ΔΙΑΤΡΟΦΗ
ΘΕΜΑ | ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Μέτρον άριστον Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί παγκόσμιο οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόβλημα. 40 | WHITE TALES ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018
Γ
ια να αντιληφθούμε το θέμα της σπατάλης τροφίμων, είναι απαραίτητο να εξοικειωθούμε με την επονομαζόμενη αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμου. Η αλυσίδα ξεκινά με την παραγωγή της πρώτης ύλης (π.χ. σιτάρι) και τη φύλαξή της σε μεγάλες ποσότητες, την επεξεργασία της στις βιομηχανίες τροφίμων ώστε να μετατραπεί σε συγκεκριμένα βρώσιμα προϊόντα (π.χ. δημητριακά), το λιανεμπόριο αυτών των προϊόντων (π.χ. σε super market) και τελικά, την κατανάλωσή τους (π.χ. σε νοικοκυριά, χώρους μαζικής εστίασης). Σε κάθε κρίκο αυτής της αλυσίδας παρατηρείται διαρροή / απώλεια, με την έννοια ότι η ωφέλιμη ποσότητα τρόφιμου που παράγεται σε προηγούμενο στάδιο δεν μεταβιβάζεται στο σύνολό της στο επόμενο. Αλλά και στην τελική φάση, ποσότητες που αγοράζονται από τους καταναλωτές για τροφή καταλήγουν, αναίτια, στα απορρίμματα. Το φαινόμενο αυτό, σε όποια φάση της αλυσίδας και αν καταγράφεται, συνιστά σπατάλη, αφού καταναλώνονται ποικίλοι πόροι –οικονομικοί, ανθρώπινου δυναμικού, ενεργειακοί–χωρίς να επέρχεται το ανάλογο ωφέλιμο αποτέλεσμα. Ωστόσο, παγκόσμια, έχει επικρατήσει ο μεν όρος «απώλεια τροφίμων» (food loss) να χρησιμοποιείται όταν αυτό συμβαίνει στα αρχικά στάδια της αλυσίδας (παραγωγή, φύλαξη), εκείνος δε της «σπατάλης τροφίμων» (food waste), στις επόμενες φάσεις. Όσο σημαντική κι αν θεωρείται η «απώλεια», το μεγαλύτερο ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη «σπατάλη» τροφίμων. Οι ποσότητες των τροφίμων που σπαταλώνται έναντι αυτών που κατηγοριοποιούνται ως απώλεια, το γεγονός ότι η σπατάλη συμβαίνει σε προχωρημένα στάδια της αλυσίδας –και συνεπώς έχει ήδη προηγηθεί κοστοβόρος διαδικασία– και το ότι οι λόγοι που οδηγούν στη σπατάλη είναι, σε μεγάλο βαθμό, ανθρωποεξαρτώμενοι, δικαιολογούν και τη μάχη που δίνεται κυρίως στο πεδίο της πάταξης της σπατάλης. Η «απώλεια τροφίμων» είναι φαινόμενο που κυριαρχεί στις αναπτυσσόμενες χώρες, που υστερούν σε τεχνικές συγκομιδής και σε εγκαταστάσεις σωστής φύλαξης και μεταφοράς των τροφίμων που παράγουν, με αποτέλεσμα αυτά να καταστρέφονται παντελώς, να αλλοιώνονται ή να υποβαθμίζεται η θρεπτική τους αξία. Προβλήματα αντιμετωπίζουν οι χώρες αυτές και στην πρωτογενή αγροτική παραγωγή, όπου η αδυναμία σωστής καλλιέργειας και προφύλαξης από ασθένειες και άλλους κινδύνους καταστρέφουν τεράστιες ποσότητες από σοδειές. Αντίθετα, η «σπατάλη τροφίμων» είναι χαρακτηριστικό των ανεπτυγμένων χωρών, με το άνω του 50% αυτής, μάλιστα, να οφείλεται στα νοικοκυριά και το υπόλοιπο να μοιράζεται στη βιομηχανία τροφίμων, το λιανεμπόριο και τη μαζική εστίαση. Το φαινόμενο, όσον αφορά στα νοικοκυριά, οδηγείται από τη συμπεριφορά των καταναλωτών, η οποία εκφράζεται με πολλούς τρόπους. Τα καταναλωτικά πρότυπα που έχουν καλλιεργηθεί υπαγορεύουν την αποφυγή αγοράς, για παράδειγμα, φρούτων και λαχανικών που δεν έχουν όμορφο σχήμα, συγκεκριμένο μέγεθος ή επιθυμητό χρώμα. Ως αποτέλεσμα, αυτά είτε παραμένουν απούλητα είτε πετιούνται κατευθείαν από τους παραγωγούς στις χωματερές, χωρίς καν να διανεμηθούν στα σημεία πώλησης. Εμπορικές πολιτικές που εφαρμόζονται στο λιανεμπόριο για την αύξηση των πωλήσεων –μέσω μειωμένων τιμών ή και προσφορών– έλκουν τον καταναλωτή να αγοράσει περισσότερα τρόφιμα από αυτά που μπορεί να αναλώσει, με συνακόλουθο κίνδυνο, ειδικά αν αυτά τα τρόφιμα ανήκουν στην κατηγορία των ευαίσθητων, να καταλήγουν στα απορρίμματα. Η ελλιπής πληροφόρηση των καταναλωτών σχετικά με τη διαφορά του τι σημαίνει η αναγραφή στις συσκευασίες προϊόντων «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από…» ή «ανάλωση έως…», τους κατευθύνει στο να μην αγοράζουν προϊόντα με κοντινή αναγραφόμενη ημερομηνία. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι στην πρώτη ομάδα ανήκουν προϊόντα που