heel veel voor hem heeft gedaan tijdens de oorlog. Ik zou nog veel meer kunnen vertellen, maar het belangrijkste is, dat ik van deze belevenis rijker ben geworden en veel dingen bewuster beleef dan hiervoor. De relatie met mijn ouders en mijn broer is nog beter geworden en het is gemakkelijker vragen alsnog te stellen. Maar het zal nog wel een tijd duren voordat het dagelijks leven weer gewoon verder gaat. Yoka Verduin
T o c h zijn de nazi's de verliezers' Het was een voorrecht tijdens deze reis zoveel mensen mee te maken die ondanks de grootst denkbare ellende toch mensen zijn gebleven. Zij hebben in een tijd geleefd waarin een mensenleven afhankelijk was van de willekeur van anderen, die zelfs ontkenden dat hun slachtoffers mensen waren. Die anderen zijn nog steeds onder ons. Het zijn de ogen, de gebaren, de stemmen, maar bovenal de tastbare emoties van mijn, soms dierbare reisgenoten die mij altijd bij zullen blijven. Wat dachten die verdoemde nazi's te bereiken? Auschwitz, Birkenau, Treblinka, Sobibor, Mauthausen, Theresienstadt, Flossenbürg, Ravensbrück, Dachau, Bergen-Belsen, de grondslagen van een nieuwe traditie? Een oceaan van wit haar, een onontwarbare kluwen ziekenfondsbrilletjes, de trofeeën van een zegenvierende ideologie? God verhoede! De kinderbarak van Birkenau met haar vrolijke fresco's. De stilte, de waterkou van Sobibor. Hoe kan deze grond zoveel tranen, zoveel bloed verdragen? Een oude vrouw schoffelt haar akkertje, haar zicht op Majdanek slechts onderbroken door een rij bomen. Wat dachten zij en zoveel buren toen zovelen de muil van het beest werden ingedreven en wat deden zij toen? Wanneer komt de collectieve schreeuw van afschuw waar de wereld al 47 jaar op wacht? Waarom, waarom, waarom? Is een antwoord wel mogelijk? De sjoa was de consequentie van een algemener gedachtengoed: 'Hij is jood', 'zij is lesbisch', 'dit land is van ons, alleen van ons'. Hoe zou je de neonazi's uit Rostock en andere plaatsen, deze beulen in opleiding, aan moeten pakken?. Stop ze in een heropvoedingsgesticht, laat ze een vak leren en confronteer ze met de misdaden van hun geestelijke vaders. De kracht van extreem-rechts is altijd geweest dat waar anderen geen oplossing meer wisten te bieden, zij dat wel deden. Als er maar één oplossing voorhanden is, zullen velen geneigd zijn die te kiezen: 'Er was geen andere mogelijkheid', 'wij moesten wel', 'ik kan in m'n eentje toch de loop van de geschiedenis niet veranderen?'. We zullen dus moeten zien te voorkomen dat de nazi's en aanverwanten hun gif weer ongestoord kunnen uitstrooien. Wij zullen bij de jeugd moeten beginnen. Een jonge ss-er, die 21 jaar was in 1942, was vanaf zijn twaalfde opgevoed door de nazi's. Als hem zelfrespect was bijgebracht hadden Hitier en zijn kornuiten niets aan hem gehad. Als hij zelf had leren denken, had hij niet bijgedragen aan de uitroeiing van het joodse volk, de zigeuners, de zwarten, de homo's, de andersdenkenden. Hij kreeg nooit de mogelijkheid zich in de ander te verplaatsen, die anderen waren immers geen mensen, zo was hij opgevoed. Laten wij ons zo min mogelijk laten leiden door rancune, frustraties, haat. Laten we de menselijke traditie opwerpen tegen de beestachtigheid van de verdoemde nazi's, de verliezers van het eerste en laatste uur. En laten we nooit vergeten, dat de nazi's de verliezers zijn en de overlevenden, mijn reisgenoten, hun kinderen, hun kleinkinderen, zijn de overwinnaars. Zo wil ik dat zien! Selwyn Eisden
•
Vervolg van pagina 8 De commissie wil een en ander in een aparte tentoonstelling in Sachsenhausen laten zien, waar volgens hen in die tijd 50.000 tot 60.000 personen waren geïnterneerd, waarvan er 15.000 tot 30.000 zouden zijn gestorven. De commissie heeft zich uitdrukkelijk tegen gelijkstelling van nationaal-socialistische en stalinistische misdaden uitgesproken, maar stelt dan opmerkelijk genoeg vast, dat 'die NS-Verbrechen durch die Verbrechen des Stalinismus relativiert noch die Verbrechen des Stalinismus mit Hinweis auf die NS-Verbrechen bagatellisiert werden durfen. Anspruch darauf, nicht vergessen zu werden, haben alle Opfer.' Dat klink toch iets te veel naar op één lijn stellen van beide soorten misdaden. De ambassadeur meent echter dat een en ander getuigt van een zorgvuldige behandeling van deze thematiek waarbij men het hoofdaccent op de misdaden uit de NS-tijd zal blijven leggen. Daar is in deze tijd wel heel erg veel reden toe, nu kaalhoofdige jongeren het fascisme weer als lichtend voorbeeld zien. Hoe naar sommige gebeurtenissen van na de Tweede Wereldoorlog ook mogen zijn geweest, de misdaden van het Nazi-regiem zijn onvergelijkbaar erger en mogen niet vergeten, gebagatelliseerd of ondergesneeuwd raken, laat staan dat de mogelijkheid zou kunnen bestaan dat ze als voorbeeld dienen voor een jonge generatie fascisten.