Documentatiemap Berkenbeek

MUSICA PRESENTEERT

KLINKENDE KLANKEN EEN MUZIKAAL EXPERIMENT IN HET BIJZONDER SECUNDAIR ONDERWIJS

I.S.M. BUSO BERKENBEEK & WIM HENDERICKX

1

VOORWOORD Als impulscentrum voor muziek speelt Musica zo sterk mogelijk in op terreinen die weinig aandacht krijgen of die om een nieuwe aanpak vragen. Hierbij vetrekken projecten en initiatieven altijd vanuit een artistiek gegeven of een kunstzinnig idee.

Het was dan ook een uitdaging toen componist Wim Henderickx Musica de vraag stelde om samen een artistiek parcours te ontwikkelen in BuSO Berkenbeek, een school in Wuustwezel die leerlingen tussen 13 en 21 jaar met specifieke onderwijsnoden begeleidt.

Een proces van samen denken en overleggen met de school leidde tot het idee om de aanpak over meerdere jaren te spreiden. Het resultaat ervan zal uiteindelijk een echt artistiek product zijn met leerlingen als uitvoerders. Op dit domein bestaat er echter nog niet zo veel ervaring.

Daarom organiseerde Musica aan de start van dit traject een eerste reeks workshops waarbij inspirerende docenten leerlingen confronteerden met klank en experiment. Het werd een boeiende ervaring waar ook Musica als organisatie veel uit leerde. In deze documentatiemap presenteren we u een verslag van vijf workshops en een toonmoment, vervlochten met reacties van deelnemers, leerkrachten en docenten.

Omdat creatief omgaan met klank en muziek meer dan plezier kan teweegbrengen, wil Musica het project de komende jaren voortzetten en verder nagaan hoe kunsteducatieve projecten optimaal kunnen aansluiten bij deze doelgroep. Het is onze wens om verder te onderzoeken hoe we dit project kunnen vervolgen en het uiteindelijk eventueel in een artistieke presentatie kunnen laten uitmonden.

Musica bedankt zowel de leerlingen als de directie en de leerkrachten van BuSO Berkenbeek voor de samenwerking. Uiteraard gaat onze dank ook uit naar Wim Henderickx en de docenten van de workshops voor hun artistieke bijdrage en hun inzet voor dit project.

Herman Baeten Directeur - Musica, Impulscentrum voor muziek

2

WIM HENDERICKX - PETER VAN KLINKENDE KLANKEN Reeds bij de eerste ontmoeting werd ik getroffen door de spontaneĂŻteit en de warmte van deze jonge mensen. Ik had meteen zin om met hen samen iets te creĂŤren dat hun persoonlijkheid en leefwereld op de voorgrond brengt.

Dit wordt veel meer dan louter een artistiek project. Ik wil voor hen en met hen een nieuwe compositie maken. Met hen samenwerken zorgt voor een unieke en diep menselijke ervaring, die lang blijft nazinderen.

Het is voor mij dan ook een voorrecht om van dit project peter te mogen zijn!

Wim Henderickx Componist en peter van KLINKENDE KLANKEN

3

INSPIRERENDE WORKSHOPS Musica verzorgde tussen november 2010 en maart 2011 vijf workshops en een toonmoment in BuSO Berkenbeek. Hiervoor werden Jo Zanders, Wouter Desmet en Kaspar König aangetrokken. Ze leverden vanuit hun achtergrond, talent en andere kijk op de wereld als “artistiek pedagoog” (docent) een aanvulling op het reguliere muzische aanbod in het dagelijkse lesgebeuren van de school.

De ervaring om met een onbekende doelgroep te werken, leerde Musica dat het maken van klanken, luisteren naar muziek en erover praten een grote invloed heeft op de creativiteitsbeleving van leerlingen in het bijzonder secundair onderwijs.

Ondanks het beperkte aantal workshops, viel vooral op dat muziek voor leerlingen met specifieke onderwijsnoden heel veel kan inhouden: van ontroerd worden tot zich verbazen, van troost vinden tot zich vermaken of van ontdekken tot het voeden van fantasie. Stuk voor stuk ervaringen die iedereen kent en nodig heeft om de wereld eens op een andere manier te bekijken.

Wie projecten organiseert, kan uiteenlopende en vooral talrijke wegen bewandelen. Dit muzikale experiment focuste op drie thematische keuzes als grote onderdelen: -

twee workshops met ritme (Jo Zanders) een workshop rond muziek en emotie (Wouter Desmet) twee workshops met componeren/improviseren (Kaspar König)

Tijdens een laatste workshopdag (Jo Zanders & Wim Henderickx) met een afsluitend toonmoment stonden ritme en klankleuren centraal. De

4

leerlingen toonden aan nieuwsgierige medeleerlingen als publiek met trots waar ze aan gewerkt hadden. Het resultaat viel wondermooi samen met de grenzen die de jongeren binnen hun leefwereld tijdens het proces verlegden.

ART LEADS THE CHILD OUT OF ITSELF HERBERT READ

Musica’s eerste ervaring met een project in het bijzonder secundair onderwijs was positief en erg interessant. De samenwerking wijst vooral op toekomstig potentieel op het gebied van het zoeken en op punt stellen van kunsteducatieve methodes. methodes Deze kunnen leerlingen in het bijzonder onderwijs helpen om via klank en muziek bijvoorbeeld meer zelfvertrouwen, durf en creativiteit te ontwikkelen.

Een ander accent kan daarnaast liggen op het verder sensibiliseren van schoolteams om vaker met kunstenaars of muzikanten in de klas aan te slag te gaan. Een kunsteducatieve organisatie kan hen op weg zetten en begeleiden bij het ontwikkelen van een geĂŻntegreerde visie rond kunst en muziek binnen de reguliere lespraktijk.

5

Kortom, voor Musica staat vast dat muziek of kunst in het onderwijs leerlingen niet alleen laat genieten, maar ook ontvankelijk maakt voor informatie en vaardigheden die niet steeds op een talige manier overgebracht kunnen worden.

Binnen de doelgroep van het bijzonder secundair onderwijs is het daarnaast erg belangrijk om projecten vooral actief te benaderen. Zo ontstaat er een maximale betrokkenheid met de doelgroep en is de impact van de aangebrachte artistieke inhoud groot. Dit neemt echter niet weg dat een receptieve aanpak niet mag of kan. Het aanleren van vaardigheden om ideeën, gevoelens, gedachten, waarnemingen, … op een creatieve manier te vertalen is hierbij/hierna ongetwijfeld zinvol en complementair.

Eveline Heylen Artistiek coördinator - Musica, Impulscentrum voor muziek

EVERYTHING WE DO IS MUSIC JOHN CAGE

6

LEERKRACHTEN AAN HET WOORD Het concept om muzikanten, artistieke mensen, … naar de klaspraktijk te brengen werkte goed. Leerlingen reageren sowieso anders op ‘externen’.

Bovendien is het voor leerkrachten leerrijk om deze momenten te observeren en vanuit deze ervaringen verder te werken tijdens de gewone lessen.

Omdat de muzikant, kunstenaar, ... met eigen specifieke bagage de klas in komt, brengt dit bij leerlingen dingen teweeg die anders niet snel naar boven komen. Leerlingen voelen zich aangesproken, gaan op in een andere manier van communiceren, … en laten vaak het beste van zichzelf zien.

HET VIEL OP DAT DE LEERLINGEN … ZOWEL DE ‘SUPER MICKY’ ALS DE LOOPMACHINE HEEL INTRIGEREND VONDEN. ZE KONDEN ECHT BLIJVEN LUISTEREN NAAR DE HERHALINGEN. DOOR HUN SPONTANE REACTIES KWAMEN ER LEUKE KLANKEFFECTEN! KATRIJN

Hoewel onze leerlingen heel erg aan gewoontes en vaste structuren gehecht zijn, reageerden de meeste leerlingen positief op de aanwezigheid van een ‘vreemde’ persoon. Voor een enkele leerling blijft het toch moeilijk: hij/zij blokkeert, doet niet mee of overdrijft. Het blijft daarom noodzakelijk dat een klasleerkracht aanwezig is tijdens de workshops om een ‘vertrouwde sfeer’ te creëren, af en toe te ‘tolken’ en soms ongepast gedrag bij te sturen.

Voor de workshopbegeleiders was het een nieuwe en goede ervaring om de doelgroep te leren kennen. Niemand van hen had er ervaring mee.

Tijdens de workshops bleek duidelijk dat je het niveau van de groepen in het echt moet ervaren.

Alle beschrijvingen, uitleg of extra informatie die voordien gegeven werd, kan hieraan zeker en vast niet tippen.

7

Het komt er tot slot op neer om kunst/muziek te laten spreken op een ‘nonverbale’ manier. De kunstenaar, muzikant, … moet de verbale taal los durven te laten. Dit betekent geen uitleg geven of vragen stellen, maar ‘doen’ terwijl de muziek of het geluid van leerlingen kan klinken.

Katrijn, Sara en collega’s Het schoolteam van BuSO Berkenbeek - Wuustwezel

8

IMPRESSIES VAN DE DOCENTEN

RITME HIER, RITME DAAR JO ZANDERS De workshops gaven me de kans om een nieuwe doelgroep te leren kennen. Ik vond het een heel fijne ervaring en hoop nog te kunnen samenwerken in de toekomst. Vooral de tweede dag met workshops ging vlot. Waar de eerste dag vooral in het teken stond van het kennismaken met het profiel van de leerlingen en het aftasten van wat mogelijk is, ontstond er tijdens de tweede dag workshops veel meer creativiteit. Voor sommige klassen is het belangrijk dat ze erkenning krijgen, bij andere groepen dan weer dat de activiteit aansluit bij wat er normaal in de les gebeurt. Deze informatie is belangrijk om vlot te kunnen werken.

BOEMBOEM BOEM OP GROTE TROM, HET WAS WEL DRUK EN MOEILIJK. KURT

ZO RONDSTAPPEN MET DE VOETEN VOND IK HEEL LEUK.

RARE VENT, DIE “TREIN TIK BOEM” ZAT NOG LANG IN MIJN HOOFD.

WOUTER JAIMY

9

OVER GEVOEL IN MUZIEK WOUTER DESMET Voor de workshop koos ik een brede insteek vanuit de dramatherapie. We maakten op basis van de vier basisemoties blij, verdrietig, bang en boos expressieve bewegingen terwijl we naar muziekfragmenten luisterden.

Voor autistische kinderen is het vaak niet gemakkelijk om een emotie te herkennen of te uiten. Bovendien is de formulering van een opdracht belangrijk.

DAT HET LEUK IS, HIER OP DE GROND. SHAUNI

ALLES WAS TOF, ZO ROND STAPPEN EN BLIJ EN DROEVIGE GEZICHTEN DOEN. HET ZELF GEVOELENS SPELEN OP DE I N S T R U M E N T E N V O N D I K L E UK .

CHRISTOPHE

10

COMPONEREN EN MUSICEREN KASPAR KÖNIG Ik vond het engagement van de leerkrachten en de school verrassend.

Dankzij feedback van Katrijn na de eerste dag workshops, kon ik de tweede keer inzetten op de expressie van de leerlingen zelf en ze stimuleren om eigen klanken te ontdekken. Je bereikt met deze doelgroep namelijk een pak meer van zodra je geen theorie of spel oplegt, maar werkt met wat bij de kinderen ontstaat.

Het hoogtepunt was ongetwijfeld het werken met mijn ‘loopmachine’.

Hiermee maakten groepjes leerlingen zowel klassikaal als solo bijzondere klanklandschappen. Ook qua techniek durfden ze experimenteren en allerlei gelegenheden te grabbel nemen om klank te maken zoals de radiator, jassen, … Ik vond het een voorrecht om met deze leerlingen te werken. Het viel me op dat ze heel geconcentreerd waren. Ze werkten bovendien altijd ontzettend goed mee.

DE MUZIEK OP HET BORD LEEK EEN BEETJE OP ‘KATTENGEZANG’.

KYRA

IK VOND HET HEEL MOOI, DIE SNAREN OP HET SCHOOLBORD. LYNN

IK ZEI ‘OH NEE, OH OH OH OH’ EN DAN HOORDE IK HET TERUG OPNIEUW. NILS

11

COLOFON Deze documentatiemap verschijnt naar aanleiding van een reeks workshops die Musica organiseerde in BuSO Berkenbeek - Wuustwezel.

Met dank aan de schooldirectie, het team, Wim Henderickx, RaphaĂŤla Boudewijns en de Musica-docenten.

Contactadres Musica, Impulscentrum voor Muziek Toekomstlaan 5B, BE-3910 Neerpelt T 0032 11 610 510 F 0032 11 610 511 info@musica.be Samenstelling Eveline Heylen

Š 2011 - Musica, Toekomstlaan 5B, BE-3910 Neerpelt. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaandelijke toestemming van de uitgever.

12