Eg siti í fjálgu skrivstovu míniog líti út ígjøgnum gluggan. Fjallatindarnir eru hvítir; í vikuskiftinum legði kavin sítt hvíta følv yvir tað mesta av landinum, men nú brast á við vindi og regni, og nú er tiðnað aftur. Eysturættin tveitir regnið á mín blanka rút, og vekir mínar tankar um farna árið, sum rann við nógvari ferð.
Í arbeiðshøpi hava vit í nevnd og umsiting havt nógv um hendurnar. Men tað er ikki nakað ókent; hetta er gerandisdagurin í einum fakfelagi, sum hevur ein stóran og fjølbroyttan limaskara. Eingin dagur er eins, og eingin uppgáva er líka til. Vit ynskja at verða dagførd og at hava fingurin á pulsinum so væl vit kunnu, og tað krevur at vit javnt og samt brúka tíð og orku uppá at fylgja við í øllum sum rørir seg samfelagsliga og politiskt.
Eitt evni, sum hevur fylt nógv hetta seinasta ári, er sálarliga arbeiðsumhvørvið.
Í mars í ár kom nýggj kunngerð um sálarligt arbeiðsumhvørvi. Tað var Margit Stórá, táverandi landsstýriskvinna í Umhvørvismálum, sum setti kunngerðina í gildi. Kunngerðin er kærkomin fyri allan tann føroyska arbeiðsmarknaðin, og er nakað, fakfelagssamstarvið hevur eftirlýst og arbeitt fyri í fleiri ár. Fyri okkum sum arbeiða við menniskjum og umsorgan hevur kunngerðin stórt virði – okkara arbeiðsuppgáva inniber tætt samband við onnur menniskju, tættar relatiónir í einum øki, sum leggur seg tætt upp at heimaumhvørvinum hjá øðrum menniskjum. Arbeiðið inniber, at vit brúka okkum sjálvi sum amboð; her kemur etikkur, moralur og hugburður í spæl, og tí er nærliggjandi, at vit til tíðir koma í støður, sum eru truplar at handfara; hvussu skal eg gera, um ein borgari er harðligur, tí hesin vegna diagnosu ella brek ikki megnar annað? Hvussu sigi eg mínum leiðara, at eg ikki megni harðliga viðferð frá borgarum, uttan at føla, at tað er tí eg ikki eri nóg væl fakliga kvalifiserað? Hvussu seti eg orð á kensluna av at ikki strekkja til,
tá krøvini verða ov høg ella nógv? Hvussu tosi eg við mínar starvsfelagar um, at eg haldi at vit eiga at handfara ein borgara, eitt barn ella eina støðu øðrvísi? Hvussu sigi eg starvsfeløgum, at eg haldi vit hava forráan á okkara arbeiðsplássi? Hvussu tali eg at, um leiðslan handlar órættvíst ella setur órímilig krøv? Spurningarnir kunnu vera nógvir og fjølbroyttir, men tann stóri spurningurin er, hvussu skapa vit eitt arbeiðsumhvørvi, sum loyvir okkum at seta orð á okkara avbjóðingar? Hvussu menna vit eitt fakmál um sálarliga arbeiðsumhvørvi? Hvussu byggja vit ein góðan systematikk, sum fyribyrgir forráan og moralskari strongd? Hvussu tillaga vit arbeiðið, soleiðis at tey kensluligu krøvini samsvara við førleikar og arbeiðsorku?
Ein kunngerð er bert ein kunngerð – eitt pappír. Arbeiðið, sum liggur fyri framman, er at skipa vegleiðingar og praktisk viðurskifti á ein hátt, at kunngerðin kemur í virknað. Vit skulu til at gera ítøkiligar mannagongdir fyri hvussu vit handfara og fremja gott sálarligt arbeiðsumhvørvi, vit skulu seta orð á avbjóðingar og vit skulu broyta hugburð. Arbeiðið fyri framman er ikki nakað, sum bara er lætt at gera, tí sálarliga umhvørvið hongur neyvt saman við etikki, morali og mentan. Tað krevur dirvi at siga frá, tá tú upplivir ágang ella happing, og tað krevur eitt fakligt mál at seta orð á slíkar prosessir á einum arbeiðsplássi. Starvsfólk uppliva at tey tora ikki at tala at ella at siga frá, tá hetta kann hava avleiðingar fyri tey sjálvi í arbeiðshøpi ella sosialt. Arbeiðið krevur also eina professionella og dugnaliga leiðslu, og ein arbeiðsgevara, sum málrættað vil eitt gott, sunt og mennandi sálarligt arbeiðsumhvørvi.
Føroya pedagogfelag tekur hetta í størsta álvara, og vilja vit gera okkara fyri at verða viðspælarar í at betra um sálarliga arbeiðsumhvørvið á øllum stovnum og arbeiðsplássum, har okkara limir virka.
Tí hava vit avgjørt at arbeiða víðari við hesum, og á aðalfundinum í 2026 fara vit at viðgera evni frá øðrum sjónarvinklum. Í hesum sambandi skipaðu vit ein fakligan dag í oktober
hetta er eitt týdningarmikið evni, sum starvsfólk innan alt umsorganarøki ynskja at tosa meira um, og viðgera nærri. Afturboðanin frá fakdegnum er, at vit eiga ikki at sleppa evninum enn, tí hava vit avgjørt at arbeiða víðari við hesum, og á aðalfundinum í 2026 fara vit at viðgera evnið frá øðrum sjónarvinklum.
Ynski er at føra arbeiði enn eitt stig fram á leið, við at seta sjóneykuna á m.a hvat tað er sum virkar fremjandi fyri eitt gott sálarligt arbeiðsumhvørvi? Finnast t.d onkrir serligir faktorar, sum hava beinleiðis ávirkan á hvussu vit hava tað í okkara arbeiði, og saman við hvør øðrum? Vit hava longu verið í samband við dugnalig fólk, sum hava viðgjørt evnið, og sum koma at leggja nøkur ítøkilig og brúkilig data fram fyri okkum. Aðalfundurin liggur í stoypiskeiðini, og vit gleða okkum at njóta dagin saman – í álvara og gaman.
Í hesum sambandi skipaðu vit ein fakligan dag í oktober um hetta evni. 1100 luttakarar frá ymsum arbeiðsplássum luttóku, og móttøkan varð góð; hetta er eitt týdningarmikið evni, sum starvsfólk innan alt umsorganarøki ynskja at tosa meira um,
vit avgjørt at arbeiða víðari við hesum, og á aðalfundinum í 2026 fara vit at viðgera evnið frá øðrum sjónarvinklum. Vit hava longu verið í samband við dugnalig fólk, sum hava viðgjørt evnið, og sum koma at leggja nøkur ítøkilig og brúkilig data fram fyri okkum.
Nú er árið við at halla; vit merkja jólafriðin koma floymandi; uttan at vera heilt greið yvir tað, sleppa vit takinum og seta tað mesta á stand by. Bara eina løtu. Tí okkum tørvar tað. Tá dagarnir aftur fara at leingjast, seta vit spakuliga ferðina upp, tí eftir høgtíðina herja vit á aftur. Um eitt lítið ár verður løgtingsval, og vit skulu aftur seta týdningarmikla krossin, sum fer at hava avgerandi týdning fyri okkara arbeiði og virksemi. So fyrst í nýggja árinum bretta vit upp ermar, og seta okkara politikarum stevnu – vit hava fyrireika nøkur mál, sum skjótt skulu leggjast á samráðingarborðið. Vit hóma glottar; vindurin er við okkum í ávísum málum, hóast vit eisini vita, at summir kampar koma at taka longri tíð.
Vit enda árið vónrík og nøgd. Góðan lesihug!
Tema: Frítíðarskúlin
Skrivað hevur Katrin Helgadóttir, Næstforkvinna í Pedagogfelagnum
Týdningurin av frítíðarskúlum
Fyri 6 og 7 ára gomul børn er yvirgongdin frá barnagarði til fólkaskúlan eitt risa fet. Tey fáa tveir nýggjar pallar at virka á. Ikki bara skulu tey venja seg við nýggj vaksin, nýggjar reglur, nýggjar karmar og nógv nýggj børn í skúlanum – tey skulu eisini fyrihalda seg til alt hetta í frítíðarskúlanum.
Frítíðarskúlin, eitt kommunalt námsfrøðiligt tilboð, verður fyri nógv børn ein natúrligur partur av gerandisdegnum, tí tað er har tey fara eftir loknan skúladag. Tað er í frítíðarskúlanum, at børnini sleppa at spæla og lata hugflogið reika í góðum felagsskapum saman við vinum. Frítíðarskúlin er ikki tað sama sum barnagarðurin; børnini hava leysari teymar og størri samvirkan, og allar flestu børnini merkja stóran mun, hóast bæði eru námsfrøðilig tilboð.
Hyggja vit at arbeiðsumstøðunum hjá okkara limum innan frítíðarskúlaøkið – og menningarumstøðunum hjá okkara børnum, so sæst, at tað er sera ymiskt hvussu hesar umstøður eru skipaðar. Fleiri frítíðarskúlar hava sín egna matrikul, meðan aðrir eru skipaðir inni í skúlanum – og nakrir enntá uppdeildir í fleiri matriklar, bæði á og uttanfyri skúlan. Vit hava frítíðarskúlar, ið húsast í sethúsum, í ítróttarfeløgum, í barakkum og í ymiskum kommunalum bygningum. Fáir – um nakar – húsast í bygningum, ið eru bygdir til endamálið.
Tað eru serliga teir frítíðarskúlar, ið húsast inni í skúlanum, ið hava tað trupult, bæði við at skipa námsfrøðiligt innihald, at fastahalda starvsfólki og at tryggja trivnaðin hjá børnum og vaksnum. Flestu fólkaskúlar eru ikki bygdir til at húsa frítíðarskúlum
eisini, og hetta merkir, at tað í veruleikanum ikki er pláss fyri báðum virksemunum. Fyri okkara limir, ið starvast innan frítíðarskúlar, so broytast arbeiðsumstøðurnar dagliga, tí tey m.a. eru noydd til at “lána” hølir frá skúlanum, og um skúlin skal brúka hølini, so hevur skúlin framíhjárætt – tí tað er inni á matriklinum hjá skúlanum. Fyri barnið merkir tað, at barnið upplivir meira skúla. Hendan yvirgongdin frá skúla til frítíð gerst ógreið, tí børnini uppliva at fleiri av reglunum hanga við. Útyvir hetta, skerjir man námsfrøðiliga virksemið, tí starvsfólk støðugt skulu tillaga seg skiftandi umstøðum, sum ber við sær, at planlagt virksemið ikki altíð verður útint, og lappaloysnir verða brúktar í staðin.
Hetta er bara ikki gott nokk. Í einum samfelagi, har ferðin er høg, eru okkara frítíðarskúlar eitt kærkomið frírúm, har børn eftir ein langan skúladag kunnu koma at spæla við vinfólk, práta við nærverandi vaksin, fara í ítróttarhøllina at rokast, ella á verkstaðið at virka kreativt, svimja og vera við í matgerð o.s.fr –og síðani fara heim, mettaði eftir ein hendingaríkan dag. Fyri nógv børn er frítíðarskúlin staðið, har tey fáa fríar ræsur at spæla og mennast í tryggum og gevandi kørmum – tí er tað neyðugt at man tryggjar nøktandi umstøður. Sum tað allarminsta eiga okkara frítíðarskúlar at hava egnan matrikul, har námsfrøðin er grundarlagið undir praksis, og har starvsfólk sleppa at innrætta og skapa virksemið eftir fakliga innihaldinum og tørvinum hjá barninum – og ikki eftir tørvinum hjá skúlanum.
Børn eru bara børn eina ferð, og frítíðarskúlin er ein stórur partur av tí góða barnalívinum. Vit skylda tí okkara børnum bestu umstøður at virka í, so tey kunnu blóma og mennast, og minnast aftur á barnaárini við sorgblídni og gleði.
Tá samstarvið ger mun
Barnaverkætlanin í Vági Í undanfarnu grein setti Katrin Helgadóttir orð á, hvussu týdningarmikið tað er, at frítíðarskúlar hava góðar og støðugar karmar at virka í. Tað snýr seg í grundini um at tryggja børnunum ein tryggan og mennandi gerandisdag, har tey bæði kunnu hvíla seg og mennast.
Góðir karmar í frítíðarskúlum er ein partur av eini heildarmynd, tá talan er um Barnaverkætlanina. Við henni snýr tað seg um tað, sum hendir millum stovnar, og mátan tey vaksnu samstarva. Og tað er júst tað, sum Barnaverkætlanin arbeiðir við, og hetta sæst longu aftur í samfelagnum. Eitt nú í Vágs Kommunu.
Surnid H. Olsen er netsamskipari hjá Barnaverkætlanini í Vágs Kommunu. Hon vísir á, at tey í størri mun eftirmeta tilboðini til børn og familjur, um tilboðini eru tíðarhóskandi og um tey fevna nóg breitt. Harafturat hevur verkætlanin styrkt samstarvið tvørtur um fakbólkar og deildir. Hetta ger, at arbeiðið við barnatrivnaði verður meira miðvíst, og at hjálpin kemur fyrr og meiri nøktandi fram.
Tá Vágs Kommuna í 2025 valdi at gerast royndarkommuna fyri Barnaverkætlanina, var tað eitt stig inn í eina nýggja hugsan um, hvussu vit tryggja, at børn og ung fáa skjótari, betri og meira samanhangandi hjálp. Í miðjuni stendur netsamskiparin, sum arbeiðir við tí hugsjónini, at børn trívast best, tá tey vaksnu arbeiða saman.
Ein av teimum er Sunrid H. Olsen. Hon byrjaði í starvinum sum netsamskipari í Vági 1. mars 2025. Hon er útbúgvin sosialráðgevi og hevur drúgvar royndir innan barnavernd, skúlasosialt arbeiði og ráðgeving í Almannaverkinum.
– At taka hesa uppgávu var eitt natúrligt framhald, sigur hon – tí trivnaðurin hjá børnum og ungum hevur altíð verið hennara “hjartabarn”. Eg havi sæð gjøgnum nógv ár, at tá vit vaksnu fáa samstarvið at rigga, so ger tað ein veruligan mun fyri barnið. Tí er tað umráðandi vera toghaldari í øllum træðrum, og tað er júst tað, vit byggja á í Barnaverkætlanini,” sigur hon.
Ein nýggj skipan, sum er tillagað til føroyska samfelagið Barnaverkætlanin í Vági er ment í samstarvi við Barnaog Útbúgvingarmálaráðið. Hugskotið byggir á royndir úr Íslandi, men verður lagað til føroyskar karmar, smærri stovnar og minni samfelag. Endamálið er skjótt samstarv, greið átøk og eina hurð til hjálp.
Sunrid H. Olsen, Netsamskipari hjá Barnaverkætlanini í Vágs Kommunu
Katrin Helgadóttir, Næstforkvinna í Pedagogfelagnum
Sunrid H. Olsen hevur ábyrgdina at virka sum bindiliður millum heim og ymiskar stovnar, og at virka fyri, at foreldur sleppa undan at samskipa. Í uppgávuni liggur eisini at veita ráð og vegleiðing til foreldur, starvsfólk og leiðslu á stovnum.
– At vera strategiskur samskipari er eisini ein leiklutur. Hetta merkir, at eg eri partur av einum toymi sum saman hyggur at, hvørjar avbjóðingar eru á barnaøkinum í Vági og leggja til rættis, hvat vit skulu gera øðrvísi fyri at skapa betri trivnað millum børnini. Harafturat kann trivnaðarleikluturin eisini koma fyri, har eg eri millum børnini og práti við tey og arbeiði saman við starvsfólkum um fyribyrgjandi átøk, greiðir Sunrid H. Olsen frá.
Netsamskiparin hevur fleiri leiklutir: Hon skal savna netverkið, vera bindilið millum heim, skúla, dagstovn og stovnar, veita ráðgeving til foreldur og fakfólk –og samstundis vera partur av einum strategiskum toymi, sum skal hjálpa kommununi at skilja, hvat børnini hava tørv á í breiðari meining.
Dømi um fyribyrgjandi og samansett átøk
Sunrid H. Olsen vísir á, at arbeiðið kann deilast í tveir høvuðspartar.
1. Fyribyrgjandi átøk
2. Samansett átøk til børn við størri tørvi
Fyri at vísa á, hvussu arbeitt verður, vísir Sunrid H. Olsen á dømir.
Fyribyrgjandi dømi
Eitt barnagarðsbarn ið t.d hevur tørv á meira stuðli í gerandisdegnum fyri at megna spæl, krøv og ymiskar aktivitetir. Dagstovnurin setir í verk ymisk átøk, ið longu liggja í teirra regi, t.d. styttri dagar á dagstovninum í eina tíð (um gjørligt), ein ávísan hátt at avlevera barnið um morgunin, geva barninum greiða lýsing av aktivitetum á degnum og greiða avtalu við barnið, hvussu tað fær eina pausu eftir tørvi o.a. Er tørvur á at fáa vegleiðing frá øðrum pørtum/stovnum, kunnu hesir verða bodnir við í samstarvið. Síðani verður arbeitt fyribyrgjandi við allatíðina at hava í huga, hvussu barnið best verður stuðlað til at gerast til reiðar at fara í skúla. Skiftið frá dagstovni til skúla skal fyriskipast, so barnið merkir, at øll tey vaksnu skilja og, í størst møguligan mun, hava lagt arbeiðið soleiðis til rættis, at hædd er tikið fyri menning og tørvi. Skiftið millum dagstovnin og skúla er skipað við einum felags fundi, har kontaktpersónur frá dagstovninum, foreldur og komandi flokslærari gjøgnumganga trivnaðin hjá barninum við útgangsstøði í TÍTT tilfarinum (Tiltøk í tøkum tíma, ið SSP hevur ment). Sostatt verður roynt at skapa eitt felags forum, har allir partar eru savnaðir og halda fram at arbeiða móti sama endamálið.
Samansett átøk Barn, ið hevur vaksandi fráveru, er troytt, trupult við at vera virkið í undirvísingini og er mest heima eftir skúlatíð. Har verður netverkið samlað skjótt, støðan hjá barninum lýst, og arbeitt verður fram ímóti eini felags fatan av støðuni hjá barninum. Hareftir verður avtalað, hvat vit gera her og nú, t.d. hvat kunnu foreldrini gera heima fyri at hjálpa barninum at vera meira sosialt, og hvat skúlin kann seta í verk av átøkum fyri at gera dagin lættari, so barnið kemur meira í skúla, t.d. tillagað skema í eina tíð, ein vaksnan at tosa við, bólkaarbeiði í einum bólki barnið trívist best í o.a. Langtíðarátøk kunnu vera kanningar, fyriskipanir og/ella átøk ið aðrir stovnar vara av, t.d. Gigni, kommunulæknin, Barnaverndin, Sernám o.a., t.d. trivnaðarsamrøður við barnið og við hinar næmingarnar í flokkinum fyri at skilja dynamikkin teirra millum. Gera heilsukanning av, hví barnið er troytt. Veita familjuni ein ráðgeva, ið kann stuðla foreldrunum, nú barnið hevur tað trupult o.a. Aðrir geirar verða bodnir við í netverkið, alt í samstarvi við foreldur.
Barnið skal setast í miðdepilin Í Vágs kommunu merkja tey longu, hvussu góðan mun barnaverkætlanin hevur gjørt. Hon hevur ikki einans skapt eina broyting í arbeiðinum við børnum og familjunum, men er eisini ein nýggjur háttur at hugsa og skipa innsatsin á.
– Barnaverkætlanin hevur tann týdning, at vit í størri mun eftirmeta okkara tilboð til børn og familjur, um tilboðini eru tíðarhóskandi og fevna nóg breitt.
Harafturat hevur verkætlanin styrkt samstarvið tvørtur um fakbólkar og deildir. Hetta ger, at arbeiðið við barnatrivnaði verður meira miðvíst, og at hjálpin kemur fyrr og meiri nøktandi fram.
– Vit arbeiða í enn størri mun saman um at skilja barnatrivnað, lætta um skiftini børnini fara ígjøgnum og koma fram til skjótari og betri loysnir út frá tørvinum hjá barninum.
Sunrid H. Olsen vísir á, at aðrar kommunur kunnu læra av royndunum. Tað hevur stóran týdning, at vit ikki skapa eina nýggja, tunga skipan. Hjálpin skal vera lætt atkomulig fyri børn og foreldur og lagað ta einstøku kommuni.
– Ger tað einfalt. Barnið skal setast í miðdepilin, og netverkið skal skipast við tí endamálið, at hvør partur hevur sína uppgávu, men í felag skapa vit samansettar loysnir við greiðum avtalum. Tað snýr seg um at býta ábyrgdina, skapa gjøgnumskygni og tryggja, at øll vita, hvør ger hvat og nær, sigur Sunrid H. Olsen at enda.
Vangamyndin
Navn
Aimi H. Jensen
Bústaður Argir
Aldur 32 ár
Útbúgving
Námsfrøðingur
Tað besta er, at man sum leiðari bæði hevur leiðsluábyrgd og ávirkan, men eisini kann vera saman við børnum og ungum. Eg royni, alt eg kann, at vera ein inum, soleiðis at øll foreldur kunnu vera vís í, at eg kenni teirra barn og barnsins gerandisdag.
Tað er umráðandi fyri meg at kunna tosa við, um foreldur ringja um eitthvørt. Eitt annað er eisini at kunna siga ‘ja’ til ting um tingini bera til. At kunna uppfylla ynskir hjá starvsfólkum og lata tey gera tað eiðið tey eru allarbest til, er øgiliga kveikjandi.
Tað kann vera torført at nøkta tørvin hjá øllum. Eg yvir 200 børn og ung. Falda tað við tvey, so eru nógvir aktørar ið skulu raðfestast. Foreldur, ommur, abbar, systkin eins og samstarvspartar; so sum barnagarðar, frítíðarskúlar, barnavernd, SSP, onnur almannaverkið og so mær at góðtaka, at óansæð hvussu man vendir skálini so vil onkur viðhvørt vera, ið hevur hug at venda skálini við.
Tað týdningarmesta fyri meg er tá at tryggja, at suppan verður verandi í skálini og at suppan, í mestan mun, er lunkað, so eingin brennur seg.
Ein góður dagur fyri meg er ein dagur, har eg fái ting avgreidd. Eg hati at hava fyrisitingarlig ting hangandi. Tá ið tey tingini eru avgreidd, kann eg brúka tíð uppá ini, starvsfólkini og foreldrini. Mær dámar væl konstruktivar samrøður við foreldur. Eg læri ómetaliga nógv av teimum. Foreldur kenna altíð síni við teirra søgum um barn teirra, læri eg, hvussu vit sum stovnur kunnu tillaga okkum sum
avbjóðingar til Ja, tað eru ovmikið av avbjóðingum. Tað kundi verið enn fleiri, men starvsfólkini mangla – og tey bæði tingini hanga saman. At vera ein dugnaligur námsfrøðingur er ein stór avbjóðing í sær sjálvum. Serliga, tí samfelagið er so lítið í Føroyum. Fakliga eru námstí tað fakliga ofta kemur og tað praktiska fyllir nógv.
Starv
Leiðari í Frítíðarskúlanum í Hoyvík & Ungdómshúsið
Klubb 188
Hevur tú roynt onnur starvsøki enn námsfrøði, síðan tú varð útlærd?
Nei, eg havi bert verið innan námsfrøðiliga økið. Eg hevði ein yvirgang har eg starvaðist á eini demensdeild í Tórshavnar Kommunu. Hóast hetta ikki verður roknað sum eitt námsfrøðiligt øki, so vildi eg mett, at námsfrøðin hevði ógvuliga nógv at siga júst innan tað økið eisini.
Hvussu sært tú uppá framtíðina hjá námsfrøðingum í Føroyum?
Fyrst og fremst skal okkara økið hava nógv meira virðing. Tað er nokk tað ið kann seta mítt piss mest í kók, altso, um fólk ikki hava virðing fyri námsfrøðini. Eg upplivi sera ofta at fólk, fakbólkar og ikki minst námsfrøðingar sjálvir ikki hava nóg nógva virðing fyri økinum. Líkasæla onkursvegna. Tað er ræðuligt, og tað er so sera skeivt! So framtíðin má vera, at námsfrøðin og tað, sum námsfrøðingar kunnu, fær nógv meiri virðing.
Um tú sat sum forfólk í Pedagogfelagnum, hvat hevði so verið tað fyrsta, tú fórt í gongd við?
Eitt forfólk í einum fakfelag hevur fyrst og fremst til uppgávu at kempa fyri sínar limir. Persónliga haldi eg ikki, at námsfrøðingar og hjálparfólk skulu vera í sama fakfelag. Eisini hevði eg broytt, at atstøðingar á lønarstigi 14 hava hægri inntøku enn ein útlærdur námsfrøðingur. Ikki tí eg haldi, at atstøðingar skulu niður í løn, men eg meti ikki, at stigartalvan er røtt.
Um tú sat sum politikkari í ávikavist landsstýrinum ella í kommununi, hvat hevði so verið aðalmál títt?
Námsfrøðingar skulu inn í skúlarnar og hava námsfrøðiligar funktiónir. Tað líkist ongum, at tað ganga útlærdir skúla- og frítíðarnámsfrøðingar í Føroyum, sum ikki kunnu brúka sína fakligheit. Námsfrøðingar, ið starvast í frítíðarskúlum, skulu sjálvandi vera ein partur av dagligdegnum hjá barninum í skúlanum. Soleiðis tryggjar man børnini best.
Børnini og tey ungu høvdu havt gott av at námsfrøðingar komu inn og sundurskiltu undirvísingina, soleiðis at lærarar og námsfrøðingar røkka øll børn og ung. Eg haldi ikki at tað er rætt, at ein persónur, lærari ella ikki, skal hava ábyrgd av 24+ næmingum einsamallur.
Fakdagur – Sálarligt arbeiðsumhvørvi
Nærum 1100 áhoyrarar – limir í Føroya Pedagogfelag og fólk, ið annars starvast innan náms- ella heilsufrøðiliga økið, savnaðust fríggjadagin 10 okt. til stóran fakligan dag, har sálarliga arbeiðsumhvørvið varð sett á breddan.
10. oktober var Tjarnir karmur um stóran fakdag, sum Føroya Pedagogfelag skipaði fyri.
Endamálið við degnum var at varpa ljós á sálarliga arbeiðsumhvørvið á øllum tí námsfrøðiliga starvsøkinum, eins væl og á øðrum starvsøkjum, har menniskja, umsorgan, trivnaður og heilsa eru í miðdepli.
Dagurin varð skipaður í samband við, at nýggj kunngerð um sálarligt arbeiðsumhvørvi kom fyrr í ár.
Landstýriskvinnan í Arbeiðs- og Umhvørvismálum, Margit Stórá, setti dagin við sera góðari røðu. Tað merkist, at hetta evnið hevur stóran týdning fyri hana.
Høvuðsrøðarin á degnum var nógv eftirspurdi norðmaðurin, Per Isdal, sum er sálarfrøðingur, og hevur arbeitt innan kriminalforsorgina í nógv ár. Per upplivdi, hvussu arbeiðið spakuliga broytti hann sum menniskja - hann misti arbeiðsgleðina, og bleiv sjúkur av sínum arbeiði.
Orsøkin var, at hann ikki ansaði eftir sær sjálvum; hann hevði onga mannagongd fyri at taka hond um sína egnu sálarligu heilsu og trivnað. Við eini sannkenning um, at eisini hann hevði tørv á umsorgan, hevur hann ment amboðið, hann nevnir legubálið. Hetta, at sita saman um eitt legubál, nýtir hann sum mynd til hvussu vit, í okkara arbeiði við øðrum menniskjum, mugu skapa eitt rúm, har vit sjálvi hava loyvi at oysa út úr okkara egnu kensluligu upplivingum og søgum. Hetta lættir um, og hjálpir okkum at varveita góða og sunna grundarlagið, vit standa á.
Súsanna Skaale, sálarfrøðingur, sum hevur kannað og gjørt kanning um kenslulig krøv innan umsorganararbeiði, tosaði um hugtakið compassion, sum er
um at vísa umsorgan - og eginumsorgan, í okkara arbeiði, bæði fyri einstaklinginum, men eisini í sjálvum felagsskapinum, sum er karmur um okkara arbeiðslív.
Annika Helgadóttir Davidsen, sálarfrøðingur, sum hevur granskað arbeiðsumhvørvið hjá m.a námsfrøðingum, knýtti tøl úr kanningini saman við nýggju kunngerðina, og vísti á, at tá tú upplivir, at títt arbeiði gevur meining, og at tú hevur gott samband við leiðara og starvsfelagar, so upplivir tú eisini munandi minni arbeiðsferð, arbeiðsmongd og færri kenslulig krøv.
Nýggja kunngerðin er kærkomin, og tað hevur sera stóran týdning, at vit fyrihalda okkum til hana, og viðgera hana, soleiðis at hon kemur at fáa rætta virknaðin í dagliga arbeiðslívinum hjá øllum starvsfólkum. Ein kunngerð ger einki í sjálvum sær; tað krevur tilvitað arbeiði, og at vit øll, hvør í sínum lagi taka ábyrgd, at vit samstarva, og gera okkara til, at kunngerðin kemur at virka.
Arbeiðslívið er langt – vit brúka størsta partin av okkara lívi í tí arbeiði, vit velja til okkara lívsstarv, og tí hevur arbeiðsumhvørvið ein avgerandi týdning fyri, hvussu vit hava tað, sum einstaklingar. Arbeiðslívið er felagsskapur, og í felagsskapinum hava vit ábyrgd hvør av øðrum. Tað krevur dirvi at siga frá, og tað krevur álit millum menniskju at tora at standa fram og at standa við sítt. Við tilvitan, og við at seta orð á, kunnu vit koma langt, men tað krevur sanniliga eisini at vit skapa rúmið, har sálarliga arbeiðsumhvørvið verður sett á breddan, eins natúrliga og fysiska arbeiðsumhvørvið, ella alt annað, ið vit meta hevur týdning fyri eitt gott arbeiðspláss.
Fjøldin, ið var komin saman hendan illveðursdag, var fjølbroytt - og serliga fegin eru vit um, at fleiri politikarar vóru við. Tað hevur týdning fyri okkum, sum fakfelag, og fyri okkara limir, at politikarar vísa áhuga fyri tí, vit fáast við. Hetta skapar virðing - báðar vegir - og minkar um frástøðuna millum arbeiðstakara og politikara. Væl í tráð við grundleggjandi hugburðin handan gott sálarligt arbeiðsumhvørvi.
Harmiligt, at arbeiðsgevaraparturin ikki var umboðaður, tá júst arbeiðsgevarin er tann, ið hevur ein tann størsta leiklutin at fáa skipanir á arbeiðsplássum upp at koyra.
Sum fakfelag kunnu vit bara áhaldandi vísa á; og politikarar kunnu hava stórar visjónir og ætlanir, men í seinasta enda er tað arbeiðsgevarin, sum stendur við evstu ábyrgd, og setur í verk. Eitt nú hevur tað avgerandi týdning fyri eitt arbeiðspláss, at leiðslan er væl skúlað, og fær rásarúm og nøktandi karmar til at tryggja, at kunngerðin um sálarligt arbeiðsumhvørvi verður hildin.
Eitt nú vístu vit á møguleikan at skipa samstarvið
millum leiðslu, álitisfólk og trygdarumboð neyvari, tí samstarv millum hesar partar er júst tað, sum kann verða lykilin til at økja og betra um trivnað og sálarheilsu hjá arbeiðstakara, og soleiðis eisini skapa størri trivnað á sjálvum arbeiðspláss inum. Tá fólk trívast og hava tað gott, so geva tey meira av sær sjálvum, tí er hetta eisini ein íløga í arbeiðsplássið, sum heild. At raðfesta gott sálarligt arbeiðsumhvørvi, og at raðfesta trivnað millum starvsfólk gagnar øllum pørtum - eisini barninum ella borgaranum, sum er tann, ið skal hava ágóðan av tí tænastu, arbeiðsplássið skal veita.
Vit ynskja at takka tykkum øllum, ið luttóku á degnum, og vit vóna, at vit við hesum hava sett gongd í eitt livandi kjak um arbeiðsumhvørvi, um at trívast og hava tað gott í okkara arbeiði, um at vit øll kunnu ansa eftir okkum sjálvum og hvør øðrum, tá tað ræður um at hava eitt gott og sunt arbeiðs umhvørvi, og ikki minst um ábyrgdina av at tryggja, at kunngerðin um sálarligt arbeiðsumhvørvi verður hildin.
Við fakfelagskvøðu Føroya Pedagogfelag
Margit Stórá, landsstýriskvinna, setti fakdagin um sálarligt arbeiðsumhvørvi
Góðu tit øll.
Fyrst vil eg takka fyri, at eg havi fingið tann stóra heiðurin at sleppa at seta hendan fakdagin um sálarligt arbeiðsumhvørvi.
Evnið, vit savnast um í dag, er bæði týdningarmikið og viðkomandi fyri okkum øll – starvsfólk, leiðarar og borgarar.
Arbeiðsplássið er ikki bara eitt stað, har vit loysa uppgávur og taka okkum av tí, sum skal gerast. Arbeiðsplássið er eitt stað, har vit brúka stóran part av okkara degi, og arbeiðsplássið hevur stóra ávirkan á, hvussu vit hava tað sum menniskju.
Tá eg hugsi aftur á tíðina tá eg sum tannáringur norðuri í Fuglafirði arbeiddi á Flakavirkinum, mítt fyrsta veruliga arbeiðspláss, har vit arbeiddu aftaná skúlatíð og so eisini eitt ár, tá eg skuldi rinda skúlamøðina av mær, so minnist eg gott afturá ta tíðina. Tá hugsaði eg slett ikki um hugtøk, sum sálarligt ella fysiskt arbeiðsumhvørvi, - men vit høvdu tað gott, tá vit vóru til arbeiðis. Vit høvdu tað stuttligt. Sjálvar arbeiðsuppgávurnar vóru kanska ikki so spennandi, og summar beinleiðis møðisligar, men vit kendu okkum væl og vit føldu eisini, at vit vóru til nyttu. Kenslan er góð, tá eg minnist afturá.
Tá ið vit fara til arbeiðis við einari kenslu av tryggleika, meining og felagsskapi, gevur tað okkum gleði og orku, sum vit taka við okkum heim. Men um arbeiðsumhvørvið er merkt av strongd, mistrivnaði og ótryggleika, fylgir tað okkum eisini heim. Tað er tí altavgerandi, at arbeiðsplássið er eitt stað, har starvsfólk trívast. At arbeiðsplássið er gott, er ikki bara umráðandi fyri starvsfólkið. Tað er eisini umráðandi fyri tey fólk, sum vit í okkara arbeiði møta.
Serliga viðkomandi er tað fyri nógv av tykkum, sum hava ábyrgd av fólki, stórum ella smáum, ið hvønn dag hava tørv á tykkara umsorgan og stuðli. Tey sjálvi, foreldur teirra og onnur avvarðandi merkja beinanvegin, um umhvørvið og huglagið á staðnum eru gótt ella ikki. Tá ið tað sæst og merkist, at tey, sum arbeiða á staðnum, trívast og hava tað gott, skapar tað ein góðan og tryggan karm fyri tey, sum tit eru um. Og á sama hátt kennist tað beinanvegin, um staðið er merkt av ørkymlan og trupulleikum.
Ein mamma ella ein pápi, sum kemur við barninum á stovn um morgunin, merkir skjótt, um námsfrøðingurin trívist og hevur yvirskot, ella um hann ella hon ikki hevur orku at vera til staðar og rúma onnur menniskju. Ein tílík støða kann ávirka allan dagin – bæði hjá barninum og foreldrunum.
Men tað krevur arbeiði at fáa eitt arbeiðspláss, har sálarliga arbeiðsumhvørvið veruliga er gott. Tað krevur, at vit hava orð fyri, hvat tað er, sum ger okkum trygg og motiverað – og eisini, hvat kann tyngja. Tað krevur, at vit tora at tosa um tað, sum er torført, og at vit hava leiðslur, sum taka tað sálarliga arbeiðsumhvørvið í álvara og síggja tað sum eina sjálvfylgju áhaldandi at arbeiða við at skapa sálarligan tryggleika á arbeiðsplássinum.
Tað er grundarlagið undir øllum øðrum. Tá vit trívast, tora vit at hugsa nýtt, tora at spyrja, tora at gera mistøk – og vit kenna okkum sædd og hoyrd. Tað er í slíkum umhvørvi, at bæði fólk og arbeiðsplássið kunnu vaksa og mennast.
Sálarliga arbeiðsumhvørvið er eitt evni, sum eg brenni fyri. Í mínum egna arbeiði havi eg sæð, hvussu stóran týdning eitt gott sálarligt arbeiðsumhvørvi hevur fyri einstaka starvsfólkið og fyri arbeiðsplássið sum heild. Tá ið fólk kenna seg trygg, hoyrd og vird, gerast tey meira ágrýtin, nýhugsandi og opin fyri samstarvi.
Eg havi eisini sæð hitt – hvussu stóran kostnað tað hevur, tá ið sálarliga arbeiðsumhvørvi ikki verður raðfest, eins og tað eigur. Tað ávirkar bæði arbeiðsgleði, samstarv og úrslit. Tí eri eg sannførd um, at hetta ikki bara snýr seg um, hvussu vit hava tað á arbeiðsplássinum, men eisini um fakliga dygd og ábyrgd mótvegis teimum, vit virka fyri.
Kunngerð um sálarligt arbeiðsumhvørvi
Síðstu árini er fokus flutt frá bert at snúgva seg um tað likamliga arbeiðsumhvørvið – til eisini at fevna um tað sálarliga. Hetta er ikki komið av sær sjálvum, men hetta er millum annað úrslitið av, at fakfeløgini hava tikið evnið í álvara, og hava arbeitt fyri at fáa greiðar reglur á økinum.
Nú er kunngerðin um sálarligt arbeiðsumhvørvi so komin í gildi, og tað er eitt stórt stig rætta vegin.
Tá eg fór inn í politikk, so var tað tí eg hevði eitt ynski um at kunna gera ein mun. Ljóðar kanska sum ein klisjé, men tað var veruliga tí. Tað er ikki hvønn dag í politiska arbeiðnum, at eg havi kensluna av at eg veruliga geri mun. Men tann løtan, tá eg slapp at skriva mítt navn undir kunngerðina um sálarligt arbeiðsumhvørvi, tá hevði eg veruliga kensluna av, at hetta var nakað, sum fór at gera ein mun – fyri nógv og í langa tíð. Sum tey ungu siga, so var tað feitt.
Kunngerðin staðfestir, at tað sálarliga arbeiðsumhvørvið hevur sama týdning sum tað likamliga ella tað fysiska. Hon gevur arbeiðsgevarum og starvsfólkum greiðar karmar fyri, hvussu skal arbeiðast við sálarliga arbeiðsumhvørvinum, og hon ásetur, at allir arbeiðsgevarar skulu tryggja, at arbeiðið verður lagt til rættis soleiðis, at hædd verður tikin fyri sálarliga arbeiðsumhvørvinum.
Kunngerðin vísir á seks einstakar ávirkanir, ið eru serliga týðandi fyri tað sálarliga arbeiðsumhvørvið, og sum arbeiðsgevarar skulu taka atlit til:
1. Stór arbeiðsbyrða og tíðarneyð: Hetta er, tá ið tað er ójavnvág millum tær arbeiðsuppgávurnar og ta tíðina, sum starvsfólkið hevur til at loysa uppgávurnar. Sum starvsfólk uppliva vit nokk øll, at tað eru tíðarskeið, har nógv er at gera, og trýstið er eitt sindur høgt. Tað er í lagi, so leingi at hetta ikki stendur uppá ov leingi, og so leingi sum at tað eisini er tíð at hvíla seg og koma fyri seg aftur.
2. Ógreið og mótstríðandi krøv: Hetta er, tá ið uppgávur, krøv, ábyrgdarbýti og so framvegis ikki eru greið ella kanska enntá at mótstríðandi boð verða givin frá fleiri síðum.
3. Høg kenslulig krøv: Høg kenslulig krøv gera seg serliga galdandi í størvum, har vit arbeiða tætt við menniskjum. Tit arbeiða við menniskjum, sum á ymiskan hátt treingja til tykkara umsorgan, og nærveru, og tað ger tað serliga týdningarmikið, at tit sjálvi hava tað gott. Tí fyri at kunna geva øðrum nakað, mugu vit sjálvi hava nakað at geva av.
4. Niðrandi atburður: fevnir um happing, kynsligan ágang og aðra niðurgerandi atferð millum starvsfelagar. Tá ið talan er um niðrandi atburð, er tað avgerandi, hvørt tann útsetti persónurin kennir atburðin sum niðrandi.
5. Harðskapur í arbeiðstíð: Harðskapur her er tá ið onkur, sum ikki er partur av starvsfólkahópinum fremur harðskap móti einum starvsfólki. Til dømis ein borgari, ein avvarðandi, ein næmingur ella sjúkligur. Harðskapur fevnir bæði um sálarligan og likamligan.
Harðskapur uttan fyri arbeiðstíð: Hetta fevnir um harðskap, sum er uttan fyri arbeiðstíð, men sum man sum starvsfólk kann vera í vanda fyri at uppliva orsakað av sínum starvi. Aftur her fevnir harðskapur um bæði likamligan og sálarligan harðskap.
Dømi um hetta er, at starvsfólk í sínari frítíð møtir borgara ella avvarðandi, ið hóttir seg ella leggur á seg. Hetta vóru tær arbeiðsgevarar skulu taka atlit til.
Men lógir og kunngerðir skapa ikki trivnað av sær sjálvum – tað gera menniskju. Kunngerðin, hendan kunngerðin er karmurin. Tí er tað okkara felags ábyrgd at gera tað sálarliga arbeiðsumhvørvið til ein náttúrligan part av gerandisdegnum, og tað er umráðandi, at allir partar eru við. Tað eru: Arbeiðsgevarin/ leiðslan, starvsfólk, trygdarumboð og álitisfólk.
Arbeiðsgevarin hevur skyldu at skapa umstøður, sum fremja eitt gott sálarligt arbeiðsumhvørvi sambært kunngerðini.
Arbeiðsgevarin skal:
• meta um vandar í sálarliga arbeiðsumhvørvinum
• seta fyribyrgjandi tiltøk í verk
• hava virkið eftirlit við arbeiðinum
• gera greiðar mannagongdir fyri, hvussu brot og fráboðanir verða handfarnar
• hava neyðuga fakliga vitan – ella fáa hjálp uttanhýsis, um vitanin manglar.
• hann skal somuleiðis tryggja, at starvsfólk fáa neyðuga upplæring og leiðbeining um, hvussu arbeiðið verður útint á tryggan og heilsugóðan hátt.
Starvsfólk skulu vera viðspælarar og samstarva við arbeiðsgevaran/leiðaran um átøk, ið verða gjørd fyri at fremja gott sálarligt arbeiðsumhvørvi. Eisini mugu starvsfólk gera sítt til at skapa eitt gott arbeiðspláss, har øll trívast. Tey mugu vera við til at tosa opið um avbjóðingar og vera við til at skapa eina mentan, har tosað verður um tingini, áðrenn trupulleikar stinga seg upp.
Sambært lóggávuni skal arbeiðspláss við ávísari stødd hava trygdarumboð. Trygdarumboðið hevur ábyrgd av at halda eyga við bæði likamliga og sálarliga arbeiðsumhvørvinum.
Trygdarumboðið er bindilið millum starvsfólk og leiðslu og skal gera vart við og hjálpa at loysa viðurskifti, sum kunnu ávirka sálarliga arbeiðsumhvørvið.
Álitisfólk hava somuleiðis ein týðandi leiklut í at styrkja tað sálarliga arbeiðsumhvørvið. Tey eru ein
trygd fyri, at starvsfólk hava onkran av venda sær til, um tey møta avbjóðingum á arbeiðsplássinum, og tey hava eisini ein virknan lut í at loysa trupulleikarnar saman við leiðsluni.
Arbeiðs- og brunaeftirlitið er myndugleiki á økinum, og hevur tí ábyrgd av at kunna og vegleiða á økinum. Arbeiðs- og brunaeftirlitið kann gera eftirlit á arbeiðsplássum, og tá ið krøvini í kunngerðini ikki verða fylgd, kann Arbeiðs- og brunaeftirlitið áleggja arbeiðsgevarum at fáa viðurskiftini í rætt lag innan ásetta freist.
Eg fegnist um, at móttøkan av kunngerðini um sálarligt arbeiðsumhvørvi hevur verið so góð. Tað vísir, at vit sum samfelag arbeiða móti einum arbeiðslívi, har trivnaður og sálarlig heilsa verða tikin í álvara.
Við hesum hava vit tikið eitt týdningarmikið stig á røttu leiðini – vit nærkast einari framtíð, har tað ikki longur er neyðugt at siga “likamligt og sálarligt arbeiðsumhvørvi,” men einans “arbeiðsumhvørvi”. Tá eru vit komin so langt, at vit síggja tað sum sjálvsagt, at arbeiðsumhvørvi fevnir minst líka nógv um sálarliga partin av arbeiðsumhvørvinum sum um likamliga partin.
Eg fegnist somuleiðis um, at pedagogfelagið hevur tikið stig til at skipa fyri hesum spennandi degnum um sálarligt arbeiðsumhvørvi. Hetta vísir, at tit taka sálarliga arbeiðsumhvørvi í størsta álvara, og at tit eru viðspælarar í arbeiðinum at gera eina mentan, har trivnaður og virðing eru sjálvsagdir partar av arbeiðsdegnum.
Eg vóni, at dagurin gevur tykkum høvi at steðga á og hugleiða um evnið – bæði í mun til tykkara egna arbeiðsdag og til tann felagsskap, tit eru partur av. Slíkir dagar geva okkum møguleika at menna nýggj sjónarhorn og finna nýggja orku til at fara víðari. Eg gleði meg eisini til at luttaka í pallborðskjakinum seinni í dag og hoyra tykkara royndir og tankar um evnið.
Takk fyri og góðan fakdag!
Tíðindi úr politisku skipanini
Loksins er avtalan um løn undir útbúgving undirskrivað
Tá ein hyggur at námsfrøðiligu kørmunum, er tað eisini umráðandi at hyggja at politisku raðfestingunum. Tey hanga óloysiliga saman. Tað er jú politisku raðfestingarnar og avgerðirnar, sum í stóran mun avgera, hvussu karmarnar hjá námsfrøðini og námsfrøðingum verða lagdir. Tískil hyggja vit eisini nær at tíðindum úr politisku skipanini, sum viðvíkja okkara limum og námsfrøðini sum heild.
30. oktobur í ár varð serstøk avtala um løn undir útbúgving loksins avtalað millum eitt nú Kommunala Arbeiðsgevarafelagið, Fíggjarmálaráðið og tey trý fakfeløgini; Heilsuhjálparafelag Føroya, Heilsurøktarafelagið og Føroya Pedagogfelag. Hetta merkir, at tey, sum gera ein útbúgvingarsáttmála við ein arbeiðsgevara um at fara undir eina av nevndu útbúgvingum, kunnu fáa løn undir útbúgving.
Á altjóða barnarættindadegnum, 20. novembur, handaðu næmingaráðini landsstýrismanninum, Djóna Nolsøe Joensen, og landsstýriskvinnuni, Súsonnu Bertholdsen, hoyringssvar. Nú skal lógin skrivast við tí fyri eygað, at einki barn skal detta í millum skipanir, og skal tað á hendan hátt tryggja øllum børnum eitt gott barnalív.
Og so hendi tað, at uppskotið um at minka barnabólkarnar úr 12 børn niður í 10 børn, varð samtykt í Tórshavnar Býráð. Hetta er eitt nú tað, sum er farið fram innan námsfrøðiliga økið í politisku skipanini í Føroyum.
Loksins er avtalan um løn undir útbúgving undirskrivað Lógin um heilsuhjálpara-, heilsurøktara- og námsfrøðihjálparaútbúgving varð broytt í vár, soleiðis at tey, sum gera ein útbúgvingarsáttmála við ein arbeiðsgevara um at fara undir eina av nevndu útbúgvingum, kunnu fáa løn undir útbúgving.
Lógin ásetur ikki, hvørja løn starvsfólk við útbúgvingarsáttmála skulu hava, við tað at partarnir á arbeiðsmarknaðinum skulu samráðast um lønina.
Hin 30. oktober í ár varð serstøk avtala um løn undir útbúgving loksins avtalað millum eitt nú Kommunala Arbeiðsgevarafelagið, Fíggjarmálaráðið og Føroya Pedagogfelag.
Serstaka avtalan ásetur millum annað, at starvsfólk við útbúgvingarsáttmála verða lønt við 50 % av byrjanarlønini fyri ávikavist útlærdar heilsuhjálparar, heilsurøktarar ella námsfrøðihjálparar. Eisini eru ásetingar um gjøld fyri ólagaliga arbeiðstíð, eftirløn, frítíð og barsil partur av avtaluni.
Smærri barnabólkar og størri trivnaður
Í Tórshavnar kommunu verða barnabólkarnir nú minkaðir – ein stór íløga í okkara børn, sigur Heidi Lava Elgeirsdóttir, býráðslimur.
Tórshavnar býráð samtykti herfyri eina fíggjarætlan, ið inniber at pengar eru settir av í rakstrinum fyri at minka barnabólkarnar á dagstovnum.
– Við avgerðini tekur kommunan eitt týðandi stig ímóti at skapa rúmligari og betri umstøður fyri børnini – og ikki minst fyri námsfrøðiliga arbeiðið, sigur Heidi Lava Elgeirsdóttir.
Frá august verða barnabólkarnir í vøggustovunum minkaðir úr 12 og niður í 10 børn. Hetta merkir, at hvør stovnur fær størri ró, meira nærveru og betri tíð hjá vaksnum at arbeiða við menning, forvitni og tryggum relatiónum.
– Hetta er ein beinleiðis íløga í børnini í Tórshavnar kommunu og í arbeiðið hjá teimum námsfrøðingum, sum lyfta dagliga uppgávuna. Endamálið er at gera upp við tað, eg kalli “tann smala kassan”, sum børn í dag skulu rúmast í. Børn eru ymisk, ikki serlig, og tað krevur ein arbeiðsleist, sum gevur pláss fyri fjølbroytni, góðum námsfrøðiligum arbeiði og møguleikanum at síggja barnið, sum tað er. Smærri bólkar eru grundleggjandi í hesi broytingini, sigur Heidi Lava Elgeirsdóttir.
Samanlagt verður raðfest 5,8 mió. kr. í rakstrinum at økja norermingina í vøggustovunum. Harumframt verða 1,75 mió. kr. settar av til at umskipa og styrkja serøkið á dagstovnunum.
Arbeiðið at minka barnabólkarnar byrjar í vøggustovuni og rullar so fult út tá tey børnini eru elst í barnagarðinum. Vit vita, at tað hevði verið rættast at byrjað í barnagarðsstovunum, tí teir barnabólkarnir eru alt ov stórir. Men sjálvandi ber tað ikki til at taka verandi pláss frá børnum, tí mugu vit byrja við innkoyringini. Tó kunnu vit vera skynsom, og lata pláss aftur um so er at tað verða tóm pláss so hvørt.
Komandi vikurnar fara dagstovnaleiðarar og umsitingin at leggja ítøkiligu ætlanina til rættis, og taka Pedagogfelagið við í tilgongdina, so alt er væl smurt og klárt til august.
Heidi Lava Elgeirsdóttir nýtti eisini høvi at senda eina heitan áheitan til tey mongu námsfrøðingarnar, sum eru farin í onnur størv: – Umhugsið at koma aftur. Vit eru í gongd við at byggja Føroya fremsta dagstovnaøki – og tit eru lykilin.
Í Føroyum skulu vit skapa stovnar, sum hóska til okkum
Í Føroyum eiga vit ikki bara at kopiera stovnsbygnaðin úr øðrum londum – vit eiga at byggja okkara egnu, sum hóska til okkara mentan, náttúru og gerandisdag. Tað heldur 33 ára gamla Anita Hansen, sum arbeiðir sum námsfrøðingur í vøggustovu. Hon heldur, at tað er týdningarmikið, at vit tora at menna eina føroyska námsfrøði, sum byggir á okkara egnu styrkir og ikki minst egnu náttúru.
Morgunin í vøggustovuni er róligur. Morgunmatur verður gjørdur klárur. Leikur, sum leggja upp til róligt spæl, verða lagdar fram, og smáar hendur finna so við og við leiðina inn í dagin. Eitt av starvsfólkunum er 33 ára gamla Anita Hansen, sum arbeiðir sum námsfrøðingur á stovuni.
Klokkan nærkast samling, og Anita ger seg til reiðar til sang og søgu saman við børnunum. Nakað, sum liggur væl fyri hjá Anitu. Hóast hon í dag er púra ivaleys um, at júst námsfrøði er rætta fakið fyri hana, so hevur tað ikki altíð verið so. Hon byrjaði nevnliga á
matstovuøkinum, men eftir fleiri ár á hesum økinum, valdi Anita at broyta kós og royna seg í barnagarði. Hon ynskti sær eitt starv uttan kvøld- og vikuskiftisvaktir – men fann skjótt útav, at tað ikki einans vóru arbeiðstíðirnar, sum henni dámdi væl við hesum nýggja starvinum.
– Eg fann skjótt útav, at arbeiðið hóskaði seg sera væl til mín. Eg merkti, at eg kundi brúka mínar egnu royndir – millum annað tað, at eg sjálv var eitt sindur smæðin sum barn – til at hjálpa børnum, sum høvdu tað á sama hátt. Eg fann eisini útav, at arbeiðið var bæði kreativt, sosialt og mennandi, og tað gav mær veruliga arbeiðsgleði.
Av tí sama valdi Anita at søkja inn á námsfrøði. Soleiðis kundi hon fáa meiri fakliga vitan og menna seg enn meiri innan arbeiðið, sum bæði var spennandi og gevandi.
Tá hon hevði arbeitt eitt ár í barnagarðinum, søkti hon inn á námsfrøðilinjuna á Setrinum í 2020 – og slapp inn.
Klokkan nærkast samling, og enn fleiri børn eru komin í vøggustovu. Anita ger klárt til sang og søgu
saman við børnunum. Eftir samlingina, gongur leiðin út í garðin at spæla. Har kunnu motorisku evnini mennast við at rulla, klintra, ganga og spæla. Klokkan ellivu verður matpakkin etin og eftir tað verður blæan skift og børnini løgd í vognarnar at sova. Tá fáa starvsfólkini stundir til praktiskar uppgávur ella námsfrøðilig skjøl, sum eisini er partur av gerandisdegnum á einum stovni.
Dagstovnurin í Íslandi
Børnini sova, og Anita hugsar aftur á lestrartíðina á Setrinum. Ein uppliving, sum Anita serliga minnist frá lestrartíðini er, tá tey vóru á námsferð í Íslandi í sambandi við linjuna “Kreativt námsfrøði”. Tá vitjaðu tey fleiri dagstovnar, harav ein serliga situr eftir í minninum hjá Anitu. Hesin stovnurin arbeiddi útfrá ástøðinum hjá John Dewey og Caroline Pratt, har dentur verður lagdur á, at børnini læra við at vera aktivur viðleikari í sínari læru, og at tey læra ígjøgnum spæl.
– Tað serstaka við hesum stovninum var, at tað partvíst var ein útibarnagarður. Aðruhvørja viku vóru barnagarðsbørnini úti, og aðruhvørja viku í dagstovninum. Børnini elskaðu at sleppa til útiøkið, sum var eitt stórt øki við høgum trøum, áum, einari smáttu og
eldstaði. Tey vitjaðu hetta útiøkið alt árið. Stovnurin nýtti hugtakið útinám, sum merkir at læra í náttúruni. Anita vil vera við, at hetta hugtak kundi verið brúkt í námsfrøðiliga arbeiðinum í Føroyum.
Tað, at børnini læra, granska og uppliva umhvørvið rundanum seg, hevur so nógvar ágóðar. Tey menna millum annað fín- og grovmotorikk, gerast meiri kreativ í spæli og hugsanum, og ikki minst so gerast tey minni sjúk. Tað er ikki einans minni sjúkrafrávera hjá børnunum, men eisini hjá teimum vaksnu, greiðir Anita frá.
Vit kopiera ov nógv hini londini Í Føroyum er vanligt, at vit hyggja eftir, hvussu námsfrøðin er í øðrum londum. Dagstovnar uttanlands eru ofta í stórbýum, og har er garðurin ofta asfalteraður og hevur nógvar mánabilar. Hetta endurspeglar ofta stovnar í Føroyum, sum nógvir eisini hava tilgjørdar garðar við gummiundirlagi, og Anita heldur, at tað als ikki er neyðugt. Hon leggur dent á, at tað hevði verið gott, um ein framtíðarætlan fyri alt tað námsfrøðiliga økið bleiv løgd, sum var grundað á fakliga vitan og gransking. Ein stovnsmentan og námsfrøði, sum hevur nógv størri tilknýti til náttúruna, heldur enn at kopiera danskar umstøður.
– Eg haldi at tað hevði verið áhugavert at farið meira út í náttúruna, og havt fleiri útibarnagarðar í Føroyum, tí náttúran hevur so nógv at geva. Uttanlands mugu tey byggja garðarnar soleiðis, tí tey hava ikki náttúruna so tætt uppá, sum vit hava hana. Vit hava ein serstakan møguleika, tí vit altíð hava livað tætt at náttúruni, og skulu vit tí hugsa tað meira inn í námsfrøðina.
Fakligheit skapar trivnað
– bæði hjá børnum og vaksnum Eftir eina løtu, byrja børnini í vøggustovuni so smátt at vakna. Næsta punkt á dagsskránni er at gera millummálan kláran. Annars verður seinnaparturin í vøggustovuni brúktur uppá at hjálpa børnunum í gongd við ymisk virksemi. Tað kann vera alt frá at mála, byggja lego, lesa ella spæla úti í garðinum – virksemi, har børnini kunnu menna sínar sosialu førleikar, læra at samstarva og venja seg við at vísa umsorgan fyri hvørjum øðrum. Planleggingin er eingin sjálvfylgja, men nakað, sum námsfrøðin byggir uppá, og júst námsfrøðiútbúgvingin er nakað, sum Anita metir vera sera týdningarmikið.
– Námsfrøðiútbúgvingin hevur stóran týdning fyri tað námsfrøðiliga økið, tí tað tryggjar, at faklærd fólk við rættari vitan arbeiða á økinum. Útbúgvingin veitir eitt fakligt grundarlag til at skilja menning, trivnað og læru hjá børnum, ungum og vaksnum, og at arbeiða professjonelt við relatiónum, inklusión og myndan av menniskjum.
Anita greiðir frá, at tá vit hava faklærd fólk á økinum, góðskutryggja og styrkja vit tað námsfrøðiliga starvið. Tað verður arbeitt meiri tilvitað og grundað á vitan
fram um magakenslur og royndir frá egnum lívi. Hetta førir til, at økið verður meira stabilt, tí man hevur eitt felags mið at arbeiða eftir – nemliga námsfrøðina.
–Gransking vísir, at menniskju, sum arbeiða innan tað fakið, sum tey eru lærd innan, trívast sum heild betri í teirra starvi. Tey kenna eina størri arbeiðsgleði, føla seg meira skikkaði til sítt starv og eru eisini longri á arbeiðsplássinum. Hetta er sjálvandi eisini galdandi fyri námsfrøðingar. Tá námsfrøðingar brúka teirra fakligu vitan og námsfrøðiligu førleikar i teirra dagliga arbeiði við millum annað børnum, skapar tað bæði námsfrøðiliga góðsku og arbeiðsgleði hjá starvsfeløgum, tí man hevur fakligheitina at miðja ímóti. Tí er tað umráðandi at hava ein, ella fleiri í starvsfólkahópinum, sum kunnu seta eina fakliga kós fyri arbeiðinum við børnunum. Stutt sagt: Fakligheit veitir trivnað – bæði hjá børnum og vaksnum.
Útbúgvingin á Setrinum
skal raðfestast høgt
Meðan spælið í vøggustovuni heldur fram út á seinnapartin, greiðir Anita frá, at gerandisdagurin yvirskipað er fyltur við forvitnum og fittum børnum, sum elska at spæla, flenna og klemma. Tá brúkar Anita seg sjálva og sína fakligu vitan til at skapa eitt trygt og mennandi umhvørvi fyri okkara minstu borgarar. Alt hetta byggir á námsfrøðiligu hugsanina um, at tryggleiki og nærvera eru grundarlagið fyri læring, trivnaði og menning hjá smáum børnum.
Anita heldur tað vera týdningarmikið, at námsfrøðiliga granskingin og útbúgvingin á Setrinum skal raðfestast og ganga hond í hond við stovnsøkið, um vit vilja menna tí føroysku námsfrøðina. Har má altíð vera samanhangur millum teori og praksis. Fyri at fakligheitin úti á økinum skal mennast og haldast við líka, má tað loysa seg at taka hægri útbúgvingar, so sum master- og aðrar eftirútbúgvingar. Anita vil vera við, at í verandi løtu fylgir lønin ikki við førleikamenningini, og tískil fara námsfrøðingar av dagstovnaøkinum, tá tey hava førleikament seg, fyri at fáa samsvarandi lønina.
Anita vil tó vera við, at hugsjónin um námsfrøði og námsfrøðingar er nógv broytt tey seinastu árini. Hon greiðir frá, at fleiri námfrøðingar eru í familjuni, og hon sminnist sum barn, at teirra útbúgving og starv var brúkt sum undirhald til føðingardagar og tílíkt. Hetta upplivir hon ikki í dag – men tó, at tað enn eru fólk, ið ikki skilja týdningin av starvinum, har setningar sum “mamma/omma mín ansaði eftir mær og eg havi tað fínt”, kunnu verða sagdir. Hóast Anita veit, at tað er rætt, at tað ikki altíð hava verið námsfrøðingar og dagstovnar, og at foreldur, ommur ella abbar tóku sær av børnum heima, so vil hon vera við, at samfelagið og barndómurin er broytt nógv síðani tá.
– Í dag vita vit nógv meira um, hvussu týðandi tey fyrstu árini í lívinum eru fyri menningina hjá einum
barni – bæði sosialt, málsliga og kensluliga. Foreldur og familja eru framvegis sera týdningarmikil, men dagstovnar eru ein stórur partur av uppvøkstrinum hjá flestum børnum í dag. Tað snýr seg ikki bara um at passa børn – men um at mennna tey. Og júst tí eru námsfrøðingar so ómetaliga umráðandi. Teir tryggja, at øll børn fáa somu fortreytir, óheft av teirra bakgrund.
Tey námsfrøðiligu amboðini skulu vera í lagi
Tá Anita sær, at fólk koma við viðmerkingum, um hvussu lítil tørvurin er á námsfrøðingum, heldur hon, at tað grundað vantandi vitan um økið, og um vantandi vitan frá politisku skipanini.
– Ímynda tær eitt skip uttan lærdan skipara. Kanska hevur skipið eina raska manning, sum er til reiðar at hála inn og kryvja. Men uttan skipara at føra skipið trygt og gott fram og at finna miðini, er tað skjótt at manningin gerst útkoyrd og mótleys. Tí uttan mál og mið og førleikar at føra skipið í havn, nyttar tað ikki nógv.
Við hesi mynd, heldur Anita, at ein dagstovnur og onnur námsfrøðilig tilboð á sama hátt skulu hava mál og mið og føra børnini trygt og gott fram. Tað er tørvur á fakliga innihaldinum, soleiðis at málini, sum verða sett, eru aldurs- og tíðarhóskandi og børnini fáa ta mennininga, tey hava tørv á fyri at gerast trygg og kunnu mennast til at verða samansett og robust menniskju.
Námsfrøðiligu tilboðini eru nevnliga annað og meira enn ansing. Tey eru eitt menningarstað, har børn ofta eru ein stóran part av degnum. Eitt stað, sum hevur avgerandi ávirkan á, hvørji tey eru og verða sum menniskju.
Anita leggur dent á, at tað liggur ein sera stór ábyrgd á námsfrøðingum, og mugu og skulu arbeiðsumstøðurnar tískil vera nøktandi. Hon vísir á námsfrøðiligu tólini, og greiðir frá, at eins og tað er trupult at finna eitt gott mið uttan ein, sum dugir at lesa amboðini, so er tað eisini trupult at finna miðið uttan tólini. Námsfrøðiligu amboðini eru
• Tíð: at hava tíð til nærveru, samrøður, spæl, fyrireiking og eftirmeting.
• Karmar: bæði teir fysisku (t.d. inni- og útiøkið) og teir sosialu og fakligu karmarnir (t.d. reglur, strukturar, arbeiðshættir).
• Samband og samskifti: at skapa góð og trygg sambond við børn, foreldur og starvsfelagar.
• Læring og spæl: at nýta spælið sum eitt amboð til menning og læru.
• Eygleiðing og dokumentatión: at fylgja við, hvat børnini gera, og hvussu tey mennast, fyri at kunna leggja fakliga arbeiði til rættis.
• Samstarv: bæði í starvsfólkatoyminum, við foreldur og aðrar fakbólkar.
• Faklig eftirmeting og etisk hugsan: at kunna taka støðu og arbeiða út frá fakligum og menniskjaligum virðum.
Hesi amboðini gera tað møguligt hjá námsfrøðingum at skapa eitt gott og trygt umhvørvi, har børn kunnu trívast og mennast.
Er bara eitt av hesum ikki í lagi, so koppar skipið fyrr ella seinni. Í ringasta føri gongur tað beinleiðis út yvir børnini, tí námsfrøðingurin kann velja at fara av skipinum – men tað kunnu børnini ikki. Tí er tað av alstórum týdningi, at tað er samanhangur millum mongdina av námsfrøðingum/hjálparfólkum og børnum, og at tað er nóg gott pláss bæði inni og úti, so børnini ikki stressast óneyðugt, og man hevur stundir at ugga, menna og vera um tey.
Samfelagið eigur at raðfesta okkara minstu borgarar
Anita greiðir víðari frá myndini um skipið, sum manglar lærdan skipara. Námsfrøðingar eru sostatt barnsins maskinmeistarar. Teir síggja, nær motorurin byrjar at ganga illa – til dømis tá eitt barn hevur trupulleikar, tá tvístøður eru við at vaksa, ella tá ein bólkur hevur tørv á nýggjum umstøðum fyri at trívast. Teir hava amboðini at skilja menningina hjá børnunum, at skapa eitt trygt læringsumhvørvi og at veita fakliga hjálp til børn við serligum tørvi.
–Tað er í verandi løtu ikki samanhangur millum, hvussu tosað verður um, at børnini eru tað dýrabarasta í samfelagnum og at tey eru okkara framtíð, og hvussu námsfrøðiliga økið verður raðfest. Man plagar at siga, at børn lurta ikki eftir tí, sum vit siga, men at tey eftirlíka tað, sum vit gera. hvussu hevði teirra sjálvsmynd so verið, um tey hugdu eftir politikarunum í dag? Vit hoyra vakrar røður um, hvussu týdningarmikið tað er at skapa tryggar og mennandi karmar fyri børnini, men í roynd og veru verður økið niðurraðfest. Barnaøkið eigur ikki at vera eitt stað, har man finnur pengar at spara – tað eigur at vera hjartað í okkara samfelag.
Dagurin í vøggustovuni nærkast endanum. Nú verður dentur lagdur á at skapa eina róliga yvirgongd til avheintingina. Hetta hjálpir børnunum at enda dagin við einari kenslu av ró og nøgdsemi, og foreldrini møta einum barni, ið hevur havt ein góðan og tryggan dag.
Jólaheilsan
Kavin er nú komin, skyggir um fjøll og dalar
Hvítar flykrur sveima, í luftini tær spæla
....nú er jól, ver góð, tí nú er jól
Peruskrýddir gluggar, glerpípur úr tekjum
Børn í brekku spæla, og mammur inni baka ....nú er jól, ver góð, tí nú er jól
Jólatræið pyntað, við blýggi og við einglum
Gávur undir trænum, og barnaeygu glógva ....nú er jól
So einfalt og vakurt syngur Døgg Nónsgjógv í sínum fitta jólasangi, sum er blivin mín yndis at spæla hvørt tollaksmessukvøld, meðan eg baki og stákist til jólaaftan. Hetta er kvøldið, tá eg veruliga lati jólafriðin koma yvir meg, hóast køkurin flýtur í bakstri, gávupappíri og gestum, sum koma á gátt til eitt prát. Eg loyvi mær at sleppa resinum og øllum tí, ið fær tankarnar at reika í meira lagi. Jólini hava altíð verið mín yndishøgtíð; tá børnini vóru smá var hetta einasta frítíðin, har eg veruliga merkti at eg hevði frí saman við mínum børnum. Árstíðin, myrkrið og kuldin gav okkum loyvi at trekkja okkum heilt inn í innastu kjarnuna – tað besta var sofan, náttklæðir so langt út
Skrivað hevur Sanna á Løgmansbø, Forkvinna í Pedagogfelagnum
á dagin, sum vit vildu, bollar og heitt kakao, teknifilm, út at skreiða og inn aftur í sofuna at klemmast. Eingi krøv, eingin skundur, eingin klokkutíð ella avtala at náa. Bara vit heima hjá okkum.
Nú eru tey vaksin, børnini. Eg sakni tíðina við kleprutum smábarnahondum og hárknútum í lítlu nakkunum. Eg vil so fegin spola tíðina aftur, bara eina lítla løtu.
Eg hugsi mangan, at eg dugdi ikki at virðismeta løturnar nóg nógv, meðan eg var í teimum. Men soleiðis eru lívskor nú einaferð; vit liva lívið við at líta frameftir, men skilja lívið við at líta aftur á farnar dagar. Soleiðis sigur hann sjálvur, Kierkegaard, og hann hevur so æviga rætt. Men tað havi eg ikki skilt fyrr enn nú tey seinnu árini – lívið er eittans og vit mugu njóta hvørja einastu løtu, um hon er heima hjá okkum sjálvum, ella til arbeiðis.
So leggið tykkum hetta í geyma. Njótið hvørja løtu, og latið jólafriðin taka dagin. Gevið børnunum og tykkara kæru allan ans, og njótið nærveruna. Hon varir so stutt.
Gleðilig jól!
Námsfrøði er ein tann besta íløgan
Barbara Djurhuus hevur í nógv ár arbeitt við børnum, foreldrum og fakfólki í øllum landinum. Hon veit, hvussu stórt virði góð námsfrøði hevur fyri trivnað og menning. Í dag ráðgevur hon dagstovnum og skúlum um, hvussu vit skilja atferð, stuðla menning og skapa rúm fyri góðum relatiónum. Og hon er púra ivaleys um, at námsfrøðilig dygd er ein íløga - bæði í barnið og alt samfelagið.
Morgunin á skrivstovuni byrjar stillisliga við einum kaffikoppi. Teldupostar verða kannaðir og eitt yvirlit skal gerast fyri dagsins ætlanir og avtalur. Vit eru á Sernámi, har 41 ára gamla Barbara Djurhuus arbeiðir sum ráðgevi á dagstovnum og skúlum kring landið. Barbara er útlærdur Námsfrøðingur og hevur kandidat í námsfrøðiligari sálarfrøði (cand.pæd.pæd.psyk.).
Sum barn droymdi Barbara um at gerast fornfrøðingur, djóralækni ella bóndi, og tók enntá eitt støddfrøðiligt studentsprógv. Men eftir at hava starvast í einum barnagarði fann hon útav, at tað var menniskju, sum hon vildi arbeiða við. Barbara valdi at gerast námsfrøðingur, tí hon vildi gera mun fyri børn og ung – skapa tryggleika og menning.
Síðani helt eg fram við lesnaðinum í námsfrøðiligari sálarfrøði (cand.pæd.pæd.psyk.). Tað gav henni møguleika at skilja børn og sambond/relatiónir á einum djúpari støði, knýta teori og praksis saman og gerast betri til at hugleiða um egnan leiklut. Hon vildi stuttsagt ikki bara “gera” námsfrøði – hon vildi skilja og menna námsfrøðina.
Námsfrøðiliga útbúgvingin var bæði mennandi og minnisrík Tá Barbara las, vóru nógvar kreativar lærugreinar. Eitt nú sjónleikur, myndlist, handverk og handarbeiði. Eitt av tí, sum Barbaru dámar besti við útbúgvingini, er sambandið millum teori og praksis. At tú lærir okkurt í flokkinum og síðani sleppur at royna tað í veruleikanum.Tað gevur eina heilt serliga fatan av, hvussu nógv sambond/relatiónir merkja – og hvussu nógv
tey krevja av tær sum fakfólk. Hon minnist týðiliga, hvussu hon at byrja við helt, at tað snúði seg um at hava eitt stórt hjarta. Men gjøgnum útbúgvingina lærdi hon, hvussu nógv vitan og fakligt metingarevni liggur aftanfyri arbeiðið. Tað var har hon lærdi, at hon veruliga skilti, hvat tað merkir at vera námsfrøðingur – tað var ikki bara at ansa eftir børnum, men at arbeiða við menniskjum, relatiónum og menning á einum fakligum og reflekterandi støði. Hon fór at síggja orsøkina til atferðina hjá børnum, skilja teirra tørv og virka út frá menningarsálarfrøði, relatións- og tilknýtisteori – ikki bara intuitión.
Eygleiðingarnar í Mauritius inspireraðu Starvsvenjing fylti eisini ein stóran part av útbúgvingini. Fyrst í eini vøggustovu í tríggjar mánaðir og seinni í seks mánaðir á einum barnaheimi í Skodsborg. Seinastu starvsvenjingina ferðaðist Barbara saman við tveimum vinfólkum til Mauritius, har hon var í starvsvenjing í einum skúla í høvuðsstaðnum Port Louis. Har byrjaðu børn í skúla tá tey vóru 4 ára gomul. Tey høvdu ikki nógva rørslu á skránni, og sótu fyri tað mesta við síni skriviborð inni í skúlastovuni, har tey fingu undirvísing í fronskum, enskum, støddfrøði og dansi. Hetta var fyrstu ferð Barbara hoyrdi um mekaniska læru, har børn eru í einum trýstum umhvørvi, har avrikini og úrslitini vóru í miðdeplinum hjá foreldrum og lærarum. Til dømis kundu lærararnir á skúlanum missa starvið, um børnini ikki fingu eitt gott úrslit. Hon fann rættiliga skjótt útav, at børnini dugdu væl at læra tøl, bókstavir, orð og úrslit uttanat, men at brúka teirra læru í øðrum samanhangum var sera trupult hjá teimum, um ikki ókent fyri tey.
Royndirnar í Mauritius, eins og royndirnar seinnu árini hava ingið Barbaru at seta spurningin: ”Kann barnið brúka sína læru í øðrum høpi?”. Og so eru tað tær heilt smáu upplivingarnar í gerandisdegnum, sum hon hevur havt, meðan hon arbeiddi sum námsfrøðingur. Einaferð eygleiddi hon eitt barn í einum barnagarði, sum ofta fór úr felagsskapinum og hevði ilt við at luttaka í spælinum við hini børnini. Í fyrstuni sá hon tað mest sum smæðið, men gjøgnum undran og sparring við vegleiðara í útbúgvingini, lærdi hon at síggja tað úr einum tilknýtisteoretiskum sjónarhorni – at atferðin hjá
barninum kundi snúgva seg um ótryggleika og tørvin á at byggja upp sambond heldur enn mótvilji.
– Tað var eitt vendingarstig fyri meg, tí eg skilti, hvussu stóran týdning mín egna tilgongd og samband og relatión hevði fyri trivnaðin hjá einum barni. Í staðin fyri at trýsta barnið at luttaka, møtti eg barninum við ró, forútsigiligheit og nærveru.
Tann upplivingin lærdi hana, at námsfrøðin í kjarnuni snýr seg um at hyggja aftanfyri atferðina og skilja, hvat barnið roynir at siga einum. Ta fatanina hevur Barbara tikið við sær – bæði í síni áskoðan á sambond og relatiónir og í áhuganum fyri námsfrøðiligari sálarfrøði.
Tað snýr seg um at skapa forstáilsi
Vit eru aftur á Sernámi, har eingin dagur er líka. Júst hetta dámar Barbaru serliga væl við sínum arbeiði.
Tað kann vera alt frá einum práti við foreldur, til ein tvørfakligan fund við lærarar og námsfrøðingar um eitt barn ella ein skúlaflokk, sum stríðist eitt sindur.
Tað eru altíð fleiri fólk við, og tað ger arbeiðið bæði spennandi og innihaldsríkt. Fyri Barbaru snýr arbeiðið
Sernámi seg um at skapa forstáilsi heldur enn skyld.
– Eg vil vera tann, sum hjálpir bæði børnum og vaksnum at síggja hvønn annan á nýggjar mátar. Tá eg síggi eitt barn byrja at trívast aftur, ella foreldur, lærarar og námsfrøðingar finna nýggjar loysnir saman – tá veit eg, hví eg geri hetta. Tað er tá alt gevur meining.
Onkrar dagar fer Barbara út í ein skúla ella dagstovn at eygleiða eitt barn ella ein flokk í læruumhvørvinum.
Barbara greiðir frá, at tað snýr seg ikki um at “meta” barnið, men um at skilja, hvat liggur aftanfyri atferðina og hvat skal til, fyri at barnið skal trívast betur. Hon roynir altíð at síggja barnið í samanhangi við umhvørvið – tí tað er sjáldan bara barnið, sum hevur brúk fyri at broytast. Samrøðurnar við tey vaksnu rundanum barnið merkja nógv. Tað er júst har Barbara kann vera við til at lata upp nýggj sjónarmið og skapa vón.
Vit skulu í nógv størri mun seta tíðiliga inn
Var tað upp til Barbaru, hevði hon broytt nøkur viðurskifti, tá tað kemur til námsfrøðiligu raðfestingarnar í Føroyum. – Eg vildi arbeitt út frá tí, sum vit vita virkar – nevnliga góðsku, sambond/relatiónir og tíðliga inntriv. Var eg politikari, so hevði eg grundað mítt arbeiði á granskingina, sum í roynd og veru vísir, hvat ger mun fyri børn – eisini arbeiðið hjá Brenda Taggart frá Effective Provision of Pre-school Education (EPPE). Hon vísir á nakað sera sentralt: Tað er dygdin í námsfrøðiliga arbeiðinum – ikki nøgdin av reformum –sum skapar menning og trivnað hjá børnum. Tí hevði eg viljað sett fokus á nøkur fá, men avgerandi viðurskifti:
Í fyrsta lagi: Eg vildi gjørt íløgur í fyrstu árini. Granskingin hjá Taggart vísir greitt, at tíðliga inntriv hava stóra og varandi ávirkan – bæði menniskjaliga
og samfelagsbúskaparliga. Tí mugu vit tryggja ein góðan og dygdargóðan dagstovn frá byrjanini av lívinum hjá barninum.
Í øðrum lagi: Eg vildi raðfest lægri normeringar (færri børn pr. stovu) og væl útbúnar námsfrøðingar. Taggart skjalprógvar, at børn klára seg best, tá tey møta vaksnum, sum tíma at síggja tey, og sum hava fakligt innlit í menningina hjá børnum. Hetta krevur bæði tilfeingi og eftirútbúgving.
Í triðja lagi: Eg vildi arbeitt fyri, at námsfrøðingar hava tíð og frælsi at brúka sín serkunnleika. Góð námsfrøði snýr seg um relatiónir, refleksión og nærveru – ikki um tíðarætlanir og skráseting.
Í fjórða lagi: Eg vildi fokuserað uppá samstarv millum dagstovn, skúla, frítíðarskúla og heim. Taggart vísir, at menningin hjá børnum er samanbundin tvørtur um leikvøllirnar, og at heildin rundanum barnið er avgerandi fyri trivnað, menning og læring.
Í stuttum hevði eg skapt karmar, har kvalitetur, relatiónir og tíðliga inntriv ikki bara eru føgur orð í einari strategi – men nakað, sum merkist í gerandisdegnum hjá børnum og námsfrøðingum.
Raðfesting av námsfrøði er ein góð íløga Tá dagsins avtalur og uppgávur eru lidnar, fer Barbara aftur á skrivstovuna. Her savnar hon dagsins eygleiðingar, skrivar hugleiðingar og fyrireikar seg til næsta stigið. Tá hon verður spurd um at hugleiða um virðingina fyri námsfrøðini í samfelagnum og politisku skipanini, er hon púra greið. Hon upplivir, at fólk virða námsfrøðingar sum menniskju, men ikki altíð sum fakfólk. Hon greiðir frá, at nógv framvegis halda, at námsfrøði bara snýr seg um umsorgan. Men hon snýr seg um nógv meira enn tað; trivnað, menning og relatiónir hjá børnum. At skilja børn, stuðla tilknýti og skapa trygg umhvørvi krevur bæði tíð og fakliga hugleiðing. Enn er tað ofta avmarkað til ítøkilig viðurskifti: normeringar, fíggjarviðurskifti, effektivitet. Vit missa fatanina fyri, at relatiónir í roynd og veru eru sjálvt grundarlagið undir trivnaði, menning og læring. Um vit veruliga vilja gera íløgur í børnini sum framtíðina, skal námsfrøðin raðfestast í tráð við heilsu og skúla – við tí, viðurkenning og áliti á fakfólkini. Tá ið námsfrøðin fær rúmd fyri tí, tey eru útbúgvin til, blóma børnini. Og tað, heldur Barbara vera kjarnin i námsfrøðini.
– Eg síggi námsfrøðiligu útbúgvingina sum eina íløgu. Ikki bara í mær sjálvari, men í samfelagnum. Við hjálpa til við at skapa tryggleika og trivnað hjá børnum, og hetta ávirkar teirra lív langt fram í tíðina. Tí vóni eg eisini, at útbúgvingin fær ta viðurkenning og dygd, hon hevur uppiborið. Tí námsfrøðin snýr seg um nógv meira enn umsorgan – hon snýr seg um innlit, vitan og hjarta.
Uppgáva hjá lesandi
Kvalitetur á dagstovnaøkinum
Hvussu verður kvalitetur mátaður á dagstovnaøkinum og hvørja ávirkan kann kvalitetur hava á barnsins menning og møguleikar? Hesar spurningarnar seta
Sára Maria Dalsgarð og Stine Bangsholt, sum báðar eru námsfrøðilesandi, í próvtøkuuppgávu, sum tær hava skrivað.
Hugskotið til uppgávuna stavar frá eini samrøðu, sum Kringvarp Føroya gjørdi við Biritu Arge í 2023 um eina gransking, sum væntandi verður liðug í 2026. Granskingin, ber heitið “Leiðsla og dygd á føroyskum dagstovnum”. Í samrøðuni greiðir Birita frá, at dagstovnar í Føroyum ofta fáa atfinningar um, at teir ikki eru nóg góðir fyri børnini, men at eingin gransking er, sum staðfestir tað og vísur, hvussu støðan veruliga er. Endamálið við granskingini er ikki at varpa ljós á ringar ella góðar stovnar, men er heldur ein menning, so børnini fáa eitt so gott umhvørvi at vaksa upp í
sum gjørligt. Sára Maria og Stine hildu hetta vera áhugavert, tí tað er vist, at tørvurin fyri slíkum átøkum er ynsktur í samfelagnum. Grannalond okkara hava átøk og lógir, sum tryggja børnum góð barnaár –serliga útsettum børnum – men hesi átøk síggjast ikki í Føroyum. Tískil vildu tær varpa ljós á, hvussu kvalitetur kann mátast og hvussu tað ávirkar barnsins menning og framtíðarmøguleikar at ganga á hákvalitets dagstovnum.
Hvat er kvalitetur?
Eitt av fyrstu málunum hjá høvundunum var at svara, hvat orðið kvalitetur yvirhøvur merkir í einum námsfrøðiligum høpi. Tey taka støði í danska granskaranum Torben Næsby, sum lýsir kvalitet sum eitt samansett og dynamiskt hugtak. Kvalitetur kann ikki mátast í einum tali ella einum standardi, tí hann verður til í samspælinum millum børn, starvsfólk og umhvørvi. Næsby skipar hugtakið í fýra formar; struktur-, innihalds-, process- og resultatkvalitet.
Strukturkvalitetur umfatar rammurnar á stovninum. Hetta kann eitt nú vera normering, útbúgving hjá starvsfólki, fysiska umhvørvið, og í hvønn mun foreldur ella umsorganarpersónar hjá børnunum verða inndrigin.
Innihaldskvalitetur snýr seg eitt nú um samspæl og tilrættisleggjan av virksemum hjá námsfrøðingum, kvalitetin av læringsumhvørvinum og um barnsins perspektiv verður inndrigið.
Processkvalitetur snýr seg um kvalitetin í námsfrøðiliga virkseminum, sum fer fram í samspælinum millum barn og námsfrøðing, og hvussu barnsins sosiala og kensluliga menning ígjøgnum spæl og virksemi fer fram.
Resultatkvalitetur snýr seg um, hvussu uppgávan hjá dagstovninum verður loyst, ímun til samfelagsligu málini og lóggávu, við at leggja dent á námsfrøðilig átøk so sum inklusjón, fyribyrging av ójavna, skúlatilbúgving v.m. Dagstovnurin skal tryggja at børnini fáa somu møguleikar at læra og mennast í, í samsvar við samfelags diskursir og sáttmálar.
Hvussu verður kvaliteturin so mátaður?
Stine og Sára Maria vísa á dømir um, hvussu kvalitetur verður mátaður á dagstovnum. Útgangsstøði verður tikið í einari stórari kanning, sum VIVE (Det Nationale Forsknings- og Analysecenter for Velfærd) og EVA (Danmarks Evalueringsinstitut) hava gjørt í samráð við Barna- og undirvísingarmálaráðið í Danmark. Endamálið við kanningini er at ogna sæt innlit í kvalitetin á kommunalu tilboðunum, umframt vitan um rammurnar og námsfrøðiliga læringsumhvørvið, sum børnini møta í tilboðunum. Her verður brúkt eitt metingaramboð, sum eitur KIDS. Hetta amboðið lýsir kvalitet í trimum høvuðsøkjum: relatiónir, fysiskar umstøður og spæl og virksemi. Eygleiðingarnar eru gjørdar við eksternum góðkendum eygleiðarum við námsfrøðiligari útbúgving, har tey hava verið úti og eygleitt á stovnunum í ein heilan dag. Denturin í eygleiðingunum er:
Relatiónir: Barn- og vaksin relatiónir, og stuðul til relatiónir barnanna millum.
Fysiskar umstøður: Innandura og uttandura. Spæl og virksemi: Barnastýrt spæl, stuðul til spælið hjá børnunum, og vaksnastýrt spæl.
KIDS-amboðið gevur eitt samlað stigatal, sum setur stovnarnar í fimm bólkar frá “fremragende” til “ringe kvalitet”. Endamálið við hesum er ikki at seta stovnarnir upp ímóti hvørjum øðrum, men at fáa eina mynd av, hvar styrkir og veikleikar eru – soleiðis at stovnarnir kunnu menna sítt námsfrøðiliga umhvørvi.
Kvalitetur hevur stóra ávirkan
á barnsins framtíð
Men hví hevur alt hetta alt so stóran týdning? Fyri at svara tí spurninginum, hyggja høvundarnir eftir fleiri kendum granskingum. Eitt nú hyggja tær eftir Perry
Preschool-granskingini úr USA og EPPE-granskingini úr Bretlandi. Báðar vísa, at børn, sum ganga í hákvalitets dagstovnum, ikki bert læra meira, men fáa eisini betri sosialar, persónligar og málsligar førleikar. Hjá útsettum børnum kann hetta vera avgerandi fyri at bróta sosialan ójavna. Víst verður eisini á gransking hjá Charlotte Ringmose, sum kemur inn á “óformellu læringina”, sum fer fram heima hjá familjuni gjøgnum relaitonella tilknýtið til barnið. Her verður Danmark brúkt sum dømi, við at vísa á langa barsilin, har foreldrini hava møguleika at tryggja hesa óformellu læring, við sangi, rímum, søgum og upplivingum. Men ikki øll børn hava foreldur, sum duga ella orka at skapa slíkar rammur. Og júst tí kunnu há-kvalitets dagstovnar gera ein mun; teir kunnu vera við til at geva barninum tað sosiala og kognitiva grundarlagið, sum kann fylgja við alt lívið.
At máta ella at skilja?
Í kjakinum og greiningini í uppgávuni, verður víst á, at metingaramboð hava fingið fast stev í fleiri londum. Tað er tó ikki uttan avleiðingar. Kanningar vísa eisini á, at tað elvir til at strembanin tá verður eftir at fáa so høgt ‘’score’’ sum gjørligt – heldur enn at hyggja eftir tí, sum er best fyri børnini. Granskarar hava víst, at dagstovnar kunnu freistast til at laga sína praksis eftir tí, sum gevur “høgt score”, heldur enn eftir tí, sum er best fyri børnini. Dagstovnar broyta sostatt ymiskt á stovnunum, bara fyri at pappírini skulu síggja penari út. Hetta kann hava við sær, at dagstovnar gera tað, sum kommunan krevur, men bara ‘’fyri at gera tað’’
Føroyska støðan Í Føroyum er hugtakið “dygd” (kvalitetur) enn nýtt og lítið formaliserað. Í dagstovnalógini stendur lítið um, hvat hugtakið merkir, men Tórshavnar kommuna hevur tó sett ein dygdarmennara, sum brúkar danska KIDS-amboðið til at eygleiða stovnar. Tað tykist tó, eins og Tórshavnar Kommuna er tann einasta kommunan í Føroyum, sum brúkar metingaramboð. Høvundarnir seta spurnartekn við, um manglandi tilboð av dygdarmennarum kann vera við til at skapa ein ójavna kring landið.
Niðurstøðan – eitt kall um fokus Uppgávan endar við eini greiðari niðurstøðu: Kvalitetur kann ikki bara mátast í normeringum ella fysiskum rammum. Harumframt eru tær komnar fram til, at kvalitetur gjøgnumgangandi verður brúktur til at tryggja útsettum børnum góð kor. At enda kann sigast, at nógv gransking vísir á, at høgur kvalitetur á dagstovnaøkinum hevur jaliga ávirkan á barnsins stutttíðar og langtíðar menning og møguleikar. Við høgum kvaliteti ognar barnið sær betri persónligar, sosialar og kognitivar førleikar. Barnið mennir eitt betri sjónarhorn á seg sjálva/n og eins egnu framtíðarmøguleikar, samstundis sum, at tað við skúlabyrjan hevur meira álit á egin evni til at læra.
Ein faklig og mennandi
AIEJIheimsráðstevnan í Keypmannahavn
Í mai 2025 luttók eg saman við umleið 600 sosialpædagogum úr øllum heiminum á
AIEJI-heimsráðstevnuni í Keypmannahavn, sum bar yvirskriftina “Social Educators Change Lives”. Ein ráðstevna við høgari fakligari dygd og altjóða innihaldi, ið fangaði kjarnuna í okkara arbeiði. Ráðstevnan gav íblástur og eina sterka kenslu av felagsskapi, og var ein týðilig áminning um týdningin av okkara leikluti í lívinum hjá teimum, vit arbeiða við.
Serfrøðingar varpaðu ljós á kjarnuvirði í okkara arbeiði
Fleiri av heimsins fremstu serfrøðingum hildu fyrilestrar, sum bæði varpaðu nýtt ljós á arbeiðið og styrktu mína sannføring um týdningin av fakligari nærveru og relatiónum.
Susan Hart greiddi frá síni neuroaffektivu tilgongd og vísti á, hvussu trygg og empatisk sambond eru grundarlag undir trivnaði og menning. Janne Ø. Hagelquist tosaði um trauma-upplýsandi og mentaliserandi arbeiðshátt, sum gevur ítøkilig amboð til at skilja og møta menniskjum við truplari lívssøgu. Marie Louise Stockholm greiddi frá týdninginum av relatiónsførleikum og einum felags fakligum máli sum grundarlag fyri álitisfull sambond og felags fatan.
Andrew McDonnell, ið hevur ment Low Arousal-tilgongdina, vísti á týdningin av at minka strongd og at fyribyrgja upptrappandi støðum. Hann legði dent á at tillaga reglur og arbeiðshættir til hvønn einstakling, soleiðis at tey, sum hava minst orku, fáa størri rúmd at virka í. Víðari vísti hann á, at sissandi og sansastimulerandi arbeiðshættir, saman við empati og tryggum relatiónum, kunnu leggja grundarlag fyri einum umhvørvi við trivnaði og javnvág og stuðla menningini hjá einstaklinginum.
Marjun Unadóttir Persson
Kongreshølið
Per Isdal og Mark Freado varpaðu ljós á týdningin av at røkja sálarliga haldførið hjá fakfólki, ið dagliga arbeiða við menniskjum í truplum lívsstøðum. Isdal tosaði um “prísin fyri umsorgan” og álvarsamar avleiðingar – eitt nú útbrenning og sekundær traumatisering – ið kunnu raka, um fakfólk ikki fáa regluligan stuðul og fakliga vernd. Freado vísti eisini á týdningin av eginumsorgan og resiliens; evnini at varðveita megi og styrki, hóast mótgongd. Báðir undirstrikaðu, at faklig dygd byrjar við okkum sjálvum. Júst hetta evnið varð eisini í sjóneykuni á Fakdegnum, sum Pedagogfelagið skipaði fyri á Altjóða sálarheilsudegnum 10. Oktober.
Verkstovur, ið settu spor
Luttakararnir fingu høvi at velja tríggjar verkstovur úr einum breiðum og spennandi úrvali, har ymiskar tilgongdir og arbeiðshættir vístu, hvussu sosialpæ agogar arbeiða í ymiskum mentanum og samfeløgum. Eg valdi tær, sum serliga tiltalaðu meg. Tær varpaðu hvør á sín hátt ljós á kreativitet, nærveru og dýpd í arbeiðinum við menniskjum.
Ein serliga rørandi verkstova kom úr Ukraina, har ein mamma og dóttir greiddu frá arbeiðinum við ungum, sum liva mitt í krígsumstøðum. Við skapandi miðlum, sum litum, tónleiki og rørslu fáa tey hjálp at seta orð og sansir á kenslur, og at finna megi og vón, hóast harðar umstøður. Verkstovan endaði við einum “hjartaslátturii”, har vit stóðu í ringi, hildu í hond og sendu eitt handatak víðari, sum tekin um samhaldsfesti. Ein sterk løta, ið lýsti týdningin av at hoyra til, serliga í eini tíð merkt av óvissu og kríggi.
Í verkstovuni úr Italia greiddi heilsupedagogurin
David Ceron frá arbeiðinum hjá Civitas Vitae í Padova. Ein miðstøð, har børn, ung og eldri dagliga hittast
í felagsrúmum, verkstovum og til máltíðir. Hetta arbeiðslag byggir á virðing og viðurkenning millum ættarlið, har eldri ikki einans verða sædd sum móttakarar av hjálp, men sum virknir og týdningarmiklir partar av einum felagsskapi. Lívsroyndir teirra skapa meining og lívsgóðsku fyri onnur. Hetta kundi verið íblástur til føroyska arbeiðið við teimum eldru – eisini, tá tað snýr seg um bústaðarviðurskifti, har møguleikar kunnu styrkjast til at tryggja búseting. Verkstovan var serliga hugtakandi og gav íblástur til at hugsa nýtt um virðismikla luttøku og lívsgóðsku seinastu árini.
Føroyska verkstovan um “Kveikja í Havn” vísti týdningin av tryggum relatiónum, fakligari nærveru og einari grundaðari bottom-up tilgongd. Petur Háberg og Dagmar Clothier greiddu frá arbeiðinum við ungum við sálarligum og sosialum avbjóðingum við denti á at menna álitisfull sambond og styrkja sjálvsfatanina. Verkstovan staðfesti, at føroyskt arbeiði á hesum økið stendur seg væl í altjóðari samanhangi, har faklig dygd og menniskjalig orka ganga hond í hond.
Arbeiðsplássvitjan – sosialpædagogiskt arbeiði í praksis
Luttakararnir fingu høvi at vitja tvey sosialpædagogisk arbeiðspláss, sum hvør á sín hátt vístu fakliga dygd og fjølbroytni. Eg vitjaði eitt arbeiðspláss, sum arbeiðir miðvíst við familjuviðgerð, og eitt, sum arbeiðir við ungum vaksnum við autismu. Bæði tilboðini vóru fakliga viðkomandi og áhugaverd. Hesi tilboð vóru Bülowsvej 22 og BOAS Frederiksberg.
Bülowsvej 22 er ein familjutænasta, sum veitir bæði døgntilboð og ambulanta viðgerð og stuðul til familjur við børnum, støkum foreldrum og pørum, sum hava avbjóðingar í trivnaði og menning. DDøgntilboðið fer fram á stovninum, meðan ambulanta viðgerðin aloftast fer fram í heiminum hjá familjunum og onkuntíð á stovninum. Tænastan/tilboðið fevnir eisini um yvirvakaða samveru millum børn og foreldur, systkin og onnur avvarðandi, og fer hon fram undir skipaðum karmum á stovninum. Arbeiðið byggir á integrativar og visualiserandi tilgongdir sum COS-P (Circle of Security-Parenting), Marte Meo, Theraplay og Mentaliseringsgrundaða Familjuviðgerð (MBT-F). Endamálið er at styrkja foreldraskap, kensluliga regulering og sambandið og samspælið millum barn og foreldur, sum liður í/fyri at menna nýggjar hugsanar- og atferðarhættir og harvið skapa varandi broytingar í gerandisdegnum. Viðgerðin verður altíð løgd til rættis eftir tørvinum hjá hvørjari familju.
Tænastan heldur til í einum vøkrum søguligum sethúsum í Fredriksberg, har karmarnir eru barnavinarligir, friðarligir og bjóða inn til tryggleika og nærveru. Har gongur faklig styrki hond í hond við einum menniskjaligum og viðurkennandi arbeiðslagi, har fakligt innihald og menniskjaligt rúm virka saman. Sum útbúgvin Marte Meo-terapeutur og við royndum innan økið, kendi eg meg heima í einum fakligum umhvørvi, har dygd og tilvit vóru í hásæti. Tað var serliga hugvekjandi at síggja, hvussu tilvit og virðing fyri familjunum eru berandi grundarlag í teirra arbeiði. Eitt líknandi tilboð er í gongd í Føroyum, og tað verður áhugavert at fylgja menningini.
BOAS Frederiksberg er eitt bú- og viðgerðartilboð fyri ung vaksin við autismu og samansettum avbjóðingum. Tilboðið er partur av Den Sociale Udviklingsfond (SUF), ein almannanyttugur grunnur, ið arbeiðir við nýhugsan og menning innan tað sosiala økið. Arbeiðið byggir á einstaklingalagaðar tilgongdir og tvørfakliga samanseting, og endamálið er at stuðla tí einstaka til størst møguliga sjálvstøðu, bæði í gerandislívi, undir útbúgving og í arbeiðslívi. Dentur verður lagdur á venjing í dagligum førleikum (ADL), persónliga menning, sosialir førleikar og virkna luttøku í felagsskapi.
Stovnurin er nýumbygdur og skipaður við sjálvstøðugum íbúðum og felagsrúmum, sum skapa heimligar
og virðiligar karmar fyri bæði sjálvstøðu og felagsskap. Harumframt verður dagligt virksemi skipað í BOAS LY; ein felags karmur, har ung úr ymsum BOAS-eindum hittast til skapandi og áhugabundið virksemi, so sum keramik, list og skriviverkstovur. Tað var imponerandi at síggja, hvussu engageraði starvsfólkini vóru, bæði fakliga, í tvørfakliga samstarvinum og í arbeiðinum sum heild. Sum sosialpædagogur á einum nýggjum bú- og viðgerðartilboði fyri børn og ung við autismu var tað áhugavert at uppliva,hvussu eitt sjálvstøðugt tilboð sum SUF kann arbeiða við størri fleksibiliteti, har tilgongdir og arbeiðshættir í størri mun kunnu tillagast í praksis — nakað, sum ikki altíð er møguligt á almennum stovnum.
Stjørnuløtur og gleði við LykkeLiga Á ráðstevnuni fingu vit eina serliga uppliving, tá ein dystur í LykkeLiga, sum vit í Føroyum kenna sum Eydnudeildin, varð spældur. LykkeLiga er ein hondbóltsdeild fyri børn og ung við menningarórógvi. Tað snýr seg ikki um at vinna, men um rørslu, spæligleði og góðar upplivingar. Øll børn verða sædd sum serlig, og hvør spælari fær møguleikan at vera stjørnan á vøllinum. Endamálið er at styrkja sjálvsálitið, at broyta hugburð og at síggja møguleikar og dygdir heldur enn avbjóðingar.
Í fagrasta veðri, uppi á takinum á kongressbygninginum, spældu Ajax Happy Kids ein dyst móti luttakarum úr AIEJI og øðrum ráðstevnugestum. Ein hjartanemandi løta, har ítrótturin savnaði okkum um gleði, felagsskapi og rúmligheit, og gav samstundis hesum serligu spælarum sínar egnu stjørnuløtur.
Dagbók úr La Paz – ein rødd frá gøtuni Á ráðstevnuni sóu vit dokumentarfilmin Dagbók úr
La Paz, sum var bæði sterkur og rørandi. Hann gevur børnum á gøtunum eina rødd, við upptøkum tey sjálv hava tikið. Vit fingu innlit í ein gerandisdag, merktan av trongum umstøðum, harðskapi, misnýtslu og sosialari útskifting.
Eftir sýningina greiddu umboð frá bolivianska felagsskapinum Alalay og danska NGO’num International Børnesolidaritet frá arbeiðinum at hjálpa hesum børnunum úr gøtulívinum og inn í tryggar og mennandi karmar. Frásagnirnar gjørdu filmin enn meira viðkomandi –bæði fakliga og menniskjaliga – og settu sjóneykuna á børn, ið ofta verða gloymd. Samstundis sóu vit, hvussu miðvíst arbeiði kann skapa vón og broyting.
Sosialir partar og felagsskapur Umframt tað fakliga innihaldið á ráðstevnuni, vóru eisini sosialir partar, sum gjørdu upplivingina serliga hugnaliga. Vit fingu m.a. ein “pandekagutúr” í sjálvum Ráðhúsinum í Keypmannahavn – ein vælumtøktur siður, vanliga ætlaður serligum gestum.
Eisini varð skipað fyri eini festligari veitslu á Refshaleøen, har alt tað góða varð savnað; fakligheit, felagsskapur og lívsgleði. Ferðin út við kanalbáti
gjørdi løtuna enn serstakari og legði lunnar undir felagsskap tvørtur um lond, fakøki og mentanir.
Ein ferð við varandi virði Á ráðstevnuni møtti eg sosialpædagogum úr fleiri ymiskum londum. Hóast vit tosaðu ymisk mál, kendist tað mangan, sum vit tosaðu sama fakliga “mál”. Tað var serliga gevandi at kunna skifta orð, royndir og hugsanir við fólk, sum veruliga skilja og brenna fyri tí sama. Hetta gav íblástur og styrkti kensluna av at vera partur av einum altjóða felagsskapi, har hjartað og vísdómur ganga hond í hond í arbeiðinum fyri menniskju í avbjóðandi lívsstøðum.
Ráðstevnan staðfesti, hvussu tryggar og empatiskar relatiónir, saman við fakligari nærveru, skapa eitt rúmligt og virðismikið umhvørvi, har menniskju fáa møguleika at mennast og trívast. Samstundis varð sjóneykan sett á týdningin av sjálvsrøkt og sálarligari vernd hjá fakfólki sum eitt avgerandi grundarlag fyri at kunna vera til staðar og veita dygdargóða hjálp. Samanumtikið vórðu relatiónir, faklig nærvera og sjálvsrøkt lyft fram sum kjarnuvirði, bæði sum styrki í arbeiðinum og sum ein treyt fyri at kunna stuðla øðrum á ein virðismiklan hátt.
á Búlowsvej 22
Myndatekstur: Síða 32: Maskotturin hjá Lykkeliga’ini
Síða 33: Frá vinstru (1) Ráðhúsið har fløggini síggjast (2) Kanalrundferð ávegis til veitsluna á Refshaleøen (3) Tiltiknu pannukøkurnar á ráðhúsinum (4) Vitjan
Tríggir stovnar reflektera um egna praksis
Tann eini arbeiðir við ró og reglusemi í gerandisdegnum. Ein annar leitar eftir samleikanum, sum skal eyðkenna stovnin. Og hin triði tekur fólkaræðið í álvara og sigur øgiliga sjáldan nei.
Á íblásandi limatiltaki um barnagarðsnámsfrøði, varð enn einaferð staðfest, at tað eru eins nógvir hættir at leggja sær gerandisdagin til rættis í barnagarðinum, sum tað eru námsfrøðingar. Tíbetur.
Tað var ein fullsettur salur av eldhugaðum námsfrøðingum úr øllum landinum, sum høvdu leitað sær heim á Sand hin 29. oktober 2025. Vertur fyri tiltakinum var áhughugabólkurin Dagstovnanámsfrøði í Føroyum, undir Pedagogfelagnum. Á skránni hetta fjálga heystkvøldið í Virkinum vóru tríggjar kveikjandi framløgur um barnagarðsnámsfrøð, sum allar høvdu tað í felag, at námsfrøðingarnir arbeiða reflekterandi um egna praksis, við støði í tí barnasýni, at børn og barnaárini hava virði í sjálvum sær.
Barnagarðurin í Gerðinum í Skopun rópti framløguna “Frá nærumhvørvi til námsfrøði - kreativitetur og mentan í barnahædd”. Sóljugarður í Sandavági røddi um “Rógevandi námsfrøði”. Og Býlingshúsið millum Gilja greiddi frá um “Viðávirkan og felagsskap í námsfrøðiliga arbeiðinum”.
Tá ið kvøldið var av, var greitt, at hvør einasta kommuna, hvør einasti barnagarður og hvør einasti námsfrøðingur, øll hava ymsa tilgongd til námsfrøðina. Og tað er júst í hesi fjølbroyttu viftuni av arbeiðshættum, at til ber at finna íblástur frá hvørjum øðrum til námsfrøðina í gerandisdegnum.
Hvør dagur skal ikki vera ein villur barnaføðingardagur
Sóljugarður er dagstovnur í Sandavági. 80 børn eru á stovninum, 15 í hvørjari barnagarðsstovu, og 10 í vøggustovunum. Sjálvi meta tey seg vera væl mannað, og at barnabólkarnir eru hóskandi í stødd. Tær tríggjar, Jana Egholm, leiðari, Herta J. Simonsen, námsfrøðingur og varaleiðari, og Vivi Joensen, sum er lesandi, greiddu frá, at dagstovnurin í Sandavági luttekur í oyggjaverkætlanini “Saman um barnið”. Verkætlanin er úrslit av einum ynski frá leiðslunum á barnaøkinum, tí tær sóu, at ov nógv børn í oynni stríddust. Øll sum vara av barnaøkinum í Vágum samstarva, líka frá stovnum til skúlar, Gigni, Nám og frítíðarskúla, altíð við støði í eini felags barnafatan, sum tey hava brúkt nógva tíð og orku til at orða í felag.
Ein liður í hesi tilgongd er eisini at hava eitt tætt og dagligt samstarv og samskifti við foreldrini. Dentur verður lagdur á eitt opið, erligt, regluligt og virðiligt samstarv, sum skal byggja upp samábyrgd, ikki minst í skiftunum millum stovn, skúla og frítíðarskúla. Siktið er bæði at fyribyrgja og at lofta, áðrenn møguligir trupulleikar vaksa seg ov stórar og í ringasta føri stranda ella enda sum barnaverndarmál.
– Tað krevur, at vit øll eru tilvitað um hví og hvussu vit arbeiða. At vit alla tíðina vitanardeila og hava regluligar fundir á stovunum, so samskiftið skal vera nógv og á einum høgum støði í stovuni, eisini fyri nýggj, sum koma til, segði Herta.
Skrivað hevur Rigmor Restorff Dam
Saman um barnið
Barnafatan
Barnafatanin byggir á Barnarættindasáttmálan hjá ST
Barnið hevur rætt til eitt gott og virðiligt lív
Barnið hevur rætt at verða hoyrt, sætt og virt
Barnið ger tað gott, um tað kann
Barnið hevur rætt til týðilig vaksin, ið taka ábyrgd
Barnið hevur rætt til egnar kenslur og tankar
Barnið hevur sítt egna virði
Barnið skal kenna seg serstakt og sum ein part av felagsskapinum
Barnið er føtt sum ein aktivur viðspælari
Barnið mennist í tryggum relatiónum
Myndatekstur: Nám, Gigni, Sernám, Undirvísingastýrið, SSP, Barnaverndartænastan og allir skúlar og stovnar í Vága og Sørvágs kommunu mynda verkætlanina «Saman um barnið», sum skal gera tað betri at vera barn í Vágum. Saman hava øll hesi orðað eina felags barnafatan. Til ber at lesa meira um verkætlanina “Saman um barnið” á netinum.
Les meira
Siglir alt, so sigla børnini eisini
Sonevnda “Rógevandi námsfrøðin”, sum var heitið á framløguni, er liður í hesi tilgongd, har tey gjøgnum tilvitaða námsfrøði skapa tryggar karmar, forsýni og álit í gerandisdegnum hjá børnum og vaksnum. Yvirskipað merkir hetta, at tey koyra í “lágum geari”, soleiðis at skilja, at gerandisdagurin er greiður og væl skipaður, við ró og reglusemi, týðiligum vaksnum, sum øll draga somu línu, greiðum avtalum og føstum strukturi. Alt við tí sikti at fáa børn og vaksin niður í ferð, at minka um stress, og soleiðis skapa góðar umstøður til spæl, samskifti og hugsavnan.
– Tað er umráðandi, at børnini møta inn til tað sama hvønn dag, so tey hava ein fastan struktur, og at barnabólkarnir ongantíð eru ov stórir, segði Vivi Joensen, og greiddi frá nøkrum av dagligu rutinunum: At starvsfólk møta inn væl áðrenn børnini, bryggja kaffi og skapa ein hugnaligan og friðarligan stemning við skýming og friðarligum tónleiki. Síðani setir viðkomandi smáar spælistøðir upp ymsastaðni, har børnini velja seg uppí, sohvørt sum tey møta. – Vit hava keypt leikur og ítrivslutir í kassum, sum vit leggja út á spælistøðirnar, so tað er innbjóðandi hjá børnunum um morgunin og øll ikki renna runt og leita eftir onkrum at spæla við, fortaldi Jana. Aftaná frukt verða børnini bólkað í smærri túrbólkar. Hetta er hvønn dag, óansæð veður og vind.
– Soleiðis verður orkan brend av fyrrapart, og av tí sama er hópurin meira avslappaður seinnapart, so børnini lættari koma í flow og megna at hugsavna seg um spæl og annað, sigur hon.
Rørslurnar stimbra og brynja
Herta forklárar, at tey arbeiða tilvitað við rørslu í náttúruni, og eru í tí sambandi takksom fyri, at tríggjar teirra læra til motorikkvegleiðara.
– Barnakroppurin er óbrúktur, og vit hava so nógv at bjóða børnunum í føroysku náttúruni. At tey røra seg í regni og vindi, stimbrar sansirnar og mótstøðuføri, so børnini eru væl brynjað til stóru skiftini í barndóminum. At brúka náttúruna gevur eisini okkum vaksnu ró, sigur hon, og rundar av við at staðfesta, at: Barnagarðsdagurin skal ikki vera sum ein stórur innandura barnaføðingardagur. Tað gagnar ongum.
At lofta nærveruna í løtuni Í ráðgevandi námsfrøðini arbeiða tey eisini miðvíst við tilknýti millum barn og vaksin. Nærverandi vaksin, ikki bara fysiskt, men eisini mentalt. – Har eru vit tilvitað um eygnasambandið, tá ið barnið søkir ugga ella samband. Og at vit eru til reiðar at vegleiða og stuðla, tá ið tey rætta út; ikki bara taka yvir, men veruliga at møta barninum. Soleiðis royna vit at samregulera, í staðin fyri, at tey bara reglulera sínamillum. Um alt siglir, so sigla børnini eisini. Tað er okkara ábyrgd at skapa tilknýti, í samskiftinum við bæði børn og foreldur. Soleiðis verða allir partar tryggir, og starvsfólkini fáa yvirskot og orku, endar Jana.
Lítla
barnið er einglabarnið hjá
okkum
Til endans í framløguni úr Sandávági, las leiðarin Jana Egholm upp úr einum skrivi, sum lýsti søguna um Lítla barnið, har øll, sum vóru um barnið, tóku saman hendur og vendu skeivu gongdini til nakað sera positivt. Jana vildi vera við, at júst hendan tilgongdin var eitt hitt besta, sum hon nakrantíð hevði upplivað í sínum langa lívi sum pædagogur:
Ein sólskinssøga
Børn reagera uppá umstøður. Tora vit at hyggja inneftir? Tora vit at viðganga, at vit eiga ein part í, at eitt barn ikki trívist?
Lítla barnið, sum er 2 ár, bítur, slær og skumpar hini børnini. Børnini eru bangin fyri lítla barninum. Starvsfólk halda seg hava gjørt alt fyri lítla barnið, men einki hjálpir. Støðan blívur verri, tí lítla barnið gerst størri og sterkari.
Lítla barnið kemur i barnagarð, og tað gongur gott eina løtu, men so koppar tað, og alt verður nógv verri enn nakrantíð. Lítla barnið slær, sparkar, bítur øll – bæði vaksin, børn, starvsfólk og onnur foreldur.
Børnini eru bebbarædd, klagur koma, starvsfólk vita ikki síni livandi ráð.
Bygdin umtalar lítla barnið, og øll síggja bara tað skeiva, sum lítla barnið ger.
Einaferð vakna vit og taka okkum saman, tí týðiligt er, at lítla barnið sigur okkum, at tað ikki trívist í umstøðunum tað er í. Vit hyggja eftir okkara strukturi. Fáa eitt foreldrasamstarv í lag, hava eitt opið og erligt samskifti við foreldrini. Gera avtalur um, hvussu vit saman kunnu fáa lítla barnið í trivnað.
Vit arbeiða á stovninum, og foreldrini heima. Vit skapa ein struktur um lítla barnið, har lítla barnið fer túrar úti, óansæð veður og vind, hvønn dag, í smáum bólkum. Lítla barnið hevur eitt nærverandi vaksið fólk hjá sær allatíð.
Øll á stovuni og stovninum arbeiða eftir barnafatanini og hjálpa lítla barninum, vegleiða, stuðla, klemma, rósa og eru góð við lítla barnið.
Lítla barnið er enn lítið, akkurát fylt 4 ár, men lítla barnið trívist, spælir við hini børnini, sigur frá, tá okkurt gerst ov nógv.
Lítla barnið er størsta sólskinsøga, eg nakrantíð havi upplivað, øll árini, eg havi arbeitt við børnum.
Lítla barnið verður nú umtalað sum einglabarnið hjá okkum.
Minnini seta seg í kroppin
Dagstovurin í Gerðinum er í Skopun, og har ganga 52 børn. Í barnagarðinum, sum er í niðaru hædd, ganga 22 børn í tveimum samanløgdum stovum. Tær, sum løgdu fram fyri stovnin vóru Conny S. Petersen, leiðari, og Súnhild Hjalt Jacobsen, námsfrøðingur, og tær meta sjálvar, at tey eru væl mannað í barnagarðinum, við fýra námsfrøðingum og trimum hjálparfólkum.
Tær greiddu frá virkseminum á stovuni út frá yvirskriftini: “Frá nærumhvørvi til námsfrøði – kreativitetur og mentan í barnahædd.”
Stovnurin er í tí serstøðu, at nógv av starvsfólkunum eru nýggj, so enn hava tey fáa fastar arbeiðs- og mannagongir. Tí er tørvur á at menna ein stovnssamleika, sum hóskar til verandi starvsfólka- og barnabólk, har tey arbeiða tvørturum aldursbólkar í barnagarðinum.
Skapa karmar fyri læring
Tað síggja tær sum eina spennandi avbjóðing. Súnhild var liðug sum námsfrøðingur í summar, og hon hevur nógvar dreymar um, hvat kundi myndað stovnin. Enn hava tey ikki lagt seg á nakað fast, men hon hevur nógv hugskot við frá útbúgvingini á Námsvísindadeildini.
Føroyska náttúran er fremsta tilfeingi í nærumhvørvinum, so tey ynskja eina stovnsmentan, har kroppur og rørsla í náttúruni, umframt føroysk mentan og kreativitetur eru í hásæti.
– Tað, sum børn læra, situr í teimum sum vaksin. Tey skulu læra at vera sjálvbjargin, og at brúka og virða tað, sum vit eiga í Føroyum, eitt nú við at velta og kvøða, fortelur hon. Og hon vísir á, at børnini skulu menna álit á og innlit í egnan førleika at læra. Sostatt er lærutilgongdin sentral. Leiðarin á stovninum, Conny S. Petersen, vísti á, at tey ynskja at arbeiða miðvíst við námsfrøðiligu stevnumiðunum, har tey støðugt minna hvønn annan á, hví og hvussu tey virka.
“Børnini mugu fáa álit á og innlit í egnan førleika at læra seg at læra, og mugu verða stuðlað í teirra undran, áhuga og forvitni, heldur enn eini stremban eftir at røkka ásett kunnleika- og førleikamál. Tað er lærutilgongdin, sum hevur størstan týdning.” Námfrøðiligu Stevnumiðini s. 16
Forvitni, undran og dirvi
– Vit skulu vera forvitin saman við børnunum, steðga á og undrast saman við teimum, og skipa dagin eftir tí. Eitt nú við at kanna, práta og seta nøvn á tað, sum tey møta í nærumhvørvinum, sum hevur so nógv at bjóða – áin og hagin, fjøran við rekaviði, togstubbum, fiskakassum og djóralívi, sigur Conny.
“Undranin og forvitnið hjá børnunum skal vera stýrandi. Øll læra byggir á tað, sum vekur okkara áhuga, tí áhugin er drívmegin” (Námsfrøðilig Stevnumið, s. 17)
Hon er eisini motorikkvegleiðari, so hon ynskir at arbeiða við hugtakinum “dirvi”, har børnini skulu bjóðast av og fáa dirvi at fara har, ið tað krevur nakað, eitt nú í spæli millum stóru steinarnar í fjøruni. – Sjálvandi er altíð vandi fyri, at onkur fær skaða, men vit vaksnu mugu vísa børnunum, at vit hava álit á, at hetta klárar tú væl. Minnini seta seg jú í kroppin, sigur hon. Sami hugburður er galdandi viðvíkjandi rørslu aðrastaðni. Hvønn hósdag koyrir bussur tey inn í høllina ella at svimja. – Tey menna seg so nógv av at svimja, so sum sjálvbjargni og vatntryggleika. Og í høllini venja vit rørslu og spæl, fortelur hon.
Ringrás í náttúruni
Eitt annað tilfeingi í nærumhvørvinum er eldrasambýli, har tey vitja og syngja saman aðruhvørja viku. Har er eisini ætlanin at gera eina veltu og ein kálgarð, sum børn og eldri kunnu hava gleði av í felag. Hetta við at dyrka, er eisini ein ætlan, sum liggur fyri framman. Tað verður undir heitinum “Ringrás úr náttúruni” og byrjar eftir ætlan í vár, har íblástur fæst úr árstíðunum. Til dømis við at hava høsnagarð, har tey brúka matleivdir frá stovninum, vitja bóndagarðar, velta, dyrka grønmeti og taka lut í fletting og royting.
“Arbeiðið í dagstovninum skal eyðkennast av virðing og ábyrgd fyri okkara felags tilfeingi, bæði náttúru og mentan. Dagstovnurin skal leggja dent á umhvørvis- og náttúruverndarspurningar og okkara felags ábyrgd fyri lívi og heilsu. Virðingin fyri burðardyggari menning skal styrkjast, og umráðandi er at geva børnunum eina bjarta vón á framtíðina og vísa á, at í felagsskapi ber til at ávirka framtíðina” (Námsfrøðilig Stevnumið, s. 11)
Glimmur ger alt betri
Sum javnbjóðis medborgarar í fólkaræðisliga samfelagnum, hava børnini rætt til eina rødd og medávirkan á egið lív. Og tí er uppgávan hjá dagstovninum at fevna breitt, har umsorgan, spæl, mentan og læring mynda eina heild.
Leitað vit okkum niðan í Hoyvíkshagan, koma vit fram á Býlingshúsið millum Gilja, har tey arbeiða undir heitinum “Viðávirkan og felagsskapur í námsfrøðiliga arbeiðinum”.
Stovnurin hevur 44 børn, harav tvær barnagarðsstovur við 16 børnum í hvørjari.
Tær báðar, Elinborg E. Nolsøe, námsfrøðingur, og Elsa Henrysdóttir av Reyni, námsfrøðingur, greiddu frá, at tey høvdu havt tørv á at orða, um tey gera tað, sum tey siga seg gera?
Eftir ein ráðleggingardag við støði í dagstovnalógini, barnarættindasáttmálanum og námsætlanini hjá kommununi, komu tey ásamt um, at “viðávirkan og felagsskapur” skuldi raðfestast í námsfrøðiliga arbeiðinum. Sostatt vilja tey stimbra fyribrigdi sum tolsemi og fólkaræði, javnvirði og andsfrælsi í gerandisdegnum, eisini við tí í huga, at nýggj barnalóg er á gáttini.
Úr Dagstovnalógini:
– At menna barnanna andsfrælsi, tollyndi, javnvirði og fólkaræði.
– At búgva børnini til innlivan, samavgerð, samábyrgd, rættindi og skyldu í einum fólkaræðisligum samfelag.
ST Barnarættindasáttmálin:
Finna møguleikar í náttúruni Við støði í náttúruni og tí, sum hon gevur okkum, kemur eisini eisini kreativiteturin inn. – Herfyri fingu vit ein drápiligan grindakjaft, sum vit kókaðu og reinsaðu saman við børunum. Tað sá øgiligt út. Men til endans fingu børnini hvør sína hvalatonn í eitt hálsiband. Tað ger nakað. Og til elplafestivalin arbeiddu vit við smáeplum, settu eygu og bein á og spældu við figurarnar, sum síðani bleiv ein framsýning. Tað snýr seg um at finna møguleikar í náttúruni, tí tað mennir estetisku kensluna og handverksliga førleikan.
Tær vóna at vera komnar á mál við Ringrásini um tvey-trý ár, har tey eru komin ígongd við at dyrka og innrætta stovnin til nýggja samleikan.
Vit eru av teirri áskoðan, at barnið til fulnar eigur at búgvast til at liva sítt egna lív í samfelagnum og alast upp í tí hugsjónaranda, sum er kunngjørdur í sáttmála Sameindu tjóða og serstakliga í einum anda av friði, virðileika, tolsemi, frælsi, líkleika og samanhaldi.
Námsætlanin:
Ætlanin er at stuðla undir námsfrøðiliga kjaki um, hvussu vit best tryggja okkum, at okkara børn kunnu vaksa og menna seg í okkara føroyska gerandisdegi við og samstundis í tráð við altjóða ásetingar og krøv
Barnafundur
Tær fortaldu um ein barnafund, har børnini vórðu spurd, hvussu tey høvdu tað í býlingshúsinum, og hvat tey hugsaðu um tey vaksnu. Svarini vórðu skrivað á eina plansju. Øll svaraðu, at tey høvdu tað gott, uttan ein, sum ikki altíð hevði onkran at spæla við. Og soleiðis fingu tey eitt fruktagott prát um, hvussu
til ber at tryggja framhaldandi nøgdsemi, og børnini fingu høvi at siga sína hugsan og at fáa ávirkan á stovnin.
Eisini vitjaðu tey Djóna Nolsøe Joensen, landsstýrismann í barnamálum, sum vísti teimum ein film og fortaldi um komandi barnalóg.
– Tað ávirkaði tey, at hann segði, at børn skulu hava tað gott, og at vit skulu vera góð við hvønn annan, sigur Elsa.
Siga sjáldan nei
Í Býlingshúsinum millum Gilja hevur tað stóran týdning, at børnini sleppa at seta dám á egnan gerandisdag, og at tey verða spurd og lurtað eftir, so nógv, sum til ber. Tey læra at hava viðávirkan, so tey verða sterk og sjálvbjargin.
– Tann kenslan av, at eg sleppi nakað, sum eg vil, tað gevur nakað, søgdu tær. Eisini vístu tær á, at ofta siga vaksin fólk bara nei, uttan at hugsa um hví.
– Vit siga øgiliga sjáldan nei. Um vit siga meira ja, so tola tey eisini betri eitt nei, um tað verður forklárað, segði Elsa.
Opin felagsskapur
Víðari lýstu tær, hvussu starvsfólkini seta rammurnar og spælistøðir fram, har børnini kunnu velja, hvat, hvar og nær tey spæla. Ofta flyta tey seg við spælinum, og so fylgja tey vaksnu aftaná. Av somu orsøk hava tey opnan felagsskap á stovninum, har børnini kunnu flyta seg allastaðni, har tey hava hug. Soleiðis læra øll hvønn annan at kenna og skapa felagsskapir, bæði børn og vaksin. Hurðar verða bert lætnar aftur í sambandi við samling ella tá ið tey eta matpakka. Annars kunnu øll ganga frítt
ímillum allastaðni. Har eru nógv systkin, sum soleiðis kunnu vera saman og síggjast til dagligt. Siktið við tí er, at øll skulu kenna seg trygg við hvønn annan, tí tryggleiki er grundarlagið undir øllum.
– Eg haldi, at tað, at alt er so opið ger, at øll hava onkran at spæla við. Eisini er samstarvið millum starvsfólkini betri, tá ið vit kennast so væl. Harumframt kann eitt barn velja “sín” vaksna, og tað hevur stóran týdning fyri eitt barn, fortaldi Elinborg. Samstundis vístu tær á týdningin av smáum felagsskapum fyri tey, sum ikki orka tað stóra. Til dømis at skapa nýggjar vinarbólkar við smáum túrum í náttúruni, har tey kunnu kenna seg tryggari
Glimmur ger alt betri
Á stovninum arbeiða tey við setninginum “Tú, sum einstaklingur í felagsskapinum”, har tað snýr seg um at megna at vera og at skapa í felagsskapinum, millum annað gjøgnum verkætlanir. Her verður eisini latið upp fyri, at børnini hava medávirkan í øllum, og at tey verða spurd, sum tú vildi spurt ein vaksnan. Eitt dømi um slíka verkætlan, har medávirkan og felagsskapurin er í fokus, er eitt altjóða konsept, Álvaveitslan, har siktið er at stimbra hugflogið hjá børnum í einum álvaheimi, har tey skapa og eru kreativ við øllum hugsandi tilfari.
– Vit vaksnu leggja alt møguligt tilfar fram, og so kunnu børnini bólta sær og brúka hugflogið. Ger sum tú vilt, veingir, glimmur, gandastavar .... Tað er gott fyri felagsskapin, ikki minst fyri tey, sum eru meira varin. Tað gevur nakað, fortaldi Elsa og helt fram: – Eg gloymi ikki ta lítlu gentuna, sum droymandi tók til: “Glimmur ger alt betri..” meðan hon drússaði glimmur út yvir tað heila.
At vaksa upp við fleiri málum eru lívskor hjá einum vaksandi tali av børnum í Føroyum, antin tey hava føroyskan, blandaðan ella burturav útlendskan uppruna. Móðurmál liggja okkum altíð tættast, eisini tá ið talan er um onnur mál afturat, tí eisini kallað hjartamál, ið fella okkum mest natúrliga at tosa frá hjartanum. Av somu orsøk hava móðurmál eisini ein týðandi leiklut í menningini av tøttum, kensluligum og tryggum relatiónum millum barn og foreldur, sum aftur hevur stóra ávirkan á samleikamenning og kensluliga búning.
Ofta hoyrist, at um bara barnið gongur á dagstovni og kemur út millum onnur børn, so lærir tað føroyskt og fer at klára seg. Heilt so einfalt er tað tó ikki, tí metalingvistisk fatan skal til fyri at ogna sær onnur mál seinni. Og hon mennist gjøgnum móðurmálið.
Skulu hesi børn fáa nóg væl burtur úr skúlagongdini og harvið útlit fyri eini góðari framtíð, er tí neyðugt at arbeiða miðvíst fyri fleirmæli frá fyrsta degi.
Soleiðis tekur Maria Heradóttir samanum, sum í 2024 tók diplomútbúgving á Setrinum í FSA (føroyskt sum annaðmál). Hon skrivaði uppgávu um máltøku hjá børnum undir skúlaaldur, sum vaksa upp við fleiri málum.
Í uppgávuni setur Maria Heradóttir sær fyri at svara spurdóminum “Hvønn týdning og hvørjar avbjóðingar hevur fleirmælt málmenning?” Nærri útgreinaður snýr hann seg um, hvønn týdning fleirmælt málmenning hevur fyri menningina av barninum sum heild, hvat fleirmælt málmenning krevur, og hvussu hesi samanlagt viðvirka til ta góðu skúlabyrjanina.
At vaksa upp við fleiri málum
Máltøka
At duga at tosa er so sjálvsagt, at vit vanliga ikki gáa um tað. At duga at tosa tvey ella fleiri mál raðið er hinvegin ikki so sjálvsagt, at vit bara taka tað sum givið. At vera ella gerast fleirmæltur eru tó avgerandi lívskor hjá mongum, ið liva í fleirmæltum málsamfeløgum. Fleirmæli er úrslit av antin simultant ella sekventielt at hava ognað sær tvey ella fleiri mál.
Simultan máltøka merkir, at barnið lærir tvey ella fleiri mál samstundis. Barnið verður tá fleirmælt við meir enn einum móðurmáli (á fakmálið ‘fyrstamáli’).
Sekventiel fleirmælt máltøka er annaðmálstøka. Fakliga heitið “annaðmál” sipar til málið í landinum, har barnið býr, men sum ikki er fyrstamálið hjá barninum. At máltøkan er sekventiel merkir, at barnið frammanundan hevur lært eitt ella fleiri fyrstamál. Vanliga hevur barnið tá fyrst búð í øðrum málsamfelagi, har tað hevur lært at tosa aldurssvarandi á tí málinum í minst 3-4 ár, áðrenn tað flytur til eitt nýtt málsamfelag.
Máltøka og kognitivur førleiki Samanumtikið læra øll børn at tosa eftir nøkulunda somu málsligu menningarstigum og við nøkulunda somu ferð, líka mikið hvat ella hvørji mál talan er um. Einki mál er samanumtikið lættari ella truplari enn eitt annað at læra, hóast mál og mentanir eru ymisk og tí kunnu hava serstakar avbjóðingar við sær hvør sær.
Munur kann tó vera á, alt eftir á hvørjum kognitivum menningarstigi børn eru, og um tey læra eitt ella fleiri mál í senn, tí fleiri mál kunnu seinka máltøkuni nakað í byrjanini men nýtast ikki at gera tað í longdini. Her verður bara sipað til produktiva partin (at tosa) og ikki reseptiva partin (at skilja). Munur er jú á, hvat børn longu skilja men sjálv enn ikki seta orð á.
Eitt annaðmál læra børn altíð seinni í lívinum enn sítt ella síni fyrstamál. Av tí sama byggir annaðmálstøka ella sekventiel fleirmælt máltøka altíð á økta kognitiva búning og málsliga undanvitan frá fyrstamálinum/-málunum (metalingvistisk fatan). Grundleggjandi munur er tískil á tilgongdini, hvussu vit læra eitt fyrstamál, og hvussu vit læra onnur mál seinni.
Fleirmæli
Fáa børn nóg mikið av málsligari stimbran, er kognitivt einki til hindurs fyri, at tey kunnu læra fleiri mál í senn. Kortini verður mett, at bert 25% av børnum, ið vaksa upp í fleirmæltum málsamfeløgum,
sjálvi gerast fleirmælt. Orsøkin er, at fleirmæli eisini er treytað av umhvørvi og umstøðum.
Maria Heradóttir greiðir frá, at tey lesandi á holdinum á Setrinum savnaðu empiri til sínar uppgávur, harímillum kannaðu tey málmenningina í føroyskum hjá fleirmæltum børnum. Til eitt alment tiltak við ymiskum framløgum fingu áhoyrarar høvið at meta um, hvussu leingi eitt ávíst tal á børnum høvdu búð í Føroyum. Tað bleiv gjørt út frá transkriberaðum brotum av teirra munnligu talu. Tá kom fram, sum uppgávur um evnið eisini staðfestu, at hóast børnini høvdu búð alt ella meginpartin av lívinum í Føroyum og høvdu gingið á stovni allan barndómin og nú
ganga í skúla, so vórðu tey mett bara at hava búð í styttri tíð í Føroyum. Talan var um vanliga evnagóð børn, ið ikki høvdu læritrupulleikar at stríðast við. Felags fyri tey øll var tó, at eingin teirra dugdi ella fekk samskift frítt við eitt ella bæði foreldur, tí førleikin í móðurmálinum var so mikið skerdur, at hann var ein forðing. Hetta sást aftur í teirra avriki á føroyskum, sum var darvað av hesum – eisini eftir fleiri ára skúlagongd.
Umhvørvið, samleiki og kenslulig búning At gerast fleirmæltur snýr seg vanliga um, hvussu heimurin hjá barninum er samansettur. Eitt er fleirmælta umhvørvið, sum hevur við sær, at barnið má læra fleiri mál fyri at gerast partur av tí. Eitt annað er mentanarliga bakgrundin, sum eisini hevur við sær, at barnið má læra fleiri mál fyri at varðveita og menna tilknýtið til upprunalandið hjá sær, mammuni og/ ella pápanum, samstundis sum tað eisini lærir málið í landinum, har tað býr. Eitt triðja er, at fleirmæli hevur ein týðandi leiklut í menningini av tøttum, kensluligum og tryggum relatiónum millum barn og foreldur, um bæði ella annað teirra eru tilflytarar. Tað krevur, at foreldrini tosa sítt fyrstamál við barnið, tí tað duga tey best og er mest natúrligt at tosa frá hjartanum, tí eisini kallað hjartamálið. At gerast fleirmæltur hevur sostatt alstóran týdning fyri barnið sum heild, samleikan og kensluligu búningina.
Málslig fleirmælt búning Hoyrir eitt barn ikki flótandi, natúrligan og fjølbroyttan málburð, líka
mikið á hvørjum máli, verður tað munandi verri fyri at ogna sær mál yvirhøvur. Tað kann fáa avleiðingar fyri sjálvsfatanina hjá barninum og tí eisini fyri sjálvsvirði og sjálvsálitið. Vit vita, at jú betur børn menna sítt/ síni fyrstamál, jú betur læra tey eitt annaðmál, og jú skjótari læra tey.
Subtraktivt fleirmæli Eitt fyrstamál og eitt annaðmál kunnu við tíðini býta um pláss. Sum nevnt omanfyri, kann tað ávirka tilknýti til baklandið, sum tá gerst barninum fremmandari. Eitt mál kann eisini fara heilt í gloymskuna. Tá er talan um subtraktivt fleirmæli, sum er ein enn størri missur av mentanarliga og málsliga upphavinum.
Ofta er munur á, hvussu førleikin er í ymsu málunum, sum fleirmælt fólk málbera seg á. Orsøkin hevur við umstøðurnar at gera, tí ymiskt er, hvar og hvussu ofta tey hoyra hvørt málið. Eitt fleirmælt barn kann t.d. hava størri orðfeingi um heimlig viðurskifti á sínum móðurmáli enn á føroyskum. Og hinvegin kann tað mangla orð á móðurmálinum um viðurskifti uttan fyri heimið. Skal eitt barn gerast fleirmælt, krevur tað tí tilvit um máltøku og neyðugar karmar, sum geva málunum umstøður at mennast. Við øðrum orðum skal vitan og upplýsing til.
Fleirmæli í føroyskum samanhangi
Málstøðan í fleirmæltum familjum í Føroyum er ofta rættiliga kompleks. Talan kann vera um trý ella fleiri mál í sama húski, antin eitt ella bæði foreldur eru tilflytarar við børnum, sum vaksa upp her ella nýliga eru flutt higar.
Ein familjusamanseting, sum eyðkennir nógvar fleirmæltar familjur hjá okkum, er eitt foreldur av føroyskum uppruna, eitt foreldur av øðrum uppruna og børn teirra. Foreldrini duga ikki altíð málini hvør hjá øðrum, og tí verður felagsmálið ofta enskt, sum kann vera eitt meiri avmarkað mál enn tey málini, sum foreldrini duga hvør sær. Børnini tosa tí kanska enskt umframt hvør sítt mál við foreldrini. Ein annar møguleiki er, at tey tosa bara føroyskt og kanska enskt eitt sindur, men ikki málið hjá foreldrinum av øðrum uppruna. Tá kann henda, at samskiftið verður ein blandingur av fleiri málum, ið verða løgd saman fyri á tann hátt at kompensera fyri tað, sum manglar.
Ymiskt er, hvørjar umstøður fleirmæltar barnafamiljur í Føroyum hava fyri at skapa karmar um fleirmæltan uppvøkstur. Óivað eru øll heldur ikki vitandi um, hvønn grundleggjandi týdning tað hevur. Í onkrum førum kunnu arbeiðsumstøður hjá einum ella báðum foreldrum hava so mikið stóra ávirkan á gerandislívið, at tað avmarkar seg sjálvt, hvussu nógva regluliga og dygdargóða málsliga stimbran børnini fáa heimanífrá. Hava tey hinvegin familju ella onnur í nánd, kann stuðul vera at heinta har. At hava føroyska familju ella onnur, ið standa
teimum nær, hevur nevniliga í nógvum førum víst seg at vera avgerandi fyri, hvussu væl tilflytarar fella til og læra málið, og tí eisini hvussu væl børnini mennast málsliga og annars trívast.
Dagstovnalógin og onnur átøk ‘Mál’ er ikki nevnt í dagstovnalógini og er sostatt ikki orðað sum eitt av seks endamálum við námsfrøðiliga arbeiðinum. Tó skulu børn mennast og mentast og gjøgnum skapandi evni styrkja samleika, sjálvsvirði og sjálvskenslu, hóast einki av hesum letur seg gera, um barnið ikki mennist málsliga nøkulunda aldurssvarandi eisini.
Í Námsfrøðilig stevnumið fyri dagstovnar (MMR 2016), ið ikki eru fyriskrivandi men til reflektión, er heldur einki orð um ‘mál’ sum serstakt menningarøki. Tó eru undir yvirskriftini “Menning og læra” trý av 23 punktum knýtt at ‘máli’. At “menna sítt mál og sín samskiftisførleika” við fjølbroyttum møguleikum at úttrykkja seg er eitt punkt. Tað verður ikki nærri útgreinað hvat og hvussu. Tvey tey næstu punktini vísa til dømi um aktivitetir, sum ei heldur verða nærri útgreinað.
Hóast ‘mál’ hevur grundleggjandi týdning fyri alla persónliga menning og er í øllum og allastaðni, er tað merkisvert, at málslig menning onga rúmd fær sum sjálvstøðugt menningarøkið í dagstovnalógini. Her er vit eftirbátar í øllum Norðurlondum, sum øll hava skipað viðurskifti og lóggávu á økinum. Vansin við tí er, at tað ikki verður gáað nóg væl um sjálva málmenningina, nettupp tí tað ikki er orðað sum sjálvstøðugt øki. Hetta hevur Tórshavnar Kommuna tó bøtt um í Stevnumið og námsætlanarfrymil fyri dagstovnaøkið í Tórhavnar Kommunu (2020) við at seta alt virksemið upp í frymlum, harav “mál og samskifti” er eitt av sjey menningarøkjum undir førleikamenning. Innihaldið er ikki útdýpað meir enn tað sama, tó er við uppsetingini og spurningunum til umhugsanar lættari at geva økinum ans.
Við skjalinum Týðandi tættir í námsfrøðiligum arbeiði við fleirmæltum børnum (2017-18) roynir Útlendingastovan at bøta um tørvin á tilfari og amboðum at møta vaksandi talinum á fleirmæltum børnum. Skjalið er eitt stórt lop fram á leið, tí her er viðkomandi kunning, tættir at hava í huga, hvat arbeiðið við máli í roynd og veru snýr seg um, hví tað hevur alstóran týdning, og ikki minst er góð hjálp at heinta, hvussu farast kann fram.
Niðurstøða
Neyðugt er við átøkum, sum veita trygd fyri, at fleirmælt børn, sum vaksa upp í einum fleirmálsligum umhvørvi í Føroyum, fáa møguleikar at mennast og búnast sum heil menniskju, komandi skúlanæmingar og virknir borgarar í okkara samfelagi.
At vera fleirmæltur eru lívskor - ikki eitt val - hjá mongum í dag. At læra føroyskt er bara gagnligt fyri barnið. Harumframt er tað gagnligt fyri onnur og samfelagið sum heild. At vaksa upp við flótandi, fjølbroyttum máli, líka mikið hvat mál talan er um, er tó fyrsta fortreytin fyri eisini at læra føroyskt.
Dagstovnalógin, sum er frá 2000, endurspeglar ikki nógv broytta málsliga veruleikan í samfelagnum nú 25 ár seinni. Lógin má dagførast og ‘mál’ fáast inn sum sjálvstøðugt menningarøki. Harumframt krevur lógin eina vegleiðing og ítøkilig amboð. Tíverri er ‘mál’ heldur ikki nevnt við einum orði í uppskotinum til nýggja dagstovnalóg, sum er sent til hoyringar við freist 05/01/26.
Vert er at umhugsa tvørgreinaligar mammu- ella foreldrabólkar, har tilflytarar og kanska makar hittast saman við sínum børnum, heilsufrøðingum, námsfrøðingum og møguliga øðrum stuðulsfólki. Tilboðið kundi fevnt um kunning, vegleiðing og íblástur, hvussu tey stimbra síni børn, eisini málsliga, og verið eitt sosialt stað, har foreldur í somu støðu hittast og stuðla hvørjum øðrum, samstundis sum tað kundi stuðlað undir ta góðu integratiónina. Eitt slíkt tilboð krevur fígging, eisini bøttar karmar fyri summar familjur, og tí eisini politiska vælvild. Í longdini kundu tó nógvir pengar verið spardir í hinum endanum t.d. sum ábøtur.
Hvussu enn víkur ella vendir, mugu øll rundan um einstaka barnið lyfta í felag fyri at røkka neyðugum málum. Hvørki dagstovnur ella skúli kann lyfta uppgávuna einsamallur, og uttan neyðuga vitan, kunning, vegleiðing og stuðul ber heldur ikki til at leggja alla ábyrgdina yvir á foreldur eina. Neyðugt er at lyfta í felag, og til tað krevst, at øll samstarva og draga somu línu grundað á vitan um fleirmæli. Til tað skulu nøktandi karmar, amboð, útbúgving og upplýsing til. Ein samantvinnað skipan fyri málmenning má fáast í lag, sum skal haldast uppi heilt frá føðing til í minsta lagi skúlabyrjan, ella so leingi tørvur er.
Í juli 2023 kom fyrsta Námsvarpið út. Eitt náms frøði ligt poddvarp, sum varpar út tilfar um námsfrøði á øllum hugsandi økjum. Vertur er Nicodemus
Líggjasson, náms frøðingur. Poddvarpsrøðina hoyrir tú á heimasíðu okkara og á Spotify.
Tá ið vit hoyra um námsfrøði í miðlunum, er ofta talan um tað neiliga. Starvsfólkatrot, mistrivnaður, ov lág løn o.s.fr. Sjáldan hoyra vit um tað, sum vit námsfrøðingar hava bestan hug til at tosa um – nevnliga: Námsfrøði. Tískil eru vit nú farin undir at gera eina poddvarpsrøð um júst námsfrøði.
Soleiðis greiddi Jógvan Philbrow, fyrrverandi formaður í Pedagogfelagnum, frá hin 15. juli 2023, tá ið fyrsta Námsvarpið varð lagt út.
Síðani tá hava vit havt møguleikan at hoyra fleiri partar, sum fevna um eina rúgvu av námsfrøðiligum evnum.
Til dømis hava vit hoyrt samrøðu við Saluu Manai og Sæbjørn Johannesen úr Margarinfabrikkini í Havn um, hvussu frítíðarnámsfrøði og ungdómstilboð kunnu skapa frírúm til børn og ung í einum skjóttgangandi samfelag.
Námsvarpið hevur viðgjørt evni sum neuronámsfrøði, skíggjanýtslu hjá børnum og ungum, autismu og serstovnar.
Nýggjasti parturin snýr seg um ADHD, har Nicodemus, verturin, prátar við Bjørg Dam, sum hevur verið forkvinna í ADHD-felagnum síðani 2019, og við Biritu Kjærbo, námsfrøðing og nevndarlim í felagnum.
Samrøðan fevnir eitt sindur víða –prátið kemur sjálvandi inn á námsfrøði á ymiskan hátt, men eisini inn á tað meira persónliga, sum Bjørg og Birita hava upplivað. Og harvið koma vit eisini inn á meira sálarfrøði- og samfelagsrelaterað evni, sum tó eru rættiliga viðkomandi, bæði í námsfrøði- og lærarayrkinum og onnur yrki í relatiónsarbeiði, sigur Nicodemus Líggjasson, vertur og námsfrøðingur, um nýggjasta partin.
Hoyr hendan partin og eldri partar úr Námsvarpinum á heimasíðu okkara: pedagogfelag. fo/namsvarpid.
Sanna á Løgmansbø, Forkvinna í Pedagogfelagnum
Pedagogar í fólkaskúlanum skulu hava fullan brøk
tíðin
er búgvin
Føroya Pedagogfelag hevur sent Landstýrismanninum í BUMR og Undirvísingarstýrinum stevnu við áheitan um at rætta upp uppá skeivleikan, okkara limir innan fólkaskúlan uppliva. Meira neyvt hava vit lagt upp til at vit byrja við at seta pedagogar í serskúlum/ serstovum í fulla tíð.
Í fleiri enn 20 ár hava pedagogar og hjálparfólk arbeitt innan fólkaskúlan, bæði sum stuðlar inni á vanligum skúlastovum, og á serstovum. Men enn hava hesi starvsfólk ikki fingið rættin til fulla arbeiðstíð á sínum arbeiðsplássi. Hægsti brøkur er 0,85 – tó onkur einstakur toymisleiðari arbeiðir 1,0 brøk.
Hóast limir okkara hava starvast á økinum í fleiri enn 20 ár, og hóast mann hevur umrøtt spurningin viðvíkjandi arbeiðsumstøðum og arbeiðstíð fleiri ferðir, so er einasti bati, at fleiri í dag í nógvum førum fáa fast starv.
Fyrsta tilmælið um arbeiðsumstøður hjá stuðlum innan fólkaskúlan kom í 2013.
Enn er ikki møguligt at fáa fullan brøk sum pedagogur og stuðul í skúlanum. Tíð til annað arbeiði er heldur ikki í fastari skipan. Ábyrgdarbýtið er í nógvum førum ógreitt, tí enn vanta lýsingar av starvi og arbeiðsuppgávum, og førleikamenning og faklig leiðsla er treytað av raðfestingum hjá einstaka skúlanum ella skúlaleiðsluni.
5. apríl 2022 setir løgtingsmaðurin Djóni N. Joensen, Jenisi av Rana, táverandi landstýrismanni í Uttanríkis- og mentamálum, skrivligan fyrispurning
um starvsnormering hjá pedagogum í fólkaskúlanum. Serliga er tað arbeiðsbrøkurin á 1,0, sum fyllir nógv í kjakinum, og ónøgdini millum limirnar. Men viljin at broyta brøkin er ikki til staðar.
8. januar 2025 setir løgtingsmaðurin Magnus Rasmussen, landstýrismanninum í Barna- og útbúgvingarmálum sama spurning. Enn einaferð kunnu vit staðfesta, at hvørki vilji ella áhugi er at betra um arbeiðsumstøðurnar hjá okkara limum.
Føroya Pedagogfelag hevur í 2024 og 2025 havt fundir við avvarandi partar, har málið hevur verið lýst og viðgjørt frá fleiri vinklum.
Vit hava savnað allar limir, ið arbeiða innan fólkaskúlan, og hava savnað inn upplýsingar um, hvat okkara limir meta er neyðugt at arbeiða við. Vit hava sett landsstýrismanninum stevnu, og víst á ónøgdsemið um ov lítla arbeiðstíð. Vit hava eisini víst á møguligar loysnir. Vit mugu loysa knútapunktið, soleiðis at okkara børn fáa allarbesta lærumhvørvið, ið gagnnýtir fakligu vitanina hjá bæði pedagogum og lærarum. Tað, vit hava lagt fram fyri politisku skipanini, er, at pedagogar eiga at blíva settir í fulltíðarstørv. At okkara limir verða settir í starv við somu setanartreytum sum teirra starvsfelagar, sum tey arbeiða lið um lið við. Pedagogar hava tørv á at fyrireika sítt fakliga virksemi, skulu teir kunna gera eitt dygdargott arbeiði í mun til næmingin. Harafturat er eyðsýnt, at vil mann raðfesta trivnað, og fáa størri støðufesti millum starvsfólkini inni í skúlunum, eigur mann at gera íløgu í at veita øllum starvsfólkum somu treytir, og sama rætt at arbeiða fullan brøk.
27. august 2025 var grein at lesa í skúlablaðnum har Jónleif Johannesen, formaður fyri Fólkaskúlaráðið skrivar, at nú skal ráðið koma saman at umrøða spurningin: hvør eigur leikluturin hjá pedagogum í fólkaskúlanum at vera.
Vit gjørdust ikki sørt bilsin yvir arbeiðssetningin, tí eingin hevur vent sær til pedagogfelagið við spurninginum fyri at vita, hvat okkara limir halda um hetta. Tí gjørdu vit beinanvegin vart við, at mann eftir okkara tykki átti at havt áhuga í tí vitan, vit, sum fakfelag, hava savnað ígjøgnum ár og dag. Eisini gjørdu vit vart við, at eitt ráð, sum viðger arbeiðsligar umstøður fyri fakbólkin og limirnar hjá Føroya Pedagogfelag, eigur at hava limir í ráðnum, sum umboða hendan fakbólk.
27. oktober vóru vit boðin á fund við Fólkaskúlaráðið, har vit løgdu fram støðuna og umstøðurnar hjá okkara limum innan fólkaskúlan. Vit greiddu frá, hvussu pedagogar og stuðlar uppliva samstarvið við lærarar; hvussu arbeiðssetningurin er orðaður, og at tey mangan hava eina ógreiða arbeiðsuppgávu; at tey ikki altíð hava tíð at fyrireika námsfrøðiliga arbeiði til tørvin hjá barninum; at tey í summum førum mugu umseta undirvísingina hjá læraranum fyri barninum soleiðis, at barnið skilur hvat tað skal. At tey eru talurør millum læraran og barnið. At tey framleiða ymiskt neyðugt tilfar; og at tey ofta verða biðin um at taka tímar fyri læraran, uttan at fáa viðbót ella hóskandi løn fyri arbeiðið.
Fundurin var góður. Áhugaverda niðurstøðan varð týðilig; limirnir í fólkaskúlaráðnum hava trupult við at seta orð á, hvør uppgávan hjá pedagogunum er, ella eigur at vera. Tí er nærliggjandi, at eitt neyvari arbeiði eigur at skipast, har málbólkurin hevur nøktandi umboðan, bæði fakliga og starvsrættarliga.
Enn hava vit ikki fingið nakað svar um Føroya Pedagogfelag fær lim í fólkaskúlaráðið at umboða okkara limir, men eftir limatalið á arbeiðsøkinum at døma, so vildi tað klætt ráðnum at latið Pedagogfelagið komið í ráðið at umboða limir sínar.
Vit hava heldur einki frætt um, hvat Fólkaskúlaráðið ætlar at arbeiða víðari við, men vit hava fingið ábendingar um, at mann so spakuliga er við at viðurkenna, at nú má broyting koma í.
Vit eru eisini greið yvir, at vit mugu byrja eitt stað og arbeiða við at fremja smáar batar yvir eitt longri tíðarskeið, tí fígging er ikki til alt í einum. Smáir batar á leiðini eru batar rættan vegin, og tí vilja vit staðiliga heita á landstýrismannin í Barna- og útbúgvingarmálum um at seta allar pedagogar í føstum starvi, sum arbeiða á serstovum, upp í fullan brøk. Fyrireiking eigur at verða roknað inn í starvið, nágreinað og sett í skipan.
Nú bíða vit bert eftir svari til okkara fundarinnkalling. Og hesaferð eru vit vónrík um eitt meira jaligt úrslit. At fáa fullan brøk verður ikki bara gagnligt fyri einstaka pedagogin og stuðulin; hetta kemur at gagna bæði einstaka næminginum og sjálvari skúlaskipanini.
Fólkaskúlin hevur brúk fyri námsfrøðingum
Í Gulaskúla arbeiða lærarar og námsfrøðingar tætt saman um at fáa børn aftur í trivna og byggja fakliga menning á eina trygga grund. Skúlin hevur 67 næmingar, og starvs fólkabýtið er 2/3 lærarar og 1/3 námsfrøðingar – ein skipan, sum riggar væl, sigur leiðarin Jóhan Marni Stenberg. Tvørfakliga samstarvið heldur fram eftir undirvísingina við fundum, menningararbeiði og eftirmeting. Jóhan metir, at fólkaskúlin sum heild tørvar fleiri námsfrøðingar, serliga í innskúlingini og til næmingar við serligum tørvi. Tað krevur fyrireikingartíð og veruligar setanir – annars missa vit okkara sterkastu amboð, ger Jóhan Stenberg greitt.
Í einum serflokki í Gulaskúla situr ein námsfrøðingur við einum næmingi, sum hevur torført við at koma í gongd. Lærarin undirvísir næmingunum, men tað er námsfrøðingurin, sum hjálpir barninum at fáa ró, skilja uppgávuna og tora at byrja.
Hendan dagliga myndatalan er kjarnan í arbeiðinum, sum leiðarin Jóhan Marni Stenberg lýsir.
– Námsfrøðingar eru longdi armurin hjá læraranum. Teir gera ein grundleggjandi mun hjá børnum, sum hava trupult við at trívast og læra.”
Jóhan hevur verið lærari síðani 1999 og leiðari síðani 2011. Í 2022 gjørdist hann varaskúlastjóri í Skúlanum á Fløtum og dagligur leiðari av Gulaskúla, har 67 børn eru visiterað inn í sertilboðið í samstarvi við Sernám. Hann er eisini formaður í Skúlaleiðarafelagnum.
Jóhan Marni Stenberg, Leiðari í Gulaskúla
Eitt skipað samstarv, sum riggar Í Gulaskúla starvast uml. 2/3 lærarar og 1/3 námsfrøðingar. Hetta er eitt tilvitað val og grundað á fleiri ár av royndum.
– Høvuðsuppgávan er altíð tann sama: at fáa børnini í trivna aftur. Tá tað málið er nátt, kunnu vit arbeiða miðvíst við fakligu menningini. Og tað krevur, at lærarar og námsfrøðingar arbeiða sum eitt toymi, ikki hvør sær.
Undirvísingin er frá kl. 8 til 13, men eftir hetta heldur dagurin fram við struktureraðum arbeiði: Toymisfundir, námsfrøðiligar fundir, starvsfólkafundir, foreldrasamstarv, skúlamenning og eftirmeting. Tað er ikki ein luksus, men ein fyritreyt fyri góðum arbeiði.
– Námsfrøðingar mugu hava setanir, sum gera, at teir kunnu luttaka í hesum tiltøkum, annars verða teir bara helvtpartur av skipanini, og tá missa vit nógv.
Forskúlin vísir vegin, men ikki øll børn hava møguleikan
Sambært Jóhan riggar samstarvið millum lærarar og námsfrøðingar serliga væl í forskúlunum. Men í fleiri kommunum finst ongin forskúli.
– Tað ger, at børnini byrja sera ójavnsett í 1. Flokki. Eg haldi, at elsti bólkur í barnagarðinum skuldi havt lærarasamstarv nakrar tímar um vikuna. Tað hevði hjálpt nógvum børnum.
Hann nevnir eisini “jól til jól”-skipanina, har lærari og námsfrøðingur koma inn í barnagarðin í hálvt ár og fylgja børnunum við yvir í 1. flokk.
– Hetta ger skiftið lættari og tryggjar børnunum ein reyðan tráð, vísir Jóhan á.
Tvílærari og námsfrøðingur, ein neyðug blanding frá fyrsta flokki Á mongum skúlum brúka skúlastjórar meiri tvílæraraskipanina í innskúlingini. Jóhan heldur, at hon eigur at vera ein varandi loysn.
– Grunddeildin er fundamentið. Tveir lærarar, sum samstarva, geva meira ró, fakligari dygd og eina betri heildarloysn fyri børnini.
Men tað er ikki nóg mikið. Nógvir næmingar hava serligar tørvir longu frá fyrsta degi. Har er námsfrøðingurin alneyðugur.
– Viðhvørt er tað námsfrøðingurin, sum ger tað møguligt fyri barnið at vera í skúlanum. Tey síggja barnið úr einum øðrum sjónarhorni, og teirra arbeiði gevur læraranum arbeiðsfriði og møguleika at undirvísa.
Fólkaskúlin hevur greiðan tørv – og hann er ikki lítil
Tá spurt verður, hvat fólkaskúlin sum heild hevur størstan tørv á, nevnir Jóhan trý klár mál:
1. Tvílæraraskipan í grunddeildini
2. Fleiri námsfrøðingar í flokkunum við serligum tørvi
3. Setanir við fyrireikingartíð og felagstíð til námsfrøðingar
– Vit kunnu ikki krevja dýrabart arbeiði frá einum fakbólki, sum ikki hevur tíð at fyrireika sítt arbeiði. Námsfrøðingar eru ikki hjálparfólk. Tey eru fakfólk við einum heilt øðrum sjónarhorni – og júst tað ger teir so ábyrgdarfullar í fólkaskúlanum.”
Jóhan er sannførdur um, at fólkaskúlin vinnur nógv við fleiri námsfrøðingum, betri setanum og sterkari tvørfakligheit.
– Vit síggja tað hvønn dag í Gulaskúla. Tá lærarar og námsfrøðingar arbeiða sum eitt lið, so lyftist bæði trivnaður og læring. Hetta er ikki eitt hugskot, tað er prógvað.
Kundaportalurin
Fá yvirlit yvir tíni inngjøld, tryggingar, váðastøði og íløgusamansetingar – skjótt og ómakaleyst
