Vriendenbrief Nationaal Monumet Kamp Vught najaar 2018

Vriendenbrief NAT I ONAAL MONUMENT KAMP VUGHT

Tijd voor

vernieuwing S uccesvol verder’ is het motto van het plan waarmee ­ Nationaal Monument Kamp Vught werkt aan een vernieuwingsslag in 2019 - 75 jaar na de bevrijding van Zuid-Nederland.

“We willen het herinneringscentrum een menselijker gezicht geven en nog nadrukkelijker de verbinding maken met de betekenis voor vandaag de dag”, vat directeur Jeroen van den Eijnde samen.

Naast de vaste expositie worden ook de voorzieningen binnen het herinneringscentrum aangepakt om in de toekomst de gewenste groei te kunnen opvangen. Entreegebied, ­ museumcafé, winkel, toiletten, kantoren en depot worden alle vernieuwd. Aan de achterkant komt een educatieve uitbouw, die de leerlingen straks een betere bezoekervaring biedt; voor de individuele bezoeker komt meer rust en ruimte in de tentoonstelling.

Voorlopig ontwerp van de vaste expositie

Lees verder op pagina 2

2 Vervolg van voorpagina De eerste scholieren die in 2002 kennis maakten met het toen vernieuwde Nationaal Monument Kamp Vught brengen nu hun eigen kinderen mee. Tijd dus voor vernieuwing van de expositie, meent Jeroen van den Eijnde. “De samenleving is veranderd. Er komt nu een generatie die niet meer van hun grootouders kan horen wat zij in de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Om te begrijpen wat dat betekende, hebben de jongeren van nu een bredere context nodig. Dit is een mooi moment daarvoor, ook omdat het gebouw veroudert.”

de ‘daders’; de leiders en bewakers van de SS in het kamp. En voor de omstanders, de bewoners van Vught die geconfronteerd werden met een concentratiekamp in hun dorp. Jeroen van den Eijnde: “We willen ook laten zien hoe de mensen uit Vught omgingen met wat hier gebeurde. Kunnen wij ons voorstellen waarom mensen de gordijnen dicht deden wanneer er weer lange rijen gevangenen vanaf het station naar het kamp werden geleid? Wat kon je doen? Hadden ze meer kunnen en moeten doen?

Allemaal vragen die raken aan een belangrijke

Impressie van de nieuwe expositie

Sinds 2016 wordt gewerkt aan de vernieuwingsslag.

“We gaan ons verhaal verbreden met meer thema’s, ook als weerslag van de nieuwe verhalen en objecten die in de loop der jaren beschikbaar zijn gekomen.

Daarmee willen we de nieuwe expositie persoonlijker maken”, vertelt hij. Daarnaast maken de sterk toegenomen aantallen scholieren die het herinneringscentrum bezoeken een educatieve uitbreiding noodzakelijk.

‘Daders en omstanders’ De persoonlijke herinneringen zullen zich vanaf november 2019 niet beperken tot de ruim 32.000 mensen die gevangen zaten in Konzentrationslager Herzogenbusch. Ook komt er meer aandacht voor

actuele boodschap van ons herinneringscentrum: die van keuzebewustzijn en keuzeverantwoordelijkheid, en van daadkracht op het juiste moment.”

In de nieuwe opzet krijgt het herinneringscentrum ook een internationaal karakter. “Het is nauwelijks bekend dat er in het kamp mensen waren met 17 verschillende nationaliteiten. Dat biedt interessante aanknopingspunten, ook voor bijvoorbeeld de nazaten van Canadezen, Britten en Polen die het zuiden van Nederland hebben bevrijd. We hopen daarnaast ook de steeds grotere groep nieuwe Nederlanders te bereiken bij wie het Nederlandse verhaal van mobilisatie, bezetting en bevrijding begrijpelijk minder aanspreekt. Thema’s als vrijheid, terreur en racisme zijn universeel.”

3

Barak 1B Met de in 2013 geopende barak 1B nam NM Kamp Vught al een voorschot op de vernieuwingen. “Barak 1B laat zien dat het anders kan dan in 2002.

We zijn in de loop der jaren anders gaan denken over manieren van presenteren, óók omdat het publiek is veranderd. De techniek biedt zoveel meer mogelijkheden. Ook bevat de huidige expositie nog relatief veel tekst. In de afgelopen jaren zijn

VIJF PROJECTEN De vernieuwingsslag van Nationaal Monument Kamp omvat vijf onderdelen. Daarvoor is een investering geraamd van € 4,1 miljoen. ­Voorlopig is daarvan via diverse fondsen en subsidies € 3,1 miljoen gedekt.

De vijf projecten zijn: • Nieuwe vaste presentatie • Uitbouw voor educatieve groepsontvangst • Vernieuwing van ontvangstruimtes • Aanpassingen in buitenruimte om museum • Herinrichting bovenverdieping

ook veel mooie nieuwe voorwerpen, foto’s én verhalen verzameld. Bijzondere gebeurtenissen als de kindertransporten en het bunkerdrama willen we een prominentere plaats geven. Daarbij voelen we wel het gemis van authentieke beelden. Maar met nieuwe techniek, veel verbeeldingskracht bij de tentoonstellingsmakers en andere oplossingen kunnen we straks een indringende ervaring mee geven aan onze bezoekers.” n

D

e samenwerkende oorlogs- en herinneringscentra hebben 2018 uitgeroepen tot Jaar van Verzet. De voorbereidingsgroep Open Joodse Huizen organiseert voor het eerst de Open Huizen van Verzet in Vught en­ ‘s-Hertogenbosch met verhalen van vier verzetsstrijders.

De Vughtse advocaat mr. Harry Holla speelde een belangrijke rol in de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers. Hij organiseerde onder meer de financiering en distributie van bonnen voor onderduikers en was betrokken bij pilotenhulp en ontvluchtingen uit Kamp Vught.

Installateur Jo van den Meerendonk was een onmisbare schakel tussen de gevangenen van Kamp Vught en hun familieleden. Hij smokkelde brieven van en voor gevangenen het kamp in en uit. In zijn huis aan de Taalstraat in Vught vond de Joodse baby Joop Groothuis een veilige plek tijdens de oorlog.

De Bossche bakker Daan Gielen uit de Kruisstraat richtte al in 1940 een verzetsgroep op. Zijn groep zorgde onder andere voor het verbergen van onderduikers en piloten, het vervalsen van papieren en stempels, het leveren van voedsel voor gevangenen in Kamp Vught. Jo, Harry en Daan hebben de oorlog overleefd.

De Bossche Chris Smits (foto) overleefde de oorlog niet. Hij werd in 1944 gefusilleerd in Kamp Vught.

Hij was betrokken bij de knokploeg Prinses Margriet.

De knokploeg overviel distributiekantoren, en was betrokken bij de liquidatie van collaborateur Piet van Kessel, vooral bekend als De Kin. n

Jeroen van den Eijnde

Impressie van de nieuwe expositie

Een nieuwe generatie en nieuwe inzichten over de Tweede Wereldoorlog

Zeven seizoenen vol tegenstellingen vragen om een nieuwe opzet met een nieuw perspectief van de expositie in Nationaal Monument Kamp Vught. ‘Kamp Vught als voorbeeld voor univer-

Oorlog op sele normen en waarden’, is het uitgangspunt van de tentoonstellingsmakers Marije van der Giessen en Timar de Keijzer.

Een nieuwe generatie en nieuwe inzichten over de Tweede Wereldoorlog vragen om een nieuwe opzet met een nieuw perspectief van de expositie in Nationaal Monument Kamp Vught. ‘Kamp Vught als voorbeeld voor universele normen en waarden’, is het uitgangspunt van tentoonstel­ lingsmakers Marije van der Giessen en T ­ imar de Keijzer.

Z

even seizoenen lopen in elkaar over in Konzentrationslager Herzogenbusch; van­­ af het moment dat in Vught in januari 1943 de eerste gevangenen arriveren tot de ontruiming begin september 1944. Licht en donker, kou en warmte wisselen elkaar af. De gedachte daaraan inspireerde Marije van der Giessen en Timar de Keijzer van Perspekt in Haarlem bij het maken van de nieuwe vaste tentoonstelling.

“Ook de oorlog speelde zich af in kleur en met seizoenen. Dat maakt het direct invoelbaar maar ook gemakkelijk volgbaar voor bezoekers. Dit doen we door het toevoegen van heldere context van deze tijd en het kamp, herkenbare thema’s en meerdere perspectieven: die van gevangene, dader, en omstan-

der. Aan de hand van de seizoenen willen we niet alleen het verloop in tijd uitdrukken, we geven ook aan dat buiten het leven doorging terwijl zich hier binnen de ellende voltrok. De idyllische omgeving staat in schril contrast met het kamp. Dat contrast van licht en donker proberen we steeds invoelbaar te maken. Kamp Vught was een wereld op zich. Een paar honderd meter verderop in De IJzeren Man werd gezwommen en van de zon genoten”, schetst Marije van der Giessen het beeld van Kamp Vught.

De oorlog invoelbaar maken: ‘oorlog op de huid’.

Dat is wat Perspekt wil met de ruimtelijke vormgeving en uitvoering van de nieuwe opzet. “Met het gebruik van verschillende tinten seizoenslicht benadrukken we in welke tijd van het jaar de verha-

w

in nieuwe expositie

de huid len zich afspelen. Binnen komen in de winter geeft direct een invoelbare extra dimensie. Zo krijg je ook daarin variatie, wat het verhaal nog dichterbij brengt. We willen zo dicht mogelijk op de huid van de oorlog zitten. De bezoeker moet de geschiedenis voelen”, licht Timar de Keijzer toe.

Diverse middelen Marije van der Giessen, afgestudeerd in museologie, is projectcoördinator en ontwikkelt de inhoud. Timar de Keijzer is één van de ruimtelijke ontwerpers. Zij putten uit de persoonlijke getuigenissen en de input van het projectteam van NMKV en historica Liesbeth Sparks. “De verhalen, objecten, afbeeldingen, ingekleurde foto’s en bewegende beelden moeten de expositie een gezicht geven. Bij elk verhaal kijken we welke vorm en welk middel het verhaal het beste kunnen vertellen”, zegt Timar de Keijzer.

“Met een Virtual Reality-bril willen we de bezoeker laten beseffen hoe omvangrijk het kamp was. We laten in vogelvlucht het hele terrein zien om zo een indruk te krijgen van de grootte en de systematische opzet van het kamp. Welk menselijk drama zich hier heeft

Timar de Keijzer en ­Marije van der Giessen

afgespeeld moet de bezoeker het besef bijbrengen hoe belangrijk een moedige samenleving is, met als motto: dit nooit meer”, aldus Marije van der Giessen.

Universeel De kindertransporten en het bunkerdrama krijgen een belangrijke plaats, elk in hun ‘eigen’ seizoen. “Vooral voor de jongere generatie is de Tweede Wereldoorlog nauwelijks nog de geschiedenis van opa en oma.

Wie kan die verhalen nog doorvertellen? Daarom is een aanpak nodig waarin we de thematiek universeler aanpakken, zodat het ongelooflijke verhaal van Vught altijd relevant blijft”, stelt Timar de Keijzer.

“Om dat te laten zien is context nodig”, vult Marije van der Giessen aan. “We laten dat zien vanuit het mondiale perspectief. Door vanuit het wereldbeeld naar Europa, naar Nederland en vandaar naar Vught en de mensen hier te schakelen, maken we duidelijk dat Kamp Vught een universele case is.

Na deze r­eflectie eindigen we de tentoonstelling met een vraag aan de bezoeker: ‘Nu je dit verhaal kent, wat ga jij morgen zelf anders doen in jouw leven?’” n

6

Vrijwilligers in

O

nder het motto Samen herdenken, meer ruimte schenken zet een aantal vrijwilligers van Nationaal Monument Kamp Vught zich in voor de nieuwe ontvangst voor (school-)groepen. Eén van de acties richt zich op gemeenten, waar gevangenen zijn geboren die overleden door executie danwel de ontberingen in Kamp Vught. Tot nu tot ontvingen wij bijdragen van de volgende gemeenten: Aa en Hunze, Aalsburg, Aalsmeer, Almelo, Amstelveen, Dalfsen, Ten Boer, Heeze-Leende, Kerkrade, Nieuwkoop, ­Oldambt, Tholen, Urk, Weesp en Woensdrecht.

Ook ontvingen wij een bijdrage van Golfclub De Dorpswaard waar vrijwilliger Koos Theuws een tournooi organiseerde. René Ficq benaderde zijn voormalige Rotary ’s-Hertogenbosch-West voor een bijdrage.

Ook zijn scholen benaderd om ons dit jaar als een van hun ‘goede doelen’ te kiezen bij geplande acties e.d.

Vrijwilliger Liesbeth Sidler maakte een aantal tekeningen, geïnspireerd op de gebeurtenissen in Kamp Vught. Bert Oomen maakte hierbij korte verhalen, die op een compacte manier een beeld geeft van de ­geschiedenis. Jan van de Ven verzorgde de vormgeving en Hannie Hirsch vond Canon bereid om druk van de boekjes te sponsoren. Het boekje is binnenkort te koop aan de balie en via de webwinkel op onze site voor € 10,00. De opbrengst komt ten goede aan de educatieve uitbouw.

actie

Andere activiteiten: • Op zaterdagavond 23 maart verzorgt het ­Orkest van de Koninklijke Luchtmacht een speciaal ­concert ­‘Missions’ in de Martinihal in Vught, in samenwerking met rondleider Ben Vrieling.

• Op zondag 24 maart is er een korenmiddag in ’s-Hertogenbosch, georganiseerd door Jeannette Klaasing en Paula Dupont, mede namens hun koor Merels en Kerels.

• Op zondagmiddag 31 maart is er een concert van het Vughtse koor Cantare waarvoor de voormalige kerk DePetrus in Vught haar ruimte ter beschikking stelt; Annemieke Kamoschinski legde hiervoor de contacten. Cantare ontwikkelt een speciaal programma, gebaseerd op muziek die gevangenen van Kamp Vught maakten.

Heeft u een idee om middelen in te zamelen voor de vernieuwing, dan kunt u contact opnemen via info@nmkampvught.nl of (073) 658 7010; Anja Spaninks (medewerker publiciteit) bemiddelt in het contact met de vrijwilligers van deze actie. n

Als u de vernieuwing wilt ­steunen met een donatie, stellen wij dit zeer op prijs! Dit is mogelijk via NL42 Rabo 0175 4011 01 t.n.v.

Nationaal Monument Kamp Vught o.v.v. Samen herdenken.

Samen herdenken,

7

meer ruimte schenken

T

oen ik onlangs met mijn vrouw het Nationaal Monument Kamp Vught bezocht, was ik erg onder de indruk van wat ik daar zag. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de periode van de Tweede Wereldoorlog en alles wat daarmee te maken heeft. Misschien komt dat door de verhalen die mijn vader mij vertelde uit die tijd (hij was onder andere getuige van de executie van Fake Krist op de Westergracht in Haarlem), maar ook van de verhalen van Engelandvaarder Ab Homburg, de oudoom van mijn vrouw, die in de Tweede Wereldoorlog vloog voor de RAF nadat hij ontsnapt was uit de strafgevangenis in Scheveningen, waar hij vastzat nadat hij verraden was vanwege zijn werk voor het verzet in Nederland.

Mijn vak als fotograaf drijft mij ertoe om door mijn lens te kijken en ook hier de beelden vast te leggen die zo’n diepe indruk op mij hebben achtergelaten.

In Kamp Vught werd ik gegrepen door de manier waarop het verhaal verteld werd en ook dat heb ik in deze fotoserie willen vastleggen. Met name het monument ter nagedachtenis aan de weggevoerde kinderen, zal ik nooit vergeten. Kinderen die nog zo jong waren, en toch bij hun moeder zijn weggehaald. Een kindje zelfs, van nog maar zes dagen oud. Hoe hard was het leven toen voor de mensen die daar ­verbleven, hoe ondenkbaar meedogenloos de bejegening door de Duitsers en hoe onzeker hun toekomst.

Nationaal Monument Kamp Vught is een prachtig eerbetoon aan al die mensen die daar gevangen hebben gezeten, om wat voor reden dan ook. Na mijn bezoek daar raakte ik er des te meer van overtuigd dat we nooit, maar dan ook nooit mogen vergeten wat zich daar heeft afgespeeld. Als mijn foto’s daaraan kunnen bijdragen, ben ik daar dankbaar voor.

Marcel Bloemzaad, fotograaf

Uitbouw gaat bijna anderhalve meter de grond in

Glasstrook op Aan de achterzijde van het huidige gebouw krijgt het museum­ gedeelte van Nationaal Monument Kamp Vught een verlengstuk.

Een multifunctionele ruimte, vooral bedoeld voor activiteiten in groepsverband. Duzan Doepel van DoepelStrijkers Architects in Rotterdam koos voor een ‘compact’ gebouw.

U

nheimisch, onheilspellend - zo typeert architect Duzan Doepel het bestaande ­ gebouw uit 2002 op het voormalige terrein van Kamp Vught. “Toen ik hier voor het eerst kwam, viel mij meteen de ingetogen architectuur op. Het gebouw doet iets met je, vooral zoals het zich verhoudt tot de omgeving. Je kunt zien dat er heel bewust is gekozen voor een gebouw waaruit een unheimisch gevoel ontstaat.”

Vanuit die gedachte liet DoepelStrijkers de inspiratie los op de gewenste uitbouw, een ruimte van circa 300 vierkante meter met een grote zaal en drie kleinere vertrekken. “Zo krijgen we hierin vier ruimten voor enerzijds de ontvangst van groepen en daarnaast activiteiten als vertoningen van korte films en workshops.

Het is een compact gebouw, horizontaal doormidden gesneden, met een glasstrook er tussen.”

De glazen wand scheidt het gedeelte dat zich beneden oogniveau bevindt met de ruimte erboven. ­Doepel: “Het gebouw gaat 1,5 meter de grond in. Kinderen kunnen er door het glas net bovenuit kijken, naar het landschap buiten. Het gebouw oogt zwaar massief, alsof er een betonnen blok boven je hoofd hangt. Daardoor ontstaat bij de bezoeker een dubbel gevoel, aan de ene kant unheimisch door de zware massa boven je hoofd, aan de andere kant is het open en transparant, met een sterke visuele verbinding naar buiten.”

De grote zaal in het nieuwe gebouw wordt bereikt door vanaf een betonnen trap af te dalen. De trap kan tevens als tribune dienst doen. Dit deel van de uitbouw vervangt ook het huidige auditorium, dat nu als een sta-in-de-weg veel ruimte wegneemt van de vaste expositie. “Vanuit de zalen loop je naar het oude kampterrein. De groepen l­open door de prikkeldraadomheining over een spoorbrug. Die route met dat prikkeldraad doet je wel iets.”

Eerste museumgebouw Voor DoepelStrijkers is de opdracht in Vught de eerste echte nieuwbouw bij een museum. “We hebben al veel ervaring met het ontwerpen en tentoonstellingen in musea als Boijmans Van Beuningen en het Nieuwe Instituut in Rotterdam.

Ook hebben we in Waalwijk een tijdelijk museum gerealiseerd in een bestaand gebouw voor SLEM, het Shoe Leather Education Museum. Nu gaat het om een compleet nieuw gebouw naast het bestaande waarin de diverse voorzieningen worden aangepakt. Het uitgangspunt was het terrein in zijn

ooghoogte

waarde te laten, de sfeer niet te verstoren”, vertelt Duzan Doepel. Zijn collega Felix Claus, ontwerper van het huidige hoofdgebouw, werd geïnformeerd over de nieuwe plannen en is positief.

In het plan zijn een vernieuwing van entree, museumcafé, winkel, kantoren en toiletten voorzien. “Ook die voorzieningen dateren allemaal van 2002. Dit is een mooie gelegenheid voor een vernieuwingsslag met ook veel aandacht voor het duurzame karakter ervan.”

Uitgangspunten uitbouw: • Uitbouw omvat onder meer een grote zaal van 150 m2, drie ontvangstruimtes (50 m2), een ­toiletgroep en lockers.

• Speciale ontvangstruimte biedt betere mogelijkheden voor introductie voor scholieren.

• Multifunctionele ruimte in uitbouw vervangt ­bestaande auditorium.

•D e uitbouw maakt een betere scheiding van bezoekersgroepen mogelijk, waardoor bei­ de groepen een betere bezoekerservaring ­hebben.

• De uitbouw mag niet verstorend werken op het karakter van het terrein.

• Door situering van de uitbouw aan de achterzijde kunnen groepen buiten de vaste expositie om het authentieke kampterrein bereiken. n

Architect Duzan Doepel

In memoriam Wij ontvingen sinds de Vriendenbrief van voorjaar 2018 bericht van overlijden van de volgende Vrienden: n n n n n n n n n

Dhr. P.J. Kamer, 13 februari 2016 Mevr. C.G. Boeke-Kramer, 18 februari 2018 Mevr. A. van de Noord-Peters, 23 april 2018 Dhr. J.C. Zaaijer, april 2018 Mevr. S. de Cock-Aninga, 22 mei 2018 Dhr. H.Y.J.M. Bozon, 25 mei 2018 Mevr. N.J. van Cleeff, 4 juni 2018 Mevr. Ch. Huffener-Veffer, 27 juli 2018 Mevr. J. de Koning-Gouman, 10 augustus 2018

Nationaal Monument Kamp Vught wenst de ­nabestaanden sterkte bij het verwerken van dit verlies.

Zeven eilanden elk met een eigen thema Elk seizoen in Kamp Vught draagt eigen verhalen met zich mee. Ze worden in de nieuwe expositie verspreid over zeven ‘eilanden’, elk

met

een

eigen

thema.

Historica Liesbeth Sparks werkt de getuigenissen uit.

Liesbeth Sparks

A

ls de zolder wordt opgeruimd, komen ze tevoorschijn - brieven, dagboeken, voorwerpen. Getuigenissen van opa en oma over hun ervaringen in de Tweede Wereldoorlog. Nationaal Monument Kamp Vught ­ fungeert dan vaak als verzamelplek, als het materiaal betrekking heeft op Kamp Vught. Historica Liesbeth Sparks werd ermee geconfronteerd toen directeur Jeroen van den Eijnde haar benaderde. “Hij vroeg mij structuur aan te brengen in wat er in de loop der jaren allemaal was binnen gekomen aan objecten en verhalen, voorbereidend op de nieuwe expositie. Toen ik dat samen met collectiemedewerker Brigitte de Kok ging inventariseren, doken er veel prachtige, nieuwe verhalen en verrassende objecten op die worden gebruikt voor de nieuwe vaste presentatie”, vertelt Liesbeth Sparks.

De nieuwe verhalen geven tal van gebeurtenissen in de expositie een persoonlijk karakter. “We hebben verhalen gezocht die symbool kunnen staan voor wat alle ruim 32.000 mensen hebben meegemaakt die in Vught gevangen zaten, zoveel mensen die vaak onder heel verschillende omstandigheden in Kamp Vught ­terecht waren gekomen.”

Tientallen van zulke verhalen zijn er uitgelicht, een aantal krijgt bijzondere nadruk. Zoals de lotgevallen van George en Ursula Levy. “Daarin zie je ook het dilem-

ma terug bij George die moet kiezen voor zichzelf of hun kinderverzorgster die op transport wordt gesteld.

Een aangrijpend verhaal”, aldus Liesbeth Sparks.

Omstanders Het zijn niet alleen herinneringen van gevangenen die in de expositie een plaats krijgen. “We hebben nadrukkelijk aandacht voor de omstanders, de mensen uit Vught die in het kamp werkten, of die alleen van buiten iets konden waarnemen. Henk van der Pas bijvoorbeeld, de badmeester van de IJzeren Man waar de SS’ers gingen zwemmen. Ook uit Duitse archieven is nog veel materiaal beschikbaar gekomen. Zo is een foto naar boven gekomen van een stel, beiden kamppersoneel, die vlak voor de ontruiming van het kamp in september 1944 hier nog zijn getrouwd om samen naar Duitsland te kunnen gaan.

Met zulke verhalen beperken we de expositie niet tot alleen de gevangenen.”

Voor de uitwerking van de getuigenissen werkt Liesbeth Sparks nauw samen met de medewerkers van het herinneringscentrum en de vormgevers van de expositie, Marije van der Giessen en Timar de Keijzer van Perspekt Studio’s. “Er is gekozen voor een chronologisch verhaal, verspreid over de zeven seizoenen van Kamp Vught, waarin elk seizoen een eiland vormt met een eigen thema. Om dat kloppend te krijgen is een echte team effort nodig.” n

11 c o l u m n

Badmeester in oorlogstijd

I

n rijtjes met mooie zomers staat ook altijd het jaar 1942. Het was oorlog, maar ook fraai weer: veel Vughtenaren genoten van het zwemwater in de zandafgraving De IJzeren Man. Niet ver van alle vrolijke zonnebaders was de Duitse bezetter intussen bezig met omvangrijke bouwwerkzaamheden. In Vught dachten ze eerst dat het een kazerne werd. Pas later werd duidelijk dat vlak bij De IJzeren Man een heus ­concentratiekamp verrees.

Tony van der Meulen is journalist, columnist en schrijver. Zie ook www.tonyvandermeulen.nl

Je leest wel vaak dat in de oorlog voor veel Nederlanders het dagelijkse leven gewoon doorging. Een navrant voorbeeld vind ik altijd weer de oude foto’s van de zomervreugd en het zwemplezier rond De IJzeren Man, terwijl vlakbij in het kamp de bezetting op z’n wreedst was.

In Vught woedt al jaren een discussie over de vraag of de gemiddelde Vughtenaar wegkeek of juist heel begaan was met het lot van de vele hongerige gevangenen zo dichtbij. In de praktijk kwamen natuurlijk alle varianten voor. In iedere hachelijke situatie rechten de dapperen de rug, heulen meelopers met de vijand en is er een middenmoot die het eerst maar eens een tijdje aanziet.

Temidden van dit al was er bij De IJzeren Man een onverschrokken rots in de branding: badmeester Henk van der Pas. Zijn foto krijgt een mooie plaats in de nieuwe permanente expostie van Nationaal Monument Kamp Vught: in de smetteloos witte kleding van de badmeester, zeemanspet op, leunend tegen de duikplank.

Badmeester in oorlogstijd. Hij heeft in 1970 zijn ervaringen opgetikt op veertien A4-tjes. In een heldere, registrerende stijl.

Henk was iemand die zich, zoals dat nu zou heten, ‘niet gek liet maken’. Hij ziet gruwelijke wreedheden en helpt op allerlei manieren waar hij maar kan. Hij walgt van de SS’ers maar vooral ook van hun Nederlandse helpers, hij haalt zijn neus op voor NSB’ers en hij noemt alles bij de naam. Ook als hij na de bevrijding ziet hoe het aantal helden-met-terugwerkende-kracht snel toeneemt.

De meeste indruk op mij maken de alinea’s waarin hij beschrijft hoe de bobo’s al snel weer op de voorste rijen zitten. Als prinses Juliana in 1947 het monument op de fusilladeplaats komt onthullen, is er voor de dappere badmeester geen plek meer, hij staat helemaal achteraan: ‘Dat deed wel pijn als je tijdens de bezetting meestal de eerste bent geweest’. Ook daarom is het een vorm van gerechtigheid dat Henk van der Pas nu een vast onderdeel wordt van de expositie. n

Agenda Rondleiding op zondag & in vakanties 14.00 uur Elke zondag, extra in vakanties zuid-Nederland: 22 dec 2018 t/m 6 jan 2019 14.00 uur behalve 24, 25 en 31 december, 1 januari (gesloten), 23 februari t/m 3 maart 2019, behalve 25 februari; extra 22 april, data zie website.

15 december t/m 28 februari Expositie Palet van verzet: moedige vrouwen toen en nu van Stichting Aletta (Vrienden ontvangen uitnodiging voor opening).

Januari-sluiting Beide lokaties zijn gesloten van 7 t/m 31 januari i.v.m. onderhoud.

Zondag 20 januari: Beschermerslezing door Mathieu Segers; Beschermers ontvangen een uitnodiging.

Zaterdag 30 maart: Vriendendag (Vrienden ontvangen een uitnodiging).

Vrijdag 5 april: Culturele avond i.s.m. LambertusPodium in Lambertuskerk Vught, met Marcel ­Haenen, auteur van De bokser over Max Moszkowicz.

Op locatie Onze expositie Dansen met de vijand is t/m 6 ­januari te zien in de De Museumfabriek, Het Rozendaal 11 in Enschede zie www.demuseumfabriek.nl

Het plan ‘Succesvol verder’ wordt gesteund door:

Contact

Colofon Samenstelling:

Interviews: Henk Mees (pag.1 t/m 5, 8 t/m 10), Tony van der Meulen (pag. 11), Anja Spaninks, met dank aan Marcel Bloemzaad en Monique Cunnen.

Foto’s: Marcel Bloemzaad (pag.

7), Anne Reitsma (pag. 3), ­L iesbeth Sparks (privé-collectie), Jan van de Ven (pag 5, 8-9).

Beeld: Perspekt (pag 1, 2, 4).

Vormgeving: Nadja van Hoek.

Uw bijdrage is welkom: de auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van

Vriendenbrief jaargang 21, nummer 20, november 2018 het artikel. Vanwege de beperkte ruimte kan besloten worden om de tekst in te korten (in overleg).

De Vriendenbrief is een uitgave van Stichting Nationaal Monument Kamp Vught. De Vriendenbrief wordt (minimaal) tweemaal per jaar naar Vrienden, Beschermers en collega-instellingen. Artikelen kunnen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen.

Inleverdatum kopij voorjaar: 1 maart 2019.

Nationaal Monument Kamp Vught Lunettenlaan 600 5263 NT Vught (073) 656 67 64 www.nmkampvught.nl Facebook: NM KampVught Twitter: @KampVughtNM Elke eerste woensdag van de maand vrij entree voor alle bezoekers.

Wij verzoeken u vriendelijk een verhuizing of andere wijziging per post of mail door te geven: Jessica Gommers (secretariaat), j.gommers@nmkampvught.nl Anja Spaninks (redactie), anja.spaninks@nmkampvught.nl