Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012 (kennisdeel)

Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012 Kennisdeel: de Tweede Wereldoorlog in internationaal perspectief

Inhoudsopgave 1.

Achtergrond en doelstelling • •

2.

Algemene kennis over de oorlog • • • • • • •

3.

• • • •

Kent men de schaal van de Tweede Wereldoorlog?

Wat weet men van de (on)partijdigheid van landen?

Wat weet men over de bezetting van landen?

Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de bezetting Suriname tijdens de oorlog Hoe raakten landen bij de oorlog betrokken?

Internationale organisaties en verdragen • • •

6.

Kent men de oorzaken en het verloop van de oorlog in Europa?

Verschillen tussen ouderen en jongeren Kent men de oorzaken van de oorlog in Azië?

Verschillen tussen ouderen en jongeren 2012 versus 2007: ontwikkeling van kennis?

Het verloop en de omvang van de oorlog • • • • • •

5.

Schatten Nederlanders hun kennis over de oorlog in vergelijking met 2009 hoger of lager in?

De Tweede Wereldoorlog tussen andere onderwerpen Verschillen tussen ouderen en jongeren Waarover denkt men het meest te weten?

Verschillen tussen ouderen en jongeren Neemt kennis toe of af?

Verschillen tussen ouderen en jongeren

De oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa en Azië •

4.

Achtergrond Samenvatting

Organisaties en verdragen De betekenis van organisaties of verdragen In welke Europese landen was er in de jaren 70 een dictatuur?

Onderzoeksverantwoording

p. 3 p. 4 p. 5 p. 6

Nationaal Vrijheidsonderzoek Kennisdeel 2012

p. 8 p. 9 p. 10 p. 11 p. 12 p. 13 p. 14 p. 15

Veldkamp

p. 17 p. 18 p. 19 p. 20 p. 21 p. 22 p. 24 p. 25 p. 26 p. 27 p. 28 p. 29

Dieter Verhue Bart Koenen Rogier van Kalmthout p5716

p. 30 p. 32 p. 33

5 april 2012

p. 34 p. 35

2

Kennisdeel

Achtergrond en doelstelling

3

Achtergrond en doelstelling Nationaal Vrijheidsonderzoek

Themadeel

Het Nationaal Vrijheidsonderzoek wordt jaarlijks in

In het themadeel wordt dit jaar de kennis onderzocht

opdracht van het Nationaal ComitĂŠ 4 en 5 mei

die Nederlandse burgers hebben over de Tweede

uitgevoerd om de beleving van Nederlandse burgers

Wereldoorlog in internationaal perspectief. In het

ten aanzien van 4 en 5 mei te monitoren. Dit vanuit de

onderzoek worden sommige vragen uit de

gedachte dat deze beleving in de loop der tijd kan

kennisonderzoeken van 2006 en 2007 herhaald.

veranderen, doordat de Tweede Wereldoorlog steeds

Daarnaast zijn nog enkele vragen meegenomen die in

verder achter ons ligt en jongere generaties in de

andere jaren zijn gesteld. Hierdoor zijn vergelijkingen

samenleving geen directe ervaringen hebben met de

met eerdere onderzoeken mogelijk en kunnen

Tweede Wereldoorlog.

uitspraken worden gedaan over trends in de tijd.

Het onderzoek is uitgevoerd onder een

Het onderzoek bestaat uit een (vast) draagvlakdeel

representatieve steekproef van de Nederlandse

en een themadeel. In het draagvlakdeel wordt de

bevolking naar de achtergrondkenmerken sekse,

houding en het draagvlak ten aanzien van de jaarlijkse

leeftijd, opleidingsniveau, regio, inkomen en etniciteit. In

Nationale Herdenking op 4 mei en de viering van 5 mei

de rapportage wordt enkele keren onderscheid gemaakt

in kaart gebracht. In het themadeel staan jaarlijks

tussen autochtone en allochtone Nederlanders. Met

verschillende onderwerpen centraal.

allochtone Nederlanders worden niet-westerse allochtonen bedoeld.

4

Samenvatting De Nederlandse bevolking is de eigen kennis over de

Het kennisniveau verschilt sterk per onderwerp. Zo

Tweede Wereldoorlog de afgelopen jaren lager gaan

zijn in het voorliggende onderzoek veel vragen gesteld

inschatten. Een terechte inschatting, want het

over het militaire verloop van de oorlog, terwijl dit niet

kennisniveau is de afgelopen jaren over een aantal

het onderwerp is waarvan men zelf aangeeft de meeste

onderwerpen gedaald. Dit geldt met name voor de

kennis te hebben. Kennis wordt soms ook onderschat.

onderwerpen militaire geschiedenis en – in mindere

Van de oorlog in Nederlands-IndiĂŤ zegt men weinig

mate – vervolging; twee onderwerpen waarvan men

kennis te hebben, terwijl een ruime meerderheid juist

overigens zelf aangeeft er niet de meeste kennis van te

een goed beeld heeft van de situatie tijdens de Japanse

hebben.

bezetting.

Net als in voorgaande jaren schatten 65-plussers hun

Tot slot wordt de kennis over de oorlog soms ook

kennis vaker hoog in dan de na-oorlogse generaties.

overschat. Zo zien zeven op de tien Nederlanders de

Een terechte inschatting, omdat bij vrijwel alle

Jodenvervolging onterecht als oorzaak van de oorlog en

onderwerpen 65-plussers vaker de juiste antwoorden

wordt ook de omvang van de oorlog door de

geven. De middengroepen (25 tot en met 49 jaar) zijn

meerderheid behoorlijk onderschat: slechts 2% weet dat

hun kennis lager gaan inschatten. Ook geven zij vaker

vrijwel alle landen bij de Tweede Wereldoorlog waren

aan helemaal geen kennis over de Tweede

betrokken.

Wereldoorlog te hebben.

5

Kennisdeel

Algemene kennis over de oorlog

6

Algemene kennis over de oorlog Men denkt veel van de oorlog te weten

Vervolging Joden bij merendeel bekend

Het Nederlands publiek is de eigen kennis over de

Net als in eerder onderzoek weten bijna alle

Tweede Wereldoorlog de afgelopen jaren lager gaan

Nederlanders dat Joden tijdens de oorlog door de

inschatten. Dit geldt vooral voor de groep tussen de 25

nazi’s werden vervolgd. De kennis over andere

en 50 jaar. Toch denkt men relatief veel van de oorlog

vervolgde groepen, zoals Roma en Sinti,

te weten in vergelijking met andere onderwerpen. Het

homoseksuelen en geestelijk gehandicapten is de

leven van gewone mensen tijdens de oorlog is het

afgelopen drie jaar licht afgenomen.

onderwerp waarover mensen volgens zichzelf de meeste kennis hebben.

Begin en einde oorlog alom bekend

Het merendeel van de Nederlanders weet net als in Kennis 65-plussers hoger

voorgaande jaren dat de oorlog in Nederland in 1940

65-plussers schatten hun kennis hoger in dan na-

uitbrak en dat de oorlog in 1945 was afgelopen.

oorlogse generaties. Een terechte inschatting, want op vrijwel alle kennisvragen weten 65-plussers vaker het goede antwoord dan mensen jonger dan 65 jaar.

Jongeren geven aan minder kennis te hebben, ook dat blijkt terecht.

7

Schatten Nederlanders hun kennis over de oorlog in vergelijking met 2009 hoger of lager in?

Het zijn vooral de middengroepen (25- tot en met 49-jarigen) die hun kennis over de oorlog lager inschatten dan drie jaar geleden. Ook geven zij vaker aan (heel) weinig van de oorlog af te weten.

Geef aan of u veel of weinig af weet van de Tweede Wereldoorlog. (n=896)

Percentages (heel) veel kennis over de Tweede Wereldoorlog; uitgesplitst naar leeftijd. (n=896) 65-plussers schatten hun kennis over de oorlog vaker hoog in dan mensen die jonger zijn dan 65 jaar.

Dit was ook zo in 2009. Vooral de middengroepen geven in vergelijking met 2009 aan minder kennis te hebben.

% 60

Vrijheidsonderzoek 2012

50

30

23

48 40

30

Vrijheidsonderzoek 2009

50 20

36

27

33

37

31

30

10

19

21

25 - 34 jaar

35 - 49 jaar

0 0%

20%

(heel) veel

40%

60%

niet veel, niet weinig

80%

100%

13 - 17 jaar

18 - 24 jaar

50 - 64 jaar

65-plus

(heel) weinig

ik weet (heel) veel van de Tweede Wereldoorlog

8

Jongeren (13 tot en met 24 jaar) schatten hun kennis over de oorlog wat hoger in dan mensen van 25 tot en met 49 jaar. Dit was ook in 2009, al zijn 25- tot en met 49-jarigen hun kennis in 2012 wel lager gaan inschatten.

De Tweede Wereldoorlog tussen andere onderwerpen In vergelijking met andere onderwerpen schat men de eigen kennis over de Tweede Wereldoorlog redelijk hoog in. Deze zelfgeschatte kennis ligt op een vergelijkbaar niveau met de kennis over het Christendom of het Nederlandse Koningshuis.

Geef van de volgende onderwerpen aan of u hier veel of weinig van af weet (n=896).

Christendom

31

Tweede Wereldoorlog

30

23

47

Nederlandse Koningshuis

30

22

49

16

54

Politiek

26

27

48

Milieu

25

28

47

Midden Oosten conflict

18

14

69

Koude Oorlog

17

14

70

Gouden Eeuw

10

Eerste Wereldoorlog

9

Tachtigjarige Oorlog

7

0%

14

Ouderen schatten hun kennis op de meeste punten hoger in dan jongeren.

Uitzondering is het onderwerp milieu.

Jongeren van 18 tot en met 24 jaar geven vaker aan over dit onderwerp het meeste te weten.

Ook jongeren van 13 tot en met 17 jaar schatten hun kennis relatief hoog in. Van de genoemde onderwerpen scoort de Tweede Wereldoorlog verreweg het hoogste bij hen.

76

12

79

8

85

20% (heel) veel

40%

60%

80%

niet veel, niet weinig

9

100%

(heel) weinig

Verschillen tussen ouderen en jongeren Geef van de volgende onderwerpen aan of u hier veel of weinig van afweet. (alleen percentages ‘weet men veel van af’ (n=896)

Totaal %

13 t/m 17 jaar %

18 t/m 24 jaar %

25 t/m 34 jaar %

35 t/m 49 jaar %

50 t/m 64 jaar %

65-plus %

Christendom

31

26

25

30

31

28

42

Tweede Wereldoorlog

30

33

30

19

21

31

50

Nederlandse Koningshuis

30

20

22

20

22

27

40

Politiek

26

15

23

23

27

32

48

Milieu

25

24

31

16

26

27

28

Midden Oostenconflict

18

8

7

17

19

19

26

Koude Oorlog

17

15

9

8

20

15

27

Gouden Eeuw

10

14

5

6

9

10

15

Eerste Wereldoorlog

9

11

2

6

13

7

11

Tachtigjarige Oorlog

7

11

3

3

4

9

13

Onderwerpen

= hoogste percentage 10

Waarover denkt men het meest te weten?

Kennis en interesse vallen niet samen: men heeft niet altijd de meeste kennis van het onderwerp waarin men het meest is geĂŻnteresseerd.

Van welke van de volgende aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft u de meeste kennis? (een antwoord mogelijk; n=896). De antwoorden zijn vergeleken met onderwerpen waar men in het Vrijheidsonderzoek van 2011 de meeste interesse in had.

Het leven van gewone mensen is een thema waarover vooral 65-plussers veel

25

leven van gewone mensen

kennis zeggen te hebben.

45 15

vervolging

Uit het Vrijheidsonderzoek van 2011 28

bleek dat verzet het onderwerp is waar men de meeste interesse in heeft.

14

militaire geschiedenis

Tegelijkertijd geeft men aan weinig kennis

34

van dit onderwerp te hebben.

11

verzet NederlandsIndiĂŤ daderschap

47

25- tot en met 34-jarigen geven vaker

2

dan andere leeftijdsgroepen aan van

8

geen enkel onderwerp kennis te hebben.

2

Verder zijn er geen verschillen tussen

10

hoger of lager opgeleiden of mannen en 31

geen van deze onderwerpen

vrouwen.

11 0

20

40

meeste interesse 2011

60

80 %

meeste kennis 2012

11

Verschillen tussen jongeren en ouderen Van welke van de volgende aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft u de meeste kennis? (ĂŠĂŠn antwoord mogelijk; n=896)

Totaal %

13 - 17 jaar %

18 - 24 jaar %

25 - 34 jaar %

35 - 49 jaar %

50 - 64 jaar %

65-plus %

het leven van gewone mensen

25

12

16

23

27

23

35

vervolging

15

17

23

15

9

22

9

militaire geschiedenis

14

16

17

12

17

13

12

verzet

11

20

9

9

7

11

16

daderschap

2

1

1

1

4

1

3

Nederlands-IndiĂŤ

2

1

1

2

3

-

2

geen van deze aspecten

31

34

33

38

32

31

22

aspecten

= hoogste percentage

12

Neemt kennis toe of af?

De toe- of afname van kennis hangt samen met het onderwerp. Zo is de kennis over het begin en het einde van de Tweede Wereldoorlog groot en stabiel, net zoals de kennis over de Joden als vervolgde groep. De kennis over andere vervolgde groepen is daarentegen afgenomen.

Wanneer was de Tweede Wereldoorlog in Nederland? (wat was het eerste jaar en het laatste jaar; open vraag in 2006, 2007, 2012)

Welke van de onderstaande groepen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s vervolgd? (meer antwoorden mogelijk; n=896)

%% 100 90

98 95 89 86

97 87

geestelijk gehandicapten

32 43 31

= niet vervolgd donkere mensen

70 Jehovas Getuigen

beginjaar 1940 eindejaar 1945

60

2007

2012

= niet vervolgd protestanten = niet vervolgd rooms-katholieken

Een ruime meerderheid, zowel jong als oud, weet

weet niet

dat de oorlog in Nederland in 1940 begon en in 1945 eindigde.

0

20

40

ja, werden vervolgd 2012

13

De vervolging van Jehova’s getuigen en communisten is minder goed bekend bij Nederlanders burgers.

Ouderen hebben meer kennis over welke groepen wel en niet werden vervolgd dan jongeren en mensen van middelbare leeftijd.

13 14 2 4 2 4 3

= niet vervolgd moslims

2006

In 2006 niet gevraagd

31 43

communisten

50

net als in 2006 bij nagenoeg alle Nederlanders bekend (96%).

73 80 61 75 56 72

Roma en Sinti ("zigeuners") homoseksuelen

80

De vervolging van Joden is

96 97

Joden

60

80

100 %

ja, werden vervolgd 2006

Verschillen tussen ouderen en jongeren Welke van de onderstaande groepen werden tijdens WO II door de nazi’s vervolgd? (meer antwoorden mogelijk; % ja, (…) werden vervolgd; n=896)

Totaal %

13 t/m 17 jaar %

18 t/m 24 jaar %

25 t/m 34 jaar %

35 t/m 49 jaar %

50 t/m 64 jaar %

65-plus %

Joden

96

94

97

97

96

95

99

Roma en Sinti ("zigeuners")

73

64

64

62

72

74

92

homoseksuelen

61

56

62

55

57

61

78

geestelijk gehandicapten

56

45

52

46

54

58

72

donkere mensen = niet vervolgd

32

31

37

34

35

32

24

Jehova’s getuigen

31

19

26

24

29

33

49

communisten

31

15

23

24

30

35

48

Moslims = niet vervolgd

13

10

18

14

11

14

10

Protestanten = niet vervolgd

2

4

4

2

2

1

2

rooms-katholieken

2

4

3

1

3

1

1

3

5

2

2

4

5

1

Groepen vervolgden

weet niet

= niet vervolgd

= hoogste percentage goede antwoord = hoogste percentage foute antwoord 14

Kennisdeel

Oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa en AziĂŤ

15

Oorzaken van de oorlog

Beter beeld van de oorlog in Europa

Hoger kennisniveau ouderen

Men heeft een beter beeld van de oorzaken van de

Het kennisniveau van 65-plussers is het hoogst: zij

Tweede Wereldoorlog in Europa dan van de Tweede

hebben een beter beeld van de oorzaken van de oorlog

Wereldoorlog in Azië. Zo wordt Duitsland’s streven naar

in Europa en Azië dan mensen die jonger dan 65 jaar

Lebensraum terecht door driekwart gezien als oorzaak

zijn.

van de oorlog. Toch zijn er ook kennislacunes: zo ziet een meerderheid de Jodenvervolging ten onrechte als

Daling kennisniveau ten opzichte van 2007

een van de oorzaken van de oorlog in Europa.

In het onderzoek van 2007 zijn dezelfde vragen gesteld over de oorzaken van de oorlog in Azië en

Minder kennis over de oorlog in Azië

Europa. In vergelijking met vijf jaar geleden is de kennis

Een derde weet dat de oorlog in Azië begon omdat

over de oorzaken van de oorlog in Europa en Azië

Japan andere landen wilde bezetten vanwege hun

gedaald. Overigens gaan veel vragen over het militaire

grondstoffen. Dat Japan Europees kolonialisme wilde

verloop van de oorlog, een onderwerp waarvan slechts

tegengaan en de Europeanen uit Azië wilde verjagen is

14% aangeeft er de meeste kennis over te hebben.

bij ruim een kwart van de bevolking bekend.

16

Kent men de oorzaken en het verloop van de oorlog in Europa?

Men weet redelijk goed wat de oorzaken van de oorlog in Europa zijn. Wel ziet een meerderheid de Jodenvervolging ten . onrechte als oorzaak. Vier op de tien hebben een goed beeld van het verloop van de oorlog.

Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (n=896).

Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten (Lebensraum)

76 7

NIET WAAR Sovjet-Unie viel Duitsland aan

de economische crisis in Duitsland

NIET WAAR Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten

29

18

28

48

sloten een akkoord tegen Duitsland

NIET WAAR Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de

47

Sovjet-Unie de vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog

41

NIET WAAR Duitsland zette de Jodenvervolging in

20

32

13

40

24

18 0%

35

69 20%

40%

goede antwoord

17

63 8

54

60%

foute antwoord

Zet de onderstaande gebeurtenissen van de oorlog in Europa in de juiste volgorde (n=896).

80%

13 100%

weet niet

Slechts 18% weet dat de Jodenvervolging geen oorzaak van de oorlog was, terwijl 69% de Jodenvervolging ten onrechte ziet als ĂŠĂŠn van de oorzaken van de oorlog in Europa. Ten opzichte van 2006 en 2007 zijn deze percentages niet veranderd.

17

Verschillen tussen ouderen en jongeren Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Europa? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (% goede antwoorden; n=896).

Oorzaken Tweede Wereldoorlog (% goede antwoorden)

Totaal %

13 t/m 17 jaar %

18 t/m 24 jaar %

25 t/m 34 jaar %

35 t/m 49 jaar %

50 t/m 64 jaar %

65-plus %

Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten (Lebensraum)

76

68

76

70

76

74

88

De Sovjet-Unie viel Duitsland aan

63

52

60

54

61

67

76

De economische crisis in Duitsland

54

53

54

45

51

54

64

Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten sloten een akkoord tegen Duitsland

48

41

49

46

47

46

56

De vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog

41

41

39

42

38

40

47

Duitsland zette de Jodenvervolging in

18

15

18

13

22

13

28

Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de Sovjet-Unie

13

8

15

12

14

12

15

= hoogste percentage goede antwoord

18

Kent men de oorzaken van de oorlog in Azië?

Het kennisniveau over de oorzaken van de oorlog in Azië is matig. Men geeft relatief weinig foute antwoorden, maar daarentegen geeft men vaak aan het antwoord niet te weten.

Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in Azië?

Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is (n=896).

NIET WAAR

NIET WAAR

NIET WAAR

41

de Sovjetunie viel Japan aan

3

38

de Verenigde Staten vielen Japan aan

Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten vanwege grondstoffen

31

China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan

31

56

17

45

13

56

7

27

17

57

Japan wilde kolonialisme van westerse landen tegengaan

27

16

57

13 0%

24 20%

63 40%

goede antwoord

19

Autochtone Nederlanders (29%) weten vaker dan allochtone Nederlanders (10%) dat Japan het kolonialisme van westerse landen wilde tegengaan.

62

Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniën verjagen

door de economische crisis in Japan

Ouderen kennen de oorzaken van de oorlog in Azië beter dan jongeren.

60%

foute antwoord

80%

100%

weet niet

Verschillen tussen jongeren en ouderen Wat waren volgens u de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog in AziĂŤ? Geef per oorzaak aan of dit volgens u correct of niet correct is. (alleen de goede antwoorden; n=896)

Totaal %

13 - 17 jaar %

18 - 24 jaar %

25 - 34 jaar %

35 - 49 jaar %

50 - 64 jaar %

65-plus %

De Sovjetunie viel Japan aan

41

29

36

35

39

42

55

De Verenigde Staten vielen Japan aan

38

30

30

23

35

46

54

China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan

31

22

28

31

29

29

41

Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten vanwege grondstoffen

31

27

27

25

26

34

50

Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniĂŤn verjagen

27

25

30

19

20

26

45

Japan wilde kolonialisme van westerse landen tegengaan

16

13

16

17

15

16

21

Door de economische crisis in Japan

13

11

13

7

12

17

17

Oorzaken Tweede Wereldoorlog (% goede antwoorden)

= hoogste percentage goede antwoord

20

2012 versus 2007: ontwikkeling van kennis?

Het kennisniveau over de oorzaken van de oorlog in Europa en Azië is de afgelopen vijf jaar in alle opzichten gedaald. Die daling wordt niet veroorzaakt doordat men vaker een fout antwoord geeft, maar omdat men in 2012 vaker aangeeft het niet te weten.

Oorzaken Tweede Wereldoorlog in Azië: resultaten van 2007 en 2012 met elkaar vergeleken (% goede antwoorden; n=896).

Oorzaken Tweede Wereldoorlog in Europa: resultaten van 2007 en 2012 met elkaar vergeleken (% goede antwoorden; n=896).

76 86

Duitsland wilde uitbreiden en andere landen bezetten (Lebensraum)

2012 is in alle opzichten gedaald ten opzichte van 2007.

54 67

de economische crisis in Duitsland

Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten sloten een akkoord tegen Duitsland

48 51

Japan en Duitsland sloten een akkoord tegen de Sovjet-Unie

47 52

de vernedering van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog

41 49

De oorzaken van de oorlog in Europa zijn bekender dan de oorzaken van de oorlog in Azië.

18 19

Duitsland zette de Jodenvervolging in

0

20

40

goede antwoorden 2007

59

Het kennisniveau in

63 72

Sovjet-Unie viel Duitsland aan

41

De Sovjetunie viel Japan aan

60

80

100 %

38

de Verenigde Staten vielen Japan aan

54

Japan wilde uitbreiden en andere landen bezetten vanwege grondstoffen

31 48 31 43

China en de Sovjetunie sloten een akkoord tegen Japan

27 31

Japan wilde de Europeanen uit de Europese koloniën verjagen Japan wilde kolonialisme van westerse landen tegengaan

16

door de economische crisis in Japan

13

43 37 0

goede antwoorden 2012

20

goede antwoorden 2007

21

40

60

80

goede antwoorden 2012

%

Kennisdeel

Het verloop en de omvang van de oorlog

22

Verloop en omvang van de oorlog Onderschatting omvang van de oorlog

Onderschatting kennis over Nederlands-Indië

Net als voorgaande jaren blijken er ten aanzien van

Het kennisniveau over de oorlog in Nederlands-Indië

sommige onderwerpen flinke kennislacunes te bestaan.

is hoger dan men zelf inschat. Slechts 2% gaf aan veel

Zo wordt de omvang van de Tweede Wereldoorlog

kennis van dit onderwerp te hebben. Toch weet tweederde van de ondervraagden dat Nederlands-Indië

behoorlijk onderschat: slechts 2% van de burgers weet

door Japan werd aangevallen en weet iets meer dan de

dat bijna alle landen ter wereld bij de oorlog betrokken

helft dat Nederlands-Indië daarna door Japan werd

waren.

bezet. Dat Nederlanders tijdens de oorlog door het Japanse leger gevangen werden genomen en te maken

Neutraliteit van Zwitserland bekend

hadden met dwangarbeid is algemeen bekend.

Men weet van veel landen hoe zij bij de oorlog

betrokken zijn geraakt en tot welke partij zij behoorde.

Kennis over Suriname minder groot

Vooral de Duitse aanval op Polen en de vrijwillige

De kennis over een andere Nederlandse kolonie

aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland zijn bekend. Van

tijdens de oorlog - Suriname - is minder groot. Toch is

Canada is algemeen bekend dat zij tot de geallieerden

nog bij zeven op de tien bekend dat Suriname

behoorde en ook de neutraliteit van Zwitserland is alom

grondstoffen leverde aan de geallieerden. Dat in

bekend.

Suriname woonachtige Duitsers geïnterneerd werden, is bij iets minder dan de helft bekend.

23

Kent men de schaal van de Tweede Wereldoorlog?

De kennis over de omvang van de Tweede Wereldoorlog is ten opzichte van 2006 afgenomen. In dat jaar wist nog 17% de omvang van de oorlog correct in te schatten.

Weet u hoeveel procent van de landen er wereldwijd betrokken waren bij de Tweede Wereldoorlog? (n=896)

21

Slechts 2% van de ondervraagden kent de juiste schaal van de Tweede Wereldoorlog.

10

28

2 goede antwoord

27

13

minder dan 10%

ongeveer 25%

Ongeveer de helft van de burgers denkt dat tussen 25% en 50% van de landen wereldwijd betrokken waren bij de Tweede Wereldoorlog.

ongeveer 50%

ongeveer 75%

24

bijna 100%

weet niet

Wat weet men van de (on-)partijdigheid van landen?

De . geallieerde rol van Canada en de neutraliteit van Zwitserland zijn het bekendst. Van landen als Marokko en Turkije weet men minder vaak of zij in de oorlog een neutraal of een geallieerd land waren of tot de As-mogendheden behoorden.

In WO II vochten de Geallieerden tegen de As-mogendheden. Sommige landen waren neutraal. Kunt u van de volgende landen aangeven tot welke groep zij behoorden? (n=896)

Canada

71

Sovjet-Unie

31

20

49

19 26

21

53

Polen

10

Geallieerd Australië

47

Marokko

neutraal

51

37

12

Argentinië *

54

31

15

Turkije *

33

21

53

41

6

Zwitserland

Oostenrijk 20%

40%

goede antwoord 25

32

27

41 0%

28

20

52

As-land

60%

foute antwoord

Ouderen weten vaker dan jongeren tot welke partij de verschillende landen hoorden.

21

74 5

Italië

Niet-westerse allochtonen weten vaker dan autochtone Nederlanders dat Marokko (35%) en Turkije (23%) tot de geallieerde landen behoorden.

80%

weet niet

100%

* Turkije en Argentinië zijn pas in het laatste stadium van de oorlog de Geallieerden gaan steunen.

Wat weet men over de bezetting van landen?

De bezetting van Nederlands-Indië door de Japanners is bij meer dan de helft van de Nederlanders bekend.

Geef van de volgende landen aan of zij volgens u tijdens de Tweede Wereldoorlog waren bezet door een van de As-mogendheden. (n=896)

bezet door Japan Nederlands-Indië

55

niet bezet Australië

niet bezet Zweden

40

niet bezet India

38

niet bezet Spanje

37

bezet door Japan Maleisië

30

bezet door Italië Albanië

11 0%

20%

55 5

40

19

40

12

50 19

34

niet bezet Marokko

36

10

44

15

51

17

53

36

53

40%

goede antwoord

60%

foute antwoord

26

80%

weet niet

100%

Ouderen geven bij alle voorgelegde landen vaker het goede antwoord dan jongeren.

Verder zijn er geen significante verschillen.

Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de bezetting Dat Nederlanders tijdens de Japanse bezetting te maken hadden met gevangenschap en dwangarbeid is onder brede lagen van de bevolking bekend. Men heeft geen goed beeld van de volgorde van de gebeurtenissen van de oorlog in Azië.

Welke twee antwoorden passen het beste bij de volgende onderwerpen? (n=896)

Zet de onderstaande gebeurtenissen van de oorlog in Azië in de juiste volgorde. (n=896)

Nederlanders in Nederlands-Indië = juiste antwoord = juiste antwoord

80

werden gevangengenomen door de Japanners

64 72

hadden te maken met dwangarbeid

72 13

NIET WAAR werden terug naar Nederland gestuurd

5 8

NIET WAAR gingen gewoon door met hun dagelijks leven

10 4

NIET WAAR werkten samen met de Japanners

3 3

NIET WAAR profiteerden van de inval van Japan

2 0

20

40

goede antwoord 2012

60

80

100 %

goede antwoord 2006

De chronologie van de oorlog in Azië wordt door zowel jong als oud verkeerd ingeschat. Vooral de slag in de Javazee vindt men moeilijk in het rijtje van gebeurtenissen te plaatsen.

Ouderen geven bij alle voorgelegde landen vaker het goede antwoord dan jongeren. Verder zijn er geen significante verschillen.

27

Suriname tijdens de oorlog Zeven op de tien Nederlanders weten dat Suriname grondstoffen aan de geallieerden leverde. Dat Duitsers die in Suriname woonden werden ge誰nterneerd, is bij iets minder dan de helft bekend.

Welke twee uitspraken passen het beste bij de volgende onderwerpen? (n=896)

Suriname in de Tweede Wereldoorlog = juiste Suriname leverde grondstoffen voor de Geallieerde oorlogsindustrie antwoord

68

= juiste Duitsers die in Suriname woonden, werden vastgezet antwoord

46

26

NIET WAAR Suriname werd onafhankelijk tijdens de oorlog

NIET WAAR de Koninklijke familie week tijdens de Tweede Wereldoorlog uit naar Suriname

NIET WAAR

NIET WAAR

Iets meer dan de helft van de 13tot en met 17-jarigen (52%) weet dat Suriname grondstoffen aan de geallieerden leverde.

14% van de autochtone Nederlanders denkt dat Suriname bezet was door Japan. Bij allochtone Nederlanders is dat 3%.

12

12

Suriname was bezet door Japan

8

Suriname was bezet door Duitsland

0

20

40

28

60

80

100 %

Hoe raakten landen bij de oorlog betrokken?

De aanval van Duitsland op Polen, de vrijwillige aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland, de aanval van Japan op Nederlands-IndiĂŤ zijn bij een ruime meerderheid van de Nederlanders bekend. Dat Frankrijk en Engeland zelf de oorlog aan Duitsland verklaarden en dat India bij de oorlog betrokken raakte als kolonie van Engeland is minder goed bekend.

Waarom raakten de volgende landen bij de oorlog betrokken? (n=896)

Verenigd Koninkrijk

Oostenrijk

Nederlands IndiĂŤ

%

%

%

2

3

1

65

7

9

11

5

50

2

71

55

34

3

5

61

1

7

22

49

2

3

2

6

16

6

3

71

2

VS %

India %

Polen %

Frankrijk %

dit land werd aangevallen door Japan

45

16

2

raakte betrokken toen de kolonisator van dit land betrokken raakte

11

30

dit land werd aangevallen door Duitsland

6

verklaarde zelf de oorlog aan Duitsland sloot zich vrijwillig aan bij Duitsland

Oorzaken betrokkenheid

= waar

29

Kennisdeel

Internationale organisaties en verdragen

30

Internationale organisaties en verdragen Internationale organisaties

Meer kennis ouderen

Als gevolg van de Tweede Wereldoorlog zijn een

Ook uit de kennisvragen over internationale

aantal internationale organisaties opgericht en

verdragen en organisaties en dictaturen in het na-

verdragen afgesloten. De NAVO en de Verenigde

oorlogse Europa blijkt dat het kennisniveau van 65-

Naties zijn hiervan de meest bekende voorbeelden.

plussers hoger is dan het kennisniveau van mensen die

Men weet doorgaans goed wat deze organisaties voor

jonger zijn dan 65 jaar.

functie hebben of waar ze voor staan.

Europese dictaturen

Ook is gevraagd of men weet welke Europese landen in de jaren 70 een dictatuur waren. Met name de OostEuropese dictaturen van het na-oorlogse Europa zijn bekend. Dat ook West-Europa dictaturen kende is minder goed bekend.

31

Organisaties en verdragen Van de meeste organisaties weet men of ze wel of niet als directe reactie op de oorlog zijn opgericht. Slechts een kwart weet dat de Europese Unie (en voorgangers) als directe reactie op de oorlog is opgericht.

Zijn de volgende organisaties of verdragen volgens u als directe reactie op de Tweede Wereldoorlog opgericht of afgesloten? (n=896)

de NAVO

64

de Verenigde Naties

58

Warschaupact Warschau-Pact = deel was er al voor de oorlog

= niet opgericht als directe reactie

de Geneefse conventies

15

de Raad van Europa

15 0

40

34

31

32

53 40 ja

32

Ouderen weten beter dan jongeren welke organisaties of verdragen zijn opgericht of afgesloten.

39

54

20

Van het Rode Kruis weet men goed dat dit niet is opgericht als reactie op de Tweede Wereldoorlog

44

32

27

het Rode Kruis

37

23

28

Ongeveer zes op de tien Nederlanders weten dat de NAVO, de VN en het Warschaupact opgericht zijn als directe reactie op de Tweede Wereldoorlog

31

12

33

het Internationaal Strafhof

28

10

51

de Europese Unie (en voorgangers) = al voor de oorlog opgericht (1863)

9

60 nee

80

weet niet

100

%

De betekenis van organisaties of verdragen Van de meeste organisaties weet meer dan de helft van de Nederlandse bevolking waar het verdrag of de organisatie voor staat.

Welke omschrijving past volgens u het best bij de volgende organisaties of verdragen? (mix and match; n=896)

Omschrijving organisatie of verdrag

antwoord

Rode Kruis: humanitaire instelling die wereldwijd mensen in nood helpt

71

Het Internationale Strafhof: rechtbank voor het vervolgen van mensen die misdaden tegen de mensheid hebben begaan

69

26 27 33

61

Warschaupact: communistische landen die militair samenwerken NAVO: westerse landen die militair samenwerken

57

28

Europese Unie (en voorgangers): Europese landen werken politiek en economisch samen

56

28 33

46

Geneefse Conventies: rechtsregels in tijden van gewapende strijd Raad van Europa: orgaan om democratie en mensenrechten in Europa te bevorderen

40

32

Verenigde Naties: samenwerking van landen op het gebied van internationaal recht, veiligheid en mensenrechten

40

30

0

20

40

correct 33

60

80

weet niet

100

%

In welke Europese landen was er in de jaren 70 een dictatuur?

Vooral de Oost-Europese dictaturen zijn bekend. Dat er in de jaren zeventig ook West-Europese dictaturen waren is minder goed bekend.

In welke van de volgende Europese landen was er in de jaren zeventig een dictatuur? (alleen % ja; n=896) Roemenië

63

Oost-Duitsland

wel dictatuur wel dictatuur

61

Albanië

53

Spanje

wel dictatuur

Griekenland

19

Van Roemenië, Oost-Duitsland en Albanië weet meer dan de helft van de Nederlanders dat dit in de jaren 70 nog dictaturen waren.

wel dictatuur

44

wel dictatuur

Portugal

15

wel dictatuur

Italië

14

geen dictatuur

Van Griekenland en Portugal is dit minder goed bekend.

Oostenrijk 2 geen dictatuur

Ouderen weten meer ovder dit onderwerp.

Finland 1 geen dictatuur Ierland 1 geen dictatuur

geen van deze

13 0

20

40

60

34

80 %

Onderzoeksverantwoording

35

Onderzoeksverantwoording Online enquete

Verschillen groepen

Het draagvlakonderzoek is online uitgevoerd en liep

van 6 tot en met 19 februari 2011. In deze periode is

gemaakt als de groep respondenten per

een representatieve steekproef van n=896 burgers van

antwoordcategorie groot genoeg is. De verschillen

13 jaar en ouder ondervraagd. Voor deelname aan het

worden aangegeven in de grijze kaders. Negatieve

onderzoek zijn in totaal 1.350 respondenten benaderd.

verschillen worden gemarkeerd met een en positieve

De respons lag op 66%. Er is gebruik gemaakt van de

verschillen met een .

Uitsplitsingen tussen groepen worden alleen

steekproefbron TNS NIPObase. De respondenten in dit panel zijn geworven door Veldkamp en TNS NIPO, dus

niet via zelfaanmelding.

percentages. Wanneer er door afronding totalen

De enquĂŞteresultaten zijn weergegeven in afgeronde

ontstaan van meer of minder dan 100, zijn deze niet

In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt op

gecorrigeerd. De titels van figuren en tabellen betreffen

basis van leeftijd en etniciteit. De verschillen tussen

(behoudens enkele uitsplitsingen) de exacte

deze groepen of verschillen met eerdere metingen

vraagstellingen zoals die aan de respondenten zijn

worden uitsluitend gerapporteerd als het significante

voorgelegd. Bij alle figuren en tabellen is het totale

verschillen betreft.

aantal respondenten weergegeven dat de betreffende vraag heeft beantwoord.

36

Uit de actualiteit

Onrust SyriĂŤ

Griekenland

Actualiteiten die zich tijdens de veldwerkperiode van

Ook is er in deze periode veel media-aandacht

onderzoek voordoen, kunnen van invloed zijn op het antwoordpatroon van respondenten. De veldwerkperiode van het onderzoek heeft plaatsgevonden van 6 tot en met 19 februari 2012.

geweest voor het Griekse bezuinigingsakkoord, waardoor het bijna failliete Griekenland in aanmerking zou komen voor noodsteun van de Europese Unie en het IMF. Deze nieuwe mogelijke bezuinigingen leidden tot protesten in Athene.

In deze periode was er onrust in SyriĂŤ; er was een gewelddadig conflict gaande tussen troepen van het leger van president Assad en Syrische opstandelingen.

Binnen de internationale gemeenschap werd gesproken over een mogelijk ingrijpen, tot een besluit kwam het echter niet.

37

Deze actualiteiten kunnen van invloed zijn geweest op de in dit rapport gepresenteerde resultaten.