Kaple sv. Josefa

158

159

Kaplica Krzyża Świętego z cudownym Krucyfiksem z Wierzbnej / Chapel of Holy Cross with miraculous Crucifix from Wierzbna Kapelle des Heiligen Kreuzes mit dem Wunder-Kruzifix aus Würben / Kaple Svatého Kříže se zázračným Krucifixem z Wierzbné

160

Kaplica Emmanuela / Chapel of Immanuel Kapelle des Emmanuel / Kaple Emmanuela

161

OŁTARZ GŁÓWNY jest dziełem wysokiej klasy artystycznej projektu Ferdynanda Maksymiliana Brokoffa, wybitnego czeskiego rzeźbiarza przybyłego do Krzeszowa z Pragi.

Zrealizowany został już po jego śmierci przez jego uzdolnionego ucznia Antona Dorasila. W ołtarzu głównym odbierają cześć Król z Królową, czyli Jezus (ukryty w Najświętszym Sakramencie) i Maryja. Ikona Matki Bożej Łaskawej usytuowana jest nad tabernakulum, które flankują relikwiarze w kształcie czteroliści.

Króla i Królową adorują wysłannicy niebios – dwaj aniołowie, dzierżący okazałe kartusze z wotami. Dwie grupy aniołów (po trzech z dwóch stron), stojący na gzymsach, symbolizują wraz z ukazanymi powyżej czterema aniołami Chóry Anielskie.

Obraz centralny, autorstwa Petera Brandla, wybitnego czeskiego malarza, ukazuje radość z Wniebowzięcia NMP. Na Maryję, unoszoną w niebiosa przez aniołów, oczekują ukazani w górnej partii obrazu: Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Niebo symbolizuje też pole centralne nad krawędzią ramy obrazu.

W tej przestrzeni przedstawiono aniołów, wśród których jeden ukazany centralnie dzierży krzyż, otoczony promienistą glorią.

Konstrukcję ołtarza wieńczy ogromna korona. To nawiązanie do koronacji Maryi na królową nieba i ziemi i do malowidła ukazanego powyżej na sklepieniu.

HIGH ALTAR AND ALTARPIECE. It is a first-class work of art designed by Ferdinand Maximilian Brokoff, an outstanding Bohemian sculptor who came to Krzeszów from Prague, and made after his death by Anton Dorasil, his talented apprentice.

The King and the Queen worshipped in the main altar are Jesus

(hidden in the Holy Sacrament) and Mary. The icon of Our Lady of Grace is located above the tabernacle flanked by four-leaved reliquaries. The King and the Queen are worshipped by the divine emissaries - two angels holding magnificent cartouches with the gates. Two groups of angels (three on each side) standing on the mouldings symbolise the Angelic Hosts (together with four angels above). The central painting by Peter Brandl, an outstanding Bohemian painter, shows the joy derived from the Assumption of the Blessed Virgin Mary. Mary – taken by angels to Heaven – is awaited by God the Father, the Son of God, and the Holy Spirit. The central area above the edge of the painting frame is also a symbolic reference to Heaven surrounded by the angels – the one in the middle holds a cross radiating God’s glory. The top of the altarpiece is terminated with a magnificent crown which is a reference to crowning Mary the Queen of Heaven and Earth, and also to the painting on the vault above it.

HAUPTALTAR. Er ist das Werk eines hochklassigen künstlerischen Projekts von Ferdinand Maximilian Brokoff, eines herausragenden böhmischen Bildhauers, der aus Prag nach Grüssau gekommen war. Umgesetzt wurde es erst nach seinem Tod von seinem begabten Schüler, Anton Dorasil. Im Hauptaltar nehmen König und Königin die Huldigungen entgegen, also Jesus (versteckt im Heiligsten Sakrament) und Maria. Die Ikone der Gnadenmutter Gottes befindet sich über dem Tabernakel, die von Reliquiaren in vierblättriger Form flankiert werden.

König und Königen verehren die Himmelsboten - zwei Engel, die Kartuschen mit Votiven tragen. Zwei Engelsgruppen (jeweils drei von zwei Seiten), die auf den Gesimsen sitzen, symbolisieren mit den obigen vier Engeln die Engelschöre. Das zentrale Bild von Peter Brandl, einem herausragenden böhmischen Maler, zeigt die Freude über die Himmelfahrt der Heiligsten Jungfrau Maria: auf Maria, die von den Engeln in den Himmel getragen wird, warten in der oberen Partie des Bilds: Gott Vater, Gott Sohn und Heiliger Geist. Der Himmel symbolisiert auf die zentralen Felder über dem Rand des Bildrahmens. In diesem Raum werden Engel dargestellt, von denen einer zentral ein Kreuz zeigt, das von strahlender Gloria umgeben ist.

Die Konstruktion des Altars wird von einer riesigen Krone gekrönt. Das knüpft an die Krönung Mariens zur Königin des Himmels und der Erde und an das Gemälde oben am Gewölbe an.

HLAVNÍ OLTÁŘ. Je to vysoce kvalitní umělecké dílo projektu Ferdinanda Maxmiliána Brokoffa, významného českého sochaře, který přišel do Křešova z Prahy. Realizován však byl teprve po jeho smrti, dílo zhotovil žák Brokoffa Anton Dorasil.

V hlavní části oltáře vidíme Krále a Královnu (Ježíše skrytého v Nejsvětější Svátosti) a Marii. Ikona Panny Marie Milosrdné se nachází nad svatostánkem, které lemují relikviáře ve tvaru čtyřlístků. Krále a královnu nebes velebí poslové – dva andělé, držící impozantní kazetu. Dvě skupiny andělů (tři na obou stranách), stojící na římse, spolu se čtyřmi dalšími symbolizují sbory andělů. Ústřední obraz, od Petra Brandla, významného českého malíře, ukazuje radost Nanebevzetí Panny Marie: Marii vyzdvihují do nebe andělé, kde jí očekávají Bůh Otec, Bůh Syn a Duch svatý. Nebe symbolizuje také centrální pole na okraji rámu obrazu. V tomto prostoru představuje anděly, z nichž jeden zobrazený uprostřed drží kříž obklopený zářivou slávou. Vršek oltáře je zakončen obrovskou korunou. Toto je odkaz ke korunovaci Marie jako Královny nebes a země.

162

163

Fragment obrazu – Wniebowzięcie NMP Part of painting – Assumption of the Blessed Virgin Mary Fragment des Bilds – Mariä Himmelfahrt Fragment obrazu – Nanebevzetí Panny Marie

164

165

Ołtarz główny – detale / High altar and altarpiece – details Hauptaltar – Details / Hlavní oltář – detaily

166

Ołtarz główny – tabernakulum High altar and altarpiece – tabernacle Hauptaltar – Tabernakel Hlavní oltář – tabernákulum

167

Nabożeństwa przed cudowną ikoną Church service before the miraculous icon Gottesdienste vor der Wunderikone Věřící před zázračnou ikonou

168

Cudowna ikona Matki Bożej Łaskawej Miraculous icon of Our Lady of Grace Wunderikone der Gnadenmutter Gottes Zázračná ikona Milosrdné Matky Boží

169

170

Kaplica św. Benedykta – plan ogólny i detale / Chapel of St Benedict – general layout and details Kapelle zum Hl. Benedikt – Grundriss und Details / Kaple sv. Benedikta – plán a detaily

171

Kaplica św. Bernarda – plan ogólny i detale Chapel of St Bernard – general layout and details Kapelle zum Hl. Bernhard – Grundriss und Details Kaple sv. Bernarda – plán a detaily

172

173

Zakrystia / Sacristy / Sakristei / Sakristie

174

175

176

177

AMBONA powstawała etapami. Wyszła spod dłuta trzech wybitnych rzeźbiarzy. Anton Stenzel wykonał kazalnicę w 1736 r., Joseph Lachel w 1761 r. figury, płaskorzeźby i pozostałe elementy dekoracyjne oprócz figur czterech ewangelistów, które są dziełem Antona Dorasila. Na korpusie i parapecie schodów wyobrażono ojców Kościoła (święci: Ambroży, Augustyn, Grzegorz i Hieronim), pomiędzy którymi przedstawiono cztery Cnoty Kardynalne (Roztropność, Sprawiedliwość, Umiarkowanie, Męstwo).

Na daszku baldachimu widoczna jest grupa figuralna (ewangeliści, autorzy ksiąg Nowego Testamentu, natchnionych przez Ducha Świętego) z usytuowanym centralnie Bogiem Ojcem, który posłał na świat swego Syna, żeby wybawił ludzkość z grzechu pierworodnego i poucza wiernych za pośrednictwem Ducha Świętego.

Mamy więc do czynienia z ideowym przesłaniem, że Duch Święty sprawuje opiekę nad głoszącym Słowo Boże, dzięki czemu spływa na niego mądrość Boża.

PULPIT. It was built in stages. It came from the chisel of three outstanding sculptors. Anton Stenzel made the body of the pulpit in 1736, and Joseph Lachel decorated it with figures, low reliefs and other ornamental elements in 1761 apart from the figures of four Evangelists that were carved by Anton Dorasil. The main body and the parapet of the stairs show the images of the Church Fathers (St Ambrose, St Augustine, St Gregory and St Jerome) separated by the figures of four Cardinal Virtues (Prudence, Justice, Temperance, Fortitude). The roof of the canopy is decorated with a group of figures (the Evangelists, the authors of New Testament inspired by the Holy Spirit) with the central representation of God the Father who sent his Son into the World to redeem the humankind from Original Sin and who teaches the congregation through the Holy Spirit. Thus, we see here an ideological message that the Holy Spirit takes care of those who preach the word of God and thus receive the divine wisdom.

KANZEL. Sie ist etappenweise entstanden. Sie ist von drei herausragenden Bildhauern geschaffen worden. Anton Stenzel hat den Kanzelkorb 1736 angefertigt, Joseph Lachel 1761 die Figuren, Flachreliefs und die übrigen Dekorationselement außer den Figuren der vier Evangelisten, die ein Werk von Anton Dorasil sind.

Auf dem Korpus und der Brüstung der Stufen wurden die Kirchenväter dargestellt (die Heiligen: Ambrosius, Augustinus, Gregor und Hieronymus), zwischen denen die vier Kardinalstugenden dargestellt werden (Vernunft, Gerechtigkeit, Mäßigung, Tapferkeit).

Auf dem Dach des Baldachins ist eine Figurengruppe zu sehen (Evangelisten, Autoren der Bücher des Neuen Testaments, die vom Heiligen Geist inspiriert wurden) mit einem zentralen Gott Vater, der seinen Sohn in die Welt geschickt hat, damit er die Menschheit von der Erbsünde erlöst und die Gläubigen mithilfe des Heiligen Geists belehrt. Wir haben es also mit der ideellen Botschaft zu tun, dass der Heilige Geist über denjenigen wacht, der das Wort Gottes verkündet, dank dessen fließt die Weisheit Gottes auf ihn.

KAZATELNA. Byla vytvořena v několika fázích. Podíleli se na ní tři významní sochaři. Anton Stenzel zhotovil kazatelnu v roce 1736, Joseph Lachel 1761 je autorem reliéfů a dalších dekorativních prvků (tato zakázka je příkladnou ukázkou jeho talentu), kromě postav čtyř evangelistů, které jsou dílem Antona Dorasila. Na kazatelně samotné a schodišti jsou zobrazeni otcové církve (svatí: Ambrož, Augustýn, Řehoř a Jeroným), mezi nimi jsou i čtyři základní ctnosti (obezřetnost, spravedlnost, střídmost, statečnost). Na stříšce baldachýnu je možné vidět skupinu soch (evangelisté, autoři Nového zákona, inspirovaní Duchem svatým) s Bohem Otcem, který poslal svého Syna na svět, aby zachránil lidstvo od dědičného hříchu a učí věřící skrze Ducha svatého. Máme zde co do činění s poselstvím, že Duch svatý bdí nad tím, kdo šíří Slovo Boží a obdarovává jej Boží moudrostí.

178

Ambona – detale na koszu i baldachimie Pulpit – details on sides and canopy Kanzel – Details am Kanzelkorb und Baldachin Kazatelna – detaily kazatelny a baldachýnu

179

Ambona – płaskorzeźby przedstawiające czterech doktorów Kościoła Pulpit – Four Doctors of the Church Kanzel – vier Kirchenväter Kazatelna – čtyř doktorů Kostela

180

181

182

ORGANY to najcenniejszy instrument późnobarokowy w Polsce i unikat w skali światowej, o czym można się przekonać choćby podczas koncertów organowych. Michael Engler młodszy, wybitny organmistrz, zbudował je w latach 1732-1737, u szczytu swych twórczych możliwości. W XIX w. przebudowano je w duchu romantyzmu, ale zmiany dotknęły tylko ok. 10 proc. instrumentu, dzięki temu udało się przywrócić mu pierwotne brzmienie podczas renowacji (w latach 2007-2008). Prospekt organowy ma kształt wklęsło-wypukły i zajmuje całą wysokość i szerokość empory. Ozdobił go rzeźbiarz klasztorny Anton Dorasil według projektu Ferdinanda Maximiliana Brokoffa. W zwieńczeniu prospektu w promienistej glorii odbiera cześć siedzący na złotym tronie Emmanuel, adorowany przez aniołów i ziemskich rodziców – Maryję i Józefa, oraz orkiestrę anielską.

ORGEL. Es ist das wertvollste spätbarocke Instrument in Polen und weltweit einzigartig, wovon Sie sich bei einem Orgelkonzert überzeugen können. Michael Engler Junior, der herausragende Orgelmeister, hat sie in den Jahren 1732-1737 auf dem Höhepunkt seines künstlerischen Schaffens gebaut. Im 19. Jh. wurde sie im Geiste der Romantik umgebaut, aber die Veränderungen betrafen nur etwa 10 Prozent des Instruments, wodurch es gelungen ist, durch die Renovierung den ursprünglichen Klang zurückzubringen (2007-2008). Der Orgelprospekt hat eine ausgeformte Gestalt und nimmt die gesamte Höhe und Breite der Empore ein. Er wurde vom Kloster-Bildhauer Anton Dorasil nach einem Projekt von Ferdinand Maximilian Brokoff verziert. Im krönenden Abschluss des Prospekt nimmt in der strahlenförmigen Gloria der auf einem goldenen Thron sitzende Emmanuel die Ehrung durch die Engel und die irdischen Eltern, Maria und Josef, und das Engelsorchester entgegen.

PIPE ORGANS. This is the most precious instrument from the Late Baroque in Poland and one of a kind in the world. Everyone may become convinced that this opinion is true during the organ music concerts. It was built in the years 1732-1737 by M. Engler Junior, an outstanding organ builder, at the height of his abilities. It was altered in the 19th century to reflect the spirit of Romanticism but fortunately the modifications included only 10% of the instrument and therefore it was possible to restore its original sound during the renovation works in the years 2007-08. The case of the organs is centrally concaved and curved outwards on the sides. It was decorated by A. Dorasil, a monastery sculptor, to the design by F. M. Brokoff. The case is crowned with the representation of Immanuel sitting on a golden throne radiating God’s glory who is worshipped by angels and his earthly parents – Mary and Joseph, as well as by an orchestra of angels.

VARHANY. Jsou nejcennějším pozdně barokním nástrojem v Polsku a ve světě nemají obdoby, jak si lze povšimnout i při varhanních koncertech. Michael Engler mladší, významný varhanář, je postavil v letech 1732-1737, byl tehdy na vrcholu svých tvůrčích schopností. V devatenáctém století byly přestavěny v duchu romantiky, ale změny se týkaly jen asi 10 procent nástroje, aby bylo obnoveno původní znění, byla provedena renovace (v letech 2007-2008). Varhany mají obloukovitý tvar a zabírají celou výšku a šířku galerie. Zdobil je sochař Anton Dorasil podle návrhu Ferdinanda Maxmiliána Brokofa. Na samém vrcholu v zářivé slávě na zlatém trůnu sedí Emmanuel, uctíván anděly a pozemskými rodiči – Marií a Josefem a orchestrem andělů.

183

Prospekt organowy – detale Case of the organs – details Orgelprospekt – Details Varhanní prospekt – detaily

184

185

Prospekt organowy – detale Case of the organs – details Orgelprospekt – Details Varhanní prospekt – detaily

186

187

KAPLICA LORETAŃSKA usytuowana jest w północnym ramieniu transeptu bazyliki. Powstała w 1728 r. na wzór Domku Nazaretańskiego, w którym anioł zwiastował Maryi przyjście Zbawiciela i w którym mieszkała Święta Rodzina (obecnie eksponowany jest on w Loreto we Włoszech). W ołtarzu głównym, za ozdobną kratą autorstwa mistrza kowalskiego Ernesta Friedricha Hovniga, stoi kopia (1677 r.) figury Matki Bożej z Loreto. Znajdowała się ona w poprzednim Domku Loretańskim w Krzeszowie.

LORETO CHAPEL. It is located in the north part of the Basilica’s transept. It was built in 1728 and was modelled on the Holy House of Loreto (the House transferred from Nazareth), the place where an angel announced the birth of the Saviour to Mary and where the Holy Family lived. The copy of the figure of Our Lady from Loreto (dating back to 1677) is placed in the main altarpiece behind the ornamental lattice made by Ernest Friedrich Hovnig, a master blacksmith. It was situated in the previous Holy House of Loreto in Krzeszów.

KAPELLE VON LORETO. Sie liegt im nördlichen Arm des Transepts der Basilika. Sie entstand 1728 nach dem Vorbild des Häuschen von Nazareth, in dem der Engel Maria die Ankunft des Erlösers verkündet hat und in dem die Heilige Familie gewohnt hat (das gegenwärtig in Loreto/Italien ausgestellt wird).

Im Hauptaltar steht hinter einem verzierten Gitter, das der Schmiedemeister Ernst Friedrich Hovnig angefertigt hat, eine Kopie (1677) der Gottesmutter aus Loreto. Sie befand sich in dem vorhergehenden Häuschen aus Loreto in Grüssau.

LORETÁNSKÁ KAPLE. Nachází se v severní části baziliky.

Byla založena v roce 1728, postavena dle vzoru domu v Nazaretu, kde anděl oznámil Panně Marii příchod Spasitele a kde žila Svatá rodina (nyní je vystaven v Loretu v Itálii). Na hlavním oltáři za zdobnou mříží zhotovenou mistrem kovářem Ernestem Friedrichem Hovnigem, se nachází kopie (1677) sochy Panny Marie Loretánské, která byla dříve umístěná v bývalém domku Loreta v Křešově.

188

189

MAUZOLEUM PIASTÓW ŚWIDNICKO-JAWORSKICH jest jednym z najwspanialszych obiektów tego typu w świecie.

Budowane było równolegle z kościołem klasztornym, przylega do niego od wschodu, posiada określony program ideowy.

Przy pomocy malowideł sufitowych obu kopuł, tj. północnej i południowej, podkreślono chwałę rodu Piastów linii świdnickojaworskiej, ich zasługi jako fundatorów opactwa w Krzeszowie i zaakcentowano rolę opatów krzeszowskich jako depozytariuszy duchowej i materialnej schedy po Piastach linii świdnicko-jaworskiej. Przy ścianie oddzielającej mauzoleum od prezbiterium kościoła stoją dwa sarkofagi książęce: Bolka I Surowego (strona północna) i Bolka II Małego (strona południowa), natomiast przy oknie południowym usytuowany jest sarkofag Władysława von Zedlitz. Oba książęce sarkofagi to dzieła z okresu baroku, ale nakrywające je płyty figuralne pochodzą z wcześniejszych nagrobków – z okresu średniowiecza (XIV w.).

MAUSOLEUMS OF THE ŚWIDNICA-JAWOR PIASTS. It is one of the most magnificent buildings of such type in the world.

It was erected parallel to the monastery church and adjoins its east wall. It is also based on an ideological conception. The ceiling paintings of both domes – the northern and southern one – emphasise the glorious history of the Piasts from the duchies of Świdnica and Jawor, their services as the founders of the abbey in Krzeszów, and also the role of the abbots from Krzeszów as the minders of spiritual and material legacy of the Świdnica-Jawor line of the Piasts.

By the wall separating the Mausoleum from the church chancel, there are sarcophaguses of two dukes: Bolko I The Strict (the north side) and Bolko II The Small (the south side), and the sarcophagus of Władysław von Zedlitz. Both sarcophaguses of the dukes are the works from the Baroque and the tombstones with representations that cover them date as far back as the 14th century.

MAUSOLEUM DER PIASTEN VON SCHWEIDNITZ-JAUER. Es ist eines der wundervollsten Objekte dieser Art weltweit.

Es wurde parallel zur Klosterkirche gebaut, liegt von Osten an sie an und verfügt über ein festgelegtes ideelles Programm.

Mithilfe von Deckenmalereien beider Kuppeln, der nördlichen und der südlichen, wurde der Ruhm des Geschlechts der Piasten aus der Linie von Schweidnitz-Jauer betont, ihre Verdienste als Stifter der Abtei in Grüssau, außerdem wurde die Rolle der Grüssauer Äbte als Bewahrer des geistigen und materiellen Erbes der Schweidnitz-Jauerschen Piasten hervorgehoben. An der Wand, die das Mausoleum vom Presbyterium der Kirche abtrennt, stehen zwei fürstliche Sarkophage: Bolkos I., des Strengen, (Nordseite) und Bolkos II., des Kleinen (Südseite), hingegen liegt am südlichen Fenster der Sarkophag von Władysław von Zedlitz. Beide fürstlichen Sarkophage stammen aus dem Barock, aber die Figurenplatten, die sie abdecken, stammen von früheren Grabmälern – aus dem Mittelalter (14. Jh.).

MAUZOLEUM SVÍDNICKO-JAVORSKÝCH PIASTOVCŮ.

Je to jeden z nejhezčích objektů svého druhu na světě. Bylo postaveno paralelně s klášterním kostelem, sousedícím na východní straně, na který koncepčně navazuje. Stropní malby obou kopulí – severní a jižní – zachycují slávu svídnicko-javorských Piastovců, jejich zásluhy jakožto zakladatelů kláštera Křešov a vyzdvihují úlohu opatů jako správců duchovního a materiálního dědictví svídnicko-javorských Piastovců. U zdi oddělující mauzoleum a kostel jsou dva sarkofágy prince: Boleslava I. Surového (severní strana, v blízkosti dveří na hřbitov) a Boleslava II. Malého (jižní strana), zatímco u jižního okna je sarkofág Vladislava von Zedlitz. Oba knížecí hroby jsou dílem z období baroka, ale kryty i s deskami s figurami pocházejí z dřívějších středověkých hrobek (14. století).

190

191

192

Beatrycze – żona księcia Bolka I / Beatrice – Duke Bolko I’s wife Beatrix – Ehefrau von Fürst Bolko I. / Beatrice – žena knížete Boleslava I.

Ołtarz Wszystkich Świętych The altar of All Saints Altar Allerheiligen Oltář Všech Svatých

Ołtarz św. Jadwigi Śląskiej z relikwiami św. Walentego / The altar of St Hedwig of Silesia with the holy relics of St Valentine Altar zur Hl. Hedwig von Schlesien mit Reliquien des Hl. Valentin / Oltář sv. Hedviky Slezské s relikviemi sv. Valentýna

193

194

Archanioł Rafał Archangel Raphael Erzengel Raphael Archanděl Rafael

Archanioł Michał Archangel Michael Erzengel Michael Archanděl Michal

Alegoria Miłości Bożej Allegory of Charity Allegorie der Göttlichen Liebe Alegorie Boží Lásky

195

Fragmenty wnętrza Mauzoleum Interiors in the Mausoleum Fragmente des Inneren des Mausoleums Fragmenty interiÊru Mauzolea

196

Alegoria Opatrzności Bożej / Allegory of Divine Providence / Allegorie der Göttlichen Vorsehung / Alegorie Božské Prozřetelnosti

197

198

Ołtarz św. Wacława z relikwiami św. Fortunata The altar of St Wenceslaus with the holy relics of St Fortunatus Altar zum Hl. Wenzel mit Reliquien des Hl. Fortunatus Oltář sv. Václava s relikviemi sv. Fortunáta

Agnieszka – żona księcia Bolka II Agnieszka – Duke Bolko II’s wife Agnes – Ehefrau von Fürst Bolko II. Anežka – žena knížete Boleslava II.

199

Polichromia kopuły południowej / Polychromy on southern dome / Polychromie der Südkuppel / Polychromie jižní kupole

200

201

Papież Innocenty IV zatwierdza w 1249 r. fundację klasztoru benedyktynów na prośbę księżnej Anny Pope Innocent IV approves of the foundation of the Benedictine Monastery at the request of Princess Anna in 1249 Papst Innozenz IV. bestätigt 1249 die Stiftung des Benediktinerklosters auf Bitte von Fürstin Anna Papež Inocenc IV. souhlasí roku 1249 s návrhem kněžny Anny, aby klášter spravovali benediktini

Opat Innocenty Fritsch z planem kościoła klasztornego Abbot Innocenty Fritsch with monastery church plan Abt Innozenz Fritsch mit dem Plan der Klosterkirche Opat Inocenc Fritsch s plánem klášterního kostela

202

Polichromia kopuły północnej Polychromy on northern dome Polychromie der Nordkuppel Polychromie severní kupole

203

Portal / Portal / Portal / Portál

204

Fragment epitafium legendarnego Bolka III Part of the epitaph in memory of legendary Bolko III Fragment des Epitaphs des legendären Bolkos III. Fragment epitafu legendárního Boleslava III

Sarkofag Władysława von Zedlitz Sarcophagus of Władysław von Zedlitz Sarkophag des Władysław von Zedlitz Sarkofág Vladislava von Zedlitz

205

206

Sarkofag Bolka II Małego Sarcophagus of Bolko II The Small Sarkophag des Bolko II., des Kleinen Sarkofág Boleslava II. Malého

Sarkofag Bolka I Surowego Sarcophagus of Bolko I The Strict Sarkophag des Bolko I., des Strengen Sarkofág Boleslava I. Surového

Sarkofag Bolka II Małego – detal Sarcophagus of Bolko II The Small – detail Sarkophag des Bolko II., des Kleinen – Detail Sarkofág Boleslava II. Malého – detail

207

208

Cmentarz przyklasztorny Monastery cemetery Klosterfriedhof Klášterní hřbitov

209

Dzień światła (18 grudnia) w rocznicę odnalezienia cudownej ikony / Day of Light (December 18) commemorating the anniversary of finding the miraculous icon Tag des Lichts (18. Dezember), zum Jahrestag des Wiederauffindens der Wunderikone / Den světla (18. prosince) ve výročí nalezení zázračné ikony

210

211

212

Cystersi nie ograniczyli działalności budowlanej do murów klasztoru w Krzeszowie. Zaprojektowali i z żelazną konsekwencją zrealizowali projekt Nowej Jerozolimy. Przy czym nie jest to kopia architektoniczna Świętego Miasta. Miejsca związane z działalnością Chrystusa przedstawiono w Krzeszowie w sposób symboliczny. Centrum założenia stanowi kościół pw. Wniebowzięcia NMP (obecnie bazylika), który w zamyśle opata miał odpowiadać wspaniałością i znaczeniem świątyni jerozolimskiej. Na elementy tego niezwykłego założenia przestrzennego składają się też kolejne obiekty mające pierwowzór w Ziemi Świętej: kaplice kalwaryjskie, tzw. Betlejem i dwie świątynie poświęcone ziemskim rodzicom Jezusa: kościół św. Józefa i kaplica św. Anny. Co ciekawe, wszystkie te obiekty tworzą jednolity barokowy kompleks, choć budowane były w różnych latach. Jak na barok przystało, cechują je rozmach i symbolizm. Poza obrębem klasztoru oprócz kaplicy św. Anny, Kalwarii i Betlejem znajdują się też pomniki dawnego prawa: pręgierz i krzyż pojednania zwany powszechnie krzyżem pokutnym. Cystersom przysługiwały bowiem też prawa sądownicze względem poddanych.

Należące do nich tereny sakralizowali stawiając liczne kapliczki, kolumny maryjne i figury świętych. Szczególnie dużo ich stoi przy drogach. Większość z nich prezentuje wysoki poziom artystyczny i tym samym wystawia doskonałe świadectwo zatrudnianym przez krzeszowski konwent artystom i rzemieślnikom.

The Cistercians did not restrict the construction works to the walls of the monastery in Krzeszów.

They designed a New Jerusalem here and they worked unwaveringly toward their goal. Yet, it is not an architectural copy of the Holy City. The places connected with Christ’s life are presented in Krzeszów in a symbolic way. The central point is the Church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary (the Basilica, at present) which was to reflect the magnificence and significance of the Temple in Jerusalem.

The elements of this unique spatial conception also include other structures that are originally found in the Holy Land such as the Calvary chapels, the so-called Bethlehem, and two temples dedicated to Jesus’ earthly parents: the Church of Saint Joseph and the Chapel of Saint Anne.

What’s even more interesting, all those structures form a uniform Baroque complex though they were built in different periods. As they are built in the Baroque style, they are characterised with monumentality and symbolism.

Outside the monastery premises, there are not only the Chapel of Saint Anne, the Chapels of the Calvary and Betlejem but also the monuments of former law, such as the whipping post and the penitential crosses, as the Cistercians had also the judicial powers over their subjects. They sacralised the land they owned by erecting chapels, pillars of Our Lady, and figures of Saints.

Majority of them are located by the roadside. Almost all of them are first-class works of art and thus testify the abilities and skills of the artists and craftsmen employed by the Order from Krzeszów.

Die Zisterzienser beschränkten ihre Bautätigkeit nicht nur auf die Mauern des Klosters in Grüssau. Sie projektierten und realisierten mit eiserner Konsequenz ihr Projekt eines neuen Jerusalems. Wobei dies keine architektonische Kopie der Heiligen Stadt ist. Die Orte, die mit dem Tun Christi verbunden sind, wurden in Grüssau auf symbolische Weise dargestellt.

Den Mittelpunkt der Anlage stellt die Kirche zur Mariä Himmelfahrt (gegenwärtig Basilika) dar, die nach dem Wunsch des Abts in ihrer Herrlichkeit und Bedeutung dem Tempel von Jerusalem entsprechen sollte. Elemente dieser außergewöhnlichen Anlage sind auch weitere Objekte, die ihr Vorbild im Heiligen Land haben: Kalvarienkapellen, das sog. Betlehem und zwei Kirchen, die den irdischen Eltern von Jesus geweiht sind: die Kirche zum Hl. Josef und die Kirche zur Hl. Anna. Was interessant ist, alle diese Objekte bilden einen barocken Komplex, obwohl sie in unterschiedlichen Jahren gebaut wurden. Wie es sich für den Barock gehörte, zeichnen sie sich durch Wucht und Symbolismus aus. Außerhalb des Klostergeländes befinden sich neben der Kapelle zur Hl. Anna, dem Kalvarienberg und Betlehem auch Erinnerungsstücke an das frühere Rechtssystem: Pranger und Sühnekreuz. Den Zisterziensern stand nämlich das Recht zu, über ihre Untertanen Gericht zu halten. Den ihnen gehörenden Gebieten gaben sie einen sakralen Charakter, indem sie Wegekapellen, Mariensäulen und Heiligenfiguren aufstellten.

Besonders viele von ihnen stehen an den Straßen. Die meisten von ihnen präsentieren ein hohes künstlerisches Niveau und geben dadurch Zeugnis für die vom Grüssauer Konvent beauftragten Künstler und Handwerker ab.

Cisterciáci neomezili své stavební činnosti jen na klášterní zdi v Křešově. Navrhli a působivě zrealizovali projekt nového Jeruzaléma. Nejedná se přitom o přesnou architektonickou kopii Svatého města.

Místa spjatá s působením Krista jsou v Křešově představena symbolickým způsobem. Centrem projektu je kostel Nanebevzetí Panny Marie (dnes bazilika), který měl v opatově předpokladu dosahovat majestátnosti a významu chrámu v Jeruzalémě. Tento nezvyklý a prostorný projekt se skládá také z dalších objektů, jejichž vzorem jsou objekty ze Svaté země: křížová kaple, tzv. Betlém a dva chrámy věnované pozemským rodičům Ježíše, kostel sv. Josefa a kaple sv. Anny.

Je zajímavé, že všechny tyto objekty tvoří ucelený barokní komplex, přestože byly postaveny v různých letech.

Jak se pro baroko sluší, charakterizují je rozmach a symbolismus. Mimo brány kláštera se kromě kaple sv.

Anny, Kalvárie a Betléma nacházejí také památky starého práva: pranýř a smírčí kříž. Cisterciáci totiž byli oprávněni soudit poddané (soudní právo). Pozemky, které vlastnili, sakralizovali a stavěli na nich kaple, mariánské sloupy a sochy svatých.

Obzvláště hodně jich stojí u silnic.

Většina z těchto děl vykazují vysokou uměleckou úroveň, čímž také vystavují skvělé renomé umělcům a řemeslníkům, kteří s Křešovským klášterem spolupracovali.

213

ZABUDOWANIA KLASZTORNE przylegają do kościoła klasztornego od południa. Pierwotnie tworzyły czworobok.

Zostały przebudowane w stylu barokowym (w latach 16621666). I te obiekty postanowiono jednak przebudować, żeby nadać im jeszcze bardziej barokowy reprezentacyjny charakter.

Plan zrealizowano częściowo. Powstało nowe skrzydło południowe (1774-1782), mieszczące m.in. kaplicę, refektarz, kuchnię i ogromną bibliotekę. Z kościołem łączy je skrzydło wschodnie, w którym w przyziemiu mieści się średniowieczna fraternia, z czego wniosek, że to skrzydło jedynie przebudowano. Skrzydło zachodnie wyburzono w XIX w.

MONASTERY AND AUXILIARY BUILDINGS. They adjoin the monastery church to the south. They originally created the quadrangle and were transformed in the Baroque style (16621666). Yet, even after the transformation, the buildings were altered once again to make them even more Baroque and stately.

The works were completed only partially. A new south wing that was erected in the years 1774-1782 housed a chapel, refectory, kitchen, large library, and other rooms. It is connected with the church through the east wing. The medieval fratery situated on the ground floor leads to the conclusion that this wing was only altered. The west wing was demolished in the 19th century.

KLOSTERBAUTEN. Sie liegen von Süden an die Klosterkirche an. Ursprünglich bildeten sie ein Quadrat. Sie wurden im barocken Stil (1662-1666) umgebaut. Es wurde entschieden, auch diese Objekte umzubauen, um ihnen einen noch repräsentativeren barocken Charakter zu geben. Der Plan wurde teilweise umgesetzt. Es entstand ein neuer Südflügel (1774-1782), in dem sich u.a. Kapelle, Refektorium, Küche und eine riesige Bibliothek befanden. Mit der Kirche ist er durch den Ostflügel verbunden, in dem sich im Erdgeschoss die mittelalterliche Arbeitsstätte der Brüder befand, daher die Schlussfolgerung, dass dieser Flügel nur umgebaut wurde. Der Westflügel wurde im 19. Jh. abgerissen.

KLÁŠTERNÍ BUDOVY. Na jižní straně sousedí s klášterním kostelem. Původně tvořily čtverec. Byly přestavěny v barokním slohu (1662-1666). Ale i tyto objekty byly později přestavěny do reprezentativní barokní podoby.

Plán byl realizován jen částečně. Vzniklo nové jižní křídlo (1774-1782), ve kterém se nachází mimo jiné kaple, refektář, kuchyň a velká knihovna.

S kostelem jej propojuje východní křídlo, kde se v přízemí nachází středověký sál, z čehož usuzujeme, že křídlo bylo pouze přestavěno. Západní křídlo bylo zbouráno v 19. století.

214

Figura Emmanuela Figure of Immanuel Figur des Emmanuel Socha Emmanuela

215

Biblioteka klasztorna / Monastery library / Klosterbibliothek / Klášterní knihovna

216

217

Refektarz klasztorny / Monastery refectory / Kloster-Refektorium / Klášterní refektář

218

Kaplica klasztorna / Monastery chapel Klosterkapelle / Klášterní kaple

Matka Boża Brzemienna Pregnant Mother of God Die Schwangere Gottesmutter Matka Boží Břemenná

219

220

DOM GOŚCINNY OPATA. Jego szata zewnętrzna przypomina barokowe założenia pałacowe, w rzeczywistości powstał jako dom dla gości konwentu cystersów. Stoi obok kościoła św. Józefa.

Pierwszych gości przyjął w 1734 r. Po 1946 r. popadł w ruinę.

Po remoncie zleconym przez Diecezję Legnicką został przeznaczony na plebanię, obecnie parter przystawano do celów muzealnowystawienniczych, a na górze są pokoje mieszkalne duchowieństwa i gościnne. W 2012 r. zamontowano w nim pompy cieplne zasilane energią ziemi.

GÄSTEHAUS DES ABTS. Seine äußere Gestalt erinnert an eine barocke Palaisanlage, tatsächlich entstand es als Gästehaus des Zisterzienserkonvents. Es steht neben der Kirche zum Hl. Josef. Die ersten Gäste wurden 1734 aufgenommen. Nach 1946 ist es zur Ruine verfallen. Nach der Sanierung durch die Diözese Liegnitz wurde es als Pfarrhaus bestimmt, gegenwärtig wird das Parterre für Museums- und Ausstellungszwecke genutzt, im Obergeschoss gibt es Wohnungen für die Geistlichkeit und Gästezimmer. Im Jahr 2012 wurden hier mit Erdenergie betriebene Wärmepumpen montiert.

GUEST HOUSE OF ABBOT. Its elevation brings Baroque palaces to mind. Yet, it was created as a house for the guests of the Cistercian Order. It is situated next to the Church of Saint Joseph.

The first guests were accommodated here in 1734. After 1946, it fell into ruin. After the renovation works ordered by the Legnica Diocese it was intended for the presbytery – at presents, the ground floor is used as a museum and exhibition space and the upper floor includes the living quarters for the clergy and the guests.

The geothermal heat pumps were installed here in 2012.

BUDOVA PRO HOSTY. Na první pohled je to barokní palác, ve skutečnosti byl založen jako penzion cisterciáckého kláštera.

Stojí vedle kostela sv. Josefa. První hosty přijal v 1734. Po roce 1946 však chátral. Po rekonstrukci, kterou provedla lehnická diecéze, byl dům pro hosty přestavěn na faru, dnes je první podlaží využíváno pro muzejní výstavy a nahoře jsou pokoje duchovních a pokoje pro hosty. V roce 2012 byla instalována tepelná čerpadla napájená energií ze země.

Figura ล w. Joachima Figure of St Joachim Figur der Hl. Joachim Socha sv. Jรกchyma

221

BETLEJEM to urokliwy przysiółek położony w odległości 2 km na zachód od centrum Krzeszowa, składający się z zespołu kilku usytuowanych obok siebie budowli: kaplicy betlejemskiej, kaplic kalwaryjskich, Pawilonu na Wodzie i prywatnego pensjonatu. Szczególnie cenny jest drewniany, ośmioboczny Pawilon na Wodzie, otoczony gankiem, kryty dachem namiotowym i zwieńczony latarnią. Połączony jest z brzegiem mostkiem krytym dachem. Wzniesiony został dla opata i pozostałych zakonników w celu wypoczynku i kontemplacji. Wnętrze pawilonu, zbudowanego ok. 1730 r. z inicjatywy opata Innocentego Fritscha, pokrył malowidłami ok. 1731 r. Georg Wilhelm Neunhertz. Uszeregowano je w trzech rzędach, po osiem w każdym. Najniższej widzimy sceny o znaczeniu wody w Starym Testamencie, na podniebiu dachu: obrazy ilustrujące historię króla Dawida, w latarni: owalne portrety najdzielniejszych wojowników króla Dawida.

BETHLEHEM. This charming village is located 2 km to the west of the centre of Krzeszów and it consists of a complex of several buildings: the chapel of Bethlehem, the Calvary chapels, the water pavilion, and a private boarding house. An octagonal timber structure built on water, surrounded with veranda, and covered with a tent roof crowned with a lantern is particularly precious. It is joined with the shore by means of a roofed bridge. It was erected for the abbot and the monks as a place of rest and contemplation. The inside of the pavilion built around 1730 on the initiative of Abbot Innocenty Fritsch contains a series of paintings done around 1731 by Georg Wilhelm Neunhertz.

They were placed in three rows, 8 paintings each. The lowest row deals with the symbolism of water in the Old Testament, the underside of the roof includes the paintings illustrating the history of King David, and the lantern – the oval portraits of King David’s bravest warriors.

BETLEHEM. Das ist ein entzückender Weiler etwa 2 km westlich vom Zentrum Grüssaus, der aus einigen nebeneinander liegenden Bauten besteht: Kapelle von Betlehem, Kalvarienkapellen, Pavillon auf dem Wasser und eine private Pension.

Besonders wertvoll ist der hölzerne, achtseitige Pavillon auf dem Wasser, der von einem Gang umgeben ist, mit einem zeltförmigen Dach bedeckt und mit einer Laterne gekrönt ist. Er ist über einen überdachten Steg mit dem Ufer verbunden. Er wurde für den Abt und die anderen Ordensbrüder zur Erholung und Kontemplation errichtet. Das Innere des Pavillons, der um 1730 auf Initiative von Abt Innozenz Fritsch gebaut wurde, bedeckte um 1731 mit Gemälden der Künstler Georg Wilhelm Neunhertz. Sie wurden in drei Reihen zu jeweils acht angeordnet. Ganz unten sehen wir Szenen zur Bedeutung von Wasser im Alten Testament, auf dem Dach: Bilder zur Geschichte von König David, in der Laterne: ovale Porträts der mutigsten Krieger von König David.

BETLÉM. Toto okouzlující zákoutí se nachází 2 km západně od centra Křešova, skládá se ze skupinky několika budov umístěných vedle sebe: Betlémské kaple, křížové kaple, vodního Pavilónu a soukromého penzionu. Zvláště cenný je dřevěný, osmiboký vodní Pavilón, obklopený verandou, krytý valbovou střechou a osvětlený lucernami. Původně byl postaven uprostřed rybníka na dřevěných kůlech, které byly ve dvacátém století nahrazeny železobetonovou konstrukcí. S břehem jej spojuje krytý most. Byl postaven pro opata a ostatní mnichy, aby mohli odpočívat a rozjímat. Vnitřek pavilonu, byl zhotoven kolem roku 1730, na podnět opata Innocenta Fritsche, nástěnné malby zhotovil kolem roku 1731 Georg Wilhelm Neunhertz. Jsou seřazeny ve třech řadách v každé po osmi.

Nejníže vidíme scénu: význam vody ve Starém zákoně, pod střechou: obrázky ilustrující příběh krále Davida, v lucerně: oválné portréty nejstatečnějších bojovníků krále Davida.

222

223

224

225

Malowidła z wnętrza Pawilonu na Wodzie Paintings from the interior of the Water Pavilion Gemälde aus dem Inneren des Pavillons auf dem Wasser Malby z interiéru vodního Pavilónu

226

227

228

KALWARIA KRZESZOWSKA zrealizowana została jako kopia jerozolimskiej Kalwarii. Składa się z 33 stacji umieszczonych w 23 kaplicach. Odtwarza wiernie jerozolimską Via Dolorosa, którą stanowi Droga Pojmania (Via Captivitatis) i Droga Krzyża (Via Crucis), aczkolwiek o zachowaniu sacrum oryginału zdecydowało tu nie naśladownictwo form architektonicznych i podobieństwo krajobrazu (otoczenie opactwa krzeszowskiego jest płaskie, więc nie można było rozmieścić stacji na trzech wzgórzach i u ich podnóży), lecz zachowanie miar jerozolimskich, czyli identyczna odległość stacji kalwaryjskich, jak w Jerozolimie. Jedyne odstępstwo to stacja V, którą po zdemontowaniu przeniesiono do kaplicy Groty Narodzenia Pańskiego w tzw. Betlejem. Pierwszą kalwarię w Krzeszowie zbudował w latach 1672-1678 opat Bernard Rosa. Murowane, w obecnej formie kaplice-stacje, w oparciu o założenie przestrzenne wytyczone przez Rosę, kazał wznieść jego następca, opat Dominik Geyer (prace były wykonywane w latach 1703-1722). Dzieło to kontynuował kolejny opat Innocenty Fritsch, co było związane z budową nowego kościoła klasztornego (1728-1735), z którym część kaplic kalwaryjskich jest architektonicznie na stałe powiązana. Najciekawsze kaplice i stacje to: „Wieczernik”, „Ratusz Piłata”, „Pałac Heroda”, kaplica Marii Magdaleny mieszcząca też „Grób Pański” i „Jezus w Otchłani” na dachu mauzoleum Piastów.

Przejście krajoznawcze Kalwarii Krzeszowskiej zajmuje około dwóch godzin. Przejście modlitewne – znacznie dłużej.

KALVARIENBERG. Es wurde als Kopie des Jerusalemer Kalvarienbergs umgesetzt. Er besteht aus 33 Stationen in 23 Kapellen.

Sie geben die Jerusalemer Via Dolorosa originalgetreu wieder, die den Weg der Gefangennahme (Via Captivitatis) und den Kreuzweg (Via Crucis) darstellen, obwohl über die Bewahrung des Sacrums des Originals hier nicht die Nachahmung der architektonischen Formen und die Ähnlichkeit der Landschaft entschieden haben (die Umgebung der Grüssauer Abtei ist flach, also konnten die Stationen nicht auf drei Hügeln und zu ihren Füßen verteilt werden), sondern die Beibehaltung der Maße von Jerusalem, das heißt die identische Entfernung der Kalvarienstationen, wie in Jerusalem. Die einzige Abweichung ist die Station V, die, nachdem sie auseinandergenommen wurde, in die Kapelle der Grotte der Geburt des Herrn gebracht wurde, in das sog.

Betlehem. Der erste Kalvarienberg in Grüssau wurde in den Jahren 1672-78 von Abt B. Rosa gebaut. Die Kapellen-Stationen aus Stein, in der jetzigen Form, ließ nach den räumlichen Vorgaben von Rosa sein Nachfolger, Abt D. Geyer errichten (in den Jahren 1703-22).

Dieses Werk wurde von dem nächsten Abt, I. Fritsch fortgesetzt, in Verbindung mit dem Bau der neuen Klosterkirche (1728-35), mit der ein Teil der Kalvarienkapellen architektonisch verbunden ist.

Die interessantesten Kapellen sind: „Abendmahlssaal”, „Rathaus des Pilatus”, „Palast des Herodes”, die Kapelle der Maria Magdalena, in der sich auch das „Grab des Herrn” und „Jesus in der Vorhölle” auf dem Dach des Mausoleums der Piasten befinden. Eine landeskundliche Besichtigung des Grüssauer Kalvarienbergs dauert etwa zwei Stunden. Wenn man sie betend abläuft, wesentlich länger.

CALVARY. It was built as a copy of the Calvary in Jerusalem.

It consists of 33 stations located in 23 chapels. It is an exact copy of the Via Dolorosa in Jerusalem which consists of the Way of the Captivity (Via Captivitatis) and the Way of the Cross (Via Crucis).

The sacred character of the original was not reflected in the architectural forms and the similarity of the landscape (the surroundings of the abbey in Krzeszów are flat and thus the stations could not be situated on three hills or at their foot) but in the preservation of the Jerusalem measures which means that the distance between the stations is the same as in Jerusalem. The only deviation from that principle is station No. 5 which was dismantled and transferred to the Chapel of the Grotto of the Nativity in Betlejem village (spelling of Bethlehem in Polish). The first Calvary in Krzeszów was built by Abbot Bernard Rosa in the years 1672-78. At present, the chapel stations are made of brick and they were erected to Abbot Rosa’s design by his successor – Abbot D. Geyer (the works were carried out in the years 1703-22).

The work was continued by I. Fritsch, the next abbot, which was connected with the erection of a new monastery church (1728-35) which is architecturally connected with some of the Calvary chapels.

The most interesting chapels include “Cenacle” “Pilate’s Town Hall”, Herod’s Palace”, the Chapel of Saint Mary Magdalene with the Holy Sepulchre, and “Jesus in the Abyss” on the roof of the Mausoleum of the Piasts. The Calvary in Krzeszów as a tourist route can be taken in two hours, with the prayers – it lasts much longer.

KALVÁRIE. Byla realizována jako kopie Kalvárie v Jeruzalémě. Skládá se z 33 stanic umístěných v 23 kaplích (některé z nich jsou tak velké, že se podobají kostelům). Jedná se o věrnou kopii Jeruzalémské Via Dolorosa, (Via Captivitatis) a Křížové cesty (Via Crucis), ačkoli o pravosti původní posvátné cesty zde nerozhoduje geografická poloha (Křešovské opatství je leží na rovině a nebylo možné zastávky rozložit na tři vrcholky), ale zachování vzdálenosti mezi Kalváriemi tak jako v Jeruzalémě.

Jedinou výjimkou je stanice V, kterou po demolici kaple přesunuli do jeskyně Narození Páně do tzv. Betléma. První Kalvárii postavil v Křešově opat Bernard Rosa v letech 1672-1678. Jednotlivá zděná zastavení dochovaná do současnosti postavil nástupce Bernarda Rosy opat Dominik Geyer (v letech 1703-1722), který zachoval rozmístění navržené Rosou. V této práci pokračoval další opat Inocenc Fritsch, který byl spojen s výstavbou nového klášterního kostela (1728-1735), který je součástí Kalvárie.

Kaple jsou architektonicky propojeny. Nejzajímavější kaple jsou: „Večerník”, „Síň Piláta”, „Herodův palác”, kaple Máří Magdalény s „hrobem Páně” a „Ježíš v pekle” na střeše mauzolea Piastovců.

Turistická prohlídka trvá cca 2 hodiny, modlitební déle

229

Piesza Pielgrzymka Legnica – Krzeszów Pilgrims going on foot from Legnica to Krzeszów Fußwallfahrt von Liegnitz nach Grüssau Pěší pouť Lehnice – Křešov

230

Procesje z cudowna ikoną / Procession before the miraculous icon Prozessionen mit der Wunderikone / Procesí se zázračnou ikonou

231

232

233

Płaskorzeźba Naigrywanie oraz Jezus w Ciemnicy Low relief of the Mockery of Jesus and figure of Jesus in the altar of repose Flachrelief Verspottung und Figur Jesu im Verließ Basreliéf vysmívání a socha Ježíše v Ciemnicy

234

Kaplica Kalwarii Krzeszowskiej – Dom Annasza / Chapel of the Calvary in Krzeszów – Annas’ House Kapelle des Kalvarienbergs von Grüssau – Haus des Hohen Priesters Hannas / Kaple křešovské Kalvárie – Dom Annasza

235

236

Obraz Biczowanie Painting – The Scourging Bild der Auspeitschung Obraz Bičování

Obraz Ecce Homo Painting – Ecce Homo Bild Ecce Homo Obraz Ecce Homo

237

Pieta / Pieta / Pieta / Pieta

238

Kaplice Kalwarii Krzeszowskiej Chapels of the Calvary in Krzeszów Kapellen des Kalvarienbergs von Grüssau Kaple křešovské Kalvárie

239

240

241

Widok z Domu Piłata na Kalwarię Krzeszowską i Sanktuarium View of the Calvary in Krzeszów and the Sanctuary from the Pilate’s House Aussicht aus dem Haus des Pilatus auf den Kalvarienberg von Grüssau und das Sanktuarium Výhled z Domu Piláta na křešovskou Kalvárii a klášter

242

243

Obraz Ustanowienie Eucharystii Painting – The Institution of the Eucharist Bild Einsetzung der Eucharistie Obraz – Svaté přijímání

244

Kalwaria Krzeszowska – nocna procesja The Calvary in Krzeszów – Procession at night Kalvarienberg von Grüssau – nächtliche Prozession Křešovská Kalvárie – noční procesí

245

246

Stacja XXIX – Ukrzyżowanie Station XXIX – The Crucifixion Group Station XXIX – Kreuzigungsgruppe XXIX. zastavení skupina Ukřižování

Stacja XXXIII – Jezus w Otchłani Station XXXIII – Jesus in the Abyss Station XXXIII – Jesus in der Vorhölle XXXIII. zastavení Ježíš v Propasti

247

248

249

Kaplica Marii Magdaleny Chapel of Mary Magdalene Kapelle der Maria Magdalena Kaple Máří Magdalény

250

251

Replika Grobu Pańskiego z Jerozolimy Replica of the Holy Sepulchre in Jerusalem Replik des Grabs des Herrn aus Jerusalem Replika Hrobu Páně z Jeruzaléma

252

253

KAPLICA ŚW. ANNY posadowiona jest na zboczu Góry Świętej Anny (593 m n.p.m.), skąd roztaczają się wspaniałe widoki na zabudowania opactwa krzeszowskiego i góry, m.in. na Śnieżkę.

Było to tak popularne miejsce pielgrzymkowe, że zbudowano nową kaplicę w latach 1721-1722. Po II wojnie światowej popadła w ruinę, ale została niedawno odbudowana przez Społeczny Komitet Odbudowy Kościoła na Górze Świętej Anny. Odzyskała barokowy garnitur i otrzymała nowy wystrój. Rekonsekracji kaplicy dokonał dnia 25.09.2011 r. bp. Marek Mendyk z Legnicy.

CHAPEL OF SAINT ANNE. It was located on the hill of Saint Anne (593 m a.s.l.) which offers magnificent views of the buildings of the abbey in Krzeszów and the mountains, for example Mount Śnieżka. It was such a popular pilgrimage destination that a new chapel was built here in the years 1721-1722. After the Second World War, it fell into ruin but it has been recently restored by the Community Committee for Renovation of the Church on the Hill of Saint Anne and its Baroque features were restored. It was reconsecrated on September 25, 2011, by Bishop Marek Mendyk from Legnica.

KAPELLE ZUR HL. ANNA. Sie steht zu Fußen des Bergs zur Hl. Anna (593 m ü.d.M.), von wo aus sich ein wundervoller Blick auf die Bauten der Abtei von Grüssau und die Berge, u.a. die Schneekoppe, erstrecken. Dies war ein so populärer Pilgerort, dass in den Jahren 1721-1722 eine neue Kapelle gebaut wurde.

Nach dem Zweiten Weltkrieg verfiel sie zur Ruine, aber vor kurzem ist sie wiederaufgebaut worden, auf Initiative des Komitees für den Wiederaufbau der Kirche auf dem Berg zur Hl. Anna. Sie wurde wieder barock ausgestaltet. Sie hat eine neue Ausgestaltung erhalten. Die Wiedereinweihung der Kapelle wurde am 25.09.2011 von Bischof Marek Mendyk aus Liegnitz vorgenommen.

254

KAPLE SV. ANNY. Stojí na kopci sv. Anny (593 m), odkud se nabízí nádherný výhled na budovy budovy opatství a hory, mimo jiné Sněžku. Bylo to velice oblíbené místo, a tak byla v letech 1721-1722 postavena nová kaple. Po druhé světové válce chátrala, avšak nedávno byla obnovena díky sbírce pro obnovu kostela na hoře sv. Anny. Opět získala barokní háv. Bohužel se její vybavení nedochovalo. Po obnově byla 25. září 2011 nově vysvěcena biskupem Markem Mendykem z Lehnice.

255

256

257

258

259

260

Program zlotów miłośników pojazdów retro czestokroć obejmuje także pielgrzymkę do Krzeszowskiego Sanktuarium The programme of the retro vehicle lovers’ rally often includes a pilgrimage to the Sanctuary in Krzeszów Das Programm von Treffen von Oldtimer-Liebhaber sieht oft auch eine Pilgerfahrt zum Grüssauer Sanktuarium vor Program setkání milovníků veteránů často zahrnuje také pouť do křešovského kláštera

261

Makieta Bazyliki pw. Wniebowzięcia NMP zajmuje honorowe miejsce w Parku Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach The scale model of the Basilica of the Assumption of the Blessed Virgin Mary is placed in the central place in the Lower Silesia Monument Miniatures Park in Kowary Das Modell der Basilika zur Mariä Himmelfahrt hat einen Ehrenplatz im Miniaturenpark der Sehenswürdigkeiten Niederschlesiens in Schmiedeberg Model baziliky Nanebevzetí Panny Marie se nachází na čestném místě v Parku miniatur památek Dolního Slezska v Kowarech

262

263

264

265

266

267

Tadeusz Piotr Prociak (ur. 1965 r.) z zawodu fotograf i projektant graficzny, a z zamiłowania podróżnik. Absolwent Wyższego Studium Fotografii w Warszawie (1993 r.). Założyciel Agencji Fotograficznej PRO-FOT. Autor pięciu wystaw indywidualnych i uczestnik kilkudziesięciu zbiorowych wystaw fotograficznych w kraju i za granicą. Laureat krajowych i międzynarodowych konkursów fotograficznych. Autor cyklu wykładów na Wyższym Studium Fotografii oraz Jeleniogórskiej Wszechnicy Fotograficznej. Kierownik artystyczny ponad dwudziestu plenerów oraz warsztatów twórczych. Organizator (wraz z dr Krzysztofem Jureckim) ogólnopolskiego seminarium naukowego „Fotografia i totalitaryzm” (1992 r.). Wieloletni ekspert, a następnie redaktor prowadzący kilka działów autorskich w czasopiśmie „Fotografia & aparaty cyfrowe”. Autor dziesięciu albumów oraz kilkunastu wydawnictw książkowych i przewodników. Specjalizując się w projektowaniu okładek i kalendarzy (ponad 1000 wzorów skierowanych do produkcji) wykonuje także projekty plakatów, katalogów, reklam prasowych, opakowań oraz identyfikacji wizualnych.

Od 2003 roku prowadzi akcję artystyczną pt. „Czas kamienia”. Akcja rozpoczęta na Górze Mojżesza na Synaju obejmuje swym zasięgiem miejsca na całym świecie, ważne zarówno z religijnego jak i ogólnokulturowego punktu widzenia - w tym także szczyty gór, które w wielu kulturach stanowią sferę sacrum.

W trakcie akcji, podczas której autor przemierzył już ok. 500 tysięcy kilometrów, zdobywając szereg górskich szczytów na pięciu kontynentach, powstaje swoisty fotopamiętnik. Jest on, podobnie jak cały projekt, próbą osobistego odniesienia się m.in. do procesów globalizacji oraz zagrożeń jakie ze sobą niosą.

Autor mieszka i prowadzi studio fotograficzno-projektowe w Lubawce, leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie Krzeszowa.

Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej 58-405 Krzeszów, Plac Jana Pawła II 1, Polska Obsługa Pielgrzyma: tel. +48 75 74 23 279 e-mail: sanktuarium.krzeszow@gmail.com www.opactwo.eu Żadna część albumu nie może być reprodukowana, fotokopiowana, rejestrowana w systemie przechowywania danych, przetwarzana analogowo bądź cyfrowo, przekazywana drogą elektroniczną bez pisemnej zgody Parafii Rzymsko-Katolickiej pw. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie.

Album KRZESZOWSKIE SANKTUARIUM. EUROPEJSKA PERŁA BAROKU wydano staraniem Diecezji Legnickiej i Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Krzeszowie.

Fotografie, projekt plastyczny, skład i łamanie: Tadeusz Piotr Prociak / Agencja Fotograficzna PRO-FOT Konsultacje: ks. prałat Marian Kopko, Grzegorz Żurek Tekst: Marek Perzyński Tłumaczenia: Lektor - Wrocław Wydawca: Wydawnictwo BIMART, 58-304 Wałbrzych, ul. Dąbrowskiego 9a, www.bimart.eu Wydanie I

268

ISBN 978-83-60013-54-0

272