Wegwijs in de budget- en schuldhulpverlening

WEGWIJS IN DE BUDGET- EN SCHULDHULPVERLENING

“Wij

lenen vaak van de toekomst om de schulden van het verleden te betalen.”

Kahlil

Gibran (1883-1931)

Inhoudstafel

Schuldenlast treft steeds meer alle lagen van de bevolking, en ook steeds meer jonge gezinnen. Niet minder dan 56.175 Vlaamse gezinnen waren in 2019 in begeleiding voor budget- of schuldhulpverlening.

De maatschappelijke context van schulden en schuldenlast is erg complex. Het is een samenspel van economische, sociale en politieke factoren. Schulden en schuldenlast zijn structurele fenomenen. We leven vandaag, zeker in de westerse wereld, in een mondiale en complexe consumptiemaatschappij. Wanneer een huishouden de betalingen van zijn vaste lasten en/of lopende afbetalingen niet meer kan nakomen, ontstaan achterstallen en schulden. Als een huishouden in een situatie van blijvend onvermogen verkeert om zijn achterstallen en schulden te betalen, is er sprake van schuldenlast.

Schulden op alle levensdomeinen

Consumentenkrediet en hypotheken zijn een belangrijk deel van de schuldenpot en schuldenlast van gezinnen en alleenstaanden. Maar ook elektriciteit en gas, belasting op inkomen en taksen, huur en andere huisvestingskosten, telefoon/gsm, water, alimentatie, gezondheidskosten, verdedigingskosten, terugbetaling aan OCMW’s, verzekeringen … keren steevast terug.

Schulden en schuldenlast zijn niet nieuw. OCMW’s en CAW’s hebben in het kader van hun wettelijke opdrachten altijd al aan budgetbegeleiding en budgetbeheer gedaan. De Wet op het consumentenkrediet en de erkenningsvoorwaarden om aan schuldbemiddeling te mogen doen, hebben een extra dimensie gegeven aan de schuldbemiddeling zoals die historisch al gebeurde in het kader van budgethulpverlening binnen OCMW’s en CAW’s.

De wetgever heeft voor de schuldbemiddeling duidelijk gekozen voor de formule van een tandem bestaande uit een maatschappelijk werker en een jurist of advocaat. Dit met het oog op de combinatie van sociaal-agogische deskundigheid en juridische expertise. Schuldbemiddeling blijkt een complex gebeuren dat vanuit meerdere contexten, in samenhang met elkaar, bekeken en begrepen moet worden.

Colofon

vzw SAM, steunpunt Mens en Samenleving vzw

Turnhoutsebaan 139a

2140 Antwerpen

robin.vantrigt@samvzw.be www.samvzw.be

© Uitgeverij Politeia nv

Keizerslaan 34

1000 Brussel

Tel. (02) 289 26 10

info@politeia.be www.politeia.be

Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Een schuldbemiddelaar staat voor een boeiende maar ook moeilijke taak. Hij werkt steeds op het knooppunt van vele belangen en moet hierbij het delicate evenwicht zien te vinden tussen het afbetalen van schulden en het bevorderen van het menswaardig bestaan van de schuldenaar.

Het Handboek Schuldbemiddeling en SAM vzw

Het Handboek Schuldbemiddeling, een samenwerking tussen SAM vzw en Politeia, is hét referentiewerk voor budget- en schuldhulpverlening in Vlaanderen. Een reeks vastbladige handboeken en een online platform waarbij een team van vakspecialisten en -practici waakt over de kwaliteit van de content en de actualisering van de informatie. Een greep uit de onderwerpen die aan bod komen: partijen en actoren, soorten schulden, schuldendelging, invordering van schulden, collectieve schuldenregeling, zelfstandigen en schulden, bescherming van de consument, kredietschulden, bankdiensten en verzekeringen, huurschulden, schulden uit nutsvoorzieningen, gezondheidsschulden, schulden ten aanzien van de overheid en grensoverschrijdende aspecten. De boekdelen worden stuk voor stuk gestoffeerd met belangrijke rechtspraak, voorbeelden en praktijktips.

Wat doet SAM?

• ondersteunt budget- en schuldhulpverleners en organiseert opleidingen, en verleent informatie en juridische en methodische ondersteuning aan budget- en schuldhulpverleners.

• geeft juridisch advies op maat aan budgeten schuldhulpverleners. Mail je vraag – met bijlagen – naar: helpdesk.schuldbemiddelaars@samvzw.be

• doet aan onderzoek en registratie. SAM biedt wetenschappelijke kennis over schuldenproblemen aan en verwerkt de registratiegegevens van de erkende instellingen voor schuldbemiddeling in Vlaanderen en voeren de communicatie errond.

• doet aan beleidswerk. SAM signaleert structurele knelpunten aan de bevoegde overheden en andere instanties.

• informeert over schulden: aan burgers met schuldenproblemen en aan organisaties die occasioneel te maken hebben met cliënten met schuldenproblemen.

De complexiteit van schuldbemiddeling

Sarah Forsyth

Een cliënt met een doos vol ongeopende enveloppen en vraag om hulp, de keuze voor de meest passende vorm van hulpverlening (budgetbeheer, budgetbegeleiding of bewind?), een loonfiche met beslag (of is het loonsoverdracht?), een aanplakking van de gerechtsdeurwaarder, een aanmaning door een incassokantoor met tal van hoge kosten, een beschikking van toelaatbaarheid, een opgezegd krediet, een ziekenhuisfactuur van meer dan twee jaar oud, de niet of wel kwijtscheldbaarheid van schulden, een (dreigende) uithuiszetting, onbeperkt uitstel van betaling van een belastingschuld, aangifte van schuldvordering of boedelschuld, alimentatievorderingen …

Of je nog maar pas aan de slag bent als schuldhulpverlener/schuldbemiddelaar of reeds enkele jaren ervaring hebt, je zal altijd je weg zoeken binnen de complexiteit van de schuldbemiddeling.

Basisopleiding schuldbemiddeling

De basisopleiding schuldbemiddeling van SAM vzw zal je alvast een goede start geven en je inzichten laten verwerven in diverse praktijken van de schuldbemiddeling. Het Handboek schuldbemiddeling, samengesteld door en voor budget- en schuldhulpverleners, is daarbij ook een absolute must voor je praktijk!

De basisopleiding schuldbemiddeling is (in de eerste plaats) bedoeld voor alle budget- en schuldhulpverleners van de OCMW’s, CAW’s en samenwerkingsverbanden in Vlaanderen. Deelnemers die de opleiding succesvol beëindigen, bekomen een attest waarmee ze de erkenning van hun werkgever in orde kunnen brengen.

Over de editor

Sarah Forsyth werkt sinds 2009 als juristeschuldbemiddelaar bij verschillende erkende diensten voor schuldbemiddeling zowel in Vlaanderen als Brussel.

Ze is sinds 2017 werkzaam binnen het OCMW Kortrijk, waar ze instaat voor de dienst Collectieve schuldenregeling en de technisch-juridische ondersteuning binnen de Kenniscel. Ze is tevens een ervaren docente met stevige roots in de praktijk van de schuldbemiddeling en heeft in 2022 Skye and Mooney Consultancy opgericht, waar ze haar uitgebreide expertise deelt.

“Of je nog maar pas aan de slag bent als schuldhulpverlener/ schuldbemiddelaar of reeds enkele jaren ervaring hebt, je zal altijd je weg zoeken binnen de complexiteit van de schuldbemiddeling.”

Juridische grondregels over schulden

Partijen, ontstaan en tenietgaan en de invordering van schulden

Dit boekdeel, dat mag worden gezien als het eerste deel van de reeks, behandelt juridische grondregels en basisinformatie over het ontstaan, het tenietgaan en de invordering van schulden.

In het eerste deel komen de partijen aan bod en hun verschillende hoedanigheden: de schuldenaar (bv. contractspartij, borgsteller, gehuwde partner, erfgenaam), de schuldeiser (al dan niet met een voorrecht) en andere actoren zoals het incassokantoor, de gerechtsdeurwaarder en de advocaat. Ook focust het op oplossingen voor de persoon die niet kan of wil instaan voor het beheer van zijn vermogen (lastgeving, budgetbeheer, zorgvolmacht en voorlopig bewind).

Het tweede en derde deel bespreken algemene juridische principes (uit het Burgerlijk Wetboek) over het ontstaan van geldige verbintenissen en hoe deze tenietgaan. Bijzondere aandacht gaat uit naar het stelsel van de verjaring.

Het vierde deel behandelt de invordering van schulden: de minnelijke invordering, het inschakelen van het gerecht en alternatieven hiervoor, de gerechtelijke invordering via beslaglegging en bijzondere invorderingswijzen zoals de loonoverdracht. Als laatste worden algemene regels besproken die hierbij gelden als ze een grensoverschrijdend karakter (binnen de Europese Unie) hebben.

Over de editors

Sarah Forsyth (zie vorige pagina).

Eveline Baeten is Kandidaat-Gerechtsdeurwaarder bij gerechtsdeurwaarderskantoor GDW-Gent.

Carmen Vandemaele is juriste juridische dienst – referent ethiek bij Welzijnshuis Waregem.

Collectieve schuldenregeling & zelfstandigen en schulden

Célestine Wielfaert is juriste-schuldbemiddelaar en familiaal bemiddelaar bij Welzijnshuis Waregem.

Menswaardig bestaan

Laurence De Vijlder

Van opleiding ben ik juriste, met een aanvullende opleiding bedrijfseconomie. Na ervaring te hebben opgebouwd in de financieel-economische sector, heb ik er bewust voor gekozen mijn kennis en ervaring verder in te zetten binnen de sociale sector en ben ik op deze manier reeds sinds 2002 werkzaam als jurist-schuldbemiddelaar voor een feitelijke vereniging van 12 OCMW’s in de regio Zuid-Oost-Vlaanderen.

OCMW-schuldbemiddelaars werken volledig onafhankelijk, maar werken ook nauw samen met de maatschappelijk werkers van de sociale dienst. De tandemwerking jurist-maatschappelijk werker biedt de mogelijkheid om breed te werken: er wordt evenveel aandacht besteed aan de oorzaken van de schuldenlast als aan de oplossing van de schuldenlast zelf, er wordt veel geïnvesteerd in de begeleiding van verzoekers-schuldenaars doorheen de collectieve schuldenregeling en er wordt aan nazorg gedaan. OCMW-schuldbemiddelaars gaan bij uitstek voor deze multidisciplinaire aanpak van de schuldenproblematiek en richten zich daarbij op de zwaksten in onze samenleving. Hierin ligt de meerwaarde van een OCMW-schuldbemiddelaar, met name de continue aftoetsing van de wettelijke bepalingen van de wet collectieve schuldenregeling aan het criterium ‘menswaardig bestaan’, een begrip dat in de wet op de collectieve schuldenregeling een belangrijk element vormt én centraal staat in de OCMW-wet. Het OCMW heeft hiervoor de nodige expertise en ervaring, alsook de openheid in huis om elke cliënt onbevooroordeeld tegemoet te treden, te wijzen op rechten én plichten en te motiveren, steeds emancipatorisch werkend om samen met de schuldenaar naar oplossingen te zoeken voor alle problemen die zich ‘en cours de route’ stellen.

Het aantal nieuwe aanvragen collectieve schuldenregeling in Vlaanderen daalt gestaag, maar uit de gegevens basisregistratie van de erkende instellingen voor schuldbemiddeling blijkt dat de complexiteit van de dossiers toeneemt en dat het juist de meest zwakken zijn die, geconfronteerd met deze multiproblematieken, hun heil zoeken in de collectieve schuldenregeling. Het is belangrijk dat OCMW-schuldbemiddelaars deze taak blijven opnemen.

Over de editor

Laurence De Vijlder is juriste-schuldbemiddelaar en diensthoofd van de feitelijke vereniging ‘Regionale dienst voor schuldbemiddeling Vlaamse Ardennen’.

“De meerwaarde van de OCMW-schuldbemiddelaar ligt in de continue aftoetsing van de wettelijke bepalingen aan het criterium ‘menswaardig bestaan.”

Bindkracht

Tessa Allewaert

Van opleiding ben ik licentiaat in de rechten en daarna behaalde ik de titel van advocaat na mijn stage aan de Balie te Kortrijk. Sinds 2008 werk ik voor de lokale overheid in hoofdberoep, initieel rond lokale handhaving en integrale veiligheid, maar ik geef ook les bij diverse scholen en schrijf regelmatig mee aan artikelen of boeken omtrent de materie waar ik op dat moment het meest werkzaam in ben. Door de switch van veiligheid naar hulpverlening in 2016 wou ik graag terugkeren naar de reden waarom ik rechten heb gestudeerd: de burger helpen.

Tijdens mijn stage aan de balie kwam ik reeds in aanraking met de collectieve schuldenregeling. Toen ik in OCMW Roeselare startte, ging er voor mij een wereld open. Mijn visie op de mens an sich, de kennismaking met de methodiek ‘bindkracht’ en de toepassing daarvan op de schuldenaren in collectieve schuldenregeling, zorgen voor mooie resultaten in deze dossiers. Naast de schuldenaren hebben we ook een belangrijke communicatieve taak naar de schuldeisers toe. De schuldeisers zijn evenzeer klanten in deze procedure en stellen meer en meer vragen over de minnelijke aanzuiveringsregeling, de uitbetaling, enzovoort. Als OCMW-schuldbemiddelaar zijn wij even onafhankelijk als andere schuldbemiddelaars, alleen merk ik dat zowel voor de schuldenaren als voor de schuldeisers onze werkingsstructuur niet altijd duidelijk is. Het is niet omdat iemand in hetzelfde OCMW een budgetbeheerder heeft op een andere dienst, dat die meer extra’s toegestaan wordt dan bij een advocaat. Het doel van de wet wordt bij iedere beslissing afgewogen aan het menswaardig bestaan van de schuldenaar en zijn gezin, maar ook aan de belangen van de schuldeisers. OCMW Roeselare is niet voor niets een erkende dienst voor schuldbemiddeling en het verder werken aan onze profilering en de kenbaarheid daarvan bij onze partners staat op het programma om de voormelde onduidelijke onpartijdigheid te doen plaatsmaken voor erkenning van onze professionele onafhankelijkheid.

Ondernemers in moeilijkheden

De richtlijnen die sinds 1/1/2022 via een vademecum worden uitgestuurd van de arbeidsrechtbank voor al haar afdelingen, zijn een verbetering van de huidige werking. Uniforme ereloonstaten en modellen en jaarlijkse rapportering aan de arbeidsrechtbank van al onze dossiers met bijhorende feedback zorgen voor een professionalisering van deze procedure. Dit vademecum, samen met de audit die werd uitgevoerd op de arbeidsrechtbanken, kan de samenwerking en de efficiëntie alleen maar ten goede komen. De invoering van het digitaal platform tussen de arbeidsrechtbank, de schuldeisers, de schuldenaars en de schuldbemiddelaar (genaamd JustRestart) dat verwacht wordt in de loop van 2023, kan een mooi sluitstuk worden in deze stap richting modernisering van de procedure. Mochten de doorgegeven signalen vanuit de praktijk nu nog resulteren in een grondige herziening van deze wet, dan komt het helemaal goed.

Over de editor

Tessa Allewaert is juridisch stafmedewerker en diensthoofd-schuldbemiddelaar bij de Regionale dienst voor schuldbemiddeling Zuid-West-Vlaanderen (een samenwerking tussen 8 OCMW’s sinds 1999: Roeselare, Staden, Hooglede, Moorslede, Lichtervelde, Pittem, Ingelmunster en Meulebeke).

Hanne Onraedt

Begin dit jaar was volgende krantenkop te lezen: “Na corona en de energiecrisis dreigen de loonindexeringen de kleine ondernemers de genadeslag te geven.” De geldreserves van de ondernemingen geraken op. Uit een analyse van dataspecialist Graydon Creditsafe blijkt dat bijna een derde van de Vlaamse kmo’s (29,2%) vandaag nog onvoldoende financiële reserves heeft om de dagelijkse werking te garanderen en ‘normale’ bedrijfsrisico’s te dekken1.

In januari 2023 is het aantal faillissementen met 14% gestegen. De horeca is de meest getroffen sector (41% meer faillissementen), gevolgd door de bouw (+22%).

Ruim een derde van de facturen van ondernemingen wordt niet tijdig betaald. Betalingsachterstand leidt heel vaak tot het faillissement van een onderneming. Maar veel ondernemingen zetten geen verdere stappen omwille van de kost en de duurtijd van een gerechtelijke procedure.

Het zijn moeilijke tijden voor de kleine ondernemers. Wanneer er moeilijkheden ontstaan, wordt het zicht troebeler, is het voor de ondernemer vaak niet meer duidelijk wat er nog kan. Dan is het belangrijk dat de ondernemer geadviseerd wordt door een externe persoon met kennis van zaken. Iemand die er buiten staat en rationeel naar de situatie kan kijken. Een correct advies maakt het helder voor een ondernemer om keuzes te maken en knopen door te hakken.

Over de editor

Hanne Onraedt is juridisch adviseur bij Dyzo en dit al meer dan 8 jaar. Al van bij de start van Dyzo op 1 januari 2015 adviseert en begeleidt ze ondernemers in moeilijkheden. Ze is juriste en maatschappelijk werker van opleiding.

“Mijn visie op de mens an sich, de kennismaking met de methodiek ‘bindkracht’ en de toepassing daarvan op de schuldenaren in collectieve schuldenregeling, zorgen voor mooie resultaten in deze dossiers.“

1 Van Maele, P. (2023, 6 januari). 1 op 3 kmo’s zit door geldreserves heen. De Standaard. Geraadpleegd van https://www.standaard. be/cnt/dmf20230105_98623572

“Wanneer er moeilijkheden ontstaan, wordt het zicht troebeler, is het voor de ondernemer vaak niet meer duidelijk wat er nog kan.”

Dyzo vzw

Dyzo adviseert en begeleidt ondernemers in moeilijkheden. Dyzo geeft ook advies aan wie ondernemers in moeilijkheden begeleidt, zoals medewerkers van OCMW’s, CAW’s, boekhouders … en geeft aan deze doelgroepen opleidingen over bijvoorbeeld het faillissement en de sociale zekerheid voor zelfstandigen.

Dyzo wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid (Agentschap Innoveren en Ondernemen), maar krijgt ook de opdracht van de overheid om eigen middelen te verwerven.

De Raad van Bestuur van Dyzo heeft gekozen om samenwerkingsovereenkomsten af te sluiten met OCMW’s om op die manier eigen middelen te verkrijgen. Er zijn drie mogelijke vormen van samenwerking:

• All-in samenwerking: (kostprijs: een jaarlijks forfaitair bedrag afhankelijk van het inwonersaantal, minimum € 1.000): het OCMW mag onbeperkt beroep doen op de diensten van Dyzo die volledig instaat voor de begeleiding van de ondernemer. Ondernemers die aankloppen bij het OCMW mogen zonder meer worden doorgestuurd naar Dyzo.

• Samenwerking per dossier (€ 276,58 per dossier, bedrag wordt jaarlijks geïndexeerd): het OCMW betaalt een vergoeding per dossier. Dyzo begeleidt de ondernemer en koppelt terug naar het OCMW indien gewenst. Het OCMW stuurt dus bepaalde dossiers door en begeleidt andere dossiers van zelfstandige zelf.

• Geen samenwerking: het OCMW stuurt geen zelfstandigen door naar Dyzo maar begeleidt ze zelf. OCMW-medewerkers kunnen wel altijd informatie vragen aan Dyzo. Dyzo biedt dan alleen (gratis) ondersteuning aan de medewerkers van het OCMW per mail en/of telefoon. Dyzo heeft dan geen contact met de zelfstandige zelf.

Kredietschulden, bankdiensten en verzekeringen & bescherming van de consument

Bescherming van de consument

Reinhard Steennot

Consumenten die beschikken over onvoldoende liquiditeiten om hun aankopen te financieren, zullen (trachten) krediet (te) verwerven. Gelet op de risico’s die kredietverlening voor de consument inhoudt, heeft de wetgever regelen uitgewerkt die de consument moeten beschermen. Het betreft enerzijds regelen voor hypothecaire kredieten (bv. krediet voor de aankoop van een woning), anderzijds regelen voor andere consumentenkredieten (bv. autolening, verkoop op afbetaling van een tv, de mogelijkheid om onder 0 te gaan op de rekening). Meer concreet wordt de kredietgever (of kredietbemiddelaar) bijvoorbeeld verplicht om aan consumenten bepaalde informatie te geven en hen te adviseren. Verder moet de kredietgever op grond van de van de consument verkregen informatie en een raadpleging van de Centrale voor kredieten aan particulieren de kredietwaardigheid van de consument beoordelen. Krediet mag enkel verstrekt worden indien de consument redelijkerwijze in staat lijkt dit terug te betalen. Daarnaast bepaalt de wet ook de gevolgen van een laattijdige terugbetaling (bv. wanneer kan het krediet ontbonden worden en welke bedragen kan de kredietgever van de consument eisen). Ook reclame en het leuren voor consumentenkredieten en de wijziging van de kredietovereenkomst zijn aan bijzondere regelen onderworpen.

Over de editor

Reinhard Steennot is hoogleraar aan de Universiteit Gent. In zijn lessen consumentenrecht en financieel recht, wijst hij op het belang van de bescherming van de kredietnemer tegen overmatige schuldenlast. Hij is tevens lid van het College van Experten bij Ombudsfin.

“Krediet mag enkel verstrekt worden indien de consument redelijkerwijze in staat lijkt dit terug te betalen.“

Verzekeringen

Marijn De Ruysscher

Het hoofdstuk Verzekeringen geeft een volledig overzicht van de algemene principes van toepassing op de meest gebruikelijke verzekeringsovereenkomsten en gaat nadien meer in detail in op een aantal specifieke verzekeringsovereenkomsten zoals brandverzekeringen, aansprakelijkheidsverzekeringen en hospitalisatieverzekeringen. Aangezien in beginsel iedereen wel één of meerdere verzekeringen afsluit, is een goed begrip van de basisbeginselen van belang. Enerzijds om met enige kennis van zaken verzekeringsovereenkomsten af te sluiten of op correcte wijze te beëindigen als ze overbodig zouden zijn geworden, maar anderzijds ook om zich bij het voordoen van een schadegeval tijdig en volledig te beroepen op de relevante verzekeringsovereenkomsten om de kosten te dragen. Het hoofdstuk Verzekeringen zet de lezer daarbij goed op weg.

Over de editor

Marijn De Ruysscher is advocaat aan de Nederlandstalige Balie te Brussel (Lydian) en gespecialiseerd in verzekeringen en (alternatieve) geschillenbeslechting. Hij behandelt onder meer dossiers inzake (beroeps)aansprakelijkheid, handelsovereenkomsten en distributierecht en heeft ook een bijzondere kennis inzake arbitrage. Hij is auteur van diverse publicaties in het domein verjaring, burgerlijk procesrecht, arbitrage en verzekeringen en geeft ook regelmatig opleidingen in deze domeinen.

Schulden ten aanzien van de overheid

Belastingschulden en compensatie door de overheid

Geert Callaert

In het hoofdstuk Belastingschulden belicht ik het volledige proces van aangifte tot betaling van de belasting door natuurlijke personen. Mijn engagement is niet het verstrekken van fiscale adviezen inzake de belastbaarheid, maar om een volledig overzicht te geven vanaf het ontstaan van de belastingschuld tot de invordering ervan. Verder licht ik ook nadrukkelijk de mogelijkheden toe waarover de FOD Financiën beschikt om tegemoet te komen aan belastingschuldigen die kampen met tijdelijke of structurele betaalproblemen. Ik hoop dat de burgers en ieder die hen bijstaat door dit hoofdstuk correct geïnformeerd worden over hun fiscale verplichtingen, ter maximale vermijding van allerlei fiscale sancties of kosten die enkel de fiscale pil verzwaren. Daarnaast sta ik ook stil bij de mogelijkheden om een overbelasting te laten rechtzetten, hetzij via een bezwaarschrift, hetzij door een ambtshalve ontheffing die veel langer in de tijd kan. Staat de belasting vast, dan nog hebben de fiscale wetgever en de FOD Financiën een arsenaal aan mogelijkheden voorzien om tegemoet te komen aan de burgers die met financiële problemen kampen. Van het betaalplan, over de administratieve schuldenregeling, de vrijstelling van nalatigheidsinteresten tot het onbeperkt uitstel van de invordering. Vanuit mijn betrokkenheid bij de Fiscale Bemiddelingsdienst sta ik nadrukkelijk stil bij de mogelijkheid om fiscale bemiddeling te verzoeken in geval van een blijvend geschil met een dienst van de FOD Financiën, toegelicht in alle materies waarin dit mogelijk is (vestiging inkomstenbelastingen, invordering, vaststelling kadastrale inkomens …). Verder geef ik verduidelijking bij de sedert 2019 binnen de Fiscale Bemiddelingsdienst opgerichte Cel voor administratieve sancties, die kwijtschelding van belastingverhogingen en administratieve boeten kan verlenen. Net om iedereen een juiste fiscale toestand te garanderen, belicht ik tot slot een achttal actuele

fiscale topics die in het bijzonder de belastingplichtige natuurlijke personen aanbelangen. In het hoofdstuk ‘Compensatie door de overheid’ beschrijf ik gedetailleerd en juridisch gestaafd de mogelijkheden waarover de fiscale en sociale overheden beschikken om terug te geven sommen aan te wenden op schuldvorderingen van deze overheden.

Over de editor

Geert Callaert is al meer dan 10 jaar collegelid bij de Fiscale Bemiddelingsdienst. Voordien was hij als ambtenaar van de FOD Financiën betrokken bij de invordering van de fiscale schulden. Hij verzorgde meerdere opleidingen in het kader van de fiscale aspecten van natuurlijke personen voor SAM vzw, in het bijzonder voor schuldhulpverleners. Sedert zijn tewerkstelling bij de Fiscale Bemiddelingsdienst is hij nauwer betrokken bij de diverse aspecten van de totstandkoming van de belastingen. Hij is tevens auteur van een aantal bijdragen in de fiscale literatuur over fiscale bemiddeling en de implementatie van het kwijtscheldingsbeleid van de fiscale administratieve sancties.

“Aangezien in beginsel iedereen wel één of meerdere verzekeringen afsluit, is een goed begrip van de basisbeginselen van belang.”

“Ik hoop dat de burgers en ieder die hen bijstaat door dit hoofdstuk correct geïnformeerd worden over hun fiscale verplichtingen, ter maximale vermijding van allerlei fiscale sancties of kosten die enkel de fiscale pil verzwaren.”

Sociale zekerheidsschulden

Vanessa Verdeyen

Er bestaan heel wat verschillende schuldvormen binnen de sociale zekerheid. De meest voorkomende socialezekerheidsschuld is de bijdrageschuld: alle sociaal verzekerden in de verschillende socialezekerheidsstelsels (het stelsel van de werknemers, de zelfstandigen en de ambtenaren) zijn sociale bijdragen verschuldigd. Deze sociale bijdragen moeten tijdig worden betaald aan de bevoegde inningsinstantie. Dit zijn de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) in het stelsel voor werknemers en het sociaal verzekeringsfonds in het sociaal statuut voor zelfstandigen. Indien deze sociale bijdragen niet betaald worden, vormen zij openstaande socialezekerheidsschulden die kunnen worden ingevorderd en waarop intresten (en eventueel financiële sancties) verschuldigd zijn. Ook ten aanzien van de zorgkassen binnen de Vlaamse Sociale Bescherming kan een bijdrageschuld bestaan omwille van de verplichte aansluiting en bijdrage aan dit stelsel.

Een andere schuldvorm binnen de sociale zekerheid is de onverschuldigde prestatie. Indien een bepaalde socialezekerheidsuitkering of -prestatie onrechtmatig of onverschuldigd werd betaald aan een sociaal verzekerde (bv. wanneer een werkloze die terug aan het werk is zijn werkloosheidsuitkering verder krijgt uitbetaald), moet dit bedrag in principe worden terugbetaald aan de bevoegde socialezekerheidsinstelling. Zolang dit niet werd terugbetaald, vormt ook dit een openstaande socialezekerheidsschuld. Het Handvest voor de Sociaal Verzekerde voorziet echter in een ingewikkelde regeling met betrekking tot de herzieningsbeslissing van een foutief genomen beslissing en de eventuele terugvordering van de hierdoor onterecht uitgekeerde prestaties.

Ook ten aanzien van het OCMW kunnen schulden bestaan. De leefloongerechtigde zelf kan in uitzonderlijke omstandigheden het betaalde leefloon moeten terugbetalen aan het OCMW. Meer voorkomend is echter de schuldvordering van het OCMW ten aanzien van de onderhoudsplichtigen van een persoon die leefloon ontvangt.

Huurschulden

“De meest voorkomende socialezekerheidsschuld is de bijdrageschuld: alle sociaal verzekerden in de verschillende socialezekerheidsstelsels (het stelsel van de werknemers, de zelfstandigen en de ambtenaren) zijn sociale bijdragen verschuldigd.”

Over de editor

Vanessa Verdeyen is lector recht binnen de opleidingen welzijn en gezondheid van de UCLL. Daarnaast is ze vrijwillig medewerker aan het Instituut van Sociaal Recht (KU Leuven), waar ze ook haar doctoraat rond de ‘betrokken instellingen bij de uitvoering van de sociale zekerheid (overheidssturing van de socialezekerheidsinstellingen)’ behaalde in 2009. Ze is ook auteur van verschillende werken binnen het ruime sociaal recht en zorgrecht.

De Vlaamse huurdersbonden

Filip Tollenaere

De huurdersbonden geven juridisch huuradvies aan alle private en (kandidaat-) sociale huurders. De huurdersbonden wijzen de huurder op zijn rechten en plichten en helpen hem bij het oplossen van zijn huurvragen. In ruil voor jaarlijks lidgeld kunnen huurders een jaar lang bij de huurdersbond terecht en ontvangen ze viermaal per jaar het Huurdersblad, het ledenmagazine van de huurdersbonden. In elke Vlaamse provincie is er een huurdersbond.

Over de editor

Filip Tollenaere begon meteen na zijn studies te werken in Huurdersbond Oost-Vlaanderen. Hij kan bogen op een jarenlange ervaring in het geven van juridisch huuradvies aan private en sociale huurders. Hij volgt hun problemen op en helpt hen met het schrijven van aangetekende brieven. Daarnaast geeft hij regelmatig vormingen over de verschillende aspecten van de huurwetgeving aan zowel mensen die beroepsmatig met de huurproblematiek bezig zijn (bv. medewerkers van OCMW’s en gemeentelijke diensten) als aan huurders zelf. Tot slot is hij redacteur en verantwoordelijke uitgever van het Huurdersblad. Ook is hij medeauteur en eindredacteur van de verschillende huurboeken die de huurdersbonden in de loop der jaren hebben uitgegeven, zoals de recente publicatie ‘Het huurboek. Na het Vlaams woninghuurdecreet’ (2020).

Op de website www.huurdersbond.be kan je nagaan in welke steden en gemeenten er spreekuren worden gehouden. Ook organisaties, zoals OCMW’s en gemeentebesturen, kunnen een collectief lidmaatschap bij de huurdersbond aangaan. Dit houdt in dat mensen gratis kunnen worden doorgestuurd en dat medewerkers onbeperkt telefonisch huuradvies kunnen verkrijgen. De huurdersbonden geven ook vormingen op maat over de verschillende huurregimes.

De huurdersbonden verdedigen op verschillende niveaus de belangen van alle huurders en ijveren voor het recht op wonen voor iedereen. Dit is het recht te kunnen beschikken over een kwaliteitsvolle en betaalbare woning naar eigen keuze, in een goede woonomgeving, om er ongestoord te kunnen wonen met een grote woonzekerheid. De huurdersbonden worden in deze opdracht ondersteund door hun koepelorganisatie, het Vlaams Huurdersplatform.

De onbetaalbaarheid en mindere kwaliteit op de private huurmarkt zijn al lang issues bij de huurdersbonden. Al van eind 2021 stond de telefoon van de huurdersbonden roodgloeiend met verontruste huurders die een brief van de verhuurder hadden ontvangen met daarin, door de torenhoge inflatie, hallucinant gestegen huurprijsindexaties. Huurwoningen zijn doorgaans ook minder goed geïsoleerd dan woningen die door hun eigenaar worden bewoond. Dat maakt dat de energiefactuur voor veel huurders een grote hap uit hun budget neemt. Na vele noodkreten van onder meer de huurdersbonden werd op 1 oktober 2022 in het Vlaamse parlement een spoeddecreet goedgekeurd waardoor de huurprijs van woningen met geen of een slecht energieprestatiecertificaat vanaf dan, tot een jaar later, niet kan worden geïndexeerd. Vanaf oktober 2023 zal dat slechts met een correctiefactor kunnen.

“De huurdersbonden verdedigen op verschillende niveaus de belangen van alle huurders en ijveren voor het recht op wonen voor iedereen.”

Schulden uit nutsvoorzieningen en telecomschulden

Schulden verbonden aan de levering van elektriciteit, aardgas en water: quasi geen huishouden dat deze soort schulden niet heeft. Hetzelfde geldt in de 21e eeuw m.b.t. schulden verbonden aan de toegang tot (mobiele) telefonie en het internet.

Over de editor

Het hoeft geen betoog dat dit essentiële producten zijn, noodzakelijk om een menswaardig bestaan te leiden en volwaardig aan onze maatschappij te participeren. Zonder kan je je woonst niet verwarmen, koken, zorgen voor de nodige persoonlijke hygiëne en hygiëne van kledij en linnen … Verder zijn (mobiele) telefonie en internettoegang in onze gedigitaliseerde maatschappij onontbeerlijk om gebruik te maken van essentiële diensten zoals online bankieren, Smartschool … Hetzelfde geldt veelal ook om je persoonlijk sociaal leven (en identiteit) vorm te geven.

Het boekdeel ‘Schulden uit nutsvoorzieningen en telecomschulden’ gaat ten eerste dieper in op de rechten en plichten van consumenten t.a.v. de commerciële leveranciers van deze producten. Omwille van Europese verplichtingen, zijn die leveringen immers al meer dan 20 jaar principieel onderworpen aan de regels van een vrije marktwerking.

Maar net omdat het over essentiële producten gaat, moet en heeft de overheid bijkomende regels opgelegd die er in het bijzonder voor zorgen dat consumenten niet zomaar kunnen worden afgesloten wanneer ze hun facturen niet tijdig betalen. Zo bijvoorbeeld wanneer een klant zijn elektriciteits- of aardgasfactuur niet betaalt: de leverancier moet dan een procedure volgen om een lopend contract op te zeggen en als de klant de betalingen niet tijdig regulariseert of een andere commerciele leverancier vindt, zal die niet zonder toevoer vallen: de netbeheerder neemt de leveringen over en slechts uitzonderlijk, bij verdere wanbetaling na tussenkomst van een Lokale Adviescommissie, kan iemands toevoer worden afgesloten. M.b.t. telefonie en internettoegang voorziet de wet dan weer de instelling van een minimumdienst vooraleer een lopend contract door de leverancier kan worden verbroken.

Ook in de zoektocht naar een verlaging van de vaste maandelijkse kosten en het switchen naar een goedkopere aanbieder, is dit boekdeel relevant. Zeker m.b.t. telecomdiensten houdt men hierbij best rekening met regels over het aanrekenen van verbrekingsvergoedingen wanneer een consument zijn lopend contract opzegt. Hierbij is zeker ook relevant voor praktijkwerkers dat er allerhande sociale voordelen bestaan waarvoor hun cliënt in aanmerking kan komen, zoals de sociale maximumprijs of bijvoorbeeld tegemoetkomingen om een woning beter te isoleren. Dit laatste wijst erop dat naast sociaal-financiële aspecten er bij energieleveringen ook andere belangen op het spel staan: een duurzame energietransitie die ook toegankelijk moet zijn voor personen en gezinnen in een maatschappelijk kwetsbare positie.

Robin Van Trigt studeerde af als master rechten en volgde daarna nog een bijkomende opleiding in de criminologische wetenschappen.

De eerste vijf jaren van zijn carrière was hij werkzaam als jurist verbonden aan de sociale diensten van OCMW’s en binnen een gespecialiseerde dienst schuldbemiddeling van een OCMW. Zijn taak bestond erin gratis rechtshulp in diverse materies aan te bieden aan de bevolking van de gemeente, de maatschappelijk werkers juridisch te ondersteunen in hun cliëntdossiers en op te treden als schuldbemiddelaar.

Sinds 2008 was hij werkzaam bij het Centrum Schuldbemiddeling dat overging in het Vlaams Centrum Schuldenlast dat op zijn beurt in 2018 fusioneerde in SAM, steunpunt Mens en Samenleving. Momenteel maakt hij deel uit van het team Schulden binnen dit steunpunt met als voornaamste taken: beleidsgerichte acties ondernemen, het bemannen van de juridische helpdesk voor schuldhulpverleners alsook expertiseopbouw en ontsluiten van actuele juridische informatie voor de OCMW’s en CAW’s erkend voor schuldbemiddeling.

Sinds 2021 is hij ook redactiecoördinator van het Handboek Schuldbemiddeling met het oog dit handboek blijvend af te stemmen op de praktische noden van (juristen én maatschappelijk werkers) op het werkveld.

“Het hoeft geen betoog dat dit essentiële producten zijn, noodzakelijk om een menswaardig bestaan te leiden en volwaardig aan onze maatschappij te participeren.”

Gezondheidsschulden

Gezondheidsschulden zijn de rechtstreekse financiele schulden van een patiënt of bewoner wegens de prestatie van een zorgverlener, het verblijf in een zorginstelling of ziekenvervoer. Gezondheidsschulden kunnen ontstaan door een ambulante verstrekking (bv. een rugbehandeling bij een kinesitherapeut met thuispraktijk of het huisbezoek van de huisarts) of een opname in een zorginstelling. Ze kunnen ook voortvloeien uit de verstrekkingen verricht door verpleegkundigen, zorgkundigen in ouderenzorginstellingen en zorgkundigen in de thuiszorg. Daarnaast vinden gezondheidsschulden oorsprong in het verblijf in een residentiële zorginstelling (bv. een spoedopname in het ziekenhuis, de permanente huisvesting in een woonzorgcentrum of het periodieke verblijf in een dagcentrum voor palliatieve zorg).

Iedereen in België is verplicht om zich aan te sluiten bij een ziekenfonds. Een bijkomende hospitalisatieverzekering kan bij opname in een ziekenhuis bepaalde kosten dekken. Voor sommige personen is het echter moeilijk en duur om zo’n verzekering af te sluiten.

De impact van gezondheidsproblemen

‘Gezondheid is geld waard’, zo hoort men vaak. Gezondheidsproblemen kunnen een grote impact hebben op het dagelijks leven, ook op financieel vlak. Ondanks het vangnet van de ziekteverzekering kunnen kosten van bijvoorbeeld hospitalisatie, tandzorgen of medicatie hoog oplopen. Tegenslag op vlak van gezondheid komt nooit gelegen, maar voor wie zich reeds in financiële moeilijkheden bevindt, kunnen gezondheidsschulden snel bijdragen tot een ondraaglijke schuldenlast. In het kader van budgetbegeleiding en schuldbemiddeling is een goede kennis van de algemene en bijzondere rechtsregels die van toepassing zijn op gezondheidsschulden, essentieel. Het boekdeel ‘Gezondheidsschulden’ omvat een praktijkgerichte leidraad.

OVERZICHT BOEKDELEN HANDBOEK SCHULDBEMIDDELING

∞ Huurschulden

Hoofdstuk 1. Huurschulden. Wat is huur en welke wetgeving is van toepassing?

Sanalex Advocaten

Sanalex is een advocatenkantoor gespecialiseerd in gezondheidsrecht. Het kantoor heeft onder meer expertise in de verbintenissenrechtelijke aspecten van gezondheidszorg, waaronder de contractuele relatie tussen zorginstellingen en zorgverstrekkers enerzijds, en patiënten of gebruikers anderzijds. Sanalex is een samenwerking tussen Mr. Sylvie Tack en Mr. Christophe Verwilghen, met medewerking van Mr. Ruth Van Ooteghem.

Over de editors

Sylvie Tack is advocaat aan de balie van West-Vlaanderen en gastprofessor aan UGent en UAntwerpen.

Hoofdstuk 2. Schulden uit privéhuurovereenkomsten

Hoofdstuk 3. Schulden uit privéhuurovereenkomsten –

Het woninghuurdecreet – De woninghuurwet

Hoofdstuk 4. Schulden uit sociale huurovereenkomsten

∞ Kredietschulden, bankdiensten en verzekeringen en bescherming van de consument

Kredietschulden

Hoofdstuk 1. Algemeen

Hoofdstuk 2. Schulden en consumentenkredieten: boek VII WER

Hoofdstuk 3. Hypothecaire schulden: boek VII WER Bankdiensten en verzekeringen

Hoofdstuk 1. Bankdiensten

Hoofdstuk 2. Verzekeringen

Bescherming van de consument

Hoofdstuk 1. Schulden en boek VI van het Wetboek

Economisch Recht betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming

Hoofdstuk 2. Bescherming van de consument op het internet

Hoofdstuk 3. Bescherming van de consument bij verkoop van consumptiegoederen

∞ Schulden ten aanzien van de overheid

Hoofdstuk 1. Belastingschulden

Hoofdstuk 2. Compensatie door de overheid

Hoofdstuk 3. Socialezekerheidsschulden

Christophe Verwilghen is advocaat aan de balie van West-Vlaanderen.

Hoofdstuk 4. Schulden ten aanzien van de gemeentelijke en provinciale overheid

∞ Gezondheidsschulden

Hoofdstuk 1. Gezondheidsschulden en gezondheidsschuldeisers: juridische context

Ruth Van Ooteghem is advocaat aan de balie van West-Vlaanderen.

Hoofdstuk 2. Bijzondere clausules en uitvoeringsaspecten inzake gezondheidsschulden

Hoofdstuk 3. Familierechtelijke aspecten van gezondheidsschulden: onderhoudsplicht tussen ouders en kinderen

Hoofdstuk 4. Verjaring van gezondheidsschulden

∞ Juridische grondregels over schulden

Partijen

Hoofdstuk 1. De schuldenaar

Hoofdstuk 2. De schuldeiser

Hoofdstuk 3. De andere actoren

Hoofdstuk 4. De persoon die zijn vermogen niet zelf kan/wil beheren

Verbintenissen en schulden

Hoofdstuk 1. Algemeen

Hoofdstuk 2. Bronnen van verbintenissen

Hoofdstuk 3. Geldigheid van de verschillende soorten verbintenissen waaruit schulden ontstaan

Hoofdstuk 4. Modaliteiten van verbintenissen waaruit schulden ontstaan

Hoofdstuk 5. Interesten

Schuldendelging

Hoofdstuk 1. Betaling

Hoofdstuk 2. Uitstel van betaling

Hoofdstuk 3. Kwijtschelding

Hoofdstuk 4. Einde van de verbintenis

Hoofdstuk 5. Dading

Hoofdstuk 6. Verjaring

Hoofdstuk 7. Subrogatie of indeplaatsstelling

Invordering van schulden

Hoofdstuk 1. De minnelijke invordering

Hoofdstuk 1bis. Toekomstig recht: boek XIX WER

“Schulden van de consument”

Hoofdstuk 2. De bemiddeling

Hoofdstuk 3. De Invordering via gerechtelijke weg

Hoofdstuk 4. Beslag

Hoofdstuk 5. Specifieke wijzen van gedwongen uitvoering

Hoofdstuk 6. De alternatieve gerechtelijke invordering: minnelijke schikking

Grensoverschrijdende aspecten

Hoofdstuk 1. Inleiding

Hoofdstuk 2. Grensoverschrijdende invordering van schulden

Hoofdstuk 3. Grensoverschrijdend contracteren

∞ Collectieve schuldenregeling & zelfstandigen en schulden

Collectieve schuldenregeling

Hoofdstuk 1. Algemeen

Hoofdstuk 2. Toelaatbaarheidsvoorwaarden

Hoofdstuk 3. Het opstarten en de gevolgen van de procedure collectieve schuldenregeling

Hoofdstuk 4. De minnelijke aanzuiveringsregeling

Hoofdstuk 5. De gerechtelijke aanzuiveringsregeling

Hoofdstuk 6. De totale kwijtschelding van schulden zonder aanzuiveringsregeling

Hoofdstuk 7. Uitvoering van de collectieve schuldenregeling

Hoofdstuk 8. Einde van de collectieve schuldenregeling Hoofdstuk 9. Rol en statuut van de schuldbemiddelaar Hoofdstuk 10. De FOD Economie en de tenlasteneming van kosten, erelonen en emolumenten

Hoofdstuk 11. Lot van de persoonlijke zekerheidstellers (o.a. borgen)

Hoofdstuk 12. Begeleiding van een cliënt in collectieve schuldenregeling en rol van de maatschappelijk werker Hoofdstuk 13. Herhalingsschema: de collectieve schuldenregeling

Zelfstandigen en schulden

Hoofdstuk 1. Algemeen

Hoofdstuk 2. Toepassingsgebied wet insolventie van ondernemingen en het centraal register solvabiliteit Hoofdstuk 3. Voorafgaand aan een insolventieprocedure

Hoofdstuk 4. De gerechtelijke reorganisatie

Hoofdstuk 5. Het faillissement

Hoofdstuk 6. Belgisch betalingsbevel voor handelsschulden

∞ Schulden uit nutsvoorzieningen en telecomschulden

Verschijnt in het najaar van 2023

“Gezondheid is geld waard.”