El Heraldo Zona Altos 21 septiembre

Page 1

RUTILIO ESCANDÓN LAJ

XCHA’YAK’ YE TI OY TA YO’ON

SPASEL TSOTS TA STOJOL 4T, TI JA’ XA SBAINOJ TSOBVANEJAL

CLAUDIA SHEINBAUM

K’alal i-ay ta sk’ak’alil Tercera Sesión Ordinaria del Consejo Nacional de Morena, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas te laj xcha’al ti tsots sk’oplal oyuk lek spasel volel tsobel xchi’uk spasel ta jmoj kiptik yo’ jech xk’ot ta pasel sts’ak batel yabtel ti Cuarta Transformación ta slekubtasel skuxlejal jlumaltike Mejikoe, ti jech te lik talel spasel yu’un peserente ta República ta 2018, Andrés Manuel López Obrador.

Lajyal López

Obrador ti yak’el

koltael ta sventa

politika xchi’uk

k’u x-elan ta xak’ nak’el bail ti Méxicoe

Epal ta mil jnakulmetik ta

Chiapas laj xchi’inik Rutilio

Escandón ta spasel

sk’inal Grito de Independencia

Ti jtunel jvu’ele chi’inbil k’otel yu’un yajnil Rosalinda Lopez Hernandez, jva’lejetik yu’un Fuerzas Armadas xchi’uk bankilaletik yu’un Poder Judicial xchi’uk Legislativo. P.16

Ti me’ k’exol yu’un AMLO ta spas kanal ta cha’bej otolal me yu’un ja’uk yoralil t’ujel va’anel ta 2024 ti lavi k’ak’ale P.7

Adán Augusto

lajyak’ ye ta skolta sba batel xchi’uk Claudia Sheinbaum P.7

Chiapas xtoyet no’ox ta xanav batel ta k’u x-elan sjam

smelolal ko’olej xchi’uk yich’el sba ta sventa yu’un stuk slumal

mejiko: Rutilio Escandón

[ TSOTSIL VARIANTE CHENALHÓ ]
P.3
8-9
P.
SPUKEL A’YEJ/CDMX
Directora General: Zulma Sánchez Macías Jueves 21 de septiembre de 2023 | Año 3 | No 210

Laj slikesik spasel “Expoventa Artesanal Conmemorativa al Mes Patrio”

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti diputada Alejandra Stefany Martínez Coutiño, peserenta yu’un Comisión de Promoción Comercial y Fomento a la Inversión, laj slikes spasel ta snailal yu’un Congreso ta Estaro- spasel “Expoventa Artesanal Conmemorativa al Mes Patrio”.

Ja’ te chi’inbil k’otel yu’un diputadaetik Petrona de la Cruz Cruz, Cecilia López Sánchez xchi’uk Lina Nango Molina, ti me’ diputada yu’un MORENA lajyal ti Poder Legislativo jamal sti’ nail yu’un yo’ jech te xk’o yak’ik ta xchonel sbolomalik ti vinik antsetik artesanoetike.

Alejandra Stefany Martínez Coutiño, ja’ te lajyal k’u x-elan slekil spasel ti yabtelik vinik antsetik, yu’un mu ja’uk no’ox te ta

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial: L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

staik stak’inik, ti jech kuxul talel stalelal skuxlejalik ti jnaklumetike.

Jech o xal, un, te laj staanbe ta ojtikinel sbijil spasel yabtelik ti jech ta xak’ik sbijilik ta jujun yuni abtelik k’usitik ta spasanike. Ta jujun tal ti li’ abtelale -xija’ te ta xak’ ta ilel stalel skuxlejal jlumaltik Estaro yu’un Chiapas.

Ta slajebal yo’on ta lo’il te laj sk’anbe ta skotol jnaklumetik ti ak’o k’otikuk ta

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

sk’upinel xchi’uk ta smanel ti k’usitik te ta xich’an chonele Expoventa Artesanal.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

EL HERALDO ZONA ALTOS ES UNA PUBLICACIÓN SEMANAL. JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 I AÑO 3 I N° 210 EDITOR RESPONSABLE EDUARDO SÁNCHEZ MACÍAS. NÚMERO DE CERTIFICADO DE RESERVA DE DERECHO AL USO EXCLUSIVO DEL TÍTULO: 04-2020-021913143600-101. CERTIFICADO DE LICITUD DE TÍTULO Y CONTENIDO EN TRÁMITE DOMICILIO DE LA PUBLICACIÓN, IMPRESO DISTRIBUIDO POR EDITORA SAMHE S.A. DE C.V. CON DOMICILIO 3ª SUR ENTRE 7MA Y 8VA PONIENTE, NÚMERO 822, COLONIA CENTRO, TUXTLA GUTIÉRREZ, CHIAPAS. TELÉFONOS: (961) 6120011, 6113851 HIAPAS C 2 JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS

Lajyal López Obrador ti yak’el koltael ta sventa politika

xchi’uk k’u x-elan ta xak’ nak’el bail ti Méxicoe

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

K’alal i-ay ta vu’laal ta slumal sudamericano, Chile, ti peserente Andrés Manuel López Obrador lajyal ti k’u x-elan sjam smelolal abtelal yu’un Mejiko ta sventa xak’ nak’el baile, ti va’aye ja’ o no’ox te likem talel jech spasel yu’un peserente Lázaro Cárdenas ti jech laj sjambe sbeik yochebik talell jkaxlanetik ta skoj lajyich’ nutsel ta skoj sk’opik xchi’uk jech k’ucha’al jurioetike ta yorail Xchibal pask’op ta Sbejel Banamile.

“Ja’ jun jtoyobailtik yu’un Mejikoe ti jech stuk no’ox lum laj spas votar yo’ mu jechuk xich’ vok’el ch’akel Cuba… ta 1973, México, yaj naklumtak, yaj tunel vu’ele, lajyak’ik ta ilel ta yalel xchi’uk ta spasel jech

ti k’u yepal oy ta yo’onik skoltael sba yo’ jech xk’ot ta pasel ich’el tsakel ta muk’ ta komon ta slumal Chile, ti ja’ jech ep boch’otik lajyil svokolik ta skoj slikesel k’op ta stojol estaro ti ja’ jech te icham ilaj Allende, ja’ jun estadista xchi’uk ja’ jun lekil kirixano “.

Ta snailal yu’un embajada ti ja’ te epal kirixanoetik ta chile ti jech te layich’ik ak’be bu x-ayinik yu’un México, k’alal lik k’op ta stojol Estaro xchi’uk ti peserente chileno Gabriel Boric, ti peserentee lajyal ti va’ay k’usi jech ik’ot ta pasel vo’onej ta skoj ti mu’yuk ich’el tsakel ta muk’ ta América Latina, ti ja’ jech te ilok’anan dictaduraetik, México ja’ te lajyka’ ayinikuk ta slumal kirixanoetik ta Argentina,Uruguay,ElSalvador,

Nicaragua, Guatemala, xchi’uk jech k’ucha’al yantik.

“Ja’ jech te ivul talel ta jol yu’un ja’ lek lajkil i jech xich’ lekubtasel jlumaltik ta lek xchi’uk ta lametel xchi’uk jech ta lekil t’ujel va’anel ti ja’ jech lajyak’ komel kiltik ti peserente Allende. Yu’un ja’ laj sjam batel ti bee, yo’ jech ta lameteluk xk’ot ta pasel ti stael lekilale, ta t’ujel va’aneluk jayo’ jech te laj xchantik talel xchi’uk ta xkich’tik ta muk’ ek xtok ti boch’otik ta sk’an ta sail lekilal ti ta stunsel tuk’e.

“Ti vu’unkutik ja’ ta jpaskutik batel k’us lajyak’ komel jchantik ti peserente Allende ja’ jech laj kak’ ta ko’onkutik ta svulesel ch’ulelalil ta slekubtasel skuxlejalik ti lumetike “, xi lajyal López Obrador.

nes de pesos ta skotol ti k’u to yepal sk’an slaj ti sk’ak’alil kontratoe.

K’alal jech lajyal ti ya’yej jech k’u x-elan ta lek ta sk’an slekubtas slumal ti Allende, ti ja’ jech tsots sk’oplal yu’un spasel ta xchibalik, López Obrador jamal iyak’ ta na’el ti k’usi tsots sk’oplale ja’ ti stael ta na’el sbi Allende, ta yich’el ta muk’ xchi’uk jech ta xkaltik ti k’usi yak’oj komel ta chanel spasel ja’ jech te bik’tajem ku’unkutik ti me’onalil xchi’uk jelel tosol kuxlejelal ta slumal Mejikoe.

“Ta 2010 k’alal ja’ to’ox yo ta ajvalil ta mejikoe jun chopol peserenteal yu’un ti k’u x-elan jelel slekil skuxlejalik ti k’ulejetik xchi’uk ti me’onetike oy ta to’ox ta 35 ta ten, yanuk ti li’ ta orae oy xa no’ox ta 15. Ja’ jech k’ot ta pasel ku’untik ja’ ti lajyich’ stubesel ti spasel

elek’e, xchi’uk lajyich’ t’ubesel sk’ulejalil skuxlejalik jtunel j-abteletik. Yu’un ja’ tsots sk’oplal xich’ik ich’el ta muk’ ti boch’otik toj me’onetike. Ti vo’oxuk jech li’ laniik ta slumal Mejikoe, vo’oxuk tavil ta asat atukik ti k’u x-elan jech ta xich’an lekubtasel ti slumal mejikoe”.

K’alal ilaj yo’on ta lo’ile, ti peserente ta mejikoe te laj stabe ta ojtikinel spasel yabtel embajador yu’un México ta Chile ta yorail yabilal spasel k’op yu’un estaro, Gonzalo Martínez Corbalá yu’un ja’ jech slekil yo’on ta spasel politika ti mejikoe. Te laj sta ta na’el yuts’ yalaltak Allende –ja’ te ik’ot ek ti ta embajadae – oy ta jol ko’ontik, México, xchi’uk jech k’ucha’al Chile, ja’ alumalik.”

DAVIDMARTÍNEZ/CDMX

Ja’ te ik’ot ta pasel ta mañanera, ti peserente Andrés Manuel LópezObradorlajyaltiboch’otik ak’bilik skonsesionik ta sventa hospitales ti jech ch’amanbilik tae pal miyon tak’ine yu’un bisil mu xk’ot ta yo’onik ti jech ta xich’ik manbel ti snail yabtelike, yu’un ja’ tsotsik ta sk’abel ti jech xcha’yich’ik ak’bel ti skontratoike.

López Obrador laj svules ta jolil ti jech lajyich’ alel ta xich’an manel ti va’ay konsesionetike ta balunebhospitaletiktacha’chop yajval pasanbile asociaciones público-privadas (ja’ kontratoetik lajyich’ ak’el ta yabilal yabtelik panistaetik yu’un Vicente Fox xchi’uk Felipe Calderón, xchi’uk yu’un priístas Enrique Peña Nieto), yu’un ja’ jech te ta xbik’taj ep ta xich’ slajesbel stak’inal jlumaltik ta sventa ti va’ay ta kontratoetike.

“Ti chalik ti stuke ja’ ti ak’o yich’ lo’iltael stsulesel jutuk ti stojole. Mo’oj, yu’un manchuk me jyalestik ta j-olol ti stojol yu’un o no’ox toj ep o” ta slajesbe stak’inal jlumaltik, jech lajyal ti peserente

k’alal iyak’ ya’yej ti li’ melkulexe. Jech o xal un, te iyak’ ta na’e lti kontratoetik tae pal abil ta slok’el snail hospitaletik yu’un institutos Mexicano del Seguro Social (IMSS) y de Seguridad y Servicios Sociales de los Trabajadores del Estado (Issste) oy ta 5 mil 651 millones yepal ta jun abil xchi’uk ti ta sjalil k’u x-elan ak’bil ti konsesine x-ech’ ta 93 mil millones de pesos.

Ti va’aye, lajyal ti stuke laj yak’ ta k’elel yo’ jech xich’ tael ta ilel k’u yepal stak’ xich’ik tojbel ta lek ti konsesionarioetike, ja’ te lajyich’ tael ta ilel ti k’u yepal stojol ta sbalunebal ti nail k’elel poxtaeletike, k’alal ta s-ekipotak, ja’ ta 5 mil 242 millones de pesos.

“Lajkatik ti ja’ 5 mil (242) millones yepal stojol ta sbalunebal ti hospitaletike. K’elavilik ti k’u yepal ta xich’an tojele, ta sk’an xich’ chapel skotol ta sjunul abil. Jutuk mu jun abil, lajyich’ tojel ta jun abil ta sbalunebal ja’ 5 mil 651 ja’ jech yepal ta xich’ tojel ta jujun abil ta stojolik ti konsesionetike”.

Ti peserente lajyal ti jechuk xkoman ti k’u x-elan oyik ta orae, ta sk’an ta xich’ tojel ech’em jutuk ta 93 mil millo-

“¿Ti vo’oxuke me lek cha’va’ayik? ¿me jech xmelolal ti va’aye? ¿ja’ lekilal? Yu’un ti va’aye ja’ ta xich’ik tojbel jech ti boch’otik te nitil tsakalik ta abtel yu’un ajvalile, ja’ ta skoj ti jech laj spasik ta sa’el slekilalik, ja’ ta sventa k’u x-elan ta xich’ ak’el ta ojtikinel ti k’op a’yeje. ¡93 mil mil millones! ¿ti k’u to yepal sk’an xich’ tojel ti tabil ta ilele? ¡Vaklajunten to ta yan!”.

“Jayo’ jech ta xkalbekutik ya’ayik, lek ta xich’ik albek’, mo’oj, mu ja’uk no’ox jech ta xich’ik albel: ‘ta jt’uch’betik yip ti kontratoe’. Mo’oj, yu’un: ‘Laj xa yich’ik ak’bel epal tak’in ta jayibuk abil, yu’un mu xa jk’antik jech ta xich’ tojel batel ta jtob abil to batel, yu’un ja’ jech ta xal ti ta svunalile, toj ven ep, yu’un chopol ti k’usi jech pasbile. Ijel xa ti k’usi ta xich’ pasele, yu’un ti boch’otik tsotsik sk’oplalik ja’ ik xa ti jnaklumetike ta slumal mejiko. Yu’un mu jecheuk no’ox ta jk’an ta jpojbotkutik komel ti hospital avu’une, munuk jech no’ox ta jpojbotkutik, mo’oj, ta jtojbotkutik ti k’u yepal stojol ta bil ta ilel stojol ti hospital, xchi’uk yabtejebaltak, skotol k’usitik oy yu’un, ta jtojbotkutik. Te oy avu’un ti tak’ine stak’ chavak’ yan anegocio, yu’un ta anil ta jtojbotkutik, mu ta bik’taltikuk chavich’ik tojbel, ja’ jech ta lek chijkom, mu k’opuk chal”, xi lajyo’on ta slo’iltael.

Ak’o cham uluk ti bajel na’leel xchi’uk labanele, xi laj sk’an López Obrador ta zócalo

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

Ja’ te lajyich’ pasel ta palacio federal, ti peserente Andrés Manuel López Obrador laj sbain spasel ceremonia sventa 213 yabilal spasel Grito de Independencia, ta svo’tenal yu’un slichel svantera Mejiko xchi’uk ja’ te laj sk’anbe yaj naklumtak ti ak’o xtup slaj spasel elek’ ta abtelal, bajel na’leel xchi’uk labanele.

Chi’inbil yu’un yajnil doctora Beatriz Gutiérrez Müller, ti peserente ta México te ta bal-

cón ja’ te laj slok’esanbe sbiik ti boch’otik laj spasik tsots ta spojel xchi’uk yak’bel slekilal skuxlejal jlumaltike.

Ti va’ay jech i-avane, lajyak’ 19 “vivaetik”, jun ta sventa “hermanos migrantes” xchi’uk jun ta sventa democracia.

Ta ts’akal, ta sbalcon ja’ te laj sk’upin xchik’el sibak’ ti jech xojoban yu’un yamak’il zócalo mexicano, xchi’uk ja’ te xvinaj ep ta tos sonetik ta sventa ti jlumaltike xchi’uk ja’o te ilik o spasel ti k’ine.

Iyak’ ta ojtikinel AMLO k’u x-elan boch’otik ak’bilik sconcesionik ta sventa hospitales; ti ta sk’anik xich’ik cha’ak’bel skontratoike
JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 3 EL HERALDO ZONA ALTOS

K’alal i-ay ta sk’ak’alil Tercera Sesión Ordinaria del Consejo Nacional de Morena, ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas te laj xcha’al ti tsots sk’oplal oyuk lek spasel volel tsobel xchi’uk spasel ta jmoj kiptik yo’ jech xk’ot ta pasel sts’ak batel yabtel ti Cuarta Transformación ta slekubtasel skuxlejal jlumaltike Mejikoe, ti jech te lik talel spasel yu’un peserente ta República ta 2018, Andrés Manuel López Obrador.

Ti li’ ta tsobajele, ti ja’ te lajyich’ ak’bel svunal sva’anel ta Coordinadora Nacional de los Comités de Defensa de la Cuarta Transformación ti Claudia Sheinbaum Pardo, ti jtunel jvu’el ta Chiapas lajyal ti mu ja’uk ta jak’el buuk jotukal lum oyutik, tsots sk’oplal jmoj xij xanav batel ta stael ti lekil utsilale ti oyuk lek komon koltael bail ku’untike, ti k’usi no’oxe, ja’uk tsots sk’oplal ku’untik ti k’usi ta sk’anik jnaklumetik boch’otik toj abol sbaik ta jlumaltike.

Claudia Sheinbaum

“Jech k’ucha’al o no’ox yaloj peserente López Obrador, ti slekil spasel abtelal xchi’uk ti ja’uk jech xich’ pasel k’usi ta sk’anik jnaklum yo’ jech xcha’sut spatubil yo’onik ta stojolal nail abtelaletike, yu’un ta melel ti va’aye, ja’ ta xibelin, jech o xal un ta sk’an ta jkomon kolta jbatik ta stojolal ti kaj coordinadoratik Claudia Sheinbaum, jun lekil ants, ep sbijil, yu’un sna’oj lek k’u x-elan sjam smelolal yabtel ti movimiento”, xi lajyal. Ta sk’ak’alil stsobajelal Tercera Sesión Ordinaria, Claudia Sheinbaum lajyal ti Cuarta Transformación ja’ tsots sk’oplal stubesel spasel elek’ ta abtelal xchi’uk ti stubesel k’ulejalil ta stojol j-abteletike, xi, yu’un mu ja’uk no’ox jech sjam smelolal, yu’un jtunel ta bil xa ta ilel ku’untik. Jamal lajyal ti li’ ta orae oy jun ajvalil ti lek ta x-abtej xchi’uk yak’oj sba ta stojol yaj naklumtak ti mu’yuk k’usi ta spas chopolal, ta xich’ ta muk’ kolemal ta k’usi yalel, ta tsobajel

xchi’uk ja’ ta sk’an ta slo’iltak ta s’venta sa’el chapal k’op xchi’uk spasel tsots ta stubesel ti bajel na’leele.

“XChi’uk xtok ti li’ ta orae oy xa antsetik ti oy sbainojik muk’tikil abtelaletik ti le’ olon talel ta vo’ob abile mu to’ bu jechuk lajyich’ tael ta ilel spasel: ta vinik ta ants yajval gabineteetik, ta vinik ta ants yajval congreso, 10 me’ ajvaliletik

t’ujanbilik, epajem antsetik oyik ta Suprema Corte, me’ ajvalil yu’un Banco de México xchi’uk coordinadora nacional de Defensa de la Transformación. Jech chakalboxuk ti mu’yuk ta jch’ayoxuk ta ko’on xchi’uk te oyutik ta sventa k’usitik ta xich’an k’anel ta pasele, jayo’ jech ta jcha’al yu’un jna’oj lek ti k’usi slekil li’ ta xk’ot ta pasele”, xi lajyal.

Yanuk ti peserente nacional yu’un Morena, Mario Delgado Carrillo, jamal lajyal ti li’e ja’ ta skoj ti lek k’elbil spasel svulesel ch’ulelalil ta stojolik jnakumetik yo’ jech xtuk’ib batel ti k’u x-elan ta sk’an ta x-abtej ta tunel vu’el xchi’uk ti skuxlejalil, ti jech ta xak’ik ta ilel sjelubtasel vu’elalil, bankilal jtsobvanej ta slekubtasel ach’ skuxlejal jmuk’ta lumaltike.

SPUKEL A’YEJ/CDMX
EL HERALDO ZONA ALTOS
CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 4
Rutilio Escandón laj xcha’yak’ ye ti oy ta yo’on spasel tsots ta stojol 4T, ti ja’ xa sbainoj tsobvanejal

“Mu yorailuk spasel vok’el ch’akel, ta sk’an ak’o jpas jbatik ta jmoj ta skotolik bankilaletik, jchi’il jbatik ta jkotoltik, oyuk lek uts’ alaltainel baile, ich’el ta muk’ xchi’uk ak’o jkoltatik ti jch’iltik Claudia”, xi lajyal.

Ti boch’otik te ik’ot ta xchi’inel ti Claudia Sheinbaum: Adán Augusto López, Ricardo Monreal, Gerardo Fernández Noroña xchi’uk Manuel Velasco, jmoj ya’yejik ta yalel ti tsots sk’oplal oyuk lek volel tsobetel yo’ jech stsatsub batel yip ti Cuarta Transformación ta slekubtasel slumal Mejikoe.

EL HERALDO ZONA ALTOS
JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 5

SSyPC lajyak’anbe koltael ta stojolik jxanviletik ta yantik banamil ta Chiapas

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti secretaria de Seguridad y Protección Ciudadana, Gabriela Zepeda Soto, laj sbain slichbe svanterail slok’el yak’bel skoltaelik jxanviletik ta namal banamil, ja’ k’usitik k’elanbil yu’unik j-abteletik ta nail k’elel chabiel, ja’ te lajyal ti jech k’u x-elan yaloj jtunel jvu’el Rutilio Escandón

Cadenas xchi’uk jech k’u x-elan sjam smelolal spasel yabtel peserente Andrés

Manuel López Obrador, ta xich’ pasel komon koltael bail ta yak’bel sk’elel xchabiel ti jxanviletik ta namal banamile yo’ jec m staik uts’intael ta skuxlejalike.

K’alal ilo’ilaj ti me’ comisaria general te laj stojanbe ta vokolal yaj viniktak ta abtel ti jech laj skomon kolta sbaik ta spasele li’e, yu’un ti k’usitik jech lajyich’ komon tsobel ja’ te ta xich’an ak’el batel ta albergueetik ta Tapachula: Belén, Buen Pastor xchi’uk ta Centro de Superación de la Mujer A.C.

“Ti li’ yak’el koltael ja’ jech te jmoj nitil tsakal xchi’uk k’u x-elan sjam smelolal spasel yabtel jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas xchi’uk peserente Andrés Manuel López Obrador, yu’un ti stukike jech slikesojik talel spasel abtelal ti k’ux ta yo’onik

yak’el yich’el stsakelik ta muk’ ti kirixanoetike; jayo’ jech ti li’ ta Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana ta jkolta jbatik batel ta spasel jech ek ta sk’elel yak’bel skoltaelik ti kirixanoetik jxanviletik ta namal banamile”, xi lajyal.

Ta slajebal yo’on ta lo’il, te lajx cha’yak’ ta na’el ti k’u x-elan sbainojik spase abtel ti Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana sventa jech oyuk lek ich’el tsakelta muk’ xchi’uk k’elel chabiel ta sjunul Estaroe, jech k’u x-elan sjam smelolal spasel yabtel ti ajvalil Rutilio Escandón Cadenas.

Ti li’ k’usi jech lajyich’ pasel ti ja’ itsobvan ta spasel jech ti comisaria Ivonne Miroslava Abarca Velázquez, jefa yu’un Unidad de Derechos Humanos y Atención a Víctimas, ja’ te ik’otik ti yaj abteltak Subsecretarías, Coordinaciones,Direcciones y Unidades yu’un ti li’ Secretaríae.

CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 6
EL HERALDO ZONA ALTOS

Ti xchanel a’yejetik ja’ te laj sk’anik ta mil ta chop a’yejetik

Ti sk’exol Andrés Manuel López Obrador ta sventa peserentalil yu’un Mejiko mu toj k’unuk ta pasel, yu’un ti jujun partidoetike ta spasik tsots ta tajimoel yo’ jech ta sk’an ta spasik kanal ta sventa stael lek yavilik ta sventa politika nacional.

Yanuk ti yu’un Movimiento de Regeneración Nacional ja’ ta xtajin yu’un Claudia Sheinbaum, yanuk ti Frente Amplio por México ja’ laj

ta 2024 ti lavi k’ak’ale

sva’anik Xóchitl Gálvez yo’ ja’ xtajin yu’unike.

Tabil ta ilel ti Instituto Nacional Electoral ak’o stak ta ik’el ech’em ta 95 millones jnaklumetik ta mejiko yo’ jech xlok’ik ta spasel votar ta st’ujel boch’o ta xkom ta me’ peserentealil yu’un jlumaltik. Xchi’uk ti li’e jech tsots sk’oplal yu’unik ek xtok ti jujun estaroetike, yu’un ta xcha’chopalik ti partidoetike sk’anojbik jnaklumetik ak’o yich’ik ak’bel skotol svotoik ta stojol ti boch’o ta sk’an ta st’ujike.

Claudia Sheinbaum ep ta xjelo ta spasel kanal yu’un

Morena

Jech k’u x-elan staoj ta ilel ach’ to laj xchan jech ti

Sheinbaum Pardo

Ti Coordinadora Nacional de los Comités de Defensa de la Transformación, Claudia

Sheinbaum Pardo, laj sta sbaik ta lo’il xchi’uk Adán Augusto López Hernández, xchi’uk yaj viniktakik ta abtel boch’otik ikoltaat ta sventa spasel 187 Asambleas Informativas ti jtabaskenyo vinike.

Jech te x-ablajet xchi’ukik “Coordinadora, Coordinadora”, Sheinbaum Pardo te lajyich’ malael yu’un ech’em ta 200 me’ senadoraetik xchi’uk senadoreetik, me’ diputadaetik xchi’uk diputadoetik ta federal xchi’uk ta local, peserenta munisipaletik, xchi’uk

jech boch’otik bankilal jtsobvanejetik ti jech laj

xchi’inik ta xanubal López Hernández ta 70 k’ak’al k’alal laj spaxaltaik sjunul yosilal mejikoe.

Ta jun Hotel ta yutil Ciudad de México, Sheinbaum te laj stabe ta ojtikinel spasel yabtel

López Hernández, ja’ te lajyal ti ja’ “ja’ jun muk’ bankilal jtsobvanej ta sa’bel yajvalil ta stsobel vinik xchi’uk ta spasel lumetike, mu’yuk ep politikoetik ti jech k’ucha’al Adane, jayo’ jech ta jtabe ta ojtikinel ti spasel yabtele”.

Ti ta tsobajele ja’ te ik’otik ek xtok ti dirigente nacional yu’un Morena, Mario Delgado Carrillo, ti Coordinadora Nacional

iyak’ ta na’el “ta jmoj chij-abtejutik batel yo’ jech svol stsob sba ku’untik lumetik; ja’ jech ta xakalboxuk ta akotolik yo’ jech xijlik ta st’unel sa’el lumetik yo’ jech jlikestik spasel ti volel tsobele”.

Lajyal ti “k’usi ba’ay ta sk’an pasele ja’ ti spasel volel tsobel jch’iuktik yantik partidoetik boch’otik oy jchapal k’optik jchi’uktike, ta xchibal, ta sk’an ta jpukbetik ep sk’oplal xchi’uk jam jbatik yo’ jech xmuk’ib batel ti k’usi ta jpastike”. Jech k’ucha’al sventa Marcelo Ebrard Casaubón, te laj xcha’al ti jamal sti’ nail yu’un “ja’ venta yu’un stuk me ta sk’an ta x-och talele”. Yu’un epik yaj viniktak ja’ik yaj viniktak Morena xchi’uk mu ja’uk te xk’ot cha’ayik ta bu yan. Ta sk’an jamaluk sti’ nail xkom ku’untik ta stojol ti Marcelo”.

Xchi’uk jech xtok k’u o no’ox x-elan yaloj talel, ja’ te laj xcha’al “jech ta jpastik batel k’usi slok’esoj talel spasel ti peserentee, yu’un ja’ bankilal jtsobvanej ku’untik xchiuk ja’ jech ta xbat o, Andrés Manuel

encuesta yu’un Poligrama ta chapal k’op xchi’uk El Heraldo Media Group, yu’un ti ja’uk sk’ak’alil li’ ti votasione, ti boch’o ja’ ta spas kanal epe ja’ ti Claudia Sheinbaum, ti ja’ coordinadora Nacional de los Comités de Defensa de la Cuarta Transformación ta orae.

Ti k’u yepal boch’otik oy ta yo’onik ta pasik votar ta stojol ti me’ pasaro ajvalile ta spas kanal ta 44.2 por ciento ta skotol votoetik. Jayo’ jech ti ta ilele ti ta lajlajuneb kirixanoetike, chanib ta spasik votar ta stojol ants boch’o lajyak’be yich’ svaxton ti peserente López Obradore.

López Obrador. Ta sk’an jech ta jvol jtsob jbatik batel xchi’uk ti peserente, ta sk’an ta jkoltatik o batel yo’ jech te xkom ta sjol yo’onik jnaklumetik ti k’usitik spasanoje”. K’alal lajyalbe ti lek ti jech i-och talele, Adán Augusto López Hernández, te xmuyubaj yo’onik yu’un ti jnaklumetike xchi’uk ja’ te lajyal “ti k’usi tsots sk’oplale ja’ ti sk’anel spasel abtelale: ta xkalbotkutik ava’ay ti vu’unkutik yaj pojvanejtak ti li’ movimiento vo’ot bankilalot yu’une, ta jpastik bu to k’alal xu’ xchi’uk jech ta xkak’tik xkotol jnuku-

liltik yu’un movimiento xchi’uik ta stojol Claudia”. Ta skotol yo’on, te lajyak’ ye ti oy ta yo’on ta skolta sba xchi’uk boch’o laj spas kanal ta encuesta, ti Coordinadora Nacional de los Comités de la Transformación, yu’un “ta jk’an ta xkalbotkutik ava’ay ti li’ oyunkutik ta atojolale, jayo’ jech jamal chakalbotkutik ti li’ oyunkutik ta stojol movimiento xchi’uk ta stojol Claudia. Ta jmoj ta volol tsobol chijbatutik xchi’uk ja’ ta xkak’ ta ko’ontik k’u x-elan slekilal spasel yu’un Morenan xchi’uik ti li’ movimientoe”.

EL HERALDO DIGITAL/CDMX
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
Ti me’ k’exol yu’un AMLO ta spas kanal ta cha’bej otolal me yu’un ja’uk yoralil t’ujel va’anel
Adán Augusto lajyak’ ye ta skolta sba batel xchi’uk Claudia
JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 7 EL HERALDO ZONA ALTOS

sba ta sventa yu’un

stuk slumal mejiko: Rutilio Escandón

Ti jtunel jvu’ele laj sbain spasbel

sna’obil sk’ak’alil 199 yabilal

snabanel sba ta stojol Mejiko

slumal Chiapas

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas laj sbain spasel sna’obil sk’ak’alil 199 yabilal snabanel sba ta slumal Mejiko ti slumal Chiapas, jech te jamal iyak’ ta na’el ti ja’ te ilik talel yu’un jnaklumetik ta Chiapas ti k’u x-elan slekil spasel ich’el tsakel ta muk’ ta komon, yu’un ti ta sk’ak’alil 14 yual septiempre ta 1824 ja’ te ilik talel spasel yalel ta stukik ta jujun ta k’usi ta sk’anik ti jnaklumetike.

“Ta yo’on stukik, ta komon tsobajel, ti jnaklumetik ta slumal Chiapas jech te laj staik ta chapel laj snaban

sbaik ta stolal slumal mejiko, ta 199 yabilalil, ep xa k’usi lekuben ku’untik, jch k’ucha’al ti li’ slaejbal talel abil ta spasel yabtel Cuarta Transformación, yu’un ti li’ ta orae oy lek ich’el tsakel ta muk’ ta vinik ta ants ta spasel politika xchi’uk yak’el yich’el ta muk’ ti jch’iel jk’opojeletike. Xijtoyet no’ox ta xij xanav batel ta sjam smelolal ko’olejalil, kolemalil xchi’uk yich’el sba ta venta stuk slumal mejikoe”, xi lajyal.

Jech o xal un, ti jtunel jvu’ele lajyal ti yorail xnopaj talel yorail spasel eleksion, Chiapas ta sk’an bisiluk xak’ ta ilel ti k’usi leke, mu stak’

ja’ xak’ ta tael vokolalil ta skoj k’usi ta sk’anik jun chib jnaklumetik, ti ja’ no’ox ta sk’anik slekilal stukike, yu’un ti k’usi leke ja’ ti spasel abtelal ta yak’bel slekilal skuxlejalik ti jnaklumetike.

Xchi’uk k’otel bankilaletik yu’unik Legislativo xchi’uk Judicial ta estaro,

ti bankilal yu’un Ejecutivo estatal lajyal ti ta jujun k’ak’al ti slumal Chiapas xcha’yak’ ta ilel k’u yepal k’ux ta yo’on slumal México, ja’ jech te yak’oj sk’ulejal skuxlejal xchi’uk yosil sbanamilal, jech o xal un, xi: “tsots sk’oplal ti jpas jbatik batel ta jmoj,

jnaklumetik xchi’uk jtunel jvu’eletik, kak’betik yilik jnaklumetik tas bejel banamil ti k’u to x-elan smuk’ul ti jlumaltike, yu’un ja’ jech te nitil tsakalutik ta sventa Cuarta Transformación xchi’uk li’ to ta Chiapas ta xkak’tik ta ilel ti humanismo mexicano”.

8 . JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS
Chiapas xtoyet no’ox ta xanav batel ta k’u x-elan sjam smelolal ko’olej xchi’uk yich’el

Xchi’uk xtok, lajyal ti k’alal o no’ox ilik talel spasel yabtel peserente

Andrés Manuel López Obrador, ti estaroe yantik xa lekuben talel. Jamal lajyal ti le’ olon talele Chiapas chich’ to’ox ak’bel ta 3 mil k’alal to ta 5 mil millones de pesos ta jujun abil, yanuk ti li’e, ta 2022, ti estaroe ep xa ta xich’ ak’bel ti stak’inalil yu’un apo -

yos federales, jutuk xa mu 32 mil millones de pesos, xchi’uk ti li abile oy yik’al xk’ot ta 37 mil millones de pesos.

Yanuk ti magistrado peserente yu’un Poder Judicial ta Estaro, Guillermo Ramos Pérez, lajyal ti ta spasbel sna’obil to jech ti li’ k’ak’ale, yu’un ti slumal Chiapas ja’ jech te laj snop stukik ta lametel kuxlejalil laj

snaban sbaik ta slumal mejiko, ja’ jech te xvinaj ti k’u x-elan snopbe yu’un spael yabtel ti peserentee, ti jech ta le

ta spas yabtel xchi’uk ti ja’ tsots sk’oplal yu’un ti yak’bel slekila yutsilal skuxlejal ti jnaklumetike ta estaro.

Yanuk ti diputada peserenta yu’un Mesa

Directiva ta Congreso yu’un Estaro, Sonia Catalina Álvarez, xkuxet yo’on lajyal ti va’ay k’usi jech ik’ot ta pasel yo’ jech spa ta jun estaro ti oy lek ich’el tsakel ta muk’ yu’un tas tael ti lekil utsilale, jech k’u x-elan ta spasel batel yabtel ti ajvalil Rutilio Escandón, ti ja’ jech ta spas batel k’u x-elan sjam smelolal staoj ta ilel spasel yabtel ti peserente López Obrador ta sventa slekubtasel skuxlejal slumal Chiapas ta stubesel spasel elek’ ta abtelal xchi’uk stubesel ti me’onalile.

JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 GOBIERNO EL HERALDO ZONA ALTOS

RUTILIO ESCANDÓN LAJ STSAJ

STUNESEL KARETERA TA SBELAL

PARAJE EL RANCHO, TA HUIXTÁN

Ta steklumal Huixtán, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón

Cadenas laj stsaj stunesel pasbil tramo carretero xchi’uk chib k’oetik ta sbelal Huixtán-Oxchuc, ta paraje El Rancho, ja’ jun obrae ti ja’ te ta xlekub sbeik bu xlok’ xbatik ta anil ti jnaklumetike.

K’alal lajyil ta sat stunesel ti li’ obrae ti ja’ te lajyich’ ak’bel 41.2 millones de pesos stak’inalil, lek lajyich’ pasel, Escandón

Cadenas lajyal ti k’alal sk’anto xlaj ti li’ abile ta xvu’ spasel ti li’ kareterae xchi’uk ti ta 2024 ta to xich’ ts’akel batel yan.

“Ti li’ obraetik xchi’uk ti k’oetike lek pasanbil komel xchi’uk ja’ jech te ta xkuch yu’un ti yorail vo’olaltike, ja’ ta yu’unik jnaklumetik yo’ jech xlok’ik batel ta xchonel

sbolomalik, ta sa’el spoxtaelik, ta sbatelik ta chanvun xchi’uk ti k’usitik ta sk’an ta spasike. Ti li’e ja’ yich’el stsakel ta muk’ slumal Huixtán, jun lum ti ta sk’an ak’el slekilal ta skuxlejalike, yu’un ti li’ obraetike ja’ te ta xich’ tabel slekil yutsilal ti jteklume ti oy slekilal stale skuxlejale”, xi layal. Yanuk ti director general yu’un Comisión de Caminos e Infraestructura

Hidráulica, Jorge Luis Gómez Jiménez, te laj yak’ ye ti bisil ta x-abtej batel ta yak’bel slekilal skuxlejalik ti bats’i jnaklumetik yo’ jech staik batel ti lekilale, yu’un xi, ti le’ olon talele lajyich’ik ch’ayel ta jol o’ontonalil. “Ti li’ ajvalil yu’un Cuarta Transformación, ja’ tsots sk’oplal yu’un ti boch’otik mu’yuk k’usi ep x-ayan yu’unike, jayo’ jech

mu’yuk ta jpajestik yak’el slekilalik ti jnaklumetike”.

Iyak’ ta na’el ti yo’ jech xich’ k’elel tuk’ulanel ti obraetik ta sventa carretera xchi’uk hidráulica ta estaro, ti Comisión de

Caminos e Infraestructura

Hidráulica ta skolta sba ta spasel kampanya. “Hoy limpio mi carretera”, ti ja’ jech ta xich’an pasel batel ta sk’ak’alil 30 yual septiempre xchi’uk 1 yual

oktupre, jayo’ jech te laj sk’anbe jnaklumetik ak’o jechuk skolta sbaik batel ta spasel ek tas k’elel stuk’ulanel bebetik ta sventa federal, estatal xchi’uk ta ruraletike.

GOBIERNO JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 10 EL HERALDO ZONA ALTOS
SPUKEL A’YEJ/HUIXTÁN

Ti peserenta yu’un Cámara Mexicana de la Industria de la Construcción, Anakaren Gómez Zuart, jamal lajyal ti li’ obraetik pasanbil yu’unik constructoraetik ta estaro, jech te ta xlekub batel

sbeik xchi’uk stael stak’inik jnaklumetike. Lajyal ti ta skoj ti ta jmoj ta x-abtejik batel jnaklumetik, ajvaliletik xchi’uk sector productivo, ti li’ ajvalile mu ja’uk ta xak’be yabtel yantik cons-

tructoraetik jayo’ jech ti tak’ine li’ no’ox ta xkom ta slumal Chiapas.

Ta yaj va’lejik jnaklumetik ti jech laj staik lekilale, Javier Martínez Vargas, jnaklum ta ejido Los Ranchos, xmuyubaj yo’on ta skoj ti li’ obrae xchi’uk ti jech te ik’ot ta vu’laal ti ajvalile, yu’un jamal lajyal ti sba to jech jun ajvalil ti jech ta xa’aybe xchikintabe sk’op ya’yejik k’usi ta sk’anik ti yajval parajee, jech k’ucha’al ti li’ obrae jtunel yu’unik ta sventa slok’elik ta sa’el poxtael, ta chanvun xchi’uk ta xchonel sbolomalik xchi’uk ta sbatelik ta butik nail abtelaletik yu’un jtunel jvu’el ta slok’esel k’usitik vunetik ta xtunan yu’unike.

JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 GOBIERNO 11
EL HERALDO ZONA ALTOS

Rutilio Escandón lajyak’ karoetik, yabtejebik xchi’uk sk’u’ilal yabtelik elementoetik yu’un SSyPC

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta sk’ak’alil yak’el motopatruyaetik, karoetik ta sventa lok’esel ta vo’, yabtejebik, sk’u’ilal yabtelik xchi’uk yak’bel certificadoik elementoetik yu’un Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana (SSyPC), ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti spasel yabtel ja’ ta yo’on yak’bel stak’inalil k’elel chabiel yo’ jech oyuk lek yabtejebik xchi’uk chanubtasbilikuk lek ta spasel yabtelik ti polisiaetike yo’ jech xak’ ta yo’onik sk’elel xchabiel jnaklumetike.

“Ti li’ oyutike mu ja’uk no’ox ta sventa ta stabelik ta ojtikinel yabtelik, xchi’uk ta xich’ik ak’bel yabtejebik yo’ jech lekuk spasik yabtelik xchi’uk yak’bel smoton tak’inik ti boch’otik jal xa abtejemik talele. Junutik ajvalil ti lek ta jpas kabteltike, jayo’ jech te lek k’elbil chabibil stak’inalil xchi’uk jech te ta xich’ik lekubtasbel spasel yabtelik ti polisiaetik ta jlumaltik estaroe; ti li’e ja’ yich’el stsakelik ta muk’ antseitk xchi’uk viniketik polisiaetike”, xi lajyal.

Jech o xal un, xchi’uk xtok ja’ te lajyak’anbe stuk’ik ti j-abteletik ta sventa seguridad pública ta butik jteklumetike, ti jtunel jvu’ele lajyal ti k’u x-elan stsatsal sk’oplal lek spasik yabtelik xchi’uk ti ja’uk ta yo’onik yak’bel sk’elel xchabiel k’alal me jech oyik ta anil vokolal xchi’uk me oy jech staik ilbajinel ta k’usi oy yu’unik ti jnaklumetik ta slumal Chiapas.

K’alal layal ti jnaklumetik ta slumal Chiapas xmuyubajuk yo’onik ta stojol yaj polisiaik, Escandón Cadenas te laj sk’ananbe ak’o skomon kolta sbaik ta sk’el xchabiel xchi’uk ak’ yak’ik ich’el tsakel ta muk’ ta stojol jnaklumetik ti mu’yuk boch’o ta xich’ bajel na’ele yo’ jech ta xich’ tael batel ti lekilal utsilal, yo’ jech xich’ tael ta komon ti lekilal kuxlejalile.

K’alal ilo’ilaj, ti secretaria de Seguridad y Protección Ciudadana, Gabriela Zepeda Soto, laj stoj ta vokolal ti jech ta xich’ k’elanel motopatruyaetik, lanchaetik xchi’uk certificadoetik ti jech lek xa chanubtasbilik ta spasel yabtelike. Lajyal ti mu bak’injechtitaskotoliktipolisiaetike ak’bilik xa Compensación al PersonalPolicial,jechoxalun,xi, ja’teyiluvbiltioyyich’elstsakelta muk’ ti spasel yabtelike.

Yanuk ti secretario de Hacienda, Javier Jiménez Jiménez, lajyal ti mu bak’in jech ta Chiapas ti lek ta xich’ k’elel chabiel ti stak’inal jlumaltike, jayo’ jech te ik’ot ta pasel ti yak’bel yabtejebike, xchi’uk ti sba to jech xich’ik tsakbel sbiik ta skotolik ta sventa skotolikuk staik leilal ti polisiaetik yu’un Secretaría de Seguridad y Protección Ciudadana yu’un estaroe.

EL HERALDO ZONA ALTOS
CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 12

Rutilio Escandón laj stsutses spasel 1er. Congreso Nacional sventa Formación para el Trabajo en el Sector Artesanal

SPUKEL A’YEJ/SCLC

Ta stsutsesel spasel Primer Congreso Nacional sventa Formación para el Trabajo en el Sector Artesanal 2023, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti li’ ajvalil yu’un Cuarta Transformación, bainbil spasel yu’un peserente ta República, Andrés Manuel López Obrador, ja’ tsatsubtasbil sk’oplal yak’bel chanubtasel ta spasel abtelal, jayo’ jech te bik’tajem ti me’onalil xchi’uk sko’oltasel ti stael lekilal kuxlejal ta slumal Chiapas xchi’uk Mejiko.

Ja’ te ik’ot ta pasel ta slumal Jobel, ti jtunel jvu’ele lajyal ti ta Chiapas oy xa chanubtasbilik ta spasel abtelal ech’em ta 274 mil vinik antsetik ta sventa talleretik ta artesaníaetik xchi’uk k’usitik yantik yo’ jech staik k’usi spasel ta yabtelik, xchi’uk jech k’u yepal ta xkoltavan talel ek ti Federación, ta sventa Programas de Bienestar, jech te bik’tajem ta 10.26 por ciento me’onalil, stuk no’ox jech estaro ta sjunul mejiko ti jech pasem yu’une.

“Jech k’otem ta pasel ku’untik ti k’usi tabil ta ilel ku’untik spasel ti ja’utik jun ajvalil ti nopol oy ta stojol jnaklumetike, jayo’ jech ta jpaxtik ta k’elel ti bik’ta lumetike, mu ja’uk ta ventainel me nom to jipajtik ta snopajesel batel ti yak’bel skoltaelike, jech k’ucha’al ti xchanubtaselik ta spasel

abtelale, yu’un ja’ no’ox jech ta staik lekilal ti vini antsetik o’ jech staik batel lekilal ta skuxlejalike”, xi lajyal.

Escandón Cadenas te lajyalanbe ti ak’o xmuyubajuk yo’onik ti boch’otik jech te ik’otik ta sventa encuentro nacional sventa sector artesanal, xchi’uk ja’ jech te laj xcha’yak ye ti oy ta yo’on ta skoltaan batel ti artesanoetike, yu’un xi, ta jujun k’usi ta spasike, mu ja’uk no’ox ta stoybe sk’ulejal svo’nejal stalel skuxlejalik bats’i jnaklumetike xchi’uk ja’ jech te mu xlaj xtup o batel ti sbijil sjol yo’onike ti vo’nej xa chanbil talel yu’unik ta skojolkoj kuxlejalil xchi’uk ja’ jech te ta staik lekilal batel ta yuts’ yalallik ti boch’otik jech ta x-abtejike.

K’alal lajyal ti Chiapas lek x-ech’an spasel abtelaletik xchi’uk oy lek jun o’ontonalil xchi’uk lametel kuxlejalil, manchuk me oy boch’otik ta sk’an ta xlo’laik ti jnaklumetike, ti jtunel jvu’ele te laj sk’anbe jnaklumetik ti ak’o mu svok’ xch’ak’ sbaike, xchi’uk ja’uk xak’ ta yo’on spasel ti volel tsobel ta lek xchi’uk ja’uk no’ox ta yo’onik ti sa’el komon lekil utsilal ta slekilal skuxlejalike.

K’alal ilo’ilaj ti director general sventa Centros de Formación para el Trabajo, Mario Hernández González, lajyal ti artesanietike ja’ chak’ ta ilel k’usi alak’ sba xchi’uk talel kuxlejalil xchi’uk lajyal ti li’ Congreso Nacional ja’ ta xak’ k’uxi ta pasel ta stael Lekilal k’ulejalil, ta volel tsobel xchi’uk ta talel kuxlejalil. Xchi’uk xtok, xmuyubaj yo’on lajyal ti lek ti Instituto de Capacitación y Vinculación Tecnológica del Estado de Chiapas (Icatech) jech stsakoj ta venta yabtelanel ti sventa artesanie, yu’un ja’ jech stalelal skuxlejalik ti bik’tal parajetike.

EL HERALDO ZONA ALTOS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 13

Rutilio Escandón lajyal k’u x-elanik

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA GUTIÉRREZ

Ta sk’ak’alil stsobajelik xchi’uk yaj Gabinete Legal y Ampliado, ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón Cadenas lajyal ti kolyal ti lek k’elbil chapanbil spasel abtelal xchi’uk ti lek ta xich’ k’elel chabiel ta slajesel ti tak’ine, ja’ jech te lekuben batel spasel abtelaletik tas venta k’elel poxtael, chanvun, protección civil, tajimoaliletik xchi’uk snail stojel patanil, jayo’ jech te lekuben batel xchi’el sk’opojelik ti jnaklumetike.

Jamal iyak’ ta na’el ti Chiapas lek x-ech’ yu’un ti stubesel xchamelal chameletik jechik k’ucha’al dengue, zika xchi’uk chikungunya, ti k’usi no’xe, te laj sk’an ak’o yich’ ak’bel batel yipal spasel ti jech abtelanetik ta smakel ti chamele; yanuk ti ta sventa COVID-19, lajyal ti estaroe stuk no’ox ta sjunul mejikoe ti lajyich’ chanbel slekil spasel yabtel ta spajesel spuklijel ti viruse, pe ja’ te laj yal ti mu patubil o’ontonalluk ta alel yu’un te bisil oy ta tael ti chamele, yu’un ja’ xa jech te kom o ti chamele.

Lajyal ti ta skoj lek ta xich’ k’elel chabiel ti stak’inalik nail abtelaletike, jech te lekuben ti yak’el k’elel

poxtaele, jechik k’ucha’al ta slekubtasel snailalil, xchi’uk ja’ te iyak’ ta na’el jech k’ucha’al sjamelik ta atunesel snailal yavil hemodiálisis ta hospitaletik yu’un estaro jechik k’ucha’al ta Tapachula, Pichucalco, Palenque, Comitán, San Cristóbal, Tuxtla, xchi’uk butik yantik, xchi’uk ja’ te lajyalbe mantal secretario de Salud estatal ak’o sa’be smelolal k’uxi ta utel yo’ jech xich’ pase jun unidad ta steklumal Ocosingo.

Ta sventa chanvun, ti jtunel jvu’el te laj sta ta ojtikinel k’u x-elan ak’anbil stak’inalil ta stojol Cobach xchi’uk Cecytech, yo’ jech oyuk bu lek yavil stak’ xich’ik chanubtasel ta vun

ti jchanvunetike xchi’uk jech k’ucha’al yak’bel skoltaelik yo’ jech xlok’ik ta tsalbail ta tajimol, ta talel kuxlejalil xchi’uk ta bijil abtelaletik. Yanuk ti ta sventa tajimole, lajyal ti ta skotol jteklumetik ta xich’an ach’ubtasanel nail tajimolaletik yo’ jech xlekub batel xchi’el sk’opojelik ti jnaklumetike. Xchi’uk xtok, te lajyal ti lek abtelal pasanbil ta sventa protección civil, ja’ kolyal ti jech ta xich’an ak’el bijbijtasel ta skoj yorail vo’olaltik, sikilaltik, pulel ta vo’ xchi’uk jemeltike, xchi’uk jechik k’ucha’al kolemal k’ok’etik, ti bisile, estaro mu’yuk ep ti jech ta xich’an pasele. Te laj sk’ananbe jnaklumetik ti a’o skolta sbaik ta skuyel sjelovel huracán ti ja’ te ta xk’ot ta pasel ta sk’ak’alil 19 yual septiempre. Ti li’ ta tsobajele, ti ja’ te ik’ot ta pasel ta Palacio de Gobierno, Escandón Cadenas te laj xcha’k’anabe bankilaletik yu’un nail abtelaletik ak’o sk’el xchabiik lek ta stunesel stak’inal jlumaltik yo’ jech xk’otuk ta slekilalik ti jnaklumetike. Xchi’uk ja’ te lajyal ti li’ ta orae mu’yuk bu tik’bil ta ilil jlumaltik, xchi’uk xtok bisil ta xich’ tojel batel epal ilil ak’bil komel ta olon talel yu’un yantik ajvaliletike.

CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 14
EL HERALDO ZONA ALTOS
slekil pasanbil abtelal ta sventa k’elel poxtael, chanobvun, PC, tajimolal

Ta Berriozábal, Rutilio Escandón

Cadenas laj stsaj sjamel

xchibal Cafetería Marca Chiapas

SPUKEL A’YEJ/BERRIOZÁBAL

Ta Berriozábal, ti jtunel jvu’e Rutilio Escandón Cadenas laj stsaj sjamel xchibal Cafetería Marca Chiapas, ja’ te laj yal ti li’ vafeteria ja’ jun lek smelolal xchonel kajve, yu’un mu ja’uk no’ox ta xlekubtas k’usi xchonel ta sjamanbelyavil ti k’usitik ta xich’an chonel ta uch’el. Ve’eliletik, jolobiletik, nats’iletike xchi’uk k’usitik yantik ti lekik pasanbil yu’unik jnaklumetik ta Chiapas ti boch’otik jech ta x-abtejike.

“Ja’ jun cafetería ti ak’bil ta sbi ti lek ta xbat ta pasel yabtele, yu’un ti Marca Chiapas ja’ jun empresa social ti ta stoybe muyel sbi Chiapas ta stojol México xchi’uk tas bejel banamil. Ti li’e ja’ xchibal cafetería, pe jna’ojtik lek ti ta xich’an to jamel batel ta yak’bel komel slekilal jlumaltike, yu’un stuk no’ox jech yavil ta tael ta manel k’usitik stukik no’ox jech pasanbil yu’unik vinik antsetik ta butik jusep lumetike ta slumal estaroe”, xi lajyal.

Lajyal ti Chiapas ojtikinbil ta ilel ta slekil skajve, ti bu yilubil ja’ ti ech’ abile laj yich’ tael primer lugar mundial ta sventa taza de excelencia de café, yu’un ja’ jech kuchem yu’un spasel k’usi ta xich’ k’anel ta slekil sat, k’alal to ta sts’unel, yik’ xchi’uk smuil, xchi’uk te lajyal ti li’ cafeteríae ja’ jech te chtal sk’upinik ti turismo nacional xchi’uk extanjeroe, yu’un ja’ te ta lekilal ti jlumaltike.

K’alal lajyal ti Marca Chiapas ja’ jun empresa ti lek sk’anojik ti jnaklumetike, jayo’ jech yak’oj ta yo’on skoltael sba ti spasel yabtele, Escandón Cadenas te laj staanbe ta ojtikinel empresarioetik ti jech ta skolta sbaik ta yak’el abtelaletik xchi’uk ti lek ta xtojvanike, jech o xal un, xi,tsotsik sk’oplal yo’ jech yantik xich’ tael batel ko’olejal xchi’uk lekil k’ulejalil ta slumal Chiapas.

Yanuk ti me’ empresaria Beatriz Figueroa Córdova lajyal ti cafeterías Marca Chiapas ja’ jun lekilal spasel abtel ta xak’ komel ti l’ ajvalil ta estaroe, xchi’uk te lajyal ti li’ ta cafetería eta xich’an ak’el ve’eliletik ta sventa platillos gourmet yu’un yan to sba yutsilal k’usitik ach’ik ta xich’an tael ta lajesel ti naka li’ lok’osanbil yu’un jts’unulajeletik ta Chiapas.

“K’alal laj jnop spasel jech ti li’e mu ja’uk no’ox lajnop xchonel jun muil ve’elil, mu jauk no’ox ta sventa stoybel sbi Chiapas xchi’uk México, ja’ jun yak’el ta o’ontonal spasel abtelal, ja ti bu oyutik ta jujun tale, ta sk’an ta xkak’betik yik smuilal; yu’un mu ja’uk no’ox yak’el jbis kajve, ja’ ta sventa yak’el ta jol ko’ontik ti sna’el ti ta jpa-

tike oye pal kirixanoetik ta sts’unubajike, ta sk’elik stuk’ulanik, ja’ jech ti Chiapase. Ta jk’anboxuk ti ak’o jkolta jbatike, ak’o mu xij xi’, jpastik ta slekilal slumal Chiapas”, xi lajyal.

K’alal jamal lajyal ti jtunel jvu’el Rutilio Escandón sba to jech jun xich’ pasel ta sventa Marca Chiapas, ti peserente yu’un Consejo Regulador Marca Chiapas, Manuel Araujo Sánchez, lajyal ti k’u x-elan slekil ta spas yabtelik ti boch’otik xchanojik lek biijil vinik antsetik ta sventa artesania, turismo, alimentoetik xchi’uk k’usitik yantik ta sventa jech stak’ xak’beik smarcail ti k’usitik ts’unubileetike xchi’uk k’usitik ta xich’an paslee. Jech o xal un, te laj yalbe muyubajuk ti me’ empresario ti jech li’ ta slikes spasel sbolomalike.

EL HERALDO ZONA ALTOS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 15

Epal ta mil jnakulmetik ta Chiapas laj xchi’inik Rutilio Escandón Cadenas ta spasel sk’inal Grito de Independencia

Ta balcón yu’un Palacio de Gobierno, ja’ te laj slok’esanbe sbiik ti heroetik yu’un mejikoe xchi’uk te i-avan ta sk’anel lekilal tusanel chapanel, lametel kuxlejal, ko’olejalil xchi’uk yich’el ta muk’ ti jnaklumetike

Ti jtunel jvu’ele chi’inbil k’otel yu’un yajnil Rosalinda Lopez Hernandez, jva’lejetik yu’un Fuerzas Armadas xchi’uk bankilaletik yu’un Poder Judicial xchi’uk Legislativo

SPUKEL A’YEJ/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Ja’ te yabinojik epal ta jmil naklumetik ta Chiapas xchi’uk te ta balcón yu’un Palacion de Gobierno, ti jtunel jvu’e Rutilio Escandón

Cadenas laj slichve svanterail mejiko xchi’uk te laj slok’esanbe sbiik ti boch’otik laj spasik tsots ta yu’unel sba stuk jlumaltike, ta sna’bel sk’ak’alil ti 213 yabilal spasel Grito de Independencia de México. Ti li’ ta spasel k’in yu’un jnaklumetik ta sventa

sna’bil sk’ak’alil svok’eba jlumaltik xchi’uk kolemalil, ti jtunel jvu’ele lajyich’ ak’bel lábaro patrio yu’un escolta ta VII Región

Militar, ja’ jech te ilok’ batel ta balxon, laj snitbe tak’il kampana xchi’uk yaptabel sbiik ti héroes nacionaletike: Miguel Hidalgo, José María Morelos, Josefa Ortiz de Domínguez, Vicente Guerrero, Leona Vicario, Ignacio Allende, Juan Aldama, Mariano Matamoros, xchi’uk jech k’ucha’al sbiik Fray Matías de Córdova xchi’uk

Belisario Domínguez ti ja’ li’ likemik ta slumal Chiapas.

“¡Viva nuestra independencia nacional!, ¡Vivan los pueblos indígenas!, ¡Viva la paz!, ¡Viva la justicia!, ¡Viva la democracia!, ¡Viva la honestidad!, ¡Viva la igualdad de género!, ¡Vivan los derechos humanos!, ¡Viva el humanismo mexicano!, ¡Viva la Cuarta Transformación de México!, ¡Viva Chiapas!, ¡Viva México!, ¡Viva México!, ¡Viva México!”, jech laj yal Escandón Cadenas, xchi’uk ja’ te laj yapta ta yalel xtok ti: ¡Muera la corrupción!

Ta ts’akal xchi’uk yajnil Rosalinda López Hernández, j-abteleltik yu’un soltaroetike xch’u yantik j-abteletik xchi’uk jnaklumetik ta Chiapas, ti jtunel jvu’ele te laj sk’upinik xch’ik’el ti sibaketike Xchi’uk xtok, ti jnaklumetik boch’otik te ik’otik ta sk’elel ti k’ine, ja’ te ep k’usi laj staik ta k’elel tas k’upinel ta spasbel sk’inal ti jlumaltike, ja’ te ik’ejinik Calibre 50, Reyli Barba, Karla Julissa, Roy Benítez xchi’uk Nicoletta, ja’ jech te laj snikesik ta sonik ti yamak’il parkee.

CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 16 EL HERALDO ZONA ALTOS

TE RUTILIO ESCANDÓN LA

XCHA´ YAK´ SK´OPYUN

TE 4T, TE SWOLOJIX TE ME´

CLAUDIA SHEINBAUM

Te k´alal xk´otok ta tsoblej te la yich´ pasel te Yoxebal Tsoblej yun te Konsejo Nasional yun Morena, te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas la xcha´ yal te tulan sk´olal te junax ya yak´ sbaik sok te ya sk´an junax ya xbenikxanbel ta spasel te Xchanebal Transformasión yun te xkuxinel Méjiko, te kaj spas ta ya´wilal 2018 te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador.

Te López

Obrador la yal te tulan sk´olal te koltayel polítika sok te asilo yun te

miles ta tul chiapanekoetik xk´otok sjoinik te ajwalil Rutilio

Escandón ta swenta spasbeyel sk´inul te Aw yun Independensia

Te ajwalil la yich´ joinelyun te yinam Rosalinda López Hernández, representanteetik yun te Fuersas Armadaetik sok te wolawaletik yun te poderetik Judisial sok Lejislatibo. P.16

teChiapasbujts´anaxk´inalyaya´ay sok pajal yakal yich´bel ta wenta te jlumaltik: Rutilio Escandón

[ TSELTAL VARIANTE SAN JUAN CANCUC ]
P.3
Méjiko
COMUNICADO/CDMX
Directora General: Zulma Sánchez Macías | Jueves 21 de septiembre de 2023 | Año 3 | No 210
P. 8-9
mach´a ya sjelolin jilel te AMLO, ya xu´yun ta cheb ajtal te yakuk yich´ix pasel te eleksión yun 2024 P.7
P.7
Te ajwalil wolawan ta spasbeyel sk´inul te 199 ya´wilal te x-ochel ta Federasión yun Méjiko te Chiapas .
Te
te Adán Augusto la yal te ya skoltay sok junax ya yak´sbajsok te Claudia Sheinbaum

La sjachik ta pasel te “Chonbajel Artesanal yun Spasbeyel Sk´inul te Yuil Patrio”

COMUNICADO/TUXTLAGUTIÉRREZ

Te diputada Alejandra Stefany Martínez Coutiño, wolawal ta Komisión yun Spukel Sk´olal Chonbajel sok Spukel Sk´olal te Inversión, la sjach ta pasel ta snaul Kongreso yun Estado te “Chonbajel Artesanal yun Spasbeyel Sk´inul te Yuil Patrio”

Joinbilyun te diputadaetik XPet de la Cruz Cruz, Cecilia López Sánchez sok Lina Nango Molina, te diputada yun MORENA la yal te la yich´ jamel te sti´il te Poder Lejislatibo pa´ ke ya stak´ xchonik te bitik ay yunik sok te bitik ya spasik te artesanaetik sok te artesanoetik yun te slumal Chiapas, jich bit´il te we´eliletik, jalabiletik, lok´ombailetik sok yantik a´telil.

Te Alejandra Stefany Martínez Coutiño, la yal te tulan sk´olal te a´telil arte-

Presidente del Consejo Editorial:

Lic. Jesus López Hernández

Director General:

Lic. Zulma Sánchez Macías

Director Editorial:

L.C.C. César Augusto de Coss Arguello

sanal, melel maba ja´nax te ya yak´ tak´in, soknix ya skanantay sok xk´uxutay te skostumbreik te jlumaltik, teyuk-a te lon tulan sk´olal ta kultura.

Teyuk-a te la yalbey wokolyun te sp´ijilik sok te ya´telik te artesanoetik, te ya yak´ik ta ilel ta ya´telik. Te ya´telik ya yak´ ta ilel te stalel sok te xk´ulejal kultural te slumal Chiapas, xi la yal.

Ta slajibal k´op, la yalbey te jlumaltik te yakuk xbajt yilik

Gerente Administrativo:

Ing. Thania Mercedes Rodríguez Mijangos

Gerente de Circulación

L.C.C. Minerva García Ruiz

te bitik ya xchonik, te ya´telik ya yich´ ak´el ta ilel li´ ta Chonbajel Artesanal.

Traductor Tsotsil variante Chenalhó

Toribio Arias Vásquez

Traductor Tseltal variante San Juan Cancuc Benjamín Rey Gómez

Diseño Editorial:

L.I.A. Jaime Ginés Soriano

L.D.G. Wendy García Martínez

EL HERALDO ZONA ALTOS ES UNA PUBLICACIÓN SEMANAL. JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 I AÑO 3 I N° 210 EDITOR RESPONSABLE EDUARDO SÁNCHEZ MACÍAS. NÚMERO DE CERTIFICADO DE RESERVA DE DERECHO AL USO EXCLUSIVO DEL TÍTULO: 04-2020-021913143600-101. CERTIFICADO DE LICITUD DE TÍTULO Y CONTENIDO EN TRÁMITE DOMICILIO DE LA PUBLICACIÓN, IMPRESO DISTRIBUIDO POR EDITORA SAMHE S.A. DE C.V. CON DOMICILIO 3ª SUR ENTRE 7MA Y 8VA PONIENTE, NÚMERO 822, COLONIA CENTRO, TUXTLA GUTIÉRREZ, CHIAPAS. TELÉFONOS: (961) 6120011, 6113851 HIAPAS C 2 JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS

Te López Obrador la yal te tulan sk´olal te koltayel polítika sok te asilo yun te Méjiko

Te k´alal xk´otok yil te slumal Chile, te muk´ul ajwalil

Andrés Mayel López Obrador la yal te tulan sk´olal te polítika yun asilo ay yun te Méjiko, te la xchajpan jilel te muk´ul ajwalil Lázaro Cárdenas ta swenta skoltayel te españoletik la yich´ik nutsel te k´alal a k´ax te kerra ta slumalik, sok ta swenta skoltayel te jlumaltik judía te k´alal a k´ax te Xchebal Kerra ta Balumilal.

“Lon bujst´anax k´inal ya ka´aytikyun te Méjiko te ja´nax pam lum te ma la yak´ ta

lok´esel te Cuba… ta 1973, te slumal Méjiko sok te ajwalilyun la yak´ik ta ilel te ya skoltayik te defensoretik yun te demokrasia ta Chile, te la staik uts´inel yun jun golpe yun estado (smilel muk´ul ajwalil), te banti a laj te Allende, te ja´ tul lekil winik”.

Ta snaul te embajada, ta banti a k´otik ta lok´el te chilenoetik te la yich´ik abeyel asilo ta Méjiko te k´alal a k´ax te golpe yun Estado sok te muk´ul ajwalil chileno Gabriel Boric, te muk´ul ajwalil la yal te k´alal a k´ax

te chopoliletik namey ta Amérika Latina, te banti la yich´ yip te diktaduraetik (chopol ajwaliletik), te Méjiko la skoltay sok la ya´bey asilo yun te jenteetik yun Arjentina, Uruguay, El Salvador, Nikaragua, Guatemala, sokxan yantik lumetik.

“Te k´alal a k´ax te chopoliletik-ito, ja´ tey la jtaj ta nopel te ya sk´an yich´ pasel lekil sok stojil transformasión, jich te bit´il la yak´ jilel ta ilel te muk´ul ajwalil Allende. Ja´ la sjam jilel bej, ta swenta slekubtesel ta stojil te kuxi-

junax ja´wil ya xtojon kuntik te baluneb snaul poxilaletik.

Jo´ mil 651 millones ta pesos yakal jtojbeltik ta jujuntik ja´wil orita te konsesionetik”.

Te muk´ul ajwalil, la xcholbey sk´olal te tame jich a jil te kontratoetik ay orita, k´ax ta 93 mil millones ta pesos ya yich´ tojel te jayeb ja´wil chapal sk´olal.

nel, ta swenta sleel ta stojil te muk´ul ajwalil.

“Te jo´otik yakal jk´ainbeltik ta spasel te bitik la yak´ jilel ta ilel te muk´ul ajwalil Allende, la jnoptik te ya stak´ ta lekubtesel te snojpilyunik te jlumaltik, pa´ ke jich ya stak´ xlekubel te lumetik o te puebloetik”, xi la yal te López Obrador.

Te k´alal la spajsok te sproyekto te snojpilyun te Allende, te binta tulan sk´olalyunik ta xchebalik, te López Obrador la yal te, ta swenta spasbeyel homenaje te mamal Allende, ya sk´an

yich´ albeyel te ay ju´emix ta ts´ujtesel koel ta Méjiko te me´bajil sok pajal ayix ta ich´el ta wenta te jlumaltik.

“Ta ya´wilal 2010, te k´alal a k´ax ta muk´ul ajwalil yun Méjiko tul chopol winik, bayelub te me´bajetik, te orita ts´ujemix koel. Te a´telil-ito ju´em ta pasel ta skaj te yakal jtup´beltik te elk´ajel, sok yakal xk´uxutaybel te tak´in te ajwalil. Joyob yakal ta koltayel te mach´atik wokol ayik, ja´ nail te me´bajetik”, xi la xcholbey sk´olal.

“Te k´alal a laj yo´tan ta k´op, te muk´ul ajwalil mejikano la yalbey wokolyun te a´telil la spas te embajador yun Méjiko ta Chile k´alal a k´ax te majel yun estado (smilel muk´ul ajwalil), Gonzalo Martínez Corbalá. Sok la yalbey te sme´ stat Allende – te k´otik ta tsoblej ta embajada – te kuxul ta ko´tantik te mamal Allende, maba ch´ayem ta ko´tantik”.

Te k´alal a k´opoj ta sab, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador la xcholbey sk´olal te konsesionarioetik yun te hospitaletik te ma sk´an xch´uunik spasel te spropuesta yun te ajwalil, te yakalik ta albeyel te yich´ manbeyel te bitik ay yunik, ma sk´an xchonbeyik te ajwalil, ja´nax ya sk´an yach´ubtesik te kontratoetik.

Te López Obrador la xcholbey sk´olal te la yich´ chajpanel sjunil te ya yich´ik manel ta mel te konsesionarioetik yun te baluneb hospitaletik te pasbilik ta asosiasionetik públiko-pribadaetik (kontratoetik te la yich´ pasel te k´alal a k´axik ta muk´ul ajwalil te panistaetik Vicente Fox sok Felipe Calderón, sok te priístaetik Enrique Peña Nieto), ta swenta sts´ujtesel koel te tak´in ya slajin te kontratoetik-ito.

“Ya yalik te yakuk jchaptik sts´ujtesel koel te stojol. Mauk, maba jich pasel ya sk´an, melel manchuk tame

ya jts´ujtestik koel, toyemnanix-a”, bayel ya yich´ lajinbeyel stk´in te jlumaltik, xi la yal te muk´ul ajwalil te k´alal a k´opoj ta sab miérkoles.

Jichyunabi, la xcholbey sk´olal te kontratoetik yun smajanel te hospitaletik ta swenta te institutoetik Mejikano yun te Seguro Sosial (IMSS) sok yun Seguridad sok Serbisios Sosialetik yun te A´teletik yun Estado (Issste), te ay stojol jo´ mil 651 millones ta pesos ta jujuntik ja´wil, ta spisil te jayeb ja´wil ak´bil te konsesión k´ax ta 93 mil millones ta pesos tak´in ya slajin.

Jichyunabi, la xcholbey sk´olal te la yak´ ta ilel sok chapel te jayeb lek stojol te bitik majanbil, te konsesionarioetik, te banti la yich´ tael ta ilel te ay jo´ mil 242 millones ta pesos stojol ta spisil te baluneb snaul poxilaletik.

“La jcholbeytik sk´olal te ay jo´ mil (242) millones ta pesos stojol ta spisil te baluneb hospitaletik. Ilanax a wilik te jayeb ya jtojtik, tsobaik ta spisil te jujuntik ja´wil. Ta

“¿Ya a kuyik ta lek-ito? ¿Lekil k´opbal-ito? Sok ja´xan lon chopol sbaj te tame junax ayiksok te ajwaliletik te mach´atik ya spasik te kontratoetik-ito, maba lek, lon chopol sbaj, ilanax a wilik. ¡93 millones ta pesos! ¿jayebtoxan ya yich´ moesel te stojol?”.

“Te binta yakal kalbeltik, ta stojil k´op, maba yakal kalbeltik te ‘ya jtup´tik te kontrato’. Mauk. ‘Bayel ja´wil la a wich´ikix abeyel bayel tak´inyun, ma jk´an jtojtikixbel ta tab ja´wil te bit´il chapal ta kontrato, melel lon bayel, ja´ jun elk´ajel. Yanejix te bit´il la yich´ pasel te a´teliletik, te k´alal la a wich´ abeyel te kontrato yun junax a wo´tansok te ajwalil, ja´naxyunts´in, yanejix, ja´ix tulan sk´olal orita te jlumaltik, te mejikanoetik. Jichyunabi, maba jpojbeytikat te a hospital, maba ya kelk´anbeytikat te bitik ay a wu´un, ya jtojtik te jayeb stojol te a hospital, spisil te bitik ay yun, jimnax ya jtojtik, maba ta k´unultik. Ja´ jich lek ya chip´ chapal-a”, xi la yal.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX

K´alaltel ta palasio federal, te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador wolawan ta spasbeyel sk´inul te 213 ya´wilal te Aw yun Independensia, la xtuch ta yo´ jajchelal te sbandera Méjiko, la yal te ya sk´an te yakuk xlaj te elk´ajel ta jlumaltik, te rasismo, te tuybajel sok te diskriminasión (uts´inel).

Joinbilyun te doktora

Beatriz Gutiérrez Müller, te muk´ul ajwalil yun te Méjiko

la yalbey sbiil te antsetik sok te winiketik la spasik lucha ta swenta te jlumaltik.

Te k´alal a xtuchilay te bandera, la yal balunlajuneb ta kum “kuxinuk”, jich bit´il te la yalbey kum te jlumaltik ayik ta yantik lum (“migranteetik”) sok ta swenta te demokrasia.

Ta patilal, la yil te ixtabil artifisialetik te la yich´ tilesel ta yamak´il sókalo mejikano, te k´alal la yich´ tijel son mejikana, ta patilal, la sts´akbel te bitik pasel ya sk´an.

Te AMLO la yak´ ta ilel te xchopolil te konsesionarioetik xchapoj sk´opiksok te hospitaletik; ya sk´an spasikxan te kontratoetik
Te López Obrador la yal te ya sk´an xtup´ te rasismo sok te diskriminasión (uts´inel)
DAVID MARTÍNEZ/CDMX
JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 3 EL HERALDO ZONA ALTOS

TE RUTILIO ESCANDÓN LA XCHA´

YAK´ SK´OPYUN TE 4T, TE SWOLOJIX

TE ME´ CLAUDIA SHEINBAUM

COMUNICADO/CDMX

Te k´alal xk´otok ta tsoblej te la yich´ pasel te Yoxebal Tsoblej yun te Konsejo Nasional yun Morena, te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas la xcha´ yal te tulan sk´olal te junax ya yak´ sbaik sok te ya sk´an junax ya xbenikxanbel ta spasel te Xchanebal Transformasión yun te xkuxinel Méjiko, te kaj spas ta ya´wilal 2018 te muk´ul ajwalil yun te Repúblika, Andrés Mayel López Obrador.

Te k´alal la yich´ pasel te tsoblej-ito, te banti la yich´ abeyel sjunil te jil ta Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal

Transformasión te Claudia Sheinbaum Pardo, te ajwalil chiapaneko la yal te, chikan bayik ayik, ya sk´an te junax ya xbenik ta swenta slekubtesel te jlumaltik, ya sk´an spasik te a´teliletik, ja´naxyunts´in, ja´xan nail ya sk´an yich´ ilel sok pasel te polítika yun skoltayel

te mach´atik wokol ayik ta Méjiko.

“Jich te bit´il yaloj te muk´ul ajwalil López Obrador, te lekil a´telil sok yich´el ta muk´ te jlumaltik, teyuk-a te lekubenix yo´tan te jlumaltik ta swenta te institusionetik, sok ja´ jich ya yich´xanbel pasel; teyuk-a te ya sk´an junax ya kak´ jbajtik, ya sk´an te junax ya xbenotiksok te wolawal me´ Claudia Sheinbaum, tul p´ijil ants, ma spas lotil sok ya sna´ spasel te a´teliletik, te yich´o ta wenta te jmobimientotik”, xi la yal.

Te k´alal la yich´ pasel te Yoxebal Tsoblej, te Claudia Sheinbaum la yal te binta tulan sk´olalyun te Xchanebal Transformasión ja´ te stup´el te elk´ajel, te lek yakal ta k´oel ta pasel. La yal te yakalix ta lekubel te binta ut´il ya x-a´tejik te ajwaliletik, ma´yukix ta uts´inel te jlumaltik, yakal ta ich´el ta muk´ te sk´opik, jamal sbeik ta tsoblej sok yakal ta pukel sk´olal stup´el te uts´inel.

“Sok ayix ta a´teltuunele-

tik te antsetik, te ma´yukbay jich la yich´ pasel te nailaltel: ay antsetik ta gabinete, ay antsetik ta congreso, ay lajun tul antsetik ta ajwalil, ja´xan bayel te antsetik ta Suprema Korte, ajwalil ants ta Banko yun Méjiko sok te wolawal ants yun Skoltayel te Transformasión. Ya kalbeyex te ya xk´ot ta pasel ta bitik albil sk´olal, sok lek ya jpastik te bitik ya sk´an te jlu-

maltik, ya jcha´ kal melel ya jna´ te tulan sk´olal te binta yakal ta pasel ta jlumaltik”, xi la yal.

Jichek te wolawal yun te Morena, Mario Delgado Carrillo, la yal te binta a k´ot ta pasel-ito, ja´ sresultadoil te yakal ta ich´el ta wenta te snojpiyunik te slumal Méjiko, ja´ tey chikan ta ilel te ya yich´ ak´el k´axel te poder, te wolawel sok te

a´teltuunelil, te la yich´ pasel ta jun muk´ul mobimiento polítiko sok sosial yun te Méjiko.

“Maba yorail ya jxat´ jbajtik, ya sk´an junax ya jtsobtik ta spisil te estrukturaetik sok te wolawaletik, spisil joy jbajtik, ya sk´an jkoltay jbajtik, kich´ jbajtik ta muk´ sok kich´tik ta wenta te proyekto yun te joytik me´ Claudia”, xi la xcholbey sk´olal.

EL HERALDO ZONA ALTOS
CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 4

Te mach´atik la spasik te tsaltombasok te Claudia Sheinbaum: jich bit´il te Adán Augusto López, Ricardo Monreal, Gerardo Fernández Noroña sok te Mayel Velasco, pajal la yalik te ya sk´an junax ya yak´ sbaik ta swenta sju´tesel ta pasel te Xchanebal Transformasión yun te xkuxinel te Méjiko.

EL HERALDO ZONA ALTOS
JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 5

te SSyPC la ya´bey koltayel te mach´atik talemik ta yantik lum te ayik ta Chiapas

COMUNICADO/TUXTLAGUTIÉRREZ

Te woawal yun te Seguridad sok Proteksión Siudadana, Gabriela Zepeda Soto, wolawan ta xtuchbeyel sbanderail ta swenta slok´eselbel te koltayel yun te mach´atik talemik ta yantik lum, te la sk´ebanik te mach´atik ya x-a´tejik li´ ta snaul kanan, te banti la yal te ja´ jich yakal ta pasel te bit´il yaloj te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas sok te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, junax yakalik ta a´tel ta swenta ta swenta skanantayel sok skoltayel te mach´atik talemik ta yantik lum, ta swenta yich´el ta muk´ te sderechoik.

Te k´alal a k´opoj te komisaria jeneral, la yalbey wokolyun te a´teletik li´ ta snaul kanan te la spasikek te a´telil-ito, ta swenta skoltayel te jlumaltik, te banti la yal te ya xbajt ta albergueetik yun Tapachula: Belén, Lekil Pastor sok ta Sentro yun Superasión yun Ants A.C. te bitik la yich´ ak´el.

“Te a´teliletik-ito, ta swenta skoltayel te mach´atik wokol ayik, ja´ ta swenta sk´oesel ta pasel te polítikaetik yun te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas sok te muk´ul ajwalil Andrés Mayel López Obrador, te lek yakalik ta a´tel sok yakal skoltaybelik te jlumaltik, te ja´ tulan sk´o-

lalyunik te slekubtesel ta pajal te jlumaltik sok yich´el ta muk´ te sderechoik; te mach´atik ya x-a´tejotik ta Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana ya jpastikxanbel te a´telietik-ito ta swenta skoltayel te mach´atik talemik ta yantik lum”, xi la yal.

Ta slajibal k´op, la xcha´ yal te yak´oj sk´op te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana ta swenta skoanantayel te jlumaltik sok yich´el ta muk´ te sjunil mantaliletik, jich te bit´il chapal sk´olalyun te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas.

Te k´alal la yich´ pasel te tulan sk´olal tsoblej-ito, te la xchajpan te komisaria Ivonne Miroslava Abarca Velázquez, wolawal ta Unidad yun Derechos Humanoetik sok Skoltayel Uts´ineletik, k´otik ta lok´el te mach´atik ya x-a´tejik ta Subsekretaríaetik, Koordinasionetik, Direksionetik sok Unidadetik yun te Sekretaría-ito.

CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 6
EL HERALDO ZONA ALTOS

Te mach´a ya sjelolin jilel te AMLO, ya xu´yun ta cheb ajtal te yakuk yich´ix pasel te eleksión yun 2024

Te enkuesta la yich´ ta k´op mil ta tul jlumaltik

EL HERALDO DIGITAL/CDMX

Te mach´a ya sjelolin jilel ta Muk´ul Ajwalil yun Méjiko te Andrés Mayel

López Obrador, mato xna´balek, ta skaj te ja´ ya sleik sok yak´ik ochel ta tsaltomba te mach´atik lon lek yunik te jujuntik partidoetik.

Te partido yun te Mobimiento yun Rejenerasión Nasional ja´ ya yak´ ochel te me´ Claudia Sheinbaum, te Frente Amplio yun Méjiko

ja´ ya yak´ ochel te me´ Xóchitl Gálvez ta swenta sleel te muk´ul ajwalil.

Te Instituto Nasional Elektoral sk´olal ya yik´ ta spasel votar te 95 millones ta tul mejikanoetik ta swenta sleel te muk´ul ajwalil yun Méjiko. Soknix tey ya yich´ leel te ajwaliletik yun ta pamapam lumetik, melel yakal yalbelik te jlumaltik te yakuk skoltayik te kandidatetik yunik.

Te Claudia Sheinbaum bayel ya xu´yun tame ta Morena

Jich te bit´il la yak´ ta na´el wajey cha´jey te enkuesta yun Poligrama te la spas sok Te Heraldo Media Group, te ayuk ya

“Ya kich´tik ta muk´ te sk´op te Muk´ul Ajwalil, te wolawal kuntik, sok ya swolotikxanbeel”, xi la yal te Sheinbaum Pardo

Te Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun Skoltayel te Transformasión, Claudia Sheinbaum Pardo, la stsob sbajsok te Adán Augusto López Hernández, sok te mach´atik junax a bensok te mamal tabaskeño te k´alal la spas te 187 Tsoblejetik yun Spukel K´opetik.

Te Sheinbaum Pardo la yich´ awtayel ta “Wolawal,

Wolawal”, te la yich´ awtayelyun te lajun winik ta tul senadoraetik sok senadoretik, diputadaetik sok diputado federaletik sok lokaletik, alkalde ants sok winik munisipaletik, soknix te wolawaletik ta pamapam lum te la sjoin te López Hernández te k´alal la sbeintay lajuneb xchan winik k´aal te slumal Méjiko.

Te k´alal la stsob sbaik ta hotel ta yolilal te Siudad yun Méjiko, te Sheinbaum la yal tulan sk´olal te a´telil spasoj te López Hernández, la yal te “ya sna´ lek spasel sok xchajpanel jenteetik, yaj jna´ lok lek ya x-a´tej te Adán”.

Te k´alal la stsob sbaik, te bantinix a k´ot ta lok´elek te wolawal nasional yun te Morena, Mario Delgado Carrillo, te Wolawal Ants

Nasional la yal te “junax ya x-a´tejotik swenta jich ya yich´ chajpanel te jenteetik te pamapam lumetik; ya kalbey te joytak te ya sk´an junax ya kak´ jbajtik, swenta jich lek ya yich´pasel te a´telil yun sleel te a´teltuuneletik”.

La yal te “binta nail ya jpastik ja´ te ya jchap jbajtiksok te partidoetik te junax ayotiksok, te xchebal, ja´ te ya kik´tik te jlumaltik, melel ya sk´an jambeytik sti´il te proseso”, xi la xcholbey sk´olal.

Ta swenta te k´opyun Marcelo Ebrard Casaubón, la xcha´ yal te ma´yuk mach´a makbil sbej, sok “ja´ ya snop tame ya yak´ sbaj-a te binta ya jpastik.

Te sjoytak ya skoltayik te Morena, ma sk´an skoltayik yan partido. Teyuk a te ya kalbeytik te Marcelo te

jamal sbej”, xi la yal. Soknix la xcha´ yal te “ya kich´tik ta muk´ te sk´op te Muk´ul Ajwalil, te wolawal kuntik, sok ya swolotikxanbeel, ya sk´an jpastikxanbel te movimiento yun te Muk´ul Ajwalil, jkoltaytikxanbel te Andrés Mayel

López Obrador, te yakuk

xjil ta yo´tanik te jlumaltik te slekil ya´tel”.

Te k´alal la yich´ albeyel te bujts´anuknax k´inal ya ya´ay te k´ot ta lok´el, te Adán Augusto

López Hernández la yalbey te mach´atik a k´otik ta lok´el “te binta lon tulan sk´olal ja´ te sk´anoj

yich´ix leel te ajwaliletik te ka´al-ito, jamal chikan ta ilel te ja´ ya xu´yun te Claudia Sheinbaum, te wolawal Nasional orita yun te Komitéetik yun Skoltayel te Xchanebal Transformasión.

Te yajtalul votoetik te la yak´ ta ilel te enkuesta-ito, la yak´ ta ilel te ya staj k´oel koltayel 44.2 por ciento te me´el k´axemix ta ajwalil ta kapital yun Méjiko. Te ya kaltike, ta lajlajun tul jlumaltik, ay chan tul mach´atik ya skoltay te me´el-ito, te la yich´ abeyelyun te muk´ul ajwalil López Obrador te namate´il yun te ak´mantal.

sbaik sok te yak´oj sk´opik te junax ya x-a´tejik: Ya kalbeytikat te jo´otik ya jkanantaytik te mobimiento a woloj, sok spisil ya jpastik te bitik pasel ya sk´an, ya x-a´tejotik ta swenta te movimiento sok te Claudia”.

La xcha´ yak´ sk´op t stool te ants a ju´yun te enkuesta, te Wolawal Nasional yun te Komitéetik yun Transformasión, melel “ya jk´an kalbeytikat te ya jkoltaytikat, sok te junax ayotiksok te mobimiento sok te Claudia. Junax ya xbenotik ta jpisiltik sok ta swenta yich´el ta muk´ te Morena”.

DAVID MARTÍNEZ/CDMX
JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 7 EL HERALDO ZONA ALTOS
te Adán Augusto la yal te ya skoltay sok junax ya yak´sbajsok te Claudia Sheinbaum Pardo

te Chiapas bujts´anax k´inal ya ya´ay sok pajal yakal yich´bel ta wenta te jlumaltik: Rutilio Escandón

Te ajwalil wolawan ta spasbeyel sk´inul te 199 ya´wilal te x-ochel ta Federasión yun Méjiko te Chiapas

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas wolawan ta spasbeyel sk´inul te ts´akaj 199 ya´wilal te x-ochel ta Federasión yun Méjiko te Chiapas, te la yal te ja´ tey chikan ta ilel te joyob pajal yakal ta ich´el ta wenta te slumal Chiapas, melel te ta sk´aalel chanlajuneb yun septiembre yun te ya´wilal 1824 la xchap sk´opik te jlumaltik.

“Ta snojpilyunik, la stsob sbaik, te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik la xchapik te yak´ ochel sbaik ta jlumal mejikana, y jich te bit´il ayix 199 ya´wilal, ay yanejemix te jlumaltik, ja´xan bayel yanejemix te slajibaltel ja´wil te k´alal a kajtel ta ajwalil te Xchanebal Transformasión, melel te orita ayix lekil polítika yun yich´el ta wenta sok ta muk´ te sderechoik te jlumaltik. Lon bujts´anax k´inal ya ka´aytikyun te

yakal ta ich´el ta wenta te jlumaltik, te jamal sbej sok te junax aysok te slumal mejikana”, xi la yal. Jichyunabi, te ajwalil la yal te, ta swenta te ya yich´ leel a´teltuunel li´ ta yan ja´wil, te Chiapas ya sk´an

yak´ ta ilel te slekilal, te manchuk sjin sbaj sok yuts´in sbaik te jlumaltik, ya sk´an te junax ya xbenik ta swenta slekubtesel te jlumaltik, melel te lekil polítika ja´ te a´tel sok skoltayel te jlumaltik.

Te k´alal a sjoinej te wolawaletik yun te poderetik Lejislatibo sok Judisial yun te jlumaltik, te ajwalil la yal te yak´oj sk´op ta stool te Méjiko te Chiapas, te sk´ano sbaik, teyuk-a te yakal yak´bel ta

8 . JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 EL HERALDO ZONA ALTOS

ilel te sk´ulejal yun lum k´inal sok kultural, teyuk-a te la yal te: “Tulan sk´olal te ya sk´an junax ya kak´ jbajtik, te jlumaltik sok te ajwalil, sok te ya sk´an kak´tik ta ilel te slekilal te jlumaltik, melel junax ayotiksok te Xchanebal Transformasión yun te Méjiko”.

Soknix la yal te, yejtal te k´alal a ochtel ta muk´ul ajwalil te Andrés Mayel

López Obrador, ay bayel lekubenix te jlumaltik. La xcholbey sk´olal te ay la yich´ abeyel ox mil k´alal ta jo´ mil millones ta pesos ta jujuntik ja´wil te nailaltel te Chiapas, ja´naxyunts´in, ta ya´wilal 2022, te jlumaltik ay la yich´ abeyel 32 mil millones ta pesos ta koltayel federaletik, sok te ja´wilito sk´olal ya yich´ abeyel 37 mil millones ta pesos.

Jichek te wolawal majistrado yun te Poder Judisial yun Estado, Guillermo Ramos Pérez, la yal te jich te bit´il a ts´akajxan jun

ja´wil te k´alal la snop te Chiapas te ya yak´ sbaj ta nasionalidad mejikana, ja´ tey chikan ta ilel te binta ut´il ya x-a´tej te

ajwalil orita, te ya x-a´tej ta swenta te demokrasia, te ay xk´uxul yo´tan sok te ya xkoltaywan ta swenta slekubtesel te jlumaltik Jichek te diputada wolawal ta Mexa Direktiba yun te Kongreso yun Estado, Sonia Catalina Álvarez, la yal te lon tulan sk´olal te binta la yich´ pasel-ito ta swenta pajal yich´el ta wenta te jlumaltik, jich te bit´il yakal spasbel te ajwalil Rutilio Escandón, te spisil yakal sk´ainbel sok xch´uunbel spasel te bitik chapal sk´olalyun te muk´ul ajwalil López Obrador ta swenta slekubtesel te Chiapas, yakal skoltaybel te jlumaltik ta swenta stup´el te me´abail sok te elk´ajel.

JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 GOBIERNO EL HERALDO ZONA ALTOS

TE RUTILIO ESCANDÓN LA SPASBEY

SK´INUL KARRETERA TA LOKALIDAD EL RANCHO, TA SLUMAL HUIXTÁN

COMUNICADO/HUIXTÁN

Ta slumal Huixtán, te ajwalil Rutilio Escandón

Cadenas la spasbey sk´inul te bej karretera sok cheb puenteetik yun karroetik ta bej yun Huixtán-Oxchuk, ta lokalidad El Rancho, ja´ jun a´telil te ya slekubtesbey sbej te jlumaltik sok te yijkatsik, jich ma xk´axix swokolik ta beel-a.

Te k´alal la yil te a´telil la yich´ pasel-ito, te banti la yich´ tuuntesel 41.2 millones ta pesos tak´in, lek la yich´ pasel, te Escandón

Cadenas la yal ya yich´ ju´tesel ta pasel yan bej karretera te ja´wil-ito, ta ya´wilal 2024 ya yich´xanbel pasel yan jun kilómetro.

“Lek la yich´ jilel pasel te karreteraetik sok te puenteetik-ito, ma xbolob yun te ja´lel k´inal, ja´yunik te jlumaltik swenta jich ya

stak´ xlok´ xchonik te bitik ay yunik, swenta jich ya stak´ xbajtik ta snaul poxilal, ta nopjun sok ta spisil te bitik ya spasik. Ja justisia ta stool te slumal Huxtán, te ja´ pam lum te ya skoltayel melel ya sk´an xlekubik, te a´teliletik-ito ya yach´ubtes sok slekubtes te lum-ito te ya bayel skultura”, xi la xcholbey sk´olal.

Jichek te wolawal yun te Komisión yun Beetik sok Infraestruktura

Hidráulika, Jorge Luis Gómez Jiménez, la yak´ sk´opyun te ya skoltayxanbel te bats´il lumetik pa´ ke jich ya xlekubik, melel te nailaltel la yich´ik ch´ojel jilel ta o´tanil, xi la yal.

“Te ajwaliletik yun te Xchanebal Transformasión ja’ tulan sk’olalyunik te mach’atik wokol ayik, teyuk-a te maba ya jkejchantik ta skoltayel te jlu-

maltik”.

La yak’ ta na’el te, ta swenta xk’uxutayel sok skanantayel te beetik karretera yun te jlumaltik, te Komisión yun Beetik sok Infraestruktura

Hidráulika ya spasek te kampaña sbiil “Te k’aalito ya jmes te jkarretera”, te ya yich’ pasel ta lajuneb xchan winik septiembre sok sbabial yun oktubre ta swenta skanantayel te lum

k’inal, slok’esel sok stup’el te k’a’paletik ta karretera federaletik, estataletik sok komunidadetik.

Te wolawal yun te Kámara Mejikana yun te Industria yun Konstruksión,

GOBIERNO JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 10 EL HERALDO ZONA ALTOS

Anakaren Gómez Zuart, la yal te jich te bit’il konstruktoraetik yun jlumaltik ya spas te a’telil-ito, sok te ja’nix ya yich’ ik’el ta a’tel te jlumaltik, ya xlekub te beetik sok te stak’inikte

jme’ jtatik li’ ta sona. La yal te ta swenta te junax yakalik ta a’tel te jlumaltik, te ajwalil sok te sektor produktibo, te ajwalil ma’yukbay yakal yik’bel ta a’tel te kontsuktoraetik yun yan

lum, te tak’in yakal ta jilel ta Chiapas.

Ta spasel representar te mach’atik la staik koltayel, te Javier Martínez Vargas, yajwalul komon k’inal Te Ranchoetik, la spak’ sk’abyun te a’telil-ito sok te tal ta ilaw te ajwalil, la yal te ja’ sbabial ajwalil te tal ta ilaw, te yakal ya’aybel stool sok xchajpanbel te bitik ya xtuunyun te lokalidad-ito, jich te bit’il la yich’ pasel te a’telil-ito, te ya slekubtes te beetik sok jich ya stak’ staik poxtayel te jlumaltik, xbajtik ta snaul nopjun, xbajt xchonik te bitik ay yunik sok jich ya stak’ xbajt xchajpanik te sjunik ta snaul a’teletik yun te ajwalil.

JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 GOBIERNO 11
EL HERALDO ZONA ALTOS

te Rutilio Escandón la ya´bey skarroik, bitik ya xtuunyunik, sk´uik sok tak´in te a´teletik yun te SSyPC

COMUNICADO/TUXTLAGUTIÉRREZ

Te k´alal la yich´ abeyel motopatrullaetik, bitik ya xtuunyunik, sk´uik, tak´in sok sertifikadoik te kananetik yun te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana (SSyPC), te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ya ya´beyxanbel stak´inal ta swenta slekubtesel te kanantayel yun te jlumaltik, ta swenta xchajpanel ta lek sok sp´ijubtesel te kananetik, ta swenta slekubetesel sok yich´el ta muk´ te sderechoik te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik.

Maba ja´nax te li´ ayotik ta swenta yalbeyel wokolyunik, soknix ta swenta xchajpanel te bitik ya xtuunyunik ta spasel te ya´telik, sok ta swenta ya´beyel te koltayel tak´in. Te jo´otik ja´ jun ajwalil te lek yakalotik ta a´tel, ma jpastik lotil, teyuk-a te ay ju´em ta tsobelkuntik te tak´in te yakal ta tuuntesel ta swenta slekubtesel te kananetik yun jlumaltik; ja´ ta swenta slekubtesel te ya´telik te antsetik sok te winik kananetik”, xi la yal.

Te k´alal la yich´ pasel te tsoblej-ito, te bantinix la yich´ abeyel stujk´ik te kananetik yun jlumaltik ta yantik munisipioetik, te ajwalil la yal te tulan sk´olal sok la yal wokolyun te lekil a´telil yakal spasbelik te kananetik, ta swenta skoltayel sok skanantayel te bitik ay yunik te jlumaltik chiapaneketik sok te chiapanekoetik.

Te k´alal la yal te bujts´anax k´inal ya ya´ayun te skananik te slumal Chiapas, te Escandón Cadenas la yalbey te jlumaltik te ya sk´an junax ya yak´xanbel sbaik, te junukxan ya x-a´tejik ta swenta skanantayel sok yich´el ta muk´ te sderechoik te jlumaltik, ma´yuk stsael, ta swenta slekubtesel te slumal Chiapas, te banti pajal ya stak´ xlekubel xkuxinel te jlumaltik.

Te k´alal a k´opoj te wolawal yun te Seguridad sok Proteksión Siudadana, Gabriela Zepeda Soto, la yal wokolyun te la yich´ ak´el te motopatrullaetik, lanchaetik sok te sertifikadoetik yun te kananetik. Sok la yal te pajal yakalik ta koltayel ta tak´in te kananetik, ta swenta yich´el ta wenta sok slekubtesel te ya´telik. Jichek te wolawal yun te

Hacienda, Javier Jiménez Jiménez, la yal te lek yakal ta kanantayel sok tsobel te stak´inal jlumaltik, te ma´yukbay jich pastajem ta nailaltel, teyuk-a te ay ju´em ta chajpanel ta lek te kananetik, sok ja´ sbabial a te pajal yakalix ta koltayel ta tak´in te kananetik yun te Sekretaría yun Seguridad sok Proteksión Siudadana yun jlumaltik.

EL HERALDO ZONA ALTOS
CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 12

Te Rutilio Escandón la slajinbey sk’olal ta pasel te Sbabial Tsoblej Nasional yun te Nojptesel ta A’tel ta Sektor Artesanal

COMUNICADO/SCLC

Te k’alal la yich’ pasbeyel sk’inul ta swenta slajinel sk’olal ta pasel te Sbabial Tsoblej Nasional yun te Nojptesel ta A’tel ta Sektor Artesanal 2023, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te Ajwalil yun te Xchanebal Transformasión, te swoloj te muk’ul ajwalil yun te Republika, Andrés Mayel López Obrador, tulan sk’olal yakal ta nojptesel ta a’tel te jlumaltik, teyuk-a te ay ts’ujemix koel te me’bajil sok pajal yakalix ta ich’el ta wenta te yajwalul Chiapas sok Méjiko.

K’alaltel ta slumal Jobel, te ajwalil la yal te ay pasbilix kapasitar o nojptesel 274 mil ta tul antsetik sok winiketik ta talleretik yun artesanía sok ta yantik a’teliletik, ta swenta ya’beyel ya’tel te jlumaltik, te yakal ta pasel ta Programaetik yun Bienestar te junax yakal spasbeliksok te Federasión, ay ju’emix ta ts’ujtesel koel 10.6 por ciento te me’bajil, te jlumaltik ja’ pam lum te bayel ts’ujem koelyun te me’bajal ta spamal slumal Méjiko.

“Yakal jk’oesbeltik ta pasel te albil sk’olal te junax ya xbenotiksok te jenteetik, teyuk-a te yakal jbeintaybeltik te komunidadetik, chikan bayukto ayik, ta swenta yich’beyelbel te koltayeletik yun te jlumaltik, jich bit’il te nojptesel ta

a’tel, melel ja’ jich ya yich’ ik chajpanel te antsetik sok te winiketik pa’ ke ya xlekub te xkuxinelik sok xk’ot ta paselyunik te bitik snopojik spasel”, xi la yal.

Te Escandón Cadenas la yalbey sbujts’ k’inal ya’ay te mach’atik la yich’ik nojptesel ta tsoblej nasional yun te artesanía, soknix la xcha’ yak’ sk’opyun te ya skoltayxanbel te bitik ya snaik spasel te artesanaetik sok te artesanoetik, melel te bitik ya spasik tulan sk’olal ta kultura, te banti ya yak’ik ta ilel te sk’ulejal kultura yun te bats’il lumetik, sok jich ma xtup’ te binta ut’il ya yich’ pasel te a’teliletik, sok jich ya xlekub stak’inik te mach’atik ya spasik te a’telil-ito.

Te k’alal la xcholbey sk’olal te lak ay te Chiapas, sok bujts’anax k’inal ya ya’ay te jlumaltik, manchuk tame ay mach’atik ya sk’an slo’loyik te jlumaltik, te ajwalil la yalbey te komunidadetik te manchuk ya spasik k’op, te junuknax ya yak’ sbaik sok bujts’anuknax k’inal ya ya’ayik, sok te junuknax ya xbenik pa’ ke jich ya xlekubel te jlumaltik. Te k’alal a k’opoj te wolawal yun te Snaul ta Nojptesel ta A’tel, Mario Hernández González, la yal, te artesaníaetik ya yak’ ta ilel te st’ujbilal te jlumaltik sok te kultura, sok la xcholbey sk’olal te Kongreso Nasional ja’ ta swenta sleel te yakuk xlekub stak’inik te jlumaltik soknix te kulturaetik. Soknix la spak’ sk’abyun te Instituto yun Kapasitasión sok Binkuladión Teknolójika yun te Slumal Chiapas (Icatech) te la xchap ta pasel te a’telil artesanal, te ja’ ta swenta slekubtesel xkuxinel te komunidadetik.

EL HERALDO ZONA ALTOS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 13

Rutilio

COMUNICADO/TUXTLA GUTIÉRREZ

Te k´alal la stsob sbajsok te Sgabinete Legal sok Ampliado, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la yal te ja´ wokolayalyun te lek yakal ta tuuntesel sok yakal ta kanantayel te stak´inal jlumaltik, lek yakal ta ju´el ta pasel ta a´teliletik yun salud, nopjunil, skanantayel jlumaltik, tajimal sok hasienda públika, teyuk-a te yakal ta lekubel xkuxinel sok pajal yakal ta ich´el ta wenta te jlumaltik.

La yal te lek ay te Chiapas ta swenta stup´el te chameletik yun dengue, sika sok chikungunya, ja´naxyunts´in, la yal te ya sk´an yich´ abeyel yipal te skanantayel jbajtik swenta jich ma staotik te chameletik-ito; ta swenta te COVID-19, la yal te lek ju´em ta makel sok poxtayel te virus ta jlumaltik, ja´naxyunts´in, la yal te ya sk´an ma jkejchantik te sknantayel jbajtik, melel ayto yip te chamel, maba tup´en ta mel.

La xcholbey sk´olal te, ta swenta te yakal ta tsobel sok lekubtesel te stak´inal te institusionetik, ju´emix ta lekubtesel te sistema yun salud, te banti ay lekubtesbilix te snaul poxilaletik, jich bit´il ay jambi-

lix snaul hemodiálisis ta hospitaletik yun jlumaltik ta slumal Tapachula, Pichukalko, Palenke, Komitán, Jobel, Tuxtla, sok ta yantik lum, sok la yalbey te wolawal yun te salud te ya sk´an yil sok xchap binta ut´il ya stak´ yich´ pasel ta slumal Okosingo te snaul poxilal-ito.

Ta swenta te nopjunil, te ajwalil la yal wokolyun sok te tulan sk´olal te tak´inetik ak´bil te Cobach sok te Cecytech, ta swenta slekubtesel sok yach´ubtesel te snaul nopjun, sok ta swenta xchajpanel te bitik ya xtuun ta nopjun, soknix te ay ak´bil koltayel yun te tsaltomba ta tajimal, kulturaletik sok sientífikaetik. Ta swenta te tajimal, la xcholbey sk´olal

te yakal ta ach´ubtesel te snaul tajimaliletik ta spisil munisipioetik, ta swenta slekubtesel te salud sok te jlumaltik.

Soknix la yal te lek pasbil te a´teliletik ta skanantayel te jlumaltik, melel ja´ wokolayalyun te a´teliletik yakal ta pasel ju´em ta ilel sok lekubtesel te chopoliletik yak´oj te ja´lel k´inal, sikil k´inal, noel ja´etik sok te jemel lumetik, soknix te xchopolil te tojkaletik. La yalbey te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik te yakuk xkoltaywanik ta spasel te skuyul tulan ja´al ya yich´ pasel ta sk´aalel balunlajuneb yun septiembre.

Te k´alal la stsob sbaikito, te la yich´ pasel ta Spalasio Ajwalil, te Escandón Cadenas soknix la yalbey te wolawaletik yun te dependensiaetik te ya sk´an yilik te lek ya yich´ tuuntesel te tak´in ta swenta skoltayel te jlumaltik, ya sk´an lek ya stuuntesik te tak´in pa´ ke jich ma staj smulik sok ya sk´an lek ya xchapik te binta ut´il ya yich´ tuuntesel te stak´inal jlumaltik. Sok la yal te ja´ wokolayalyun te lek yakal ta tuuntesel te tak´in, ma´yukbay ak´bil ta betil te jlumaltik, sok ay ju´emix ta tojel te betiletik yak´ojik jilel te nailal ajwaliletik.

CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 14
EL HERALDO ZONA ALTOS
Te
Escandón la yal te ay ju´emix ta lekubtesel te snaul poxilaletik, nopjunil, PC, tajimal sok te hasienda públika

te Rutilio Escandón la spasbey sk´inul te xchebal Kafetería Marka Chiapas ta slumal Berriosábal

COMUNICADO/BERRIOZÁBAL

Ta slumal Berriosábal, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la spasbey sk´inul te xchebal Kafetería Marka Chiapas, te banti la yal te tulan sk´olal te snaul kajpelito ta swenta slekubtesel te xchonel kajpel, melel maba ja´nax te ya slekubtesbey stak´inal jlumaltik te empresaetik, soknix ya slekubtes ta chonel te uch´baliletik sok te we´eliletik, te k´uiletik, artesaníaetik, oaliletik sokxan yantik lekil a´teliletik, te lek ya spasik te jlumaltik chiapanekaetik sok chiapanekoetik.

“Ja´ jun snaul kajpel te yich´ibey sbiil te lekilal kajpel, ya jna´tik te lek ya xch´am, melel te Marka Chiapas ja´ jun empresa yun jlumaltik te yakal spukbel sk´olal te Chiapas ta Méjiko sok ta spamal balumilal. Ja´ xchebal a te kefetería, ya jna´tik te ya yich´xan pasel yantik ta swenta slekubtesel te jlumaltik, melel ja´ tey ya stak´ yich´ chonel te bitik ay yun te jlumaltik, te ya´telik te antsetik sok te winiketik yun te slumal Chiapas”, xi la yal.

La yal te chikan sk´olal te lon lek te skajpel Chiapas, teyuk-a te ju´yun te tsaltomba yun lekil taza yun kajpel te k´axixtel yan ja´wil, te tsaltomba ta spamal balumilal, ta skaj te lon lekil kajpel, te bit´il ya yich´ pasel, sbujts´ sok yik´, sok la xcholbey sk´olal te jich te bit´il la yich´ pasel te kafetería-ito, ya stak´ smulanik yuch´el te kajpel te mach´atik ya xtalik ta ilaw.

Te k´alal la xcholbey sk´olal te ja´ jun empresa tulan sk´olal yunik te chiapanekoetik te Marka Chiapas, teyuk-a te yak´oj sk´op ta skoltayel, te Escandón Cadenas la yalbey wokolyun te empresarioetik, melel lek yakal ya´bel ya´tel sok stojol te jlumaltik, teyuk-a te tulan sk´olalik ta swenta slekubtesel te Chiapas sok ta swenta pajal yich´el ta wenta te jlumaltik.

Jichek te empresaria Beatriz Figueroa Córdova la yal te lon tulan sk´olal te kafeteríaetik Marka Chiapas, ja´ jun a´telil te ya yak´ jilel te ajwalil-ito, sok la yal te ya yich´ chonel bujts´an we´eliletik li´ ta snaul kajpel, te banti ya yich´ ak´el ta ilel sbujts´ sok stalel skuxinel te jlumaltik chiapaneko.

“Te k´alal la jpas maba ja´nax la jnop ta swenta xchonel jun lekil we´elil, maba ja´nax ta swenta

spukel sk´olal te Chiapas sok te Méjiko, ja´ ta swenta yak´el jk´optik ta spukel sk´olal te bitik ya yich´ pasel, te sbujts´ we´eliletik; maba ja´nax te xchonel jun tasa yun kajpel, ja´ ta swenta skoltayel sok yich´el ta wenta te mach´atik ya x-a´tejik ta sts´unel sok skanantayel te kajpel, ja´ Chiapas-ito”, xi la yal. Te k´alal la xcholbey sk´olal te ja´il yakal spukbel sk´olal te Marka Chiapas te ajwalil Rutilio Escandón, te wolawal yun te Konsejo Regulador Marka Chiapas, Mayel Araujo Sánchez, la yal wokolyun te lekil a´telil yakal spasbelik te jlumaltik ta artesaníaetik, turismoetik, ta we´eliletik, sokxan ta yantik a´telil. Soknix la yalbey sbujts´ k´inal ya´ay te empresaria te la spas te yach´il snaul chonbajel-ito.

EL HERALDO ZONA ALTOS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 CHIAPAS 15

miles ta tul chiapanekoetik xk´otok sjoinik te ajwalil Rutilio Escandón ta swenta spasbeyel sk´inul te Aw yun Independensia

Te k´alal ay ta sti´il Spalasio Ajwalil, la yalbey sbiil te héroetik yun Méjiko sok la yal te ayuk justisia, demokrasia, sbujts´ k´inal, pajal ich´el ta wenta sok te derechoetik yun jlumaltik

Te ajwalil la yich´ joinelyun te yinam Rosalinda López Hernández, representanteetik yun te Fuersas Armadaetik sok te wolawaletik yun te poderetik Judisial sok Lejislatibo

COMUNICADO/TUXTLA

GUTIÉRREZ

Te k´alal k´otok ta lok´el mil ta tul chiapanekaetik sok chiapanekoetik, te k´alal ay ta sti´il Spalasio Ajwalil, te ajwalil Rutilio Escandón Cadenas la stuchilay te bandera majikana sok la yalbey sbiil te mach´atik a wolawan ta spasel te kerra yun independencia, ta swenta spasbeyel sk´inul te 213 Ya´wilal te Aw yun te Independensia yun Méjiko.

Te k´alal la yich´ pasel te k´in-ito ta swenta yich´el ta muk´ te k´alal a kol te

Méjiko, te ajwalil la yich´ abeyel te bandera yun te eskolta yun Jukeb Rejión Militar, ta patilal lok´bel ta stiil amak´il, la snitbey te yak´ul kampana sok kaj yalbey sbiil te héroeetik yun Méjiko: Mikel Hidalgo, José Maruch Morelos, Josefa Ortiz de Domínguez, Vicente Guerrero, Leona Vicario, Ignacio Allende, Xun Aldama, Mariano Matamoros, sok te mamal chiapanekoetik Fray Matías de Córdova y Belisario Domínguez.

“¡Kuxinuk te independensia yun jlumaltik!, ¡

Kuxinuk te Bats´il Lumetik!, ¡ Kuxinuk te Sbujts´ K´inal!, ¡Kuxinuk te justisia!, ¡ Kuxinuk te demokrasia!, ¡ Kuxinuk te maba lotil!, ¡ Kuxinuk te Pajal Ich´el ta Wenta!, ¡ Kuxinuk te sderechoik jlumaltik!, ¡ Kuxinuk te xk´uxul yo´tan mejikano!, ¡ Kuxinuk te Xchaneal Transformasión yun Méjiko!, ¡ Kuxinuk te Chiapas!, ¡ Kuxinuk te Méjiko!, ¡ Kuxinuk te Méjiko!, ¡ Kuxinuk te Méjiko!”, xi la yal te Escandón Cadenas, te soknix la yal: ¡Lajuk te elk´ajel! Ta patilal, te k´alal sjoinej te yinam Rosalinda López Hernández, te a´teltuunel militaretik sok yun jlumaltik, te kalal joinbilyun te chiapanekoetik, te ajwalil la smulan yilel te ixtabil piroteknia.

Te chiapanekaetik sok te chiapanekoetik te k´otik ta lok´el, la smulanik yilel jun muk´ul k´in ta swenta spasbeyel sk´inul te mejikanaetik sok te mejikanoetik, te banti a k´ajinik te Calibre 50, Reyli Barba, Karla Julissa, Roy Benítez sok Nicoletta, te la ya´beyik sbujts´ k´inal ya ya´ayik te jlumaltik.

CHIAPAS JUEVES 21 DE SEPTIEMBRE DE 2023 16 EL HERALDO ZONA ALTOS

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.