Beleidsplan Nationaal Monument Kamp Vught 2017-2021 by Nationaal Monument Kamp Vught

Naar een moedige samenleving Beleidsplan 2017 â&#x20AC;&#x201C; 2021 Nationaal Monument Kamp Vught

Artikel 1 uit de Nederlandse Grondwet Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Inhoud

5 Voorwoord 6

Inleiding: naar een moedige samenleving

Veranderingen in werkveld en samenleving

Samenwerking als sleutel

Terugblik beleidsperiode 2011-2016

Wat is de kern van hetgeen wij doen?

De missie van Nationaal Monument Kamp Vught

Beleidsvoornemens 2017-2021

Bijlage 1:

Organisatie Nationaal Monument Kamp Vught 2017

Bijlage 2:

Bezoekers 2016

Bijlage 3:

Gebruikte bronnen en literatuur

De ultieme test voor een morele samenleving is de wereld, die we voor onze kinderen achterlaten. Dietrich Bonhoeffer

2. Titel Voorwoord Sinds april 1990 beheert de stichting Nationaal Monument Kamp Vught (hierna: NM Kamp Vught) een deel van het terrein van voormalig concentratiekamp Vught: het enige SS-concentratiekamp in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sindsdien hebben honderdduizenden mensen deze historisch beladen plek van herdenking, bezinning en confrontatie bezocht. NM Kamp Vught heeft zich in de afgelopen 25 jaar ontwikkeld tot een vaste en professionele waarde in het herdenkings- en bewustwordingslandschap rondom de Tweede Wereldoorlog in Nederland. In 2015 vierde NM Kamp Vught het 25-jarig jubileum. Een recordaantal van ruim 74.000 mensen bezocht dat jaar het herinneringscentrum. Onder hen ruim 37.000 jongeren. In de afgelopen jaren is een professionele organisatie opgebouwd met een groeiende naamsbekendheid, stijgende bezoekersaantallen, een groot educatief bereik en een breed relatienetwerk. De BankGiro Loterij Museumprijs die het herinneringscentrum in 2016 mocht ontvangen, zien wij als een mooie bekroning van een kwarteeuw NM Kamp Vught. Bewust burgerschap, vrijheid van meningsuiting en andere grondrechten, tolerantie, vrijheid en de grenzen aan de vrijheid. Het zijn enkele van de universele thema’s die op uitstekende wijze te verbinden zijn met de geschiedenis van kamp Vught en met de lotgevallen van de tienduizenden mensen wier levens op deze plek een beslissende wending kregen. Gelegen naast de Justitiële Inrichtingen Vught, één toegangsweg delend met een woonwijk voor Molukkers en een uitgebreid Defensie-complex, is NM Kamp Vught bij uitstek een instelling waar een nog altijd relevant verleden kan worden verbonden met aspecten uit onze hedendaagse samenleving. De in 2013 gerestaureerde en heringerichte barak 1B is een goed voorbeeld van de aansprekende en innovatieve wijze waarop dat kan werken. De inrichting en functionaliteit van het herinneringscentrum staan zo in dienst van het maatschappelijk onderstrepen en invoelbaar maken van het belang van vrijheid, democratie en de bescherming en instandhouding van onze rechtsstaat. Dit beleidsplan is mede gebaseerd op een gezamenlijke gedachtewisseling met de Raad van Toezicht, de directie, het team van vaste medewerkers en een aantal vrijwilligers in oktober 2015. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met enkele personen, die met een blik als ‘de buitenstaander’ hebben gereflecteerd op Nationaal Monument Kamp Vught. Deze gesprekken hebben ons mede geïnspireerd en zijn ook - in bewerkte vorm - terug te vinden in afzonderlijke kaders. De persoonlijke mening van de gesprekspartner is daarbij overigens niet per se de visie van Nationaal Monument Kamp Vught. Wij danken eenieder die bij de totstandkoming van dit meerjarenbeleidsplan tijd en moeite heeft genomen en ons heeft geprikkeld om de ideeën over de ontwikkeling van NM Kamp Vught in de komende vijf jaren scherp te krijgen.

Jeroen van den Eijnde directeur

1. Naar een moedige samenleving Van oudsher hanteert Nationaal Monument Kamp Vught een motto - herdenken is nadenken - dat benadrukt hoezeer de instelling enerzijds geworteld is in het verleden van de plek die het beheert, anderzijds voortdurend poogt helder te maken waarom dit verleden nog steeds een relevantie heeft in het heden en voor onze toekomst. Vlak na de val van de Muur, in april 1990, is NM Kamp Vught opengesteld voor het publiek om de laatste resten van het ooit grote concentratiekampterrein en de verhalen die hiermee verbonden zijn te behoeden voor verval en vergetelheid. NM Kamp Vught overwon de kinderziektes en groeide uit tot een stabiele, volwassen organisatie met een stijgend aantal bezoekers. De samenleving waarin het herinneringscentrum functioneert, lijkt daarentegen steeds onvoorspelbaarder geworden. Nieuwe vragen komen op ons af. Hoe kunnen we in woelige tijden de fundamenten van onze samenleving verstevigen, nieuwe wegen inslaan voor debat, tolerantie, respect, veiligheid, bestaanszekerheid en samenwerking op nationaal en internationaal niveau? Hoe doorbreek je de ban van onzekerheid, angst en haat? In de afgelopen beleidsperiode 2011-2015 stonden voor NM Kamp Vught de ‘moedige mensen’ centraal. Mensen die in staat zijn om daadkracht te tonen op het juiste moment, kunnen ons immers inspireren en een positief handelingsperspectief bieden in een gepolariseerde wereld. Moedige mensen kunnen echter niet buiten een moedige samenleving. Hoe moedig ook, hoeveel daadkracht een individu ook aan de dag legt, zonder een samenleving die hem of haar de juiste rugdekking geeft, redt hij of zij het niet. Uiteindelijk moet moed tot voorbeeld kunnen strekken. Dat vergt een samenleving die daarvoor ontvankelijk is. Een maatschappij ook die duidelijk aangeeft waarvoor zij staat. Van on-

deraf moeten burgers gestimuleerd worden op een bewuste wijze te willen bijdragen aan een gemeenschap waarin ruimte is voor de ander. Van bovenaf mag het debat worden gestimuleerd over de rol en verantwoordelijkheid van burgers en staat. Hoe die zich tot elkaar dienen te verhouden. Wat de een van de ander mag verwachten. Nu spreken we ons over veel zaken niet uit, omdat we hopen dat de tijd met een oplossing komt of verschuilen we ons achter de stroperigheid van de besluitvorming. Nodig is een samenleving, die wordt g eschraagd door mensen die (zelf-)kritisch bewustzijn als vanzelfsprekend beschouwen, die leren luisteren en respecteren, die leren empathisch te zijn en bepaalde morele standaarden en waarden hoog te houden. Een samenleving, die erin slaagt deze waarden ook als vanzelfsprekend mee te geven aan haar burgers – niet alleen de aloude, maar ook de nieuw binnenstromende – dié kweekt vanzelf moedige mensen. Vandaar dat het nieuwe beleidsplan 2017– 2021 als titel heeft: ‘Naar een moedige samenleving’. Door het verleden te kennen en te begrijpen, kunnen we dingen in het heden verklaren. Maar kunnen we ons ook wel degelijk - hoezeer dit door sommigen ook een cliché zal worden genoemd - wapenen tegen een herhaling van dat verleden. En ons leren te verhouden tot een wereld waarin, naast nog altijd gelukkig heel veel moois, helaas ook onbegrip, intolerantie, populisme en stigmatisering weer een grote rol spelen. Wat in de Tweede Wereldoorlog gebeurde geeft ons handreikingen over hoe ‘menswaardig’ te leven in het heden. Dat alleen al maakt dat wij onze ogen hier niet voor moeten sluiten, maar deze verhalen juist moeten blijven doorvertellen. Dáárom ook houden we plekken als NM Kamp Vught in stand.

2. Titel

Dáárom bestaat een groot deel van de bezoekers van het herinneringscentrum uit kinderen en jongeren. Het besef, het bewust-zijn van de mooie, maar ook van de slechte dingen in deze wereld helpt kinderen ook geestelijk op te groeien. Tot mensen die nadenken voordat ze iets roepen, die luisteren en respect hebben voor een andere mening, die zullen helpen wanneer een andere in doodsnood verkeert. En al die bewust opgroeiende kinderen bij elkaar leiden uiteindelijk tot een samenleving waarin we niet alleen maar leven voor het geluk van onszelf, maar ook voor het geluk van een ander. Tot een samenleving waarin niet het op opgewonden toon doelbewust uitsluiten de norm is, maar het nadenken voordat je iets roept en je openstellen voor de ander. Het verhaal van kamp Vught en de mensen wier levens getekend (de slachtoffers) of op zijn minst beïnvloed (de daders en de omstanders) werden door deze plek heeft een blijvende impact. Universele thema’s verbinden dit recente verleden met het heden. Hierdoor heeft dit verhaal ieder van ons wel iets te zeggen. Een bezoek aan NM Kamp Vught stemt tot nadenken. En prikkelt. Over hoe wij met elkaar om zouden moeten gaan, over verantwoordelijkheid en keuzes maken (wat zou jij doen?), over het belang van historisch bewustzijn enerzijds en visie anderzijds, over vrijheid en de grenzen daarvan,

over respect en dialoog. Kortom over “de kunst van het samen leven”. Een bezoek biedt ook kennis van het verleden dat NM Kamp Vught representeert en de actuele betekenis daarvan in het heden. Dit alles draagt bij aan het bewust worden van de betekenis van relaties met anderen, van de constructieve bouwstenen van een samenleving. Het verhaal van Kamp Vught is nauw verweven met de Europese geschiedenis. Het voormalig concentratiekamp symboliseert hoe individuen en rechtssystemen kunnen ontsporen. Gelijktijdig symboliseert Kamp Vught hoe anderen in dezelfde situatie tot ongekende hoogte kunnen groeien als het gaat om daadkracht op het juiste moment en het maken van de juiste (morele) keuze. De beslissing om tot de ene of de andere groep te horen, is niet louter toeval. In belangrijke mate wordt ze bepaald door levensvisie, achtergrond, geloof, opvoeding en scholing. Voor het mede vormen van deze elementen zijn herinneringscentra als Nationaal Monument Kamp Vught van wezenlijk belang. Inleefbare keuzes en dilemma’s van weleer kunnen een bijdrage leveren aan het verkrijgen van meer inzicht in de problemen waarmee we in tijden van grote maatschappelijke spanningen geconfronteerd worden. Want ook in de komende jaren kunnen maar al te makkelijk verkeerde keuzes gemaakt worden.

“NIET DE BOODSCHAP MAAR HET BEELD VERANDERT”

Erik Somers

onderzoeker en programmamanager publieksactiviteiten NIOD

Nationaal Monument Kamp Vught zou het gevoel moeten versterken dat je een bijzondere plek betreedt, bijvoorbeeld door de route naar de fusilladeplaats meer te integreren. Daar kunnen mensen zich een voorstelling van maken, dat maakt het heel tastbaar: daar is mensen hun leven ontnomen, daar is iemand tegen de muur gezet. Dat is een plaats van herinneringen. Je moet één element eruit lichten waar mensen zich mee kunnen verbinden. ‘Site beleving’ is een trend, daar is behoefte aan. Jullie zijn een museum en gelijktijdig de plek waar het allemaal gebeurd is. Die plek komt op de eerste plaats. Veel meer dan vroeger is er een trend dat we naar de plek zelf willen. Mensen willen op de locatie zelf zich er een voorstelling van maken.

NM Kamp Vught is één van de kampenmusea in Nederland. Dat betekent dat je een museum bent met een geschiedenis. Het draait allemaal om het verhaal dat je wilt vertellen. De valkuil van veel musea is hun collectie. Daar laten ze zich door leiden. Als je een Rembrandt in je bezit hebt, hang je die op, ongeacht of die in het verhaal past. Door de drang om de hele collectie te willen laten zien, ga je concessies doen aan het verhaal. Een minder doordacht museum bijvoorbeeld, zal al zijn Winterhulpspeldjes willen laten zien, maar wat interesseert me dat nou? Je moet met je inrichting invulling willen geven aan je betekenis. Aan het herinneringselement is altijd heel veel waarde gehecht door de mensen die het hebben meegemaakt, maar die directe persoonlijke beladenheid is er haast niet meer. Die last valt van je af. Je kunt nu zelf veel meer invulling geven. De regisseursfunctie wordt daarmee veel groter. Met welke ervaring bij de bezoeker ben je tevreden? Mensen komen met een bepaalde voorstelling op bezoek. Bij Kamp Vught denken ze bijvoorbeeld aan gruweldaden. Als ze met datzelfde beeld weer naar buiten gaan, heeft het bezoek nergens toe gediend. Je moet er dingen uitlichten. Dat is een wezenlijk element. Wat zou je willen vertellen: daar draait het om. En dat is niet langer de geschiedenis van het hele kamp. Er is ook de drang om het verleden aan de toekomst te binden. Het historische verhaal zodanig te presenteren dat je daar het vluchtelingenbeleid of de gebeurtenissen bij Charlie Hebdo in verwerkt, maar dat is heel moeilijk. We willen het graag, maar ik ben de natuurlijke verbinding nog niet tegengekomen. Bij het Fries Verzetsmuseum, waar ik heb geadviseerd bij de totstandkoming van de nieuwe vaste presentatie, vinden we de herinnering belangrijk, maar we willen wel de veranderende herinnering laten zien. Bijvoorbeeld de veranderende opvatting over de rol van de vrouw in het verzet. Niet de boodschap maar het beeld verandert. De belangrijkste uitdaging is om je eigen positie te versterken. De belangstelling voor de oorlog zal wel blijven. De associatie en de inleving met de plek speelt een cruciale rol bij het veroveren van die positie. En beperk het aantal aansprekende verhalen en elementen. Maak een presentatie ook niet voor de eeuwigheid. Aandacht voor het individuele is in deze tijd heel belangrijk. Wees vraaggericht. Belangrijke elementen zijn: verwondering, bewustwording, keuzes en dilemma’s, het staan voor normen en waardes die spelen. Het gaat dus niet om een andere koers, maar hoe je kunt inspelen op die veranderende aandacht.

2. Veranderingen Titel in werkveld en samenleving In dit hoofdstuk wordt een aantal maatschappelijke trends beschreven in onze veranderende samenleving. Trends waarvan verwacht wordt dat deze de komende jaren van invloed zullen zijn op het veld van oorlogsmusea en herinneringscentra. Hierbij is in belangrijke mate gebruik gemaakt van enkele recent verschenen rapporten, namelijk ‘Toekomstverkenning musea en herinneringscentra WO-II’/ visie 2020 en twee rapportages die verschenen vanuit de Commissie Versterking herinnering WO-II (onder leiding van Job Cohen): ‘Versterking van de herinnering van WO-II’ (2015) en Commissie Versterking Infrastructuur Herinnering WOII” (2016).

Meer afstand Ooit hadden we geen herinneringscentra en musea als Nationaal Monument Kamp Vught nodig. Zat de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog met al zijn verschrikkingen en onrecht verstopt in de hoofden van overlevenden, nabestaanden en omstanders. Een bezoek aan de plekken des onheils diende vooral om de slachtoffers te eren. Men zocht stilte en ruimte voor persoonlijke b ezinning. Veelal om de verschrikkingen te bezweren die bij velen in het geheugen stonden gegrift. Over vijf tot tien jaar zal de generatie die zich getuige kan noemen van de Tweede Wereldoorlog grotendeels zijn uitgestorven. Tussen het verleden van Kamp Vught en de werkelijkheid van nu heeft zich steeds meer andere geschiedenis gewrongen. Gebeurtenissen die soms de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog naar de achtergrond dringen, maar die gelijktijdig ook kunnen versterken als het gaat om zaken als morele standpunten, vrijheid en grondrechten. Het is de uitdaging om de juiste verbinding tussen verleden en heden te leggen in de groeiende tijdskloof tussen nu en de gebeurtenissen van toen. Hedendaagse gebeurtenissen kunnen helpen het verleden te actualiseren. De ruimte die door het verdwijnen van de eerste generatie ontstaat, is zowel een leemte als een kans. Het concrete verleden als belangrijkste drijfveer zal meer plaatsmaken voor de morele

functie van datzelfde verleden. De klemtoon verschuift steeds meer van herdenken naar bewustworden. Met als grote uitdaging voor de naoorlogse generatie het antwoord op de vraag: hoeveel besef van het verleden heb je nodig om hedendaagse en toekomstige ontwikkelingen goed te kunnen begrijpen? Die nieuwe uitdaging is des te spannender omdat met het wisselen van de generaties en de toename van het aantal Nederlanders met een niet-westerse achtergrond de algemene kennis over en de directe betrokkenheid bij de Tweede Wereldoorlog vermindert. Willen we deze groepen die verder afstaan van de Tweede Wereldoorlog blijven bereiken met ons verhaal, dan betekent dat ook dat we hen goed moeten kennen, moeten weten wat hen interesseert en drijft, hoe zij indrukken en ervaringen vergaren en informatie tot zich nemen. Het vraagt ook kennis van nieuwe werkvormen, technieken, en manieren van overdracht en de bereidheid om deze waar nodig en nuttig toe te passen en toe te voegen aan het palet van mogelijkheden. Wij zijn overtuigd van de grote kracht die blijft uitgaan van de authentieke plek. En van het vermogen van voorwerpen, foto’s, films en documenten om tijd en ruimte te overbruggen. Mits op aansprekende wijze gepresenteerd en verbonden met persoonlijke verhalen.

Het uitgestrekte terrein met zijn bebouwing, structuur, symbolen van vrijheid en onvrijheid en contrast met de omringende natuur, kan nog altijd in belangrijke mate ervaren worden. Die tastbaarheid is van groot belang voor generaties die de oorlog niet hebben beleefd. Zij hebben plekken en aanknopingpunten nodig om te kunnen beleven, en zo tot verbinding, begrip, en dus tot de kern te kunnen komen. Nieuwe generaties en bezoekers groepen zullen de stilte en de rust van deze plek niet vanzelfsprekend vinden. Het betekent dat NM Kamp Vught zich bewust moet zijn van deze veranderende houding ten opzichte van het verleden en aansluiting moet zoeken bij de wijze waarop nieuwe generaties informatie tot zich nemen. Voorzien van een juiste context en aangesproken op een voor de betreffende groep of leeftijd geschikte manier, zullen zelfs rust en stilte als waarde en symbool weer gewaardeerd kunnen worden. Wij zullen waar mogelijk en voor de hand liggend nieuwe technieken en methoden integreren en verbinden met die elementen die de basis zullen blijven vormen van de overtuigingskracht van het geheel: de plek en de verhalen. Financiële kaders Nieuwe uitdagingen strekken zich ook uit tot de financiële kaders. Het werk van NM Kamp Vught en de collega-instellingen vindt plaats onder een sober financieel gesternte. Dit vraagt creativiteit, een onverminderde inzet van vrijwilligers en ook grote inspanningen van directie en team om de organisatie overeind te houden en projecten en ideeën te realiseren. Instellingen als Nationaal Monument Kamp Vught moeten steeds meer eigen inkomsten genereren. De afhankelijkheid van projectsubsidies wordt steeds groter, terwijl er gelijktijdig steeds minder fondsen zijn waaruit geput kan worden en financiers inhoudelijk de lat steeds hoger leggen. Zo wordt er steeds meer samenwerking verlangd, zowel per regio als per thema. In de afgelopen periode zijn na een intensief traject nieuwe afspraken gemaakt met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over de basis waar de subsidie van VWS op is

gebaseerd. Tevens over de wijze van financiële verantwoording door de vier herinneringscentra. Met erkenning van de eind jaren negentig bij Kamerbreed besluit ingevoerde exploitatiesubsidies voor de herinneringscentra, zijn nieuwe afspraken gemaakt die de verantwoording vereenvoudigen en beperken tot dat deel van de exploitatie dat met ‘beheer en instandhouding’ te maken heeft. Een belangrijk deel van de exploitatie is mogelijk door (semi) structurele bijdragen van de overheden: het rijk (VWS), de Provincie Noord-Brabant, de Gemeente Vught en de Gemeente ’s-Hertogenbosch. Hiernaast zijn er eigen inkomsten uit onder meer het educatieve aanbod en, sinds 2014, entreeheffing, museumcafé en de museumwinkel. Ook levert de Stichting Beschermers, wanneer nodig, een wezenlijke bijdrage ter ondersteuning van het werk van NM Kamp Vught. De Vrienden van NM Kamp Vught vormen een trouwe en brede basis van volgers en betrokkenen, en maken met hun jaarlijkse bijdrage ook kleinere projecten mogelijk vooral op het terrein van herinneren en herdenken. Bij stijgende kosten, voor het belangrijkste deel niet-geïndexeerde subsidies en toenemende druk op de organisatie, is er alle reden om waakzaam te blijven, nieuwe structurele inkomstenbronnen aan te boren en ervoor te waken dat onze instelling niet té sterk van één bron van inkomsten afhankelijk is. Om projecten te kunnen realiseren is het herinneringscentrum voor een belangrijk deel aangewezen op het verkrijgen van projectsubsidies. De mogelijkheden om projectsubsidies te verwerven zijn, zo is onze ervaring, in de breedte de laatste jaren beperkter geworden. Nieuwe bezoekersgroepen De belangstelling voor historische plekken als NM Kamp Vught is in de afgelopen jaren blijven groeien. Buitenlandse herinneringscentra gericht op de Eerste Wereldoorlog laten zien dat het wegvallen van de eerste generatie slachtoffers opgevangen kan worden door hernieuwde belangstelling en betrokkenheid bij volgende generaties.

2. Titel

Vooral de lotgevallen van gewone mensen tijdens oorlog en bezetting en de mogelijkheid om zich daar mee te kunnen identificeren spreken een breed publiek aan. Een veronderstelling in het hedendaagse toerisme is dat het verleden bestaat en bezocht kan worden. NM Kamp Vught biedt met haar trieste, maar ook gelaagde, veelkleurige en inspirerende verleden talloze aanknopingspunten voor een boeiende, confronterende en zelfverrijkende ervaring. In algemene zin zijn bezoekers van musea in Nederland ook steeds vaker afkomstig uit het buitenland. De verwachting is dat dit aantal de komende jaren met zo’n 40 procent zal groeien. Hier speelt de toegenomen vrije tijd door de vergrijzing eveneens een rol. De meeste toeristen in ons land zijn afkomstig uit Duitsland, Groot-Brittannië en België. Het zijn ook juist deze landen die de gezamenlijke geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog met ons delen. Veel bestaande cultuurhistorische musea richten zich juist op specifieke lokale, regionale of nationale historische gebeurtenissen of thema’s. De context van de aan de Tweede Wereldoorlog gerelateerde grotere musea en herinneringscentra in ons land is breder. Historisch, politiek en geografisch zijn ze juist sterk verbonden met Europa en de rest van de wereld. En dat biedt mogelijkheden.

Het historische verhaal dat deze musea en centra vertellen houdt niet op bij de landsgrenzen en ook niet in1945. Er zijn onmiskenbare verbindingen met de geschiedenis van alle bij de oorlog en de bezetting betrokken nationaliteiten én met de naoorlogse Europese integratie. Er zijn mogelijkheden gesignaleerd, en wij zullen daar waar mogelijk graag op aansluiten, voor samenwerking op diverse terreinen. Eén van die kansen ligt bij het onderdeel worden van een keten van cultuur-historische bestemmingen, waardoor verbinding en verwijzing logischer zijn én ook meerwaarde geven. Zoals we in de beleidsvoornemens nog zullen zien, is ook NM Kamp Vught bezig op dit terrein belangrijke stappen te zetten. Wat bij dit alles vast staat, is dat de specifieke relatie met de eerstelijns getuigen de komende decennia zal opdrogen. Via de kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen van deze bijzondere betrokkenen is die relatie wellicht nog gedeeltelijk vast te houden, maar het gevoel van ‘eigenaarschap’ zal afnemen. Dat kan gevolgen hebben voor zowel het maatschappelijk draagvlak voor de sector oorlogs- en verzetsmusea en herinneringscentra als voor de publieke belangstelling. Musea en herinneringscentra zijn zich

Rondleiding studenten MBO Orde en Veiligheid

hiervan bewust en anticiperen hierop: met nieuwe concepten voor een anders samengesteld en geïnteresseerd publiek of door een intensivering van de belevingswaarde van de enkele nog aanwezige authentieke elementen. De verwachting is dat erfgoed steeds meer een onderdeel wordt van de vrijetijdsbesteding en dus ook meer zal moeten concurreren met andere aanbieders op de vrijetijdsmarkt. Succesvolle musea die als thema de Tweede Wereldoorlog hebben, danken dat succes vaak aan een combinatie van een innovatieve presentatie en de mogelijkheid om zich als toeristische bestemming te positioneren. De gedigitaliseerde samenleving Een andere trend waarmee ook NM Kamp Vught geconfronteerd wordt, is de ontwikkeling naar een sterk gedigitaliseerde samenleving. Kennisontwikkeling, informatieopslag, educatie en entertainment zijn op termijn in verregaande mate gedigitaliseerd en geïntegreerd. Toekomstige generaties bewegen zich volkomen vrij door dit nieuwe informatiedomein. Ze zijn niet gebonden aan tijd of plaats. Wie daarbinnen zichtbaar wil blijven moet zichzelf ook digitaal en virtueel positioneren. Vindbaarheid en herkenbaarheid zijn daarbij een belangrijke uitdaging. Nieuwe ontwikkelingen als het technisch nabootsen van de werkelijkheid (augmented reality), multimediale experimenten en het gebruik van graphics, animaties en reconstructies, zelfs het gebruik van games, bieden kansen om een breder publiek te interesseren, depotcollecties open te stellen en om datgene wat verloren ging achteraf weer zichtbaar te maken. Een breed internationaal publiek wordt daarmee bereikbaar. NM Kamp Vught is zich hiervan bewust en zal zich blijvend oriënteren op deze ontwikkelingen. De essentie is voor ons echter de tastbare en zichtbare plek, authenticiteit en het persoonlijke

verhaal. De praktijk wijst uit dat juist deze elementen door bezoekers worden gewaardeerd. Waar mogelijk, nodig en relevant zullen doelgroepen echter zeker ook worden aangesproken met gebruikmaking van nieuwe technieken Een belangrijk werkterrein van de gedigitaliseerde wereld is het onderwijs. Verwacht wordt dat het huidige aanbod, met nog relatief veel feiten en gebeurtenissen, verder zal verschuiven naar vraaggestuurde kennis met vooral veel nadruk op interpretatie, context, relevantie en reflectie. Met betrekking tot ons werkveld is de verwachting dat deze ontwikkeling gepaard zal gaan met een verdere verschuiving van het herinneren naar het invulling geven aan de actualiteit, zoals het ontstaan van nieuwe (gewapende) conflicten. Wij zien mogelijkheden om de maatschappelijke relevantie van NM Kamp Vught te verrijken door samen met het onderwijs abstracte begrippen als burgerschap, vrijheid, democratie of mensenrechten inhoud te geven en concreet te maken. Door toename van het gebruik van musea als ‘resource centra’ door individuele leerlingen, studenten en docenten, zullen musea zich ook met een ‘klassiek’ educatief aanbod op met name lager en voortgezet onderwijs moeten blijven richten. Concluderend Samenvattend kunnen we stellen dat het collectieve eigenaarschap op basis van betrokkenheid en gedeelde ervaringen afneemt, evenals de feitelijke kennis over de Tweede Wereldoorlog. A nders dan wellicht verwacht, lijkt dit proces vooralsnog niet te leiden tot minder, maar wel tot een veranderende belangstelling voor het erfgoed van de Tweede Wereldoorlog. NM Kamp Vught is zich bewust van al deze veranderingen en de noodzaak een adequaat antwoord te formuleren op deze veranderende relevantie en vraag. Daarnaast zal NM Kamp Vught blijven doen waar het bij uitstek de plaats voor is: het stellen van prikkelende vragen die stemmen tot nadenken.

“DE TWEEDE WERELDOORLOG IS GEEN EXCLUSIEVE GEBEURTENIS MEER” Er zijn steeds meer Nederlanders met een niet-Nederlandse achtergrond. Voor hen is de geschiedenis van Kamp Vught alleen interessant als je het verleden koppelt aan het hier en nu. En dat vanuit het principe: een verdeeld verleden, maar een gedeelde toekomst. We moeten samen verder. Dan kom je uit bij Storytelling. Elkaars verhalen aanhoren en van daaruit empathie opbouwen. Bij de herdenking van Charlie Hebdo was het voltallig bestuur van drie moskeeën aanwezig. Het leed werd erkend.

Ufuk Kahya fractievoorzitter GroenLinks in de gemeenteraad van ’s-Hertogenbosch

Een aantal jaar geleden was er een aardbeving in Turkije waarvoor niemand belangstelling had. Ik hoorde iemand op die dag lachend een patatje aardbeving bestellen. Daardoor krijg je vervreemding. Bij de onthulling van het monument voor de slavernij werden zwarte nabestaanden uit het park geweerd. Dat deed veel pijn. Hoe leg je een verbinding tussen al die historische gebeurtenissen? Pas dan wordt Kamp Vught interessant voor jongeren met een andere achtergrond en kan het een rol spelen in hun ontwikkeling. Anders blijft de belangstelling steken op het niveau van een museum waar ze niet snel naar toe zullen gaan. Allochtone jongeren worden in een bepaald aspect van hun identiteit geduwd. Bij een sollicitatiegesprek worden vragen gesteld die niets met de functie te maken hebben en die niet aan Jan Kees worden gesteld. Nederlanders met een niet-Nederlandse achtergrond mogen alleen meedoen onder voorwaarden. In Kamp Vught worden abstracte begrippen als mensenrechten, onderdrukking, tolerantie concreet gemaakt. Waarom mogen wij die elementen niet verbinden met de situatie in het Midden-Oosten? Waarom mogen wij daar niet over praten? Ik heb een Turkse achtergrond. In Frankrijk zijn alle Turkse Joden in de Tweede Wereldoorlog door de ambassade gered en in Turkije in veiligheid gebracht. Bij de bevrijding van Europa zijn wel 4000 Marokkaanse soldaten omgekomen. Die verhalen moet je ook ruimte geven! En als er daarnaast ruimte is voor verbinding van al die verhalen dan raken jongeren geïnteresseerd en kun je doorgaan. Bij de rondleidingen met jongeren wordt te weinig verbinding gelegd met actuele thema’s. Dat is jammer. Je kunt uitsluiting en onrecht heel groot maken, maar ook heel klein. Uitgesloten worden op school, gepest worden. We worden allemaal in een rol gedrukt. Vanuit een historische context moeten we mensen laten nadenken over het hier en nu en wat dat voor hun betekent. De Tweede Wereldoorlog is geen exclusieve gebeurtenis meer. Denk maar eens aan Cambodja, Burundi en de massamoord in Srebrenica. Kijk op dit moment naar de ‘twee onder één kap’ scholen in Bosnië. Moslimkinderen hebben van 9.00 tot 13.00 uur les met hun eigen boeken, de andere kinderen van 13.00 tot 18.00 uur met hun eigen boeken. De boeken zijn verschillend, de taal is verschillend. Het is wachten tot het weer ontploft. Voor mij zijn de Holocaust, Bosnië én meerdere historische gebeurtenissen relevant, omdat het kwaad de kans kreeg om zich te manifesteren. Hoe kon kwaad zoveel ruimte en macht krijgen? Steeds opnieuw. Waar falen we steeds?

3. Samenwerking als sleutel NM Kamp Vught sterke schakel NM Kamp Vught participeert met overtuiging en enthousiasme in samenwerkingstrajecten op landelijk, regionaal én lokaal niveau. Graag wil onze instelling eraan meewerken een volwaardig en zich wijd vertakkend netwerk en ketenaanbod in Nederland te realiseren van hoogwaardige en toekomstbestendige musea en herinneringscentra met betrekking tot het verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Samenwerking met derden lijkt een belangrijke sleutel om een belangrijk deel van de gesignaleerde veranderingen het hoofd te bieden. In de afgelopen beleidsperiode zijn er diverse initiatieven geweest om de samenwerking ook daadwerkelijk van de grond te krijgen. Deze initiatieven, met als doel de herinnering toekomstbestendig te maken, werden ondernomen of aangemoedigd door de diverse departementen, subsidieverstrekkers en ook vanuit de sector zelf. Landelijk: NM Kamp Vught wordt samen met de overige drie herinneringscentra structureel in de exploitatie ondersteund door de rijksoverheid. De herinneringscentra vallen daarbij onder het Ministerie van VWS. Op verzoek van de staatssecretaris van VWS hebben het NIOD, het Nationaal Comité 4 en 5 mei (hierna: NC) en de Oorlogsgravenstichting in 2014 en 2015 de noodzaak van samenwerking nog eens op een rijtje gezet. Ze wijzen vooral op de versnippering. Er zijn in Nederland 80 gespecialiseerde musea en 400 verschillende instellingen die de collectie van de Tweede Wereldoorlog beheren. Met het wegvallen van de eerste generatie worden deze collecties steeds belangrijker als getuigenis. Geconstateerd wordt dat het voor de veelal kleine organisaties lastig is om het kwaliteitsniveau te bewaken, omdat het op een aantal beleidsterreinen aan kritische massa ontbreekt. Bovendien, zo stelt men, prevaleert

het belang van de eigen organisatie vaak, waar door initiatieven niet vanzelfsprekend met elkaar verbonden worden. De gesignaleerde versplintering is er niet alleen in het veld, maar ook bij de beleidsbepaling en bij de financieringsstromen, zo wordt tenslotte geconstateerd. Men komt in het advies aan de staatssecretaris tot het benoemen van vier domeinen, namelijk: kennis, museale functie, educatie en informatie en tenslotte herdenken en vieren.

In het veld is op deze ontwikkelingen voorgesorteerd. In 2011 is de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (hierna: SMH) opgericht, waarin inmiddels de 14 belangrijkste instellingen op het beleidsterrein WO2 zijn verenigd. In het dagelijks bestuur is de directeur van NM Kamp Vught vertegenwoordigd als secretaris. Inmiddels is in de persoon van oud-Eerste Kamervoorzitter Fred de Graaf ook een eerste onafhankelijk voorzitter gekozen voor deze Stichting. Tevens is met financiering van aanvankelijk het vfonds, later VWS, een projectbureau ingericht. De SMH is eerstverantwoordelijke van het domein ‘museale functie’ en, samen met het NC, van het domein ‘educatie’. Met de stichting wordt vooral ingezet op doelen die de afzonderlijke instellingen onvoldoende op eigen kracht kunnen realiseren, zoals (internationale) marketing, collectiebeheer, eigen research of het opzetten van een thematisch aanbod. Gezamenlijk publieksonderzoek, de onderlinge afstemming van collectiebeleid en collectiebeheer, gemeenschappelijk overleg met overheid en financiers en de onderlinge afstemming van het educatiebeleid zijn andere aandachtspunten voor de korte termijn.

Een concreet speerpunt voor de nabije toekomst is de verbetering van het publieksbereik middels thematische meerjarenprogramma’s. Zo staat voor 2018 het thema ‘Verzet’ op het programma. Ook grote publieksmanifestaties met een decentrale doorwerking - in de lijn van de succesvolle expositie ‘De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen’ - moeten bijdragen aan meer verbinding in de sector, maar ook bekendheid en borging van het Tweede Wereldoorlog-verhaal en de actuele doorwerking en betekenis daarvan. Een op het concept van voornoemde expositie gebaseerde vervolgmanifestatie, nu met als thema ‘De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s’ is in voorbereiding met de SMH als initiatiefnemer. Nadrukkelijk is een decentrale spin-off hierbij een belangrijk onderdeel. NM Kamp Vught verwacht dat deze ontwikkelingen in toenemende mate, naast het eigen beleid en programma, van invloed zullen zijn op de programmering van het herinneringscentrum. Tegelijk dient hier vastgesteld te worden dat deze – en de hierna te omschrijven – ontwikkeling ook in toenemende mate meer druk leggen op de professionele organisatie van de instelling. Regionaal: Niet alleen op landelijk niveau is er een tendens tot samenwerking. Ook op provinciaal niveau is een belangrijk en perspectiefrijk initiatief genomen. De provincie Noord-Brabant heeft het initiatief genomen om de Tweede Wereldoorlog in meer onderlinge samenhang en meer effectiever binnen de provincie op de kaart te zetten. Door de NHTV internationale hogeschool Breda (voorheen Nationale hogeschool voor toerisme en verkeer) is een concept ontwikkeld dat aansluit bij bestaande oorlogsmusea in de provincie, waaronder NM Kamp Vught. Een concept dat als een dragend en verbindend thema kan worden ingezet: ‘Crossroads’. ‘Crossroads’ verwijst naar lijnen die elkaar raken of kruisen. Dat kunnen fysieke wegen of routes zijn, maar ook levenspaden van mensen, keerpunten in een historisch of menselijk verhaal, keuzemomenten, belangrijke veranderingen of nieuwe inzichten. Het begrip Crossroads

kan zowel historisch als geografisch worden geduid, maar ook voor menselijke verhalen worden benut. Daarmee kunnen alle facetten van de Tweede Wereldoorlog in Noord-Brabant aan bod komen. En dat zijn er vele: van mobilisatie, bezetting, vervolging, terreur, verzet en strijd tot aan bevrijding. Er zijn bovendien veel authentieke locaties waar persoonlijke verhalen over oorlog en bevrijding vertelt kunnen worden. Plaatsen en verhalen die de mogelijkheid bieden universele waarden uit te dragen en de bezoeker zelfinzicht verschaffen. ‘Crossroads’ biedt elke instelling de ruimte voor een eigen herkenbaar verhaal, een storyline die kan inspireren en die (inter-)nationaal ook aansprekend is. Bovendien is het concept onderscheidend, biedt het ruimte voor gelaagdheid en verdieping, kan het op een ideale manier plaatsen en organisaties met elkaar verbinden en kan hiermee het Brabantse verhaal ingebed worden in een groter Europees geheel.

‘Crossroads’ is bij uitstek ook geschikt om het verhaal van kamp Vught te dragen. Is immers niet die paar vierkante kilometer in de bossen bij Vught sinds 1943 zo’n plek geweest waar, tijdens maar ook ná de Tweede Wereldoorlog, tienduizenden levens onlosmakelijk mee verbonden raakten? En dit aantal wordt nog veel groter wanneer men zich realiseert dat ook onnoembaar veel levens van familieleden én tweede en derde generatie beïnvloed zijn door de gebeurtenissen toen. NM Kamp Vught kan dan ook met name op de thema’s vervolging en terreur een wezenlijke en specifieke invulling geven aan het Brabantbrede verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Naast een eigen verhaal zullen de betrokken instellingen, en dat worden er hopelijk vele, ook werken aan de ontwikkeling van activiteiten, exposities en educatieve programma’s. Ook wordt een gemeenschappelijke marketingvisie en strategie ontwikkeld. Een belangrijk mijl-

paal zal het jaar 2019 zijn, wanneer het 75 jaar geleden is dat Noord-Brabant werd bevrijd. NM Kamp Vught wil hier samen met de andere in Crossroads samenwerkende instellingen (onder wie ook Erfgoed Brabant en VisitBrabant) uitvoerig aandacht aan besteden. Regionaal vormt NM Kamp Vught samen met het Oorlogsmuseum in Overloon de spil waaromheen de provincie de komende jaren wil werken aan een infrastructurele en inhoudelijke versterking en borging van het oorlogsverhaal van Noord-Brabant. In deze zin sluit de beweging in Noord-Brabant ook goed aan op de landelijke ontwikkelingen. Lokaal: Lokaal is NM Kamp Vught de belangrijkste cultuur-historische publiekstrekker en een van de enthousiaste aanjagers van ontwikkelingen die moeten leiden tot meer binding en samenhang, meer bezoekers en een grotere betrokkenheid van de gemeenten Vught en ‘s-Hertogenbosch.

Er is lokaal veel potentieel. Er zijn nieuwe ontwikkelingen rondom het voormalig militaire terrein bij Fort Isabella, Landgoed Huize Bergen, recreatieplas De IJzeren Man en de Petruskerk, om er maar enkele te noemen. De Gemeente Vught lijkt structureel te willen investeren in een infrastructuur die Vught daadwerkelijk op de toeristisch-recreatieve kaart gaat zetten. Daarnaast biedt de nabijheid van de veelzijdige en toeristische provinciehoofdstad ’s-Hertogenbosch met de vele toeristen uit binnen- en buitenland die hier een bezoek brengen, mogelijkheden die nog onvoldoende benut worden. Temeer daar ook de stad zelf uitkijkt naar het omliggende gebied, om toeristen langer vast te houden. Het samen met de Kring Vrienden van ‘s-Hertogenbosch ontwikkelde plan om een ‘bootjesroute’ te ontwikkelen over het Drongelens Kanaal, die ’s-Hertogenbosch en het bezoekpotentieel aldaar, op een bijzondere manier zal verbinden met NM Kamp Vught is een voorbeeld van een traject dat kansen biedt.

“JE MOET HET EEN KEER GEZIEN HEBBEN”

Mark Derks, Shannon Soulvi, Floris Oudevrieling en Robin Schmitz. Vier leerlingen van het Sint-Janslyceum in ’s-Hertogenbosch

In de betegelde gangen weerkaatsen onze voetstappen. Het is na schooltijd. Een enkele leerling haast zich nog naar de uitgang. Op de eerste verdieping van het Sint-Janslyceum in ‘s-Hertogenbosch, zitten in het klaslokaal van docent geschiedenis René Kok vier leerlingen op ons te wachten. Het zijn Mark Derks, Shannon Soulvi, Floris O udevrieling en Robin Schmitz. Ze kijken ons geamuseerd afwachtend aan, maar al snel na onze eerste vragen branden ze los. Nee, hun bezoek aan NM Kamp Vught dateert alweer van enige tijd geleden maar ze kunnen er nog wel wat over zeggen. Ze beseffen dat Kamp Vught wel iets anders is dan Auschwitz, “meer een voorportaal”. Maar ook dat je “het een keer gezien moet hebben”. Opvallend is dat in hun ogen het huidige centrum een ‘te softe’ uitstraling heeft. Het is te mooi en te schoon allemaal. Het moet er meer uitzien zoals het vroeger zal zijn geweest. Ook authentieke zaken vinden de leerlingen belangrijk. Ze willen méér verbinding met vroeger: “Laat met kleding of poppen zien dat hier echt mensen hebben gezeten en dat er echt dingen zijn gebeurd. Je moet je meer kunnen inleven met de mensen die daar hebben gezeten.“ Het effect hoeft daarbij niet te worden geschuwd: “Laat scholieren eerst in een zaaltje komen waar iemand een boeiend verhaal houdt, een acteur in uniform bijvoorbeeld. Een film mag ook. Je moet

beginnen met een pakkend verhaal. Het persoonlijk maken. Kinderen moeten zich eerst kunnen inleven en pas dan naar binnen gaan.” Ook pleiten de leerlingen voor kleine groepen en meer interactie: “In de oorlog stonden veel mensen voor de keuze: help ik die onderduiker nou wel of niet. Bij kleine groepjes zou je zo’n dilemma kunnen voorleggen en daarover discussiëren. Ik denk dat 80 procent zijn mening graag laat horen. Dan maak je ze niet alleen bewust, maar leer je ze ook argumenteren. Dat is ook een wezenlijk onderdeel. Nu discussiëren we te weinig op school. Bijna niet. Docenten zijn ook bang dat er discussies ontstaan die ze niet meer aankunnen. Toen ik over de vluchtelingen begon, zeiden ze: ‘hou maar even op’, in plaats van dat ze het tot een goede discussie lieten komen. Op onze leeftijd zijn mensen best wel benieuwd naar hoe ze zelf zijn. Als gevraagd zou worden door de rondleiders: als je in 1940 had geleefd wat zou je dan hebben gedaan? Had je hier dan gezeten ja of nee? Het zou heel zinvol zijn als je een bezoek aan kamp Vught zou afsluiten met een discussie. Zeker weten. ” In ieder geval zien deze leerlingen een link naar de actualiteit wel zitten: “Als de rondleiders een link naar het heden zouden trekken dan ga je daar zelf ook aan denken. Misschien moet je werken met gidsen die zelf ook iets hebben meegemaakt, opgesloten hebben gezeten of gediscrimineerd zijn bijvoorbeeld.

4. Terugblik beleidsperiode 2011-2016 In de periode 2011-2016 werd een zestal hoofdlijnen van beleid geformuleerd:

1. Verdieping educatieve taak 2. Versterking verbinding met verleden 3. Toeristische kaders versterken 4. Herziening vaste presentatie 5. Relatie met overheid en instellingen in het veld versterken 6. Uitbouw financiële en organisatorische kaders

Hieronder worden per beleidsterrein de voornaamste resultaten beschreven. Een aantal niet gerealiseerde doelen uit deze beleidsperiode wordt wel degelijk nog steeds nagestreefd en keert in hoofdstuk 7 terug. De niet gerealiseerde doelen moeten als niet meer relevant of - na onderzoek - niet haalbaar worden beschouwd. Ad. 1. Verdieping educatieve taak Het lesprogramma “Kamp Vught in de klas” is nog onverminderd populair en bruikbaar. Ook de andere structureel aangeboden educatieve producten voldoen nog. In deze beleidsperiode steeg het aantal jongeren dat in schoolverband NM Kamp Vught bezocht fors, van 29.260 in 2011 tot ruim 37.000 in 2016. Het aantal verzorgde rondleidingen steeg van 1.485 (2011) tot tot 1.898 (2016). De educatief medewerker was in de beleidsperiode 2011-2016 nauw betrokken bij de totstandkoming van barak 1B en heeft een blauwdruk gemaakt voor in barak 1B te verzorgen museumlessen. Er zijn in de beleidsperiode enkele wisselingen in de personele bezetting op dit taakveld geweest, die de continuïteit en productiviteit niet ten goede zijn gekomen.

Ad. 2. Versterking verbinding met verleden Op dit terrein zijn in de beleidsperiode 20112016 duidelijke resultaten geboekt. Allereerst betreft dat de door een onverwachte samenloop van omstandigheden mogelijk gemaakte en aan het begin van de beleidsperiode niet voorziene restauratie en inrichting van barak 1B. Deze barak werd november 2013 opengesteld voor het publiek en als onderdeel toegevoegd aan de exploitatie van de stichting NM Kamp Vught. Vijf andere trajecten die een verbinding met het verleden versterken, stonden in de afgelopen periode eveneens op de voorgrond. Het terugplaatsen van enkele spoordelen langs het traject van de voormalige kampspoorlijn heeft in november 2016 na jarenlange voorbereiding zijn voltooiing gekregen met het plaatsen van drie (van de voorziene vier) spoordelen en bijpassende informatiepanelen. Het traject van een bootverbinding over het Drongelens Kanaal tussen ’s-Hertogenbosch en het NM Kamp Vught heeft tot een vrijwel afgerond projectplan geleid, maar verkeert momenteel in een impasse. Een nieuwe impuls verwachten wij

vanuit de ambitie om de oude vesting ‘s-Hertogenbosch een belangrijk onderdeel te laten zijn van het erfgoedaanbod rondom de Zuiderwaterlinie, een traject waar de Provincie Noord-Brabant ook in de komende periode veel belang aan hecht. Met succes is eind 2014 een grootscheepse en intensieve restauratie van het authentieke crematoriumgebouw voltooid. Verder heeft een initiatief van NM Kamp Vught in de afgelopen periode geleid tot een halfjaarlijks overleg tussen bewoners en gebruikers rondom de Lunettenlaan. Eén van de urgente punten in dit overleg – het herinrichten en verkeersveiliger maken van de Lunettenlaan – heeft geleid tot een apart traject waarbij op bestuurlijk niveau wordt afgestemd en momenteel plannen worden uitgewerkt, die na vaststelling én gevonden financiering, ten uitvoering kunnen worden genomen. Een laatste belangrijk resultaat op dit terrein was het verschijnen van een promotie-onderzoek en aansluitend publieksboek over het concentratiekamp Vught, van de hand van Marieke Meeuwenoord. NM Kamp Vught was nauw betrokken bij de totstandkoming van deze eerste serieuze wetenschappelijke monografie over kamp Vught, als publieksuitgave verschenen bij Uitgeverij De Bezige Bij.

Ad. 3.Toeristische kaders versterken De voornaamste resultaten op dit terrein liggen in de stijging van het bezoek aan NM Kamp Vught: van 63.277 in 2011 tot 82.499 in 2016. Hoewel ook gezegd moet worden dat hier nog veel meer potentieel is dan bij het groepsbezoek, waar ruimte en capaciteit nu eenmaal beperkingen opleggen aan het aantal te verzorgen rondleidingen. Ook de meertaligheid wordt nu consequent doorgevoerd. In tijdelijke tentoonstellingen, op de informatiepanelen bij de spoordelen, maar bovenal ook in de vaste presentatie in barak 1B. In de zomer van 2016 is met succes een meertalig audiosysteem voor individuele bezoekers in gebruik genomen. De in de afgelopen jaren van de grond gekomen initiatieven tot landelijke en regionale samenwerking, waar NM Kamp Vught intensief bij betrokken is, leiden onder meer tot nieuwe initiatieven en kansen op het terrein van de internationale marketing. Wij zagen het buitenlandse bezoek, ook van groepen, groeien. Ad. 4. Herziening vaste presentatie Dit project met hoge urgentie is medio 2016 de eerste fase ingegaan met een traject dat moet leiden tot een uitgewerkt projectplan met begroting. Einddoel is een nieuwe vaste presentatie die

geopend kan worden in 2019 en noodzakelijke verbeteringen in enkele cruciale processen in NM Kamp Vught (bijvoorbeeld groepsontvangst). Ad. 5. Relatie met overheid en instellingen in het veld versterken NM Kamp Vught heeft in de afgelopen periode van harte bijgedragen aan verbetering en intensivering van samenwerking met en tussen andere instellingen in het veld, zowel landelijk als regionaal. In dit meerjarenbeleidsplan is samenwerking een belangrijk thema. Ad. 6. Uitbouw financiële en organisatorische kaders Op deze terreinen is er de afgelopen periode een structurele en voortgezette inspanning geweest. Het thema heeft een belangrijke rol gespeeld in het vaststellen van kerntaken en daaruit voortvloeiende beleidsvoornemens, zoals die ook in dit meerjarenplan voor een groot deel terecht zijn gekomen. In beheersmatig opzicht zijn belangrijke beslissingen en acties genomen. Er is een structurele samenwerking aangegaan met een partij die op

beheerstechnisch gebied ondersteunt en begeleidt. Belangrijke projecten (o.m. restauratie van crematorium, vernieuwing van de centrale hal, renovatie van barak 13) kregen in de beleidsperiode vorm. Aan veiligheid en training wordt structureel aandacht besteed. Een groot aantal vrijwilligers en teamleden is bedrijfshulpverlener (BHV’er) en wordt jaarlijks bijgeschoold. In zowel NM Kamp Vught als in barak 1B zijn AED’s geïnstalleerd, die levensreddend kunnen zijn bij hartproblemen. In 2014 werd een nieuwe website in gebruik genomen. Ook is het gebruik van social media vanaf 2014 structureel ingezet bij de externe communicatie. Het financiële draagvlak is in de beleidsperiode verbreed doordat ook de gemeente ’s-Hertogenbosch een jaarlijkse subsidie is gaan verstrekken. Bij stijgende kosten en hogere algemene lasten bleek het onmogelijk om NM Kamp Vught gratis toegankelijk te houden, in 2014 werd entree ingevoerd. Vanaf juli 2015 is NM Kamp Vught acceptant van de nationale Museumkaart.

“VERRASSING, VERBAZING, BELEVING EN HERINNERING, DÁÁR MOET JE OP INSTEKEN” Ik vind het buitenterrein en het crematorium een sterk punt van Nationaal Monument Kamp Vught, vooral het putje in het crematorium zette me aan tot denken: wat zou daar doorheen gelopen hebben. Ik word iets minder gepakt door de grote verhalen over de oorlog, maar zoek de ervaring, de beleving en de verstilling. Op het buitenterrein ervaar je hoe het 70 jaar geleden is geweest zonder dat iemand het me vertelt. Je kunt van alles lezen, maar je hebt dat niet nodig om te ervaren dat je bezig bent met een bijzonder bezoek. Door het crematorium werd het echt.

Mijke Pol, cultuurhistoricus schrijver en journalist

In de barak zou dat iets meer mogen gebeuren. Daar zou iets meer beleving aan mogen worden toegevoegd. In zijn oorsprong was de barak vies, propvol, stonk het er. Nu is het een verstilde ruimte met al die nette bedjes. Die verstilling past wel bij het crematorium, maar niet bij zo’n slaapzaal. Ik vind de bezinningsruimte en het gedenkteken van het kindertransport heel krachtig, al zou je als individuele bezoeker bij het gedenkteken wat meer toelichting kunnen krijgen. Ik was in november 2014 in Engeland bij de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. En dan zie je hoe ze daar een kwetsbaar beeld durven kiezen. Geen foto’s, geen vitrines, maar duizenden mensen die één rode klaproos in het gras steken voor elk van de bijna 900.000 Britse en koloniale soldaten die toen zijn gesneuveld, waardoor langzaam een rode bloedvlek van enorme afmetingen ontstaat. Kracht zit in de eenvoud. In Museum De Pont in Tilburg hadden ze kunstenaar Christian Boltanski die de doden in Oost-Europa wilde verbeelden. Hij had in een vierkant doeken opgehangen en daar tussenin een ventilator geplaatst, die de doeken even oplichtte waar je dan even een dode zag. Ook heel krachtig. Wat musea vaak doen, is op één zintuig gaan zitten: het zien. Maar je zou het ruiken, het voelen en het horen meer moeten benadrukken, waardoor de ervaring veel langer blijft hangen. Laat op het buitenterrein bijvoorbeeld geroezemoes horen. Je moet geluid, beeld en sfeer combineren. Je moet opletten dat je niet historiserend bezig gaat: herinneren om te herinneren. Mensen zijn nog steeds op zoek. Er zijn in kamp Vught 751 mensen vermoord. Ik zou graag een slachtoffer willen adopteren. Bijvoorbeeld de herinnering aan Sara van 14 levend willen houden door een column over haar te schrijven in een krant. Ik zou ambassadeur van Sara willen worden. En andere kunstenaars, schrijvers, zakenmensen, noem maar op, zouden dat ook kunnen doen om haar verhaal levend te houden. Een toneelschrijver die een stuk over haar schrijft. Een topman van Philips die haar kerngedachte overdraagt aan alle medewerkers. Een schrijver maakt een verhaal. Noem maar op. Sara wordt van mij en ik ga in overleg met NM Kamp Vught bepalen hoe we dat doen. Je kunt voor al die slachtoffers ambassadeurs bedenken. Veel leeftijdsgenoten hebben minder tijd om naar Vught te komen, maar willen wel kennis nemen van het verhaal. Dus treedt meer naar buiten. Zorg dat het netwerk van de 751 ambassadeurs gaat werken. Verrassing, verbazing, beleving en herinnering daar moet je op insteken bij het contact naar buiten en dat moeten anderen voor je doen. Door al die slachtoffers te adopteren creëer je even zoveel monumenten.

5. Wat is de kern van hetgeen wij doen? Kernwaarde en kernactiviteiten In een aantal bijeenkomsten onder leiding van een externe adviseur hebben de Raad van Toezicht en het team van medewerkers in 2014 vastgesteld dat de kernwaarde van NM Kamp Vught bestaat uit de volgende elementen: 1. De beleving van een authentieke plek, waarbij verschillende groepen bezoekers met aandacht, en gastvrijheid een relevante en indrukwekkende ervaring aangeboden krijgen. 2. Daarnaast kan NM Kamp Vught via deze historische plek en de daarmee verbonden verhalen betekenisvolle informatie en kennis over vervolging, terreur en moedig gedrag in de Tweede Wereldoorlog overdragen. 3. Tenslotte moet deze kennis uit het verleden een bijdrage leveren aan het nadenken over de actuele relevantie ervan vanuit het motto: herdenken is nadenken. Deze vertrekpunten hebben geleid tot het formuleren van een viertal kernactiviteiten. • Het middels rondleidingen, museumlessen en het ontwikkelen van lesmateriaal leveren van een hoogwaardig educatief aanbod aan de vele tienduizenden scholieren die jaarlijks NM Kamp Vught bezoeken. • Het middels een vaste presentatie, alsmede een aansprekend jaarprogramma met exposities, herdenkingen, lezingen, symposia en andere publieksactiviteiten bieden van een veelzijdige en betekenisvolle ervaring aan individuele bezoekers. • Het in stand houden en aansporen tot bezoek van de accommodatie, bestaande uit het herinneringscentrum, barak 1B, het originele terrein en de authentieke omgeving. • Het verzamelen, beheren, toegankelijk maken en presenteren van de collectie.

In de beleidsperiode 2017-2021 zullen nieuwe doelstellingen vooral geconcentreerd zijn op het versterken en optimaliseren van deze kernactiviteiten. Kansen en bedreigingen Ook NM Kamp Vught is vatbaar voor de maatschappelijke turbulentie en de ontwikkelingen in het veld, zoals die eerder in dit beleidsplan zijn beschreven. In een bijeenkomst in oktober 2015 hebben Raad van Toezicht, enkele vrijwilligers en het team zich gebogen over een aantal vraagstukken met betrekking tot de toekomst van NM Kamp Vught. Hierbij is getracht de sterke en zwakke kanten te benoemen om van daaruit kansen en bedreigingen in beeld te krijgen. De deelnemers aan deze bijeenkomst konden op een aantal (op basis van eerdere gesprekken vastgestelde) onderdelen per persoon een beperkt aantal voorkeuren aangeven. De historische plek met zijn authentieke elementen, zoals het crematorium, ontbrak nooit in de lijst met sterke punten. Vervolgens werden steevast het gedenkteken voor de kindertransporten, de rijke historische omgeving en het buitenterrein genoemd. Ook werd het museum als open, aangenaam en modern ervaren. De vele activiteiten, de betrokken vrijwilligers, de naamsbekendheid, de uitgedragen boodschap, de in 2013 gerealiseerde barak 1B, de externe communicatie en het op orde hebben van de financiën waren andere vaak genoemde pluspunten. Gelijktijdig werd het niet optimaal benutten van diezelfde omgeving, bijvoorbeeld de route naar de fusilladeplaats, tot de zwakke punten gerekend. Iets meer beleving, meer regie door het bewust aanbrengen van bepaalde accenten en het nog meer uitdragen van persoonlijke verhalen viel ook regelmatig als aanbeveling te beluisteren. Hoewel de meningen duidelijk verdeeld waren, werd regelmatig geopperd dat in en rond

NM Kamp Vught meer in relatie tot de actuele gebeurtenissen in de wereld zou moeten gebeuren. Andere als ‘zwak’ genoemde punten waren meer technisch en organisatorisch van aard: het ontbreken van meertaligheid, de verkeersveiligheid, de werkbelasting van het team, de interne communicatie en de nog altijd sterke financiële afhankelijkheid van de overheden.

- -

Op basis van een analyse van de sterke en zwakke kanten kwam men tot het signaleren van de volgende kansen:

- meer internationale en regionale samenwerking; - een verhoging van het aantal individuele bezoekers door het aanboren van nieuwe doelgroepen; - een nog betere samenwerking met het onderwijsveld; - beter inspelen op de actualiteit; - werken aan een landelijke uitstraling; - het beter benutten van de social media.

Als bedreiging voor de komende beleidsperiode werden genoemd: - de angst dat het gedachtengoed van kamp Vught na ruim 70 jaar dreigt te verouderen

door de snelle ontwikkeling van nieuwe maatschappelijke drama’s; het wegvallen van de eerste generatie; de toename van Nederlanders met een niet-westerse achtergrond die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog anders beleven; op het veld van herinnering komen steeds meer spelers waardoor de onderlinge competitie tussen de diverse instellingen toeneemt; in de 25 jaar van het bestaan van NM Kamp Vught zijn de bezoekersaantallen voortdurend gestegen. Hoeveel kan de capaciteit nog omhoog?; het mogelijk verminderen van de subsidies door de overheden; de afstemming tussen het kleine team en de uitdijende groep vrijwilligers die nodig is om de huidige groei mede mogelijk te maken.

De samenstellers van dit beleidsplan hebben zich rekenschap gegeven van de hiervoor verzamelde, door meerdere mensen genoemde opvattingen over de kansrijke en de mogelijk belemmerende of bedreigende factoren ten aanzien van het functioneren van het NM Kamp Vught. Deze zijn waar relevant en mogelijk verwerkt, en zullen anders zeker van invloed zijn op de nog te schrijven en in 2017 te realiseren beleidsnotities op de diverse deelterreinen.

6. De missie van NM Kamp Vught Op basis van een gedachtewisseling met Raad van Toezicht, team en vertegenwoordigers van de vrijwilligers zijn in een bijeenkomst een aantal sterke en zwakke punten en daaruit voortvloeiende kansen en bedreigingen voor NM Kamp Vught benoemd. Dit heeft ons geïnspireerd tot het volgende mission statement waarmee NM Kamp Vught de komende beleidsperiode in wil gaan:

Nationaal Monument Kamp Vught wil een wezenlijke bijdrage leveren aan het morele bewustzijn in de samenleving door: • de herinnering levend te houden aan concentratiekamp Vught en de lotgevallen van degenen die met deze plek (ook na de oorlog) verbonden raakten. • duidelijk te maken wat de actuele betekenis is van deze materiële en immateriële getuigenissen en wat de verbinding is met de vraagstukken van deze tijd.

De plek waar dit alles zich voltrok, speelt daarbij een hoofdrol. Herdenken is nadenken.

2. Beleidsvoornemens 7. Titel 2017-2021

Nationaal Monument Kamp Vught is in de achterliggende ruim 25 jaren uitgegroeid tot een evenwichtige en volwassen organisatie met een gezonde financiële basis. De pioniersfase is voorbij, de kinderziekten zijn overwonnen en de landelijke bekendheid is gestaag gegroeid. De bezoekersaantallen zijn van jaar tot jaar toegenomen. In 2016 stond de teller op ruim 74.000 bezoekers, waarvan 37.000 jongeren. Maar succes kan ook kwetsbaar maken. De forse jaarlijkse groei van het aantal bezoekers en rondleidingen in de afgelopen beleidsperiode (2010-2015), de fondsenwerving, het restaureren en inrichten van barak 1B, de organisatie van wisseltentoonstellingen, de jaarlijkse herdenkingen en het activiteitenprogramma en tenslotte de feestelijkheden rond het 25-jarig bestaan moesten allemaal gerealiseerd worden met een nauwelijks gegroeide personeelsbezetting en een beperkt budget. In totaal biedt NM kamp Vught werk aan 8,2 FTE’s verdeeld over negen medewerkers. Het aantal vrijwilligers, van groot belang voor de rondleidingen en bezoekersontvangst, is in de afgelopen jaren verdubbeld tot 105.

Om alle activiteiten van de afgelopen jaren te realiseren heeft het team regelmatig onder hoogspanning moeten werken. De druk blijft hoog, omdat naast stijgende bezoekerscijfers ook nieuwe inzet wordt gevraagd ten behoeve van de landelijke en regionale samenwerking. Ook de vrijwilligersinzet was (en is) hoog. De hoge werkdruk en het daardoor voortdurend moeten stellen van prioriteiten heeft geleid tot achterstallig onderhoud in het beheer van gebouwen en collectie en regelmatig tot roofbouw op de draagkracht van de organisatie. Binnen de huidige beperkte personele en financiële kaders heeft NM Kamp Vught de grenzen van de mogelijkheden bereikt. In de nieuwe beleidsperiode moet de aandacht daarom vooral gericht zijn op het formuleren en het afbakenen van de kerntaken en het benoemen van een beperkt aantal haalbare doelen om deze kernactiviteiten te versterken. Met als intern doel de werkdruk beheersbaar te houden en het enthousiasme te behouden. Hier volgt een overzicht van concrete beleidsvoornemens, vooral afkomstig uit voornoemde centrale bijeenkomsten en overleggen, deels buiten deze bijeenkomsten om vastgesteld.

Hoofddoelstellingen

1. Herinrichting en vernieuwing vaste presentatie Al in het vorige meerjarenbeleidsplan stond dit punt hoog op de agenda. De ontwikkeling is echter vertraagd door de tussentijdse restauratie en inrichting van barak 1B in 2012-2013. NM Kamp Vught streeft ernaar om in 2019 een nieuwe vaste presentatie te kunnen openen. Het herdenkings- en herinneringslandschap om ons heen is in verandering. Dit vereist een toekomstbestendige presentatie die als een solide pijler fungeert onder een beleid dat erop gericht is de Tweede Wereldoorlog en zijn gevolgen in Nederland een belangrijk referentiekader te laten blijven. En die als indringende ondersteuning kan blijven dienen bij burgerschapsvorming en bewustwording van de universele waarden en grondrechten waar onze democratische samenleving voor staat. - In de nieuwe meertalige vaste presentatie zullen, nog meer dan nu het geval is, persoonlijke verhalen op de voorgrond staan. - Ook zal nadrukkelijk de verbinding worden gezocht met andere relevante plaatsen in Nederland en daarbuiten. - Daarnaast is, meer dan voorheen, context van belang. Welke plaats neemt het verhaal van kamp Vught in, te midden van de oorlogsgeschiedenis in Nederland? Van Noord-Brabant? - In de nieuwe vaste presentatie zal in ieder geval ook aandacht geschonken worden aan de volgende vragen: op welke wijze verhielden de omwonenden, de ‘omstanders’, zich ten opzichte van deze plek? Wat zegt ons dit verhaal over wie wij mensen zijn? Waartoe wij in staat zijn, zowel in positieve als in negatieve zin? - Een uitdaging is om nieuwe technologieën en museale ontwikkelingen op een passende wijze te integreren in de presentatie en te verbinden met de plek, het authentieke verhaal en authentieke objecten. - Er zal waar mogelijk meer gewerkt worden met originele voorwerpen uit de collectie. Hiermee zal de belevingswaarde van een bezoek worden geïntensiveerd en kan NM Kamp Vught het eigen unieke karakter benadrukken. 2. Jaarprogramma Van oudsher hanteert NM Kamp Vught een motto – herdenken is nadenken - dat benadrukt hoezeer de instelling enerzijds geworteld is in het verleden van de plek die het beheert, anderzijds voortdurend poogt helder te maken waarom dit verleden nog steeds een betekenis heeft in het heden en voor onze toekomst. Dit vindt zijn weerslag voor een deel in de activiteiten die wij organiseren (tijdelijke tentoonstellingen, filmvoorstellingen, lezingen), maar bijvoorbeeld ook in de keuze voor thema’s. Wij zullen alert blijven op relevante actuele ontwikkelingen, discussie en thema’s die te verbinden zijn met de historische plek die wij beheren. In de komende beleidsperiode verbreden wij onze aandacht, door waar mogelijk van het individuele naar het gemeenschappelijke niveau te gaan: van moedige mensen naar moedige samenlevingen.

3. S amenwerking met derden op verschillende niveaus, zoals eerder in dit beleidsplan is beschreven - Dit betekent investeren in een goede relatie en inzetten van de ‘ambassadeurs’ van NM Kamp Vught in onder meer de Beschermers en de Vriendenkring. - Dit betekent ook aandacht voor een versterking en vanzelfsprekende NMKV-bijdrage van het landelijke (Platform) en regionale (Crossroads) netwerk. - Hier past ook het aansluiten bij initiatieven met het doel om aanbodketens te realiseren op het terrein Tweede Wereldoorlog-heden. Mogelijkheden zien wij in de aansluiting bij bestaande aanbodketens, zoals de Liberation Route Europe. Hier werken wij graag aan mee en zien met name de internationale marketingaspecten als een kans. - Ook zijn er ideeën om een ‘vervolgingsroute’ en een ‘verzetsroute’ op te zetten. NM Kamp Vught ziet goede mogelijkheden en aanknopingspunten om in deze trajecten een rol te spelen. Dit illustreert overigens ook de veelzijdige achtergrond van de geschiedenis van kamp Vught. Als doorgangskamp voor joden én concentratiekamp staat het verhaal van kamp Vught zowel voor uitsluiting en vervolging, maar ook voor terreur en ontkenning van mensenrechten. - Lokaal zal de samenwerking met de Gedenkplaats Haaren en organisaties rondom het gijzelaarskamp in Sint-Michielsgestel rondom het thema ‘gijzelaars’ worden geïntensiveerd en ook geconcretiseerd. Dit laatste kan bijvoorbeeld concreet vorm krijgen in daadwerkelijke verbinding door middel van een route of anderszins, van deze drie dicht bij elkaar gelegen locaties. - Realiseren van een vaarroute over het Drongelens Kanaal tussen ’s-Hertogenbosch en NM Kamp Vught, zoals ook reeds in het vorige meerjarenplan is beschreven. - De ook in het vorige beleidsplan al genoemde wens om waar mogelijk intensiever samen te werken met instellingen in het buitenland en vriendenkringen in Nederland zal worden voortgezet. Nieuw was in 2016 de voor het eerst in samenwerking door NM Kamp Vught en COVVS geregisseerde jaarlijkse herdenking bij het Sachsenhausen-monument in Vught. De hiervoor genoemde mogelijkheden richting Haaren en Sint-Michielsgestel vallen hier ook onder. De beperkte formatiecapaciteit van NM Kamp Vught legt anderzijds wel beperkingen op, met name ook waar het gaat om internationale verbanden. 4. Versterken educatief aanbod In bepaalde perioden van het jaar zijn de capaciteitsgrenzen voor het educatieve aanbod bereikt. In het najaar bestaat nog wel - beperkte - ruimte voor scholen. Naast kwantiteit dient ook kwaliteit een belangrijk uitgangspunt te blijven. - Een ‘doorlopende leerlijn’ (zodat leerlingen niet elke keer hetzelfde horen wanneer ze op verschillende momenten in hun schoolperiode NM Kamp Vught bezoeken), niveaudifferentiatie, een meervoudig aanbod. - De opleiding van bekwame rondleiders is een structureel proces dat veel aandacht krijgt en blijft vragen.

- De verdere ontwikkeling en effectieve implementatie van museumlessen voor barak 1B is ook in de komende beleidsperiode een speerpunt. - In het vorige beleidsplan was nog sprake van een poging tot oriëntatie op het hoger onderwijs. In de afgelopen periode is gebleken dat er vooralsnog meer kansen liggen en vraag is bij het MBO-onderwijs. NM Kamp Vught heeft initiatief genomen tot samenwerking met Koning Willem I-College in ’s-Hertogenbosch. Een samenwerking die verder wordt uitgebouwd. - Uit het voorgaande beleidsplan nemen wij graag de onderstaande voornemens over, die ook in de komende periode onze aandacht zullen vragen: • Voortgezette inspanning spreiding groepsbezoek; • Intensiveren contacten met docenten; • Bereik familiebezoek vergroten; • Als NM Kamp Vught bijdrage leveren aan thema ‘actief burgerschap’. - Het streven is om in 2017 in een nieuw educatief meerjarenbeleidsplan de educatieve kaders en voornemens voor de komende jaren in meer detail te beschrijven. 5. Versterken financiële kaders De financiële basis van Nationaal Monument Kamp Vught is redelijk stabiel, maar zoals eerder vastgesteld ook bron van zorg. Een belangrijk deel van de instandhouding is mogelijk door structurele bijdragen van de overheden: het Rijk (VWS), de Provincie Noord-Brabant, de Gemeente Vught en de Gemeente ’s-Hertogenbosch. - Wij zullen blijven zoeken naar nieuwe subsidiebronnen die voor NM Kamp Vught relevant en aantrekkelijk zijn. Een inventarisatie van de bestaande mogelijkheden en het versterken van de contacten met subsidiënten horen daar logisch bij. - Een manier om structureel te besparen en wellicht zelfs inkomsten te verwerven, is het aanwenden van duurzame energiebronnen en het treffen van energiebesparende maatregelen. Inmiddels zijn onze energiecontracten herzien en geactualiseerd. Daarnaast willen we zo spoedig mogelijk energiebesparende en bedrijfseconomisch gunstige maatregelen treffen, zoals het toepassen van LED-verlichting. Onderzoek zal worden gedaan naar de mogelijkheid tot het plaatsen van zonnepanelen op het platte dak van het hoofdgebouw van NM Kamp Vught. - NM Kamp Vught wil op korte termijn een proeve van een eerste meerjarenbegroting opstellen en onderzoeken of dit een instrument kan zijn voor het lange termijnbeleid. - Uiterlijk 2017 zal een geautomatiseerd boekingssysteem (reeds vermeld in vorige beleidsplan) worden ingevoerd. - Pogingen om in de afgelopen beleidsperiode de ontsluiting en inventarisatie van het bedrijfsarchief ter hand te nemen liepen stuk op het gebrek aan belangstelling van stagiaires. Een nieuwe poging zal worden ondernomen, waarbij ook een betaalde opdracht tot de mogelijkheden moet gaan behoren.

Afgeleide doelstellingen

6. Versterken interne organisatie Zoals eerder geschetst, zijn de afgelopen jaren in termen van output, naamsbekendheid en bezoekerscijfers uiterst succesvol geweest. De formatie van NM Kamp Vught is echter nauwelijks meegegroeid met de toegenomen ambities, alsmede de toenemende externe vraag aan en verwachting ten aanzien van onze instelling. Er zijn met succes pogingen ondernomen om onder meer het technisch beheer van gebouwen en terrein te borgen. Door de smalle basis en de toegenomen druk is de organisatie echter kwetsbaar. De komende jaren zal de interne organisatie nadrukkelijk meer aandacht krijgen. De samenwerking met de vrijwilligers op het terrein van het vrijwilligersbeleid zal door een onlangs in het leven geroepen organisatieplatform op een hoger en professioneler plan kunnen worden getild. Een traject wordt gestart om binnen het team structureel te werken aan verbetering van de onderlinge communicatie en afstemming. - De interne druk kan worden aangepakt door een herinrichting van de organisatie, inzet van externe krachten en vrijwilligers en waar mogelijk meer inzetten van automatisering bij bijvoorbeeld de boekingen. E.e.a. zal op korte termijn nader worden geconcretiseerd. - Mogelijke uitbreiding van de formatie zal in het kader hiervan nadrukkelijk worden onderzocht, evenals de mogelijke dekking van kosten die hiermee gemoeid is. 7. Nieuwe doelgroepen bereiken Meer aandacht voor individuele bezoekers, met verhoogde aandacht voor buitenlandse toeristen, bezoekers met een niet-westerse achtergrond en gezinnen met kinderen. Deels kan dit bereikt worden binnen de eigen mogelijkheden, maar deels zal hiervoor ook geprofiteerd kunnen worden van landelijk en regionaal in samenwerking te ontwikkelen initiatieven. 8. Vooruitdenken en plannen op meerdere niveaus Het ligt in de bedoeling dat er in het verlengde van de vaststelling van een nieuw meerjarenbeleidplan, nieuwe of geactualiseerde versies komen van plannen die alle belangrijke deelterreinen van het werk van NM Kamp Vught bestrijken: • Educatie • Collectie (actualisering) • Jaarprogrammering • Communicatie en marketing 9. Doorontwikkelen van barak 1B In de vorige beleidsperiode is de restauratie en inrichting van deze enige authentieke kampbarak in Nederland voltooid. In de komende beleidsperiode moet deze locatie verder worden ingebed in bestaande en nieuwe (educatieve) activiteiten.

10. Lunettenlaan herinrichten en verkeersveiliger maken NM Kamp Vught vindt het van groot belang om de Lunettenlaan, als verbinding tussen beide barak 1B en het herinneringscentrum, verkeersveiliger te maken én ook de ‘verrommeling’ van het gebied tegen te gaan en te verbeteren. Bestaande overleggen die hierover gevoerd worden, zullen door ons met kracht worden gestimuleerd. 11. Meer inzetten op marketing Een aantal van de constateringen hiervoor gedaan, zou ook consequenties moeten hebben voor een actievere marketing van NM Kamp Vught. Tot heden was NM Kamp Vught vrijwel volledig afhankelijk van ‘free publicity’. - De ambitie is om meer individueel en ook meer internationaal bezoek te trekken. De landelijke en regionale samenwerking lijkt bij uitstek op dit terrein ook kansen te bieden voor NM Kamp Vught. - Daarnaast zal onderzocht worden wat het herinneringscentrum zelf nog actief kan doen om nieuwe bezoekersgroepen te bereiken en meer individuele bezoekers te trekken. Een en ander wordt uitgewerkt in een nieuw communicatie- en marketingplan, waarbij ook gebruik zal worden gemaakt van data uit intern en extern recent publieksonderzoek. Dit plan dient in 2017 te worden gerealiseerd. Rekening moet worden gehouden met extra investeringen om deze marketingambitie vorm te kunnen geven. 12. Structureel versterken historische verbinding Naast structurele activiteiten zoals het stimuleren van onderzoek, verdere professionalisering waar nodig en bijvoorbeeld de afhandeling van (onderzoeks-)vragen, willen wij op dit gebied in de komende periode: - Een databank gevangenen, al genoemd in vorig beleidsplan. Een pilot is eind 2016 opgestart i.s.m. het NIOD en moet in 2017 leiden tot een eerste basis. - Oriëntatie op mogelijkheden om gijzelaarskampen Haaren en Sint-Michielsgestel meer te verbinden met NM Kamp Vught (zie ook ‘samenwerking’). - In de afgelopen periode is vergeefs geprobeerd een groot wetenschappelijk traject van de grond te krijgen voor een eerste grondige archeologische verkenning van het terrein van voormalig kamp Vught. In de komende periode zullen wij waar mogelijk bevorderen dat eindelijk ook van kamp Vught (Westerbork en Amersfoort zijn als zodanig al ‘verkend’) een dergelijk onderzoek beschikbaar komt. - Verdere verdieping van de aanwezige kennis (én collectie) met betrekking tot de geschiedenis van de Duitse burgers uit de Selfkant, collaborateurs en Molukkers. - De basisregistratie in AdLib dient op korte termijn geactualiseerd te worden. Door tijdgebrek zijn de vaste krachten hier in de afgelopen periode niet aan toe gekomen. Daarom zetten wij in op een projectmedewerker die deze inhaalslag kan maken. - Wij willen meer vrijwilligers inzetten bij een aantal specifieke taken op het terrein van de historische informatievoorziening. Onder meer zien wij mogelijkheden hen in te schakelen bij de beantwoording van externe informatievragen. - De collectietoegankelijkheid dient verder geoptimaliseerd te worden met het oog op te realiseren nieuwe vaste presentatie. - Uiterlijk 2017 zal het collectieplan geactualiseerd worden.

“PROBEER DIEP IN HET HART TE RAKEN ” Toen ik enige tijd geleden Nationaal Monument Kamp Vught weer eens bezocht werd ik het meest getroffen door een groepje schoolmeiden dat, handtas om de arm en mobiel in één hand, ademloos luisterde naar een van de vrijwilligers die bij het kindergedenkteken een verhaal vertelde. Onderzoek leert dat je een verhaal beter onthoudt dan losse feiten. Maar dan moet wat je vertelt wel aan een aantal voorwaarden voldoen. Een verhaal moet betekenis voor je hebben. Je moet je ermee kunnen identificeren. Een goed verhaal heeft sterke karakters.

Moniek Hover, lector Storytelling aan de Efteling Academy van het NHTV

Dat betekent dat ze herkenbaar en geloofwaardig zijn en dat er ruimte is voor ontwikkeling van het karakter zonder dat de verwachting en de geloofwaardigheid in het geding komen. Verder moet de spanningsboog goed zijn en de logica moet kloppen, ook bij een fictief verhaal. En er moet een motorisch moment zijn dat het verhaal in beweging zet. Er is een mop die we allemaal kennen over een konijn, waarbij gevraagd wordt: lust u worteltjestaart? Die vraag zet het verhaal in beweging. Wat veel mensen vergeten bij het vertellen van verhalen, is te zorgen voor een goede resolutie. Daarmee bedoel ik dat een verhaal dusdanig moet worden afgebouwd dat er sprake is van een duidelijk inzicht aan het einde, dat het juiste gevoel blijft hangen. Aandacht voor script en schrijfstijl zal helpen mensen te raken. In Kamp Vught mis ik, echt heel letterlijk, een gezicht. Het boek van Anne Frank lees je meestal als je zelf op die leeftijd bent. Elementen als Anne’s verliefdheid en de mogelijkheid zelf de authentieke locatie te bezoeken geven alle ruimte voor identificatie. Het kindertransport zou het ‘etalageverhaal’ van Kamp Vught kunnen worden, maar dan moet er wel een boodschap van hoop inzitten. Verhalen over kinderen spreken tot de verbeelding. Ook in ellendige situaties zijn er vaak mensen die elkaar gaan helpen. De boodschap kan dan zijn: menselijkheid overwint uiteindelijk want mensen blijven voor elkaar opkomen. Er moet vanuit een verhaal een verrijking overblijven die je meeneemt naar huis. De verhaallijn en de resolutie zijn in dit geval heel belangrijk. De stap daarna kan zijn: en dit mag nooit meer gebeuren. Voordat mensen gaan beleven, moet je ze wel zover krijgen dat ze komen. Er is in de samenleving sprake van rematerialisering. Festivals doen dat met succes. Dat je van tevoren een sleutel opgestuurd krijgt voor een bepaalde activiteit. Kamp Vught zou ook met een ‘give away’ kunnen werken. Een soort bidprentje waarbij je postuum iemand leert kennen en hem of haar koestert. Segmenteren is ook van belang: voor wie wil je interessant zijn en hoe benader je dat: bijvoorbeeld de verhalen over NSB-kinderen of de Duitse burgerevacués. In barak 1B is dat heel goed aangepakt. Mijn advies is: blijf op microniveau werken, probeer diep in het hart te raken, zoek innovatieve manieren van marketing - los van websites en andere geijkte kanalen – en probeer de wieken internationaal uit te slaan.

2011 S electie van projecten en activiteiten — 2016 Naast deze algemene resultaten, presenteren wij hieronder per jaar de belangrijkste projecten en activiteiten. Voor alle jaren geldt, dat door het jaar heen ook altijd diverse lezingen en bijzondere bijeenkomsten, speciale rondleidingen (speciaal de jaarlijkse zomerrondleidingen op het kazerneterrein), de jaarlijkse Vriendendag, Beschermerslezing, themaweekenden, herdenkingen, filmvoorstellingen en andere activiteiten plaats hebben die hier ongenoemd blijven. Meer gedetailleerd zijn deze uiteraard beschreven in de jaarverslagen.

2011: - Expositie ‘The men who killed me’ (1 februari t/m 28 maart), i.s.m. stichting Mukomeze over het lot van overlevenden van de genocide in 1994 in Rwanda. - Diverse films, onder meer in samenhang met voornoemde expositie. - Expositie (hal): ‘Post uit de vergetelheid’ (14 februari t/m 18 april), indrukwekkende verzameling postkaarten en brieven uit kampen en getto’s. - Expositie ‘Krabbels en Klodders: de bezetting in unieke strips’ (31 maart t/m 23 mei), i.s.m. Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 te Groesbeek. - Expositie ‘Alle kinderen, ze zijn weg. Kamp Vught, juni 1943’ (5 juni 2011 t/m 8 januari 2012); grote expositie over de kindertransporten vanuit kamp Vught (plus enkele herplaatsingen bij

musea elders in het land). - Herdenkingen op 4 mei en op 5 juni (kindertransporten). - Expositie (hal) ‘Bajesbeelden - ontsloten kunst uit de Peniteniaire Inrichtingen Vught’ (22 juni t/m 29 augustus); in combinatie ook met rondleidingen in de PI. - Toneelstuk ‘Klaartje de Zwarte: alles gaat aan flarden’ (15 en 16 april; 6 en 7 mei; 10 juni). - Diverse acties in het kader van de actie ‘Barak 1B onder dak’. - Benefietmiddag voor Stichting barak 1B: ‘Muziek achter prikkeldraad’ (26 juni in De Toonzaal te ’s-Hertogenbosch). - Srebrenica-herdenkingsactiviteit op 3 juli; filmvertoning in Theater De Speeldoos in Vught.

2012: - Expositie ‘Alle kinderen, ze zijn weg. Kamp Vught, juni 1943’ (verlengd t/m 15 april 2012). - Expositie ‘Ogen van de oorlog’ (11 mei t/m 10 september 2012 – verlengd t/m 9 januari 2013): Foto-expositie met 28 fotoportretten van oud-gevangenen, gekoppeld aan een bijzondere herinnering aan kamp Vught. - Uitgave bijbehorend boek ‘Ogen van de oorlog’ (NB: plus later enkele herplaatsingen bij musea elders in het land en NIOD). - Expositie ‘Doorgestuurd’ in de ontvangsthal (1 juli t/m 26 augustus). - Toneelstuk Merantau/Op eigen kracht (18 maart). In het kader van de samenwerking tussen vier herinneringscentra onder de noemer ‘Gedeeld verleden, gedeelde verhalen’ was deze voorstelling over vier generaties Molukkers voor het eerst in Noord-Brabant te zien. - Theaterhuis Zuid met ‘Het oorlogsjaar 1944’ (20 april, 27 april, 13 mei). - Herdenkingen op 4 mei en op 10 juni (kindertransporten). - ‘Gedeeld verleden, gedeelde verhalen’ (21 juni): voor het eerst organiseerden de vier herinneringscentra een gezamenlijke activiteit rondom die Molukse geschiedenis: het themaprogramma ´Gedeeld verleden, gedeelde verhalen’. Deze dag was het officiële startstein voor de samenwerking, met als uitgangspunt de naoorlogse geschiedenis van de voormalige concentratiekampen waar Molukkers sinds 1951 werden ondergebracht. - Herdenkingsactiviteit ‘Rond Srebrenica’ (8 juli). - Lampionnentocht door Vught (20 november); op de Dag van de Rechten van het Kind organiseerde de werkgroep van Amnesty International in samenwerking met Nationaal Monument Kamp Vught voor het eerst een lampionnentocht door de gemeente Vught.

2013: - Expositie ‘Wally van Hall, bankier van het verzet’ (1 februari t/m 14 april – verlengd tot augustus); expositie van het Verzetsmuseum Amsterdam, aangevuld met verhalen over gevangenen van Kamp Vught die voor het Nationaal Steunfonds werkten. - Muziekvoorstelling ‘Geheim’ met Leoni Jansen (8 februari). Kleinkunstenares Leoni Jansen bracht een voorstelling over haar ‘foute’ vader. - ‘Gedeeld verleden, gedeelde verhalen’ (21 maart) toneelvoorstelling van het Molukse theatergezelschap Delta Dua in het kader van de samenwerking tussen de herinneringscentra. - Realisatie nieuwe vaste expositie ‘Van boven af’ in de voormalige Kommandantur op het Defensieterrein. De expositie is op 3 april geopend. - Herdenkingen op 4 mei en op 9 juni (kindertransporten). - Familievoorstelling ‘Het koffertje van Ida Vos’ (5 mei). - Openluchtvoorstelling ‘Opstand in Sobibor’ (6 juni). - In de maand juni waren in de ontvangsthal tekeningen te zien van Poolse scholieren uit Włodawie (nabij Sobibor) over vernietigingskamp Sobibor. - Expositie ‘Vrouwen van Srebrenica’ (1 juli t/m 31 juli ); in de hal was in juli een foto-expositie geplaatst van de Duitse journalist Sead Husic. - Fietstocht langs plekken van de oorlog (augustus). - Expositie ‘Blik op de oorlog’ (5 september 2013 t/m 9 januari 2014); De eerste overzichtstentoonstelling met werk van oorlogsfotografe Marielle van Uitert. - Lampionnentocht door Vught (20 november ) i.s.m. Amnesty International. - Opening barak 1B (27 november ); na een intensieve voorbereiding kon op 27 november Martin van Rijn, staatssecretaris van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de openingshandeling verrichten van barak 1B. In dit kader is een fotoboekje ‘Barak 1B: restauratie in beeld’ verschenen. - Serie speciale voorbezichtigingen van barak 1B t.b.v. bijzondere doelgroepen: Molukse (oud-bewoners van woonoord Lunetten, Vrienden en Beschermers).

2014: - Expositie ‘Blik op de oorlog - Oorlogsfotografie door Marielle van Uitert’ (verlengd t/m 30 juni 2014). - Expositie ‘Democratiefabriek’ (1 juli t/m 28 september); een interactieve expositie voor kinderen en jongeren. - Expositie ‘Van Drees tot Frank Sinatra: de jaren van wederopbouw na WO2’ (1 oktober 2014 t/m 9 januari 2015); expositie van het Nationaal Bevrijdingsmuseum Groesbeek 1944-1945 over de periode direct na de oorlog. - Besloten herdenking zeventig jaar bunkerdrama (19 januari ). - ‘Gedeeld verleden, gedeelde verhalen’ (23 maart ): meerdere workshops voor kinderen vanaf 10 jaar. - Op zondag 23 maart, twee dagen na de Internationale Dag tegen Racisme en Discriminatie, een interactieve quiz in samenwerking met RADAR. - Toneel: ‘Circus 4 & 5 mei’ (1 en 2 mei), door leerlingen van de Culemborgse school Lek en Linge. - Herdenking 4 mei en herdenking kindertransporten (8 juni). - Workshop door oorlogsfotograaf Marielle van Uitert (5 mei). - Expositie ‘Ogen van de oorlog’ terug in herinneringscentrum. Gezien de vele positieve reacties is de expositie met foto’s van Rogier Fokke in een nieuwe opstelling permanent te zien in de voormalige en heringerichte ‘actualiteitsgang’. - Fietstocht langs plekken van de oorlog (22 mei t/m 25 september). - Presentatie jeugdboek ‘Het Kindertransport’ (8 juni). - Expositie ‘Srebrenica ondergaan - De nasleep van de oorlog’ (hal) (1 juli t/m 31 augustus). - Herdenking 70 jaar ontruiming van kamp Vught (5 september). De herdenking werd live uitgezonden door de NOS en Omroep Brabant. - Boekpresentatie ‘Het hele leven is hier een wereld op zichzelf’, Marieke Meeuwenoord (5 september) De eerste wetenschappelijke monografie over kamp Vught verscheen bij De Bezige Bij. - Boekpresentatie fotoboek ‘Noord-Brabant in de Tweede Wereldoorlog’ (14 september). - Koninklijk Concertgebouworkest (26 oktober). Zeven musici speelden als eerbetoon werken van

34 34

Marius Flothuis, componist en oud-gevangene van het kamp. - Boekpresentatie (26 oktober) ‘Ze bouwen daarginds een concentratiekamp’ van Bert Oomen. 2015: - Expositie ‘De Goelag. Terreur en willekeur in de Sovjet-Unie’, over het systeem van Sovjet-Russische concentratiekampen (27 juni tot en met maart 2016). - Boekpresentatie Museumgids barak 1B tijdens Vriendendag - 25 jubileum NM Kamp Vught, talrijke activiteiten: Buitenpresentatie met fotoborden (1 april t/m 8 juni); feestavond voor (oud-) vrijwilligers, (oud-) bestuursleden en (oud-)medewerkers (17 april); Relatiemiddag voor Beschermers en zakenrelaties (24 april); reünie oud-stagiaires Aktion Sühnezeichen Friedensdienste (ASF, 21-23 augustus); theatervoorstellingen Stichting Droomproducties; ’Sneeuw op het prikkeldraad’ (30 april (première), 1 en 2 mei) en ‘In het spoor van ooggetuigen’ (tweemaal daags op 5 mei (première), 26 juli, 6 en 20 september, 9 oktober en 18 oktober (Museumkidsweek); symposium ‘Omstanders. Wegkijken of ingrijpen?’ (november); collage affiche-wand in museumcafé; presentatie met ‘de 100 mooiste bezoekersreacties’. - Benefietconcert Theater De Speeldoos & Orkest Toermalijn (26 april). - Samenwerking Theater aan de Parade in ’s-Hertogenbosch en de philharmonie zuidnederland (26 april).Voor Theater aan de Parade is tevens een kleine expositie ontwikkeld onder de naam ‘Muziek in de kampen’. Na afloop van het concert werd voormalig gevangene Joke Folmer geïnterviewd door journalist Theo Verbruggen. - ‘Gedeeld verleden’: workshop familiegeschiedenis schrijven. - Gedenktegels (2 en 3 mei): i.s.m. het Vughts Museum heeft NM Kamp Vught het initiatief genomen om in Vught voor de voormalige woonhuizen van joodse inwoners die werden weggevoerd en nooit meer terugkeerden gedenktegels te plaatsen. Deze plaatsing werd gekoppeld aan een eerste editie in Vught van ‘Open Joodse Huizen’. - Herdenking 4 mei en herdenking kindertransporten op 7 juni.

2016: - Boekpresentatie verhalenbundel ‘Moed: verhalen van gewone mensen in ongewone omstandigheden’ i.s.m. Uitgeverij Balans (24 januari). - Expositie ‘Geen nummers maar Namen’ in hal (1 maart t/m 31 mei) met publiekspresentatie van nieuwe biografieën van gevangenen op 24 maart. - In Nationaal Monument Kamp Vught was een expositie die het leven van Roosje Glaser belichtte (15 april t/m 8 januari). Op 10 maart verscheen het boek ‘Dansen met de vijand. Het oorlogsgeheim van tante Roosje’ van Paul Glaser bij Uitgeverij Cargo/De Bezige Bij. Vervolgens was vanaf 30 maart in ruim 30 theaters de gelijknamige muziektheatervoorstelling van Janke Dekker Producties. - Molukse dag: een speciale middag in het teken van de geschiedenis van Molukkers in Nederland. In 2016 was het exact 65 jaar geleden dat ruim 12.500 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen voet aan wal zetten in Nederland (19 maart). - Boekpresentatie ‘Het Philips-meisje van Kamp Vught’ van Sanne van Heijst, Uitgeverij Atlas Contact (22 april). - Reprise toneel ‘Sneeuw op het prikkeldraad’ van Stichting Droomproducties (31 maart en 1 april). - Theater ‘Ik ben er nog’ van Debby Petter op buitenterrein (29 april). - Première oorlogsdocumentaire ‘De reis van Van Eijsden’, een zoektocht naar het lot van een overgrootvader, i.s.m. regisseur Berend Katz (1 mei). - Op 3 mei werd bekend dat het herinneringscentrum de BankGiro Loterij Museumprijs won met het hoogste aantal stemmen van de drie genomineerden. - Herdenking (4 mei) en herdenking kindertransporten vanuit Kamp Vught (5 juni) met film ‘Twee zusjes met één naam: Judith’ over Judith van Geens, i.s.m. Stichting Sobibor. - Theatrale rondleiding voor kinderen ‘In het spoor van ooggetuigen’ (5 mei) door Stichting Droomproducties. - Fietstocht langs plekken van de oorlog door Vught (donderdag vanaf 26 mei t/m 29 september). - Audiotour gereed in Nederlands, Engels en Duits voor individuele bezoekers (vanaf 7 juli).

- Toneel ‘Anna’s oorlog’ (24 juli en 21 augustus) door verhalenverteller Marjo Dames naar het boek van Beatrijs Nolet. - Expositie ‘Vergeten getuigen’ van kunstenares Trees de la Marche, in het kader van de herinnering aan de val van Srebrenica in 1995 (juli). - Expositie ‘Waarom schrijf je me niet: Post uit de vergetelheid’ van Lotty Veffer Foundation (1 augustus tot 12 september). - Herdenking transport Vught - Sachsenhausen in 1944 (9 september), voor het eerst gezamenlijk georganiseerd door Nationaal Monument Kamp Vught, Basisschool De Springplank en het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) en de Gemeente Vught. - Toneel ‘Wie de f*** is oom Jo?’ van actrice Carolien van den Berg over het oorlogsverleden van haar familie (20 oktober). - Maand van de Geschiedenis, thema ‘Grenzen’ met theatrale vertelling ‘In het spoor van ooggetuigen’ voor kinderen (16 oktober) en in de ontvangsthal een presentatie van ontwerper Joram Raaijmakers (17 t/m 31 oktober ), die onderzoek deed naar wachttorens in diverse landen met presentatie op 23 oktober 13.00 uur over zijn project ‘Architecture of control’. - Studiedag ‘Storytelling’ in het kader van samenwerking ‘Crossroads’ (22 november) - Avond rond thema ‘Moed’ in Lambertuskerk Vught met Kees Schuyt en Tony van der Meulen (25 november).

35 35

Bijlage 1: Organisatie anno 2017 Medewerkers Rien van Echteld – financiële zaken (8 uur) Jeroen van den Eijnde – directeur (36 uur) Jessica Gommers – secretariaat (27 uur) Brigitte de Kok - medewerker collectie en documentatie (24 uur) Francesca Merz – stagiaire Aktion Sühnezeichen Friedensdienste Wim Mosink – huismeester, techniek (36 uur) Cecile Post – educatief medewerker (32 uur) Liesbeth Prijt – operationeel manager (32 uur) Marek Sengers – medewerker jaarprogramma & beheer (36 uur) Anja Spaninks – publiciteit, jaarprogramma, museumwinkel (34 uur) Raad van Toezicht De heer mr. W. Louwers - voorzitter Mevrouw mr. dr. M. van Toorenburg – vice-voorzitter De heer T. van den Brand – lid De heer drs. R. Kok - lid De heer ing. M. van der Linden - lid De heer ing. J. Nijhof - lid Mevrouw Y. van Straten - lid Curatorium De heer dr. A.H.G. Rinnooy Kan (voorzitter) De heer W.I.I. van Beek De heer prof. Dr. J.C.H. Blom De heer drs. H.J.G. Hendriks De heer mr. F. Houben De heer A. van Liempt De heer mr. E.J. Numann Mevr. mr. Y.C.M.T. van Rooy De heer dr. H.H.F. Wijffels Bestuur Stichting Beschermers van Nationaal Monument Kamp Vught De heer R. Almering MBA - voorzitter De heer M. Bozon MBA - lid De heer drs. C. Graafsma De heer mr. J. Swinkels - penningmeester De heer T. Verbruggen - lid

Vrijwilligers (stand februari 2017) Henk Beerens Robert Herbschleb Mieke van der Pas Léonie Beelen Mariet Hermans Ank Patty Margo Becht Jan Hijna Gijs Pannekoek Marion Bekkers Hannie Hirsch Louise Parihala Janneke de Bekker Teun Holla Ans Penninx Henca Boeijen Heidi Holle Wil Peters Annellies Bom Henri de Hont Piet Pruijssers Jacques Bom Ed Hooghiem Colette Pulles Koos Theuws Corine Jansma Pieter van der Schoot Monique van den Brink Mini Jolink Jeanne van der Schoot Ans van Brunschot Bart Joosten Rikie Schuurmans Rien Buijs Annemieke Kamoschinski Liesbeth Sidler Willia van Dinther-Beerens Tonny van Kessel Joke Silooy Bep Brekelmans Jeannette Klaasing Jeanne Slijters Toos Brouwers-Nefs Sjaak de Kleijn Ad van Sprang Ad Cornel Germaine Kleijne Wim Stam Anne de Die Henk Klösters Christien van der Steen Wilna van Diedenhoven Mieke Kolster Bert van Thiel Nicoline Domenie Ellen Kooyman Herman Tolboom Peter Domenie Hans Kranenbarg Gerrie Vastenburg Paul Drion Annemieke van Krevel Eddie van de Ven Renate van Drunen Nicolette Kroezen Jan van de Ven Paula Dupont Marijke Krijbolder Tanny van de Ven Frits van Engelen Jan Kuijpers Henny Visker-Claasen Jos van Engelen Jos van Limpt Loes Verhagen Gonny van Esch Huub van der Linden Ben Vrieling Ferry van Extel Maj-Britt Louwers-Vincken Marjo Vrieling René Ficq Wilmy Luiten Wil Vreeburg Dilly Gelderman Brigitte Lutters Hugo Wesselo Ingrid van Geene Pim Mesker Suzanne van Wiggen Annie Gosma-van de Aker Annelies Mol Ank van Wilgenburg Gerrie de Goey Kees van den Nieuwenhuizen Henriette Wijnen Ida Gunning Christel Nieuwkoop Arie Wolfert Margot van den Ham-ten Have Jacqueline Odijk Marijke Wouda Han Hamers Bert Oomen Petra van der Zwan Han van der Heijden Piet Oomen Fien van der Zee

Bijlage: 2 Bezoekers 2016 Overzicht van aantallen en type bezoekers van NM Kamp Vught in 2016

OVERZICHT VAN AANTALLEN ENjaren, T YPEmede BEZOEKERS In 2016 steeg het aantal bezoekers t.o.v. voorgaande door de toekenning VAN NM KAMP VUGHT IN 2016 van de Museumprijs. Bezoekers van NM Kamp Vught zijn voornamelijk hoger opgeleid

In 2016 steeg het aantal bezoekers t.o.v. voorgaande jaren, mede door de toekenning van de Museumprijs. Bezoekers van NM Kamp Vught zijn voornamelijk hoger opgeleid en afkomstig neemt steeds toe, hiervan uitjaar. Noord-Brabant. uit nog Noord-Brabant, 56%62% is vrouw, leeftijd komt vanaf 10 Ook het aantal groepsbezoeken neemt nog steeds toe, 62% hiervan komt uit Noord-Brabant.

en afkomstig uit Noord-Brabant, 56% is vrouw, leeftijd vanaf 10 jaar. Ook het aantal groepsbezoeken

56%

44%

Totaal aantal bezoekers incl. Museumkaarthouders (8493 in 2016 resp. 1.389 in 2015)

82.499

Aantal betalende bezoekers totaal

23.585 Bezoekers met vrij entree 18-

37.463

Bezoekers met vrij entree 18+

12.958 Totaal aantal rondleidingen (incl. op zondag, vakantie en kazerne)

1.898

Totaal aantal geboekte rondleidingen

1.731

Aantal rondleidingen aan scholen

1.485

HERKOMST GROEPEN 2016 Noord-Holland 2%

Limburg 3%

Zuid-Holland 9%

Gelderland 6%

Zeeland 1% Utrecht 3% België 2% Duitsland 2% Groot-Brittannië 4% Onbekend 2% Overig 1% – Flevoland 0% – Groningen 0% – Overijssel 0% – Canada 0% – Verenigde Staten 0% – Frankrijk 0% – Ierland 0%

Noord-Brabant 66%

RONDLEIDINGEN PER SOORT GROEP 2016 VWO 5% HAVO 9%

Overige jongeren 8% Overige volwassenen 7%

VMBO 18%

Basisschool 38%

Overig15% – speciaal onderwijs 3% – mbo 4% – hoger onderwijs 1% – senioren 1% – vrouwengroepen 1% – personeel 3% – geuniformeerden 1% – familie 1%

Het gaat hier om het aantal gezelschappen naar herkomst, het aantal rondleidingen per gezelschap kan wisselend zijn.

Bijlage: 3 Gebruikte bronnen en literatuur

Visie 2020: Toekomstverkenning musea en herinneringscentra WO2. Rapport Versterking van de herinnering WO-II, geschreven namens de Commissie Versterking herinnering WO II, onder voorzitterschap van Job Cohen, 27 maart 2015. Rapport WOII-erfgoed in Noord-Brabant, Versterken door Verbinden Op weg naar 2019 75 jaar bevrijding Zuid-Nederland, juli 2015 (NHTV). Max Meijer, Waarden delen, Beleidsplan 2012 - 2014 Stichting Musea en Herinneringscentra 40 – 45, 2012.

Colofon © Nationaal Monument Kamp Vught 2017 Samenstelling en teksten: Clemens Graafsma en Jeroen van den Eijnde Foto’s: Paul Jespers (pag. 20), Patricia Börger (pag. 21), Romy Fernandez (pag. 32), overige foto’s Jan van de Ven Illustratie pagina 38, 39 Neon Ontwerpers; ROOntwerpers Grafisch ontwerp: Nadja Drozdz-van Hoek; Drozdz Design Nationaal Monument Kamp Vught Lunettenlaan 600 5263 NT Vught 073-6566764 nmkampvught.nl Facebook “f ” Logo

CMYK / .eps

Facebook “f ” Logo

CMYK / .eps

NM Kamp Vught

Kamp Vught NM

Nationaal Monument Kamp Vught | Lunettenlaan 600 | 5263 NT Vught | 073-6566764 | nmkampvught.nl