POLAK POTRAFI

Prawie 50 lat temu, trzech Polaków, Polscy pancerniacy zaledwie w kilka miesięcy, zbudowało największą na świecie mapę w szkockim zamku plastyczną. W przedsięwzięciu, fi- W maju 1940 roku zamek Blackbaronansowanym z własnych oszczęd- ny został przekazany Polskim Siłom ności byłych polskich żołnierzy, nie Zbrojnym. Ulokowano tu sztab brychodziło o bicie rekordu, nie zabie- gady oraz utworzono Wyższą Szkołę gano też o wpis do Księgi Guinnesa. Wojenną, kształcącą kadetów wojsk Cel był znacznie ważniejszy – zre- pancernych. Brygada gen. Maczka konstruowano obiekt stworzony samodzielnie zabezpieczała szkockie w czasie II wojny światowej przez wybrzeże pomiędzy miastami Mon1 Dywizję Pancerną gen. Maczka. trose i Burntisland. Wspomagała też Polacy bronili wówczas wschod- jednostki Brytyjskie w ochronie poniego wybrzeża Szkocji, a potężną zostałej części Szkocji. płaskorzeźbę, przedstawiającą w skali 1:10.000 całą północną część Żeby lepiej poznać warunki tereWielkiej Brytanii, zbudowano aby nowe regionu i skutecznie strzec prowadzić symulacje wojenne, za- północnych granic Zjednoczonekładające różne opcje ataku Niem- go Królestwa, Polacy postanowili ców od strony Norwegii. zbudować na dziedzińcu zamko24 | www.polskimagazyn.co.uk

wym ogromną przestrzenną mapę. Toczono na niej sztabowe gry wojenne i przewidywane warianty ataku III Rzeszy. Były tam zaznaczone miasta, drogi, linie kolejowe i wszystkie ważne strategicznie miejsca. Dzięki mapie oficerowie mogli lepiej przyjrzeć się topografii nieznanej im Szkocji. Żołnierze chodzili po wielkiej betonowej płaskorzeźbie analizując różne opcje rozlokowania oddziałów, poznając i obstawiając najsłabsze punkty obrony wybrzeża.

W 1944 r. Dywizja Pancerna gen. Maczka przerzucona została do Normandii, gdzie manewry polskiego dowódcy odegrały kluczową rolę dla powodzenia całego desantu. W czasie bitwy pod Falaise, gen. Maczek

przewidział strategię niemieckich wojsk i dzięki temu, mimo ciężkich strat, żołnierze znad Wisły samodzielnie zatrzymali kilkukrotnie liczniejsze odziały pancerne wroga, rozstrzygając o zwycięstwie aliantów.

Następnie 1 Dywizja Pancerna wzięła udział w oswabadzaniu spod niemieckiego jarzma kolejnych europejskich miast. Wsławiła się m.in. wyzwoleniem francuskiego Abbeville, holenderskiej Bredy, belgijskiej Antwerpii oraz zdobyciem twierdzy Wilhelmshaven – bazy hitlerowskiej marynarki wojennej. Podziękowano za to Polakom zdradą w Jałcie – oddając nasz kraj w ręce radzieckiego reżimu. Generał Maczek, po przyjeździe ze swoim oddziałem do Szkocji, został pozbawiony polskiego obywatelstwa i prawa do emerytury. Zarówno jego, jak i większość żołnierzy, po powrocie nad Wisłę czekało komunistyczne więzienie bądź wyrok śmierci za „zdradę ojczyzny”. Zjednoczone Królestwo też niemal natychmiast zapomniało o ich zasługach. Polskim pancerniakom, stanowiącym jeszcze przed chwilą elitę wojsk alianckich, odmówiono przyznania jakichkolwiek świadczeń wojskowych – standardowo przysługujących żołnierzom alianckim. Bohaterowie spod Falaise, aby zdobyć środki do życia zaczęli imać się przeróżnych zajęć, głownie pracy na budowie oraz posługiwania w barach i restauracjach. Sam Stanisław Maczek, mający wówczas 55 lat, żeby utrzymać rodzinę zatrudnił się jako sprzedawca a później jako barman.

Zamek Blackbarony, w którym do 1944 r. stacjonowała 1 Dywizja Pancerna, wrócił do przedwojennych właścicieli. Nie przejawiali oni żadnego zainteresowania Wielką Polską Mapą Szkocji. Z biegiem lat budowla popadła w zupełne zapomnienie, przykryła ją gruba warstwa liści i coraz bardziej nadgryzał ząb czasu.

Żołnierz gen. Maczka, Jan Tomasik, podobnie jak reszta naszych pancerniaków, najmował się do najprostszych zajęć. Pracował od hotelu do hotelu. Po 25 latach zdobywania doświadczenia w tej branży okazało się, że Polak ma niebywałą „żyłkę” do interesu i z biegiem czasu dorobił się niemałego majątku. Kupił zamek Blackbarony i otworzył w nim własny hotel. Na jego zaproszenie zamieszkał tam gen. Maczek wraz z rodziną. Polski dowódca, mimo że liczył sobie wówczas już 80 lat, nie miał zamiaru nadużywać gościnności swojego byłego podwładnego i przez następne 10 lat pracował u niego jako barman. Tomasik poodszukiwał także i pozatrudniał sporo kolegów z czasów wojennych. W trakcie rozmów między polskimi żołnierzami narodził się pomysł, by odbudować dawną taktyczną mapę, jednak w o wiele doskonalszy i trwalszy sposób. Za przedsięwzięcie wzięto się z rozmachem. Oprócz wielkiego sentymentalnego znaczenia dla Polaków, mapa miała być także atrakcją dla turystów i gości hotelu. Całość prac prowadzono w konspiracji, niemal tak samo jak przed 1945 r. Ta zbieżność nie była przypadkowa – dla Polski II wojna światowa nie skończyła się wyzwoleniem, lecz zamianą okupanta niemieckiego na rosyjskiego. Projekt musiano trzymać w tajemnicy, ponieważ chciano sprowadzić kartografów znad Wisły, którzy nie dostaliby zgody na wyjazd, gdyby sowieci dowiedzieli się, że mają kontakt z byłymi żołnierzami Wojska Polskiego. W ten sposób po cichu ściągnięto Kazimierza Trafasa i Romana Wolnika – kartografów Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy oficjalnie przyjechali do Szkocji na... urlop.

Ogromną konstrukcję o wymiarach 60 x 50 m, odbudowano z zegarmistrzowską dokładnością w poziomie, a w skali pionowej zastosowano 5-krotną multiplikację. Był to pomysł inż. Trafasa. Gdyby nie to rozwiązanie, to najwyższa góra Szkocji – Ben Nevis w skali 1:10 000 miałaby zaledwie 1,34 cala – wiec byłaby praktycznie płaska dla oglądającego. Natomiast dzięki tej koncepcji uzyskano o wiele bardziej plastyczny i wyrazisty efekt. Całość otoczono murem, a wewnątrz utworzono basen wypełniony wodą – okalającą jak morze szkockie brzegi.

Wielka Polska Mapa Szkocji przed renowacją w 2011 r.

Prace nad mapą ukończono w 1975 r. – w dniu imienin Jana Tomasika. W ten sposób, w ukryciu, powstała największa na świecie mapa plastyczna, przekraczająca znacznie rozmiary mapy Kolumbii Brytyjskiej w Victorias Historic Crystal Garden w Kanadzie – uważanej wówczas za największą.

Po śmierci Jana Tomasika hotel został sprzedany, a Mapa ponownie popadła w zapomnienie. Konstrukcja przez lata narażona na działanie deszczu i mrozu mocno ucierpiała. W 2010 roku, dzięki naszym rodakom, przypomniano sobie o obiekcie. Powstała fundacja Mapa Scotland, która jako swoje zadanie przyjęła zapewnienie ochrony prawnej, pełną odbudowę i promocję Mapy. W 2011 roku ruszono z pracami rekonstrukcyjnymi, a od połowy 2018 roku obiekt jest dostępny dla zwiedzających. (red.)