Leeuwarder Courant NoordZ, Agri & Food 2023

ELK DORP EN ELKE WIJK EEN EIGEN TUIN EN BUURTMARKT

MARC EN HILTSJE PRITCHARD

PAGINA 22

VOORWOORD

ETEN WE STRAKS ALGEN, WORMEN EN INSECTEN?

Als het aan de kat zelf lag, kocht ze slachtafval. Het staat in deze bijlage in het verhaal met Marilyn Bakker uit Veendam. Zij heeft er haar werk van gemaakt om katteneigenaren – een kwart van de Nederlandse huishoudens heeft één of meerdere exemplaren –wijzer te maken. Liever geen droge brokken. Kijk naar wat een kat in het wild eet: een muis bijvoorbeeld is rijk aan vocht, vet en eiwit, daarop is de evolutie gebaseerd. Die brokjes, daar is een kattenlichaam helemaal niet op gebouwd.

Als het aan de consumerende mens ligt, passen we ons voedingspatroon dan vrijwillig aan? Dat moet wel. Om ons lichaam gezonder te houden, moeten we bepaalde stoffen ‘leren’ te mijden. En de productie moet bovendien duurzamer om de wereld überhaupt leefbaar te houden.

Minder vlees. Minder eten de wereld over slepen: boerderijwinkels scoren daarop hoog. De Voedselwerkplaats in Friesland heeft als doel dat elk dorp en elke wijk een eigen voedseltuin met groenten en fruitbomen krijgt.

Een volgende stap is het eten van algen, wormen en insecten. En het toverwoord bij EV Biotech is fermentatie. Daarmee kunnen gewassen bijvoorbeeld geschikt worden gemaakt om in droge gebieden te telen. Of tomaten hier (maar niet in energieslurpende kassen).

r is nog een wereld te winnen, voor inspiatie laat deze editie van NoordZ zich

4

De planeet en onszelf redden

Dit eten we straks: gezonder, duurzamer of allebei

8

Kattenvoer

Als het aan de kat zelf lag, kocht ze slachtafval

11

Column Ronald Mulder

Afval

12

Kassa uit het bos

Dit is waarom haardhout nog steeds zo duur is

16

Jonge boer zoekt boerderij

Het valt niet mee om wat te vinden

22

Voedseltuin

Een eigen tuin en/of een buurtmarkt voor elk dorp en elke wijk

28

Wolven Zo slaan bedrijven een slaatje uit de overlast van de wolf

34

De Spiegel

René Hoekzema van Hofland Rubber

40

Start me up Kookdoek, weggelekt water besparen en oesterzwammen op koffiedik

C OLOFON

NoordZ is een bijlage van Mediahuis Noord

Samenstelling & eindredactie

Jan Rozendaal, Marja Boonstra, Gerda Douma, Roel Snijder, Theo Zandstra

Vormgeving Alie Veenhuizen

E-mail bijlage.dagbladen@mediahuisnoord.nl

Advertenties/branded content

Multiplus Media, Drachten

06-44911263

s.osinga@multiplusmedia.nl

Volg NoordZ ook online op het blog www.noordz.nl

I NHOUD

Het citaat op de voorpagina komt uit het artikel over de Voedselwerkplaats, een organisatie die door het delen van eigen ervaring groepjes dorps- of buurtbewoners helpt hun eigen tuin, buurtmarkt of voedselgemeenschap te organiseren. ,,Toen we begonnen was de vraag: werkt het? Nou, het antwoord is een volmondig ja”, aldus mede-initiatiefnemer Bregje Hamelynck in Sibrandabuorren.

DIT ETEN WE STRAKS:

GEZONDER, DUURZAMER OF ALLEBEI

Duurzamer en gezonder. Dat is waar de voedseltransitie over gaat. Die transitie is al heel langzaam op gang aan het komen, maar de echte versnelling komt nog. Dat kan niet anders. Want als we blijven eten wat we gewend zijn, redden we het niet. Als we voedsel blijven produceren zoals we al decennia doen, redt de planeet het niet.

Om te voorkomen dat steeds meer mensen een steeds groter deel van hun leven te kampen krijgen met gezondheidsproblemen, moeten we ons voedingspatroon aanpassen. We krijgen namelijk met zijn allen te weinig voedingsstoffen binnen en te veel stoffen die ons lichaam liever kwijt dan rijk is. Tegelijkertijd vernielen we de planeet door onze overmaat aan vleesconsumptie en gebrek aan respect voor de natuur.

,,Dat is de grote uitdaging, dat we die twee problemen tegelijkertijd moeten aanpakken’’, vertelt Joep de Vries. De investeringsmanager van de NOM houdt zich al vele jaren bezig met de voedseltransitie vanuit Noord-Nederlands perspectief. ,,De combinatie van duurzaam en gezond is mogelijk, maar niet altijd. Dus gaat het om de balans. Je krijgt straks ook producten die heel gezond, maar iets minder klimaatvriendelijk zijn. En aan de andere kant duurzame producten, die iets minder gezond zijn.’’

BOERDERIJWINKELS

Nieuwe gewassen, nieuwe ingrediënten, nieuwe logistieke lijnen, nieuwe productiemethoden, nieuwe marketing, nieuwe voorlichting. Van alle kanten moeten de uitdagingen worden aangevlogen. En dat gebeurt ook in Noord-Nederland. Steeds meer producten vinden bijvoorbeeld een korte keten van de boer naar de consument. Die boerderijwinkels zijn veel duurzamer dan een systeem met wereldwijde transportbewegingen natuurlijk.

,,Absoluut’’, zegt De Vries. ,,Een uitstekende ontwikkeling, die ook helpt in de bewustwording van consumenten dat komkommers niet altijd kaarsrecht hoeven te zijn

zoals in de supermarkt. Maar: de economische uitdaging van dit systeem is wel groot. Het is duurder. En met boerderijwinkels alleen kunnen we de groeiende wereldbevolking niet voeden. We moeten meer doen.’’

Dat moet van groot tot piepklein. Van akkers en fabrieken tot eiwitten en moleculen. Aan alle knoppen moet worden gedraaid om de voeding van de toekomst te krijgen. Dat maakt de transitie ook zo’n veelkoppig monster. Boeren moeten hun manier van werken veranderen, de industrie moet aanpassen, winkels hebben een belangrijke rol, consumenten hebben zich aan te

voorbeeld te noemen. Dat kan een mooie stap zijn op weg naar minder vee, dus minder uitstoot. Of de gezondheid er zo mee gediend is, is nog niet duidelijk. Dit voorbeeld maakt de problematiek meteen duidelijk. De Vries: ,,Soja is een belangrijk bestanddeel in veel van die producten.

Maar soja komt uit Zuid-Amerika. Dus de ecologische voetafdruk is niet gering. Ik denk dat we vooral moeten inzetten op producten die van dichtbij komen.’’

Wat moeten we dan? Inzetten op verschillende beloftevolle ontwikkelingen. Plantaardige eiwitten, kweekvlees, vertical farming, voedzamere gewassen, maar ook whole foods. Tasty Basics uit Aalden zet op dat laatste fors in. Het bedrijf maakt brood, crackers, beschuit, repen en muesli en gebruikt daarbij hele noten, zaden, pitten, peulvruchten, groenten en fruit, zonder toevoegingen. Dat scheelt heel vele nutteloze – ongezonde – koolhydraten.

De wereld investeert flink in het ontwikkelen van nieuwe voedingsmiddelen. Ook in Noord-Nederland. Het project Fascinating probeert het veelzijdige transitieprobleem van alle kanten aan te vliegen door nieuwe vindingen in de praktijk te brengen. Uitgangspunt zijn de voedingsstoffen die de mens nodig heeft: micronutriënten, vezels en eiwitten. Vervolgens wordt uitgezocht en getest hoe de hele productieketen –boeren en voedingsmiddelenproducenten –zo kunnen aanpassen dat een hele transitie economisch haalbaar is. Dat betekent gezond én duurzaam.

ALGEN EN WORMEN

Maar er gebeurt veel meer in die combinatie. Nieuwe voedingsmiddelen als algen, wier, wormen en insecten worden ontwikkeld. I Am Algae is daarin ver. De start-up in Bolsward kweekt met behulp van bijzonder licht hypergezonde Spirulina-algen en biedt die in verse vorm aan. Syklus kweekt in het Friese Winsum insecten op laagwaardige reststromen. Dat levert onder meer meel en olie op voor de diervoedingindustrie, maar herbergt ook een belofte voor voeding aan mensen. Bij Wadudu in Beilen worden die

Veranderen moeten we, op allerlei terreinen. Om onze planeet en onze gezondheid te redden, moeten we in transitie, allemaal. De manier waarop we voedsel verbouwen, verwerken en nuttigen moet snel op de schop.

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN ILLUSTRATIE JOB VAN DER MOLEN

‘Hier kun je terecht bij een multinational die je over de hele wereld brengt’

„Veel mensen denken bij Tetra Pak aan verpakkingen”, zegt Ron De Keersmaeker. „Dat is niet zo gek, maar we doen veel meer.” De Director Processing Solutions & Equipment, verantwoordelijk voor Tetra Pak in Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk, steekt zijn enthousiasme voor de Zweedse multinational niet onder stoelen of banken vanuit de vestiging in Heerenveen. „In het noorden van het land zijn jongeren die denken dat ze naar het westen moeten voor een interessante baan. Onzin! Hier kun je terecht bij een multinational die je over de hele wereld brengt.”

Het verhaal van Tetra Pak (tot op de dag van vandaag een familiebedrijf) begon in 1951 toen de Zweedse ingenieur Ruben Rausing zich afvroeg of er een alternatief gevonden kon worden voor de glazen flessen waarin destijds de melk werd bewaard.

Hij ontwikkelde de overbekende kartonnen verpakking. Geen ronde fles, maar een verpakking met vier (tetra) lange zijden. De uitvinding bracht een verandering teweeg in de manier waarop sap en zuivel wordt verpakt. „Door goed ondernemerschap en innovaties wist Tetra Pak zich te ontwikkelen tot de absolute top op het gebied van voedselverwerkende proces- en verpakkingstechniek”, zegt De Keersmaeker.

Er zijn drie takken onder moederbedrijf Tetra Laval: het onder meer in Steenwijk gevestigde DeLaval, gespecialiseerd in melkrobots en apparaten die het dierenwelzijn bevorderen. Dan is er nog Sidel dat zich vooral richt op PETverpakking en Tetra Pak, dat (ook) in Heerenveen is gevestigd, op het bedrijventerrein tussen de zuivelondernemingen. Tetra Pak is een allround bedrijf dat zich bezighoudt met het hele proces, zoals van 'koe tot consument', waarbij naast vloeibare melk ook gewerkt wordt aan hoogwaardige zuigelingenvoeding en aan innovatieve plantaardige producten, zoals haverdrank en plantaardige kaas. „Onze klanten zijn niet alleen de vermaarde zuivel- en voedselproducenten, we werken ook graag samen met inspirerende start-ups.”

Joris Scholten Linde, accountmanager voor de Nederlandse markt, vult aan: „Als een producent een nieuw toetje wil ontwikkelen, dan komen ze bij Tetra Pak om het technisch mogelijk te maken. We ontwerpen het apparaat, de productielijn of een complete fabriek, afgestemd op de wens van de klant. Dan is er nog de servicetak, die ervoor

zorgt dat onze machines tot in lengte van jaren meegaan.”

Daarbij is innovatie van groot belang alsook duurzaamheid, beiden vormen het DNA van Tetra Pak. „Onze kartonnen verpakkingen zijn een goede keuze voor het milieu, voornamelijk gemaakt van hernieuwbare materialen en recyclebaar! In het proces heb je het natuurlijk over energie. Recent is door Tetra Pak meegewerkt aan een gasloze voedingsmiddelen productielocatie. Water is ook steeds belangrijker. Er wordt veel water gebruikt om te koelen en te reinigen. Onze productieoplossingen zijn er inmiddels op gericht om zo min mogelijk vers water te hoeven gebruiken.”

Tetra Pak maakt gebruik van de lokale kennis en concentreert deze in centra van waaruit klanten in de hele wereld worden bediend. Zo is er bijvoorbeeld in Zweden een hub rond melk, sap, soep, saus en prepared food. In Denemarken is een hub rond ijs. In Heerenveen wordt kennis en kunde op het gebied van kaas en melkpoeder bij elkaar gebracht. „Omdat er in Friesland van oudsher veel kennis is op het gebied van zuivel en machinebouw.” Het was een logische stap om dat in noord Nederland te verankeren, gezien overnames van onder meer Stork Friesland Gorredijk (poeder) en Tebel Leeuwarden (kaas).

Zonder dat ze het zich realiseren laten consumenten zich dagelijks vele producten smaken, geproduceerd op machines van Tetra Pak. „In kennishubs worden de productieoplossingen inclusief innovatieve industriële besturing ontwikkeld.”

Overigens in samenwerking met bedrijven uit de omgeving. Zo maakt Laude, ook een Tetra Pakvestiging, in Ter Apel sinds vele jaren kaasvaten. In Gorredijk staat een proeffabriek met focus op

indampen en drogen. Onlangs werd in Woudsend een kolossale droger gebouwd. Het verkeer op de A7 werd even stilgelegd om de enorme droger bij een zuivelonderneming in Friesland naar binnen te kunnen takelen. De Keersmaeker: „Kortom, we ontwerpen samen met onze klanten milieuvriendelijke totaaloplossingen op het gebied van verpakking en productietechniek, en zorgen ervoor dat producenten, dag in, dag uit, voedsel veilig en beschikbaar maken over de hele wereld.”

Als je geïnspireerd bent geraakt door Tetra Pak, ondersteuning nodig hebt bij uw product-idee, zin hebt in een uitdagende functie, scan dan de de QR codes voor meer informatie en neem contact met ons op!

Ron De Keersmaeker en Joris Scholten Linde

mogelijkheden met insecten, die een bron van eiwitten zijn, al veel langer onderzocht en getest.

De beste manier om de transitie aan te slingeren is misschien wel om de klap zo zachtjes mogelijk te maken. Door producten te ontwikkelen die lijken op wat er al is, zijn consumenten meer geneigd ze te omarmen. Door grondstoffen te introduceren die de plek van ongezonde of nietduurzame stoffen kunnen innemen, kan de voedingsindustrie er sneller mee uit de voeten. Door gewassen te gebruiken die meer bevatten dan wat er al is, kunnen boeren snel aan de slag.

Dat vergt innovatiekracht en samenwerking. De Vries: ,,Dat maakt Noord-Nederland uitstekend gepositioneerd om hard met de voedseltransitie aan de gang te gaan. Door de korte lijnen is samenwerking hier op touw te zetten. We hebben daarna een groot deel va de keten op een relatief beperkt gebied. Landbouwgrond is er veel, grote concerns als Avebe, FrieslandCampina en Cosun, steeds meer start-ups op dit gebied, we hebben onderzoeksinstituten, universiteit, HBO en MBO. En het gevoel van urgentie groeit.’’

FERMENTATIE

Eén van de meest bijzondere manieren om aan de voeding van de toekomst te werken, speelt zich af op de Campus Groningen. EV Biotech helpt nieuwe voedingsstoffen, ingrediënten en aangepaste voeding tot stand te komen met behulp van fermentatie. Daarbij maken bio-organismen enzy-

men aan die ervoor zorgen dat smaak, geur, uiterlijk, verteerbaarheid, houdbaarheid of zuurgraad van een product veranderen. EV Biotech maakt gebruik van kunstmatige intelligentie om het proces van fermentatieproductie door derden enorm te versnellen. CEO Linda Dijkshoorn: ,,In ons digitale lab simuleren we het traditionele proces en zien we direct of een micro-organisme het gewenste effect heeft en welk effect. Dat

scheelt een berg aan geld en tijd in het laboratorium.’’

Dijkshoorn voorziet een grote toekomst voor fermentatie. ,,Een voorbeeld? Je kunt tomaten ermee zo verbeteren, dat ze hier beter groeien. Je kunt gewassen optimaliseren voor teelt in droge gebieden, je kunt ingrediënten creëren die gezonder én duurzamer zijn, je kunt heel veel. Dat doen we nog niet, omdat de Europese Unie het nog niet altijd toestaat. Genetisch gemodificeerde organismen hebben een slechte reputatie. Dat is niet terecht, vind ik. De technologie is geweldig en op den duur misschien wel onmisbaar. Je moet alleen kijken naar wat je ermee doet en hoe je ermee omgaat.’’

KETENBREED De voedingsindustrie denkt dat het een kwestie van tijd is voordat Europa de voorbeelden van China en de VS volgt en meer toestaat op dit gebied. Dijkshoorn: ,,Het feit dat onze klanten er nu al in investeren, zegt veel. Weet je wat gek is? Kruisen van rassen mag wel, terwijl de uitkomst dan onzeker is. Bij onze techniek weten we exact wat we zullen krijgen en welke invloed dat op de mens heeft.’’

Niets uitsluiten, alle kansen pakken, combinaties maken, ketenbreed denken, innoveren, samenwerken. Het moet allemaal, zodat jij en ik in de niet zo verre toekomst gezonde producten in onze mond stoppen die ook nog vriendelijk zijn voor klimaat en natuur. Onmogelijk is het zeker niet, er wordt aan gewerkt, zeker ook in NoordNederland.

Linda Dijkshoorn van EV Biotech. FOTO GEERT JOB SEVINK

‘De combinatie van duurzaam en gezond is mogelijk, maar niet altijd. Dus gaat het om de balans’

Toch weten velen amper wat een kat nodig heeft, bijvoorbeeld als het gaat om voeding. Marilyn Bakker uit Veendam,

ALS HET AAN DE KAT ZELF LAG ...

Het begon allemaal in 2016 met Lapje, haar eigen kat. Die werd met haar destijds 14 jaar een echte senior. ,,Voor het eerst vroeg ik me af: is haar voeding wel passend bij haar leeftijd? Wat heeft een kat überhaupt nodig in zijn eten?”

Bakker (34), geschoold in de psychologie, ging op zoek, om erachter te komen dat de vraag stellen een stuk gemakkelijker was dan hem beantwoorden. ,,Toptienlijstjes genoeg, maar het waarom werd nergens toegelicht. Pas na vele pagina’s op Google las ik iets dat een lampje deed branden. De kat is voor 100 procent een carnivoor. Dat simpele feit werd het uitgangspunt voor mijn verdere zoektocht.”

In tegenstelling tot de semi-carnivore hond, die ook kan overleven op een plantaardig dieet, heeft een kat als carnivoor vlees nodig. Dit betekent dat katten voldoende dierlijke eiwitten in hun voeding moeten hebben. Ze zijn bovendien niet in staat om voedingsstoffen zoals taurine, arginine en arachidonzuur zelf aan te maken. Daarom moeten deze ook in hun eten zitten.

WAAROM DROGE BROKKEN?

En daar komt het grote vraagteken in beeld, wat Bakker betreft. Waarom voert heel Nederland de kat droge brokken? ,,Dat slaat feitelijk nergens op. Kijk naar wat een kat in het wild eet: een muis bijvoorbeeld is rijk aan vocht, vet en eiwit, daar is de evolutie op gebaseerd. Die brokjes, daar is een kattenlichaam helemaal niet op gebouwd.”

In haar queeste naar optimale voeding

stuitte ze op nog meer vragen. Waarom zitten er zoveel koolhydraten in kattenbrokken, iets wat het dier totaal niet nodig heeft? Hoe zit het met suikers? Waarom adviseert een dierenarts altijd een bepaald merk – en sowieso droge brokken, zelfs als het om een nierprobleem gaat waarbij vocht essentieel is? Waarom geven we onze kat niet meer natvoer? Granen en groente in de brokjes, waar is dat goed voor?

,,Voeding voor mensen bevat een duidelijk etiket waarop niet alleen de ingrediënten, maar ook de percentages ervan vermeld staan. Dat is voor dierenvoeding niet verplicht. De meeste kattenvoeding is heus oké, als je uitgaat van minimale voorwaarden. Maar ik houd me bezig met de vraag wat optimaal is.” Lachend: ,,Vergelijk het met mensen die de hele dag fastfood eten en er dan een vitaminepil bij nemen. Dan blijf je heus in leven, maar is het gezond?”

PIONIER

Ook volgens Wouter Hendriks, hoogleraar

Diervoeding aan de universiteiten van Wageningen en Utrecht, heeft natvoer de voorkeur omdat dit het dichtst in de buurt komt van wat een kat van nature eet. Optimaal voer bevat volgens hem veel vocht, veel eiwit en zo weinig mogelijk groente, kruiden en koolhydraten zoals zetmeel. ,,Brokken zijn in principe ook goed, maar niet ideaal voor een kat”, aldus de hoogleraar.

Bakker ontdekte dat zij niet de enige was die voor veel verrassingen kwam te staan. Andere voedingsdeskundigen op kattengebied zijn in Nederland letterlijk op één

hand te tellen; in het Noorden is zij de pionier. Sinds ze online voedingslijsten en trainingen over dit onderwerp aanbiedt, weten steeds meer katteneigenaren haar te vinden.

In de training Super Foods voor katten leren de cliënten bijvoorbeeld hoe een etiket te lezen, wat een voeding goed of slecht maakt en hoe je dit alles perfect afstemt op je eigen dier. Als het aan de kat zelf lag, kocht ze slachtafval, stelt de Consumentenbond in een artikel over voeding voor de kat. ,,In de supermarkt blijkt echter dat de menselijke smaak bepalend is voor

De kat is het populairste huisdier in Nederland; bijna een kwart van de huishoudens heeft één of meerdere exemplaren: samen zo’n 2,6 miljoen.

oprichter van Catmoneo, heeft er haar werk van gemaakt om mensen wijzer te maken – en daarmee hun katten gezonder en gelukkiger.

TEKST WILLY SCHOUWSTRA FOTO’S HARRY TIELMAN

MARYLYN BAKKER

het assortiment kattenvoer. Kip en rund zie je terug in de blikken kattenvoer. Smaken als ‘stukjes muis in gelei’ of ‘koolmees in saus’ zouden waarschijnlijk gepaster zijn. Maar dat klinkt de baasjes niet fijn in de oren.”

OLIEVLEK

Wat Bakker betreft, is er een enorme slag te slaan. ,, We doen onze dieren vreselijk tekort”, stelt de voedingsdeskundige onomwonden. ,,Met het soort voer dat we ze geven maar ook met de frequentie. Ik zie nog vaak dat katten maar één of twee keer per dag eten krijgen. Dat is dus echt heel

slecht en gaat tegen hun natuurlijke behoefte in.” Dierenartsen en paraveterinairen krijgen in hun jarenlange opleiding één semester les over voeding, stelt de Veendamse. ,,Ik ontdek na zeven jaar studie nog steeds heel veel nieuws. Bovendien, de grote merken als Hills en Royal Canin zijn niet voor niets overal vertegenwoordigd, zij verzorgen veel lessen en beïnvloeden zo de dierenartsen in hun beeldvorming over goede voeding. Het is een perfecte marketingtechniek. Er is in die zin veel winst te behalen met opleiding en het verspreiden van kennis.”

Kijk naar de huisarts, stelt Bakker, die is een generalist die doorverwijst naar specialis-

ten als dat moet. ,,Zo moet je een dierenarts ook beschouwen, als een generalist. Als het gaat om voedingsadvies, ga je als mens toch ook naar een diëtist?”

De ‘kattenbusiness’ is nog vrij nieuw, maar maakt een duidelijke groei en professionaliseringsslag door. ,,Toen ik zeven jaar geleden begon, werd ik nog net niet weggehoond als ik begon over het belang van natvoer. Ik zie een enorme verbetering, maar het gaat mij nog niet snel genoeg. Mijn wens? Dat de kennis als een olievlek over het land verspreid wordt. Meer gezonde katten betekent meer gelukkige katten.”

‘Waarom zitten er zoveel koolhydraten in kattenbrokken, iets wat het dier totaal niet nodig heeft?’

Familiebedrijf Royal A-ware: hoge ambities duurzame zuivelproductie

Een familiebedrijf in zuivel dat zich inzet voor het verminderen van de impact op mens, dier en milieu. Het is de basis van de nieuwe duurzaamheidsstrategie van Royal A-ware. Klaas de Jong en Koen Veldman over de essentie van mest en het nut van de koe, net zero ketens en producten met zo hoog mogelijke voedingswaarde en zo laag mogelijke impact op mens, dier en milieu.

Het is Klaas de Jong ten voeten uit. De COO van Royal A-ware neemt z’n bezoek graag mee in de hypermoderne kaasmakerijen in Heerenveen. Laat zien wat je doet. In hoog tempo vertelt de kaasmaker van huis uit, lopend door de wandelgangen met zicht op het productieproces het verhaal. Hoe je kaas op een efficiënte, veilige en steeds duurzamere wijze maakt. Geflankeerd aan tafel door Manager Veehouderijzaken Koen Veldman vertellen ze samen het verhaal van boer, koe, mest en melk. Want daar gaat het over. Kaas en andere zuivelproducten maken, gaat hier over koeien van melkveehouders die dagelijks zorgen voor aanvoer van 250.000 liter melk per uur in Heerenveen. Hier gaat het over essenties. Over het belang van mest voor bodem en biodiversiteit, omdat er zonder mest nu eenmaal weinig groeit. Over het bijzondere vermogen van de koe om 1 kilo eiwit uit gras om te zetten in 2,5 kg eiwit in in melk, over de hoge voedingswaarde van zuivelproducten die je met die eiwitrijke melk maakt. „Het wordt tijd dat we dat vaker vertellen. Net als kortcylisch biogeenmethaan van een koe in 10 tot 12 jaar kan worden afgebroken en niet voor extra broeikasgas zorgt. Voor ons is het de normaalste zaak van de wereld, maar voor veel mensen niet. Mest en koe staan aan de basis van gezonde voeding en kringlooplandbouw. Een koe is en blijft een bijzonder dier, omdat zij gras, wat wij als mensen niet kunnen eten, omzet tot een product met hoge voedingswaarde. Met dat product als basis, maken wij zuivelproducten die stuk voor stuk belangrijke bouwstoffen bevatten voor de mens. Dat is hier zo gewoon geworden, dat we het bijna zijn vergeten. Tevens is het zo dat wereldwijd, twee derde van de landbouwgrond

niet omgezet kan worden van grasland naar akkerbouw. Wij hechten er aan om dat in het licht van de tijd, te benadrukken. Het is de essentie van wat we samen met onze melkveehouders doen en het vormt de basis van onze vernieuwde duurzaamheidsstrategie.”

Ondernemend en innoverend Het proces van kaasmaken is door de tijd niet veranderd, stelt Klaas de Jong. Het is grootschaliger geworden. En door het vergaand te automatiseren zoals in Heerenveen, is het mensvriendelijker geworden, want van oudsher is kaasmaken fysiek een zwaar vak. De rondgang laat dat zien: er komen weinig mensenhanden aan te pas, er rijden automatische heftrucks om kazen te keren, vanuit controlekamers wordt nauwgezet het proces gemonitord. „Alles voor de hoogste standaarden in voedselveiligheid en voor een constante kwaliteit”, zegt Klaas de Jong. „Met alleen techniek en RVS kom je er niet. Kaasmaken blijft mensenwerk. Het zijn uiteindelijk de mensen die alles in de gaten houden. Alleen zo kunnen we voedselveiligheid borgen en zorgen voor een constante kwaliteit. Het efficiënt produceren biedt ook grote voordelen in verduurzaming”, laat De Jong zien. Niet alleen met zonnepanelen op het dak. Ook door de warmte die de koelingen genereren, te hergebruiken voor het verhitten van proceswater tot 90 graden. En door de miljoenen liters water die uit de melk worden gehaald, weer in het reinigingsproces te hergebruiken zodat zo weinig mogelijk leidingwater wordt verbruikt. „Al doende leren we steeds beter hoe we in dit proces en in de hele productieketen kunnen verduurzamen. Want

dat hoort bij ons: het zo goed mogelijk doen. Leren en innoveren. In ieder schakeltje van de keten kijken wat beter kan voor mens, dier en milieu.”

De vernieuwde duurzaamheidsstrategie van Aware is ambitieus. Jan Anker, CEO Royal A-ware, zegt er over in een persbericht: „Als familiebedrijf denken we in generaties. Daarom willen we duurzaam ondernemen met voordeel voor alle schakels.” Koen Veldman: „Dat betekent dat onze melkveehouders, ook vaak familiebedrijven, moeten kunnen blijven boeren. Zij staan aan de basis, zij leveren de melk. Samen met onze klanten, medewerkers en andere ketenpartners kijken we hoe we onze ketens zo kunnen organiseren dat we producten kunnen produceren met een zo hoog mogelijke voedingswaarde met een zo laag mogelijke impact op de omgeving. Onze melkveehouders tonen in alle melkstromen aan dat we meer dierenwelzijn, meer productkwaliteit en minder uitstoot bereiken. Maar het gaat ook over circulariteit van verpakkingen en het efficiënt gebruik van grondstoffen.”

Perspectief: de basis als uitgangspunt De ambities van Royal A-ware voor verduurzaming gaan over die hele keten van consument tot koe en over het steeds efficiënter en duurzamer maken van die keten. Het bereiken van ‘net zero’ ketens staat centraal. Het betekent onder andere meer reductie van broeikasgassen. A-ware wil in 2050 minimaal negentig procent reductie van koe tot verpakt product hebben bereikt ten opzichte van 2021. Resterende emissies worden onder meer gecompenseerd via vastlegging van koolstof in de bodem. Het is geen loze kreet: Royal A-ware committeert zich als eerste zuivelbedrijf in de Benelux aan de internationale FLAG- doelstellingen van SBTi. SBTi is een internationaal initiatief dat bedrijven stimuleert om de klimaatdoelen concreet te maken. Het betekent onder meer dat het bedrijf al in 2025 voor 80 procent gebruikmaakt van hernieuwbare energie. Er zijn belangrijke argumenten om die ambities te halen, zeggen De Jong en Veldman. „Omdat melkveehouders moeten kunnen blijven boeren, klanten de producten van Royal A-ware willen blijven kopen en de ruim 3.000 medewerkers met plezier voor ons bedrijf werken en we een aantrekkelijk werkgever willen blijven.”

Welke verdere inzichten en innovaties ook beschikbaar komen, perspectief begint bij het erkennen van de basis. Organische, natuurlijke mest is de essentie voor een vruchtbare bodem, die zorgt voor biodiversiteit en goed gras waardoor koeien hun eiwitrijke melk kunnen geven. En als je in die hele keten van consument tot koe zorgt voor producten met een zo hoog mogelijke voedingswaarde en een zo laag mogelijke impact op dier, mens en milieu, dan hou je bestaansrecht.

www.royal-aware.com

Klaas de Jong en Koen Veldman

Ja, dank u wel. Ik ben blij dat ik hierop kan reageren, want eerlijk gezegd snap ik weinig van de ophef die is ontstaan. Het klopt dat wij, als Amsterdam zijnde, Italiaans afval uit Rome laten komen om dat hier in onze afvalovens te verbranden. Maar waarom zou dat verkeerd zijn?

Dit is juist een overduidelijke win-winsituatie. Het milieu wint, want het afval komt per trein en de trein is goed voor het milieu. Bovendien verbranden wij het afval in onze hypermoderne ovens. Alle rookgassen worden driemaal gewassen en eigenlijk komt er alleen nog waterdamp uit de schoorstenen. Terwijl er in Italië … Weet u iets over de afvalbranche in Italië? Heeft u The Sopranos gezien? Ik bedoel maar.

WE KRIJGEN GELD TOE

De economie, die wint ook. Wij kopen dat afval niet op, welnee, we krijgen geld toe van de Romeinen! En met het verbranden wekken we elektriciteit op, waarvoor we ook weer geld krijgen. Het mes snijdt van twee walletjes, bij wijze van spreken. Het milieu wint, de economie wint, Amsterdam wint, Rome wint, iedereen wint.

AFVAL COLUMN

nen zeggen? ‘God created the earth, but the Dutch created The Netherlands’. En zo is het maar net.

HET IS HET EEN OF HET ANDER Ik wil maar zeggen: we zijn een vlijtig volkje. Handel en nijverheid zit ons in het bloed. En heeft ons groot gemaakt. Of denkt u dat we beter af waren geweest als Anton Philips wandelcoach was geworden in plaats van gloeilampenfabrikant? Als de Haarlemmermeer een binnenzee was gebleven? Als we het aardgas in de grond hadden laten zitten? Hoe zouden we dan de gezondheidszorg, het onderwijs en de uitkeringen kunnen betalen?

Dat er dan af en toe een beetje troep achterblijft, dat is de prijs die we betalen voor onze welvaart. Onze voorouders visten zalm uit de rivieren, maar ze hadden geen iPhone of penicilline. Het is het een of het ander, zo simpel is het.

Weet u wat je hier ook had, toen Nederland nog een moeras was? Wolven. Die moeten nu ook weer zo nodig terug. Straks krijgen we …

Zeg, loopt die camera eigenlijk nog wel? Waar is iedereen? Hallo? Hallo? Doe dat licht aan!

RONALD MULDER

Ronald Mulder is ondernemer en econoom. Man van weinig woorden.

Bovendien: dit is toch wat we altijd doen? Iets hierheen slepen wat hier helemaal niet hoeft te zijn en daar dan geld aan verdienen? Het is het verdienmodel van Schiphol, van Tata Steel, van de intensieve varkenshouderij en van de Mocromaffia. Sterker nog: het is al eeuwenlang onze nationale economische strategie. De VOC-mentaliteit! Nederland distributieland! Mainports! Gateway to Europe!

En zeg nou zelf, die strategie is enorm succesvol geweest. Weet u hoe Nederland eruitzag vóór de VOC? Eén groot moeras! Vol met otters en bevers en veenlijken. Precies zoals die rakkers van de milieubeweging het graag zien, haha. Maar gelukkig waren onze voorouders niet zo van het natuurbehoud. Integendeel. Ze gingen molens en dammen en dijken bouwen, en kanalen graven, en turf steken en inpolderen dat het een aard had. Weet u wat de Amerika-

‘God created the earth, but the Dutch created The Netherlands.

En zo is het maar net’

@ronaldmulder

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO SIMON BLEEKER

DIT IS WAAROM HAARDHOUT (NOG STEEDS) ZO DUUR IS

Opeens was hout stoken heel duur, leek het wel afgelopen winter. Die ontwikkeling zette eerder al in dankzij boosdoeners als – daar is ie weer – de oorlog in Oekraïne. Die stokte niet alleen de aanvoer van haardhout, maar stuwde ook de prijzen voor olie en gas op. Met als gevolg dat ongekende hoeveelheden mensen overstapten op good old houtvuur als verwarming. Maar de markt kan die gestegen vraag lastig aan. En dan waren er nog meer complicerende factoren, waarover hieronder meer.

En dus betaal je nu voor een kuub gedroogd hout zo maar tussen de 150 en 200 euro. En dan mag je het zelf nog opstapelen. Je moet wel een kachel met een heel hoog rendement hebben, wil je nog goedkoper uit zijn dan stoken op gas. En in alle eerlijkheid: zo hoog is het rendement van de meeste kachels niet, zeker niet die in de lagere prijsklassen. Daar komt nog bij: kachels zijn, geheel volgens de economische wetten, ook flink duurder geworden.

Kassa dus, voor de branche. Dat zou je althans zeggen. ,,Ik denk dat er best wat meer verdiend is afgelopen jaar, maar je moet het niet overdrijven’’, zegt Klaas Tigchelaar. Hij is eigenaar van Tigchelaar Tegelkachels in Heerenveen. ,,Wij kregen het ook veel drukker, maar onze marge liep terug vanwege de stijging van de grondstofprijzen. En dan nog allerlei toeslagen voor vervoer, energie, noem maar op.’’

ONAFHANKELIJK

Tigchelaar had de oplopende prijzen voor stookhout wel voorzien, dik een jaar geleden. ,,Logisch, als zo veel mensen opeens hout gaan stoken, dan kan het aanbod dat niet bijbenen. Maar die kachel staat er, dat hout moet er komen. Dus wordt er meer betaald.’’ Hij zegt overigens dat de zucht naar warmte door houtvuur niet alleen door de hoge gasprijzen is te verklaren. ,,Mensen willen

onafhankelijk zijn van de energieprijzen. Daarom willen ze zonnepanelen, daarom willen ze een houtkachel. Dat zegt 90 procent van mijn klanten.’’

Tigchelaar zag zijn orderportefeuille flink groeien. De wachttijd voor klanten liep sinds corona op van drie maanden tot een jaar. ,,We zijn intussen ook nog uitgebreid van zes naar twaalf man. Het is gewoon heel veel meer allemaal.’’

De sterk gestegen vraag is de belangrijkste reden voor de veel hogere prijzen voor een kuub haardhout. Maar aan de aanbodkant zit ook een deel van de verklaring. Staatsbosbeheer heeft een flinke rem gezet op de verkoop van hout dat vrijkomt door de uitdunning van bossen. De reden: dat hout is van overheidswege bestemd voor ‘hoogwaardiger doelen’ dan verbranding: hout voor de bouw, plaatmateriaal, emballage en papier. Wat overblijft, wordt als biomassa verwerkt. In 2025 is het helemaal afgelopen met brandhout uit de staatsbossen.

En dan is de concurrentie op de houtmarkt toegenomen. Biomassacentrales vragen om bomen en takken, buitenlandse partijen zijn op de markt sinds Rusland en Oekraïne minder leveren. De hoge energieprijzen hebben ook nog een extra nadelig effect: het drogen van brandhout is veel duurder geworden. Om snel klanten met kachels te voorzien, is drogen wel noodzakelijk. Aan de lucht duurt dat zeker een jaar, in een drooginstallatie gaat het terugbrengen van het vochtgehalte tot 15 procent een stuk sneller. Maar daar betaal je een flinke prijs voor.

VRAAG NAAR HOUT ZAL HOOG BLIJVEN

En toch is het hout niet aan te slepen, vertelt Arjan Strockmeijer van Arjans Haardhout in Onstwedde. ,,Het is absurd. Ik ben nu alweer elke zaterdag hout aan het wegbrengen voor het komende houtseizoen. Normaal

gesproken begon ik daar pas in september en oktober mee. Mensen die nu bellen betaalden vorig jaar de hoofdprijs, ik hoor tot wel 400 euro per kuub. Of ze kregen helemaal geen hout. Die nemen nu het zekere voor het onzekere.’’

Hij zag hoe een enorme horde mensen afgelopen jaar overging op houtstook. ,,De inval in Oekraïne en daarna de hoge gasprijzen. Het lijkt wel of iedereen toen een kachel kocht.’’ Terug naar de houtprijzen van vóór 2022 gaan we nooit meer, denkt hij. ,,Die kachels moeten branden, de vraag naar hout zal hoog blijven. Heel wat mensen zijn van het gas af en stoken hun cv nu ook op hout. Daar houd je niet zomaar mee op. Daar komt bij dat het aanbod ook nog eens afgenomen is. Staatsbosbeheer was één van de grootste leveranciers.’’

vastloopt. Dat is iets waar Klaas Tigchelaar al een tijd voor waarschuwt. ,,De verkoop van conventionele kachels is met wel 50 procent gestegen. Dan weet je dat hout een probleem wordt. Vooral omdat de meeste van die kachels veel hout gebruiken voor een mooie verbranding. Extra probleem is dat de vraag zo groot is, dat mensen het hout niet lang genoeg laten drogen. Dan steekt de kachel eerst zijn energie in het drogen, voordat er warmte geproduceerd wordt. Dat kost dus nóg meer hout.’’

De Fries heeft wel een oplossing, waar hij al jaren op broedt. Dat is een systeem waarin duurzaamheid, luchtkwaliteit, klimaat, natuur en regionale economie allemaal profiteren. Hij wil eigenlijk warmte gaan verkopen, niet alleen kachels. ,,Dat werkt zo: ik lever de kachel met extreem hoog rendement, maar zorg ook dat je hout krijgt om te stoken. Dat is hout afkomstig uit de directe omgeving, gegarandeerd met een vochtigheidsgraad van maximaal 15 procent.’’

EFFICIËNTE HOUTSTOOK

Veel rijker is Strockmeijer er zelf niet van geworden. ,,De inkoop is voor mij net zo hard gestegen als de verkoop. Bovendien kost het me nu wel vijf keer zoveel tijd om überhaupt goede partijen hout te vinden. Vanwege de hoge prijzen zijn er ook heel wat concurrenten bijgekomen. Die vallen wel weer weg als de prijs een beetje daalt, maar toch.’’

WARMTE VERKOPEN Hout is in een systeem terechtgekomen dat

Jaarlijks onderhoud aan de kachel komt erbij, net als controle op het juiste gebruik ervan. ,,Zo zorg je voor de meest efficiënte houtstook met een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Scheelt uitstoot, scheelt fijnstof, scheelt gas. Dit is een systeem dat ze in Oostenrijk en Scandinavië al jaren kennen. Het wordt tijd dat we het hier ook gaan invoeren.’’ Hij is al in gesprek met houtleveranciers en particulieren met bos in de regio.

Totdat zo’n systeem bestaat, is het simpelweg de portemonnee trekken voor houtstokers. Arjan Strockmeijer: ,,Je moet er vroeg bij zijn. Nu bestellen en zelf een hele zomer laten drogen, zou ik zeggen. In september loopt de prijs weer op. Is altijd zo. En gooi geen vochtig hout in je kachel. Dan stook je je een ongeluk. Nog afgezien van de schadelijke milieueffecten en burenoverlast.’’

‘Weet jij nog iemand met haardhout voor een normale prijs?’ een veel gestelde vraag was het, deze winter. De prijzen voor een kuubje gieren nog steeds de pan uit, de vraag is of en wanneer we weer een ‘normaal niveau’ bereiken.

‘We zijn intussen ook nog uitgebreid van zes naar twaalf man. Het is gewoon heel veel meer allemaal’

Out of the box in schaatsen: met Team Novus naar Milaan

De ontwikkeling van mens en sporter, internationale samenwerking, diversiteit en innovatie als basis voor de schaatssport. Het is geen idee, het is het internationale schaatsteam, Team Novus. Jong, ambitieus, gedreven en presterend. Klaarstomend voor de Olympische Winterspelen in Milaan. Gaat u mee?

„Reis met ons mee op weg naar de winterspelen in Milaan in 2026. Investeer, netwerk en ga mee.” Lieuwe Krol vat de missie voor de komende tijd samen. De schaatsers van Team Novus hebben al opvallende prestaties neergezet. Nu is het tijd om het fundament voor hun sportieve reis naar Milaan te waarborgen. Lieuwe Krol is de (voorlopig nog) onbezoldigd manager van het schaatsteam, dat is opgezet door de Australische coach Daniel Greig tezamen met een aantal Britse en Nederlandse schaatsers. Greig is een talentvolle sporter, engineer, ontwikkelaar van software voor de gezondheidszorg, ondernemer en gedreven wereldburger met oog voor innovatieve projecten. Team Novus is in slechts één jaar gegroeid van idee naar team. Met onder andere talentvolle schaatsers als Cornelius Kersten, Ellia Smeding, Sandrine Tas, Matthias Vosté, Dione Voskamp, Vanessa Herzog en Naomi Verkerk. Schaatsers die hun plek hebben gevonden en zich in korte tijd sterk hebben ontwikkeld. Allemaal merkten ze dat ze door een andere, innovatieve aanpak in korte tijd heel goed gingen presteren. Het zijn schaatsers die hun eigen levensweg bewandelen en trainen waar zij dat het liefste willen.

Artificial intelligence en data- analyse

Team Novus staat voor iets dat wij amper kennen. Niet een merk bouwen en kijken wie daar het beste bij past. Niet denken vanuit nationaal belang, omdat de sportwereld nu eenmaal zo georganiseerd is. Nee. Team Novus gelooft in de ontwikkeling van mensen, ze in hun kracht zetten, in samenwerking tussen landen en mensen. In trainingsmethoden die innovatief zijn, met maatwerk en dagelijkse data-analyse. Wie waar vandaan komt of welke overtuiging heeft, is niet van belang. Het gaat erom de ideale omgeving te faciliteren waarin zij elkaar mentaal, fysiek en commercieel sterker maken. Intrinsieke motivatie is het uitgangspunt en de katalysator, want winnen komt van binnenuit. Technologie maakt het mogelijk, waar je bent is niet van belang. Met behulp van artificial intelligence, apps en dataanalyse kan er gestuurd worden, zodat de sporter op het juiste moment presteert.

„Daarom moet je mensen in hun kracht zetten. Doen wat je wilt doen, leer jezelf te ontwikkelen

als mens. Dat is de belangrijkste voorwaarde om de beste te worden in je sport.” Zegt de enthousiaste getalenteerde coach Daniel Greig. „Leren ontdekken wie je bent en wat je kunt, sterker worden hoort daarbij. Als Australiër heb ik mijn weg geleerd in de internationale schaatswereld, een sport die in mijn land nauwelijks bestaat. Ik heb ontdekt hoe ik er wel kwam, mezelf kon redden, kon trainen. Ik moest rondkomen, toch zorgen voor de beste faciliteiten en mensen vinden die mij graag willen helpen. Ik heb ook ontdekt hoe groot schaatsen hier in Nederland is. Wat de romantiek en beleving is van de beweging, hoe diep dat gevoel leeft. Zo zijn er enorm veel mensen die in Thialf genieten van prestaties binnen het schaatsen.”

Ouderwets georganiseerd

„Tegelijk hoor ik de zorgen over een smalle internationale schaatstop. En toch, we blijven met z’n allen doen wat we al deden. Kijk naar sportbonden, het is op een ouderwetse manier georganiseerd. Het is denken vanuit nationaal belang: als je daar niet in past, dan mis je de steun die je nodig hebt. Dat alles heeft me gebracht tot het opzetten van iets dat bij deze tijd past. Want er zijn veel meer mensen die heel graag willen schaatsen, die talent hebben, ook buiten bekende schaatslanden en buiten de grote commerciële schaatsploegen. Wij concentreren ons op de kansen van deze schaatsers. Omdat ze talent en motivatie hebben. Wij helpen ze in hun mentale en fysieke ontwikkeling als mens en als sporter, we bieden individueel maatwerk voor hun training, waar dat ook is. Vanessa Herzog woont in Oostenrijk, dat is waar ze zich thuis voelt. Waarom zouden wij haar dan uit haar geliefde omgeving halen? Ellia Smeding en Cornelius Kersten hebben hun eigen bedrijf en vinden het fijn zo nu en dan samen te trainen in Spanje. Waarom moet ik ze dan vertellen dat ze bij het team op eén vaste plek moeten komen trainen op momenten die niet passend zijn voor hen? Het is niet nodig. Technologie is er juist om ze daarin te voorzien. Dat is mijn professie, ik ben opgeleid als engineer, ik heb een bedrijf in het ontwikkelen van software voor de gezondheidszorg. Daarom weet ik wat je kunt leren uit data-analyse, focus ik op innovatie en kan ik aantonen dat je niet per sé

miljoenenbudgetten nodig hebt voor een sportploeg die presteert. Wij hebben dit jaar ruim zeven ton nodig om een basisprogramma te starten en de missie in Milaan te laten slagen voor onze sporters. Een sportteam zijn en prestaties leveren, kan effectiever en goedkoper met beter sportief resultaat. Op een manier die mensen in hun kracht zet. Dat doen we met Team Novus. We geloven in een schaatssport die internationaal zo breed mogelijk is, waar topsporters buiten de baan vrienden kunnen zijn en elkaar op de baan uitdagen om de allerbeste prestatie neer te zetten. Dat is het behoud en de toekomst van de schaatssport.”

Ondernemers gezocht

Lieuwe Krol vult aan. „Het team staat en groeit. Schaatsicoon Michel Mulder is er net bijgekomen als coach. Hij wil graag zijn ervaring delen, maar niet alleen maar schaatstrainer zijn, er is meer dat ik leuk vind, zei hij. Dat is precies de bedoeling, zeiden wij toen. Doe je ding zoals jij het wilt, maar draag bij waar je kunt. In die waarde bijdragen ligt ook de betrokkenheid van Thialf, dat graag het huis van de internationale schaatswereld wil zijn. Verbindend met een open houding naar de wereld, vanuit historie, kennis en betrokkenheid. Een machtig podium waar schaatsers bijeenkomen om van tijd tot tijd de beste prestaties neer te zetten. Een schaatstempel die model staat voor innovatie en internationalisering, voor het verbinden van mensen op gezamenlijke waarden. Met een publiek dat van die schaatsprestaties van al die sporters houdt. Dat is Team Novus en daar zoeken we mensen bij, ondernemers die houden van innovatie en out of the box denken. Met hen willen we ons netwerk ontwikkelen en uitbouwen. Samen op reis naar Milaan met onze sporters. En letterlijk in 2026 mee naar Milaan om te genieten van individuele prestaties van het team binnen deze grenzeloze prachtige internationale schaatssport.”

www.team-novus-skating.com

Mentale en zielsvoeding is belangrijk…

Internationaal Instituut Toepasbare Psychologie – Bureau Land. Sinds 1993. Al 30 jaar, dat betekent dat we vast iets goeds doen…..EEN OPLEIDING IS EEN BRON VAN ONVERGETELIJKE VERHALEN. ZOVEEL AVONTUREN SAMEN OP ONTDEKKINGSTOCHT GEHAD. Zoveel geleerd samen. Zo veel gedeeld samen.

diepste blij en gelukkig van wordt. Wellicht een liefste…

Blij worden van ontwikkeling? Jazeker, uitbreiding van de Zielsprocessen maakt dat je eerlijk kunt zijn over dingen die je moeilijk vindt, over zaken die pijnlijk voelen en dat je ook oprecht kunt zeggen: Dat kan ik niet zo goed. Zonder dat je bang hoeft te zijn dat je weggezet wordt door je teamleden, familieleden of, erger nog, door het management van jouw organisatie. Ziel is het orgaan waarmee je je verbindt met de ander en de wereld. Als daar meer van is, zal de wereld een stuk minder chaotisch zijn en zich kunnen ontwikkelen tot een plek voor iedereen.

Voeding: Voeding voor jouw hersenen, jouw brein gezonde ontwikkeling geven, ook al is dat niet altijd gemakkelijk. Wees niet bang, bij ons kun je leren en wij praten in het ontwikkelingsproces niet over goed of fout. Ontwikkelen is ontdekken en proberen en experimenteren en plezier hebben.

Reunie!

Alle mensen die een opleiding bij Bureau Land hebben gevolgd: FEEST! WELKOM

BEGIN JUNI OP ONZE FEESTELIJKE MIDDAG!

Ontmoet jouw groep weer! Opnieuw leren van elkaar…

Bureau Land sinds 1993, een vaste waarde voor individu, teams en organisaties die gevoed willen worden met nieuwe inzichten en nieuwe handelingsmogelijkheden. Toepasbare psychologie, waardoor het voedend is voor het bewust worden van hoe het anders en eventueel mooier en beter kan. Theorie is mooi, dat het werkt en ons verder brengt is beter. Professionele ontwikkeling en Persoonlijke ontwikkeling voor iedereen…opleidingen: NLP opleidingen, Systemisch Werk opleidingen, Leergang Systemisch Coachen, Trainersopleidingen en Prof. Systemisch Opsteller. Organisatie en teamtrainingen op maat ontworpen!

Drs. JOke Land als inspirerende vakvrouw geeft aan: Onze hersenen zijn als een maag, ze eten alles wat jij ze voorschotelt. Wat zet jij je hersenen voor? Welke gedachtepatronen herhaal je en herhaal je? Hoe zorg jij voor nieuwe voeding voor jouw brein?

Als je jouw hersenen junkfood voorzet in de vorm van beperkende gedachten, controletechnieken, terugkerende overtuigingen over de wereld of over jezelf: Niets is goed genoeg, ik ben het niet waard of de ander weet het beter. Of ik moet alles goed doen, ik kan het niet of als ik nu maar wat zekerder over mezelf was, dan was het allemaal beter, dan krijg je dus slecht gevoede hersenen.

Ook jouw hersenen moeten gevarieerd eten krijgen. Wanneer heb jij iets nieuws gedaan? Iets compleet nieuws voor jou en dat je weer voelt hoe je opnieuw moet ontdekken hoe iets werkt?

Ontwikkelen is soms pijnlijk om te voelen, voelen dat je in een ander vakgebied eigenlijk helemaal nog niets weet. Dat ongemakkelijke gevoel dat je iets nog niet kunt? En als je doorgaat dat prachtige gevoel van wow… ik kon het eerst niet, maar nu kan ik het wel.

Hoe vaak doe jij dat nog? Drs. JOke Land is hiermee bezig op een geheel nieuw vakgebied. Wat een ongemakkelijkheid! En wat een nieuw, spannend avontuur…

Ons onbewuste is een gewoontedier. Door gewoonten te doorbreken of soms erger: als ze voor ons worden doorbroken door onvoorspelbare zaken in het leven, scheiding, ongelukken, pijn, dan raken we soms wat uit het lood. Dan vallen we stil of we raken in paniek of we weten niet meer hoe te handelen. Voorbereiding op het leven krijgen we niet echt mee bij de geboorte.

Er is echter wel een goede voorbereiding op het leven en dat is goede voeding voor het brein. Door elk jaar een cursus, training of opleiding te volgen, met andere mensen, blijven de hersenspieren getraind en soepel. Elk jaar iets nieuws ontdekken en voelen hoe je jezelf weer uitbreidt en hoe je verrijking krijgt van jouw professionaliteit of van je persoonlijke kapitaal.

Psychologisch kapitaal, daarvoor moet je bij Bureau Land zijn. Persoonlijkheidsvorming, persoonlijkheidsontwikkeling en de ontwikkeling van jouw Ziel. Een teruggetrokken ziel heeft geen voedingswaarde voor uitbreiding en verbinding met anderen. Beschadigingen door het leven opgelopen lijken ons soms te hinderen bij het uitreiken van onze Ziel. Daarom ook Opleidingen die gericht zijn op Zielsprocessen, Systemisch Werk. De dingen die wij onder het tapijt schuiven, toch maar weer tevoorschijn halen om te bekijken. Ook al is het pijnlijk, een plat tapijt zonder verborgen zaken is voor een familie, een team, een organisatie het gezondste fenomeen om verder te kunnen ontwikkelen. Dan is er liefdevolle ruimte voor nieuwe Zielsprocessen, voor pure blijdschap en enthousiasme.

FOOD for the Soul.

Wat is goede voeding voor de mens? Veel mensen zijn bezig met voeding, wat wel en niet te eten? Dat is mooi, dat we voor onszelf zorgen op voedingsgebied!

Echter…

Hoe voeden we onze Ziel? Hoe voeden we onze ziel in deze toch wel chaotische wereld en al dat nieuws dat elke dag weer onze ziel bereikt en daar soms een aanslag op pleegt.

De kracht van de eenvoud spreekt ook hier weer: Liefde. Liefdevol zijn betekent niet een watje zijn of een zacht ei. Liefdevol zijn betekent dat je uitreikt naar wat je kunt omarmen en waar je ten

De vrouw loopt op het strand in een warm land. Wat een prachtig strand! Dan ziet ze verderop dat het strand bezaaid ligt met stippen en heel in de verte staat een persoon. Die bukt steeds, raapt iets op en gooit het dan in de aquablauwe oceaan. Zij loopt door en er is iets veranderd in haar. Zij wil weten, zij wil leren, wat is daar gaande? Steeds weer bukt de persoon en als ze dichterbij komt, ziet ze dat het duizenden zeesterren zijn die liggen uit te drogen. Ze komt bij de man en vraagt: Wat doe jij? Hij zegt: Ik gooi ze in zee, zodat ze overleven. Zij: Je kunt ze toch nooit allemaal redden… Waarop hij er een pakt en in de zee gooit en zegt: Ik maak het verschil voor deze zeester! Waarop hij de volgende weer pakt…

Waar maak jij het verschil?

IITP-Bureau Land al 30 jaar. Ontwikkeling is onze corebusiness, al 30 jaar lang. Professionele en persoonlijke opleidingen. De natuurlijke behoefte van mensen stimuleren.

Bel ons en vraag informatie!

www.bureauland.nl

tel: 085-1307484

www.bureauland.nl

De 23-jarige Arend

TEKST YKE BREMER FOTO HARRY TIELMAN

BOER ZOEKT BOERDERIJ

’Ze dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was.” Volgens Arend Otten, eigenaar van de gelijknamige agrarische makelaardij, typeert dit de situatie binnen de agrarische sector. ,,De onzekerheid bij boeren over het stikstofdossier en uitkoopregelingen is groot. Iedereen neemt een afwachtende houding aan.” Ondanks alle onrust blijft de 23-jarige Arend Sloot doorzoeken naar een nieuwe melkveeboerderij.

De jonge boer woont in De Groeve en is al jaren op zoek naar een melkveehouderij. Uit het bedrijfsovernameregister blijkt dat er op het moment in de agrifood sector 66 bedrijven te koop staan in de provincies Drenthe, Groningen en Friesland. Keuze genoeg, zou je denken. Toch lukt het Arend niet om een geschikt bedrijf te vinden.

De onzekerheid rondom het stikstofdossier schrikt hem niet af, hoewel hij wel kanttekeningen zet bij het beleid. ,,Het grootste obstakel voor de aankoop van een nieuw bedrijf vorm de hoge graslandprijs”, legt hij uit. ,,We hebben een boerderij zonder eigen land. We zitten midden in het dorp en hebben geen mogelijkheden om verder uit te breiden of te vernieuwen”, aldus Arend, die de boerderij samen runt met zijn vader en nog een paar dagen per week bij een veehouder en akkerbouwer in de buurt werkt.

RUIMTE

,Mijn droom is om eigen baas te worden, maar het valt niet mee om wat te vinden.” Hij is op zoek naar een kleine boerderij met zo’n zeventig koeien. ,,De bedrijven die ik tegenkom zijn te groot, liggen te dicht bij een natuurgebied of worden opgekocht door de overheid omdat ze de stikstofrechten willen afkopen. Zij hebben meer te bieden dan ik. Wij hebben geen eigen land bij de boerderij helaas. Als je zelf land hebt dan is het gemakkelijker. De banken willen ook minder snel over de brug komen met geld.”

Harry Nijborg, makelaar bij AgriPlaza

Makelaars in Tynaarlo ziet de vraag naar grond de afgelopen jaren stijgen in het kleine Nederland. ,,De vraag naar grond is groot. Bijvoorbeeld in Drenthe zie je dat de overheid

15.000 hectare wil opkopen voor natuur-

ontwikkeling. Ze hebben ondertussen 7500 hectare opgekocht, maar moeten voor 2027 nog eens 7500 hectare zien te verwerven om de doelstelling te halen. Dat is in totaal een gebied ten grootte van 15.000 voetbalvelden. Dat zijn enorme getallen. De vraag naar land voor bijvoorbeeld de bouw van woningen en zonneparken neemt eveneens toe. De burger is ook op zoek naar meer ruimte. Zo heb je verschillende spelers op de markt.”

De schaarste van de grond, zorgt voor een verdere stijging van de landprijs, aldus makelaar Nijborg. De verkoop van courante agrarische bedrijven gaat wel door, ziet hij. ,,Dat zijn bedrijven waarmee je verder kunt en die hun vergunningen, gebouwen en grond op orde hebben.”

SPANNING

Maar het uitblijven van het landbouwakkoord, waarin de overheid duidelijkheid brengt in het stikstofdossier zorgt voor veel onrust, onzekerheid en een afwachtende houding in de agrarische sector, voegt hij eraan toe. ,,Zo kwam ik laatst een boer tegen die helemaal stopt met zijn bedrijf, terwijl hij in 2017 net een nieuwe stal heeft gebouwd. Het is een heel andere wereld geworden en de spanning in de markt loopt op. In feite hebben de boeren de rijkdom in handen. Zij bezitten het land en dat is nog nooit zo duur geweest. Ook het stikstof is in handen van de boeren. Zij hebben de touwtjes in handen.”

Afwachtende houding

Het aantal onroerendgoedtransacties in de agrarische sector is in 2022 sterk gedaald. Dat constateert de NVM-vakgroep Agrarisch & Landelijk in haar rapport Vastgoedmarkt in beeld Agrarisch en Landelijk, 2022 in feiten en cijfers. In 2022 werden met behulp van NVM-makelaars beduidend minder agrarische bedrijven (247) verkocht dan in 2021 (341). Er komen ook minder bedrijven in de verkoop. Door de onzekerheid omtrent stikstofbeleid en uitkoopregelingen nemen veel veehouders een afwachtende houding aan

Zowel de jonge boer als de beide makelaars zien met de grote verkiezingsoverwinning van BBB mogelijkheden om uit de impasse in de agrarische sector te komen. ,,Iedereen wacht af wat de overheid gaat beslissen. Hoe gaat het stikstofbeleid eruitzien en hoe komt het met het gedwongen uitkopen van boeren bij Natura 2000 gebieden? Ik denk persoonlijk dat boeren zich niet zomaar laten uitkopen. Het stikstofdossier zal moeten worden herzien en tot die tijd blijft iedereen zitten waar-ie zit”, verwacht makelaar Arend Otten.

Ook makelaar Nijborg vindt dat het overheidsbeleid is doorgeschoten. ,,De nadruk ligt op stikstofreductie en natuurontwikkeling. Het geeft aan hoe rijk we zijn als Nederland. De halve wereld heeft voedselgebrek en wij ruilen landbouwgrond in voor natuur. We stellen vogeltjes en bloemetjes boven voedseltekort. Ik ben persoonlijk blij met BBB en hoop dat de partij veranderingen kan brengen. We zitten allemaal te wachten op het landbouwakkoord.”

ONRUST

De grote overwinning van BBB heeft de jonge boer Arend verbaasd, maar hij is er heel blij mee. ,,Het blijkt dat niet alleen de boeren, maar ook de burgers vinden dat het niet langer zo kan. Hopelijk wordt er in de stikstofkwestie ook meer gekeken naar andere sectoren zoals de luchtvaart en de auto’s en niet alleen naar de boer. Het stikstofbeleid is te ver doorgeschoten. Als boer reduceren we ook stikstof door de productie van onze gewassen. En kijk naar onze buurlanden, daar zijn ze veel minder streng. Dat is heel krom. Het Europese beleid moet voor iedereen gelijk zijn en als Nederland zouden we niet voorop moeten willen lopen.”

Ondanks de onrust in de agrarische sector, blijft Arend gewoon doorzoeken naar een nieuwe boerderij. ,,Ik ben van nature heel rustig en maak me niet zo gauw druk. Ik zie de toekomst positief in en hoop dat de agrarische sector meer waardering krijgt door de verkiezing van de BBB. Ik ben het er niet mee eens hoe het nu gaat, maar het helpt niet om er voortdurend tegen aan te schoppen. Daar heb je alleen jezelf mee. Ik ga gewoon door met mijn zoektocht en de tijd zal leren hoe het verder zal gaan.”

Sloot uit De Groeve is al jaren op zoek naar een eigen melkveehouderij. Maar dat valt niet mee.

AREND SLOOT (RECHTS) EN HARRY NIJBORG

VZM brengt oplossing voor krappe arbeidsmarkt

Bedrijven die staan te springen om medewerkers, biedt VZM Uitzendgroep soelaas. Waarom dit uitzendbureau wél voldoende handjes kan vinden voor branches waarbinnen tekorten zijn? Directeur Bas van Zwienen: „We werven mensen in het buitenland die écht gemotiveerd zijn om het werk uit te voeren dat de meeste Nederlanders niet willen doen.”

Bas van Zwienen begon in 1997 VZM Uitzendgroep in Bleiswijk. Een van zijn klanten verhuisde naar Noordwest-Friesland, wat aanleiding was om ook een vestiging te openen in Franeker. In een paar jaar tijd is deze Friese tak flink gegroeid. Hille Bergstra, die voorheen bij een klant van VZM werkzaam was, is aangetrokken als Financial-Operational Directeur.

Bergstra: „We zijn groot geworden in de glastuinbouw, maar inmiddels werven we ook voor bijvoorbeeld logistiek, schoonmaak, productie, industriële reiniging en een bakkerij. Dat maakt ons interessant voor uitzendkrachten: die kunnen op verschillende plekken aan de slag.”

Maatwerk

Een belangrijk uitgangspunt bij VZM: medewerkers moeten écht gemotiveerd zijn om een bepaalde functie te vervullen. Van Zwienen:

„We hebben veel werk dat de meeste Nederlanders niet willen doen, maar mensen in het buitenland wel. In onder andere Griekenland, Bulgarije, Hongarije, Spanje en Turkije hebben we wervers die voor ons op zoek gaan naar mensen. Deze wervers weten precies wat het werk inhoudt en wat wij als bedrijf bieden, dus de mensen die naar Nederland komen om via ons

aan het werk te gaan, weten wat ze gaan doen en vinden het ook leuk om die job te krijgen.”

Jobcoach

Elke arbeidsmigrant die via VZM aan het werk gaat, heeft een VZM-jobcoach aan zijn zijde. Iemand die zijn taal spreekt en de uitzendkracht zo goed mogelijk begeleidt. „De jobcoach is er voor vragen en het oplossen van problemen”, vertelt Van Zwienen. „We willen dat mensen zich hier thuis voelen”, vult Bergstra aan. „En dat betekent ook dat we ze in goede woningen onderbrengen.” VZM is SNF-gecertificeerd, wat aangeeft dat dit bedrijf arbeidsmigranten op de juiste manier huisvest. Een ander keurmerk dat VZM heeft, is het SNA-keurmerk „Iedereen wordt conform cao betaald”, legt Bergstra uit.

Flexibel

Bedrijven die een beroep doen op VZM kunnen rekenen op enthousiaste krachten waarvoor goed wordt gezorgd. Bergstra: „Wij kunnen wél die handjes bieden die bedrijven tekort komen. En we zijn flexibel. Belt een klant vanmiddag omdat hij morgen iemand nodig heeft, dan lukt ons dat in ruim 95% van de gevallen. Ook in het weekend zijn we bereikbaar. We staan naast de klant,

ADVERTENTIE

investeren veel in ieder contact en snappen waar ze mee geholpen zijn.”

De twee heren ervaren dat het werk hen voldoening geeft, aangezien het leidt tot tevreden medewerkers en klanten. „En met mensen werken maakt elke dag anders.”

www.vzmuitzendgroep.nl

Brandsma, de koffiespecialisten van het Noorden

Brandsma Koffie in Bolsward is al meer dan 130 jaar een begrip. Ontzorgen op het gebied van koffie, thee en apparatuur en bijbehorende service. De groei van voor corona is weer terug. Nog even geduld en dan kan ook de nieuwbouw beginnen.

Arthur Egeter en Albert Klooster zijn samen goed voor bijna zes decennia in koffie en thee. Als salesmanagers voor respectievelijk Horeca en OCS (kantoor en bedrijven) zijn ze de bijna spreekwoordelijke invulling van familiebedrijf Brandsma dat wordt geleid door de vierde generatie, Menno Brandsma. Van kruidenier in koffie naar de koffiespecialist van het noorden. „En wat daar bijkomt”, zeggen ze allebei lachend. „De lijn Amsterdam-Almelo steken we vaker over. Ook in Limburg en België kennen ze Brandsma Koffie. En aan de Amsterdamse Zuidas natuurlijk, want daar zetelt TopBrewer, de dochteronderneming die gespecialiseerd is in gestileerde koffiemachines die volledig bedienbaar zijn via een app. Sinds twee jaar prijkt met trots – en als in een van de weinigen in koffie- het predicaat Hofleverancier aan de gevel, als bijzondere blijk van waardering op professioneel en maatschappelijk gebied. Het is een blijk van vertrouwen dat veel mensen en bedrijven hebben in Brandsma”, stellen beide salesmanagers met plezier vast.

Altijd en overal kwaliteit

Koffie vormt het hart van de Brandsma’s en iedereen die er werkt. Van bonen voor kantoren, bedrijven of thuis tot en met compleet ingerichte koffiecorners voor de horeca. Van de eigen

koffiemerken Ús Kofje en IJzersterk, een goed assortiment machines tot en met servicedienst, de eigen bestelapp In-One en routeverkoop. „We nemen de smaak van koffie en het ontzorgen van onze klanten heel serieus. Koffie heeft zich ontwikkeld van bruin en warm tot smaakvolle beleving. Mensen willen het liefst horecakwaliteit thuis en op de werkplek”, stelt Albert Klooster. „Voeg daaraan toe dat snelheid altijd en overal een ding is en je weet wat je te doen staat”, vult Arthur Egeter aan. „Of het nu over de horeca gaat of over kantoor of thuis, mensen willen graag snel

een kopje koffie van goede kwaliteit en smaak.” Albert Klooster: „Corona heeft dat versterkt, omdat mensen thuis meer gingen investeren in koffies en machines. Met die kwaliteit, beleving en verwachting zijn wij iedere dag bezig. Wij mogen ons daarom gerust de specialist van het Noorden noemen. Een gezond bedrijf en werkgever met toekomst die open staat voor mensen met passie voor koffie!

Nog even geduld. Na de zomer gaat de voorbereiding van de nieuwbouw van het nieuwe, duurzame bedrijfspand in Bolsward beginnen met sloop van het oude gebouw. „We kijken er enorm naar uit. We krijgen extra ruimte, er komt een verdieping bovenop. En er komt een belevings- en trainingcentre op de begane grond voor onze klanten en relaties. Zij zijn immers onze ambassadeurs die ons aanbevelen, met elk kopje dat ze schenken aan personeel of gasten. In die nieuwe ruimte krijgen we alle ruimte om het mooie verhaal van koffie en van Brandsma te vertellen en te laten beleven. Ruimte voor meer innovatie in een duurzame omgeving.”

www.brandsmakoffie.nl

Bas van Zwienen & Hille Bergstra

Albert Klooster (links) en Arthur Egeter (rechts).

Omny De Vries Advocaten: ‘Wij staan voor de boer’

„Het boeren is in de loop der jaren wel anders geworden”, zegt advocaat Anja Roos. Samen met haar confrères Aukje Kroondijk en Ronald de Nekker van Omny De Vries Advocaten in Wolvega helpt ze boeren in de problemen. En niet alleen omdat ze daarmee nou eenmaal hun boterham verdienen, maar omdat ze zich verbonden voelen met de boerenstand. Kroondijk en Roos zijn boerendochters. De vader van De Nekker heeft een fouragehandel. Elke vrijdagmiddag verruilt hij zijn toga voor een overall en spring hij op de vrachtwagen om strobalen te bezorgen bij klanten van zijn vader. „Heerlijk, even iets anders en je hoort allemaal verhalen bij de boeren.”

Veel boeren zitten in de problemen omdat het niet altijd lukt de steeds ingewikkelder wordende boerenpraktijk bij te benen „En ook niet iedereen is online even bedreven”, vult De Nekker aan. „Dan sturen ze een formulier in en dan vinden ze dat het maar goed moet zijn. Maar ja, zo werkt het niet.”

De Europese gemeenschappelijke landbouw subsidies waar boeren recht op hebben, vormen een substantieel onderdeel van de omzet, maar agrariërs moeten door nogal wat hoepeltjes springen om voor Europees geld in aanmerking te komen, legt Anja Roos uit: „Er moet worden voldaan aan diverse voorwaarden in het kader van onder andere dierwelzijn, diergezondheid, mestregelgeving, en hygiëne en daar komt veel papierwerk bij kijken.”

Soms loopt dat mis. „Als je vergeet een vinkje te zetten of even niet scherp bent in de bedrijfsvoering, kan dat leiden tot een boete of een hoge korting van de overheid”, zegt Kroondijk. Beste strategie voor boeren die er niet meer uitkomen, zegt Kroondijk: „Zorg voor een goede adviseur. En trek tijdig aan de bel als het toch misloopt. Wacht zeker niet tot de dagvaarding er ligt. Dan kunnen we kijken of er nog wat te repareren valt of dat de boete te matigen is. Hoe dan ook, we staan voor de boer.”

De drie advocaten merken dat de boeren een redelijk goed jaar achter de rug hebben. „De melkprijs was goed, meerdere komen een beetje op adem.” Maar ook een aantal boeren hebben dat goede jaar niet gehaald, omdat ze moesten stoppen. Anja Roos (die ooit boeren met buitendijkse grond een enorme dienst heeft

Mot in de maatschap

Je zou het bijna vergeten in alle heftige discussies over de boerenstand, maar ook boeren krijgen wel eens mot in de maatschap. Waar Anja Roos is gespecialiseerd in bestuursrechtzaken (procedures tegen de overheid), houden De Nekker en Kroondijk zich ook bezig met allerlei andere problemen die op een boerenbedrijf kunnen spelen, zoals pachtgeschillen. Maar ook ruzie in de maatschap is zo’n probleem. Het komt vaker dan verwacht voor dat vader en zoon of twee broers het niet meer kunnen vinden en apart verder willen. Dat is net een echtscheiding, alleen moet er dan ook een compleet bedrijf ontvlochten worden. Een gecompliceerde taak waar veel deskundigheid bij komt kijken en jaren kan duren, als partijen er onderling niet uitkomen. Daarnaast zijn ze alle drie advocaten privé actief in de paardensport enfokkerij. Naast agrariërs weten paardenmensen met een juridisch probleem Omny De Vries Advocaten dan ook te vinden.

bewezen door met succes te bepleiten dat ook deze buitendijkse tot natuur bestempelde gronden voor betalingsrechten in aanmerking komen) had het druk met boeren die voor of in 2015, met steun van de banken, flink hebben geïnvesteerd in uitbreiding van hun bedrijf. Soms wel met verdubbeling van de veestapel tot gevolg. Maar toen duidelijk werd dat de fosfaatrechten werden gebaseerd op het aantal dieren op de peildatum 2 juli 2015. Zaten die boeren daar met een forse financiering, terwijl ze veel minder koeien mochten houden en melken dan waarop de uitbreidingsplannen waren gebaseerd. „Daar hoor je nooit wat over, maar dat heeft veel meerdere boeren hun bedrijf gekost.” Zeker, ze heeft geprocedeerd. Tevergeefs. „De rechter ging mee met de Minister van LNV die van mening was dat de boeren de maatregel aan hadden kunnen zien komen. De maatregel was voorzienbaar, aldus de Minister”

En zo is op meer vlakken waakzaamheid geboden. Kroondijk noemt een Fries voorbeeld: de meeste boeren hebben een natuurvergunning nodig en zeker in de buurt van een natuurgebied. Recent zijn door de overheid in diverse natuurgebieden in Friesland de in stand te houden natuurtypen

of soorten toegenomen. Dit kan leiden tot groot nadeel voor het verlenen van een natuurvergunning, maar ook voor de bestaande vergunningen en stikstofbelasting op de natuurgebieden. Zo wordt het stikstofprobleem dus alleen maar groter gemaakt.

„Het is een salamitactiek”, vat De Nekker het samen.

De stikstofdiscussie houden de drie juristen nauwlettend in de gaten. Ze begeleiden nu al boeren bij uitkoopprocessen. Ze zien van dichtbij hoeveel impact het heeft op de boeren. Niet alleen emotioneel maar ook financieel. Het frame dat alle boeren miljonair zijn verwijst De Nekker naar het land der fabelen. „Eerst moeten ze afrekenen met de bank. Daarna komt de fiscus langs. Vaak moet er in de familie nog het nodige verdeeld worden. Wat er dan over is valt niet altijd mee.” omnydevries.nl

Veel minder stikstofuitstoot en eigen mestproductie

Een revolutie in de wereld van stikstof, zo mag de Gazoo van JOZ wel worden genoemd. Uit onderzoek blijkt namelijk dat de Gazoo de stikstofuitstoot op een melkveebedrijf met maar liefst 80 procent (berekend op basis van testen en monsters – red) kan verminderen, maar ook dat de boer daarmee zijn eigen kunstmest kan produceren.

„We zijn een aantal jaren geleden met de ontwikkeling van de Gazoo begonnen, omdat de wetgeving de omgang met stikstof steeds lastiger maakte, denk aan mestafzet etcetera”, zegt Jorrit Kuperus, technisch adviseur bij JOZ. De Gazoo wordt op dit moment juridisch beoordeeld, JOZ verwacht begin mei een uitspraak. Inmiddels hebben honderden melkveehouders belangstelling in de Gazoo getoond.

Restwater

Het ammonium wordt via verdamping uit de dunne fractie gefilterd, waardoor je mestwater en ammoniak overhoudt. Het ammonium arme mestwater kan over het land worden uitgereden of worden gebruikt voor het schoonmaken van de stallen, waardoor de emissie in de stal behoorlijk wordt verminderd. De ammonium, opgelost in vloeistof, wordt via de stikstofkraker omgezet in vloeibare kunstmest, dat eveneens over het land kan worden uitgereden. Binnen de stikstofkraker, wat een gesloten systeem is, wordt de ammoniak onschadelijk gemaakt.

Dit is JOZ

Oplossing

„Dankzij het scheiden van de mest en het gebruik van de Gazoo kun je van ammonium uit dierlijke mest kunstmest maken, je spreekt dan van een bijna gesloten systeem”, aldus Kuperus. „Zeker omdat de derogatie eraf gaat, biedt de Gazoo een oplossing waar de boer naar op zoek is.” De dikke fractie kan ook op het land worden uitgereden of als strooisel in de stal worden gebruikt.

Positief

Volgens Kuperus hoeven sommige boeren, afhankelijk van de intensiviteit van hun bedrijf,

Vooraanstaande rol

De innovaties in de landbouw gaan onverminderd door en JOZ uit Westwoud speelt daarin al jarenlang een vooraanstaande rol. De stikstofkraker Gazoo is daarvan een goed voorbeeld. Het voert wellicht te ver om het hele proces van de Gazoo op deze plaats uit te leggen, daarvoor verwijzen we u graag naar de website van JOZ www.joz.nl , maar het komt er in het kort op neer dat de dikke en dunne mest worden gescheiden, waarna de dunne fractie een behandeling ondergaat.

Home of the clean stable. Dat is waar JOZ voor staat. Als grondlegger van de moderne stalreiniging ontwikkelt het bedrijf al meer dan 70 jaar mest- en voeraanschuifsystemen voor veehouders over de hele wereld.

JOZ heeft Nederlandse roots

JOZ houdt niet van stilzitten. Vanuit haar jarenlange ervaring in de Nederlandse melkveehouderij, werkt het bedrijf aan slimme oplossingen voor veehouders in meer dan 30 landen. JOZ innoveert de bestaande producten continu en ontwikkelt nieuwe systemen in eigen beheer. Zo maakt JOZ werk in de stal een

stukje makkelijker, diervriendelijker én kostenbesparend.

Betere oplossingen voor boer en koe Door de jaren heen is er veel veranderd. Maar de kern blijft hetzelfde. Het gaat bij JOZ namelijk altijd om 2 dingen:

ï Het leven van de boer makkelijker maken

ï Het leven van de dieren aangenamer maken

Dat doet JOZ op haar eigen manier en met de kennis en ervaring van de medewerkers. Vaak eigengereid, soms eigenwijs, maar altijd vanuit de wil om het beter te maken.

‘Dankzij het scheiden van de mest en het gebruik van de Gazoo kun je van ammonium uit dierlijke mest kunstmest maken’

zelfs geen kunstmest meer te kopen. „Wanneer je drie koeien per hectare houdt, kun je dankzij de Gazoo over voldoende eigen kunstmest beschikken. Bovendien heb je minder mestafzet, wat ook behoorlijk in de kosten scheelt. In feite kun je dankzij de Gazoo waardevolle stoffen op de boerderij houden en opnieuw gebruiken.” Er staan in ons land momenteel 5 krakers bij intensieve veehouderijen. De ervaringen met de stikstofkraker Gazoo zijn positief, zo laat Kuperus weten. „De boeren zijn qua mest zelfvoorzienend geworden, je kan wat dat betreft bijna spreken van kringlooplandbouw.”

De Gazoo vergt een behoorlijke investering, de terugverdientijd is volgens Kuperus afhankelijk van veel variabelen. „Grote intensieve melkveebedrijven verdienen de Gazoo makkelijk binnen 5 jaar terug. Kleinere bedrijven, met minder dan 100 koeien, zijn simpelweg te klein en hebben hierdoor niet genoeg mest om te verwerken voor een ROI onder de 10 jaar. Er zijn wel degelijk bedrijven tussen de 120 en 150 koeien die een ROI onder de 10 jaar hebben. Maar, deze bedrijven moeten dan wel intensief zijn. Denk dan al snel aan 3 koeien per hectare. De grotere bedrijven komen uit met minder koeien per hectare, omdat die door de grootte wel voldoende mestafzetkosten hebben om te kunnen besparen. Maar, uiteindelijk verdien je de investering terug en nog veel belangrijker, draag

je met de Gazoo bij aan een beter milieu en ontstaat er stikstofruimte.”

De Gazoo is op veel onderdelen inmiddels door de instanties erkend als serieuze kans om de stikstofuitstoot fors te verminderen. „Maar, zoals aangegeven is het nog wachten op het juridisch eindoordeel”, geeft Kuperus aan. „Wij verwachten dat dit medio mei bekend wordt. Onze inschatting is dat de kans groot is dat dit goedkeuring krijgt. Wij gaan onafhankelijk van de uitkomst door met de Gazoo. Juist omdat dit apparaat zoveel voordelen biedt: voor de boer, voor de dieren en voor het milieu. Precies datgene waar JOZ altijd naar op zoek is.” www.joz.nl

Om de uitstoot van stikstof nauwkeurig te kunnen meten, heeft JOZ een speciale sensor ontwikkeld. „Geen stal is gelijk”, legt Kuperus uit. „Deze innovatieve JOZ Climate Lab meet per stal en zelfs daarbinnen op verschillende plekken exact wat de stikstofuitstoot is, waardoor de boer veel nauwkeuriger weet welke gevolgen bepaalde ingrepen hebben en wat hij moet doen om de uitstoot verder te verminderen.”

‘Met de Gazoo draag je bij aan een beter milieu en ontstaat er stikstofruimte’

Jorrit Kuperus

Minder voedselkilometers maken. Een aantrekkelijke prijs, goede smaak en het hechter maken van de dorpsgemeenschap. De voordelen van

of

EEN EIGEN TUIN EN BUURTMARKT VOOR ELK DORP EN ELKE WIJK

Vraag Bregje Hamelynck, medeinitiatiefnemer van De Voedselwerkplaats, naar haar drijfveren en er volgt een bevlogen verhaal. Hamelynck en haar partner Michel, eigenaar van permacultuurtuinderij Ús Hôf in Sibrandabuorren, toverden hun weiland om in een klein paradijs vol groenten, fruitbomen, bessenstruiken en bloemen. Het paste in hun streven naar ‘een vorm van landbouw die de relatie tussen producent en consument weer herstelt’. Dat wil zeggen: zonder bestrijdingsmiddelen, puur natuur, kraakvers en lekker.

Acht jaar geleden werd Hamelynck door Netwerk Duurzame Dorpen gevraagd om met enkele anderen De Voedselwerkplaats te beginnen, een organisatie die door het delen van eigen ervaring groepjes dorps- of buurtbewoners helpt hun eigen tuin, buurtmarkt of voedselgemeenschap te organiseren. Mensen kunnen er cursussen volgen, inspiratiebezoeken afleggen en begeleiding krijgen. ,,Toen we begonnen was de vraag: werkt het? Nou, het antwoord is een volmondig ja”, aldus Hamelynck.

ELK DORP HEEFT WEL EEN ROMMELHOEKJE

,,Nu willen we heel graag onze kennis delen, laten zien dat het kan en elkaar helpen. We hebben het hartstikke hard nodig dat we ons voedselsysteem anders gaan vormgeven.” Het principe van een gemeenschapstuin is niet ingewikkeld, vertelt ze. ,,Een stuk grond van 1,5 tot 2 hectare is voldoende om zo’n 275 mensen van verse groenten en fruit te voorzien. Elk dorp heeft wel ergens zo’n rommelhoekje.”

Gezamenlijk een tuin hebben wil niet zeggen dat je gezamenlijk onkruid moet wieden of anderszins onderhoud hoeft te plegen. Dit wordt doorgaans door een professionele tuinder verzorgd. Wie meedoet,

schrijft zich per jaar in en betaalt daarvoor een bedrag van rond de 300 euro per volwassene. Daarvoor mag er 35 weken zelf worden geoogst.

Het oogsten is voor ‘verse consumptie’, verduidelijkt Hamelynck. ,,Het is niet de bedoeling je vriezer vol te gooien of potten groenten in te maken.” In de praktijk gaat dit heel goed. ,,Het systeem is gebaseerd op vertrouwen. In het begin moeten mensen daaraan soms wennen, dan gaan ze nog met tassen vol naar huis. Maar je mag echt elke dag komen oogsten, dan is het dus veel fijner om het vers te halen.”

de mensen hun voedsel ophalen, drinken een bakje koffie en zien elkaar even. Heel gezellig. Vroeger praatte je bij de bakker of slager even bij, maar die zijn er niet meer. Eigenlijk heb je met een buurtmarkt de supermarkt terug in je dorp, maar dan op bestelling én duurzaam.”

Educatie speelt ook mee. ,,We halen de boontjes niet uit Senegal. Die zijn er dus niet het hele jaar. Boer en burger hebben in een initiatief als dit een nauwe relatie. Dat heet een CSA, Community Supported Agriculture. Als het een slecht broccoli-jaar is, heb je het daarmee te doen. Je draagt met elkaar het risico van de landbouw.”

Een buurtmarkt werkt anders: daar bestel je van tevoren de producten die je die week wilt komen ophalen. Kaas, eieren, vlees, brood, ijs: al het eten komt van lokale producenten of, als dat niet mogelijk is, van een biologische groothandel. ,,Voor het opstarten van een buurtmarkt heb je geen stuk grond nodig. Twee koelkasten, een vriezer en wat planken of tafels zijn genoeg. Mensen bestellen online en komen hun boodschappen op een vast dagdeel in de week ophalen. Een voedseltuin en buurtmarkt versterken elkaar, maar kunnen dus ook prima zonder elkaar bestaan.”

OP BESTELLING EN DUURZAAM

Elke ophaaldag zijn vier leden van de buurtmarkt ‘marktmeester’; zij zetten alles klaar en verdelen de bestellingen. ,,Dan komen

Overal in Friesland komen er nieuwe gemeenschapstuinen en buurtmarkten van de grond. Bewoners van zo’n tachtig dorpen hebben inmiddels cursussen gevolgd via De Voedselwerkplaats om vervolgens in hun eigen omgeving aan de slag te gaan. De Voedselwerkplaats/Netwerk Duurzame Dorpen werkt in Friesland nauw samen met Stichting Doarpswurk en krijgt subsidie van de provincie. Dat wil zeggen: dit jaar nog, want daarna wordt deze geldstroom gestopt.

Onbegrijpelijk, vindt Hamelynck. ,,Er is zoveel belangstelling voor. Mensen willen hun gemeenschap van onderaf weer vormgeven. Lokaal voedsel, duurzame energie, gezamenlijke duurzame mobiliteit, zorg samen organiseren, allemaal oplossingen dus voor een duurzame lokale gemeenschap.”

Ze kan er dan ook niet bij dat het Netwerk Duurzame Dorpen in een tijd als deze niet verder financieel gesteund zou worden. ,,Als overheid zou je dit toch juist moeten toejuichen? Iedereen moet tenslotte eten.”

‘MOOIE KANSEN VOOR BOEREN’

‘Voor het opstarten van een buurtmarkt heb je geen stuk grond nodig’

een eigen voedseltuin

buurtmarkt zijn legio, vertellen bevlogen bewoners. ,,Ons doel? Een eigen tuin en buurtmarkt voor elk dorp en elke wijk.”

TEKST WILLY SCHOUWSTRA

‘Ik gun iedereen groenten die gevoed worden door een bodem met een gezond bodemleven – ongeacht de inhoud van de portemonnee.” De begeesterde Wim Canton (70) volgde de cursus moestuinieren bij De Voedselwerkplaats, hij begon vorig jaar met een voedseltuin in zijn woonplaats Makkum. Hij en zijn vrouw wonen in een zelfgebouwd ecologisch huis met een grote eigen moestuin. Desondanks steekt Canton als vrijwilliger veel tijd en liefde in de gemeenschappelijke Makkumer tuin.

,,Liever de boer om je gezond te houden dan de dokter om je beter te maken”, is het motto van Canton, die enkele jaren geleden de belofte deed dat er in Makkum een voedseltuin zou komen. ,,Die ben ik nagekomen. Op zich niet zo moeilijk: ik heb 45 jaar ervaring met moestuinieren. Toch heb ik nog veel geleerd op de cursus, die ook hielp bij het netwerken en het verder uitdragen van mijn kennis over het zinvolle van voedseltuinen.”

,,Omdat tijdens de cursus ook financiële gegevens werden verstrekt, heb ik een haalbaarheidsrekenmodel gemaakt. Je moet

mensen wel kunnen overtuigen dat je je aan de opzet van zo’n voedseltuin geen buil kunt vallen. Met enige hulp heb ik een enquête gehouden op de facebookpagina van Makkum. Binnen enkele dagen hadden we positieve respons van ruim zeventig gezinnen. Ik kreeg ook twee telefoontjes: één van een huisarts met als specialiteit lifestyle die met me in gesprek wilde en een tweede van Marc Pritchard, een lokale boer die mogelijkheden zag.”

GEEN GIF MAAR GEKOOKTE BRANDNETEL

„Pritchard en zijn vrouw Hiltje zijn van start gegaan met de aanleg van de tuin, ik heb meegekeken en geadviseerd. Bij deze boer vind je geen kunstmest of bestrijdingsmiddelen. Hij gebruikt compost. Het bestrijden van ongewenste insecten, zoals de rups van het koolwitje, heb ik hem geleerd; dat gebeurt met een aftreksel van gekookte brandnetel.”

Ooit, in het begin van zijn moestuinjaren, deed Canton ‘met de meute mee’, zoals hij het zelf omschrijft. ,,Ik gebruikte kunstmest en op beperkte schaal gif. Daarvan ben ik al heel snel afgestapt. We werken uitsluitend biologisch-dynamisch en betrekken alles

wat in de tuin beweegt in het proces.” Inmiddels heeft de tuin in Makkum zo’n 120 leden. ,,Die krijgen elke maandag een mail, met bijvoorbeeld de boodschap: je kunt deze week in vak 1 bindsla oogsten en in vak 6 zomerprei. Dan kunnen ze komen wanneer ze willen. Ik heb nog nooit gemerkt dat iemand misbruik van het vertrouwen maakte. Wel zie ik soms dat mensen niet weten hoe ze moeten oogsten. Dan trekken ze de hele plant uit de grond in plaats van de boontjes. Ook oogsten moet je gewoon leren.”

Canton benadrukt dat een gezamenlijke tuin een ideale mogelijkheid is om verantwoordelijkheid voor je eigen gezondheid te nemen. ,,Veel mensen kopen voorgesneden groenten in de supermarkt. Die zijn bewerkt, er zitten nauwelijks meer voedingsstoffen in. Dan heb je een groep die zelf de groente snijdt, maar die groente is traditioneel geteeld, met kunstmest dus. Een derde groep eet biologisch, al veel beter maar ook daarvoor wordt nog pesticide gebruikt. En dan is er nog een kleine categorie die groenten uit een voedseltuin haalt. Qua prijs zit dat tussen traditioneel en biologisch in, maar de smaak is niet te vergelij-

ken met groente uit de supermarkt – zoveel beter!”

JE AARDT LETTERLIJK

De Makkumer heeft genoeg plannen voor de toekomst van de tuin. ,,Ik ben in gesprek met iemand om fruitbomen te enten en aan te planten samen met schoolkinderen. Ook komen schoolkinderen om buiten les te krijgen. We kunnen verder nog meer monden voeden; er is capaciteit voor 170 mensen.” „We willen mensen uit het dorp betrekken bij wat er gebeurt om zo samen de verantwoordelijkheid te dragen er een succes van te maken. Meedoen betekent ook contact met andere mensen, beweging, lekker in de aarde wroeten. Dat laatste is ook goed voor de geest. Je aardt. Letterlijk.”

Canton denkt dat er voor boeren mooie kansen liggen om het idee van een voedseltuin te overwegen. ,,Ze hoeven hun actuele bedrijfsvoering niet meteen te staken, maar kunnen stapje voor stapje ontdekken dat het boeren ook anders kan door een klein stukje grond te gebruiken om op ontdekkingsreis te gaan. Wat in Makkum met slechts 3500 inwoners lukt, moet elders net zo kunnen.”

MARC EN HILTJE PRITCHARD, WIM CANTON (MIDDEN)

‘We kijken naar ecologische én economische duurzaamheid’

Perspectief voor zowel de boer als de natuur. Dat is misschien wel het belangrijkste doel voor AgroAgenda Noord-Nederland voor de komende jaren. Het samenwerkingsplatform viert dit jaar haar tiende verjaardag en kijkt vooral vooruit.

Waarom ze het voorzitterschap van AgroAgenda Noord-Nederland naast haar drukke boerenbestaan op zich nam? Daar hoeft Marijke Folkers niet lang over na te denken. „Ik realiseer me dat er dingen anders kunnen. Ik wil mee veranderen. Het is fantastisch om vanuit verschillende invalshoeken na te denken over waar we naar toe willen met z’n allen.”

Verschillende perspectieven

„„We vormen een platform waar alle partijen die belangrijk zijn voor het landelijk gebied in Groningen, Fryslân en Drenthe met elkaar samenwerken” vertelt programmaleider Gerda van Eck. Van boeren, tot verwerkers, terreinbeheerders, overheden, milieufederaties en kennisinstellingen. „We zetten ons in voor vernieuwing binnen de agrarische sector met als focus een gezondere wereld.”

Fascinating is hier een voorbeeld van. „Dit is een groot project over eiwittransitie. Onderzoekers van de RUG en het UMCG denken mee over wat de mens eigenlijk nodig heeft aan eiwitten en hoe dit zo geproduceerd kan worden dat de boer er ook iets aan kan verdienen” vertelt Van Eck.

„Bij duurzaamheid kijken we niet alleen naar ecologie, maar ook naar economische duurzaamheid. Hoe kunnen we de beloning voor de boer zo inrichten dat hij of zij er niet bij inschiet? Dat het loont en ook een serieus verdienmodel is” vervolgt ze. „Zonder een verdienmodel is het gewoon moeilijk om innovatie te realiseren.”

In 2040 produceren boeren in NoordNederland top voedsel uit een rijk landschap. Dat is de ambitie van alle partijen die samenwerken in de AgroAgenda NoordNederland.

De landbouw zal veranderen. Dat is een uitdaging. Hiervoor is samenwerking nodig van alle betrokkenen. Boeren, verwerkers van landbouwproducten, natuurorganisaties, onderwijs, onderzoek, overheden, bedrijven en consumenten. Allemaal moeten we meedoen. In de AgroAgenda bundelen we de krachten. We werken aan het platteland van de toekomst waarbij de natuur de landbouw versterkt en andersom. Met een betere toekomst voor boer, natuur en bewoners.

Schone lucht, schoon water en een vruchtbare bodem. De landbouwproductie is schoon, stil en veilig. Het platteland is in trek als woonomgeving. Boeren versterken het landschap en de biodiversiteit. Boerenbedrijven bestaan over twee generaties nog. We leveren top voedsel en zorgen voor gezonde mensen, hier en elders. In NoordNederland lopen we voorop met gezonde voeding, rijke natuur en een afwisselend landschap. Top voedsel uit een rijk landschap!

Boer én natuur Folkers: „Er wordt in de media vaak gesproken over De Boeren of De Natuur. Ik denk dat dit polariserend werkt, alsof beide partijen tegenover elkaar staan. Boer en natuur werken al eeuwenlang met elkaar samen. De natuur is ons grootste goed.”

verwachten dat boeren alleen maar hectares inleveren zonder dat er iets tegenover staat. Het is mooi dat we dit van onderop kunnen bewerkstelligen, samen met boeren zelf.”

Dat gebeurt ook vanuit de Regio Deal Natuurinclusieve landbouw. Boeren die willen bijdragen aan biodiversiteit kunnen subsidie krijgen om hiermee te experimenteren. Zo zijn er boeren gestart met het planten van voederhagen die zowel de gezondheid van de koeien als de biodiversiteit stimuleert. Zomaar een voorbeeld die volgens beide vrouwen de spijker op zijn kop slaat.

„Toen ik als klein meisje bij mijn vader op de boerderij werkte ging het er wezenlijk anders aan toe dan nu” vertelt ze. „Ik denk dat veel boeren open staan voor vernieuwing. Maar je kunt niet

Meer weten? Bezoek www.agroagendann.nl.

‘We zetten ons in voor vernieuwing binnen de agrarische sector met als focus een gezondere wereld’

‘DAT IS DE DRIJFVEER:

NIET MEER NAAR DE SUPERMARKT HOEVEN’

Djoke Bierma is een van de drijvende krachten achter de buurtmarkt in Oude Bildtzijl. Ze is akkerbouwer in aardappelen en pootgoed, ensinds de start in juli vorig jaar betrokken bij de buurtmarkt. Bierma vindt het belangrijk dat we voor ons voedsel ‘niet te veel vlieguren en asfaltkilometers’ maken.

In Oude Bildtzijl zijn er zo’n twintig vaste, wekelijkse klanten en is er een groep daaromheen die af en toe afneemt. Wie wil bestellen maakt een account aan op Local Food Platform, waarbij voedselmarkten in Nederland en België aangesloten zijn. Dinsdag voor middernacht bestellen, donderdag aan het einde van de dag

Zelf aan de slag

Wie ook aan de slag wil met een moestuin of voedselmarkt in eigen dorp of wijk kan op verschillende manieren hulp krijgen bij het opstarten. Op 6 mei begint er een cursus ‘moestuinieren op grotere schaal’. Je leert over de voorwaarden voor een geschikt stuk land, de financieringsmogelijkheden, een passend ontwerp, teeltechnieken, de benodigde gereedschappen en de verschillende vormen van samenwerking tussen vrijwilligers en een professionele tuinder.

De cursus heeft vijf online bijeenkomsten en een gezamenlijke startbijeenkomst met excursie en een slotbijeenkomst in Sibrandabuorren. Eigen bijdrage is 70 euro per persoon. Deelnemers uit Friesland hebben voorrang in verband met de ondersteuning vanuit de provincie. Wie een groepje enthousiastelingen heeft gevonden om een buurtmarkt te starten, kan vanaf 23 mei deelnemen aan een cursus met drie online bijeenkomsten. Daarin bespreek je je motieven om een buurtmarkt te beginnen, is er aandacht voor de praktische kant en wordt er ingegaan op de hulpmiddelen die je kunt gebruiken om over het initiatief te communiceren met (toekomstige) leden.

De dorpstuin in Heeg biedt inspiratiebezoeken voor dorpen of wijken die samen willen tuinieren, maar die ook nog zoeken naar de vorm waarin dit gebeurt. Deze dorpstuin groeide in tien jaar tijd uit van enkele moestuinbakken naar een professionele tuinderij. Zo’n inspiratiebezoek is gratis; voor de gezamenlijke maaltijd wordt 7,50 euro per persoon gerekend.

afhalen – de spullen staan klaar op een eigen plank voor elke klant in een ruimte in een lokaal boerenbedrijf.

WEL BIO GEEN KEURMERK Niet alles is biologisch – althans niet officieel. ,,Ik vind dat ook maar een kreet”, zegt Bierma. ,,Veel producenten zijn hartstikke biologisch bezig maar hebben alleen geen keurmerk. Het is duur om aan alle eisen daarvoor te voldoen, daar heeft niet iedereen zin in of geld voor. Het is ook niet erg motiverend, al die regeltjes.”

De verkochte producten komen uit de eigen omgeving en deels ook van de groothandel. Met de levering van de

zuivel en verse groente worden ook andere kruidenierswaren bezorgd, zoals tandpasta, toiletpapier en conserven. Alles eigenlijk wat ook in een supermarkt te krijgen is. Dat is ook de drijfveer voor sommige leden: niet meer naar de supermarkt hoeven.

EEN BERG VERPAKKING

,,Daar neem je altijd meer mee dan je nodig hebt en krijg je er bovendien een berg plastic verpakkingen bij”, aldus Bierma. ,,Supermarkten zijn grotendeels gevuld met bewerkte producten met veel ongezonde toevoegingen waar niemand ooit om gevraagd heeft.”

De akkerbouwer vindt haar persoonlijke inspiratie in ‘een groter plaatje.’ ,,Dat

gesleep met eten over de hele wereld, ik vind het bizar. Mensen zijn vervreemd van de voedselproductie, het is een ver-van-mijn-bedshow geworden. Gewoon met de seizoenen mee-eten, daar is niks mis mee. Aardbeien met kerst? Die zijn sowieso niet te pruimen.”

Wat voor haar ook meespeelt is de controleerbaarheid. ,,Een puber in een ver land kan de boel hacken waardoor ook hier de winkels leegraken. Als je in de buurt koopt, ben je onafhankelijk en je kent de leveranciers.” Ze is sowieso groot voorstander van het zelf verbouwen van eten. ,,Zo ingewikkeld is dat niet. Zet gewoon wat bessen- of groentestruiken in je tuintje.”

DJOKE BIERMA

Producten voor de vitale koe

„Elke boer heeft passie voor zijn koeien; of het nu gaat om Roodbont, Zwartbont, Montbéliarde of andere melkkoe, dat maakt niet uit”, zeggen Herman Hoekstra en Ferdinand Veenstra, eigenaren van Cowshopping Leeuwarden. „Als het goed gaat met de koe, gaat het goed met de boer en met de boerin. Wij hebben ons daarom gespecialiseerd in unieke producten voor de vitale koe.”

Net even anders

Het is net dat speciale wat veel agrariërs naar Cowshopping toetrekt. „We blijven op zoek naar nieuwe producten die vaak op verrassende wijze iets toe kunnen voegen. We zijn daarin kritisch. Een product dat ons niet overtuigt, komt niet in ons aanbod”, zegt Herman.

„Een goed voorbeeld van zo’n uniek product is CoPulsation. Het is een andere manier van melken. Een methode die infecties voorkomt, het uitmelken optimaliseert en dat alles ook nog 10 tot 20% sneller dan de gebruikelijke melkmethode. Punt van aandacht hierbij is dat de implementatie zorgvuldig moet gebeuren. Nauwe

samenwerking met de agrariër is voorwaarde voor succes”, zegt Ferdinand. „Melken is een emotioneel proces waarbij alles moet kloppen. Daarin voelen we een grote verantwoordelijkheid.”

‘Als het goed gaat met de koe, gaat het goed met de boer en met de boerin’

Soms kan het heel eenvoudig „De FleXstal is ook zo’n bijzonder product. Het is een stal, met stalen constructie en deels van doek

en enorm flexibel in mogelijkheden. Maten zijn makkelijk aan te passen, het is snel leverbaar, verplaatsbaar en voor de koe biedt het een optimaal leefklimaat. De FleXstal is het antwoord op veel vragen en dat zorgt voor een tevreden glimlach.”

„Oplossingen hoeven niet altijd groots of ingewikkeld te zijn”, zegt Herman. „Onze Bio-sil, bijvoorbeeld, is een goedkope toevoeging bij het in te kuilen gewas en zorgt voor een beter behoud van voedingswaarden. Dat levert significant meer melk op. Vreemd genoeg is de lage prijs soms een reden voor twijfel bij boeren. Is het dan wel goed? Ons antwoord is dan: laat maar eens zien dat een duurder product beter is. Soms is een oplossing eenvoudig en niet duur.”

Het is een gevoel

„Het boerenleven is ‘a way of life’. Dat voelen wij ook en daar wilden we iets mee doen. Daarom hebben we als extraatje decoratief materiaal zoals bedrijfsborden, beeldjes en staaldecoratie in ons assortiment opgenomen. We hebben alles voor de koe en nog een beetje meer”, besluit Herman. cowshopping.nl

Jij je materialen op de klus, geen gesjouw uit de bus

Plaats je bestelling online op www.bouwmaat.nl en krijg hem de volgende dag al thuisgeleverd of haal hem op bij jouw Bouwmaat: dé groothandel in bouwmaterialen in Leeuwarden.

Bouwmaat Leeuwarden | Simon Vestdijkwei 1, 8914AX Leeuwarden

VHC ActiFood Oosterwolde

In januari 2000 startte ActiFood als horecagroothandel. „We wilden kwalitatief goede producten leveren en daarnaast goede service verlenen”, zegt Evert Blaauw, commercieel directeur. „In de drieëntwintig jaar van ons bestaan is er veel veranderd. We zijn stapsgewijs een volledig faciliteerbedrijf geworden voor elke plek waar je iets kunt eten en drinken. We zijn er voor iedereen: van exclusieve restaurants tot cafetaria’s en van zorginstellingen tot schoolkantines.

Omdat het proces van verder ontzorgen steeds nieuwe zetten vereist, vonden we het tijd om een nieuw logo te introduceren. Met een kenmerkende slogan dat een ankerpunt voor ontzorgen moet worden voor de horecaondernemer. Hij of zij mag weten: wij doen alles voor de slimme zaak”, vult Koenraad Winter, algemeen directeur aan.

‘Alles voor de slimme zaak’

Het begint met een vraag Hoe verander je van groothandel naar een onderneming die ontzorgt bij alles waar de horecaondernemer tegenaan loopt? „Het begint met een vraag”, zegt Koenraad. „Zo kregen we de vraag: ‘zeg, weet jij niet een kok voor ons?’ Als je zo’n vraag de tweede keer krijgt, dan ga je nadenken. Kunnen we de horecaondernemer hier niet duurzaam bij helpen? Uiteindelijk heeft dat geresulteerd in het Horeca Vakcollege dat we hier in ons Trainings & Experience Centre hebben gehuisvest. Je kunt hier onder andere zelfstandig werkend kok worden.”

„Inmiddels zijn wij het die vragen stellen”, zegt Evert. „Neem als voorbeeld de coronacrisis. Iedereen weet welke impact dit gehad heeft op de horeca. Sommige ondernemers raakten als het ware even verlamd: wat nu te doen? Wij waren het inmiddels gewend de vraag te stellen: hoe kunnen we je helpen? Voor een aantal bedrijven betekende dat de overstap naar bezorgservice. Dat

is makkelijk gezegd, maar dan moet je denken aan aangepaste menu’s, aangepast bezorgmateriaal, digitale bestel- en betaal service, reclame-uitingen, bezorgvoertuigen en noem maar op.”

„En”, zegt Evert, „hoe verdisconteer ik dat in de prijs? Omdat wij de expertise in huis hebben, konden we daar bij helpen. Overigens kwamen er ook andere opties uit de bus rollen, zoals bijvoorbeeld een doorloopmenu; een soort afhaalconcept, maar dan als lopend buffet ingericht.” De verandering bij ActiFood de afgelopen jaren is duidelijk, maar hoe laat je dat zien in je nieuwe logo?

concepten, recepten en succesvolle franchiseformules.”

„Dat zijn de voorwaarden om echt iets te kunnen betekenen. Het zijn de voorwaarden, onze gereedschappen, waarmee we ons doel bereiken.” Wat is dan ons doel? We willen een blijde ondernemer die, met zijn ondernemersplan en geholpen door onze gereedschappen, een mooi product aan zijn klanten kan serveren. Die tevredenheid zie je gesymboliseerd in het logo met het ‘glimlachende’ dwarsstreepje van de H in VHC. Die glimlach staat voor de tevreden ondernemer, maar ook voor zijn tevreden klant. Bij het zien van onze vrachtwagen voor de deur van de ondernemer, mag een consument denken: ‘een slimme zaak. Hier ga ik eens eten’.”

Het logo vertelt

„We leveren alles wat de ondernemer nodig heeft om zijn/haar horecaonderneming slim te exploiteren. Uiteraard gaat het daarbij om vers en uitmuntend voedsel. Snelheid is belangrijk: vandaag besteld morgen in huis. Daar voegen we een breed aanbod van uitgebreide service met betrekking tot verkoopondersteuning, workshops, (wijn)proeverijen, trainingen en erkende horecaopleidingen aan toe. En, niet te vergeten, we adviseren bij het ontwikkelen van innoverende

„Die glimlach bereiken we door goed te luisteren naar de behoefte van de klant en een oprechte samenwerking aan te gaan. In ons nieuwe logo wordt dat weergegeven door de VHC letters iets over elkaar heen te schuiven. Daarmee geven we de verbinding tussen de ondernemer en onszelf weer. ’Dat daarbij een open communicatie vanzelfsprekend is, drukt het logo uit in de transparantie van de letters. We hebben niets te verbergen. We zijn juist trots op wat we doen.”

www.actifood.nl

‘We hebben niets te verbergen. We zijn juist trots op wat we doen.’

Koenraad Winter, algemeen directeur en Evert Blaauw, commercieel directeur

INGVILD NIFFINK VAN GALLAGHER EN JERRY HAMMING

WOLFWERENDE MIDDELEN

Hoe hou je je dieren veilig nu de wolf steeds vaker wordt gesignaleerd in Nederland? Deze vraag krijgen bedrijven, die gespecialiseerd zijn in agrarische afrasteringen steeds vaker te horen. Op hun websites besteden de meeste zaken speciale aandacht aan de wolf, waarvan er naar schatting 40 tot 100 in ons land rondlopen. En er wordt door de ondernemingen advies gegeven over hoe je het dier het beste buiten de ‘deur’ kunt houden.

Voorzitter Martijn Lambregts van Werkgroep Wolf Nederland ziet niet zozeer een markt voor nieuwe bedrijven. ,,Je ziet dat bedrijven die al afrasteringen plaatsten, zich zijn gaan verdiepen in wolfwerende hekken en het op pakken als extra tak”, legt hij uit. ,,Een afrastering voor een wolf moet aan bijzondere eisen voldoen. Kennis uit het buitenland heeft geleerd dat elektrische afrasteringen, met stroomdraden op verschillende hoogtes, het beste werken om de wolf op afstand te houden. Daar zijn alle betrokkenen het wel over eens.’’

,,De wolf zal eerder onder een hek doorkruipen dan er overheen springen. De laagste draad wordt op een hoogte van 20 centimeter vanaf de grond geplaatst om te voorkomen dat het dier eronderdoor kan kruipen. Maar over de exacte hoogte van de afrasteringen – moet je 120 of 140 centimeter aanhouden of zelfs nog hoger – daarover verschillen de meningen. BIJ12 – een organisatie die werkt voor de provincies – adviseert om 120 centimeter aan te houden”, legt Lambregts uit, die met zijn werkgroep informatie over de wolf wil verstrekken aan boeren en burgers.

BEST PASSEND ADVIES

Gallagher Europe in Groningen is in heel Europa actief met het adviseren en verkopen van oplossingen met schrikdraad die (wilde) dieren binnen of buiten moeten houden. Het bedrijf merkt de toenemende vraag naar wolfwerende oplossingen zeker, aldus Ingvild Nissink, general manager sales Europa, en Jerry Hamming, accountmanager NoordNederland:. ,,Je ziet dat de aanvragen voor een oplossing om de wolven te weren stijgt nu ze de laatste twee tot drie jaar steeds vaker in Nederland zijn gesignaleerd en er ook daadwerkelijk aanvallen van wolven zijn geweest. In de landen Duitsland, Oostenrijk en Scandinavië zijn we al langer bekend met het weren van de wolf.”

De ervaringen in het buitenland worden door Gallagher gebruikt om het best passen-

de advies te geven in Nederland. Zo is op basis van deze ervaringen bij het bedrijf een ‘whitepaper’ verschenen dat ingaat op de verschillende mobiele en permanente mogelijkheden om wolven te weren. ,,Onze accountmanagers, zogenaamde fence consultants, kunnen op verzoek bij de boeren langskomen om advies te geven over wat voor hen de best passende oplossing is. En met de ervaringen die we door heel Europa opdoen, ontwikkelen we ook nieuwe producten die passen bij de vraag van de boer. Zo proberen we samen met de dierhouders en natuurorganisaties mee te denken over de best passende oplossingen.’’

Goed advies over de mogelijkheden om de wolf te weren is in eerste instantie vooral van groot belang, aldus de medewerkers van Gallagher. ,,Onze missie is: ‘Protect what matters most’. Dat is natuurlijk zeer van toepassing als het gaat om het beschermen van dieren tegen de wolf. Uitgebreide informatie online, advisering via social media en het goed inlichten van onze verkooppartners over de mogelijkheden om de wolf te weren is van belang.”

Verder brengt Gallagher de Nederlandse subsidies in kaart en delen deze online. Het bedrijf heeft bovendien overleg met gemeentes, provincies en natuurorganisatie over subsidies en de benodigde maatregelen om de wolf op een goede manier te kunnen weren. ,,Op dit moment wordt in Drenthe en Friesland een subsidie van maximaal 20.000 euro per dierhouder verstrekt om wolfwerende maatregelen te installeren of te vervangen. In Groningen is een dergelijke subsidieregeling er op het moment nog niet, maar deze zal er in de toekomst hoogstwaarschijnlijk wel komen als ook daar de problematiek meer gaat spelen.”

OPVANGKRALEN

Geert Hendrik Mulder, eigenaar van Mulder

Afrasteringen in Donkerbroek, geeft toe dat er wel geld te verdienen is met het plaatsen van rasters tegen wolven. Het bedrijf plaatst vooral veel afrasteringen in Drenthe. ,,We werken voor particulieren, maar ook voor natuurorganisaties. We hebben verschillende afrasteringen geplaatst in het Drents Friese Wold. Met het toenemen van het aantal wolven, neemt ook de vraag toe. We hebben opvangkralen gemaakt van 140 centimeter hoog, waar de schapen ’s nachts in kunnen overnachten. Ze zijn tot nu toe heel effectief gebleken, maar we garanderen niets. De wolf is heel slim, maar gelukkig is het ze tot nu toe niet gelukt om binnen te komen.”

Mulder geeft echter direct toe dat hij persoonlijk de wolf liever niet in Nederland had gezien. Hij ziet ook de machteloosheid bij dierenhouders, zo vertelt hij. ,,De wolf richt veel schade aan, niet alleen bij de dieren. Het heeft ook emotionele consequenties voor de eigenaren. Je ziet onzekerheid, machteloosheid en soms radeloosheid bij de eigenaren. Zo was ik laatst bij iemand die uit angst besloten heeft om al zijn dieren weg te doen.”

EMOTIES De terugkomst van de wolf in Nederland zorgt voor hoogoplopende emoties bij vooren tegenstanders, daar zijn alle betrokkenen het over eens. ,,Maar hoe je ook over de wolven denkt, het is belangrijk dat we alles uit de kast trekken om onze dieren te beschermen”, vindt schaapherder Erika Visser, die met haar driehonderd schapen in het Drents-Friese Wold te vinden is. Vanaf 2019 kreeg ze drie keer met een aanval van wolven op haar schapen te maken.

Ze is zelf ook lid van Werkgroep Wolf Nederland en laat zich graag adviseren over wolfwerende middelen. ,,Wat is effectief om de wolf te weren? Ik maak gebruik van stroomnetten, maar heb ondertussen ook drie kuddebeschermingshonden. Verder heb ik een fence alarm op de netten, zodat ik weet wanneer de stroom terugzakt. Ik krijg dan een melding via een app. Daarnaast zijn er wildcamera’s rondom en zitten de schapen ’s nachts in een opvangkraal met de honden.’’

,,Het enige wat ik kan doen is me zo goed mogelijk aanpassen en zo de dieren goed te beschermen tegen de wolf. Ik slaap eindelijk weer een stuk beter met de honden en wolfwerende middelen. Ik ben nu een jaar vrij van aanvallen, maar het blijft een kwetsbaar systeem.”

Doelwit: schapen, pony’s, kalveren en koeien

Alleen in 2022 kwamen er in de drie noordelijke provincies Groningen, Drenthe en Friesland meer dan 130 meldingen binnen van schade, die door DNAonderzoek herleid kunnen worden naar de wolf. Het merendeel van de aanvallen – bijna 100 – vond plaats in Drenthe. Vooral schapen, maar ook pony’s, kalveren en koeien zijn het doelwit. De cijfers worden bijgehouden door BIJ12, die werkt voor de twaalf provincies in Nederland. Op hun website staat een excellijst waarop bijna dagelijks schademeldingen uit het hele land worden vermeld met de status van het DNA-onderzoek, waaruit kan worden afgeleid of de schade is veroorzaakt door een wolf of een ander dier, zoals een vos, hond of goudjakhals. In sommige gevallen blijft de diersoort onbekend.

Afrastering met elektrische draden, camera’s, bewakingshonden, ophokken, geur-, licht- of geluidsmiddelen: met een stijgend aantal wolven in Nederland is het voor (hobby)boeren, schaapherders en particulieren steeds belangrijker om hun dieren te beschermen tegen het roofdier. Hoe springen bedrijven in op de toenemende vraag naar wolfwerende middelen?

TEKST YKE BREMER

FOTO’S MARCEL JURIAN DE JONG

Innovatie is krachtig wapen tegen stikstofprobleem

De helft minder stikstofuitstoot uit koeienstallen. Dat verbluffende resultaat haalt een nieuwe technologie om magnesium aan mest toe te voegen. Nedmag en zijn partners zijn klaar om de innovatie breed uit te rollen.

Een lesje scheikunde: bind magnesium met ammoniak en fosfaat, en je krijgt struviet. Dat kristal houdt de stikstofmoleculen gevangen, zodat ze niet de lucht in vliegen. Samen met de Wageningen Universiteit doet Nedmag al jaren onderzoek naar de beste toepassing van deze vinding. In twee koeienstallen op de Dairy Campus in Leeuwarden is de gemeten stikstof inmiddels met de helft gereduceerd. Dat klinkt bijna als een wondermiddel in de stikstofdiscussie van vandaag. En dat is het misschien ook wel. Vooral ook omdat de technologie niet hightech is. Het is snel en eenvoudig beschikbaar te maken en in stallen te monteren. Simpel gezegd wordt een magnesiumoplossing regelmatig over de stalvloer gesproeid.

„Dit is een open innovatie, we betrekken er veel partijen bij. Onze eigen distributeur Farmin, universiteiten en onderzoeksinstellingen, installatiebedrijven, machinebouwers, ITspecialisten, leveranciers van meetapparatuur’’, vertelt Anko Vos. Hij is marktmanager landbouw bij Nedmag. „Zo moet het ook’’, zegt Nedmagdirecteur Bert Jan Bruning. „Wij willen een zo groot mogelijke maatschappelijke impact hebben. Door samen te werken, brengen we de innovatie op de snelste manier in de praktijk. Dat is ook de reden dat de drie noordelijke provincies, het ministerie van LNV en de NOM meedoen.’’

Drie jaar werken ze nu aan de uitwerking van de vondst. Dat begon in een laboratorium met petrischaaltjes, ging verder in grote emmers en

later in de proefstallen op de Dairy Campus. De scheikundige theorie staat vast: magnesium kan een verschil maken. Het gaat om de praktijk. Door verschillende manieren van bijmengen te testen, kwam het optimum steeds dichterbij. Vos: „We ontdekten dat we bij de verse mest moeten zijn. Daar ontstaat de ammoniak die je direct wilt binden.’’

‘De kaders moeten helder zijn. Zodra vaststaat dat deze innovatie kan en mag, gaan we uitrollen’

Geen rocket science

Het systeem dat nu verbazingwekkend goed werkt, maakt gebruik van een serie sproeiers in de wanden vlak boven de stalvloer. Via een computersysteem kan een boer zelf regelen hoe vaak gesproeid moet worden. „Dit is geen rocket science. Die systemen zijn al lang bekend in de sector. Het moet vooral laagdrempelig zijn.’’ Vandaag nog zou de groep bedrijven die betrokken zijn bij de open innovatie, de systemen in stallen kunnen installeren. Intussen gaat het onderzoek verder. Vos: „We kijken nu naar hoe we met iets minder magnesium dezelfde resultaten kunnen halen. We zijn ook buiten op het veld bij het uitrijden van mest bezig, met het vastleggen van ammoniak uit drijfmest in struviet. De eerste resultaten zijn meer dan hoopgevend.’’

Uiteraard besteden de onderzoekers uit Wageningen en Nedmag aandacht aan meer aspecten, zoals diergezondheid, natuur en milieu. „Alle seinen staan op groen”. Struviet is een erkende mestverrijker. Gras en graan groeien er beter van.

Om snel stappen te kunnen maken, moet de overheid duidelijkheid geven, vertelt Bruning. „De kaders moeten helder zijn. Zodra vaststaat dat deze innovatie kan en mag, gaan we uitrollen. Weet je wat raar is? In geen enkele stal wordt nu gemeten hoeveel uitstoot er plaats vindt. Dat is wel nodig om aan te tonen dat innovaties als de onze werken natuurlijk. Ik vind dat de overheid daarin een rol heeft.’’

Agrariërs moeten investeren in de technologie. Dat doen ze alleen als helder is dat die forse emissiereductie ze wat oplevert. En daar is de overheid weer aan zet. Vos: „Je kunt denken aan een systeem waarin beloond wordt op basis van de reële uitstoot. Ik kan me ook voorstellen dat er een subsidieregeling komt, omdat de effecten op het stikstofprobleem groot zijn.’’

Bert Jan Bruning: „Deze oplossing kan ervoor zorgen dat de natuur geholpen wordt, dat de bouwsector verder kan, misschien wel dat gedwongen uitkoop van boeren niet nodig is. Dat is maatschappelijke impact waar Nedmag graag aan bijdraagt.’’

Anko Vos & Bert Jan Bruning (Nedmag)

De trots van de regio

Al sinds de oprichting in 1919 zijn innovatie en duurzaamheid stevig verankerd in Royal Avebe. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de manier waarop het bedrijf de diverse ingrediënten uit de zetmeelaardappel haalt. Zetmeel, eiwit, vezel; het zijn allemaal ingrediënten die bij de verwerking van hoogwaardige producten worden gebruikt.

We zitten inmiddels middenin de plantaardige revolutie, waarin de zetmeelaardappel van Avebe een belangrijke rol speelt. Het bedrijf voegt daar meer waarde aan toe dan ooit tevoren. Als je als consument op de achterkant van een product in je winkelmandje kijkt, is de kans groot dat er aardappelzetmeel of aardappeleiwit op staat en dat is dan afkomstig van Avebe. Kortom, Avebe is een bedrijf om trots op te zijn.

Waarde toevoegen aan de zetmeelaardappel, dat is waar Avebe altijd naar op zoek is. Dit gebeurt onder andere bij dochterbedrijf Averis, een rassenveredelingsbedrijf, waar rassen worden ontwikkeld. Dat zijn rassen die duurzamer zijn en beter bestand tegen ziekte. Die minder gewasbeschermingsmiddelen nodig hebben en ook minder stikstof. Daarnaast verhogen de Averis-rassen de opbrengst van zetmeel en eiwit. De rassen worden ontwikkeld voor de leden van Avebe in Nederland en Duitsland. “Op onze proefboerderij in Valthermond organiseren we demodagen, waarop de boeren kennis kunnen maken met de nieuwe rassen”, vertelt Joyce de Vries, directeur communicatie en public affairs.

Plantaardig

Na de oogst worden in de fabrieken alle ingrediënten uit de aardappel gehaald.

“Gemiddeld is dat 20 procent zetmeel, 2 procent eiwit, 75 procent water, 1 procent vezel en 2 procent overig. Deze grondstoffen worden gebruikt in allerlei toepassingen. Zetmeel in sauzen, noedels, soepen, eiwit in plantaardige vlees- en zuivelvervangers, maar ook in snoepjes.

En dan zijn er nog de industriële toepassingen, zoals lijm in verpakkingsmateriaal en bouwmaterialen. Met name in Europa en Azië is dit een groeimarkt, waarin Avebe goed staat opgesteld.” De plantaardige ingrediënten uit de zetmeelaardappel van Avebe zijn uitstekende vervangers voor dierlijke, synthetische en petrochemische producten. Een verschuiving die momenteel gaande is en waar de coöperatie een belangrijke rol in speelt.

Om aan de toenemende groei te kunnen voldoen, is Avebe binnen de hele breedte van de organisatie op zoek naar nieuwe medewerkers. Denk aan operators en technici voor de productielocaties in Gasselternijveen, Ter Apelkanaal en Foxhol. Maar ook collega’s voor het Innovatiecentrum in Groningen en het hoofdkantoor in Veendam. Kijk op www.avebe.nl voor meer informatie.

Relatie

Avebe en het Noorden hebben al decennialang een innige relatie. Het is al ruim 100 jaar geleden dat voor het eerst zetmeelaardappelen werden gepoot op onder andere Veenkoloniale grond. Grond die uitermate geschikt bleek voor de teelt van zetmeelaardappelen. Niet voor niets staat het hoofdkantoor in Veendam. Circa 2.300 aangesloten leden, lees boeren, zorgen ervoor dat Avebe aan de toenemende vraag naar met name zetmeel en eiwit kan voldoen. Joyce:” We hebben onlangs een prachtige film gelanceerd, wat echt een trots gevoel geeft bij iedereen die ons kent. En dat trotse gevoel willen we meer mensen geven. Daarom starten we binnenkort een publiekscampagne waarin het belang van Avebe voor de regio en van de regio voor Avebe nadrukkelijk onder de aandacht wordt gebracht.”

Avebe is ook actief binnen de Innovatiehub OostGroningen. Zo is Avebe bijvoorbeeld betrokken bij het project AdoptIdee. Dit initiatief brengt onderwijs en ondernemingen dichter bij elkaar en draagt op een speelse wijze bij aan de werknemer van de toekomst. Tevens zorgt dit project voor meer dynamiek in het onderwijs en stimuleert de innovatie bij ondernemers. “Innovatiehub OostGroningen wil niet alleen leerlingen en ondernemers inspireren, maar ook docenten die met hun enthousiasme een belangrijke rol hebben in de kwaliteit van het onderwijs.” Op de website www.adoptidee.nl zijn impressies van voorgaande edities verwerkt, inclusief de pilot in Oude Pekela. “Het initiatief laat graag zien hoe mooi we in een regio samen kunnen werken en hoe gaaf onze regio ‘De Veenkoloniën’ is. De betrokken bedrijven zijn actief in het IHOGverband: Avebe, Zechsal, Nedmag en HempFlax.” www.avebe.nl

‘De grondstoffen uit de zetmeelaardappel worden gebruikt in allerlei toepassingen’

Joyce de Vries

Een verlengstuk van de zorg

De Nederlander wordt ouder. Zolang mogelijk zelfvoorzienend blijven is het gezonde streven van elk mens. Dat je daarbij wat hulp mag vragen is logisch. Hulp kan immers ook het verschil betekenen tussen gezondheid en achteruitgang. Voedsel, bijvoorbeeld, speelt daarbij een belangrijke rol. “Uitgebreid en gezond koken wordt misschien lastig, maar het je daarin gemakkelijk maken, mag niet ten koste gaan van voldoende en volwaardige voedingsstoffen”, zegt Jeroen Heijmans, manager inkoop en beheer. Om de voedselservice daarin nog verder te verfijnen, laat Van Smaak vanaf april een deel van hun maaltijdservice aansluiten bij de internationale standaardkwalificatie zoals deze in de zorg wordt gebruikt. Wat is dat precies en waar dient het toe?

IDDSI vanuit medische noodzaak Niet alle mensen kunnen vast voedsel tot zich nemen en voor hen levert Van Smaak vloeibare maaltijden of gemalen maaltijden. „Daarvoor gebruiken we verschillende benamingen zoals dik vloeibaar, vloeibaar, helder vloeibaar, dun vloeibaar of maaltijdsoep. Je begrijpt dat het moeilijk te definiëren is hoe vloeibaar het nu werkelijk is en hoe vloeibaar de meest ideale vorm is, passende bij een individu. Het is wel erg belangrijk om dat te weten. Als je slikproblemen hebt, dan kan dat angst veroorzaken. Kan ik dit eten of ga ik mij verslikken? Het gevoel van veiligheid kan op het spel komen te staan. Mensen gaan misschien wel minder eten of zoeken het isolement tijdens het eten. Wij willen dat iedereen veilig en gezond aan tafel zit”, aldus Heijmans.

„Standaardisatie is in de zorg van groot belang”, benadrukt Marrit Mulder, kwaliteitsmedewerker.

„Logopedisten geven hun patiënten advies voor de grofheid dan wel vloeibaarheid voor het

voedsel dat zij tot zich kunnen nemen. Daarmee wordt angst weggenomen. Het eten is dan immers aangepast aan de slikcapaciteit. Daarbij wordt naar progressie gestreefd. Oftewel, zodra de patiënt beter kan kauwen, moet de structuur van het voedsel daarop aangepast worden. Kauwen is immers goed voor spierontwikkeling en zuurstoftoevoer naar de hersenen. Om consistentie te verkrijgen, maatwerk te garanderen en daarmee risico’s te verkleinen op verslikken, heeft de zorg het International Dysphagia Diet Standardisation Initiative (IDDSI) ontwikkelt. Iedereen die IDDSI gebruikt weet wat de structuur van een maaltijd bij een bepaald niveau moet zijn. Daarmee wordt een helder en consistent voedselaanbod mogelijk. Wij zijn met onze maaltijdservice een verlengstuk van de zorg. Wij willen daarom dezelfde taal spreken als de zorgmedewerker en dezelfde standaarden garanderen.”

Onderzoek en testen

IDDSI heeft 8 niveaus. Voedsel dat compleet

vloeibaar is, als water, is niveau 0. Het loopt per stapje op naar vaste, alledaagse voeding: niveau 7. Niveau 0, 1, 2 en 3 zijn niveaus die Van Smaak niet in hun maaltijdservice heeft opgenomen. Dat zijn de voedingssoorten die vaak kortstondig worden gebruikt. Na een operatie, bijvoorbeeld, waarbij de spijsvertering eerst nog op gang moet komen. Niveau 4 van IDDSI, zeer dik vloeibaar, is het eerste niveau dat Van Smaak heeft ontwikkeld en opgenomen in hun maaltijdservice. Jeroen legt het proces uit: „Ik kan zeggen dat niveau 4 vergelijkbaar is met een smoothie of dikke vla, maar je voelt wel aan dat dat een subjectieve aanduiding is. Bovendien, ga drie smoothies bestellen bij drie verschillende cafetaria’s en je krijgt drie keer een net iets andere dikte of structuur. Soms met brokjes ijs en de andere keer weer helemaal glad. Dat zijn de variaties die je juist wilt voorkomen. Het eerste wat we dus moesten doen is de objectief waarneembare criteria leren kennen. Vervolgens ga je op basis daarvan de bestaande gerechten van Van Smaak analyseren. We hebben gezien dat we op een

Jeroen Heijmans en Marrit Mulder

aantal componenten op de gestandaardiseerde dikte zaten, maar bij ander componenten nog niet. Dat is een leerzaam proces geweest.”

„Het is een proces van testen en bijstellen”, zegt Marrit. „Omdat logopedisten IDDSI-adviezen geven aan hun cliënten, zijn de maaltijden ook uitvoerig getest door logopedisten. Zij zijn zeer positief over zowel de consistentie als de smaak. De herkenning van smaak in de diverse componenten is zeer hoog.”

Nooit ten koste van de smaak

„Op het moment dat je de juiste dikte bij elk product dat je aanbiedt kunt maken, komen de volgende stappen. Eén daarvan is een microbiologisch onderzoek. Dat betekent dat je allerlei testen doet die aangeven hoe lang iets goed blijft in de koelkast; dat gaat over de uiterste

houdbaarheidsdatum. De andere stap is om met een veranderende structuur van het voedsel wel de ideale smaak te behouden. Wij zijn enorm sterk in flexibel en geïndividualiseerd maaltijden aanbieden. Minstens net zo belangrijk, vinden we bij Van Smaak, is de smaak. Dat is een wat ingewikkeldere klus en iets wat we niet licht opvatten. Ook daarvoor hebben we verschillende test- en proefronden gedaan en we zijn daarmee pas gestopt toen alle seinen op groen stonden.”

„Als je ineens met dik vloeibaar voedsel wordt geconfronteerd, dan krijg je niet direct zin om ervan te gaan eten. Een vloeibare kipfilet zorgt er nu eenmaal niet direct voor dat je gaat watertanden. Dat betekent dat de echte smaak nog belangrijker wordt. Op het moment dat de hap in je mond komt, moet je om zijn. In een later stadium zorgt de aanblik van vloeibaar

voedsel wel dat je trek krijgt. Je hebt namelijk genoeg positieve ervaringen gehad. Daar staan wij voor.”

‘We willen dat iedereen lekker en gezond kan eten. Daar zijn we goed in en we doen er alles aan om daar in te blijven groeien.’

Nu Van Smaak door alle testronden heen is worden voortaan de maaltijden op niveau 4 van het gestandaardiseerde IDDSI-raamwerk aangeboden. Intussen wordt er volop gewerkt om ook niveau 5 volledig gestandaardiseerd in het aanbod op te nemen. „Vanzelfsprekend zijn de maaltijden voor iedereen. Natriumarm, glutenvrij, lactosevrij, sojavrij en noem maar op. Met de meest voorkomende allergieën is rekening gehouden.”

Onze maaltijdservice werkt samen

„We vergeten niet dat we dienstverlener zijn. Dat betekent dat het niet om ons draait, maar om de cliënt. We werken met mensen met allerlei verschillende behoeftes en daar willen we aan tegemoet komen. Daarnaast gaan we de samenwerking met Poiesz Supermarkten intensiveren om ook niet zorg gebonden maaltijden voor senioren aan te kunnen bieden. Kortom, we zijn en blijven volop in beweging. We willen dat iedereen lekker en gezond kan eten. Daar zijn we goed in en we doen er alles aan om daar in te blijven groeien”, besluit Jeroen.

www.vansmaak.nl

RENÉ HOEKZEMA

Elke ondernemer kent de momenten waarop je moeite hebt de juiste keuze te bepalen. In zo’n geval is het handig als je iemand hebt aan wie je je kunt spiegelen. De Spiegel gaat over grote voorbeelden en inspiratiebronnen. Aflevering 31: René Hoekzema, directeur en oud-eigenaar van Hofland Rubber in Tolbert.

GEBOREN VOOR HET GELUK, DE PECH EN HET TOEVAL

Toeval, pech en geluk. Vat ik je leven zo aardig samen?

,,Best wel ja. Ik had een ernstig auto-ongeluk in 1993, waarna ik een tijd niet kon lopen. Twee hartinfarcten, twee keer kanker. Ik heb best wat voor de kiezen gehad ja. Ik zit nu op een procent of 70 van de conditie die iemand van mijn leeftijd normaal heeft. Bijna elke middag moet ik wel even plat. En dat is moeilijk voor me, want ik heb ook nog ADHD.’’

Dat is nogal een lijst zeg! En toch kennen de meeste mensen je vooral met een brede lach …

,,Relativeren is waar ik heel goed in ben. Bij mij is het glas altijd halfvol. Door al die pechgevallen heb ik dat extra ontwikkeld denk ik. Als kind was ik ook vaak behoorlijk ziek. Zoiets vormt je. Wat dat betreft hoeft het niet altijd slecht te zijn als zoiets je overkomt, hoe gek dat ook klinkt. Je groeit er ook van. En ik word er strijdbaar van.’’

Hoe dat zo?

,,Nou ja, toen de artsen na dat ongeluk tegen me zeiden: ik denk dat je nooit meer kunt lopen, dacht ik: o nee? Moet jij eens opletten. Ik heb een soort bewijsdrang. Tegenover mezelf vooral. Ik wil gewoon laten zien dat ik dingen wel kan die niet voor mij weggelegd lijken. Zo gaat dat in mijn carrière ook.’’

Leg uit!

,,Ik ben geen doorsnee ondernemer. Ik heb geen hoge opleiding gevolgd, geen kruiwagen gehad. Met mijn boerenslimheid heb ik het gered, ik ben autodidact. En ik heb geluk gehad dat er kansen op mijn pad kwamen. Door die pech heb ik ook geleerd: een pad uitstippelen is zinloos voor mij. Ik probeerde eerst maar eens 40 te worden, en toen 50.’’

Geluk dwing je af, toch?

,,Daar zit wat in natuurlijk. Ik houd van

leven in de brouwerij, ben altijd actief en druk in allerlei clubs en kringen, ik ben altijd die man geweest die mensen zich nog wel herinneren. Dan zoek je het geluk op, als het ware. En ik ben nooit bang geweest om zo’n uitdaging aan te gaan. Zo van: ‘ik heb het nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’.’’

Is dat hoe je eigenaar van een rubberfabriek werd?

,,Exact zo. Door het auto-ongeluk lag mijn muziekcarrière (Dennis Franke en de Golf-

,,De muziek doe ik alleen nog voor mijn plezier. Met mijn artiestenbureau ben ik gestopt. De sinterklaascentrale is er nog wel. Dat is gewoon te mooi. Voor komend najaar ben ik al weer heel veel geboekt. Doe ik al sinds mijn 12de jaar en ik geniet er nog steeds van.’’

De rubrieksvraag: van wie heb je dit allemaal geleerd?

,,Nou ja, ik ben autodidact. Omdat ik veel mensen tegenkom, probeer ik overal wat op te pikken. Maar de krachten die me voortstuwen komen toch vooral uit mezelf, denk ik.’’

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN

FOTO’S GEERT JOB SEVINK

Restwarmte van melkkoeling is opnieuw te gebruiken

Als dealer van kwaliteitsmerk DeLaval draagt Alfa Koeling in Lemelerveld bij aan een efficiënte bedrijfsvoering in de melkveehouderij. Melkveehouders maken graag gebruik van de innovatieve kracht van Alfa Koeling en DeLaval om bijvoorbeeld de restwarmte die ontstaat bij het koelen van melk opnieuw te gebruiken.

„Op het gebied van koeling is veel mogelijk en we denken met melkveehouders mee over de mogelijkheden die het beste passen bij een bedrijf’’, vertelt eigenaar Albert Mulder. „Het heeft niet alleen te maken met de omvang van het

bedrijf, maar ook met toekomstvisie en ambitie. Er kan bijvoorbeeld gekozen worden voor een silotank, uiteraard in verschillende afmetingen, maar ook voor een liggende melkkoeltank, afhankelijk van de ruimte waarin deze geplaatst wordt. De nieuwste ontwikkeling is Alfa Therm, waarmee de warmte die vrijkomt bij het koelen van de melk opnieuw gebruikt kan worden. Daar is nu uiteraard veel vraag naar.’’

Alfa Therm zorgt ervoor dat de melk in één keer van 37 graden, de lichaamstemperatuur van de koe, wordt terug gekoeld naar 3,4 graden, de ideale temperatuur om de melk drie dagen op het bedrijf te kunnen bewaren. „De restwarmte wordt gebruikt voor het verwarmen van water, dat bijvoorbeeld gebruikt kan worden voor de vloerverwarming. Daarmee kan een bedrijf met 120 tot 150 koeien van het gas af, mits er ook goed geïsoleerd is. We hebben een klant met zo’n driehonderd koeien die de melk zelf verwerkt en dus ook pasteuriseert. Dat bedrijf verbruikt 60.000 kuub gas per jaar en dat brengen we met Alfa Therm terug naar nul.’’

ADVERTENTIE

Onder de naam Alfa Melktechniek levert het bedrijf oplossingen om het beste uit melkkoeien te halen, bijvoorbeeld met een melkrobot. Mulder: „Het geeft de boer veel vrijheid omdat de koeien niet voor dag en dauw gemolken hoeven te worden, maar het levert ook veel data op. Met die informatie kan de tussenkalftijd worden teruggebracht om meer productiviteit te krijgen uit de bestaande veestapel. Data is de sleutel waarmee de melkveehouder van de toekomst nog beter kan anticiperen op zijn veestapel, waardoor het rendement toeneemt. Ook koecomfort in de vorm van rubber matten in de stal en koeborstels kan bijdragen aan een optimale melkgift. Daarnaast kiezen steeds meer melkveehouders voor een aanschuifrobot, die het voer in de stal terugschuift naar de koeien. Wij denken graag met onze klanten mee en verzorgen ook de installatie, de service en het onderhoud.’’

www.alfakoeling.nl

‘Met Nedertarwe weet je waar je brood vandaan komt’

Royal Koopmans is de bedenker van Nedertarwe: duurzaam geteelde tarwe uit Nederland. Tien jaar geleden begon de meelfabrikant uit Leeuwarden met deze vooruitstrevende beweging. Nederlandse tarwe werd tot die tijd vooral voor veevoer gebruikt. Dat kon anders, vond Koopmans.

Sindsdien is het Nederlandse graan voor Koopmans hét ingrediënt voor hoogwaardige broden en andere lekkernijen. Steeds meer telers en bakkers sluiten bij Nedertarwe aan.

Consumenten omarmen op hun beurt de producten die de ambachtelijke bakkers ervan maken.

Dichtbij en duurzaam

“Nedertarwe komt van dichtbij en wordt geteeld

met respect voor de biodiversiteit en bodemgezondheid”, vertelt Koopmans-CEO Dirk Lodewijk. “Het graan wordt door gecertificeerde Nederlandse boeren volgens strikte richtlijnen duurzaam geteeld. Daarbij hebben we gekozen voor speciale rassen die het in Nederland goed doen. Nedertarwe is Hollands, duurzaam en mogelijk dankzij een unieke samenwerking met alle schakels in de graanketen. Met Nedertarwe weet je écht waar je brood vandaan komt.”

Onderscheiden met topkwaliteit Koopmans richt zich met Nedertarwe in eerste instantie op de ambachtelijke bakker. “Die kan zich met dit bijzondere product echt onderscheiden”, aldus Lodewijk. “Brood gemaakt van Nedertarwe is van topkwaliteit.” Koopmans begon in 2013 met twaalf telers, inmiddels zijn het er ruim 45. Ruim vijftig bakkerswinkels in Nederland verkopen het bijzonder smaakvolle brood. In Friesland gaat het om Bakkerij Van der Bijl, De Bakkers van Verloop en Puur Posthuma. Zij maken van Nedertarwe onder meer brood en zelfs Fryske dúmkes.

Duurzaam én lekker Alle drie de bakkers zijn trots dat ze op deze manier een bijdrage leveren aan een beter

klimaat. “Door te werken met Nedertarwe zijn wij er zeker van dat elke schakel in de keten een eerlijke prijs krijgt”, zegt Jitze Verloop van De Bakkers van Verloop. “Met Nedertarwe kunnen we bovendien een kwalitatief en goed brood bakken”, aldus Anna van der Bijl van Bakkerij van der Bijl. “Het brood is heerlijk mals en heeft een lekkere krokante korst.” Volgens Nyncke Posthuma van Puur Posthuma waarderen klanten de producten. “Dat hun bakker zich inzet voor een betere wereld, vinden ze uniek. Daardoor kiezen ze nu heel bewust voor ons brood en natuurlijk ook omdat het heel lekker is!”

www.royalkoopmans.com

Albert Mulder. Foto André Weima

BOUWMATERRIALEN NODIG?

‘Het kan anders en vaak beter’

Als accountant kom je vaak bij klanten over de vloer. Met kennis en kunde van financiële, fiscale en juridische zaken ben je de vertrouwenspersoon van de klant. Meedenken over vervolgstappen binnen een bedrijf, structuren aanpassen, snel kunnen inspelen op de behoeften van de klant, helpen bij groei, overeenkomsten opstellen, registraties verzorgen, marktonderzoek doen, het komt allemaal aan de orde.

Tijdens een gesprek de juiste vragen stellen is daarom belangrijk. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij een bedrijf dat groot geworden is in de handel. „Ik kwam daar voor de tweede keer en de klant was, zeker naar aanleiding van het eerste gesprek, een en al oor”, vertelt Hennie van Braak van Van Braak Accountants. „Hij vroeg me de hemd van het lijf. En dat was maar goed ook, want er waren veel zaken die hij anders zou kunnen en had moeten regelen.”

Belastingvoordeel

„In zo’n gesprek passeren allerlei onderwerpen de revue en helaas kan dit in eerste instantie tot teleurstelling leiden, wanneer je de klant vertelt dat het anders en beter kan.” De klant uit het voorbeeld heeft bijvoorbeeld 4 kinderen, maar hij heeft zijn bedrijf maar aan één kind overgedragen. „Een logische gedachte als na diverse gesprekken is gebleken dat dit kind als enige interesse heeft in het bedrijf. Dan lijk je het goede te doen, maar fiscaal is het niet verstandig. Had hij op een andere manier gebruik gemaakt van de bedrijfsopvolgingsfaciliteit, dan had hij zijn bedrijf veel voordeliger kunnen overdragen.

Als je dat vertelt, volgt er verbazing en ook teleurstelling, want dat wist hij niet. In dit geval was het verstandiger geweest het bedrijf aan de vier kinderen over te dragen, met de wetenschap dat er uiteindelijk één opvolger overblijft. Alle kinderen moeten dan wel 5 jaar doorgaan met het bedrijf en het vervolgens overdragen, in dat geval heb je maximaal belastingvoordeel.”

Testament „Omdat we hier te maken hebben met een vermogende klant is het altijd interessant om het

testament erbij te pakken. Meteen werd duidelijk dat hij had verzuimd aan zijn kleinkinderen na te laten. Niet verstandig, maar nog wel te repareren. Ook meende hij dat hij zijn levenstestament op orde had, maar hij had vergeten een paragraaf ten aanzien van huwelijkse voorwaarden op te nemen. Dat is voor de nabestaande wel zo prettig. Wanneer je het daar tijdens het gesprek allemaal over hebt, zie je de verbazing in zijn ogen toenemen. ‘Wat hebben mijn adviseurs hiervoor allemaal gedaan?’”

Eén uur

Een goed gesprek duurt bij Van Braak Accountants in de regel nooit meer dan één uur. „Tijdens het gesprek is het verstandig om meteen ter zake te komen. Zo vertelde de eigenaar van een ander bedrijf dat hij voorheen een eenmanszaak had, dat is omgezet naar een BV. Heeft hij dat fiscaal zo gunstig mogelijk gedaan of is daar nog iets aan te doen? Hij verhuurt het kantoorpand voor een deel aan derden. Dat moet op de brandverzekeringspolis worden vermeld, is dat gebeurd? Verder verhuurt hij een loods aan een BV, daarin staan veel brandgevaarlijke apparaten. Is dat gemeld? Kortom, binnen vijf minuten worden heel veel vragen gesteld, waarop die klant graag antwoord wil.”

„Het gaat er om meteen de juiste vragen te stellen”, gaat Van Braak verder. „In de praktijk hoor je vaak alleen de mooie verhalen en verder niets. Daar kom je niet verder mee. Deze klant heeft met hard werken zijn geld verdient en heeft geen kennis van fiscale en juridische aangelegenheden, daarvoor rekent hij op zijn accountant.”

Leg het vast

„Een volgende vraag is wat er met de zaak en zijn gezin gebeurt als hij gisteren tegen een boom was gereden. Hij had geen idee. Zijn vrouw kan dan besluiten het bedrijf meteen te verkopen, waarover ze dan wel ruim 40 procent belasting betaalt. Doet ze dit bijvoorbeeld een half jaar later dan is de heffing al ongeveer gehalveerd. Kortom, leg dit vast. Is zijn testament op orde en als zijn vermogen toeneemt, is dat testament aangepast?”

„Wat gebeurt er als hij in coma zou raken”, was een volgende vraag. „Dat had hij met twee vrienden geregeld, zo vertelde hij. Maar, die afspraken zijn niets waard als ze niet op papier staan. Er moet een levenstestament zijn, waardoor je bijvoorbeeld ook als je in coma ligt, schenkingen aan je kinderen kunt blijven doen en de zekerheid hebt dat allerlei zaken zijn vastgelegd.”

Dankbaar

„De eindconclusie van de klant was dat hij deze tips en aanbevelingen nog nooit van z’n eigen adviseur had gehoord. We hebben binnenkort een nieuwe afspraak en dan komt de notaris mee en wordt er van alles omgezet. De klant is dankbaar. Hij heeft een accountant die nuchter, direct en met kennis van zaken duidelijk maakt hoe hij op eenvoudige wijze geld kan verdienen en ervoor zorgt dat hij zijn zaken goed voor elkaar heeft, mocht er iets gebeuren. En dat is precies waar de accountant voor moet staan.”

www.vanbraakaccountants.nl

Hennie van Braak

Optimaal ruwvoer winnen en opslaan

De gezondheid van de dieren is het belangrijkste wat er is op het melkveebedrijf. Het rantsoen is één van de sleutelfactoren voor een goede gezondheid van koeien. Daarom is het extra belangrijk om de ruwvoeropslag op het bedrijf te blijven ontwikkelen. De kwaliteit van het ruwvoer stijgt, de koe neemt meer ruwvoer op en de melkgift stijgt. Hendrik Kornet van Kornet Beton Balk B.V. geeft adviezen over optimaal ruwvoer winnen en opslaan.

Een optimale melkproductie en een gezonde koe beginnen met goed grasland en inkuilmanagement. Suikerrijk ruwvoer met een goed eiwitpercentage is van essentieel belang voor de melkgift. Zeker nu de bemestingsnormen krapper worden. Daarom is het des te belangrijker dat vooral het eiwit niet verloren gaat in de ruwvoeropslag.

Schimmelvorming in de kuil Volgens Kornet begint een goede conservering met een goed inkuilmanagement. Hij ziet in de praktijk nog wel eens dingen misgaan. „Wij zien vaak dat veehouders te grote en te brede sleufsilo’s als ruwvoeropslag hebben. Daarbij kan de chauffeur van de shovel of de aanrijtrekker de aanvoer onvoldoende bijhouden en goed aanrijden. Gevolg: hij verzuipt in het product en er wordt niet goed genoeg aangereden. Er blijft teveel zuurstof in de kuil achter. Dit geeft schimmelvorming en dat is funest voor de voederwaarde.”

Een ander probleem wat Kornet vaak signaleert is schimmelvorming door te vol gepropte ladewagens. „Dit zie je vaak bij melkveehouders die land op afstand hebben. Wordt er dan ingekuild met de ladewagen, dan heeft de chauffeur de neiging de wagen zo vol mogelijk te stoppen. Dat klinkt logisch, maar kan negatieve gevolgen hebben. Door het vol proppen ontstaan harde bonken in het kuilgras. Die bonken vind je later bij het voeren terug, helemaal vol schimmel. Ik raad chauffeurs daarom aan om de bodemketting van de wagen eerder te gebruiken om te schuiven, niet om te persen.”

Lasagnekuil steeds populairder

De lasagnekuil wordt volgens Kornet steeds

populairder onder de melkveehouders. „Het geeft de mogelijkheid de eerste snede, die eiwitrijk is en de tweede, derde of vierde snede, met veel structuur boven elkaar in te kuilen met als mogelijkheid het zware eiwitrijker herfstgras als toplaag in te kuilen. Dit laatste geeft een ideale zware eiwitrijker afdeklaag. Dit melkt als een raket”, is zijn ervaring.

Volgens Kornet is het ideaal als bij lasagnekuilen de melkveehouder beschikt over drie sleufsilo’s. Twee kunnen er dan in het inkuilseizoen worden gebruikt om te vullen. „Als je ze tegelijkertijd vult, voorkom je problemen met de inkuilcapaciteit. Er zijn twee aanrijtrekkers of shovels en twee inrijmogelijkheden. De andere sleufsilo gebruik je in de zomer om uit te voeren. Om voldoende voersnelheid te houden kun je beter twee sleufsilo’s van tien meter breed hebben, dan één van twintig meter breed. In de wintermaanden voer je vanuit één sleufsilo voor een optimale voersnelheid.”

Ruwvoeropslag met sleufsilo’s Kornet Beton Balk B.V. kan sleufsilo’s leveren en bouwen in elk gewenst formaat. Het bedrijf heeft de productie in eigen beheer waardoor de lijnen volgens Kornet kort blijven voor de klant. Tijdens het ontwerp van de sleufsilo is er nagedacht over de meest optimale manier van de afvoer van perssappen en water. De sleufsilo’s worden uitgevoerd met een goedgekeurd afvoersysteem. Het afschot in de vloer wordt naar één zijde gebouwd met afvoeren door de silo elementen. Hierdoor kunnen de afvoeren niet verstopt raken of stuk gereden worden.

Doordat de perssappen en regenwater via hetzelfde kanaal worden afgevoerd, worden verstoppingen voorkomen. Het water en de sappen worden afgevoerd naar een septictank. In de lengte blijft de vloer in de sleufsilo waterpas, zodat er aan de voor- en achterzijde van de sleufsilo in- en uitgekuild kan worden met behulp van het Kornet Cover Solutions (KCS) afdeksysteem.

Geautomatiseerd afdeksysteem

Voor een goede conservering van het ruwvoer is

een goede basis het halve werk. Met het KCS automatisch afdeksysteem wordt de kuilbult volledig luchtdicht afgesloten. Ook boven de wanden van de sleufsilo uitkuilen is geen probleem met het afdekkleed, dat door de elasticiteit altijd met de kuil mee vormt. Het elastische afdekkleed weegt 1,7 kilogram per vierkante meter en is volledig luchtdicht. Hierdoor krijgen broei en schimmels geen kans om de conservering negatief te beïnvloeden. Het veelzijdige afdeksysteem is in de breedte verstelbaar en te verkrijgen als portaalsysteem of als rijdend systeem over de sleufsilowand.

Een kuil afdekken is normaal gesproken een fysiek zware en tijdrovende activiteit. Met het KCS afdeksysteem is dit volgens Kornet echter verleden tijd. De afdekmachine doet het werk en in plusminus dertig minuten is de kuil volledig luchtdicht afgedekt. „De veehouder kan efficiënter werken en meer tijd aan andere zaken besteden”, aldus Kornet. Het geheel is proportioneel te bedienen met een afstandsbediening. Afdeksysteem is milieuvriendelijke oplossing voor ruwvoeropslag

Het KCS afdeksysteem is een milieuvriendelijk systeem. Het afdekzeil kan vele jaren gebruikt worden waardoor de veehouder plastic bespaart.

„Onze eerste afdekkleden zitten nu in het elfde seizoen en zijn nog altijd even elastisch en luchtdicht. Doordat het kleed bij het uitkuilen omhoog wordt getrokken, komt er amper regenwater in het ruwvoer, waardoor er nagenoeg geen vervuilde watersloten ontstaan bij de veehouder. Het afdeksysteem voldoet hiermee aan alle criteria en komt in aanmerking voor de MIA/VAMIL subsidieregeling”, vertelt Kornet. Het kleed heeft bewezen uitstekend bestand te zijn tegen pikkerij. Om de kuil extra te beschermen tegen vogels is er ook een vogelgordijn van windbreekgaas beschikbaar. „Dit is van origine bedoeld om mais te beschermen tegen vogels. Maar melkveehouders bestellen het nu ook voor graskuilen. Dit omdat het regen en wind tegenhoudt”, besluit Kornet. kornetbeton.nl

Honderden start-ups zien jaarlijks het levenslicht. Wie zijn die starters? Wat willen ze, wat doen en laten ze ervoor, waar willen ze heen? Start Me Up duikt in een wereld vol beloften, onzekerheid, doorzettingskracht, visie en hard werken.

Dirty Jack

Wie Allard Nieuwenhuis

Wat multifunctionele doek voor bij het koken

Waar Groningen

Waarom om stoere koks stoere hulp te bieden

Hoe dankzij uitzoekwerk, testen, doorzetten en liefde voor koken

Stoere koks en BBQ-meesters kunnen niet zonder: een doek om over je schouder te slaan of aan een lus aan je broek te hangen. Daarmee kun je je handen afvegen, een braadslee uit de oven pakken, pannen afgieten en wie weet wat nog. Theedoeken zijn te dun, te fijn en mogen niet vies worden, ovenhandschoenen onhandig en altijd kwijt. De Dirty Jack is het antwoord. Zo zet Allard Nieuwenhuis zijn ‘kookdoek’ in de markt.

En met succes. Al een paar maanden na de lancering eind vorig jaar, had hij de eerste duizend verkocht. ,,Het is vooral hard gegaan in de barbecue-scene, en daarmee had ik eigenlijk niet eens zoveel rekening gehouden’’, vertelt de Groninger. ,,Mijn gedachte in eerste instantie was dat kookliefhebbers een Dirty Jack nodig zouden hebben, en dan vooral mannen.’’

Dikke, dubbel geweven katoen, geen lusje dat altijd sneuvelt, maar een mooi afgeborduurd gat om mee op te hangen. In kleuren die mannen aanspreken, met een groot label met logo. ,,Zoiets bestond nog niet. Weet je, ik kook al heel lang en heel graag. Het werd op zeker moment een positieve obsessie. Ik heb kookboeken verslonden en tienduizenden uren kook-tv gekeken. Ik volgde alles. En daar viel me dit op: die koks gebruiken steevast een doek bij het koken, maar dat is altijd een saaie, vaak truttige, dunne theedoek.’’

SEXY CADEAU

Nieuwenhuis’ kookdoek is anders. Vouw hem dubbel en je pakt er probleemloos je hete ovenschaal mee op. ,,Moet je met een theedoek niet proberen. Een van de belangrijkste features van mijn kookdoek is dat hij veel hittebestendiger is door de dubbele weving. Ik ben onlangs benaderd door de Nederlandse Brandwondenstichting. Die heeft de doek getest en verkoopt hem nu aan donateurs. Dat zegt denk ik wel iets.’’ De in België vervaardigde doeken hebben een supersterke uitstraling. ,,Past bij wat mannen willen: hoogstaande kookgereedschappen, enorme barbecues en pizza-ovens van A-kwaliteit.’’

Dit is een doek die je aan een man cadeau durft te geven. En dat gebeurt ook volop. ,,Het aardige is dat het voor het overgrote deel vrouwen zijn die hem als cadeau bestellen. Dat kan via mijn website, via (online) kookwinkels en ook in een paar fysieke BBQ-zaken. Ik heb gemerkt dat de afgelopen 20 jaar koken van ’suf’ naar ’sexy’

GRONINGSE KOOKDOEK ONMISBAAR VOOR BARBECUEËNDE MANNEN

is gegaan. Dirty Jack sluit perfect aan bij die ontwikkeling.”

Niet dat vrouwen ervan moeten afblijven. Integendeel. ,,Mijn hele carrière lang heb ik me in de marketinghoek begeven. Dat afbakenen van klantgroepen hoort daarbij. Ik denk dat mijn doek mannen meer aanspreekt. Maar ik ben nog maar net begonnen, dus er kan nog van alles bijkomen. Doeken voor vrouwen, uniseks, doeken met een regenboogvlag, ik heb allerlei ideeën.’’

Nieuwenhuis geniet ervan zijn creativiteit de vrije ruimte te geven. Van origine is hij jurist en ging door een diep dal voordat hij zich een paar jaar geleden op de Dirty Jack stortte. ,,Bij de banken en verzekeraars waar ik de marketing deed, liep ik in twintig jaar tijd langzaam maar zeker leeg. Ik kreeg er veel te weinig voor elkaar. Dat vrat aan me, totdat ik helemaal leeg was. Ik kreeg een heftige burn-out en was daar wel zo’n anderhalf jaar zoet mee.’’

VEEL ZIN NA BURN-OUT

Toen de zon op het einde daarvan weer een

beetje ging schijnen, begon het Nieuwenhuis te dagen: het werd tijd om zijn hart te volgen. ,,Dat klinkt cliché, maar zo ging het wel. Toen ik aan het worstelen was over de vraag: ‘wat moet ik verder met mijn leven?’, zei de loopbaancoach me dat ik even moest stoppen, wat leuks gaan doen. Dat betekende de ommekeer. Ik stortte me op mijn oude passie koken en binnen een maand had ik

verschillende concepten voor ondernemingen. Én: ik had er heel veel zin in.’’ Anderhalf jaar lang betekende dat onderzoek doen naar textielsoorten, een weverij vinden, een naaiatelier voor de gaten, uitvogelen wat zou kunnen werken in de markt, een goed verhaal creëren en natuurlijk het merk ontwikkelen. ,,Veel nieuwe dingen, die ik allemaal interessant vond om te doen. Tot en met het ontwerpen van de luxe doos waarin de Dirty Jack wordt verstuurd.’’

De kookdoeken vinden zoals gezegd hun weg naar verrassend veel BBQ-fanaten. ,,Gaat allemaal via social media. Dit is een product dat perfect past bij de uitstraling die mannen die van barbecueën houden tof vinden: stoer, sterk, fijne looks, handig, premium. Ik vind het geweldig dat de kookdoeken daar terechtkomen, dat is een enorme markt. Mijn oorspronkelijke idee was om eerst in Nederland voet aan de grond te krijgen en dan de stap over de grens te wagen. Maar dankzij die hechte barbecuewereld heb ik besloten vervroegd internationaal te gaan. Sinds kort is de Duitse website in de lucht. Supervet!”

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO MARJORIE NOË

ALLARD NIEUWENHUIS

Hulo

Waar Leeuwarden

Waarom om heel veel leidingwater te besparen Hoe door middel van sensoren, data en slimme algoritmes

ZWEMBADEN VOL WEGGELEKT WATER BESPAREN

Water. Het wordt steeds meer ‘een dingetje’ om er genoeg van te hebben – of juist niet te veel. In ons land, waar water bijna gratis uit de kraan stroomt, is de toenemende problematiek lastig in te denken. Elders in de wereld begint het al nijpend te worden. En dan te bedenken dat een flink deel van het kraanwater weglekt. In Frankrijk gaat tussen de 20 en 40 procent verloren, vooral door lekkages van leidingen. In armere landen ligt dat percentage soms nog hoger. Tijd om er wat aan te doen. En dat is precies waarom Hulo bestaat.

De start-up in Leeuwarden ontwikkelt en gebruikt slimme algoritmes om razendsnel lekken en andere afwijkingen in leidingen te kunnen detecteren. ,,We kunnen zelfs real time waarschuwen als er ergens water weglekt’’, vertelt Robbert Lodewijks. Samen met Frank van der Hulst stuwt hij sinds een ruim jaar het bedrijf op. Dat gaat goed. ,,We zijn ons nu aan het oriënteren op het gebied van groeifinanciering, omdat we zo snel mogelijk ons systeem willen perfectioneren en over de grens willen uitbreiden.’’

Impact. Daar gaat het de twee om. Met Hulo hebben ze het instrument in handen om impact te maken. Lodewijks: ,,Ik houd veel van reizen en heb een half jaar in Taiwan gewoond. Tijdens het reizen in die omgeving heb ik wel gemerkt dat water niet zo vanzelfsprekend is als wij in Nederland vaak denken. Onze software kan voor waterbedrijven en dus de bevolking het verschil maken. We willen 10.000.000.000.000.000 liter water (10 biljard liter, 4 miljard olympische zwembaden vol. red.) besparen door lekken ultrasnel op te sporen.’’

HOOG VERBRUIK TIJDENS RUST WK-DUEL

Hulo maakt gebruik van verschillende bestaande sensors die in elk waterleidingnetwerk wereldwijd te vinden zijn, die de waterstroom en waterdruk meten. ,,De meetgegevens (de data) die van die sensors komen gebruiken wij in onze unieke rekenmodellen om lekken te detecteren. En als het nodig is, kunnen we met een simpele druk op de knop ook de plekken in het netwerk aanwijzen waar een extra sensor nodig is in de toekomst. Hierdoor zorgen we ervoor dat de waterbedrijven volledig inzicht krijgen in wat er gebeurt in hun netwerk, en dus ook waar ze water kunnen besparen.’’

Dat gebeurt zoveel mogelijk real time. Via het dashboard wordt een seintje gegeven als er ergens iets loos is, zodat snel ingegrepen kan

worden. ,,Dat is anders dan wat er al is. Die systemen hebben meer sensors nodig om soortgelijke conclusies te kunnen trekken, waarbij het aantal ‘valse’ alarmen ook nog hoger ligt. Hierdoor wordt vaak pas ingegrepen als heel veel water zichtbaar weglekt ergens. Dat is gewoon zonde. Wij houden de leidingen continu in de gaten en geven waterbedrijven de handvatten om in controle te raken.’’

,,Traditionele systemen geven vaak onterechte alarmen zodra de druk of flow op een bepaalde plek in het netwerk afwijkt van het ‘normaal’. Tijdens de rust van een WK-wedstrijd stroomt er bijvoorbeeld veel meer water door de leidingen dan normaal. Een traditioneel systeem geeft dan een alarm van een lek, ons systeem niet. Deze nieuwe methode, die bij waterinstituut Wetsus is ontwikkeld in samenwerking met de Nederlandse drinkwaterbedrijven, ziet door de

koppeling van sensors dat het logisch is dat er verderop meer water stroomt. Tot nu toe laten de resultaten een vermindering zien van 80 procent in het aantal vals-positieve meldingen. Daar zijn we erg trots op.”

WATER VOOR IEDEREEN

Hulo (een samentrekking van Hulst en Lodewijks), heeft zijn wortels in Acquaint. Van der Hulst en Lodewijks hebben beiden de groei van Acquaint meegemaakt, wat inspireerde om nog eens het start-upavontuur aan te gaan.

,,We werken sinds dit jaar drie dagen per week aan Hulo, de andere dagen zijn we nog gewoon in dienst bij Acquaint. Zo kunnen we organisch steeds meer tijd aan Hulo besteden. Dat is voor ons ideaal, en hiervoor zijn we Acquaint natuurlijk ook dankbaar.’’

De bedrijven zitten in hetzelfde pand, de verbinding is logisch. Waar Hulo expert is in het real time monitoren van waternetwerken,

is Acquaint dat in het inspecteren van leidingen en het voorspellen van de levensduur. Lodewijks: ,,Het werkgebied van Acquaint ligt vóór de lekkage, dat van Hulo erna. Dat zijn twee werelden die wel veel met elkaar te maken hebben. Samen willen we ervoor zorgen dat een leidingeigenaar zo goed mogelijk in controle is. Hiervoor heb je zowel reactieve als proactieve risicobeperkende maatregelen nodig.’’

De technologie ontstond binnen Wetsus aan de Watercampus. Acquaint en later Hulo besloten er verder mee te gaan. Van der Hulst en Lodewijks voelen de missie. ,,Watertekorten worden een steeds groter probleem. Wij hebben de technologie in handen om relatief eenvoudig bij te dragen aan een vermindering van lekken. Het is onze persoonlijke missie om zoveel mogelijk landen van dit kleine stukje technologie te laten profiteren, om zo water voor iedereen beschikbaar te maken.’’

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO JAAP SCHAAF

ROBBERT LODEWIJKS

Wie Robbert Lodewijks en Frank van der Hulst Wat Technologie om realtime lekken op te sporen in leidingsystemen

Aanbod zo breed mogelijk op Nationale Landbouwvakbeurs Assen

De laatste grote vakbeurs voor de landbouwsector in het Noorden vond vier jaar geleden plaats, maar in november zijn bezoekers weer van harte welkom in Assen. Voorheen werd de TT Hal gebruikt voor de landbouwvakbeurs, maar dit keer wordt 5 hectare binnenterrein op het TT Circuit daarvoor ingericht.

Er verrijzen verwarmde paviljoens en buitenstands met kleine paviljoens, waar beursbezoekers zich op 8, 9 en 10 november uitgebreid kunnen laten informeren en inspireren. „Het aanbod is zo breed mogelijk’’, vertelt Johan Wolters, eigenaar van CNO-Expo Groep. Het bedrijf heeft voor de organisatie van deze beurs de krachten gebundeld met AST Expo, dat geleid wordt door Gerard Stamsnijder. De mannen kennen elkaar al jaren en hebben hun samenwerking onlangs nieuw leven ingeblazen. Gezamenlijk hebben ze 55 jaar ervaring in het organiseren van agrarische beurzen in Nederland en Duitsland.

Regionale partners

„We horen van verschillende partijen dat agrarisch Nederland behoefte heeft aan een onafhankelijk platform voor ontmoeting en inspiratie’’, zegt Stamsnijder. „En we weten uit ervaring dat boeren op een beurs bij voorkeur kennismaken met regionale leveranciers. Ze ontmoeten daar het liefste de vertegenwoordiger van een bedrijf die ook bij hen aan de keukentafel zit. De standhouders op de Nationale Landbouwvakbeurs in Assen zijn dan ook allemaal regionale partners en deze vakbeurs is de perfecte gelegenheid om live ontmoetingen om te zetten in direct zakendoen.’’

Alle sectoren komen aan bod. Naast de mechanisatie-, melkvee- en groentechniek en toelevering voor de hele dierhouderij zijn er aanbieders voor vollegrondteelt, bollenteelt, biologische bedrijven en is er informatie over verbreding van exploitatie voor boerenbedrijven.

Wolters: „Iedereen die er een interessante doelgroep denkt te vinden, is welkom als standhouder of bezoeker. Ons belangrijkste doel is bezoekers naar huis te laten gaan met veel inspiratie voor vooruitgang. Er is daarom niet alleen aandacht voor bijvoorbeeld landbouwmachines en nieuwe technieken, maar ook voor duurzame energie en milieu.’’

Het onderwerp stikstof is volgens Wolters en Stamsnijder niet te vermijden en het zal volgens

de organisatoren een rode draad zijn op de Nationale Landbouwvakbeurs. Bezoekers kunnen het gesprek aangaan met verschillende partijen, waaronder mogelijk politici. Ze kunnen inspiratie opdoen om hun bedrijf door de klimaattransitie te loodsen en kansen ontdekken voor een gezonde toekomst. Wolters: „Ooit leverde het melkquotum grote zorgen op, maar we zijn altijd blijven boeren. Dat is nu niet anders. Uit gesprekken en informatie op de Nationale Landbouwvakbeurs Assen kan een visie ontstaan die bijdraagt aan de ontwikkeling van een positief toekomstperspectief.’’ Wolters en Stamsnijder zien de Landbouwvakbeurs bovendien als een visitekaartje van agrarisch Nederland aan de burger. „Het laat de verbondenheid van boeren, leveranciers en hun afnemers zien, maar ook de impact die de sector heeft op het dagelijks leven van iedere Nederlander.’’

Assen is volgens de ondernemers een uitstekende locatie vanwege de centrale ligging. Ook het TT Circuit biedt bijzondere voordelen, zoals de ruime parkeergelegenheid en goede bereikbaarheid. In

2009 werd de eerste landbouwvakbeurs in Assen georganiseerd en jarenlang trok dat 250 tot 300 standhouders en zo’n 25000 bezoekers naar het circuit. De TT Hal is een paar jaar geleden verkocht en heeft een nieuwe bestemming gekregen, maar in november is het binnenterrein, de zogenaamde Hospitaliy Area, beschikbaar. „En november is een uitstekende periode voor deze beurs. Het is de periode waarin boeren de tijd hebben om na te denken over het komende jaar en voor het einde van het lopende jaar te investeren in hun bedrijf. Leveranciers kunnen bestellingen die in november zijn geplaatst bovendien vaak nog voor het volgende voorjaar leveren.’’

De Landbouwvakbeurs is ook een showroom voor buitenlandse partijen en de subtitel van de beurs is dan ook ‘All Holland Agricultural Show’. „De beurs geeft een totaalbeeld van de agrarische sector in Nederland en daar zijn ook buitenlandse bezoekers in geïnteresseerd.’’ Rondom de beurs worden diverse bijeenkomsten, presentaties en congressen georganiseerd. Op 8, 9 en 10 november is de Nationale Landbouwvakbeurs geopend van 9.30 tot 17.30 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar via www.landbouwvakbeurs.nl en ook exposanten kunnen zich via deze website melden.

www.landbouwbeursassen.nl

‘Bezoekers moeten de beurs geïnspireerd verlaten’

Johan Wolters en Gerard Stamsnijder. Foto: André Weima

Fryslân Fungies

Wat kringloopkwekerij en webshop voor (de kweek van) oesterzwammen

Waar Leeuwarden

Waarom om de ecologische kracht van oesterzwammen uit te dragen

Hoe dankzij idealisme, handigheid en commercieel talent

Een mooie cirkel. Koffiedrab uit de horeca is een voedingsbodem voor de oesterzwammen die in diezelfde horeca weer worden gebruikt in gerechten. Fryslân Fungies houdt die cirkel levend, en doet nog veel meer met de paddenstoelen. De start-up in Leeuwarden levert via zijn webwinkel onder meer growkits aan particulieren, brengt uit eigen kwekerij versboxen aan de man, en bouwt kweekkasten voor in bedrijven en instellingen.

Drie zeecontainers op het terrein van bedrijvencentrum De Fabriek vormen het kloppend hart van de start-up. Erin groeien kunstige ‘bosjes’ oesterzwammen uit zwarte rollen, die vol zitten met koffiedik. ,,Daar zijn we mee begonnen’’, vertelt Michiel de Groot. Hij begon Fryslân Fungies dik drie jaar geleden samen met Wander Oele.

KROKKETTEN EN BITTERBALLEN

,,Ik zag een soortgelijk concept tijdens mijn studie Milieukunde. Zoiets wilde ik ook, maar dan net een beetje anders. Mijn creativiteit wilde ik kwijt, en iets bijdragen aan een betere wereld. Impact is belangrijk. Voedsel en vleesvervangers hebben al heel lang mijn aandacht en oesterzwammen passen daar precies in.’’

Twee keer per week sturen de twee hun elektrische bakfiets door de binnenstad van Leeuwarden om bij restaurants en cafés koffiedrab op te halen. ,,Dat gaat met gesloten beurs. Zij hebben geen afvalkosten, wij hebben onze grondstof.’’ Dankzij een samenwerking met Wad’nkeuken op Ameland worden van de zwammen die uit het koffiedik groeien smakelijke hapjes gemaakt zoals kroketten en bitterballen, te koop op het eiland en in diverse zaken in Leeuwarden.

Zo begon het te lopen met Fryslân Fungies, dat zich inmiddels ook op andere marktsegmenten stort. De Groot: ,,Het grootste deel van de omzet halen we nu uit de particuliere markt. We verkopen growkits. Dat zijn een soort minikwekerijtjes, in een emmer meestal. Daarmee kunnen mensen thuis hun eigen oesterzwammen kweken op hun eigen koffiedik. Die kits gaan vooral via onze webshop, maar ook wel via de retail, naar heel Nederland, België en soms ook Duitsland.’’

DOE MEER MET AFVAL

Behalve een commercieel doel zit daarachter

ook een ideaal. ,,We willen de boodschap uitdragen dat we meer moeten doen om vlees te vervangen, dat we meer kunnen met wat we nu als afval beschouwen. We doen er vaak ook recepten bij voor lekkere gerechten om mensen te stimuleren met de oesterzwammen te experimenteren.’’

En dan zit er nog een interessante tak aan het bedrijf, één waarin Wander Oele al zijn kunde kwijt kan. Michiel de Groot: ,,Wander is het technische brein, hij kan alles maken

met zijn handen.’’ Zo ook de minikwekerijen (formaat buffetkast) die een steeds groter succes worden. Ze staan in scholen, overheidsgebouwen, sociale werkplaatsen en ook meer en meer bij bedrijven. ,,Dat is onze filosofie, dat je het best bij de bron kunt zitten, dus daar waar koffiedik is. Samen oesterzwammen kweken van je eigen afval is gewoon mooi. Leerzaam op scholen, goed voor het teamgevoel in organisaties, en natuurlijk laat je zien dat je goed doet voor de planeet.’’

TEKST JEAN-PAUL TAFFIJN FOTO’S JAAP SCHAAF

Wie Michiel de Groot en Wander Oele

#Potatolover: is LambWeston een match?

Friet voor sterrenrestaurants, supermarkten en fastfoodketens. LambWeston staat voor bevroren aardappelproducten, wereldwijd. En aardappelvlokken. Een van de 26 productielocaties van het beursgenoteerde bedrijf staat om de hoek, in het Friese Oosterbierum. De moderne menukaart van het bedrijf wordt toegelicht door Bas, Klaas Jan, Marcel en Gerald. Sociale en technische innovatie aan de Lidlumerwei.

De afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in Oosterbierum, op amper een kilometer van de Friese Waddendijk ten noorden van Harlingen en Franeker. In de 125 mensen en in de techniek. Zo werd vijf jaar geleden een hypermoderne productielijn geinstalleerd, die het mogelijk maakt om 22 tot 26 vrachtwagenladingen aardappels per dag te verwerken tot hoogwaardige frietproducten en aardappelvlokken, een grondstof voor productie van chips, aardappelkroketjes, gnocchi of als basis voor soep en broodmix. In de dagelijkse taal van LambWeston heten die door droging verkregen vlokken ‘ambient potato business’. Wereldwijd een groeiende productgroep, die alles te maken heeft met het verwaarden van de complete aardappel. Een rondgang in de compacte fabriek toont de sterk geautomatiseerde lijnen. Op de beeldschermen van de proces operator kijken we hoe aardappels verworden tot miljoenen frietjes. Die trouwens allemaal onderweg stuk voor stuk op indrukwekkende wijze automatisch 360 graden gecontroleerd worden voor ze verder mogen in de lijn. Je wordt niet zomaar een LambWeston- frietje.

Van trainée naar management „Dat maakt het werken hier zo inspirerend en uitdagend”, vertelt productiemanager Klaas Jan Streekstra. „Geen dag is hetzelfde. Let wel, we verwerken acht soorten aardappels tot klantspecifieke frietproducten. En geen aardappel is hetzelfde en toch wil de klant het frietje geleverd krijgen zoals hij het heeft bedacht, in lengte, smaak, geur, textuur, alles. Met de lijn zoals we het nu hebben, hebben we op elk moment ieder onderdeel van het proces inzichtelijk met alle data realtime op het scherm over water- en energieverbruik, opbrengsten, alles. Omdat je het proces inzichtelijk hebt geeft het veel rust. Je kunt makkelijker monitoren, sneller ingrijpen, je hebt veel minder uitval.”

Streekstra begon in 2018 bij LambWeston als plantcontroller, maar stapte over naar het leiden van de productie. „Een bewuste stap, omdat ik stappen wil maken in het bedrijf en dit bied me een prachtige kans om heel veel ervaring op te doen met een groot team van betrokken mensen in vijf ploegendienst en met complexe productieprocessen, waar voedselveiligheid en hygiëne essentieel is. Het is iedere dag werken

aan verbetering binnen een leuk en prettig bedrijf.”

Zijn collega Gerrald de Vries is sinds oktober afgelopen jaar Continuous Improvement Manager bij de frietmakers in Oosterbierum. „Ik heb het geluk gehad dat ik als trainée kon doorgroeien, de opleiding tot procestechnoloog mocht doen en daarna ook nog een eigen team mocht opzetten voor procesoptimalisatie. Toen ik van school kwam wilde ik graag iets in de ‘operatie’. Op dat moment stond LambWeston aan de vooravond van een miljoeneninvestering in hoogwaardige productie en kwaliteit en kreeg ik de gelegenheid in te stappen. Ik wilde graag na mijn periode als procestechnoloog een stap zetten naar het management en dat is gelukt. Maatschappelijke issues als water, verzilting en energieverbruik staan hier hoog op de agenda. Technische innovatie is daarom enorm belangrijk voor onze processen en daar hou ik van. Initiatief wordt hier gewaardeerd en gestimuleerd.”

Doorgroeien en leren van elkaar „Het zijn de keuze die we de laatste tien jaar bewust maken”, stelt HR- manager Marcel Hirs, die sinds 2014 bij LambWeston werkt. „We wilden graag meer jonge mensen aannemen en uiteindelijk is dat gelukt. De belangrijkste reden daarvoor is dat we minder kijken naar je CV, maar meer uitgaan van je intrinsieke motivatie. Het gaat er om ontwikkeling, om kansen en perspectief te zien en te pakken. Dat zijn we gaan doen door actief de samenwerking te zoeken met bijvoorbeeld Van Hall Larenstein, met andere foodbedrijven in de regio en door studenten van NHL, Hanze en RUG zich te laten buigen over de vraag ‘wie is de procesoperator van de toekomst’?

Het heeft heel positief gewerkt. Je leert als bedrijven van elkaar over wendbaar vakmanschap. Onderwijsinstellingen staan open voor wat zij van ons kunnen leren. Het heeft ons in een paar jaar 37 nieuwe, jonge operators opgeleverd. En het mooie van die jonge gasten is dat ze elkaar inspireren. En de jongere operator leren oudere, praktisch ingestelde collega’s over de drempel van een theoretische opleiding heen te stappen. Daardoor wordt ook hun theoretisch niveau hoger wordt en groeien mensen van mbo-

niveau door naar bijvoorbeeld het hbo- niveau in verschillende operatorlevels en supervisor.”

Match voor potatolovers

Achter die hashtag #potatolover gaat veel schuil, zo maakt het gesprek duidelijk. Plantmanager Bas van Damme, al dertig jaar werkzaam voor LambWeston, maakt het trots. „We willen laten zien dat deze fabriek veel kansen biedt om jezelf te ontwikkelen. Steeds meer jonge mensen ontdekken dat. En die kans hebben we nu ook weer met z’n allen: LambWeston Meijer zoals we tot voor kort heten, heet nu voluit LambWeston EMEA (Europe , Middle East, Africa), als belangrijk onderdeel van het beursgenoteerde bedrijf LambWeston. Een professionele op groei gerichte organisatie met 9.000 mensen wereldwijd, waarvan 1.100 in Nederland en 125 mensen in Oosterbierum. Wij hebben een goed trackrecord dankzij onze moderne productie. Met onze 125 mensen kunnen we binnen het bedrijf laten zien wat wij kunnen betekenen. Het biedt mogelijkheden voor mensen die verder willen, hier en van hieruit. Zo bouwen we in Bergen op Zoom een compleet nieuw duurzaam Innovatiecentrum waar ontdekt, getest en geproduceerd gaat worden in kleine series. Producten die in dat kenniscentrum worden bedacht, worden op andere locaties zoals hier, daarna in grote volumes geproduceerd.”

Op de menukaart van LambWeston in Oosterbierum staat niet voor niets ‘Are we a match?’ De belofte van een nieuwe baan die veel meer is dan een nieuwe carriere. Een heartbeat noemen de frietmakers het. Mensen met een hart voor aardappels en wat je daar allemaal voor moois van kunt maken. Voor nieuwsgierigen zit er maar een ding op. Kennismaken met LambWeston in Oosterbierum, waar mensen de vrijheid krijgen iets nieuws op te pakken. lambweston.nl

Vers gras maximaal omzetten in melk

Dat is het doel van beweiding en zomerstalvoeren. De innovatie RECYCLE van De Heus Voeders helpt je hierbij. De unieke mix van plantextracten in RECYCLE verbetert de penswerking en verhoogt de benutting van eiwit uit vers gras. Met als resultaat meer melk, een hoger melkeiwitgehalte, een lager melkureum en een efficiënte kringloop. Voor een goed en duurzaam rendement.

De ervaring van Marcel Zandbelt Afgelopen jaar realiseerde Marcel 216 dagen weidegang met bijna 2500 uren. Gedurende het weideseizoen was hij gewend om in de tank een ureumgetal van gemiddeld 20 of hoger te hebben. Regelmatig zag hij pieken in het ureumgetal. Tot hij twee jaar geleden begon met het voeren van RECYCLE via de weidebrok PUUR. Sindsdien is het ureumgetal gedurende het weideseizoen gemiddeld 15 en ziet hij veel minder pieken in ureum. Een groter deel van het eiwit uit gras wordt benut door de koeien. Dit is beter voor de koe, gunstig voor je mestboekhouding en goed voor je saldo. “RECYCLE maakt vers gras een nog aantrekkelijker voedermiddel”. Lees meer op www.de-heus.nl/recycle

melkinkomsten. Geertjan en Jeep: „Daarnaast besparen melkveehouders op de kosten van mestafzet, door een lager melkureum. Tenslotte verbeteren door de efficiëntere penswerking ook de gezondheid en energiebalans van de koe”. Hoe pas je RECYCLE toe aan je rantsoen? RECYCLE heeft een prettig kruidige geur en is toegevoegd aan een aantal krachtvoersoorten in ons weideassortiment. Daarnaast kan RECYCLE toegepast worden in rundveecorrectiemeel (RUCOM).

Plantextracten

Het product RECYCLE bevat een unieke en uitgebalanceerde combinatie van plantextracten voor een beter gebruik van eiwit in de vers gras vretende koe. Geertjan Fekken en Jeep Aalders zijn verkoopleiders bij De Heus voor NoordNederland: „Wij hebben RECYCLE ontwikkeld op basis van drie jaar intensief onderzoek naar de werking van dit product, waaruit bleek dat de juiste combinatie, hoeveelheid en origine van de verschillende extracten cruciaal is. RECYCLE zorgt ervoor dat in de pens minder eiwit afgebroken wordt en dat het onbestendig eiwit efficiënter wordt omgezet naar microbieel eiwit.”

Eiwit van eigen land

„Uit de praktijk weten we dat de stikstofefficiëntie van weidende koeien vaak lager ligt dan die van koeien die mais gebaseerde rantsoenen krijgen. Het verwaarden van vers gras wordt steeds belangrijker. Hierbij is het de uitdaging om emissies en stikstofverliezen te beperken. RECYCLE zorgt voor minder verlies via ammoniak en melkureum. Zo helpt het de koe om het eiwit van eigen land beter te benutten.”

Beter werkende pens

In 2013 heeft De Heus voor het eerst ervaring opgedaan met RECYCLE in Zuid-Afrika. Daarna volgden verschillende wetenschappelijke onderzoeken. Een aantal van deze onderzoeken is uitgevoerd bij pens gefistuleerde koeien, waarbij de concentratie van ammoniak en ureum gemeten is in de pens en in het bloed. Deze onderzoeken laten een verlaging van de afvalproducten van eiwitten zien. Dus een groter deel van het eiwit uit het voer wordt benut in de koe. Dit komt ten gunste van de melk(eiwit)productie.

Grootschalig praktijkonderzoek

Na doorontwikkeling in Nederland is in 2018 een grootschalig praktijkonderzoek opgezet op maar liefst 11 bedrijven met in totaal 1350 koeien. De wetenschappelijke en de praktijkonderzoeken tonen een eenduidig beeld: meer melk per koe per dag, hoger melkeiwit gehalte, lager melk ureum en een hogere eiwitbenutting.

Extra opbrengsten: 32 cent per koe per dag Het praktijkonderzoek van De Heus in Nederland laat een meeropbrengst zien van 32 cent per koe per dag als gevolg van een stijging van de

Meer informatie? Kijk op www.de-heus.nl/recycle

Geertjan Fekken, verkoopleider Noord-West

Jeep Aalders, verkoopleider Noord-Oost

Genieten in een wereld vol verandering

Blijven verrassen met kwaliteit en innovatie. Dat doen de vakmensen van drop en snoepjesmaker Concorp in Jirnsum en Waddinxveen. En niet alleen met de beroemde bosvruchtrode Cadillacs van Autodrop, de Zoute Ruiten en Zoethouders van Oldtimers en roomboterwafeltjes en schuimbananen van Schuttelaar.

Prettig gestoord, heerlijk absurd. Het zou verboden moeten worden…Autodrop, een van de populaire merken van Concorp staat bekend om z’n eigenzinnige stijl. „Dat absurde waar Autodrop zo bekend van is, gaan we in de tweede helft van het jaar weer volop benadrukken met een nieuwe campagne op radio, televisie en online.” Myrthe van den Elsen, brandmanager van Autodrop is er helemaal klaar voor. “De absurditeit voeren wij niet alleen in onze TV of social uitingen door, maar bijvoorbeeld ook in de verpakkingen, reacties op de consumentenservice of onze snoep zelf". Met klassiekers als Cadillacs in vier variaties en volop nieuwe producten. “We blijven aangenaam verrassend met onze Autodrop, het enige snoepmerk met een eigen wagenpark. Autodrop kent naast de vertrouwde Cadillacrange en Total Loss- range sinds kort de Proefritjes. Daarmee introduceren we jaarlijks nieuwe verrassende, on-trend smaken. Deze range is volledig vegan en bestaat dit jaar uit mocktailsmaken, uiteraard 0.0. Autodrop blijft in beweging!”

Samen met brandmanager Oldtimers Amber Verschuur en tal van andere collega’s van Concorp is ze dag in dag uit in de weer met het verbeteren van snoep en drop. In de plezierige sfeer die het familiebedrijf kenmerkt. ,,Het ene moment zit je volop in de nieuwe merkstrategie, met campagnes en acties. Het volgende moment denken we na over wat we kunnen verbeteren in onze verpakkingen. Kan het duurzamer, en hoe? Wat betekent een andere verpakking voor onze merkuitstraling, of voor de productie? Waarom verpak je iets op een bepaalde manier? Het heeft in de eerste plaats met voedselveiligheid en houdbaarheid te maken en dat wil je behouden, net als je smaak, kwaliteit en merkbeleving. De wereld om ons heen verandert en daar halen we onze inspiratie vandaan. Meegaan, stappen zetten naar meer gezonde of vernieuwende producten met een lagere footprint. Verandering betekent ook zoeken naar het vervangen van ingrediënten, zoals suikers of gelatine, zodat we producten suikervrij en/of vegan kunnen maken. Het is bedenken, uitproberen en testen. Soms wil je wel iets, maar zijn alternatieven voor bestaande ingrediënten nog niet bedacht. Iedere verandering die we bedenken heeft consequenties, dus je kunt nooit over een nacht ijs. Wat kan al plantaardig of biologisch? Een biologisch snoepje klinkt heel aantrekkelijk, maar we weten dat dat tijd kost omdat alternatieve ingrediënten moeten worden ontwikkeld. We koesteren onze merken die vaak al heel lang bestaan en tegelijk willen we ze bij de tijd houden. Daarom werken we ook samen met

leveranciers en andere producenten, omdat je samen altijd meer weet en verder komt!”

Oldtimers 100 jaar

Concorp is de samenvoeging van bedrijven met verschillende merknamen in drop en snoep. Het bedrijf produceert klassiekers als Autodrop en Oldtimers, heeft in 2001 snoepfabrikant Schuttelaar overgenomen en distribueert merken als Fisherman’s Friend, Heksehyl, Vitalp en Skittles. Het is ook het bedrijf dat ieder jaar weer de complete Nederlandse productie van de bekende Sinterklaas-schuimpjes voor haar rekening neemt. De grootste productie van Concorp vindt plaats in Jirnsum, dat gespecialiseerd is in het gieten van snoep en drop. De kleinere series worden gemaakt in Waddinxveen, waar vooral zogeheten harde suikerwaren worden geproduceerd. De kracht van het familiebedrijf schuilt in haar onafhankelijkheid, flexibiliteit en wendbaarheid. „Wat we doen is een mix van ervaring, vakmanschap en innovatief ondernemerschap. We zijn pioniers en laten ons inspireren door de wereld om ons heen, we geven om langdurige relaties en durven te genieten. We geven op een heel eigen manier kleur aan het bestaan met de tofste merken en de allerlekkerste snoepjes”, zeggen Van den Elsen en Verschuur.

Oldtimers bestaat in 2024 alweer 100 jaar, dus is er alle reden voor feest, vertelt Amber Verschuur. „Centraal in het eeuwfeest staat aandacht voor het verhaal van een geweldig merk met opvallende producten. De originaliteit, identiteit, de historie. Het is een verhaal over drop, hoe je het maakt en waarvan. Hoe combineren wij dat ambacht van drop maken met de nieuwste technieken zoals onze in Nederland unieke poedercoating? We hebben zoveel te vertellen over het dropmerk dat in 1924 in Jirnsum werd bedacht door de familie Douwenga. De liefhebbers van Oldtimers houden van die verhalen, van het ambacht. Tegelijk zetten we waar het kan stappen naar andere ingrediënten. Meer vegan, minder suiker. Met seizoensmaken voor zomer en winter, zoals de

anijsdrop die we introduceerden. Seizoensvarianten in het dropschap zijn iets totaal nieuws en we zijn er trots op dat het zo goed ontvangen is: we kregen van de Levensmiddelenkrant voor onze Anijsdrop de prijs voor Introductie van het Jaar. Zo zie je: Oldtimers gaat met de tijd mee en versterkt haar krachtige karakter met verrassende innovaties. Ook voor ons jubileumjaar in 2024 komen er mooie innovaties en samenwerkingen aan. Het wordt een groots Oldtimersjaar! Meer verhalen daarover vind je op onze Instagrampagina.”

Premium identiteit

Behalve veel extra aandacht en zichtbaarheid voor Autodrop en Oldtimers, staat ook het aloude merk Schuttelaar aan de vooravond van een redesign. Myrthe van den Elsen en Amber Verschuur: „Het is een traditioneel snoepmerk met ambachtelijke producten zoals de bekende roomboterwafeltjes en schuimbananen. We hebben het bedrijf in 2001 overgenomen en nu is het tijd voor een volgende stap: Schuttelaar als premium- merk. Het past bij het snoep dat al heel lang vooral bij speciale gelegenheden gegeven, gekocht en gegeten wordt. Daarom gaan we de Schuttelaar-producten straks voorzien van luxere verpakkingen die naast de retail ook geschikt zijn voor de luxe bakkerijwinkels, traiteurs en de horeca. Daarmee kunnen we ook andere markten beter bedienen dan de voor ons zo vertrouwde winkelschappen en tankstations, de plek waar bijvoorbeeld Autodrop groot is geworden. We tillen Schuttelaar naar een hoger niveau, net zoals we dat met al onze merken doen. Met meer identiteit geven we meer kleur aan ieders smaak. Myrthe van den Elsen: "En oh ja: in zowel Jirnsum als Waddinxveen zijn we regelmatig op zoek naar nieuwe collega's die passen bij onze ondernemende, innovatieve en gezellige cultuur. Kijk dus vooral op onze website als ons verhaal je aanspreekt!"

www.concorp.nl

Myrthe van den Elsen en Amber Verschuur

Holiday Ice, als je ook toe bent aan een nieuwe werkomgeving

Mensen maken een bedrijf. Zeker bij Holiday Ice, de grootste Nederlandse ijsjesfabriek in Sint Nyk. Een aantal mensen daar had tot voor kort niets met ijsjes. Waarom stap je dan vanuit de bouw, zorg of horeca over naar Holiday Ice? Martial, Sanne en Dirk vertellen hun verhaal.

Procesman Martial: “Ambitie en een goede sfeer”

Hij studeerde technische bedrijfskunde, ging als procesverbeteraar aan de slag bij een groot bouwbedrijf en daarna een machinebouwer. Bij de laatste deed hij veel logistieke ervaring op, maar miste de processen. „Ik wil graag stroomlijnen, processen verbeteren. En dat kan ik hier doen. Ik zit nu op Inkoop & Magazijnbeheer en op Planning & Onderhoud. Dat laatste wordt mijn hoofdfunctie als we bij Inkoop een nieuwe collega hebben. Ik heb er veel lol in om binnen het onderhoud me te richten op het verbeteren van voorraadbeheer, op het verbeteren van het hele proces. Wat hebben we waar en wanneer nodig vanuit planmatig onderhoud en vanuit incidenteel onderhoud?”

gaan doen, had ik gezegd, nee, dat kan ik niet!” Ze is opgeleid in de zorg en heeft in de gehandicaptenzorg en in een kinderdagcentrum gewerkt. Het eerste vond ze het mooiste, maar het viel haar zwaar. „Ik kon het moeilijk loslaten en daarom ben ik om me heen gaan kijken. Mijn vriend werkte bij Holiday Ice en attendeerde me op een vacature. Dit is wat voor jou zei hij. Nou, dat zag ik helemaal niet zo, maar ik heb toch gebeld. Ze zagen me hier heel goed in het team passen, ze waardeerden mijn enthousiasme en leergierigheid en zeiden, die vaardigheden kun je leren.” Zo werkt Sanne vanaf juli vorig jaar fulltime als productieplanner en salessupportmedewerker in Sint Nyk. „Ik heb het zo naar mijn zin! Wat ik in de zorg deed vond ik leuk, maar dit is gewoon leuker en ik kan hier de deur achter me dichttrekken als ik naar huis ga. Heerlijk! Dit bedrijf kijkt naar jou als persoon, ze zetten je in je kracht. En we hebben het als team fijn met elkaar en met het hele bedrijf. Zo voelt het echt voor me, we doen het met elkaar, ook al doen we allemaal heel verschillende dingen. Er is dialoog en we hebben respect voor elkaar.”

als chef, tot de eerste corona- lockdown zijn droom liet exploderen. „Alles moest dicht en dus kreeg ik mijn ontslag. Maar ik wil niet thuiszitten en ik had vrienden die hier werkten, dus heb ik gebeld of Holiday Ice ook werk voor me had. Nou, dat hadden ze wel. En zo heb ik de eerste maanden aan de machines gestaan. Kon ik wennen aan de enorme snelheid en professionaliteit waarmee het hier gaat. Daarna mocht ik als mixbereider aan de slag. En dat is natuurlijk waar ik van hou, ik ben weer in mijn eigen vak als kok aan de slag. En ijs maken deed ik thuis al als hobby, wat wil je nog meer? Met grondstoffen en ingrediënten mooie smaken en lekkere dingen maken. Overleggen met je collega’s, nadenken ook over iets nieuws en zorgen dat het iedere keer weer perfect is dat de fabriek in gaat.”

Martial Meijer (35 jaar) heeft het naar z’n zin in de ijsjesfabriek, die draait op een grote diversiteit aan producten, aan snelle wisselingen op productie- en transportlijnen. De betrouwbaarheid van systemen en processen is essentieel. De overstap vorig jaar september bevalt hem prima, zo op korte afstand van woonplaats Heerenveen. „Ik kan hier mijn hart voor optimalisatie van processen ophalen en ik krijg de ruimte om mijn steentje bij te dragen. We werken in de gemoedelijke sfeer van een familiebedrijf, we hebben hier wat voor elkaar over. Het is een fabriek met enorme potentie en dat vind ik mooi. Als je hier iets wilt, kun je het bespreken en bijdragen aan verbetering.” Martial ziet het als voordeel dat hij in zijn vrije tijd actief is als speler en trainer op het hockeyveld. „Ik hou ervan met anderen te delen wat je samen kunt bereiken. Ambitie en een goede sfeer. Dat is in mijn sport zo, maar ook hier bij Holiday Ice.”

Planner en salesvrouw Sanne: “Mijn enthousiasme en leergierigheid wordt gewaardeerd”

Sanne Hoekema (25 jaar) gaat nu iedere dag met plezier van Workum naar Sint Nyk. „Maar als je me twee jaar geleden had gezegd dat ik dit zou

„Ik vind beide kanten van mijn werk leuk, die afwisseling. Plannen is puzzelen met alle belangen die er zijn, dat is de uitdaging om het rond te krijgen. En het brengt me ook op een andere plek in het bedrijf, bij mensen van de productie en leer ik daar hoe het werkt. Bij salessupport ga ik juist weer relaties aan met heel andere mensen, buiten het bedrijf. Nu ben ik bezig met een cursus zakelijk Duits, want dan heb ik wel nodig. Jezelf ontwikkelen wordt hier gestimuleerd. Wie je bent, wat je kunt of waar je vandaan komt, maakt niet uit. Als je iets wilt, is er begrip. Dingen zijn hier bespreekbaar en dat maakt het bedrijf heel toegankelijk.”

Mixbereider Dirk: „De rust en ruimte die ik hier heb, wil ik niet meer kwijt” Kok Dirk Frowijn (32 jaar) nam noodgedwongen afscheid van de horeca waar hij met zoveel plezier werkte. Hij zou beginnen in een nieuwe uitdaging

Maar die horeca dan. Als ze morgen bellen…? „Nee, het is klaar. Ik heb mooie jaren gehad, maar de rust en ruimte die ik hier heb, wil ik niet meer kwijt. We werken in een vijfploegendienst, ik weet precies wanneer ik moet werken en weer thuis ben. Na de overdracht is het ook klaar. En als ik thuis ben, heb ik echt vrij. Het is hier in balans, ik ga met plezier naar mijn werk, heb fijne collega’s om mee te werken en verdien een goede boterham.”

Ben jij ook benieuwd geworden naar de mogelijkheden? Check dan onze vacatures via de QR code of op

www.werkenbijholidayice.nl.

www.holidayice.nl

‘Overleggen met je collega’s, nadenken ook over iets nieuws en zorgen dat het iedere keer weer perfect is dat de fabriek in gaat’

Martial Meijer

Sanne Hoekema

Dirk Frowijn

Deelnemen aan geneesmiddelenonderzoek is impact hebben

Natuurlijk, deelnemen aan onderzoeken van ICON levert een mooie vergoeding op. Maar de opbrengst is veel groter. Met elk onderzoek komt een nieuw geneesmiddel dichterbij, waarmee een grote groep patiënten geholpen kan worden. Dat is nog eens impact.

In Nederland voert ICON jaarlijks vijftig tot zestig studies uit in opdracht van farmaceuten. Meer dan 25.000 bloed- en urinemonsters worden per jaar geanalyseerd om de veiligheid, effectiviteit en langetermijneffecten van nieuwe medicijnen vast te stellen.

Bij het onderzoeksinstituut in Groningen, Assen en Utrecht werken ruim duizend mensen aan de ontwikkeling van nieuwe en betere medicijnen. Artsen, onderzoekers, laboranten en analisten die allemaal dezelfde missie delen: patiënten een beter leven geven door te zorgen dat medicijnen zo snel mogelijk voor hen beschikbaar komen. Wereldwijd heeft ICON ruim 40.000 mensen in dienst, verdeeld over 113 locaties in 46 landen.”

Gezondheid is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Helaas zijn veel mensen afhankelijk van medicijnen. Gerda Meijer (72) is diabetespatiënt. „Op mijn veertigste werd ik ermee geconfronteerd. Daar schrok ik flink van’’, zegt ze. Sindsdien moet ze medicijnen gebruiken. Tabletten, spuiten en uiteindelijk een pomp. „Zonder insuline had ik niet lang geleefd. Ik weet precies hoe belangrijk geneesmiddelen zijn.’’

Ze weet ook hoe die medicijnen tot stand komen. Een lange weg is het, van het laboratorium tot de apotheek. „Er komt zo ongelooflijk veel onderzoek aan te pas voordat zo’n middel gebruikt kan worden. En daar zijn heel veel mensen voor nodig. Ik ben iedereen die deelneemt aan zo’n onderzoek heel dankbaar. Zonder hen zou het met patiënten met allerlei aandoeningen slecht aflopen.’’

Zonder geneesmiddelenonderzoek geen nieuwe medicijnen, zonder deelnemers geen geneesmiddelenonderzoek. „Bij elk nieuw medicijn dat op de markt komt, weet je: daar is onderzoek aan voorafgegaan, misschien wel bij ons’’, zegt Tineke Piersma. Zij stuurt als Director Clinical Operations de artsen en clinical study managers van ICON in Groningen aan. „Wij zijn gewoon met ons werk bezig natuurlijk, onderzoek doen. Maar in ieders achterhoofd speelt elke dag mee waar we het voor doen, namelijk om zieke mensen te helpen door nieuwe of betere medicijnen te helpen ontwikkelen die hun kwaliteit van leven verbeteren.’’

Dankbaarheid patiënten

De ontwikkeling van geneesmiddelen is iets van de lange adem. Het duurt lang voordat een doorbraak in het laboratorium via verschillende onderzoeksfases uitmondt in de productie van een nieuw medicijn. „Het aandeel van de deelnemers aan onderzoeken bij ICON is daarin een essentiële stap’’, vertelt Tineke Piersma. „Wij onderzoeken de werking van stoffen, de

veiligheid, de bijwerkingen. Uiteraard doen we dat in een veilige omgeving, waar deelnemers geen risico’s lopen.’’

Charita Kainama (34) uit Valkenswaard deed al aan verschillende onderzoeken mee. „De goede verdiensten waren de eerste keer de belangrijkste reden om me op te geven. Dat was een onderzoek naar een nieuwe insulinepen. Natuurlijk wist ik best dat geneesmiddelenonderzoek belangrijk is, omdat je er patiënten mee helpt. Maar omdat je niet ziet wie je helpt, voelt het niet direct zo. ’’ Om die reden bracht ICON recent een aantal deelnemers in contact met een groep patiënten, de mensen die daadwerkelijk gebaat zijn bij hun deelname aan geneesmiddelenonderzoek. Charita: „Toen ik bedankt werd door een groep diabetespatiënten, voelde ik de impact pas echt. Dat was best emotioneel, het deed me inzien hoe

belangrijk mijn deelname is.’’ Sindsdien deed ze aan meer onderzoeken mee, onder meer naar een nieuw medicijn tegen Parkinson. „Weet je, ik hoef geen bloemetje, ik heb de dankbaarheid van patiënten gezien. En dat is voor mij een goede reden om in de toekomst nog meer bij te dragen aan geneesmiddelenonderzoek.’’ www.geneesmiddelenonderzoek.nl/impact www.werkenbij-icon.nl

Innovatieve regisseur van duurzame ketens

Van boer tot consument en alle schakels ertussenin: bij agri- en foodketens komt een strakke regievoering kijken. „Temeer omdat het verkleinen van de ecologische voetafdruk hoge prioriteit heeft”, vertelt René Dale, CEO van Oldenburger|Fritom in Veendam. Al sinds de oprichting in 1917 behoren Noord-Nederlandse bedrijven in de agrifoodsector tot de klantrelaties van de innovatieve en internationale logistieke dienstverlener. „De ontwikkelingen in deze sector zijn dan ook nauw verweven met onze logistieke oplossingen hierin.”

Oldenburger|Fritom anticipeert continu op hetgeen voor haar klantrelaties belangrijk wordt. „We streven ernaar om onze dienstverlening naadloos te laten aansluiten op hun strategie en bedrijfsvoering”, verduidelijkt Dale. „Het is onze missie om binnen duurzame partnerships waarde toe te voegen aan de keten van onze klantrelaties. Door conceptueel denken willen we ons hierbij onderscheiden in kwaliteit, duurzaamheid en innovatie. Ons partnership met zetmeelconcern Avebe, dat terugvoert naar begin jaren tachtig, is hier een goed voorbeeld van. Destijds zijn de Gebroeders Oldenburger met transport tussen de verschillende vestigingen van Avebe begonnen. Het viel de broers bij nat weer op dat aardappelzakken in de tot dan toe gangbare vrachtwagens met open laadbak beschadigd raakten. Daarop investeerden zij in tautliners met een vast dak en opschuifbare zijkleden. Een noviteit in die periode.”

Internationaal transport

Inmiddels organiseert Oldenburger|Fritom niet alleen wegtransport door heel Europa, maar ook wereldwijde luchtvracht, zeevracht en intermodaal transport. „We beschikken over de AEO-vergunningen voor douane en veiligheid, we zijn IATA-lid en Erkend Agent. Daarnaast hebben we een vestiging op Schiphol Airport en een Security Restricted Area (SRA) in Veendam.” Ook op het gebied van lucht- en zeevracht verdiept Oldenburger|Fritom zich continu in de business van haar klantrelaties. „Zo hebben we voor Avebe een speciale verpakking ontwikkeld waarmee

beschadiging van zetmeelderivaten tijdens luchtvracht tot een minimum wordt gereduceerd.”

Het verpakken zelf is onderdeel van de value added services (VAS) die Oldenburger|Fritom verleent en vindt plaats in hun warehousefaciliteiten. „De basis voor onze gecombineerde dienstverlening van transport en warehousing werd eveneens gelegd door de Gebroeders Oldenburger. Indertijd lieten zij onder andere voor Avebe meerdere stalen bedrijfshallen bouwen op onze huidige locatie aan De Zwaaikom in Veendam. Daarmee waren de broers begin jaren negentig het eerste kleine transportbedrijf in het Noorden dat vervoer met opslag op omvangrijke schaal combineerde.” Aannemer Remco Ruimtebouw was verantwoordelijk voor de bouw en werd in 2018 opnieuw benaderd door Oldenburger|Fritom.

Warehousing „Deze keer omdat er door de toenemende vraag ruimtegebrek was ontstaan bij ons in Veendam.” Binnen een jaar werd een state-of-the-art distributiecentrum gebouwd volgens het hoogste BREEAM-niveau: 5-sterren Outstanding. „BREEAM is het duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen met minimale milieu-impact en wordt wereldwijd toegepast. Bij de oplevering in 2019 waren we de eerste logistieke dienstverlener in het Noorden die zich volgens het hoogste BREEAM-niveau had laten certificeren”, zegt de CEO trots. „Ons distributiecentrum is behalve energieneutraal ook hydrologisch neutraal.

Verder besloten we tijdens het nieuwbouwtraject om ook ons bestaande warehousecomplex in Veendam te renoveren volgens BREEAMmaatstaven.” De ambitie om volgens het hoogste duurzaamheidsniveau te bouwen werd versterkt door de aardbevingsproblematiek in de provincie Groningen. „Ons distributiecentrum is daarom aardbevingsbestendig gebouwd en heeft geen gasaansluiting.”

Ketenmanagement

Met een wereldwijd netwerk vervult

Oldenburger|Fritom de rol van ketenregisseur in diverse sectoren, waaronder hightech, packaging, healthcare en fast moving consumer goods. Voor klantrelaties in de agrifoodsector zoals Avebe en Kikkoman, marktleider in Japanse sojasauzen, gebeurt dit onder de noemer Food Grade Logistics. „Hierin bieden we een totaalconcept op maat. Door onze jarenlange ervaring weten we als geen ander dat voedselveiligheid en hygiëne in deze sector ontzettend belangrijk zijn. Daarom is een deel van onze warehousefaciliteiten temperatuur gecontroleerd en exclusief ingericht voor de betreffende klantrelaties.”

De faciliteiten hebben een hygiënisch design en zijn vormgegeven volgens strikte normen en protocollen die binnen de voedingsmiddelenlogistiek gelden. „Onze medewerkers zijn aanvullend getraind en we zijn gecertificeerd volgens ISO 22000 en FSSC 22000 voor voedselveiligheid en -kwaliteit. We voldoen aan de strengste normen volgens de HACCP-

principes van de Codex Alimentarius. Dankzij onze geavanceerde IT-infrastructuur wordt daarbij real-time orderinzicht en traceerbaarheid in de gehele keten verkregen. Bovendien geven onze business analyse tools inzicht in elk procesdetail. Denk bijvoorbeeld aan voorraadnauwkeurigheid maar ook aan seizoensinvloeden en marketingeffecten.”

Duurzaamheid

Dale noemt vervolgens dat bij ketenmanagement de focus op duurzaamheid de afgelopen jaren sterk is toegenomen. „Het verkleinen van de

ecologische voetafdruk heeft ook binnen agri- en foodketens hoge prioriteit. Het is juist voor ons als ketenregisseur belangrijk om hierin proactief te handelen en onze verantwoordelijkheid te nemen voor de effecten van onze dienstverlening. Daarom is duurzaam ondernemen in onze strategie verankerd en zijn we gecertificeerd volgens niveau 4 van de MVO Prestatieladder. We richten ons bijvoorbeeld op het verminderen van onze CO2-uitstoot, circulaire afvalstromen en het gebruik van hernieuwbare energie.”

Familiebedrijf Oldenburger|Fritom maakt deel uit van de Fritom Logistic Solutions Group. Met ruim 700 medewerkers behoort de Fritom Group tot de top van logistiek dienstverleners in Nederland.

Oldenburger|Fritom is gevestigd in Veendam, Emmen, Tatabánya (Hongarije), Bergamo (Italië) en op Schiphol Airport. Vanuit deze vestigingen voert Oldenburger|Fritom de regie over wegtransport, luchtvracht, zeevracht, intermodaal transport, warehousing, value added services (VAS) en e-fulfilment.

De Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties (VN) maken deel uit van het gestructureerde MVO-beleid van Oldenburger|Fritom. Datzelfde geldt voor sociale duurzaamheid, waarbij partnerships worden aangegaan met maatschappelijke organisaties en sportclubs in de regio. „Daarnaast hebben we eveneens een duurzame partnershiprelatie met verschillende regionale onderwijsinstellingen. Oldenburger|Fritom wil actief bijdragen aan het regionale opleidingsaanbod en ervoor zorgen dat kennis en kunde in Noord-Nederland behouden blijft.”

Lean Six Sigma Voor het optimaliseren van de gehele leverketen past Oldenburger|Fritom de Lean Six Sigma methode toe. „Met Lean Six Sigma, waarin de klant altijd centraal staat, kunnen concrete en

duurzame resultaten geboekt worden door de focus op ‘continuous improvement’. Onze medewerkers zijn hierin allesbepalend. Daarom volgen zij allemaal een Lean Six Sigma belttraining, die grotendeels intern wordt gegeven door onze Continuous Improvement Manager die Master Black Belt gecertificeerd is. Ter aanvulling hierop, hebben we als organisatie onlangs het ISO 13053-1 certificaat behaald. Deze internationale norm verduidelijkt de vereiste competenties in Lean Six Sigma. Het doel van onze innovatieve trainingsstrategie is om alle schakels in de keten te versterken op weg naar een duurzame toekomst.”

www.oldenburgerfritom.nl

‘Door conceptueel denken willen we ons onderscheiden in kwaliteit, duurzaamheid en innovatie.’

Ekwadraat: al twintig jaar vooruitstrevend werken aan energietransitie

Het Friese innovatieve bedrijf Ekwadraat bestaat twintig jaar. Ooit begonnen als klein adviesbureau in duurzaamheid is Ekwadraat inmiddels uitgegroeid tot vier bedrijfsonderdelen met ruim tachtig medewerkers. Door altijd één stap vooruit te lopen, is Ekwadraat uitgegroeid tot dé adviseur binnen de energietransitie bij diverse projecten in Nederland.

Zo versnelt het eigen ontwikkelbedrijf D4 de transitie door samen met derden energieprojecten op te zetten en te ontwikkelen. Met het bedrijfsonderdeel Greenmove Technologies wordt de productie van biogas versneld en verhoogd. Met GreenDutch wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het verminderen van de CO2uitstoot met projecten op natuur- en landbouwgronden. Kortom: Ekwadraat is in de afgelopen twintig jaar nog meer van duurzame betekenis geworden. Ook is het bedrijf nog steeds vooruitstrevend. Dat is goed terug te zien in de vestigingslocatie: in het Energie Kenniscentrum

Leeuwarden. Ekwadraat schittert en straalt kracht uit óp de twaalf meter hoge voormalige vuilstort Schenkenschans.

Energietransitie versnellen

De stortplaats voor bouw- en sloopafval werd in 1998 gesloten en ‘ingepakt’ door de provincie Friesland. Het Energie Kenniscentrum

Leeuwarden staat er nu bovenop. Het pand is gasloos en demontabel gebouwd met bio-based materiaal. Het gebouw is volledig energieneutraal.

“Wij stralen hiermee echt uit wie we zijn en wat we doen”, zegt Douwe Faber, oprichter van Ekwadraat. “Ons doel is nog steeds om de energietransitie blijvend te versnellen. Dat was zeker in 2003 heel bijzonder. Wij hebben inmiddels jarenlange kennis opgedaan en daardoor kunnen we met recht zeggen dat wij gespecialiseerd zijn in duurzaamheid, energiebesparing en transitiemanagement.”

Projecten realiseren

Ekwadraat verbindt voor die duurzame doelstelling diverse partijen met elkaar. Samen worden er projecten gerealiseerd. “We ontwerpen duurzame energieoplossingen voor de landbouw, de tuinbouw, de overheid, de industrie en de woningbouw”, vertelt Douwe. “We zijn betrokken bij projecten met wind, zon, geothermie en groen gas. Ik durf te stellen dat wij precies weten wat er nodig is op het gebied van duurzame energie om elk project succesvol te maken.”

Biogas versnellen

Ook in de agrarische wereld is Ekwadraat van betekenis met onder meer de innovaties Greenmove Technologies, ReFerm en

GreenDutch. “Met Greenmove leveren wij een eigen technologie waarmee we de productie van biogas en groen gas versnellen”, vertelt senioradviseur Klaas de Jong. “Ook halen we op deze manier meer rendement uit de vergistbare reststromen. Voor de toenemende vraag naar groen gas is dit een heel goede ontwikkeling.” Klaas legt uit dat de technologie perfect werkt bij de vergisting van berm- en natuurgras, stro en andere vezelrijke reststromen. “Wij voegen hiervoor onder meer bepaalde enzymen toe.” Dat deze techniek bijzonder is, blijkt uit de innovatieprijs die Greenmove Technologies kreeg van Biogaz Europa.

CO2-uitstoot verminderen

GreenDutch is een samenwerking met VOBHolland. “We zijn met elkaar de CO2-uitstoot aan het reduceren”, aldus Klaas. “Ondernemers en organisaties kunnen hun CO2-voetafdruk

compenseren binnen Nederland. Dat doen zij door een certificaat aan te schaffen. Daarmee laten ze zien dat ze bijdragen aan CO2reducerende projecten binnen natuur- en landbouwgebieden. Denk aan verhogen van grondwaterpeilen en duurzaam gras- en natuurbeheer om zo koolstof vast te leggen in de bodem.” Douwe: “Zeker binnen Nederland zijn we hier voorloper in.”

Toekomstbestendige veehouderij

Met ReFerm wil Ekwadraat de veehouderij toekomstbestendig maken. “We werken hiervoor samen met het technologiebedrijf HoSt Groep”, zegt Klaas. “Met elkaar bieden we een duurzame en economische oplossing voor het terugdringen van stikstof- en methaanemissies. We verhogen de groengasproductie en produceren een organische kunstmestvervanger. Dat realiseren we met emissiearme stalvloeren in combinatie met het vergisten van mest in kleinschalige groengasinstallaties. Met onze technologie verwijderen we ook ammoniak uit mest. Zo kunnen we het omzetten naar een kunstmestvervanger.”

Veel te bieden

Binnen de agrarische sector heeft Ekwadraat dus heel wat te bieden op het gebied van de energietransitie. “Ook binnen deze sector zien we dat er mogelijkheden zijn op het gebied van duurzaamheid en klimaat die nu niet worden benut”, zegt Douwe. “Daarom voelen wij de enorme noodzaak om daar wat aan te doen. We moeten zo snel mogelijk van fossiele brandstoffen af. Met onze verschillende projectontwikkelingen en eigen technologieën kunnen wij echt werkbare en betaalbare oplossingen bieden voor de stikstofproblematiek.”

ekwadraat.com

Douwe Faber en Klaas de Jong

Biosintrum:

Samenwerken aan een duurzame toekomst via bodemgezondheidsonderzoek

Bedrijven, onderwijs en overheden verbinden, die samen willen werken aan een duurzame toekomst. Dat is wat het Biosintrum in Oosterwolde biedt. Het kennis- en congrescentrum is één van de duurzaamste gebouwen van Europa en is uitgegroeid tot dé ontmoetingsplek voor iedereen die wil werken aan duurzame vraagstukken.

„We hebben een uitgebreide agenda”, zegt Petra Boorsma van Biosintrum. Eén van die onderwerpen waarnaar onderzoek wordt gedaan is de bodem en de manier waarop die ecologisch gezond kan worden gemaakt.

Daarvoor is onlangs, in samenwerking met Hogeschool Van Hall Larenstein, het Leer- en Kenniscentrum Bodem in het Biosintrum geopend. „2015 was het internationale jaar van de bodem”, legt Emiel Elferink, Lector Duurzaam Bodembeheer, uit. In Nederland was daar relatief weinig belangstelling voor, maar desondanks werd wel een zaadje geplant, vanuit het idee dat we in Noord-Nederland iets met de gezondheid van de bodem moeten doen. Er werd namelijk wel veel over de bodem gepraat, maar niet echt in de grond gekeken.”

Consortium

In 2016 werd het Kennisconsortium Bodem opgericht, waarbij 11 organisaties die werken met de bodem zich hebben aangesloten. Belangrijke aanjager van dit consortium was de gemeente Ooststellingwerf. „Inmiddels is de groep al veel groter en we vinden het belangrijk dat zowel de overheid, het bedrijfsleven als het onderwijs hierin vertegenwoordigd zijn”, laat Boorsma weten.

„Doel is onder andere om kennis en ervaringen te delen”, gaat Elferink verder. „Zo willen we handelingsperspectief voor de landbouw en de bedrijven creëren. Daarbij kijken we naar preventieve en curatieve maatregelen, denk aan het herstellen van bepaalde bodemfuncties. Onze bodem wordt multifunctioneel gebruikt: voor onder andere voedselproductie, maar ook diverse andere maatschappelijke opgaves. Daarnaast willen we een bodem die gezond is en waar we ‘klimaatslim’ gebruik van kunnen blijven maken. Uiteindelijk willen we toe naar regeneratieve landbouw, waarbij natuurlijke hulpbronnen worden versterkt en niet uitgeput. De verbetering van de bodemkwaliteit is daarvoor essentieel.”

Data

Op het Ecomunitypark, het ecologisch werklandschap rondom het Biosintrum, wordt onderzoek gedaan in de bodem. Niet door kleine delen in een laboratorium te onderzoeken en ook niet via grote perceelproeven. Het onderzoek vindt plaats in grote bakken, waar verschillende grondsoorten met ongestoorde bodemprofielen worden onderzocht: mesokosmossen. „Er hangen sensoren in alle bakken, waardoor we 24/7 over alle benodigde data kunnen beschikken”, geeft Elferink aan. „Bovendien, en dat is belangrijk, vindt het onderzoek onder dezelfde weersomstandigheden plaats, waardoor we goed kunnen zien wat de effecten van maatregelen zijn op de verschillende grondsoorten. Denk aan uitspoeling, maar ook het vasthouden van water. Kortom, talloze praktijkvragen kunnen hier via onderzoek beantwoord worden. Daarbij maken we gebruik van diverse scholen, zowel hbo- als mbo-studenten, die hier proeven doen en zaken zichtbaar kunnen maken.”

Resultaten worden gedeeld via de website kenniscentrumbodem.nl , een platform waarop alle projecten rondom bodem worden gepresenteerd. „We willen van Noord-Nederland een ‘light-house’ voor Noord-West Europa maken”, zegt Elferink. „Een regio waar bodemonderzoek in de praktijk plaatsvindt en de unieke eigenschappen van elke grondsoort in kaart wordt gebracht.”

Regeneratieve landbouw

De bodem is geen single issue. „Dit maakt dat we bodemonderzoek dan ook altijd plaatsen in het grotere geheel. We onderzoeken bijvoorbeeld ook wat een gezonde bodem doet voor humane gezondheid en welke voordelen regeneratieve landbouw biedt. Dat de combinatie van bodem en water van groot belang is willen we ook aantonen.”

Boorsma vervolgt:„ Er wordt bijvoorbeeld ook onderzoek gedaan naar de invloed van de bodem op de humane gezondheid. Dat doen we bijvoorbeeld door mensen bepaalde gewassen te laten eten, die op verschillende bodems zijn geteeld, om vervolgens te kijken wat het met hun darmen doet. Verder wordt er onderzocht of met de teelt van bepaalde producten biobased gordijnen kunnen worden gemaakt, die plasticvrij zijn. Zo lopen er talloze projecten waarvan we op termijn hopen dat ze bij gaan dragen aan een gezondere leefwereld.”

Wet- en regelgeving

„Het belang van een gezonde bodem is enorm toegenomen”, weet Elferink. „Zo komt er binnenkort EU wet- en regelgeving waarmee de bodem dezelfde status krijgt als de bescherming van water en lucht. Wij kijken naar de vraagstukken die er leven en willen met elkaar de bodem die tot onze beschikking staat in haar kracht zetten. En ja, daar horen ook goede verdienmodellen bij, waar bijvoorbeeld betaald wordt voor waterbergend vermogen, een gezonde bodemgesteldheid, enzovoort.”

„Daarom is een systeemaanpak belangrijk, waarbij alle aspecten die van invloed zijn op de bodem worden meegenomen. Er is nog een lange weg te gaan, maar er zit veel energie in deze regio om daar mee aan de slag te gaan. Het systeem is aan haar grenzen gekomen en iedereen ziet dat. Met elkaar hebben we de plicht om daar mee aan de slag te gaan, juist omdat een gezonde bodem letterlijk en figuurlijk het fundament van ons bestaan is.”

biosintrum.nl

Een bijzondere drankengroothandel uit Groningen

Wat ooit begon met een kleine slijterij aan een vierkant plein in Groningen, is uitgegroeid tot een internationale drankengroothandel voor gedistilleerde dranken, wijnen en bieren. Square Dranken Nederland B.V., gevestigd in Groningen, beschikt in heel Europa over een fijnmazig netwerk. Tot zover lijkt Square Dranken vooral op diverse andere drankengroothandels, maar schijn bedriegt, zo bleek na een bezoek aan het hoofdkantoor (het voormalige Nederlandse Bankgebouw) aan het Hereplein in Groningen.

Niet alleen voert het bedrijf namelijk talloze exclusieve merken in het assortiment, wat vooral opvalt is dat onder de naam Spirits for Rock alcoholische dranken met rockband-thema’s worden verkocht. Bekende rock- en metalbands als Iron Maiden, Motörhead, AC DC, Slipknot, Behemoth en Volbeat verkopen hun producten via Square Dranken. “En we zijn hartstikke trots dat we ook voor Rammstein, die binnenkort naar Groningen komt, de verkoop van talloze gedistilleerde dranken mogen verzorgen”, zegt Britta Visser-Jansen, Hoofd Marketing.

Breed publiek

Het assortiment Rammstein-dranken is uitgebreid. Van tequila tot whiskey en van rum tot navy gin. “En binnenkort wordt daar een nieuw biertje aan toegevoegd. Rammstein heeft een breed publiek, van jong tot oud, zowel mannen als vrouwen. Dat zie je in het assortiment terug.”

Afhankelijk van de afspraken die met de bands worden gemaakt, verzorgt Square Dranken de verkoop. “Dat kan alleen om Nederland gaan, maar het komt ook regelmatig voor dat we de verkoop in heel Europa mogen doen.”

Daarnaast organiseert Square Dranken preparty’s, afterparty’s, signeersessies, enzovoort. “Dat is afhankelijk van wat de bands willen, maar op verzoek kunnen we allerlei activiteiten rondom een concert organiseren en uiteraard komen de drankjes dan bij Square Dranken vandaan. Wij vinden het leuk dit te organiseren, omdat je daarmee als drankengroothandel iets kunt bieden wat een ander niet heeft. Daarmee onderscheiden wij ons van onze concurrenten.”

Thuiswedstrijd

Het bedrijf is er dan ook trots op dat Rammstein op 6 en 7 juli naar het Stadspark in Groningen komt. “Eindelijk een thuiswedstrijd”, zegt Britta met een glimlach. “Vergis je niet, Rammstein is een grote naam, het is niet voor niets dat beide concerten in een mum van tijd waren uitverkocht. Voor ons is het fantastisch dat Rammstein naar Groningen komt en dat wij voor hen de verkoop van dranken mogen verzorgen. Daarmee valt alles op z’n plek, wij zien dit als een beloning voor alle inspanningen die we in de afgelopen jaren hebben geleverd om een positie te verwerven in de wereld van rock- en metalbands.”

Met de naam Spirits for Rock heeft Square Dranken inmiddels een naam opgebouwd. “Waar we voorheen achter de bands aan moesten, daar

worden we nu vaak benaderd met de vraag of we iets voor hen kunnen betekenen. Zo komen er nu ook bands binnen die eerst bij andere distributeurs zaten, maar mede dankzij de naam die we hebben nu voor ons kiezen.”

Exclusieve dranken

We zouden het bijna vergeten, maar naast Spirits for Rock is Square Dranken inmiddels uitgegroeid tot een internationale drankengroothandel van formaat. “We leveren natuurlijk producten die andere drankengroothandels ook leveren, maar hebben daarnaast allerlei exclusieve dranken, waarmee we ons onderscheiden.” Zo haalt het bedrijf bijvoorbeeld importmerken naar ons land, die exclusief op de Nederlandse markt worden verkocht. Denk bijvoorbeeld aan merken als Firestarter, Mermaid en Meukow Cognac. Zo vinden talloze whisk(e)ys, likeuren, rum, gin, vodka, cognac & brandy, gedistilleerd, bier en wijnen via het hoofdkantoor in Groningen hun weg naar klanten in Nederland en heel Europa. “En daar zijn we trots op.”

Tenslotte keren we nog even terug naar Rammstein. Volgens Britta gaat Groningen het merken dat de band begin juli naar Groningen komt. “We gaan tegen die tijd een aantal acties ondernemen om deze grote concerten onder de aandacht te brengen. En ja, daar mogen de drankjes van Rammstein niet bij ontbreken.”

www.squaredranken.com

Britta Visser-Jansen

Maatwerk in agrarisch vastgoed.

Brandsma agrarisch vastgoed specialiseert zich in de aan– en verkoopbegeleiding van agrarisch onroerend goed in Friesland. Met ruim 25 jaar ervaring in de agrarische sector leveren wij op een persoonlijke manier maatwerk aan onze opdrachtgevers. Bent u opzoek naar een agrarisch specialist voor uw agrarisch onroerend goed? Het team van Brandsma agrarisch vastgoed staat voor u klaar!

Het team van Brandsma Agrarisch Vastgoed

Aanbod.

Wij zijn altijd opzoek naar nieuw aanbod, bijvoorbeeld voor verplaatsers of voor onze zoekers.

Heeft u aanbod? Zoals een melkveebedrijf, woonboerderij, land etc. Neem dan contact op voor de mogelijkheden.

Meer informatie.

Interesse in ons aanbod of nieuwsgierig naar onze objecten in stille verkoop? Neem contact op met Brandsma agrarisch vastgoed.

Tel: 0515 - 430 306

Mail: info@brandsmavastgoed.nl

Web: www.brandsmavastgoed.nl

Rijpenderlaan 7 - Witmarsum

Doarpswei 3 - Greonterp

Rigedyk 49 - Oudega (SWF)

Domwier 5 - Wergea

Nieuwe sorteermachine uit Makkum is de toekomst van de garnalenvisserij

De Boer RVS uit Makkum heeft er vanaf 2012 aan gewerkt en nu is het klaar voor gebruik, na uitgebreide testen op zee. Wat het is? Een nieuwe computergestuurde machinale garnalen-verwerkingslijn, met de meest innovatieve snufjes en werkmethodes, voor de schepen in de garnalenvisserij. Volledig computergestuurd.

De machine/verwerkingslijn sorteert op zee, aan boord van het vissersschip, de garnalen in drie verschillende groottes. Ze worden gesorteerd op basis van het aantal pixels. Het is bijzonder innovatief. Ze worden gekookt, gekoeld en gesorteerd en gereed gemaakt voor directe ververwerking door de afnemer. Zodat ze vanaf de wal, vanaf de visafslag, meteen kunnen worden gepeld en dan direct door naar de horeca en supermarkten kunnen.

„Het verwerken moet zo exact gebeuren: als je het fout doet dan gaat het ten koste van de kwaliteit van de garnalen. Het komt allemaal heel precies”, zegt bedenker Melle de Boer (52). De nieuwe machine zorgt er bovendien voor dat ‘bijvangst’ oftewel grotere vissen en ondermaatse garnalen die kleiner zijn dan 6.8 millimeter, via een soort glijbaan meteen weer de zee in glijden.

De Makkumer is er niet voor niets al sinds 2012 mee bezig om zo’n ideale machine te ontwerpen. Met behulp van de vissersfamilie Van Eekelen uit Den Oever en het in de praktijk testen op twee van hun schepen (de WR289 en de WR9). De meeste kinderziektes zijn er nu uit, de verwerkingslijn is helemaal klaar voor de praktijk.

Er komt een wetenschappelijk rapport die de kwaliteiten – en de duurzame aspecten voor de natuur – van de verwerkingslijn gaat onderschrijven. Bovendien ondersteunt het Waddenfonds en de NOM/FOM het project financieel, omdat het Waddenfonds in de gaten heeft dat deze manier van verwerken een positief

effect heeft op het visbestand in de Waddenzee en de natuur in balans houdt.

Ondanks dat het aantal schepen in de garnalenvisserij steeds kleiner wordt, ziet De Boer nog volop mogelijkheden. Hij heeft niet veel concurrentie in Nederland, richt zich ook op Duitsland, Denemarken en Noorwegen én hij houdt van voorop lopen en nieuwe nuttige toepassingen bedenken op het gebied van duurzaamheid in combinatie met economisch rendement.

In zijn eentje zo’n innovatieve verwerkingslijn voor garnalen produceren is ondoenlijk, daarom noemt De Boer ook graag de bedrijven Cadfix Engineering (die meedenkt en tekent) en Heiploeg en Kegge die het zien zitten om de garnalen af te nemen en te verwerken. De Rijksdienst voor ondernemers (RVO) heeft ook constructief meegedacht aan het product en de inhoudelijke en mentale steun van de Nederlandse Vissersbond mag ook zeker niet onbenoemd blijven.

Aan de buitenkant, het uiterlijk van het bedrijf, is ook gewerkt: met een nieuw logo. Ook de website is vernieuwd. Zijn zonen Gerben en Dooitze (tweeling van 22 jaar, red) nemen de dagelijkse gang van zaken steeds meer over. Vader Melle richt zich op het uitdenken en uitwerken van de innovaties en helpt bij de bedrijfsvoering wanneer zijn zonen erom vragen.

Momenteel werken er veertien medewerkers in het bedrijfspand, waar ook nog altijd alle voorkomende rvs-werkzaamheden worden verricht, onder andere met een lasersnijmachine. De Boer RVS is van vele markten thuis. In 2002 is het gestart, in 2006 naar een groter pand aan de Strânwei in Makkum verhuisd en op die locatie is in 2018 nieuwbouw gepleegd.

„Laat mij maar lekker nieuwe producten ontwikkelen, daar word ik ontzettend blij van”, zegt Melle de Boer. Hij is een innovatieve machinebouwer, eigentijdse staalverwerker en marktleidend leverancier van duurzame vis- en verwerkingsketens voor de garnalenvisserij. Als nieuwste innovatie en grootste opdracht in de geschiedenis van De Boer RVS, noemt hij een nog te bouwen larven kweek- en verwerkingsfabriek in Duitsland die de grootste van Europa moet worden.

Melle de Boer gaat voor een toekomst waar de garnalenvisserij baat bij heeft, waarin de zeeën niet worden overbevist en mensen toch genoeg te eten hebben. Dat is een interessante balans. Zijn garnalenverwerkingslijn registreert exact hoeveel er wordt gevangen, op welke locaties: van schip tot schap. Zo kan er door de bedrijven en verschillende instanties exact worden bekeken hoe het er met de visstand voorstaat. Ook dat is erg handig.

www.deboerrvs.nl

Dooitze (links) en Gerben de Boer vormen samen met vader Melle de leiding van het Makkumer bedrijf dat veertien medewerkers telt. Foto: Johan Vogelzang

Empatec-afdeling Verpakken kan steeds meer werk verzetten

Efficiënt werken. Daar draait het om bij verpakken, ompakken en bestickeren. Zo ook bij de afdeling Verpakken van het Werkleerbedrijf Empatec. En zo kan er steeds meer werk worden verzet, dankzij het voortdurend optimaliseren en automatiseren van processen. “Maar de kern wordt gevormd door de mensen van Empatec, die samen het verschil maken voor een breed portfolio van opdrachtgevers.”

Bedrijfsmanager Evert Visser staat nu bijna vijf jaar aan het roer van de zelfstandige afdeling Verpakken binnen het bedrijf Empatec. Hij vertelt: „Ik heb 35 jaar in de commerciële wereld van voedingsmiddelen gewerkt en gebruik mijn kennis en ervaring nu binnen Empatec. Dat bevalt me goed.”

“Wie rondloopt bij de vakbedrijven bij Empatec ziet mensen geconcentreerd en met plezier werken. Met de beste apparatuur en hulpmiddelen. Er wordt hier professioneel gewerkt, met aandacht voor de mens omdat hier mensen werken met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat vind ik mooi. Wij zorgen ervoor dat het werk bij de mensen past en richten het zo in dat zij het ook goed kunnen uitvoeren”, aldus Visser.

Voorbeeldje? „Als iemand niet goed kan tillen, zorgen wij voor een mechanische tilhulp, of we zorgen ervoor dat in het werkproces twee mensen het samen tillen. Wij vinden overal wel een oplossing voor.” Empatec investeert in de mensen, in hun vaardigheden en hun mentale welzijn. Zo gaan ze met steeds meer kunde en zelfvertrouwen aan de slag. Dat maakt ze waardevol. Als medewerker, maar vooral ook als mens. Voor anderen en voor zichzelf.

In de eigen Empatec-locatie in Sneek werken ruim honderd mensen, in de eigen locatie in

Franeker ruim tachtig. Binnen Rentex in Bolsward heeft Empatec een afdeling van 35 mensen werken, met een eigen EmpatecTeamleider erbij die met oog voor de mens ervoor zorgt dat alles zo goed mogelijk verloopt en het werk zo goed mogelijk wordt gedaan. Ook bij ReShare in Sneek werkt een groep Empatecmensen onder leiding van een werkleider, bij het sorteren van kleding voor het Leger des Heils. In totaal werken er bij de afdeling Verpakken driehonderd mensen.

Bedrijven als Cloetta uit Sneek, Van der Meulen uit Sneek, UCC Coffee uit Bolsward en European Aerosols uit Wolvega laten bij Empatec hun producten bestickeren en verpakken. Dat gebeurt deels handmatig en deels geautomatiseerd. „Wij doen dat uitermate professioneel, zij verwachten een foutloos niveau van ons en wij doen daar ons best voor.”

Visser: „Wij ontzorgen onze klanten bovendien, door mee te denken en mee te werken in bijvoorbeeld het regelen van het vervoer van de producten en de wijze van verpakken. Wij denken graag met onze klanten mee over hoe bepaalde zaken efficiënter kunnen.”

Het is ook mogelijk om Empatec in te schakelen voor spoedklussen. „Wij kunnen snel schakelen en leveren op de afgesproken tijd.” Bedrijven uit het werkgebied (Empatec is het Werkleerbedrijf

voor de gemeenten Harlingen, Waadhoeke, Súdwest-Fryslân en De Fryske Marren, red) en daarbuiten zijn te allen tijde welkom om met Evert Visser een kopje koffie te drinken, een rondleiding te krijgen en te overleggen wat de mogelijkheden zijn.

Visser: „We denken graag mee, dus als het om iets gaat dat we nog niet eerder hebben gedaan: dan gaan we kijken hoe we dat wel kunnen doen. Wij zijn behoorlijk flexibel en kunnen ook op- en afschalen met de werkzaamheden waardoor we spoedklussen kunnen aannemen. Uiteindelijk gaan we wel voor langdurige samenwerkingen met bedrijven overigens.” Mocht er zich een incidentele spoedklus voordoen, dan is dat altijd bespreekbaar. „Wij hebben een groep medewerkers die het fijn vindt om afwisselend werk te doen, bij hen past zo’n spoedklus uitstekend.”

Steeds meer bedrijven zijn niet alleen klant, maar ook ambassadeur van Empatec. „Bedrijven vinden het mooi om met onze mensen samen te werken. Ze zien met eigen ogen welke betekenis werk heeft en hoe onze samenwerking eraan bijdraagt dat mensen zich kunnen ontwikkelen. Dat is schitterend om te zien.”

www.empatec.nl

Evert Visser

Groene onderwijsveranderaars: open, onbevangen en betrokken

Aeres is een van de grootste groene kennisinstellingen van Nederland. Onderwijs, praktijkgericht onderzoek en commerciële kennisintensieve dienstverlening voor VMBO, MBO en HBO- niveau. De Groene Veranderaars noemen ze zichzelf. Omdat een wereld in transitie ander onderwijs vergt. Jans Helmers en Anne Dijk vertellen hoe dat zit.

Hun enthousiasme is aanstekelijk, hun gedrevenheid combineren ze met een lach. Twee groene veranderaars, de locatiedirecteuren van Aeres in respectievelijk Leeuwarden en DrontenEmmeloord: Jans Helmers en Anne Dijk. Juist hun lange ervaring in het onderwijs maakt dat ze de grote verschillen kunnen duiden. Een andere tijd maakt ander onderwijs noodzakelijk. „Het is een tijd van schuivende panelen. Een kennisinstelling die de groene vakmensen en betrokken burgers van morgen wil opleiden, moet daar zelf klaar voor zijn. We hebben de afgelopen jaren onze kennisinstelling en onze opleidingen heel anders ingericht en we zijn zelf veranderd. De kern van wat we doen komt voort uit een brede visie die gestoeld is op de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties met als basis gezond zijn, het fundament waarop we leven en onze economie. Vanuit die basis hebben we een continue leerproces ontwikkeld, werken we samen met de wereld om ons heen en verlangen we een onderzoekende en ondernemende houding van docenten en studenten. De wereld verandert in rap tempo, wij maken daar als groene opleider op allerlei manieren deel van uit. Voor jonge mensen die net van de basisschool of het voortgezet onderwijs komen, tot en met mensen die al jaren werken, want levenslang leren is nodig om bij te blijven dragen. Aeres legt mede de basis voor een duurzame maatschappij, door een nieuwsgierige leeromgeving te bieden die sterk verbonden is met bedrijven en organisaties om ons heen. Zij zitten te springen om talenten op ieder niveau waar groene innovatie, groene creativiteit, groene techniek en duurzaamheid vanzelfsprekend is.”

‘De wereld verandert in rap tempo, wij maken daar als groene opleider op allerlei manieren deel van uit’

Wat vandaag is, is morgen anders

„We zijn een groene school in een steeds groener wordende wereld. Gezond zijn gaat over allerlei Aeres- opleidingen op het gebied van Consumptie & Voetafdruk; Gezondheid & Welzijn; Dier & Welzijn; Voedsel en Landbouw; Water & Hygiëne. Het fundament waarop we leven gaat over Biodiversiteit & Ecosystemen; Leefomgeving & Infrastructuur; Energie & Grondstoffen en onze economie gaat over Werk & Handel. Om op veranderingen van zoveel maatschappelijke vraagstukken in te spelen hebben we ons onderwijs veel flexibeler ingericht. We gaan uit van het onbekende, van de vele vragen die leven of opkomen omdat je onderzoekt. Het geldt voor studenten en docenten en voor bedrijven en organisaties, voor onze hele omgeving. Wendbaar willen en kunnen zijn is wezenlijk: wat vandaag zo is, is morgen misschien anders. Daarom zeggen we: wees nieuwsgierig, benader de wereld met een open en onderzoekende houding. Stel vragen, wees kritisch. Het is een uitdagende tijd, waarin je veel meer dan voorheen, elkaar nodig hebt. Steeds vaker zullen wij als docent vragen niet kunnen beantwoorden. Dat geeft ook niet, als je

maar bereidt ben samen het antwoord te zoeken. Mensen binden en boeien en zorgen dat je als instelling de kennis borgt.”

Uitgaan van het onbekende

„In groene transities spelen een paar kernbegrippen een fundamentele rol: duurzaamheid, water, welzijn van dier en mens en circulariteit. Feit is dat het de belangrijke pijlers zijn onder veel van onze opleidingen. Voor kennis en onderzoek, voor onze studenten en voor de bedrijven die bij ons komen omdat ze antwoorden zoeken op vraagstukken. Vergeet ook niet dat onze studenten voor een groot deel komen uit al die groene sectoren waarvoor we opleiden. Ze voelen het spanningsveld dat er soms is thuis aan den lijve, ze zien en ervaren de tegenstellingen, de verschillen in inzicht. Het geldt ook voor onze docenten, omdat ze vaak uit de groene sector komen, of er voor een deel nog in werken. Ook daarom is het zo belangrijk dat we leren kijken en opleiden met open blik. Onderwijs bieden dat niet altijd uitgaat van het bekende, maar juist ook van het onbekende. Waar water in Nederland heel lang een vanzelfsprekendheid was, gaat het nu over toenemende zorg om schoon en voldoende drinkwater, over de gevolgen en de kansen van verzilting en de noodzaak van waterkwaliteit. We hebben als kennisland van water niet meer de antwoorden die we altijd hadden. Soms weten ze elders meer: leren samenwerken op internationaal vlak is van groot belang. Daarom werken we bijvoorbeeld binnen CIV Water samen met andere kennisinstellingen, met bedrijven, met andere landen. Water is een van die snelgroeiende maatschappelijke thema’s waar onze studenten hun hart kunnen ophalen. Waarin je leert dat hypes en heersende opvattingen niet leiden tot

antwoord en waarin je kunt laten zien dat jij met jouw kennis en vaardigheden kunt bijdragen aan de wereld van morgen.”

De groene veranderaar

„Wij zien in onze dagelijkse praktijk hoe studenten vanuit onbevangenheid en nieuwsgierigheid met hele mooie antwoorden komen. Verrassende ontdekkingen doen die bijdragen aan grote vragen van bedrijven. Het is goed die inspirerende voorbeelden vaker te laten zien, omdat het hun inzicht, kracht, vakmanschap en wendbaarheid weergeeft. Wat je kunt doen met ‘oud’ brood in andere producten bijvoorbeeld. Het maakt het begrip ‘circulariteit’ tastbaar, omdat het inspeelt op hergebruik, op kansen en mogelijkheden. We merken dat ‘technologie’ vooral heel inspirerend werkt voor jongeren. Zij zien vanuit veel meer vanzelfsprekendheid de waarde en mogelijkheden van wat je bijvoorbeeld met digitalisering en dataanalyse kunt doen in het toekomstbestendig maken van de land- en tuinbouwpraktijk. Technologie en innovatie gaan hand in hand. Wij moeten onze studenten vooral ruimte bieden, zodat zij kunnen laten zien dat ze kunnen bijdragen, dat ze waardevol zijn en bijdragen aan perspectief van hun omgeving. Zo gaan ze denken over het belang en de inrichting van de omgeving waarin ze leven. Worden ze betrokken burgers die bewust deel uitmaken van de wereld waarin zij leven en werken. Dat zit niet in een uurtje maatschappijleer, maar in de manier waarop je wij ons onderwijs vormgeven. Dat is Aeres, de groene veranderaar.”

www.aeres.nl

Anne Dijk en Jans Helmers

Berco RVS: verduurzaming als fundament

Van food tot verpakkingsindustrie en biogasinstallaties: Berco RVS in IJlst is al decennia betrouwbaar toeleverancier van apparaten en machines. Elektrisch energieneutraal en ambitieus. Voorop willen lopen hoort bij directeur en medeeigenaar Feite van der Veen. „Vandaag de dag gaat het niet alleen over wat je maakt, maar ook dat je kijkt naar wat je kunt doen om de impact op de omgeving te verminderen.”

Op de Trompmoledyk in IJlst hoef je niet te zoeken. Berco RVS neemt er een prominente plek in. Door de jaren heen is de locatie in lengte en hoogte fors uitgebreid om te kunnen voldoen aan meer en grotere orders die hun weg vinden in binnen- en buitenland. Dat het soms om vele meters roestvaststaal gaat, maakt het binnenwerk van een duurzame installatie duidelijk. In de aangrenzende hal staan kleine tanks van nog geen meter hoog te wachten op de laatste die deze serie voor de voedingsmiddelenindustrie compleet maakt. Het geeft de diversiteit van het werk goed weer. Als het maar in RVS is of in aluminium, Berco maakt het. De machines en apparaten, tanks in alle maten. Voor de foodindustrie voor bijvoorbeeld sauzen en jams. Voor de verpakkingsindustrie, waar Berco veel levert in de voorfabricage zoals tanks voor papier en pulp. Berco kan bedenken hoe het moet, maar ook in opdracht vanaf tekening een tank of machine bouwen. Tekenen en engineering vindt plaats in eigen huis.

Verandering biedt kansen

Feite van der Veen is met Oscar Poelstra eigenaar van Berco RVS en aluminium. Een familiebedrijf met meer dan dertig jaar ervaring „en een superploeg fijne en goede vakmensen”. De volgende generatie uit de familie dient zich aan, nu de zoons van de beide eigenaren hun eerste stapjes in het bedrijf zetten en op zaterdag meehelpen met opruimen en schoonmaken. De toekomst ziet er goed uit, erkent Van der Veen. „We zitten in een wereld vol verandering. Kijk alleen naar de voedingsindustrie. Als er daar technisch iets verandert of aangepast moet worden, als er weer nieuwe normen zijn of wettelijke vereisten, komt er werk bij ons binnen. Door verduurzaming neemt dat alleen maar toe.”

Dat is het grote thema voor de komende decennia, zegt hij. Als voormalig adviseur duurzaamheid is het hem op het lijf geschreven. „Het gaat niet alleen maar over wat je maakt als bedrijf, maar vooral over de impact die je op je omgeving en op mensen hebt. Hoe ga je om met energie, met afvalstromen, met je mensen? Als ieder van ons zijn verantwoordelijkheid neemt, kunnen we grote stappen zetten. Dat is noodzakelijk, want we moeten de aarde minder belasten. Meer rendement halen uit de aarde. En stappen zetten. Wij hebben dat ook gezien toen we onze 216 zonnepanelen gingen installeren, een klus die we zelf prima aankonden. Toen de eerste frames en zonnepanelen het dak opgingen en ook toen we onze energieheipalen gingen installeren, kwamen buren van andere bedrijven meteen kijken. Nieuwsgierig: hé, kan dat bij mij ook, wat betekent dat? In de energievoorziening hebben we een paar jaar geleden die forse stap gezet met zonnepanelen, energieheipalen en een warmtepomp. We zijn elektrisch energieneutraal, leveren zelfs iets terug aan het net. Die voorbeeldfunctie past ons goed, we willen vooruit. Het voortouw nemen, niet wachten tot een overheid je iets oplegt en korte lijnen met de gemeente om de kennis te delen naar andere bedrijven. En zo zie ik steeds meer mensen en bedrijven stappen zetten die ze kunnen zetten. Kennis delen hoort er steeds meer bij, want veel is onbekend. Samen vind je antwoorden en stimuleer je elkaar.”

„Zorgvuldig en goed omgaan met je mensen is voor ons net zo belangrijk als het gepast en bewust omgaan met energie en afvalstromen. Ik ben er trots op dat we zo’n goede ploeg vakmensen hebben. We werken met 20, 25 mensen inclusief een flexibele schil, afhankelijk van de projecten die we hebben. Gebrek aan

vakmensen wordt wel een zorgenkind denk ik de komende jaren, dus ook daarom moet je blijven kijken hoe je je werk inricht. Wij pakken nu meer werk op dan een paar jaar geleden, maar het aantal mensen is niet in dezelfde mate gegroeid. Naar de komende jaren voorzie ik dat we steeds meer schakelen naar mechanisatie van de arbeid. Als je op termijn bijvoorbeeld denkt in het aansturen van machines zoals lasergestuurde lasrobots in plaats van handmatig lassen, verminder je de factor fysieke arbeid, wat met name behoud en welzijn van mensen betekent.”

Het hoort wat Van der Veen betreft bij het land dat we altijd zijn geweest. „Pionieren, ambities hebben om voorop te willen lopen, oplossingen verzinnen en vermarkten. Daarin zijn we altijd groot geweest in Nederland en in Friesland en daar mogen we gerust meer naar terug. Stel je voor dat we stikstofvrije stallen bedenken, die hebben directe waarde voor de hele wereld. En voor veel bedrijven, want nieuwe ontwikkelingen en nieuwe producten leveren heel veel werk op voor veel bedrijven in Nederland. Het is sowieso de richting die het uit zal gaan denk ik: veel van de oplossingen naar minder uitstoot en meer rendement zullen technisch van aard zijn. Voorop willen lopen in ambities en doen, dat is iets wat ook hier goed past.” Een van de mooie uitdagingen zegt Van der Veen, is waterstof. „Ik denk dat dat veel potentie en betekenis kan gaan hebben. Het gaat vaak om complexe installaties met RVS onderdelen, dat vinden wij prachtig om te maken. In al de uitdaging van het nieuwe schuilt enorm veel potentie, dat is het mooie van deze tijd.”

www.berco-rvs.nl

De 5 bedrijfshallen van Berco RVS aan de Trompmoledyk te IJlst.

Voor 8.30 uur op werkdagen besteld, dezelfde dag geleverd (mits product voorradig).

WPA-Robertus is als toeleverancier voor de akkerbouw, veehouderij, bloembollentelers,boomkwekerijen,loonwerkers,hoveniers,retail,gemeentes

Eenvoudig bestellen met behulp van onze vernieuwde bestelapp!

Door de persoonlijke, deskundige advisering en een snelle uitlevering streven

Coöperatie DOC Kaas Van, voor en door de leden!

Onze melkveehouders leveren eersteklas melk – en daar zijn we trots op. Melk waar kaas van wordt gemaakt, onder meer voor Uniekaas, het oudste kaasmerk van Nederland.

Smakelijke kazen, met liefde gemaakt, zonder onnodige toevoegingen. En dat proef je!

Lid worden

Wilt u ook uw kwaliteitsmelk leveren aan DOC Kaas en bent u benieuwd naar de voorwaarden voor lidmaatschap van coöperatie DOC Kaas?

Neem dan contact op via 0528 - 280 440 of stuur een mail naar

Van de overige melk worden overheerlijke toetjes gemaakt, of ijs, of babyvoeding. En genuttigd all over the world.

Maar ook kalvermelkpoeder van hoge kwaliteit die – ook in Nederland – onder het merk NORMI wordt verkocht.

Want coöperatie DOC Kaas is mede-eigenaar van het Duitse zuivelconcern DMK Group.

info@dockaas.nl

‘Bij energie opwekken gaat het om maatwerk’

‘Wat energie betreft wil ik graag zelfvoorzienend zijn’. Een opmerking die Rudi Groenendal, vertegenwoordiger van Windmolens op Maat B.V. in Appingedam, steeds vaker te horen krijgt wanneer hij bij een klant op bezoek is. „Duurzame ondernemers die zelfvoorzienend willen zijn, komen met een investering in een windmolen een stap dichterbij dat doel.” Windmolens op Maat is vooral actief in de agrarische sector, maar volgens Groenendal bieden de windmolens van Windmolens op Maat ook mogelijkheden voor bijvoorbeeld kleinere bedrijventerreinen.

Windmolens op maat is een onderdeel van Hulst Innovation Holding, een innovatief bedrijf dat duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan. Het bedrijf plaatst al vele jaren windmolens in de agrarische sector. „Deze windmolens zijn afkomstig uit Denemarken”, maakt Groenendal duidelijk. „We werken uitsluitend met gecertificeerde onderdelen en de Deense standaard is de hoogste die er is.”

„We nemen de klant het gehele traject uit handen”, voegt Janine Draijer, van de Financiële afdeling, toe. „Van de verkoop en het aanvragen van een vergunning tot het installeren en opleveren van de windmolen. De klant heeft er geen omkijken naar. Daarmee onderscheiden wij ons in deze markt.”

Kantelbare mast

Windmolens op Maat is de enige leverancier die windmolens van 15 en 18 meter hoog met een kantelbare mast levert. Groenendal:„ Voordeel hiervan is dat je bij service en onderhoud geen hoogwerker nodig bent. Je kunt de molen als het ware plat leggen en dan het onderhoud uitvoeren.” In principe mag het bedrijf windmolens tot 30 meter hoog plaatsen, maar gemeenten zijn nog niet zover met de wet- en regelgeving waarin dit wordt toegestaan. „Met

name als je verder landinwaarts komt en de wind minder hard waait, is 30 meter een betere hoogte”, weet Groenendal. Een gemiddelde windmolen van 15 meter levert elk jaar tussen de 50.000 en 90.000 kilowatt uur aan stroom. „Daarvoor heb je in vergelijking 350 zonnepanelen nodig, die echter de meeste stroom op de piekuren leveren. Doordat straks de salderingsregeling wordt stopgezet, is dat minder aantrekkelijk. Een combinatie van wind- en zonne-energie zou dan het meest gunstig zijn. Terug leveren is straks niet meer interessant, zelfvoorzienend worden wel. Het gaat derhalve om maatwerk en daarover gaan wij uitgebreid

met elke klant in gesprek.” Omdat Windmolens op Maat diverse windmolens te koop heeft, is het bedrijf in staat om bijna elke klant met 1 windmolen in combinatie met zonnepanelen zelfvoorzienend te maken.

Terugverdientijd

Tenslotte wil de klant natuurlijk weten wat de terugverdientijd van een windmolen is, maar dat is volgens Groenendal moeilijk aan te geven. „Dat is vooral afhankelijk van de stroomprijs, die de laatste tijd nogal fluctueert. Vroeger was de terugverdientijd gemiddeld 10 jaar, later werd dat 4 jaar en momenteel is het 6 jaar. Belangrijker is om te berekenen wat een kilowatt uur kost en dat is op dit moment 12 cent. Zet dat maar eens af tegen de normale kostprijs wanneer je stroom inkoopt. Die rekensom is niet zo moeilijk. Mede om die reden verwachten wij dat de verkoop van windmolens in zowel de agrarische sector als bij het kleine bedrijfsleven nog een grote vlucht gaat nemen.”

www.windmolensopmaat.nl

KOM HEERLIJK OPLADEN

IN JOURE

Veelzijdig wellnessresort voor een complete dag volledige ontspanning

Kom naar Wellness & Beauty de Woudfennen waar je heerlijk kunt opladen. Of je nu toe bent aan één of zelfs meerdere saunadagen met een overnachting, een wellnessochtend voor jezelf, een gezellige dag met zijn tweeën, een korte sportles of een fijne beautybehandeling... we staan voor je klaar met ons gastvrije team en heerlijke faciliteiten.

WELLNESS

In negen heerlijke sauna’s, met allemaal een eigen sfeer, warmte en luchtvochtigheid, kom je volledig tot rust. Of je nu voor het eerst naar de sauna gaat, alleen een winter- of juist zomergast bent of iedere week komt: je vindt altijd het saunarondje dat aansluit bij jouw wensen. Een heerlijke opgieting of klankschalensessie door onze saunameesters zijn daarbij voor velen favoriet.

ONTSPANNEN IN HET GROEN

Het natuurgroen van onze ruime tuin versterkt het gevoel even echt uit je drukke leefwereld te zijn. De natuurlijke houtwal zorgt voor je privacy waardoor je na de saunasessie ontspannen kunt afkoelen in de buitenlucht. Sta stil bij het meditatieve geluid van de waterval bij de Kota Sauna en spoel lekker af bij de buitendouches. In de zomermaanden is

BEAUTY INSTITUUT:

Professionele anti-ageing

Het Beauty Instituut is onderdeel van Wellness & Beauty de Woudfennen. Onze specialisten behoren tot de top van de salons. Gericht op anti-ageing en figuurverbetering kan je hier ook terecht voor gezichtsbehandelingen zoals de hydra-boost, microneedling, microdermabrasie en fibroblast, verschillende lichaamsbehandelingen en massages. De behandelingen in het Beauty Instituut zijn ook te reserveren zonder sauna entree.

de tuin een absolute oase met de comfortabele ligbedden in de zon en schaduw. We serveren je met plezier vanuit het restaurant.

BLIJF LEKKER SLAPEN!

Wil je het gevoel er ‘even uit te zijn’ nog iets langer vasthouden? Wandel dan in je badjas met een heerlijke saunaroes naar ons hotel Country Rose. Na een comfortabele nacht in de sfeervolle kamer, serveren we je een vers ontbijt en kun je -desgewenst- weer een saunaronde pakken.

Wil je wel overnachten in County Rose, maar geen gebruik maken van onze saunafacilliteiten? Dat kan natuurlijk ook. Je kunt één van de twaalf kamers ook apart boeken en genieten van de gemoedelijke gastvrijheid.

1 VAN DE EERSTE IN ZUID-FRIESLAND

NIEUW: EFFECTIEVE LASERTHERAPIE

Binnenkort kun je bij ons Beauty Instituut terecht voor permanent ontharen, huidverbetering en behandeling van probleemnagels d.m.v. de Xlase Plus diode laser. Effectiever dan IPL en minder behandelingen nodig!

Onze gecertificeerde professionals geven je graag persoonlijk advies tijdens een consultgesprek.

Maak een afspraak voor een vrijblijvend adviesgesprek op telefoonnummer: 0513 - 415 200.

We kennen een recordaantal van openstaande vacatures. Ook in de techniekbranche zitten bedrijven met hun handen in het haar. Dat terwijl nu de bouwopgave en de energietransitie vraagt om extra mensen. Met meer jongeren enthousiasmeren voor techniek of met robotisering en smart industry wordt het acute probleem niet opgelost. Talent naar Nederland halen, lijkt de meest effectieve oplossing.

Dat levert wel vragen op. Hebben technici vanuit andere landen wel dezelfde know-how en kunnen zij zich aanpassen aan onze cultuur en werkstandaarden? Concreter nog: begrijpen ze onze taal, kunnen we ze uitleggen wat er van ze verwacht wordt? Nick Waterlander, managing consultant van detacheringsbureau Xelvin geeft een helder antwoord: „Wij werken al 14 jaar met technici uit het buitenland. Die ervaring leert: Met slimme kennismigratie maak je in de techniek altijd de goede match.”

Randzaken uit handen nemen

Wat is slimme kennismigratie? Marcus Gorter, recruitment consultant legt uit: „Het is belangrijk dat de technisch professional, zich hier thuis voelt. Daar doen wij alles aan. De technisch professional wordt door ons van a tot z begeleid. Wij regelen de verblijfsvergunning, de verzekeringen, de bankrekening, de huisvesting, de vliegtickets en meer. Daarmee stopt de begeleiding niet. We gaan samen een inboedel kopen, introduceren de technisch professional bij de sportvereniging of andere vereniging, we organiseren samenkomsten met andere expats en ook in het vervolgtraject blijven we periodiek contact onderhouden.”

Matthy Veenstra, managing consultant vult aan: „Hiermee creëer je dat een professional zich volledig op zijn werk kan richten en zich daarin snel kan ontwikkelen. Daardoor ontstaan duurzame relaties.”

Taal- en kennismatch

„Wij hebben ontdekt dat we met technici uit Zuid-

Afrika een hele goede aansluiting hebben. Met een eerste gesprek al, verstaan wij elkaar goed. Na korte tijd kun je een uitgebreid gesprek voeren waarbij je het technische vakjargon niet hoeft te schuwen. Dat de professional Zuid-Afrikaans spreekt, is voor ons dus wel een voordeel”, zegt Matthy.

uitgangspunt te nemen, hebben we het hele traject in intensieve samenwerking doorlopen. Door die betrokkenheid kun je tijdens het proces blijven finetunen en inspringen op veranderende wensen en nieuwe inzichten. Met de ZuidAfrikaanse kandidaten die vervolgens geschikt leken, zijn gesprekken via teams gevoerd. Voor de gesprekken met de laatste overgebleven kandidaten zijn we samen naar Zuid-Afrika afgereisd. De hechte samenwerking met het bedrijf is wat ons betreft dé sleutel om tot de meest ideale match te komen.”

„Het technisch kennisniveau van hen is vergelijkbaar met afgestudeerden van technische opleidingen in Nederland. Wat zij voor hebben, is dat zij op jonge leeftijd, tijdens hun studie, al veel werkervaring hebben opgedaan. Dat komt door de structuur van hun opleiding die enigszins te vergelijken is met een BBL-opleiding in Nederland. Wat zij ook extra meenemen is een grote mate van zelfstandigheid die voortkomt uit hun culturele omstandigheden. Zuid-Afrikanen verlaten op jonge leeftijd al het ouderlijk huis om de juiste scholing, die vaak honderden kilometers verderop is, te kunnen volgen.”

Door hechte samenwerking betere aansluiting

Toen het grote en internationaal opererende Huhtamaki Fiber Technology een beroep deed op de diensten van Xelvin, besloot Xelvin voor een intensieve aanpak. „Een optimale match van werknemer en werkgever staat garant voor tevredenheid bij alle betrokkenen. In plaats van een lijst met wensen en eisen van het bedrijf als

„De Zuid-Afrikanen die hier komen zijn enorm tevreden. Ze voelen zich hier thuis en ze zijn opgetogen over de mogelijkheid om met de meest geavanceerde techniek te kunnen werken. Ze hebben hier nog meer te winnen dan alleen de ideale baan. ‘Ik kan nauwelijks wennen aan het gevoel van veiligheid’, zei laatst een Zuid-Afrikaan tegen mij. Ze sturen mooie berichten over hun ervaringen naar hun thuisland. Al die berichten helpen ons weer om nieuwe mensen te vinden. Niet alleen techniekuitvoerders, maar ook (lead)engineers, software en hardware ontwikkelaars. Op dit moment hebben we intensief contact met 200 professionele en gedreven technici die klaar staan om het arbeidstekort in Nederland op te vullen.”

www.xelvin.nl

‘Met slimme kennismigratie maak je in de techniek altijd de goede match’

‘Met slimme kennismigratie maak je in de techniek altijd de goede match’

V.l.n.r.: Matthy Veenstra, managing consultant, Marcus Gorter, recruitment consultant en Nick Waterlander, managing consultant

Zeedijk mayonaise