Maciej Kawecki, Karol Kozieł, Przetwarzanie danych osobowych na potrzeby przeprowadzania badań społecznych
swoich danych oraz ich poprawiania (pkt 4), o uprawnieniu do sprzeciwu wobec przetwarzania danych w celach marketingowych lub wobec przekazywania ich innym podmiotom oraz uprawnieniu do wniesienia pisemnego, umotywowanego żądania zaprzestania przetwarzania jej danych ze względu na jej szczególną sytuację (pkt 5). Obowiązek ten musi zostać spełniony bezpośrednio po zapisaniu danych osobowych, ale przed ich przetworzeniem w celu, dla którego zostały zgromadzone. Zwolnienie z tego obowiązku jest możliwe m.in., gdy dane te są niezbędne do badań naukowych, dydaktycznych, historycznych, statystycznych lub badania opinii publicznej, ich przetwarzanie nie narusza praw lub wolności osoby, której dane dotyczą (jest to istotne szczególnie w przypadku danych wrażliwych, których ochrona ma szerszy charakter), a spełnienie wymagań wiązałoby się z poniesieniem nadmiernych nakładów lub zagrażałoby realizacji celu badania. W związku z tym, że kontakt z osobą może być czasami utrudniony, ustawodawca uznał, iż dla dobra szeroko rozumianej nauki możliwe jest zaniechanie takiego obowiązku. Warto wskazać, że zwolnienia takiego nie wprowadzono w przypadku, gdy dane pochodzą bezpośrednio od osoby, której dotyczą. Ratio legis takiej regulacji powinno się upatrywać w tym, iż udzielenie informacji osobie, z którą ma się bezpośredni kontakt, jest o wiele prostsze, niż w przypadku osoby, której danymi tylko się dysponuje. Nie jest jednak wystarczające wskazanie, że dane są nam potrzebne do przeprowadzenia badań społecznych, które mają naukowy, statystyczny lub dydaktyczny charakter. Przetwarzanie danych nie może naruszać praw i wolności osoby, której dotyczy oraz gdy dopełnienie obowiązku informacyjnego wymagałoby nadmiernych nakładów bądź zagrażałoby realizacji celu badania. Jak wskazuje się w doktrynie: z reguły zwolniony jest z tego obowiązku jest administrator posiadający tylko dane w postaci imienia i nazwiska – co jednak nie dotyczy sytuacji, gdy możliwe jest wyszukanie adresu elektronicznego tej osoby (Barta, Litwiński 2009: 259). 107
Z punktu widzenia badań społecznych szczególnie istotne może okazać się uznanie, iż udzielenie informacji mogłoby naruszyć cel badania, np. w przypadku gdyby sama nazwa organizatora badania mogła wpłynąć na subiektywizację udzielanych przez osobę badaną odpowiedzi. Można bowiem wyobrazić sobie sytuację, że powszechnie negatywna opinia o danym organizatorze może wywołać negatywne uczucia u respondentów, co z kolei może wpłynąć na sposób udzielania odpowiedzi na zadawane pytania. W ocenie autorów, w takiej sytuacji zwolnienie objęłoby tylko informacje o samym organizatorze badania, natomiast nadal ciążyłby na nim obowiązek przekazania pozostałych informacji wskazanych w ustawie. W związku z przeprowadzanymi badaniami pojawia się pytanie, w jaki sposób należy zabezpieczyć zebrane dane oraz jaki podmiot powinien zgłosić zbiór do rejestracji, w przypadku gdy nie podlega on wyłączeniu od tego obowiązku? Kwestię statusu prawnego administratora danych osobowych przy badaniach społecznych omawialiśmy już wyżej, niezbędne wydaje się więc wskazanie podstawowych obowiązków związanych z zapewnieniem ochrony prywatności osób badanych, a regulowanych w ustawie o ochronie danych osobowych. Wychodząc w naszych rozważaniach od podstawowych pojęć, należy wskazać, że zbiorem danych jest każdy posiadający strukturę zestaw danych o charakterze osobowym, dostępnych według określonych kryteriów, niezależnie od tego, czy zestaw ten jest rozproszony lub podzielony funkcjonalnie (art. 7 ust. 1 ustawy). Administrator danych obowiązany jest zgłosić taki zbiór do rejestracji Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych (art. 40 ustawy). Powyższy obowiązek zostaje wyłączony m.in. w przypadku zbiorów danych określonych w art. 43 ust. 1 i nie wskazano tam bezpośrednio badań naukowych jako przesłanki umożliwiającej uniknięcie zgłoszenia takiego zbioru do rejestracji. W przypadku tzw. „danych wrażliwych” Generalny Inspektor wydaje administratorowi danych zaświadczenie o zarejestrowaniu zbioru danych niezwłocznie po dokonaniu rejestracji (art. 42 ust. 3 ustawy). Administrator
www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl
nr 6, czerwiec 2014