NAT I ONAAL MONUMENT KAMP VUGHT
Nominatie Museumprijs
N
ationaal Monument Kamp Vught is genomineerd voor de BankGiro Loterij Museumprijs 2016, een publieksprijs die dit jaar gaat naar een oorlogs-, verzetsmuseum of herinneringscentrum. Het winnende museum krijgt 100.000 euro. Vanaf 29 maart t/m 26 april kunt u stemmen via www.museumprijs.nl. Stemt u op ons herinneringscentrum? Op dinsdag 3 mei wordt de winnaar bekend gemaakt, die zich in 2016 Museum van het jaar mag noemen.
Lees verder op pagina 2
Kamp Vught prikkelt: tot herdenken, tot nadenken!
i STEM! Stem. N AT I O N A A L M O N U M E N T
KAMP VUGHT KAMP VUGHT Iedere stem maakt kans op een reis naar New York
DOE HET NU w w w.m u se u m p ri js .n l
2 Vervolg van voorpagina
D
e BankGiro Loterij Museumprijs is dit jaar bestemd voor het oorlogs-, verzetsmuseum of herinneringscentrum dat er het beste in slaagt het verhaal over de Eerste en/of Tweede Wereldoorlog op een aansprekende wijze aan een breed publiek te presenteren. Een vakjury van museumdirecteuren selecteerde de drie musea. Militair historicus en onderzoeker Christ Klep werd dit jaar toegevoegd als expertjurylid. De Museumprijs is een initiatief van het Prins Bernhard Cultuurfonds en de BankGiro Loterij, in samenwerking met de Museumvereniging. De prijs is bedoeld om musea die zich weten te onderscheiden te belonen en om een breed publiek bij deze musea te betrekken. Volgens expert-jurylid Klep is voor de huidige generatie oorlog een vreemd element in hun bestaan: “De oorlogen in Syrië of Afghanistan zijn dichtbij op tv en tegelijk ver weg in ons hoofd. We vergeten nog wel eens dat onze welvaartsstaat, onze democratie en Europa voor een belangrijk deel wortels hebben in de oorlog.” De genomineerde musea zijn méér dan een dagje-uit. “Het zijn bovenal herinneringsplekken, die ons doen beseffen dat wat tóen gebeurde, sterk doorwerkt in het heden. Plekken om na te denken. Over hoe het zo ver kon komen. En vooral ook om van te leren”, aldus Christ Klep (zie ook het interview met hem op pag 4-5). Volgens de vakjury “is Nationaal Monument Kamp Vught er op uitstekende wijze in geslaagd de dra-
matiek van dit voormalige SS-concentratiekamp om te zetten in een reële beleving. De verhaallijnen zijn bijzonder goed en overtuigend doorgetrokken naar het heden. Voorbeeldstellend is het museum in de wijze waarop het leven in een SS-concentratiekamp wordt verbeeld: informatief voor verschillende bezoekerscategorieën, sober, doeltreffend en beklemmend.”
Publieksprijs De BankGiro Loterij Museumprijs – uitgereikt sinds 1990 – is één van de grootste culturele publieksprijzen in Nederland. Ieder jaar staat een andere categorie centraal. Eerdere winnaars zijn: Fries Museum in Leeuwarden (2015), Klok & Peel Museum Asten (2014), Joods Historisch Museum in Amsterdam (2013), Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden (2012) en Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam (2010). Stem op Nationaal Monument Kamp Vught via museumprijs.nl!
Foto: Jan van de Ven
A
ls politieke gevangene kwam mijn vader (W.P.L.M. Helmich, geboren 6-8-1906) op 11 september 1943 aan in kamp Vught. Hij is op 23 april 1944 overgebracht naar de gevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht. Vanuit Vught is hij tussen 20 september 1943 en 22 februari 1944 op de vliegbasis Gilze-Rijen te werk gesteld. Juist die periode ben ik aan het onderzoeken; zo heb ik een dagboek van een me-
degevangene van mijn vader gevonden. Er zijn circa 150 gevangenen vanuit Kamp Vught naar Gilze-Rijen overgebracht. Van drie van hen heb informatie. Graag wil ik in contact komen met de andere gevangenen en hun nabestaanden. U kunt uw bericht sturen naar m.k.n.helmich@hetnet.nl of bel (073) 521 94 27. Bij voorbaat dank, Maarten Helmich
3
Een moeder. Een dochter. Tussen hen de oorlog
Debby Petter (foto: Bob Bronshoff)
I
n april en mei 2016 is de indringende solovoorstelling Ik ben er nog van actrice en voormalig nieuwslezeres Debby Petter op bijzondere locaties te zien, zoals op 29 april op het buitenterrein van Nationaal Monument Kamp Vught. De voorstelling wordt ingeleid door journalist Frits Barend. U kunt alleen reserveren via de Nationale Theaterkassa via www.ntk.nl of (0900) 9203 (e 0,45 p/m).
Spel Debby Petter; tekst Thomas Verbogt, Debby Petter; regie Thomas Verbogt; regie advies Koen Wouterse; muziek Terts Brinkhoff; inleiding Frits Barend.
Speeldata
Ik ben er nog is een voorstelling over schuld en schaamte, over levenslange schade. Een verhaal over toen en nu, van alle tijden. Een verhaal over wat een oorlog met mensen doet. De voorstelling is gebaseerd op het gelijknamige boek, waarmee Debby in 2009 als schrijfster debuteerde. Twee jaar later bracht zij het verhaal voor het eerst naar intieme theaterzalen. Sindsdien heeft Debby de voorstelling meer dan honderd keer gespeeld in theaters door het land. Debby Petter (Weesp, 1956) was een aantal jaren werkzaam in het onderwijs, voordat ze voor televisie koos. Eerst als nieuwslezeres voor de Amsterdamse zender AT5, daarna als presentatrice van het KRO programma Spoorloos, waarna zij zes jaar lang nieuwslezeres was bij het NOS-Journaal en het Jeugdjournaal. Hierna richtte zij zich op het theater.
22 april, 20.00 uur: Duitse militaire begraafplaats (buiten) Ysselsteyn 24 april,16.00 uur: Anne Frank Huis, Amsterdam 24 april, 20.00 uur: Anne Frank Huis, Amsterdam 29 april, 20.00 uur: Nationaal Monument Kamp Vught (buiten) 30 april, 20.00 uur: Oorlogsmuseum, Overloon 1 mei, 16.30 en 19.30 uur: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen 2 en 3 mei, 21.00 uur: Hollandsche Schouwburg (buiten), Amsterdam 4 mei, 21.00 uur: Nationaal Holocaust Museum i.o. (buiten), Amsterdam
4
Het verleden
tastbaar maken
militair historicus en spreekt tijdens de openbare herdenking op 4 mei. Wij vroegen hem naar zijn idee over de betekenis van deze dag en naar de rol van musea zoals Nationaal Monument
“H
oe ik aankijk tegen de plaats van herinneringscentra in deze tijd? Ik vind dat zij een belangrijke rol spelen bij het visualiseren en tastbaar maken van het verleden. Dat is een manier om de brug te slaan tussen het verleden en het heden. Stilstaan bij de Tweede Wereldoorlog en vertellen wat zich in die periode heeft afgespeeld is belangrijk, juist in deze tijd. In deze wereld van de computertechnologie is het tot je nemen van informatie steeds vluchtiger. Juist de herinneringscentra kunnen een rol spelen bij kennisoverdracht en de verwerking daarvan. Nog niet zo lang geleden bracht ik een bezoek aan Nationaal Monument Kamp Vught en ook aan barak 1B. Ik vind dat Vught op een goede manier met het eigen verleden omgaat. Ik voelde dat met name in barak 1B, je voelt daar de warmte en de verbondenheid, maar ook de wreedheid en barbaarsheid. De boodschap mag ook weer niet al te dramatisch worden overgebracht, maar ook niet te afstandelijk. Barak 1B heeft voor mij net dat goede midden getroffen. Naarmate de historische kennis afneemt wordt de functie van Vught als herinneringscentrum steeds belangrijker. Voor jongeren is het verhaal over de oorlog iets van lang geleden. Niet alleen het goed voorbereiden van hun bezoek is belangrijk, maar neem ook de tijd voor het nabespreken, voor het aanbrengen van de context. Voor hen is vrede en geweldloosheid normaal. Tegelijk leven we in een tijd waarin twee krachten aan ons trekken: een sterke individualisering én de inmiddels allesomvat-
Christ Klep (1959) is
Kamp Vught (nog voor de bekendmaking van de Museumprijs-nominatie).
tende mensenrechten. Je inleven in het leed van anderen is heel normaal, het vult hele avonden aan tv-uitzendingen. Tegelijk zijn we vaak steeds minder bereid om zelf offers te brengen. We voelen ons snel bedreigd in onze voldaanheid in deze, wat ik noem, ik-maatschappij. In de Tweede Wereldoorlog maakten mensen keuzes en brachten offers. Daardoor kwamen ze soms in het concentratiekamp Vught terecht. Het brengen van dergelijke levensbepalende offers wordt tegenwoordig niet meer zo snel van ons gevraagd.”
Herdenken “Kamp Vught is een ‘lieu de mémoire’, een herinneringsmonument en tegelijk de brug naar het heden. Hoe leg je vanuit dat verleden de link naar het heden, wat is er in die periode ‘43 - ‘44 gebeurd en waarom? Wat zou jij doen als gewoon burger in een oorlogsperiode? Welke existentiële vragen stel je als herinneringsmonument over zingeving en op welke wijze personaliseer je het verhaal van duizenden gevangenen. Het nadenken over een goede manier van herdenken is niet alleen een worsteling van Nationaal Monument Kamp Vught. Dit geldt ook voor veel
5
Christ Klep
vergelijkbare herinneringsmonumenten. Samengevat kun je zeggen dat jullie een ‘nadenkmuseum’ zijn. De vraag is ook of herdenken moet leiden tot verzoening, of misschien is dit juist geen onderdeel van herdenken. Veel mensen ervaren de huidige herdenking op 4 mei als iets dat van bovenaf wordt opgelegd. Daarmee verliest het aan kracht en herkenbaarheid. Bij herdenken vormt het lokale de basis; hier, op deze plek hebben gruwelen plaats gevonden. Dat is herkenbaar en roept een sfeer op die mensen iets zegt. Het herdenken van de oorlog zal niet iedereen aanspreken. We leven in een multiculturele maatschappij en oordelen snel over elkaar. Toch zul je altijd de discussie moeten aangaan, bijvoorbeeld ook met de jongeren die bij de rondleidingen racistische opmerkingen maken. Ontwijk dat niet!”
Moed “Wat voor mij een moedig mens is? Ik denk daarbij meteen aan de Militaire Willemsorde: ‘moed, beleid en trouw’, maar dat is meer een papieren definitie. Moed is lang niet altijd een persoonlijke eigenschap of keuze. Soms komt het voort
uit roekeloosheid, of is het gewoon toeval, of het ontkennen van de werkelijkheid. Tegelijkertijd is moed een voorbeeld, iets waar anderen zich aan op kunnen trekken. Het woord is wel wat uitgehold. Je hoeft de televisie maar aan te zetten of iemand krijgt alweer een schouderklopje omdat hij of zij zo ‘moedig’ is geweest. Daarmee verliest het woord de functionele betekenis en is het meer een uiting van een tevreden maatschappij. Dan is er sprake van woordinflatie. Een voorbeeld van een moedig mens is voor mij de Britse officier Kenneth Mayhew, inmiddels 99 jaar. Hij combineerde een aantal eigenschappen die voor mij symbool staan voor een moedig mens. Hij vond zijn moed vanzelfsprekend, “dat doe je toch” en droeg alle eerbewijzen op een bescheiden wijze. In en na Srebrenica kwam de moed om zaken te benoemen veelal van de ‘buitenstaanders’, van de arts bijvoorbeeld. Hij durfde de vinger te leggen op de zere plek en hiermee naar buiten te komen. Klokkenluiders zijn moedig, toch?” Annemieke Kamoschinski vrijwilliger
6 b o e k e n
Philips-meisje van Kamp Vught
J
uni 1943. In Kamp Vught wordt de Joodse tiener Gerda Nothmann door het elektronicaconcern Philips uitgekozen om in hun werkplaats binnen het prikkeldraad kriegswichtige radiobuizen te maken. Zo komt zij bij het Philips-Kommando terecht, een selecte groep gevangenen waarvan het kleine aantal Joodse werkers lange tijd vrijgesteld kan worden van transport. Als de verlegen en onhandige Gerda na een jaar toch wordt gedeporteerd, samen met vierhonderd andere Joodse vrouwen, blijkt haar nieuwe identiteit van ‘Philips-meisje’ haar redding in Auschwitz. Voor elektronicagigant Telefunken gaat zij weer radiobuizen maken. Na een bijna fatale dodenmars komt ze in Zweden weer op krachten. Zonder familie overgebleven, vertrekt Gerda in 1946 naar Amerika. Sanne van Heijst maakte voor het schrijven van dit levensverhaal gebruik van Gerda’s eigen oorlogsherinneringen, die in dit boek opgenomen zijn. Uit de brieven die de ouders Nothmann hun dochter tussen 1939 en 1943 schreven, reconstrueert zij het trieste lot van Gerda’s in Berlijn achtergebleven familie. Met naoorlogse familiedocumenten schetst zij Gerda’s Amerikaanse leven, waarin haar oorlogsverleden geleidelijk een steeds grotere rol gaat spelen. Ook werpt zij nieuw licht op de betekenis van Philips voor de overleving van Gerda en veel van haar lotgenoten.
In memoriam Wij ontvingen sinds de Vriendenbrief van najaar 2015 bericht van overlijden van de volgende Vrienden:
Sanne van Heijst (1980) studeerde bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze werkte als educatief medewerker bij de Stichting Nationaal Monument Kamp Vught. Haar debuut verschijnt 25 april bij
Dhr. A. Holthuis, 16 september 2015 Dhr. G.J.G. van Mesdag, 23 oktober 2015 Dhr. R. de Ket, 10 november 2015 Mevr. E.E.A.M. de Wild-Leenaers, 2 december 2015 Dhr. L. Jacobson, 13 januari 2016 Dhr. H. van der Linde, 20 februari 2016 Mevr. E. Thijssen-Bindels, 11 maart 2016 Dhr. J. Schelvis, 4 april 2016
Uitgeverij Atlas Contact en is ook te koop in onze museumwinkel: e 21,99 (ISBN 9789045031361, 256 pag.)
Nationaal Monument Kamp Vught wenst de nabestaanden sterkte bij het verwerken van dit verlies.
7
c o l u m n
Het wilde leven van tante Roosje
O
p onverwachte wijze komt de oorlog soms weer heel dichtbij. Halverwege de jaren negentig kochten wij in Den Bosch een huis waar Henny van Meteren woonde met haar man. Zij vertelde dat haar ouders in het centrum van de stad het caférestaurant Lohengrin hadden uitgebaat, dat in de oorlog populair was bij Wehrmacht-officieren. Zij wilde daar met terugwerkende kracht niets meer mee te maken hebben. Maar ze liet zich nog wel ontvallen dat zij een foute broer had die ergens in Duitsland woonde, met wie zij al vele jaren geen contact meer had. Tony van der Meulen is journalist, columnist en schrijver. Zie ook www.tonyvandermeulen.nl
Laat dat nou Kees van Meteren zijn, een van de foute mannen in de onorthodoxe levensgeschiedenis van Roosje Glaser. Een energieke en talentvolle Joodse danseres die voor de oorlog in Den Bosch furore maakt in de danswereld. De mannen met wie zij een verhouding heeft, onder wie voornoemde Kees van Meteren, zullen haar later wraakzuchtig verraden aan de bezetter. De oorlog weet zij te overleven door haar erotische veelzijdigheid. Zowel in Westerbork als in Auschwitz creëert zij voor zichzelf een beschermende uitzonderingssituatie door de nachten door te brengen met een bewaker. Paul Glaser, haar neef, die dit tumultueuze leven minutieus heeft ontrafeld, fronst af en toe wel de wenkbrauwen over de escapades van zijn levenslustige tante. Hij belast de lezer niet met allerlei morele bezwaren, waardoor wij er zelf van mogen denken wat we willen. Het boek verscheen in 2010 onder de titel Tante Roosje, het oorlogsgeheim van mijn familie. Maar heet in een recente herdruk Dansen met de vijand. Een titel die al beter illustreert waarom het boek van Paul Glaser in een paar jaar een (internationaal) succes is geworden. Inclusief een toneelstuk, een muziektheaterproductie en een expositie in Nationaal Monument Kamp Vught. Kennelijk heeft hij de reële maar confronterende titel Vrijen met de vijand toch niet aangedurfd. Als je in Den Bosch woont, komt door de herkenning de werkelijkheid wel heel dichtbij. Zo heeft dansschool Crielaars, waar Roosje haar triomfen vierde, nog tot 2011 bestaan. Haar mislukte huwelijk met Leo Crielaars eindigde in verraad. Zo beleven wij een adembenemende film, die zich hier vlak om de hoek in het echt heeft afgespeeld. Lees eerst het boek en bezoek dan de expositie. Je komt dan allerlei bekenden tegen, maar vooral Roosje die zich ongegeneerd door de oorlog danst.
8
E
ind 2014 verscheen het boek Elke dag een druppel gif van Wilma Geldof, over een jongen die opgroeit in een NSBgezin. We lezen over het leven van ‘Maarten’ in de periode 1937-1948. Hij gaat op zijn dertiende naar de Reichsschule in Valkenburg. Hij hoopt een toppositie te krijgen in het Derde Rijk, zodat zijn vader eindelijk trots op hem kan zijn. Wanneer het tij keert en Duitsland capituleert, moet Maarten zijn eigen oorlog uitvechten. Op zijn negentiende krijgt hij een relatie met Hanne. Zij is fel antinazi. Maarten kan niet langer zwijgen over wat in en na de oorlog met hem - en anderen - is gebeurd.
Kinderen van NSB’ers Schrijfster Wilma Geldof heeft een bijzonder persoonlijk verhaal te vertellen. Haar eigen vader was een NSB’er. Wilma werd zeventien jaar na de oorlog geboren en heeft altijd het gevoel gehad dat het verleden van haar vader een taboe was. Het was Dick Woudenberg (geb. 1928) die Wilma inspireerde om haar boek te schrijven. Hij was namelijk het eerste kind van een NSB’er dat (in 1970) zijn verhaal deed, in een interview voor Vrij Nederland. Elke dag een druppel gif is een fictief verhaal geworden, waarbij alle feiten moesten kloppen. Wilma heeft zich daarvoor flink in de (NSB-)geschiedenis verdiept.
Hunkeren naar
gif
Interneringskamp Vught In april 1945 werd de klas van Dick Woudenberg, in schooluniform, de oorlog ingestuurd. Nog voordat er een schot gelost was, werd hij krijgsgevangen genomen. Via een reeks kampen kwam hij op 31 augustus 1945 in het interneringskamp Vught terecht. Het was de eerste Koninginnedag na de oorlog en de bewakers waren dronken en uitgelaten, herinnert Dick zich nog goed. Vanuit Kamp Vught ging hij later verder naar een heropvoedingskamp in het Gooi. In het boek overkomt Maarten iets soortgelijks. Hij komt echter niet in Vught, maar in Kamp Amersfoort terecht, na een erbarmelijke driedaagse treinreis. Alle spullen werden van de jongeren afgepakt, waarna ze hun vuile kleding terugkregen. Hun hoofden hoefden (gelukkig) niet kaalgeschoren te worden en Maarten kwam in een jeugdbarak terecht.
Dick Woudenberg (foto: Museon)
Aan tafel Wilma vertelt over haar boek bij mij thuis aan tafel. Aan de hand van een aantal vragen, kom ik meer te weten over haar motivatie.
Wat is de belangrijkste boodschap die je met je boek wil overbrengen? “Mijn boek is niet bedoeld om begrip te krijgen voor NSB’ers, wel heb ik willen onderzoeken hoe beïnvloeding werkt. De aandacht moet altijd eerst naar slachtoffers gaan, maar ik vind dat een samenleving zich daarna ook moet verdiepen in daders. Anders kom je niet verder met z’n allen. Het boek geeft
9
het verhaal lijkt Maarten zwak, maar je zou kunnen zeggen dat het krachtig is dat hij achter zijn mening blijft staan. Dat hij niet buigt voor de pesterijen van zijn medeleerlingen op de HBS, waar hij eerst op zat. Hij gelooft in de woorden van zijn vader, die behoorlijk wat gezag uitstraalt. Maartens broer Walter vecht aan het front en verdient daarmee van vader het respect dat Maarten ook graag wil krijgen.”
Welke vraag krijg je vaak over je boek?
geen oordeel. De Tweede Wereldoorlog is een moreel kompas en lezers kunnen zich afvragen wat zij zelf zouden hebben gedaan in die situatie. Eigenlijk is daar geen antwoord op te geven. De grote vraag is feitelijk: Hoe kun je leven (als NSB-kind zijnde), wetende dat je onderdeel bent geweest van een moordmachine?”
Hoe zie jij de onwetendheid van Maarten? “Is onwetendheid iemand aan te rekenen, zeker als je het neerzet in het licht van die tijd? Alles bleef binnen de muren van de Reichsschule. Wat Maarten daar hoorde en leerde, was zijn waarheid. In
“Waar de titel vandaan komt. Elke dag - als via een infuus - een druppel gif in je bloed toegediend krijgen - thuis en op Hitlers eliteschool - was de omschrijving van Dick Woudenberg in een interview. Hij hunkerde toen naar dat gif. Hij was de wereld door de ogen van zijn vader gaan zien.”
Thea Beckmanprijs Elke dag een druppel gif is een indringend, pijnlijk en ontroerend verhaal. Het is uitgebracht voor zowel jongvolwassenen (15+) als volwassenen. In 2015 werd het boek bekroond met de Thea Beckmanprijs; de prijs voor het beste historische jeugdboek (e 9,99 ISBN 9789048820368, 335 pag.) Linda Amendt Vriend Nationaal Monument Kamp Vught
10 b o e k e n
Op de scheidslijn in Kamp Vught
O
p een heiige dag in augustus 1943 raakt Ben Bril in gevecht met zichzelf. Moet hij toegeven aan het sadisme van de Duitse Schutzhaftlagerführer bij wie hij als blokoudste zoveel gedaan krijgt? Of kan Ben Bril ongestraft diens bevel negeren zodat hij zichzelf niet hoeft te verloochenen. Geen enkel boksduel in zijn lange en succesvolle carrière pijnigde hem ooit zo schrijnend als dit dilemma. In zijn handen trilt de bullenpees waarmee hij een gevangene moet afranselen. Uit zijn moreel haalt hij de kracht om de Duitse kampleiding te trotseren en openlijk te negeren voor de ogen van de duizenden die hiervoor zijn opgetrommeld. De innerlijke strijd van Barend (Ben) Bril (1912-2003) rond de foltering wordt aangrijpend beschreven in het boek Dansen om te overleven, de oorlogsjaren van bokslegende Ben Bril. De rode draad daarin vormt de scheidslijn tussen saboteren en meewerken, tussen opgeven en doorzetten, tussen overlopen en overleven.
Privileges De Amerikaanse schrijver Steven Rosenfeld (1959), een achterneef van Ben Bril, heeft ervoor gekozen om het grootste deel van het boek te beschrijven vanuit de ervaringen van Bril in kamp Vught. Hier komt Bril met vrouw en zoontje terecht na verraad van zijn onderduikadres. Hier vindt hij de middelen om overeind te blijven. Zo kan hij zijn gezin beschermen, zo komt hij aan medicijnen voor zijn zieke zoontje. De privileges die Ben Bril in Vught geniet, leiden ertoe dat zijn zoontje een van de zeven kinderen is die het beruchte kindertransport (met bijna 1300
Ben Bril met Steven en Michael Rosenfeld in 1965
kinderen) kunnen ontlopen De details daarover maken het boek niet alleen spannend, zo wordt de lezer ook meegetrokken in de barre ervaringen van een joods gezin in Vught, Westerbork en Bergen-Belsen. De waardering voor de houding van Bril in Vught beschrijft Steven Rosenfeld in zijn verantwoording. “Wellicht de grootste les van dit boek is dat de sterke mannen die niet bang waren om initiatief te nemen, een grotere overlevingskans hadden. De mensen die een functie kregen in het systeem van de concentratiekampen overleefden vaker. Dit was niet iets waar de overlevenden graag over wilden praten”, concludeert Rosenfeld. Steven Rosenfeld kreeg voor het boek de beschikking over bijzondere persoonlijke documenten en foto’s van de familie Bril. De collectie werd bij een bezoek op 28 oktober 2015 geschonken aan Nationaal Monument Kamp Vught. Het boek verscheen bij Uitgeverij Cossee (e 22,95, ISBN 978 90 5936 619, 254 blz.).
Henk Mees Vriend Nationaal Monument Kamp Vught
Over leven in
E
rnst Verduin overleefde de kampen in Vught, Auschwitz en Buchenwald. Over zijn ervaringen heeft hij al vaak verteld, nu ligt zijn levensverhaal ook in een boek vast: Over leven. Lagere scholen bezoekt hij niet meer. “Jonge kinderen stellen vragen, lastige vragen soms. Het is me te moeilijk geworden om daar nog antwoord op te geven. Daarom doe ik dat niet meer”, zegt Ernst Verduin. Als voormalig gevangene van de kampen in Vught, Westerbork en Monowitz (Auschwitz III) heeft Ernst Verduin (Amsterdam, 22 juni 1927) zijn ervaringen jarenlang uitgedragen op diverse scholen. Hij begeleidde pabo-scholieren in Ravensbrück.
Vught
11
verhouding tot elkaar te staan. Ettlinger vertelde mij ook hoe het er aan toeging bij de selectie na aankomst in Auschwitz/Birkenau. Daar heb ik mijn voordeel mee gedaan. Je moest jezelf zijn zodat je ook als mens benaderd werd. In Vught scharrelde ik wat, hielp mee op kantoor, deed wat klusjes voor de kampleiding. Ik was een brutale hond die bij velen bekend was. Zo won je vanzelf aan respect.”
Vught – Auschwitz – Buchenwald Nu heeft hij zijn levensverhaal in een boek vastgelegd: Over leven, Vught – Auschwitz – Buchenwald. “Daarin is mijn verblijf in Vught heel essentieel. Vught was een school voor mijn verblijf in de concentratiekampen die volgden. In Vught stak ik op hoe ik me moest gedragen om te overleven. In Vught was ik me daar al heel bewust van.” Vijftien jaar was Ernst Verduin toen hij met zijn ouders en zus werd opgepakt en naar Kamp Vught afgevoerd. Ruim acht maanden bracht hij er door, van januari tot september 1943. Hij wist toen al wat hem te wachten kon staan. “In 1942 hadden we al gehoord over het bestaan van gaskamers. Iedereen kon weten wat je daar te wachten stond en wat je zelf nog kon doen om een kans te maken dat te overleven.”
Voor jezelf opkomen In Vught maakte een SS-bewaker hem nóg wijzer. “Na een vrolijke avond met, ik meen, Bob Scholte (een toen bekende zanger/cabaretier) vertelde die SS’er, Franz Ettlinger, hoe het er aan toeging in een kamp als Auschwitz. Als je een kans wilde maken, moest je iemand zijn, voor je zelf opkomen. Dan werd je ook niet zomaar geslagen. Zo leerde ik ook hoe belangrijk het was als iemand jou bij je voornaam kon noemen. Dan kwam je toch in een andere
Zusje Wanda met Ernst Verduin (foto: privécollectie)
Met die instelling bleef Ernst Verduin overeind. In Buchenwald had Verduin het geluk dat hij ondanks zijn joodse roots niet besneden was en op het laatst in de Nederlandse barak met politieke gevangenen en gegijzelden terecht kwam. Hij was sterk genoeg om na de bevrijding in mei 1945 door Amerikaanse troepen naar Nederland teruggebracht te kunnen worden. Daar hoorde hij op zijn verjaardag dat zijn moeder de oorlog had overleefd, toen besefte hij ook dat hij zijn vader niet terug zou zien. Dat zijn zus in februari 1944 in Auschwitz was vermoord, wist hij al. Zijn ervaringen zijn levend gebleven. Eerst via gastlessen en interviews, nu in een boek waarin duidelijk wordt hoezeer de Tweede Wereldoorlog een rol speelt in zijn levensverhaal. Over leven. Ernst Verduin (ISBN 9789074274760, 128 blz. e14,95). Zie ook ernstverduin.nl.
Henk Mees
Agenda
Donderdag 5 mei 12.00 en 14.15 uur Theatrale rondleiding In het spoor van ooggetuigen (zie 16 april).
T/m 8 januari 2017 Expositie Dansen met de Vijand. Over het leven van de joodse Roosje Glaser, gevangene van Kamp Vught, Westerbork en Auschwitz.
Tweewekelijks vanaf 5 mei t/m 29 september 14.00 uur Fietstocht langs de oorlogsgeschiedenis van Vught. e 5,00 incl. koffie/thee.
Rondleiding op zondag en in vakanties zuid-Nederland 14.00 uur bv. meivakantie 23 april t/m 8 mei behalve 4 mei; 9 juli t/m 4 september – kaartverkoop op dag zelf.
Zondag 5 juni 13.00 uur Openbare herdenking van kindertransporten vanuit Vught, juni 1943. Spreker n.n.b.; muziek van het Revesz Trio.
16 t/m 24 april Nationale Museumweek, thema Ons echte goud. Op 16 en 23 april is de entree 50 %. Op 17 en 24 april is om 12.00 en 14.15 uur de theatrale rondleiding voor gezinnen: In het spoor van ooggetuigen. Vrijdag 29 april 20.00 uur Theatervoorstelling Ik ben er nog door Debby Petter op het achterterrein, met inleiding van Frits Barend. e 17,50 incl. koffie/thee; reserveren alleen mogelijk via ntk.nl of 0900 9203.
Elke zondag juli & augustus 12.00 en 13.30 uur Rondleiding over voormalig SS-terrein (nu militair terrein) – reserveren noodzakelijk via nmkampvught.nl (Agenda). 1 augustus t/m 12 september Expositie Post uit de vergetelheid met o.a. verhalen van Lotty Huffener-Veffer, Ernst Verduin en Jules Schelvis. Dit is een overzicht van activiteiten die nu bekend zijn. Kijk voor het actuele aanbod op nmkampvught.nl. Onder Agenda vindt u de exacte aanvangstijden van de activiteiten. Ook kunt u voor meer informatie bellen met het
Woensdag 4 mei 14.00 uur Openbare dodenherdenking met bijdragen van oud-gevangenen en tweelingzusjes Selly en Juutje Wagenaar; muziek Leoni Jansen en toespraak Christ Klep (zie pag. 4-5).
secretariaat: (073) 656 67 64. Vrienden en Beschermers ontvangen een uitnodiging voor herdenkingen en openingen van door ons ontwikkelde exposities. Als u uw naam doorgeeft aan de balie, heeft u onbeperkt vrij entree met één introducé.
Contact
Colofon Redactie: Monique Cunnen, Annemieke Kamoschinski, Noortje Leeuwenberg-Luske, Tony van der Meulen, Anja Spaninks Vormgeving: Markreijntjens.nl Uw bijdrage is welkom; de auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van het artikel. Vanwege de beperkte ruimte kan besloten worden om de tekst in te korten.
Vriendenbrief jaargang 19, nummer 15, april 2016
De Vriendenbrief is een uitgave van Stichting Nationaal Monument Kamp Vught. De Vriendenbrief wordt (minimaal) tweemaal per jaar verzonden naar Vrienden, Beschermers en collega-instellingen. Artikelen kunnen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen. Inleverdatum kopij najaar: 1 oktober 2016
Nationaal Monument Kamp Vught Lunettenlaan 600 5263 NT Vught (073) 656 67 64 www.nmkampvught.nl Facebook: NM KampVught Twitter: @KampVughtNM Elke eerste woensdag van de maand vrij entree voor alle individuele bezoekers. Wij verzoeken u vriendelijk een verhuizing of andere wijziging per post of mail door te geven: Jessica Gommers (secretariaat), j.gommers@nmkampvught.nl Anja Spaninks (redactie), anja.spaninks@nmkampvught.nl