7 minute read
Wie waren de Schulense pannenbakkers?
Wie waren de Schulense pa Wie waren de Schulense pa Wie waren de Schulense pa Wie waren de Schulense pannenbakkers? nnenbakkers? nnenbakkers? nnenbakkers?
Op zoek naar de Schulense pannenbakkers ontstaat stilaan een hele lijst met namen. De meesten waren eigenaar van hun panoven. Behalve deze eigenaars-pannenbakkers waren er nogal wat mensen als (seizoens)arbeider bij de pannenproductie betrokken. Er moest leem worden gestoken, leem getreden, pannen gemaakt, ovens gevuld en leeggemaakt…
Advertisement
Verschillende wat bronnen leveren namen op van Schulense pannenbakkers. Hieronder een overzicht van de belangrijkste.
Verkoop van een panoven in 1787: Michael Reynders en zijn weduwe Maria Anna Vander Maesen uit Lummen, als eigenaars Nicolaes Bossemans als mede-eigenaar en gebruiker De oven werd verkocht aan Petrus Bijnens uit Lummen In 1796 werd door het toenmalige Franse bestuur een volkstelling uitgevoerd. Deze volkstelling wordt besproken in het boek van Jozef Aerts. In het overzicht staan twee pannenbakkers vermeld: Het gezin Nicolaes Bosmans-Catharina Schepers in De Stap Het gezin Jan Polaris-Elisabeth Cox in de Reu (Rey)
Ook Pieter Jan Vos in de Neerstraat, staat in de volkstelling vermeld, maar niet als pannenbakker. In de inventaris van Limburgse panovens die gemaakt werd in 1841-1844 naar aanleiding van de opmaak van het eerste kadaster staan voor Schulen vier pannenbakkers vermeld, nl. drie in de Rey en een in de Leemkuilstraat: Pieter-Jan Vos, in de Rey, beroep pannenbakker en eigenaar De weduwe Jan Pollaris (Maria Elisabeth Cox), in de Rey, beroep landbouwster en eigenaar Hendrik Vancoosen, in de Rey, beroep landbouwer en eigenaar Pieter Jan Van Cluysen, in de Leemkuylstraet, beroep landbouwer en eigenaar Dezelfde namen vinden we terug als eigenaars van de percelen waarop droogloodsen staan ingetekend in de buurtwegenatlas (1848).
Uit de stambomen die we raadpleegden op het internet (via de database van Geneanet) vonden we dat de familie Vos allicht drie generaties pannenbakkers kende, nl. Pieter Jan Vos, zijn zoon Pieter Jan jr. en zijn kleinzoon Jozef Vos. Dat blijkt ook uit de oude boekjes van de familie Vos, waarvan het oudste ergens begint rond 1790.
Ook Jan Pollaris en zijn zoon Jan Lambert staan in een stamboom als pannenbakker vermeld. Verder is er Henri Raymaekers, allicht de laatste Schulense pannenbakker, die volgens mondelinge informatie, samen met zijn broer Jozef, en nadien alleen, als pannenbakker actief was in de Pannestraat. Ook bij zijn aanstelling als gemeenteraadslid en als burgemeester (in 1921) staat voor Henri Raymaekers als beroep ’tuileur’, of pannenbakker, vermeld.
28 28 28 28
Tenslotte zijn er nog enkele krantenberichten bekend waarin pannen of stenen te koop worden aangeboden. Het is niet duidelijk of het hier om pannenbakkers, dan wel enkel om handelaars gaat.
Claes, magazijn aan de steenweg in Berbroek en fabriek in Schulen (1859)
August Vrancken in de Leemkuilstraat (1909)
Arbeiders Arbeiders Arbeiders Arbeiders
Volgens de boekjes van de familie Vos blijken er elk seizoen een tiental arbeiders voor de pannenbakkerij Vos te werken. Het gaat dan zowel over het ’liem steken’ als over het maken van pannen en het stoken van de oven.
Een voorbeeld: Van het liem steken van 1885. Begost den 29 maart Lambert Weyens… Tofil Vos… Rikis Thomas… August Ramakers… Joseph Borgers… August Jeleaens… August Vranken… Lambert Pollaris… Francois Demolder… Leonard Vandereydt… Louis Pollaris…
De familie Vos De familie Vos De familie Vos De familie Vos
De familie Vos was als pannenbakkersfamilie waarschijnlijk het meest bekend in Schulen. Dat is niet zo verwonderlijk want ze waren zeker drie generaties als pannenbakkers actief.
Van de familie Vos zijn er enkele interessante registers met betalingen en productiegegevens bewaard gebleven. Het oudste boekje begint ergens omstreeks 1790 en is waarschijnlijk van Pieter Jan Vos en van zijn zoon Pieter Jan jr. De andere registers zijn van de hand van Jozef Vos. Ze beslaan de periode van 1878 tot 1906, allicht het laatste jaar dat het bedrijfje van Jozef Vos pannen bakte.
Pieter Jan Vos, waarschijnlijk geboren rond 1760, was gehuwd met Elisabeth Weyens. Ze hadden samen vier kinderen en woonden op het ogenblik van de volkstelling in 1796 in de Neerstraat. Als beroep werd werkman genoteerd.
BETAALBEWIJS VOOR DE JAARLIJKSE HUUR VAN HET HUIS IN DE NEERSTRAAT IN HET BOEKJE VAN PIETER JAN VOS >
30 30 30 30
De derde zoon van het gezin, Pieter Jan, werd geboren op 12 februari 1792. Hij was gehuwd met Dymphna Vrancken, geboren op 8 december 1799. Hij was pannenbakker en had zijn panoven op het eind van de Hoogstraat (nu aan de overkant van de spoorlijn Hasselt-Diest). Pieter Jan overleed op 1 juli 1869. Het gezin Pieter Jan Vos telde vier kinderen: Anna Maria, Jozef, Bertine en Henri.
Jozef Vos werd geboren op 25 november 1833. Hij huwde met Maria Catharina Smeets. Het gezin telde vier kinderen: Isidoor, Eduard, Eugenie en Henri. Jozef zette het bedrijf van zijn vader verder in de Hoogstraat.
Uit een aankondiging blijkt dat de oven van Pieter Jan Vos openbaar verkocht werd in 1879. Dit gebeurde waarschijnlijk om de familie-eigendommen te kunnen verdelen, want het is zijn zoon Jozef die vanaf dan het bedrijf verder zet. De registers van Jozef Vos beginnen ook in het jaar 1879. Hij gebruikt hiervoor een kasboek (‘Memento’ of ‘Agenda de comptoir’ ) van 1877…
< BIDPRENTJE PIETER JAN VOS
32 32 32 32 Jozef Vos combineerde zijn werk als pannenbakker met zijn boerenbedrijf, was gemeenteraadslid en lid van het armenbureel. De familie behoorde in die periode zeker tot de vooraanstaande families van het dorp. Zijn zoon Isidoor Vos werd in 1902 benoemd als gemeentesecretaris in Schulen. Eduard Vos werd priester gewijd in Luik in 1901, was kapelaan in Halen en pastoor in Borgloon. Eugenie Vos trouwde met Frans Aerts, onderwijzer en later schoolopziener (onderwijsinspecteur).
Jozef Vos verkocht zijn laatste pannen volgens zijn eigen notities in 1906, hij overleed in het begin van de eerste wereldoorlog op 6 december 1914 en werd 81 jaar oud.
< BIDPRENTJE JOZEF VOS
^ PRIESTERWIJDING EDUARD VOS, LINKS VAN HEM JOZEF VOS, ZIJN VADER, RECHTS ZIJN MOEDER MARIA SMEETS (1901)
De familie Raymaekers De familie Raymaekers De familie Raymaekers De familie Raymaekers
Henri Raymaekers was waarschijnlijk de laatste Schulense pannenbakker. Hij werd geboren op 4 januari 1866 in Lummen. Hij was gehuwd met Hortence Briers. Ze hadden samen 6 kinderen en woonden in de Pannestraat op nummer 209 (Later wordt nummer 237 vermeld. Vroeger werden huizen doorlopend genummerd vanaf het centrum van het dorp. Het gaat over het huis dat nu het nummer 7 draagt).
Aanvankelijk baatte hij het pannenbedrijf uit samen met zijn broer Jozef Raymaekers (die woonde in de Leemkuilstraat, nu SintJorislaan), nadien werkte hij alleen verder.
< PANOVEN VAN DE FAMILIE RAYMAEKERS IN DE PANNESTRAAT (CA.1960)
34 34 34 34
Waarschijnlijk namen ze het pannenbedrijf over van de familie Vancoosen of van de familie Pollaris. Het kan zijn dat op een bepaald moment ook de activiteiten van de familie Vos werden overgenomen. De ruïne van de panoven van Raymaekers in de Pannestraat staat op een perceel dat voordien eigendom was van pannenbakker Hendrik Vancoosen. Misschien was Hendrik Vancoosen familie van de grootmoeder van Henri Raymaekers, namelijk Anne Catherine Vancosen. Er zijn momenteel echter geen gegevens die dit zouden kunnen bevestigen.
Net als Jozef Vos was Henri Raymaekers actief in de gemeentepolitiek. Hij werd al in 1907 als gemeenteraadslid verkozen en was burgemeester van 1921 tot 1926. Volgens de gegevens van zijn aanstelling als burgemeester woonde hij al voor 1899 in de gemeente. Allicht begon hij dus ook voor die datum met zijn pannenbedrijf in de Pannestraat.
PANOVEN VAN DE FAMILIE RAYMAEKERS IN DE PANNESTRAAT (CA.1960) >
36 36 36 36 Tot in 1921 werd in de officiële documenten als beroep ‘tuilier’, pannenbakker, vermeld. Daarna staat er enkel nog ‘landbouwer’ genoteerd. Mogen we daaruit besluiten dat er zeker tot 1921 pannen werden gebakken in de Pannestraat in Schulen? Misschien wel. Men zegt dat Henri Raymaekers na de eerste wereldoorlog geen klanten meer had voor zijn traditionele Schulense pannen. De familie vertelt dat door het faillissement van de bank van de Boerenbond in 1934, zowat al het spaargeld van de familie verloren ging. Henri Raymaekers stierf kort daarna op 14 april 1936.
Veel documenten gingen verloren bij de brand in het huis van de familie Raymaekers bij de explosie van de Duitse munitietrein aan het eind van de tweede wereldoorlog.
< BIDPRENTJE HENRI (HENDRIK)RAEMAEKERS
