Fecri Âfâk Dergisi 9. Sayı

SELAMLAMA Edebiyat ve Fikriyat Dergisi

fecri âfâk

Sayı: 9

ISSN: 2717-8382

İmtiyaz Sahibi ENES KARADEMİR Yazı İşleri SAMET TEMİR Genel Yayın Yönetmeni MIZRAP GÜLEÇ Yayın Kurulu HAMZA KAPLAN ALPER MUHAMMED DURMAZ BURAK YAZICI Tasarım ALPER MUHAMMED DURMAZ İstişare DOÇ. DR. HALİS DEMİR Son Okuma HİLAL KAYA Basım Merkezi Dk Matbaacılık Yayın Türü Yerel Süreli İletişim www.fecriafakdergisi.com afakdergisi@hotmail.com instagram - twitter /fecriafak whatsapp/05062895744 Fecri Âfâk Dergisi (2013-2021) Ticari amaçlı bir dergi değildir.

Yayınlanmayan yazılar iade edilmez.

Yazılar için telif ücreti ödenmez.

Coca Cola ve Tekbir giyimden reklam almaz. Her hakkı saklıdır.

Yazılı izin olmaksızın içerik kullanılamaz. Fiyakalı dergilerden hazzetmez.

Hiçbir holdinge bağlı değildir.

E d e b i y a t d e r g i raconlarına uymayı taahhüt eder.

Bismillah!

Aylar süren bir aranın ardından matbaa kokusuna ulaşabilmek ne güzel. Okumadan önce bu güzelim dergiyi koklayın. Nefis kokuyor değil mi? Biz mürekkebi, matbaayı ve kitap kokusunu çok seviyoruz. Dijitalleşen dünya onları asla eskitemedi.

Dergimizi hiçbir kuruluş adına çıkarmadık. Gönlümüze göre yazdık ve yayımladık. Ekonomik hedeflerimiz de olmadı. Matbaa borcumuzu aziz bildik. İşte bu sebeple diğer dergilerden bir farkımız oldu. Etiket fiyatımız değil, ideallerimiz ve samimiyetimiz dergimizi kıymetlendirdi.

Edebiyatın ve düşüncenin, insanı onaran/onurlandıran satırlarından sizlere sesleniyoruz. Süslü kapakların ardına saklanan tiraj dergisi olmayı reddettik. Dergimizi sadece biz bile okumuş olsak bundan hoşnutuz. Ne gam!

Yoksa Hazreti Mevlana’nın Mesnevisinin güncel bir nefesini mi taşımaktayız? Pergelimizin bir ucu medeniyetimize sabitken diğer ucuyla da âlemi temaşa ediyor. Her günü yeni bir gün kabul ederek yeni şeyler söylediysek de popülizm çılgınlığından uzakta atlarımızı koşturduk. Harabî değiliz, Harabatî hiç değiliz. Kökü mazide olan âti dersek hatırlanmış oluruz.

Ah, Yahya Kemal! Hep yeni kitapların peşinde olan kişiler henüz okumanın da idrakine erişmiş sayılmazlar. Kitap kurtlarını rahatsız edeceksiniz kardeşim.

Değerli okuyucu. Dostlarımız her ne kadar bilmekteyseler de tekrar ifade etmemizde yarar var. Belirli gün ve haftalar dergisi değiliz. Bizden sadece bir yazar veya konu bağlamında sayıların çıkmasını da beklemeyin. Fakat her sayımızda medeniyet kavramıyla alakalı fikirleri ileriye sürmekteyiz. Bazen mensur olarak bazen de manzum olarak. Bu güzel yürüyüşe bu sayıda da devam ediyoruz. Emeği geçen bütün arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.

Gelecek sayımızda görüşmek dileğiyle, esen kalın!

ENES KARADEMİR

fecri âfâk

İ İĞNE-

NİN EN HÜZÜNLÜ HALİ Doç. Dr. Halis Demir

plik ile bitmeyen muhabbeti diyelim. İğne sert, haşin ve biraz da merhametsiz. İplik yumuşak, esnek ve uyumlu. Bitmeyen bir birliktelik. Demek ki uyum sadece huyu suyu birbiri ile aynı olan iki varlık arasında olmuyor her vakit. Kimi zamanda muhalifler arasında da uyum var. Mesela taş ile su. Milyona varan yıllardır… Kulak versene ne çetin mücadelenin iki tarafı bu iki farklı varlık. Suyun yokuşlardan inerken feryadına bir kulak ver. Nereye koşar? Niçin ahu figan eder? Hangi güzel işe geç kalmıştır? Kalmış mıdır bırakılmış mıdır? Önündeki ufak tefek engelleri çeri çöpü görmez bile. Azim ile. Her bir saniye bir adım daha ilerler. Bir mili metre diyelim. Mili metrenin binde biri diyelim. Kulak vermeyen bu mücadeleyi duyamaz. Bitmeyen bir kavgadır bu. Ne ki bir bakıma da bitmeyen bir sevdadır. Bakmayan bu muhabbeti göremez. Görenedir görene. Köre nedir köle ne?

Su ile taş... Yeryüzünün her bir köşesinde birlikte ne enteresan eserler meydana getirirler.

Eser. Kalıcı şeyler. Biz bunlara coğrafya lisanında çeşitli isimler veririz. Bu su var ya. Bir de hürriyetini elinden alırsan. Onu mesela bir kapalı yere tıkarsan boynunu büker, hali değişir, hastalanır. Taşın hasreti ile bir başka hal alır, kaybolur, fark etmez. Bu mahpus hane geniş olur. Baraj diyelim. Biraz nazlanır su. Şöyle bir ileri geri, yalvarır. Ne olur hürriyetimi almayın.

Beni taşımdan toprağımdan koparmayın. Sonra çaresiz kalır.

Bir bak, şöyle koskoca barajların yanına var ki ne biçim göz yaşı döküyor. Yeri göğü inletiyor Atatürk Barajı. Bu kadarı

da fazla hocam. Vallahi uçuyorsun. Görebilene aşk olsun.

Olsun kardeşim. Bu konuyu bir miktar incelemişliğimiz var. Git coğrafya uzmanlarına sor. Sor ki sana baraja tıkılmış bir suyun başına neler gelir anlatıversinler. Sen koskoca bir su serveti biriktirmenin kibri ile bakadur.

Su işte bu hasret işte bu esarete işte bu gurbet ile elbette bir şeyler yapar. Önce çevresinin doğal yapısını tahrip eder. Esnek diye yumuşak diye dert değil diye.

Ne aldanırsın. Haydi Nil’e soralım. Haydi Dicle’ye soralım.

Haydi Kızılırmak’a soralım. Ben sordum. Sordum ve üzüldüm.

Bu hasret kardeşlerden birisi bana dedi ki. Burada dedi. Bana zincir vurabilirsiniz. İçimizdeki vahşeti kim durdurabilir. Lakin dedi. Ben de mesela buradaki türlerden bazılarını azaltırım.

Azaltırım şifa yerine başka neticeler çıkar. Hemen bir coğrafya hocasına sordum. Hocam dedim. Böyle böyle. Bu doğru mu.

Bir üç kâğıda gelmeyelim. Evet dedi. Doğrudur. Lakin eksiği vardır. Şöyle ki. Sosyal olaydır bu. Birden çok sebep ile izah edilir. Mesela bu su birikince yavaş yavaş temizleme ve temizlenme özelliğini kaybeder.

Bu deha hastalık üretir. Önce bazı canlılar bu kalabalıkta ezilir gider. Telef olur. Allah Allah dedim. Zekât gibi mi. Birikiyor ve kirleniyor. Sonra dağıtmak gerekiyor. Dağıt ve temizle. Kızılırmak’tan geçiyordum ki. Bir kafile geçti. Hissettim aheste gidişlerden. Kenara geçtim hemen. Edeptendir. Yola hücuma ne hacet. Paşaya kelle mi götürüyoruz sanki. Gideceğimiz yere iki dakika geç varsak kim küser kim kaygılanır. Bu gelin alayındaki gelinin birden yaş-

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

3

fecri âfâk

mağı düşmesin mi. Şimdi bir ihtilaf çıkacak. Bir kısmı düşsün diyecek. Bir kısmı düşmesin diyecek. Bir üçüncü gruba geliyorum. Ya hocam bu ne kafadır Allah lillah aşkına hala yaşmak takan gelin mi var. Ben gördüm. Size fotoğrafını bile gönderebilirim. Siz tartışadurun. Gelinin gözünden iki damla yaş düştü. Su suyu çekti. Kızılırmak birden heyecanlandı. Kafile hızla geçti köprüyü.

Su hayattır. Suya müdahale iyilik getirmez. Su toprak ile böcek ile taş ile kaya ile hemhal olmalıdır. Suyun tabii hali budur. Iğne ile ipliğe benzer bir başka ikili de gül ile bülbüldür. Gül gül dedi.

Bülbül güle. Yani sen gül dedin diye mi gülecek a benim gözüm. Zavallı aşığım. Çaresiz sanatkârım. İstediğin kadar dil dök. Gece gündüz. Nameler diz. Olmadı kahrından harap ol. Bitap ol.

Gülmez. Vallahi gülmez. Uslan artık deli bülbül.

Bak geçip gidiyor ömür. Divane bülbül. Sanki beni dinleyecek. Sanki feryadıma kulak verecek.

Sanki hüzünlü nameler şen şakrak bir coşkuya dönecek. Bülbül yaslıdır. Kafeslerde beslidir. Bir yaralı gönülden daha bir dertlidir. Altın imiş kafesi. İnci mercan imiş su tası. Aç değil imiş. Susuz değil imiş. Ne çare. Şöyle bir kırlara açılmak var.

Bir gül dalına konmak var. Canı yanacak. Narin ayakları kanayacak. Izdırab çekecek. Varsın çeksin. O güldür. Bu da hasreti biten bülbül. Gülün kahır da hoş lütfu da hoş. İlahi gülü bülbülden ayırma diye nice ak sakallı dervişan seherlerde inilerler. Tekke köşelerinde bülbüle dert taş olurlar. Ben kimi zaman fark edemem. Kim kime destek olur. Kim kimin namesine güç katar. Ses verir. İğne ile iplik bahsi asıl konu. Demem o ki. Kâinat sonrasındaki her bir birlikteliğin bir hüzünlü bir çok diyelim yanı var. Biraz da mutlu. Bir mücadeledir bu. İğne ile ipliğin muhabbeti. Ne işkencedir bu. İğnenin yaptıkları. Bir Allah bilir tamamını.

Bir de hatun kişiler. Şimdi her evden bir maharetli hanım alsak. Ellerine birer ip birer iğne. Sonra makul bir ortamda gıybetten uzak olacak kadar buna sosyal helal konuşma mesafesi diyelim otursalar. Her biri bir başka el işi ortaya çıkarır. Öyledir. Kadınlar ikiye ayrılır. Maharetlerini ortaya koyanlar. Maharetlerini kendi günlerinden bile gizleyenler. Ketum olmak her daim kötü bir haslettir. Cömert olmak insanı güzelleştirir. İnsan zaten bizatihi güzeldir. İğne ve kardeşleri. Hocam ya bu inne ve kardeşleri olmayacak mı. Ya da kane ve kardeşleri. Yok yooook. İğne diyorum. Dikiş iğnesi. Toplu iğne. Yorgan iğnesi. Hemşirenin 4

iğnesi. Bir dakika. Kardeşim hemşirem. Burada bir kullanım hatası oldu hocam. Kardeşim dur biraz. Allah aşkına sana uzattığım bu kol var ya. İyi bak. Bir daha bak. Sıradan geldim fakat.

Sıradan bir kol değildir. İşte o kol ile ben birçok iş yapmaktayım. Görüyorum ki siz hanımefendi eliniz şırıngada gözünüz oyun-aş-da. Aşı geçelim.

Benim bu mübarek kolum şöyle bir horon tepecek kadar geniş bir zemin değil. Nedir bu. Her defasında damarımı kaybediyorsunuz. MTA’nın maden ocaklarına benzedi beceriksizliğiniz sayesinde kollarım. Sizi gönüllere şikâyet ediyorum.

Hemşire bana hemen resmi gösterdi. Elini ağzına göstererek sus işareti yaptı. Güçlü idi. Hala iğne elinde idi. İnceden inceden. İğne iplik ile bir muhabbete durur. Aylar geçer bir masa örtüsü olarak döner iplik. Bir başka kimlik ile. Biz buna sabır deriz. Biz buna beceri deriz. Biz buna azim deriz. Kim bilir Fatma gelin o iğne darbeleri ile ne anlatır. Kim bilir. Allah bilir. Amenna. İğne her daim sanat icra etmez ki. Bazen de ihtiyaç görür.

Bir çuvalı döker. Rakibi iplik ilen büyürler. Koskoca olurlar. Biraz hoyrat biraz iri biraz da cüsseli diyelim. Bu iğne ipliğe ne çileler çektirir. Gönlünü deler geçer. Birader berikinde ses yok seda yok.

Sadece hüzünlü bir sessizlik var. Ne feryadu figanı yeri göğü inleten bülbülün avazı. Sanırsın ki gül bunun hasreti ile yanmaktadır. Kavrulmaktadır da. Al yanakları pare pare dökülmektedir. Hey şaşkın dedim. Sen böyle kendini paralıyorsun ya.

Gülün umurunda mı. Olsun dedi. Ben dert ile hoşum. El çek ey tabip dedi. Derdim bana derman imiş. Hocam allah aşkına yani bir de bülbül ile konuştunuz ya. Biraz Yunus okuduk. Biraz ilahi söyledik. Ilk mektepte bir dalda iki kiraz türküsünü hoca zorla bize ezberletti. Yani bizimki çöp tenekesi değildir elbette. Herkeste olan gönül bizde de vardır. Demem o ki feryada ne hacet. Sessiz olmalı biraz. Hüznünü içine atmalı. Modern insan biraz bülbül gibi. Önüne gelene halini arz ediyor. Çare gelmez ağlamaktan. Sadece ifşa oluyor. Sadece çaresizlik katsayısı yükseliyor. Sadece.

Ele ne geçiyor ki. Yine hasret yine gurbet. Gurbet evet. Şair diyor ki ben gurbette değilim gurbet benim içimde. Bu iplik ile iğnenin bir bitmeyen kıssasıdır. Bir gün bir orloncunun önünden geçersen. Biraz dur. Bir bak. Sonra bir el işi mağazasını düşün. İşte orada o canım işlemlerde delik deşik olmuş. Gönlü yaralı kişiler durmaktadır. Gönül işi el sanatları. Pazarlık yapmadan al hemen.

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

ÖRSELENMİŞ BİR KIRIKLIĞIN SESİ: AHMET HAŞİM Sefa Toprak

“Melâli anlamayan nesle aşina değiliz.” diyen bir şairin sesinde duyacağımız ilk izlenim yalnızlık olacaktır. Bu öylesine bir yalnızlıktır ki çocuk yaşta kaybettiği annesinden kalan yalnızlığın yanında okuması için Bağdat’tan İstanbul’a gönderilişiyle katmerleşen bir yalnızlıktır bu.

Galatasaray Lisesi gibi bir muhitte henüz daha Türkçeyi bile yeni yeni öğrenirken Arap Haşim olarak ötelenmekten gelen bir yalnızlık ki daha sonrasında şiirleri ve yazıları ile tanınmışken bile hep bir arkada bırakılmanın verdiği bir yalnızlık. Bu yalnızlıkta, âteş doludur tutma yanarsın, deyişinde gizlidir, örselenmiş bir kırıklığın sesi.

Ahmet Haşim, kendi deyimi ile aklının beğendiğini ruhunun ekseriyetle beğenmediği adam.

Bizim öyle ya da böyle bir şekilde fazla da üzerinde durmadığımız adam. Yaşarken de pek farklı olmayarak öldükten sonra da ismi zor anılan bir adam. İlginçtir, Birinci Dünya Savaşı zamanında çağdaşları gibi Jön Türk olarak yurtdışına kaçmayıp ve ya devletine isyan bayrağı çekmeyip gönüllü olarak Çanakkale Cephesi’nde savaşa katılmış olmasına rağmen, sanki bu millete ve vatana ait değilmiş gibi Arap Haşim olarak alaya alınan bir adam. Günümüzde bizlere çirkinliğinden dolayı utanç duyduğu için insan içine çıkmayan ve ya sadece geceleri dışarı çıktığı iddia edilen bir adam.

Evet, aslında Haşim’in hayatında ve sanatında gecelerin ayrı bir yeri vardır. Bununla birlikte gece onun şiirinde yanına mehtabı, serin bir ırmak akıntısını, tatlı bir gece yolculuğunu, derin çocukluk hatıralarını ve bir de annesini çağırır. Çünkü Ha-

şim’in hasta olan annesi gündüz sıcağında dışarı çıkamadığı için ancak geceleri dışarı çıkmaktadır. Ve hemen her gece Haşim ile birlikte nehir etrafında gece gezintileri yapmaktadır. Bu gezintiler ve annesinin vefatı onun hayatında unutulmaz derin izler bırakır ve aynı zamanda da onun sanatının ve şiirinin değişmez unsurları haline gelir: gece, ay ışığı, kızıl akşamlar, sararmış sular, tunca dönmüş mermerler…

Halkın üzerinde dalgalananın yine halkın müşterek ve samimi sesinin olmasını isteyen Ahmet Haşim, kendini “ben alelade bir insanım” diye tarif etmiş ve sanatı milletin müşterek mahsulü olarak görmekten geri durmamıştır.

Devrinde yapılagelen Osmanlının kültür ve medeniyet algısında redd-i miras vaveylasına kapılmadan kozmopolit bir edebiyat anlayışına mukabil yerli samimi terennümleri tercih etmiştir. Öyle ki etraflarında son zamanlarda birçok dâhinin peyda olduğunu fakat her ne hikmetse bir tek dâhiyâne eserin bulunmadığını söylemesi aslında geleneğin reddedilmesinin çözüm olmayacağını ve içine düştükleri tezadı dile getirmektedir. Fazlaca bir Avrupalılıktan hoşlanmayan Haşim, bazen Anadolu türkülerini dinlerken nâmütenahî bir haz duyduğunu ve bunlardan aldığı hazzı da Servet-i Fünun edebiyatına tercih etmekte tereddüt etmeyeceğini açıkça söylemiş birisidir. Şinasi’den önce ve Şinasi’den sonra olarak yeni bir ayrımla ayrılan yeni-eski edebiyat tartışmalarında Ahmet Haşim Divan Edebiyatını yapay, suni ve taklit olarak görenlere karşı, Tanzimat Edebiyatını Divan edebiyatın-

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

5

fecri âfâk

dan daha suni ve samimiyetsiz görmüştür. Elbette ikisi de taklidî bir edebiyattır fakat Divan Edebiyatının yapmış olduğu edebiyat şarkın taklididir.

Yani bir şekilde ruh bütünlüğü oluşturduğumuz Arap ve Acem taklididir. Fakat bu salt bir taklit olarak kalmamış Osmanlı üdebası bu Arap ve Acem edebiyatına kendi yerel şeklini vererek yeniden yoğurup şekillendirmesini bilmiştir. Hâsılı Türk-Arap-Acem sentezi doğmuştur. Zaten Osmanlı toplum yapısının temelinde bu üç unsurun yapı taşı etkisi gördüğü şüphe götürmemektedir.

Bu birbirine geçmiş üç renk, çinisinden nakşina, mimarisinden hattına ve musikisine kadar hayatın her noktasına sirayet etmiştir. Onun içindir ki Divan şiiri daha sıcak ve samimidir. Fakat Tanzimat şiirinde ise tamamen taban tabana zıt bir dünya algısının oluştuğu Batı medeniyetine ait unsurlar Doğu yaşantısına eklenmeye çalışılmıştır. Osmanlı toplumu samimi ve âdâbperver adamlardı. Adetlerine göre elbiseleri, zevklerine göre hayat ve muaşeretleri vardı. Fakat Batının soluğu bütün bu samimiyete tamamen yabancıydı. Onun içindir ki bizim bir türlü dindiremediğimiz huzursuzluğumuz ve medeniyet krizimiz Tanzimat ile birlikte bir baş ağrısı gibi başladı.

Ahmet Haşim’in Müslüman Saati yazısını okuduğumda onun medeniyetimizin değer yargılarının taşıdığı manayı kullandığı eşyaya nasıl sirayet ettiğini anlattığını görmüştüm. Günü 24 saatlik mesai dilimine bölen Batı’ya nispet hayatını itikadının getirisi olarak 5 vakit olarak tayin eden Müslüman toplumunun zamanı, taksimi ve hesabı da elbette taşıdığı manaya hizmet için olmaktadır.

Bunun yanında Haşim’in Frankfurt Seyahatnamesi ile birlikte Dergah yayınları tarafından yayımlanan Mektuplarını ve Mülakatlarını da okuduğumda aslında ömrünü bir âteşîn olarak tarif etmiş bu kişinin ruhunun inceliklerine ve kırıklıklarına da şahit olunmakta. Yahya Kemal’e yazdığı bir mektup bunun en güzel bir örneği.

Yakın arkadaş olan bu ikilinin arasında sık sık husumetler ve kırgınlıklar olmuştur. Ama Haşim’in mektubundaki hitabı ve kurduğu cümlelere baktığımızda derin bir saygı ve muhabbet göze çarpmaktadır. “Bilirim, hayatında beni bir dakika

te olmasına rağmen yine de kendisinin hak ettiği itibarı görmediğini hazin bir dille ifade ediyor.

Yazdığı mektuplarda ve verdiği mülakatlarda Haşim’in birçok konudaki görüşünü bulmak mümkündür. Örneğin şairin Milli Edebiyat sorunsalı hakkındaki görüşlerini Ruşen Eşref Ünaydın’a verdiği bir mülakatta görebiliyoruz. Türkçede milli, gayri milli bir edebiyat ayrımı yapılabilir mi meselesinde Ahmet Haşim, yeni bir milli şiirin icadını pek lüzumlu görmez zaten bizim milli duygularımızı ifade eden hal-i hazırda bir edebiyatımızın olduğunu düşünür. Bu edebiyatı da bizzat halkın kendisi oluşturmuştur. Bu öyle doğal bir edebiyattır ki bütün kalem erbabı bir araya gelse “halka ait olan o kudsi sazın tel-

lerinden gülünç olmayan bir ses çıkartamazlar.”

sevmedin, bir dakika bana dost sıfatını tamamen vermedin. Ben bunu bilerek dostun oldum ve hala dostunum çünkü biliyorum ki ruhun benim ruhumun cinsindendir.” Kendisini ruh ikizi olarak tarif ettiği Yahya Kemal ile uzunca müddet birlik6

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

KİTAP, İNSAN VE AHLAK PROBLEMİ Hamza Kaplan

K

itap ve insan arasındaki ilişki, ilk insanın yeryüzüne adım atmasıyla başlar. Yaşlı dünyamızın ilk muallimi olan Hz. Adem’e, Alim olan muallimlerin muallimi Allah tarafından, meleklerin dahi bilmediği isimler öğretilmiştir. İnsanlığın ilk muallimi Hz. Adem, 10 sayfalık ilahi emrin kendisine nâzil olmasıyla, insanlık tarihinin ilk inkişaf aksiyonunu başlatmıştır.

Sanat, kültür, edebiyat, mimari, hukuk ve daha nice eşsiz alanın temelleri bu dönemde atılmıştır.

Bundan mütevellit yazılan her kitap ve medeniyet binasına konulan her bir tuğla, Hz. Adem’in suhufuna bir teşekkür borçludur aslında. Çünkü onunla atılmaya başlamıştır, medeniyetin ilk basamakları. Hz. Adem’e öğretilen muhtelif isimler arasında, “kitap, insan, ahlak” gibi isimler de vardı ve bu üç kelime birbirine mükemmel bir şekilde yakışmış ve yapışmış vaziyette muazzam bir tablo olarak karşımızda durmaktadır. İnsanları kendisini tanımaya ve kulluğa davet eden Hazreti Kur’an, tüm kitapların annesi olmaya namzettir. Dolayısıyla “Ümmü’l Kitaptan” süt içmeyen hiçbir kitap, tam manasıyla vitamin alamayacağı için sağlıklı büyüyemez ve kendisinden beslenmeye çalışan insanlara, kamil manada sağlıklı vitaminler

aktaramaz. Kitap, insana ahlak aydınlığını gösteren bir lambadır. Hüner pirize basabilmekte gizlidir. Yine kitap, çığ düşmüş, karlar altında kalarak yolunu kaybetmişlere iz gösteren bir pusula gibidir. Mesele elimizdeki pusulayla kutup yıldızını bulabilmektedir. Zira sisli havada pusula hiçbir işe yaramayacaktır, aslolan kutup yıldızıdır. Kitaplar pusula, Kur’an ise kutup yıldızıdır. Elimizdeki pusula yani okuduğumuz kitaplar, kutup yıldızını yani Kur’anı remz etmediği müddetçe, yolumuzu bulabilmemiz muhal olacaktır. Kısaca kitap, duymasını bilene sayhası dinmez Davudî bir hitaptır.

Canlı yahut câmidât (cansız) varlıklar gibi, kitaplar da Allah’ın kulu mesabesindedir. İnsanlar arasında kulların takvaya nazaran dereceleri olduğu gibi, kitaplar arasında da bu sınıflandırma mevcuttur. Kitapların da tıpkı insanlar gibi ibadet edenleri ve isyan edenleri bulunur. Bu noktada teşbihte hata olmaz kaidesince, hakkı haykıran kitaplar takvalı birer mümin iken, hakkı inkar edenler ise günahkarlar sınıfına dahil olurlar. Kitapların, havass-ı selime dediğimiz muşahhas yönü sorumluluktan uzakken, vermiş oldukları mesajlar ve fikirsel yönleriyle Allah’a karşı sorumludurlar. Bundan mütevellit madde planında masum, mana planında ise ince bir hesabın muhatabıdırlar. Nice kitaplar vardır, her sayfası bir kitap gibidir. Bunun tam zıddı olarak yine nice kitaplar da vardır ki, tamamı bir sayfa dahi değildir.

Hülâsa olarak, hakikatin eşsiz ve gür sayhasını haykırabilen her kitap mümindir diyebiliriz.

Aynı zamanda her kitap bir in-

san, her insan da bir kitaptır.

Tıpkı kâinatın âlem-i ekber, insanın da âlem-i asgar oluşu gibi. İnsanlar ve kitaplar birbirine çok benzedikleri gibi, birbirinden ayrılan yönleri de vardır. Bu noktada en belirgin farkın gösteriş olduğunu söyleyebiliriz.

Merhum Cemil Meriç, kitaptaki insanları sokaktaki insanlardan çok sevdiğini beyan ederken, samimiyetin ulvi levhasını çizmiş ve riyadan uzak kalmamız gerektiğini veciz olarak ifade etmiştir. Mülahazalarımızı tefekkür boyutuyla idrak edecek olursak şu soru ve sorun ile karşı karşıya kalıyoruz. Farz-ı muhal, kitaplar canlı olsaydı, henüz tanımadığı, içini bilmediği, tanışıp dostluk kurmadığı bir insanla, fotoğraf çekinip sosyal medya da paylaşır mıydı? İnsanlar, dostları olan kitaplarla elbette fotoğraf çekinip sosyal medya da paylaşabilirler, bu gayet normaldir. Tabi kitapların birer manzara portresi olmadığının da bilincinde olmak kaydıyla. Anlatmak istediğimiz esas problem; tanımadığı, bilmediği, uhuvvet bağı oluşturup zaman geçirmediği, daha net bir ifade ile insanların “okumadığı ve okumayacağı” kitaplarla bu eylemi gerçekleştirmesidir.

Böyle bir durumun neticesinde “kitap, insan, ahlak” denklemi bozulacak ve kamil insan olma yolunda mesafe katetmemiz de bir hayli zorlaşacaktır.

Sonuç olarak, kitaplarla “YALNIZCA” fotoğraf çekinmek kişiyi bilge yapmayacağı gibi, kütüphanelerde “YALNIZCA” poz vermek için bulunmak da kişiyi alim yapmayacaktır. Ne mutlu “kitap, insan ve ahlak” denklemini bozmadan yaşamanın gayretinde olabilenlere!

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

7

fecri âfâk

LİMONLU SU Hilal Kaya

S

edenler ölebilir mi ki? Ne zaman ki kadın unutur çiçeklerin hatırlattıklarını, işte o zaman kaybeder çiçekler gerçekten hayatlarını. “Bir çiçeğin ömrü, son hatıra

kokusunu kaybedene kadardır.”

“Peki, benim ömrüm ne kadar?” diye düşündü kadın.

Aklından geçen düşünce kendisini gülümsetti. Sonra düşüncesinde sorusunu düzeltti; “Peki

benim ömrüm ne kadardı?” Öldüğü günü hatırlıyordu. Susuz kalmış bir limona, dalından koparılmış bir papatyaya ne zaman dönüştüğünü biliyordu. Ölümünü, saniye saniye hissetmiş, can vermenin ne kadar acı verici olduğunu bizzat yaşamıştı. “En zoru da öldükten sonra

ürahiye uzandı, cam bardağına su doldurdu. İçinde bulunduğu kabın şeklini alan su, yarenlik ettiği limonun da kokusunu almıştı.

Suyun üstünde nazlı nazlı sü- yaşamak zorunda kalmaktı.” zülen limon parçasına baktı.

Gripken yemek yemek gibi bir “Limon bile yareniyle daha gü- şeydi, öldükten sonra yaşamak. zeldi sanki. Kokusu daha fe- Tadı yok, tuzu yoktu hiçbir şerahlatıcı, rengi daha parlak… yin. Renkler kaybolmuş gibiydi.

Yalnızlık sadece kendisine ya- Güneşin sarısı, papatyaların bekışıyordu demek ki. Şimdi bi- yazı, gözlerinin elası, gelinciğin razdan suyu içse, bitirse ya da kırmızısı, denizin mavisi griye başka bir yere döküverse… Li- dönmüştü sanki. Yağmurdan monun kokusu ne kadar daya- sonraki toprak, kahvaltıdaki nabilirdi ki tek başına? Ya par- çilek reçeli, pazardaki simit, fılaklığı, o ne kadar dayanabilirdi rının önündeki kaldırım, bahsusuzluğa? Su olmadan, ferah çedeki çam… Hepsi kokusunu ve güzel kalabilir miydi? İnsan- yitirmişti. Kuşlar cıvıldaşmayı, lara hoşluk katabilir miydi?” çocuklar kahkaha atmayı, anKadın bir bardak limonlu neler masallar okumayı, nineler suya bakarken bunları geçir- dualar etmeyi, babalar türkü çıdi aklından farkında olmadan. ğırmayı unutmuştu. Hava artık Masasının üzerindeki vazoda ne soğuk ne sıcaktı. Toprak artık kurumuş çiçekler yaşıyordu. ne sert ne yumuşaktı. Ölünce te“Kim bilir ne zaman koparıl- ker teker yok olmuştu duyuları. mışlardı dallarından, ayrılmış- Peki, ne olmuştu? lardı topraklarından… Kim Öldüğünden beri her gün, her bilir ne kadar olmuştu canlılık- sabah cansız uyanırdı hayata. larını yitireli, kupkuru dala dö- Hiçbir şey yapmaz, sadece hayanüşeli. Ama yaşıyorlardı işte.” tının belirli zamanlarını bir film Onları seven kuru yapraklarına izler gibi, baştan sonra canlanöpücükler konduran kadının dırırdı zihninde. Bazen fotoğraf zihnindeki anılarda canlıydılar. albümlerinden seyre dalardı o Bir anı ölmeden, o anıya eşlik yılları, bazen de eski videolar8

dan. Hep aynı tarihe gelince dururdu zaman. Hep aynı yılın, aynı ayının, aynı gününde kapatırdı düşüncelerindeki ışıkları.

Anılarını daha ileriye sarmaz, o tarihten daha ilerisine gitmezdi. Zihninde ve anılarında gidemediği o gün, öldüğü gündü.

Yine bir gün akşam çökmüştü. Limon tadı gelmeyen limonlu suyunu bir dikişte içti.

Kuruyan yaprakları masaya dökülmüş kokusuz papatyaları kokladı. Sesi kısık olduğu için çalmayan radyoyu kapattı.

Kapısı sımsıkı kapalı bir odaya gitmek için ayağa kalktı.

Kadın, odaya girince sanki bütün hisleri geri geldi. Bütün duvarları fotoğraflarla dolu bu oda, ne kadar da hayat doluydu! Her fotoğraftan başka bir hatıranın kahkahası, kokusu, tadı, hissi geliyordu. Gözlerinden akan yaşlara ve yüreğindeki karanlığa rağmen rengarenk kareler görüyordu. Birazdan hepsinin yok olacağını bile bile, gördüğü ve hissettiği her şeyi içine çekmek istiyordu. Duvardaki, iki kişinin gülümsediği fotoğrafı titreyen elleriyle aldı. Fotoğraf camının yansımasında ağlayan yüzünü gördü. Hem fotoğrafta hem camdaki yansımada kendi yüzü, kendi ela gözleri vardı.

Fotoğrafta dünyanın en mutlu kadını, yansıma da ise dünyanın en kederli insanı vardı. Fotoğraf karesinde canlı, yansımada ise cansız bir insandı. “Tam

tersi olması gerekmez miydi?”

Çerçevenin içinde kendisine gülümseyen diğer yüze baktı. Eskimiş bir yandı bandına sarılı işaret parmağıyla o yüzü okşamaya başladı.

“Ah canım…

Canımın

yongası…

Benim hayatım senin hayatın kadardı.”

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

İLAHÎ OLANIN KARŞISINDA MODERNİZMİN BEŞ İLKESİ Alper Muhammed Durmaz

1. İlke: Maddecilik (Materyalizm); özü itibariyle varlığı görülebilir olanla sınırlamak ve insanın varlığını maddeye mahkûm etmektir. Modernizmin kabul ettiği iddiaya göre, varlığın kaynağı madde ve enerjidir. Beş duyu ile algılanamayan tüm kavram ve olgulara ek olarak bu kavram ve olguların ait olduğu sahalar modernizmin çizdiği çerçeve dışında kalarak yok sayılır. Bu anlamda aklî ilimler olarak ifade edebileceğimiz bilimsel veriler esas kabul edilirken naklî ilimler -deney ve gözlem ile tespiti mümkün olmayıp ancak ilahî iradenin işaretiyle anlaşılması ve öğrenilmesi mümkün olan ilimler- modernizmin maddeci düşünce sisteminde kendine yer bulamaz. Binaenaleyh modern düşünce hiçbir metafizik fenomeni kabul etmemektedir.

Kendisini rasyonel bir maddeci anlayış temeline oturtan modernizmin, metafizik fenomenleri tasfiyesi esas itibariyle ilahî olanın evrenden tasfiye edilmesi anlamını taşımaktadır.

Modern düşüncede, ilahî olanın tasfiyesinden doğan boşluğu dolduran ve kendisinden daha üstün, daha güçlü bir varlığa sığınma güdüsüyle doğan insanın inanma ihtiyacını karşılayan ise “bilim” ve “akıl”dır. Bu iki kavram ilahî iradenin müştereği hatta retçisi olarak görülür. İlahî olanın karşısında akla ve bilime olan inanç itikadî bir hal alırken modern dünyada tanrısallıklarını ilan eden bu kavramlar, maddeci dünya görüşünün iki temel sütunu olarak insanlığın karşısına dikilmiş, taştan ve ağaçtan olmayan iki büyük puttur artık. Modern çağın putlarıdır onlar ve modern

çağın putları zihinlerdedir…

Bu durumu, orta dünyada din tarafından aforoz edilen bilimin, yeni dünyada dinden aldığı bir intikam olarak okumak da mümkündür. Öyle ki bu intikam, yeni dünyada yeni tanrıların bilim ve akıl olduğu iddiasını taşımakla beraber her gün kendisine yeni müntesipler de bulmakta ve karşısına çıkan her türlü fikir ve düşünceyi bir ejderha edasıyla yakıp yok etmektedir.

2. İlke: Belirlenimcilik (Determinizm); evrende geçekleşen tüm olayların, daha önce gerçekleşmiş olayların zorunlu sonucu olduğunu ve şu an ki olayların ise daha sonra gerçekleşecek olayların zorunlu sebebi olacağı iddiasında bulunan düşünce sisteminin adıdır. Yani evrenin işleyişinin fiziksel, biyolojik, kimyasal vb. yasalarla belirlendiğini ve bu yasaların içerdiği sebep-sonuç ilişkisinin zorunluluğu tezini savunur.

Evrende gerçekleşen her olayın daha önceden ortaya çıkmış bir sebebinin varlığı zorunludur.

Sebep ve sonuçlarıyla evren kendi içerisinde bir bütündür, evren üstü bir müdahaleye ise yer yoktur. Bu nedenle belirlenimci düşüncede, var olan sebep-sonuç ilişkisini değiştirecek ya da bozacak fizik ötesi, doğa üstü ve mucizevî fenomenlerden bahsedilemeyeceği gibi bu kuvvetlerin evrene etkisinden de bahsetmek mümkün değildir. Bu durumun tam karşılığı ise deneysel belirlenimciliktir ki pozitif bilimler, deneysel belirlenimciliğin bir sonucu olup ortaya koyduğu kurallar yasa hükmündedir. Bu da bize belirlenimci düşüncenin, bilimin tanrısallığının ortak kabul etmezliğini iddia ederken evren

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

9

fecri âfâk

üstü bir ilah tezini de reddettiğini gösteriyor. Evrenin işleyişinde muhakkak bir sebep-sonuç ilişkisi -sünnetu’l-lah- vardır ancak evrenin kendi sebep ve sonuçlarını doğurduğu iddiası ile başka bir kuvvete muhtaç olmadığı tezi, onu tanrısal bir konuma yükseltirken yegâne gerçekliğin evren, tabiat ve bilim olduğu fikrini öncelemektedir.

3. İlke: Dünyacı Düşünce (Sekülerizm); Modernizmin temel ilkelerinden biri olan dünyevileşme özünde dinin dönüştürülmesini -evren dışı ilah anlayışı yerine evren içi ilah anlayışının, geleneksel dinin yerine ise modernizmin dini olan bilim ve aklın ikame edilmesi- ve kutsal olandan uzaklaşmayı barındırmaktadır. Modernizmin doğasında anti geleneksellik vardır.

Burada gelenek ile kastetmek istediğimiz şey adet, alışkanlık, kültür ve motiflerin bir kuşaktan diğerine aktarımı olmayıp ilahî iradenin indirmiş olduğu ilke ve hükümlerin farklı zaman ve mekanlarda ameli ve fikri pratiklerimize uygulanış biçimleridir.

Dolayısıyla modernizm doğası gereği ilahî olanın karşısındadır.

Dinin dönüştürülmesi ise insan zihni ve eylemleri üzerindeki ilahî irade ile metafizik denetimin kırılmasını amaç edinir.

Yönetimde, hukukta, eğitimde, bilim, sanat ve edebiyatta -kamu hayatının tüm sahalarında- ilahî olandan kopmayı hedefler. Binaenaleyh modern insan, bir yönüyle kutsal olandan uzaklaşmış, ilahî olanla bağlarını koparmış insandır.

Dilimizde “dünyacı düşünce”, “dünyacılık” ya da “dünyevileşme” olarak ifade edilebilir olan bu kavram, esasen varlık ve bilgi anlayışının ilahî şuur 10

ve iradeden koparılarak beşerî şuur ve irade temelinde yeniden kurgulanmasını öngörmektedir. Dolayısıyla dünyacı düşüncede varlık ve bilgi üzerindeki ilahî irade reddedilerek bunların tanım ve amaçlarının belirlenmesi beşerî iradeye tevdî edilir. Bu ise mutlak var ile var eden arasındaki bağın koparılması demektir. İlahî iradenin bireysel ve kamusal alandaki teşrî yetkisinin (kural koyma) saf dışı edilmesi, varlık ve bilgiyi yeniden tanımlayacak beşerî iradeyi hâkim kılmaktadır.

Beşerî iradenin kontrol ettiği bir düşünce sistemi ise kendi kurallarını kanunlaştıracaktır.

4. İlke: Bireycilik; “Bireyin kendine özgü olan” ya da

“bireyi diğerlerinden farklılaştıran” maddî ve manevî

unsurların aidiyet duygusuyla müşahhaslaşmış halidir. İlahî irade, ilk insanın yeryüzüne indirilmesiyle beraber varlığını bildirerek evrene, insana ve topluma dair soruları, göndermiş olduğu elçileri aracılığıyla cevaplandırarak insanoğlunun evren, insan ve toplum görüşünü bir mana çatısı altında birleştirmiş, parçalanmanın, ayrışmanın ve farklılaşmanın önüne geçmiştir. Ne zaman bu anlamda bir farklılaşma ve merkezden uzaklaşma vuku bulsa, ilahî hakikatler yeniden farklı ağızlardan hatırlatılmış, evrene, insana ve topluma dair farklılaşan bakışlar ilahî bir çizgiye çekilmiştir. Ta ki ilahî irade ve şuurun beşerî irade üzerindeki hakimiyeti dünyacı düşünce ile sonlandırılıncaya kadar. Bu noktandan sonra insanoğlunun varoluşsal sorunları ve beşerî pratikleri karşısındaki sorulara verilen cevaplar kökten fark-

lılaşmış ve bütüncül yaklaşım yerini birbirini reddeden ayrışmacı fikirlere bırakmıştır.

Aklın tanrısallığına boyun eğmiş olan modern insan, karşılaştığı sorun ve sorulara aradığı çözüm ve verdiği cevaplar ile bir diğerinden ayrışarak farklılaşmış ve mutlak hakikat iddiasında bulunmuştur. Bu durum ise aklın tanrısallığının dünyevileşmiş zihinlerde ortaya çıkardığı kaçınılmaz bir sonuçtur.

Modern dünyanın bu kaçınıl(a) maz sonucu, kitle iletişim araçları, basın yayın organları, dizi, sinema ve reklam filmleri hatta roman ve öyküler aracılığıyla kendini meşrulaştırılmıştır.

Kamu hayatımızdaki biz kimliği yerine ben egosunu inşa eden tanrısal akıl da bir süre sonra kırılmalar yaşayarak kendi ile çelişkiye düşmüş nihayetinde şüphe ve şüphenin mutlakiyeti üzerinde karar kılmıştır. İnsan aklını merkeze alan ve bilimcilik hastalığına tutulmuş modern insanın bir çıkmazıdır bu.

Artık her modern insan, kendi değer yargılarının belirleyicisidir.

5. İlke: Anamalcılık (Kapitalizm); Teknik tabiri ile üretim araçlarının özel mülkiyete dayalı olarak kâr amacıyla üretim yaptığı ekonomik sistemin adıdır. Yani bir anamala ya da sermayeye sahip olan kişilerin, kendi üretim araçlarını tesis etmeleri ve çıktılarının fiyat, yatırım, dağıtım gibi tüm üretim faktörlerini anamal sahiplerinin belirlemesini ihtiva eden bireysel girişime dayalı ekonomik bir düzendir. Bireysel girişimler devletler eliyle desteklenirken -ne kadar çok bireysel girişim o kadar çok vergi kaynağı- fiyat, kalite kontrolü ise serbest piyasa ekonomisinin

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

bir getirisi olarak göz ardı edilmektedir. Varlık anlayışını madde ile sınırlamış, beşerî iradenin hâkim olduğu, bireyciliğe teslim olmuş kişi ve toplumların üretim ve tüketim zincirini ifade eden bir kavram olarak anamalcılık, üretici ve tüketici cephesiyle iki farklı biçimde ele alınabilir. Üretici, en az maliyet ve iş gücü ile maksimum performans elde etmek için düzenek kurar. Birim zamanda ne kadar çok üretim sağlanırsa kâr da o oranda artacaktır. Üretimin artması ve kâr marjının yükselmesi ise çalışan üzerindeki baskı ve gerilimin artması demektir. Ve yine maksimum kâr için minimum gider temin edilmelidir ki buna çalışanın emeğinin karşılığı da dahildir.

Varlık anlayışı madde ile sınırlı olan üretici daha fazla madde arzulayacak, onun tatmini elde ettiği mâlî birikim ile mümkün olacaktır. Dünyacı düşünce ile üreticiyi frenleyecek olan ilahî yargılar da ortadan kaldırıldığı için maddî ve manevî hiçbir yaptırım söz konusu olmayacaktır.

Bireycilik üzerine kurulu dünya görüşü ise hep banacılık ile kendi hegemonyasını takviye etme ve hâkimiyet alanlarını genişletme arzusundadır. Ezcümle, modern üretici canavar bir makine gibi daha fazla üretim, daha fazla kâr ve daha fazla hâkimiyet uğruna ne kadar beşerî değer varsa hepsini öğütme yolunda hızla seyredecektir. Sanal ve sahte ihtiyaçlar üreterek yeni pazarlar açması, açılan pazar ihtiyacını yine kendisinin doldurması ise modern üreticinin temel hedefidir.

Tüketici ise modern üreticinin gönüllü kurbanı konumundadır. Esasında üretici de tüketici de maddecilik, dünyevileşme ve bireycilik gibi modernizmin ilkeleri üzerinde mutabıktırlar. Yani av da avcı da bulunduğu konumdan memnundur.

Burada dünyacı düşünce yani sekülerizmi anma sebebimiz, ilahî iradenin, bireyin sahip olduğu ekonomik birikim üzerinde birtakım tasarruflarının ve yönlendirmelerinin bulunuyor olmasıdır.

Dünyacı düşünce ile ilahî irade saf dışı edilince, bu tasarruf ve yönlendirme hakkı beşerî iradeye devredilmiş olacağından modern üretici ve tüketiciyi bu iradeyi istediği yönde ortaya koymaktan men eden bir yargı bulunmayacaktır. O halde üreticiyi daha fazla üretmekten, tüketiciyi ise daha fazla tüketmekten engelleyecek olan nedir?

Modern üreticinin günümüzde ki en büyük pazarı “lüks” ve “konfor” ihtiyacının karşılanmasıdır. Modern üretici lüks ve konfor üretir, modern tüketici ise lüks ve konfor tüketir. Lüks ve

konfor ihtiyacı ise birçok cephesiyle madde ve birey merkezli dünya görüşüne tealluk etmektedir. Modern düşüncede lüks ve konfor zorunlu bir ihtiyaç olarak sunulur ve kısıtlı bir zaman zarfında varlığımızı devam ettirdiğimiz bu evrende elimizdeki bu kısıtlı süreyi mutlak lüks ve konfor içerisinde geçirmemiz bizden istenir. Kendi içerisinde bu, makul ve iltifat edilebilecek bir öneridir.

Varlığımız ve düşüncelerimiz ile yegâne olduğumuz bu gezegende sahip olduklarımız da bize özel ve diğer herkesten farklı olmalıdır. Modern üreticinin size sunacağı sonsuz sayıdaki nesne ile kendinize ait bir dünya ve yaşam tarzı inşa edebilir nihayetinde siz de “modern” olabilirsiniz…

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

11

fecri âfâk

TRT BAĞLAMINDA TARİH DİZİSİ OLDUĞU İDDİA EDİLEN YAPIMLARIN PSİKO-SOSYAL OKUMASI Enes Karademir

12

B

u bir eleştiri yazısıdır. Bazı yapımların toplumun üzerinde olumsuz etki bıraktığını ve bunun sosyolojik açıdan ileriye dönük sonuçlarının olabileceğini düşündüm. Savunduğum fikir şu: İnsanların izlemiş olduğu her kare bilinçaltına farklı yansıyor. Beyinde ilgili merkezler uyarılıyor. Daha sonraki aşamalarda davranışa dönüşüyor.

Eleştirimin özeti; TRT’nin son zamanlardaki yapımlarında, arabesk müziğin yoğun kullanımı, aşırı şiddet içerikli sahnelerin olması, tarihsel çarpıtmalar ve politik mesajların artması. İnsanların izlediklerinin, okuduklarının ve konuştuklarının davranışları üzerinde etkili olduğunu birçok bilimsel makalede görmekteyiz. Film oyuncularının gerçek hayatla ilişkilendirilerek benimsenmesi ya da kötü karakterlerin darp edilmesi ile ilgili sayısız örnekler var. Toplumun daha da eğitilmiş olması, kültür seviyesinin ilerlemiş olması benzer olayların vuku bulmasına bir engel teşkil etmemektedir. Erol Taş’ın defalarca dayak yemesinden tutalım da gıyabi cenaze namazı kılınan “Süleyman Çakır” karakteri için gazetelere taziye ilanlarının verilmesine kadar nasıl etki alanı oluşturduğunu gözlemlemekteyiz. Dizideki bir sahne sebebiyle dönemin İstanbul Emniyet Müdürü, dizi yapımcısı ve oyuncusunu makamına çağırarak uyardığını Osman Sınav’ın ifadelerinden hatırlarsınız. Çünkü suç unsuru olan fiil dizide işlendikten bir gün sonra benzer suçlarda inanılmaz artış yaşandığını öğreniyoruz. Film sahnesindeki eylemin gerçek hayata olan yansımalarını o zamanki gazete haberlerinde de görmek

mümkün. İnsanlar izlediklerini ciddiye alıyorlar. Pokemon çizgi filmini izleyen bir çocuğun uçmak istemesi ve balkondan aşağı atlaması. Bir dönem ortaokul ve lise kademesindeki gençlerin uzun paltolarla okula gitmeleri. Birkaç yıl önce bir gazeteci, terör örgütü tarafından rehin tutulduğunda “Hadi P.A gelsin ve seni kurtarsın bakalım” diyerek ilginç tavır sergilemesi.

2011’lerde Libya’da iç savaş çıkınca bazı kişilerin bir film karakterinden yardım istemesi. Bu örneklerin ne kadar çok olduğunu sizler de takdir edersiniz.

Son dönem TRT dizilerine bakılırsa arabesk müziğin fazla kullanılması ve arabesk kültürün bir özneymişçesine kurgulara aktarılmasını kaygı verici buluyorum. Müzik türü bakımından bir değeri var şüphesiz.

Ama toplumu bir boşvermişliğe sürüklemesi ya da insanların hayata bakış açılarının değişmesi söz konusu olabilir. Eski arabesk filmlerin ve müziklerinin modernizesini TRT dizilerinde görmek hoşumuza gitmemektedir. Arabesk kültüründe hep bir kaybediş, dram ve isyan vardır.

TRT gibi saygın bir kurum bütün bu analizleri dikkate almalıdır.

TRT’nin tarihi anlattığı iddia edilen dizilerini analiz edelim.

Yakın geçmişte çekilen Kuruluş Osmancık filminden söz etmeliyim. Kuruluş “Osmancık”, 1988 yılında TRT 1’de yayımlanan tarihî, epik, macera ve savaş türündeki Türk televizyon dizisidir. Film sadeliğin ihtişamını, kalitesini taşımakla birlikte yüksek olmayan bir bütçeyle çekilmiş, dönemin ünlü oyuncuları rol almış. Bu ayarı bulabilmek gerçekten zor olmalı. Bu diziyi her açıdan başarılı kabul edebi-

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

liriz. Buradan hareketle 2014 yılında Diriliş dizisiyle benzer bir yapım oluşturulmaya çalışılmıştı. İlk iki sezon gayet başarılı olmasına rağmen sonraki bölümlerde kendini tekrar etmekten öteye geçemedi. Bazı tarihçiler gerçekliğe uymadığı için çok tenkit etti. Fakat filme aksiyon kazandırabilmek için gereksiz kılıç sahneleri ve dram kullanıldı. O kadar çok kesme, yaralama, bıçaklama ve kılıç sahneleri izletildi ki, seyirci eline kılıç, oklava, tencere, tava alarak sosyal medyada paylaşımlar yapıyordu. Ah bizim saf milletimiz…

Bizim tarihimiz zaferlerle doludur ama biz merhamet medeniyetine mensubuz. Ceddimiz bir insan kasabı değildi ve birbirini kesmiyordu ya. Arkadan şimşek sesi verip, kahramana durmadan kelle kestiren bir senarist neyi amaçlamış olabilir ki? Başlarda RTÜK tarafından çok uyarılmasına karşın sonraları daha da artan bir kısır döngü içerisinde bu sahneler devam etti.

Yapımcı özel bir şirket olunca eleştirilerimizin seviyesini biraz daha yükseltebiliriz. TRT’nin buna mutlaka müdahale etmesi gerekirdi. Toplumda şiddet giderek artıyordu ve bu yapımlar yüksek izlenme oranlarıyla tarihimize hizmet ettiklerini sanıyorlardı. Filmin yapımcısına ulaşmaya çalıştım. Ama neden dikkate alsındı ki? Bu işin sanayisini kurmuş bir kere. Aynı yapımcı, sinema filmleri yaptı, tutmadı. Şimdi Kuruluş Osman adıyla başka bir kanalda devam ediyor. Aynı müzikler ve benzer prodüksiyonla kendini izlettirmeyi başarıyor. İnsanımız izlemeye alışmıştı bir kere!

Karakterin ruhuna uyuşmayan oyuncular ve doğru biçimde

besmele çekmeyi bile bilmeyen bir Şeyh Edebali karakteriyle tepkileri topladı. Osman karakterinin sinematik olmayan sesi yerine keşke dublaj ses montajlansaydı. Lise öğrencilerinin tiyatro oyunlarına benzemişti Burak Özçivit. Konu mankenliği haricinde kullanınca filmin ciddiyetini bozmuştu. Şimdilerde az da olsa oyunculuğu ve imajı düzelir gibi oldu. Bunca tarih dersi aldık, tarihi romanlar okuduk. Tarihçilerden dinledik. Öyle bir Osman Gazi olamaz.

Dizinin neyi anlattığı da tam bir muamma. Aşırı biçimde mesaj verme kaygısı var. Bu da izleyiciyi bezdiriyor. Tam bunu yazarken o sahnelerdeki gıcık efekt sesi zihnimde çalıyor. Uzun süren karşılıklı diyaloglar. Devamlı hamaset konuşmaları. Bu konuşmalar beni çok sinirlendiriyor. Sanırsınız ki parti başkanı. Koskoca Ertuğrul Gazi’yi Osman Gazi’yi ne halde anlatıyorlar, üzülüyorum. Yücel Çakmaklı’nın Kuruluş Osmancık’ı büyüktür Mehmet Bozdağ’ın Kuruluş Osman’ından. Bir diğer diziye geçelim. TRT’nin Es Yapım’a çektirmiş olduğu Uyanış dizisi. (TRT neden hep Es Yapım’la anlaşıyor bunu da anlamıyorum.) Dizi bu sezon Büyük Selçuklu hükümdarı Melik Şah döneminden geriye gidip tekrar Alparslan dönemini anlatacağını duyurdu. Diriliş ve Kuruluş dizilerinin üvey kardeşi niteliğinde çekilmiş, diyaloglarıyla ve müzikleriyle höykürmenize sebep olan, daha ağır şiddet sahneleri barındıran bir Selçuklu dizisi. Bana soracak olursanız Selçuklu hakkında yanlış intiba oluşturabilecek bir dizi. Uyanış dizisinde kesme biçme görüntülerinin daha gerçekçi olduğunu

ifade etmemiz gerekir. Abicim ne gerek vardı peki sürrealist sahnelere? Her bölümde yüzlerce kılıçtan geçirilme sahnesi izliyorsunuz. Son zamanlarda Kore filmleri tarzı gri tonla bu sahneler örtbas edilse bile izleyenler kahramanın yerinde olup düşmanı öldürmüş gibi heyecana kapılıyor. Bütün bunlar masum seyircimiz tarafından gayet olağan karşılanıyor. Konuyu bilen kişiler de kanalı değiştiriyor. İnsana bir görüntüyü devamlı izletirseniz ne olur? Akademisyenlerimiz bunu açıklamalı. Bu sahnelerle hipnotize edilen bilinçaltının bir öfke nöbeti anında neler yapabileceğini gazetelerin üçüncü sayfa haberlerinde okumaktayız. Yüksek reyting alan bu dizilerin toplumdaki suç teşkil eden fiillerle hiçbir alakasının olmadığını söyleyebilir miyiz? Kesinlikle söyleyemeyiz. Bu dizilerin yapımcıları neden uyarılmıyor bilemiyoruz.

“Olsun, topluma tarih öğretiyorlar” diyenlere sessiz mi kalalım yani? Malum yapımcının yeni dizisinde bir kadın diğer kadına doğru hamle yapıyor ve boğazını kesiyor. Kadın ölüyor, ardından bu kadın bize ihanet etmişti cezalandırdım gibisinden bir şeyler söylüyor. O dönemde hukuki yargılamaları yapan kadılar yok muydu da gidip kendisi hesabını sormaya kalktı? İzleyiciden burada kendi adaletini sağlamak mesajını mı çıkarması isteniyor? İnsanları olumsuz olarak etkileyebilecek bu tür diziler neyi anlatırsa anlatsın kesinlikle yanlış örnekler servis ediliyor. İfademe dikkat din. Mutfakta pişiriliyor da servis ediliyor. Bir de bu malum dizilerde dini mesajların verildiği sahneler var. Bunu da şemsiye

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

13

fecri âfâk

olarak kullanıyorlar. Halkımız bunu bir vaaz olarak kabul ediyorsa o zaman vay halimize! Bu kadar absürt sahnelerin olduğu filmlere dini öğretilerin eklenmesini de doğru bulmuyorum. Dini bilmeyen insanlar bu sahneleri görüp olumsuz bakış açısına sahip olduğunda bunun mesuliyeti kime ait olacak? Din öğretimi hassas bir alandır.

Eski Türk filmlerinde nasıl hatalı anlatımlar olduysa ve buna tepki gösterdiysek, bu diziler için de yetkili merciler kamuoyu bilgilendirmelerini yapmalıdırlar. Mesela karşı tarafta Bizans askerleri olarak rol alan figüranlar var. Onlar haçlı elbisesi giyiyorlar. Bir müslüman, haçlı elbisesi giyemez. Yani üzerinde haç taşıyan kıyafetler film icabı bile olsa o kişinin dinine zarar verir. Demek ki bu ayrıntılı konuda bile daha farklı çözümler kullanmaları gerekmektedir. Malum dizilere yapılabilecek ortak eleştirilerden birisi de gündeme ait politik kurgular üzerinden senaryoları şekillendirmeleri. Geçtiğimiz günlerde final yapan Payitaht Abdülhamid dizisi için de geçerli bir durum. Bu da o dizilerin dönemini anlamak yerine tarihi karakterlerin kullanıldığı kamu spotlarına benzetildi iyice. Hiç hoş olmadı. İlber Ortaylı hocaya sordular meseleyi. “Böyle bir Abdülhamid yok, böyle bir devir yok” ifadelerini kullandı. Hatta bazı siyasilere mesajlar bile verildi dizi senaristleri tarafından. Gerçekten gerek yoktu.

Bu dizilerin fragmanlarında bile benzer cümlelerin kullanılması ve sanki başka şeylerin izleyiciye anlatılmak istendiği fikrini benimsedim. Senaristlere sesleniyorum. “Artist misiniz oğlum siz?” Ünlü tarihçi Ahmet Şimşirgil’in youtube kanalında Kuruluş Osman dizisi hakkında ilginç tespitler var. Şimşirgil, “Tarih bölücüsü, kuruluş komedyası, tek doğru kare yok” başlıklarıyla videolar yayınmış. İzlediğimde benzer görüşlere sahip olduğumuzu gördüm. Yapımcı Mehmet Bozdağ hakkında da “Tarihi bozan adam” kavramını kullanıyor. İşin aslını bilen cesur tarihçiler seslerini yükseltse de ana akım medyamız bu serzenişleri görmezden gelerek yok hükmünde kabul ediyor. Aman reytingler canım reytingler, diyor olabilirler. Hakkaniyetle iş çıkaramadıktan sonra yüksek izlenme sadece para kazandırır ama kalıcı bir eser ortaya çıkarmaz. Kafasında bardak kıran adamı hatırlayan kaç kişi kaldı ki?

14

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

B İÇSEL

AFETLER Semanur Darımla

azen kimseye anlatamazsın kendini. Kendini anlayabilme kabiliyeti henüz sende bile belirmemiştir çünkü.

Ama bilirsin, eğer kaldırırsan gözlerindeki barajı okyanuslar, denizler akar o iki kara çukurdan dünyaya. Bir “ah” çeksen tsunamiler yaratırsın kıyısız şehirlerde. Bunları durdurdun diyelim, hani içinde soldurduğun çiçeklerden arta kalanlara sarınmış kaburgalarınla, peki ya depremleri ne yapacaksın?

Yüreğinin ta içinden başlayıp bedeninin her zerresini titreten, acıtan, sancıtan o deprem? O yıkıntılar arasında nice umutlar ölür, nice hayaller gömülür de kimsenin ruhu bile duymaz.

Ve tek bir şiire bakar geçmiş acıların dirilmesi. Okunan her bir dizeyle toprak altından çıkan ellere benzer özlemin, pişmanlığın, korkunun, endişenin kökleri. Sen gömmeye çalıştıkça büyür, büyür ve onların ateşiyle bir yangın alevlenir ciğerlerinde. Aldığın her nefesle zehirlendiğini hissedersin ama bu zehrin kendi içindeki tomurcuklardan fışkırdığını bilmezsin bile. Rüyalarını ele geçirirken bin asırlık karabasanlar, daha yarım asırlık bile olmayan bedenin bu ağırlığın altında ezilir.

Kuraklığın pençesinde yok olan bir kıyamet gezegeninin sakini gibi hissedersin karabasanın avuçlarında.

Huzursuzluğun kol gezdiği sokaklarda korkularınla kol kola gezersin sen de.

Dün kaçtıklarınla bugün vardıkların aynı olmuştur bile, sen daha zamanını ayırt edemeden.

Ama o da ne? İçindeki dünya ters düz olup kusarken bir bir geçmişi, yer değiştirirken her şey birbiriyle, onca çığlığın ve kahkahanın arasında hala çır-

pınan kuşların sesi duyuluyor.

Ve ancak o çırpınışlarla fark ediyor insan; geçmiş ve gelecek yok, kocaman, uzun bir şimdinin içindeyiz hepimiz. Yaşadıklarımız, yaşayacaklarımız için eski bir korsan haritasından bozmuşçasına hırpalanmış yol göstericiler sadece. Ölen umutları yeşertmek için geleceği değil tam da şuanı kullanmalısın diyor tozların içinde parıldayan kuşlar. Ve kendini anlayabilmen için önce savaşı bırakman gerek diyor. En büyük savaşın, ittifakı da itilafı da aynı olan savaşın, yani kendin ve sen. Kendinle oturup barışa varamadığın sürece o karabasanlar nöbetlerini hiç bırakmayacak gecelerinde.

Ancak kendine kızmadan önce sevmeyi başarabilirsen yeşertebileceksin göğsündeki dünyayı, harap etmek yerine. Bırak pişmanlıkların yerini öğrendiklerin alsın. Bırak içinde kopan felaketler durulsun. Bırak hatalarını gitsin, derin bir nefes alsın ruhun. Bırak artık her şeyi, hayat kendi yolunu bulsun.

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

15

fecri âfâk

E VAKT-İ

SEHER Burak Yazıcı

skiler “İş de sabahtan, aş da sabahtan” demişler. Rızkın peşine sabahın ilk saatlerinde düşmek gerektiğini söylemişler.

Bu yüzden olsa gerek seherin bereketinden nasiplenmek için sabah gün doğmadan işlerine güçlerine koyulmuşlar. Şimdi ise durum hepimizin bildiği gibi çok farklı. Onlar kıymet bilmişler de biz bilemedik…

Dergimizin bu sayısında seher vaktinin edebiyatımızdaki yerine bakmak istedik. Divan şairlerimizin seher vaktine bakış açılarını gördükçe de ecdada hayranlığımız arttı. “Ne varsa eskilerde var.” demekten yine kendimizi alamadık.

Seher vakitleri âşıkların en çok gözyaşı döktükleri zaman dilimi olduğundan Bâkî, şu beytinde onların gözyaşlarının âlemi sele verecek kadar çok olduğunu söylemiş:

Kes mihrini ey çerh güneşten sana her subh Bir şu’le yeter âteş-i âh-i seherimden Vakt-i seher ile ilgili divan edebiyatından birkaç örnek verirken halk edebiyatımızı da göz ardı edemezdik. Bu sebeple yazımızı Âşık Daimî ’den bir dörtlükle bitiriyoruz:

Bir seher vaktinde indim bağlara Öter şeyda bülbül, gül yarelenir Bakmaz mısın şu sinemde dağlara Derdimi söylesem dil yarelenir

Dehri bir âh-ı seher-gehleri ber-bâd eyler Âlemi seyle virür gözlerinün yaşları Şeyhî ise gecenin kararıp, gündüzün aydınlanmasının, âşıkların vakti olan seher vakitlerindeki ah edip, inlemelerinden kaynaklandığını söylemiştir.

Her sehergah od düşer eflâke ahımdan benim Her gece âlem dolar dud-ı siyahımdan benim

Dîvân ider vakt-i seher nev-rûz-ı sultânî meger Devrân ufukdan gösterür taht-ı zümürrüd tâc-ı zer Bakî 16

Görüyoruz ki divan edebiyatımızda seher vakitleri, âşıkların kendileri ile baş başa kaldıkları, dünyadan ve insanlardan uzaklaştıkları ve belki de “Vakt-i seher gelse de gönlümüzce ağlayıp, inleyip, ah etsek” diye düşündükleri en müstesna zaman dilimleri. Bu yüzden Fuzûlî’de şöyle demiş:

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

N ÜSTAD

VE

POETİKASI Fatma Korkmaz

Beyaz yatak örtüsünde, siyah kaplı, küçük ve eski bir defter… Bitişikte yatan veremli genç kızın şiirleri varmış defterde…

Haberi veren annem, bir ân gözlerimin içini tarayıp: - Senin dedi; şair olmanı ne kadar isterdim! ….. İçimden kararımı verdim: - Şair olacağım!

Ve oldum.

ecip Fazıl Kısakürek (19051983); kendine özgü imgeleri, üslûbu ve duyarlılığı ile Cumhuriyet dönemindeki Türk şiirinde yer etmiş önemli bir şairimizdir. “Ancak onu Türk şiir

bir anlayış ile eserlerini ortaya koymaya başlar. “O güne kadar

zıl, sürekli bir arayış halindedir.

Onun asıl gayesi ise, Allah’ı aramaktır. Sırlar ve sırların ardındaki hakikatler ile bu arayışını sürdürmektedir. Tabi bu arayış hali; insana, maddeye, mekâna ve doğaya karşı bakış açısını şekillendirmiştir. Şairimizin şiire başlaması, Memleket Edebiyatı zamanına denk düşmektedir. Şiirlerine ve hayat görüşüne etki eden bir durum da, Milli Eğitim Bakanlığı bursu ile Paris’te aldığı felsefe eğitimleridir. Şöyle ki o, bilinen ve var olan gizi çözmeye ve anlamlandırmaya çalışmıştır. Bu yüzden şairden bahsederken aklımıza gelen iki kavram çok önemlidir; “Mistik” ve “Metafizik”. Bu kavramların, şairimiz üzerinde etkili olmasında ve şairimiz tarafından benimsenmesinde etkin rol alan kişi, İbrahim Aşki’dir. Necip Fazıl’ın, bunalım ve arayışlar ile dolu bohem yaşayışı, Paris’ten yurduna dönüşünde de bir süre devam eder. Bu yaşam tarzı ile, “Ben ve Ötesi (1923), “Örümcek Ağı (1925)”, “Kaldırımlar (1928)” adlı kitapları kaleme almıştır. Şairin bu dönemdeki bunalımı, 1934 yılında Nakşibendi Şeyhi Abdülhakim Arvasi’ye kavuşması ile son bulur. Tabi bu tanışma onun şiirlerinde de etkisini gösterir. Artık daha önceki şiir anlayışından farklı

Tüm bunlara istinaden, Necip Fazıl Kısakürek’in şiirlerini Arvasi’den önce ve sonra diye ayırmak yerinde olacaktır. Önceden metafizik bir arayış ve lirik anlatımı ile okuduğumuz şiirleri, 1934’den sonra dine dayalı bir iman şiirine dönüşür. Bu dönüşümden sonra ise şair, şiirin teorik boyutu üzerinde araştırmalar yaparak, kendi poetikasını kaleme alır.

Poetika kelimesi Batı dillerinden Türkçemize geçmiştir ve aslı Yunancaya dayanmaktadır. İlk defa bu kelime Aristo tarafından kullanılmıştır. Valéry ise 1920-1940 yılları Türk şiirinin Fransız poetikacısıdır. Sembolizme dayanan Valéry’nin tesirinde kalan şairler ise; Ahmet Haşim, Yahya Kemal, Ahmet Hamdi Tanpınar ve nihayetinde Necip Fazıl Kısakürek’tir. Şiir ve diğer edebi türlerin estetiği şeklinde düşünülen bu kelime, bugün şiir estetiği üzerinde düşünülen bir kavram hâline gelmiştir. Poetika, şiire dair bütün meselelerle uğraşması yönüyle önemlidir. Batı’da bu adı taşıyan birçok eserle karşılaşmak mümkündür; Ronsard, Boileau, Paul Claudel vs. Klasik edebiyatta ise bu alana dair herhangi bir kitap ele alınmadığını biliyoruz.

Necip Fazıl poetikasında şiirin

daha çok ferdi tahassüslerini ve çıkmazlarını dile getiren şair, bu tanışmadan sonra dini ve metafizik yönelimli bir şiir anlayışını coğrafyası içinde bu kertede tercih etmiştir.” Kendinde meymüstesna kılan asıl husus, Cum- dana gelen bu değişimi de şu dihuriyet sonrası Türk şiirine mis- zeleri ile çok güzel ifade etmiştir; tik-metafizik anlayışı, İslam ta- “Tam otuz yıl saatim işlemiş, ben savvufunu ve ruhi hayatın derin durmuşum; Gökyüzünden haizlerini getirmesidir.” Necip Fa- bersiz, uçurtma uçurmuşum…”

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

17

fecri âfâk

tanımını şu şekilde ifade eder; “Duman kıvrımlarındaki muadelenin (denklem) tespiti kadar zor”. Bu tanımda benzetilen kavramın duman olması, onun kendine has şeklinin bulunması, her şekil içinde de ayrı ayrı anlam ve şekiller ihtiva etmesi ile açıklanabilir. Şairin şiir anlayışı üzerinde durduğumuz bu noktada, poetikasının tecrit üzerine kurulduğunu söylemek zannederim ki yanlış bir tespit olmamalıdır. Bu kavramı felsefe alanında düşündüğümüzde, geniş çerçevelere yayılması olarak algılarız. Fakat tanımını yapmadaki güçlük onu farklı alanlara kaydırabilir ve anlaşılmaz bir hâle bürünmesine de fırsat verebilir.

“Poetika” yazısı 1946’da, Büyük Doğu Dergisi’nde “İdeolocya Örgüsü” başlıklı yazı dizisinde “Şiir ve Sanat Bölümü”nde yer alır. Ardından 1955 yılında “Sonsuzluk Kervanı” adlı şiir kitabında toplu olarak yayımlanır. Son olarak da “Çile” adlı şiir kitabının sonuna eklenir. 1946 yılında 11 bölüm olduğu bilinir ve günümüze kadar gelen değişiklikleri ile 14 bölüm halinde ( 13 bölüm ve 1 toplam içeren muhteva) yayımlanır. Toplam başlığı altında ele alınan kısım, diğer bölümlerin özeti mahiyetindedir. Cumhuriyet devrinde yazılan poetikalar üç tanedir (Orhan Veli’nin Garip Önsözü, Ahmet Haşim’in Piyale önsözü ve Necip Fazıl’ın Çile’de yer alan yazısı) ve birbirlerine anlam çerçevesinde ortak görüşler sergilemelerinin yanında, farklı dünya görüşleri ile de kendi poetikalarını ortaya koymayı başarmışlardır. Necip Fazıl’ın poetikası, Orhan Veli ve Ahmet Haşim’in poetikasından farklıdır. Üsta18

dın poetikası hakkında Orhan Veli ile kıyaslandığında daha net Okay’ın şu görüşleri önemlidir: ve ayrıntılı olarak ele almıştır.

“Birincisi bir tepki poetikası ol- Şairin poetikasını anlam boyutu mamasıdır. İkincisi ise sadece bağlamında değerlendirme yabu tepkilere verilen cevapları pacak olursak, ilk başta “şair”e değil, şiir hakkında daha değişik yer vermesi önemlidir. Belli bir ve zengin perspektiflerden bak- sanattan bahsedecek olursak masıdır. Böylece şiirin daha faz- şayet, şairin bu sanatta merkez la problemi ile uğraşmış olur.” konumda olması kaçınılmaz Necip Fazıl, şiiri somuttan soyu- olur. Ardından şairin ortaya ta doğru bir düzlemde anlam- koyduğu şiirler ve alanları haklandırmıştır. Ayrıca onda estetik kında görüşlerinin devamlı halçok ayrı bir önem taşımaktadır. de olması, şair ve şiir arasındaki Şiirlerini değiştirip yeniden ilişkiyi de sürdürür niteliktedir. yazsa bile estetik değerlere da- Necip Fazıl yazısının ilk bölüima bağlı kalmıştır. Bütün bu münde, en önemli husus olan bilgilerden yola çıkarak, şairin sanat üzerinde düşünme eyleşiir anlayışının temel dayanağı mine dikkat çekmektedir. Şair hakkında bilgi sahibi olduktan sadece şiirini ortaya koyup sonra, poetikasında ele aldığı kenara çekilen kişi olmaktan bölümlerinde yatan anlamla- ziyade, şiirinin “Nasıl?”ını ve rı bulma gayesi güderek ve bu “Niçin?”ini de düşünmek zoanlamlar üzerinde düşünerek rundadır. Nasıl ve niçin yaptıyorumlama kısmına geçebiliriz. ğının ilmiyle, şiirindeki üstün Necip Fazıl’ın poetikası ne Or- marifetlerinin de sırlarına ulahan Veli’nin poetikası gibi po- şacağını söyler. “Arı bal yapar, zitivist ve şüphecidir, ne de Ah- fakat balı izah edemez.” Bölümet Haşim’inki gibi belirsiz ve mün bu ilk cümlede arı benkaranlıktır. Pozitivist düşünme- zetmesi, şairin ortaya koyduğu mesinin temelinde, estetik ile şiirler için de geçerlidir. Nasıl ki birlikte aklı da kullanmak daha bir arının sadece görevini yapıp çok zevke ve sezgiye yer verece- arkasına yaslanması uygun buği düşüncesi yatmaktadır. O po- lunmaz ise, bir şairin de şiirleri etikasını tasnif etmiş, belirsizlik için aynı tavrı sergilemesinin içinde bırakmamış ve konula- uygun olmamasına işaret etrını kendi zekâsı eşliğinde şiir mektedir. Bir şairin şiir üretmeile ilgili vermek istediği mesaj- sinin yanında, bunu izah edecek ları sabitleştirmiştir. Poetikası kudrete de sahip olması gerekir. belirsizliğe mahal vermemesi yanında, mistik bir kaynağa başlanmamıştır. Kısacası Orhan Okay’ın ifadesi ile; “Şiirin tesirlerinin esrarengiz tesadüflere bırakılması ile akla (mânaya) emanet edilmesi arasında, mutedil ve dengeli bir yol araması bakımından Haşim ile Orhan Veli arasındadır.” Üstâd şiire dair görüşlerini daha tasnif edici şekilde ele alması ile Orhan

“Şair ne yaptığının yanı sıra, niçin ve nasıl yaptığının ilmine muhtaç ve üstün mârifetinin sırrına müştak, bir tılsım ustasıdır.” Eserini ortaya koyan şairin,

aksi tavır sergilemesinin -sadece hislere yer verilmesinin- sonucunu ise şu madde ile açıkça ifade etmektedir; “Heyhat ki,

ulvî idrâk memuriyetinin mazharı şair, memuriyetini bizzat şuurlaştıramayınca, üstün idrâk

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

kıvamına erişemeyince, sadece kör ve sığ duygu plânına mıhlı kalınca, insan postu içinde hayvanda bile bulunmayan bir bönlük, bir yersizlik arzeder. Böyleleri de, ehramın kaidesiyle zirvesi arasındaki mesâfe farkına eş, şair kalabalığının yüzde doksan dokuzudur.” Şiire yüklenen tılsım,

sır, gizem “ilahi emanet” sayılmaktadır ve bu emanetlere sahip çıkılması gerektiğini söylemektedir. Ayrıca bu kavramlar ile şair, mistik anlayışını daha ilk bölümde sergiler. Onun asıl gâyesi, şiirdeki anlam arayışında hakikati bulmaktır. Hakikat kavramı ise metafizik bir anlam olduğu için, şiirleri anlamak için sezgisel bir kavrayış gerekir.

Kısacası, şairin şiirinin “mutlak” özünü kavraması için bir “arayış” halinde olması gerektiğini belirtir. Tabi bu arayış hali de kolay bir şey değildir. İdrak, şuur, sezgi ve uğraş ister. Yani bir şairin şiirinde şahsiyetini vermesi önemlidir. Bütün bunların yanında, okurun anlama serüveni de bir arayışın ürünü olmaktan geri durmaz. Şiirsel anlam da, bu çift yönlü arayış halinde tamamlanır diyebiliriz. O şiirlerini oluştururken, ilham ve sezgiyi vahiy ile ilişkilendirdiği için, onun şiir anlayışını dinî-mistik olarak anlamlandırabiliriz. Bu ilk bölümde duygu ile beraber düşünceye de yer verilmesi gerektiği üzerinde durmuştur.

Sonuç olarak, Necip Fazıl Kısakürek’in poetikası ile, temel unsurlar olan şair ve şiirle yola çıktığını, diğer alanlar ile de münasebetini ortaya koyduğunu görüyoruz. Biz buradan anlıyoruz ki, şiir sadece şekilde ya da özde değerlendirilemez. Aksine şiirin bütün unsurlar ile bir bütünlük ortaya koyduğunu, bu bütünlüğün de usta bir işçilik gerektirdiğini anlamalıyız. Şair, şiirin öyle basite alınacak bir yanının olmadığını, sistemli bir düşünceye sahip olduğunu ifade eder. O şiiri gelip geçici bir uğraş olmaktan ziyade “temel” bir uğraş olarak görür. Şiir kurmanın ince işçiliğinin yanında, şiir katına çıkabilmesi için nedenini ve niçinini de göz önünde bulundurur. Üstad’ın poetikasındaki kronolojiyi dikkate alırsak şayet, şiirin başlangıcından bütünü ortaya koyan genel karakterlere doğru yol alacağımızı görürüz. Şair şiiri, “Allah’ı arama işi” ndeki eylem olarak açıklar. Sanat anlayışında Allah’ı merkeze koyar ve bu merkezin etrafında amaç ve işlevi şekillendirir. “Ben gizli

üstün bir idrak sahibi olmak ve beraberinde estetik bir dil meydana getirmek.” Bu temelle oluşturulmuş bir şiir, cemiyetin ortak duygu ve düşüncelerini ortaya koymuş olması ile kıymetlidir.

Kısacası, sezerek yapmak ve düşünerek bulmak… Şiirlerim, yemişin içini, şiir hakkında düşündüklerim de kabuğunu gösteriyor. Demek ki, ben, sadece şiir dokumakla kalmıyorum; Frenkçeden Türkçeleştirilmiş tâbiriyle (Poetika)mı, şiir sanatı üzerindeki fikirlerimi de örgüleştirmiş bulunuyorum. Yaptığım işin değerini bilmem ama, böyle bir işin şiir an’anemizde şimdiye kadar mevcut olmadığını belirtmek hakkımdır.

bir hazine idim; bilinmek istedim, mahlukatı yarattım.” Hikmet-i sırrınca, şair de şiiriyle bu hikmeti taçlandırmıştır. O’nun şiir tanımlamasında şu üç şey çok önemlidir: “Allah’ı aramak, bu yolda

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

19

fecri âfâk

A KAÇIŞ Aslıhan Gülbil

rdına bakmadan koşmaya devam ediyordu. Ne zamandan beri koştuğuna dair en ufak bir fikri bile yoktu genç kızın. Yalnızca koşuyordu… Kalabalıkların arasından bir yılan misali süzülerek sıyrılıyordu…

Genç kızın yüzünde bir telaş, bir korku hâkimdi. Her halükarda simasına yansıyor, iki saniyelik dahi bakan insanlar kolaylıkla anlayabiliyorlardı bir tuhaflık olduğunu. Birçoğu bu durumu önemsemeden, umursamazca yoluna devam ediyor. Bazıları ise meraklı bakışlarla genç kız gözden kayboluncaya dek bakakalıyordu. Neyden veyahut kimden kaçıyordu böylesine karmakarışık duygular içerisinde?

sek, şaşalı gökdelenlerin yerini daha samimi en fazla iki kattan oluşan bahçeli müstakil evler almıştı. Bulunduğu yer şehrin dışında sayılabilirdi. Hava yavaş yavaş örtüye dönüyordu. “havanın örtüye dönmesi…” kendisinin gece hakkında söylediği bir dolaylamaydı bu. Güneşi, aydınlığı, gündüzü sevmezdi. Belki biraz sabahın ilk ışıklarından hoşnutluk duyardı. Ayın yerini güneşe bıraktığı vakitler. Hepsi bu. Gece onun için bambaşka bir öneme sahipti. Tıpkı bir örtü misali gizlerdi her şeyi ama en çok da acıları ve hüzünleri.

Hızla koşmaya devam ediyordu…

Nefes nefese kaldığında durdu, soluklanmak için bir destek aradı kendisine. Yakınlarda gözüne ilişen bir bank bulmuş ona doğru ilerleyip oturmuştu. Dizlerini kendine doğru çekip başını adeta kendini kuma gömmek isteyen deve kuşu misali dizlerine gömdü. Bir süre başını dizlerinden kaldırmadan duraksadı.

Nefes alış verişlerini kontrol etmekte zorlanıyordu. Saatlerdir kendini kaybederek koşmanın vermiş olduğu tükenmişlikti bu.

Bir müddet sonra kendine geldiğini, vücudunda kan akışının devam ettiğini hissedince ayağa kalktı. Doğruldu, dik bir duruş takındı, yüzüne bir gülümseme yerleştirip yavaş ve kendinden emin adımlarla yürümeye başladı. Az önceki halinden eser kalmamıştı sanki. Bu defa acelesi varmışçasına koşmuyor adeta huzurlu bir şekilde yürüyordu.

Etrafta tek tük insan vardı az önceki kalabalığa nazaran. Yük20

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

ESKİDEN Necdet Aydoğdu

Sabahlarımız farklıydı eskiden, Her mevsim daha bir uzundu sanki gündüzler.

Güneş doğmazdı üzerimize biz yataktayken, Seherin mahmurluğu çökmezdi gözlerimize, Biz kalkarken.

Sokaklarımız farklıydı eskiden, Mis kokardı köşe bucak.

En güzel nameleri mırıldanırdı simitçi çocuk, Egzoz seslerine karışmazdı çağrısı, Sabah aydınlığında “taze simit” diye bağırırken.

Evlerimiz farklıydı eskiden, Henüz öğrenmemişken esnemeyi Uyuklarken miskince ekran karşısında, Farklı bir hikâyesi vardı her akşamımızın, Ninniler şiir tadındaydı, Uyurduk, büyürdük, dualarla uykuya dalarken.

Sofralarımız farklıydı eskiden, Besmeleyle başlardık ekmeğimizi tuza banarken, Işıl ışıldı gözlerimiz, Âminlerle biterdi her yemeğimiz Erişteydi, çorbaydı baş konuğu sofralarımızın Spagettinin adını keşfetmemişken.

Tarlalarımız bereketliydi eskiden, Alın teriyle sulanırdı topraklarımız Nesli ve harsı ifsat etmemiştik şimdiki kadar, Bire yedi yüz verirdi başaklarımız, Börtü böcek birlikte yaşarken.

Rüyalarımız farklıydı eskiden, Her gece konuğu olurdu Sevgililer Sevgilisi Gezip dururduk Kaf Dağının ardında, Üç elma düşerdi gökten, Biri yeşil, biri kırmızı, biri beyaz Kavga etmezdik paylaşırken.

Sevdalarımız tertemizdi eskiden, Dağları delerdi Ferhat Şirin aşkına, Çöllerde avare dolaşırdı Mecnun, Bulurdu Mevla’sını, Leyla’dan geçerek.

Ellerimiz değmezdi ellerimize, Kızarırdı yanaklarımız, öne düşerdi başımız, Saklanırdık, utanırdık göz göze gelirken Şimdi bitmez uykulardayız gün doğarken, Sokaklarımız çakmak çakmak bakışları ağırlıyor, Huzur, hoşgörü toplamış her şeyini, Bir sitem, bir öfke, adsız bir kavga; Her yürek kan ağlıyor.

Unutuldu Hakk’a dua, Unutuldu Rabb’e şükür, Tadı kalmış sofralarda, hamd ve zikir.

Kuru kalabalıklar işgalinde sokaklar, Ne gaye var ne fikir!

Nereye baksam çirkeflik, Neyi görsem çok çirkin, Neyi tutsam katmerleşmiş kir.

Kabuslarla uyanıyoruz her güne, Hafakanlar düşlerimizde arsız misafir.

Kirlendi duygularımız, Bitti hülyalarımız, Bitti umutlarımız, Bitti rüyalarımız, Ve şehvete kurban gitti, Bitmez sevdalarımız.

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

21

fecri âfâk

DUÂLARIN OLMASA Hızır Önder İrfan

acelesi var insanların soluk soluğa yaşıyor herkes kimsenin güldüğü yok anne… ben mi aşksız kaldım, yoksa mevsimler mi çok yavan?.. bahtsızım, bahar/sızım anne!.. kırk yıldır şiir yazıyorum hâlâ kurtulamadım acemilikten şairliğime ne dersin anne?.. İsmail’im, İbrahim’im yok!

Yusuf ’um, Yakup’um yok! ıstırap, hicran nedir ki anne?.. sokağa bile çıkamazdım, hiç barışamazdım yaşamla, üstümde duâların olmasa anne!..

22

“Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

fecri âfâk

RADIYALLAHU ANHU VE RADIYE ANH Şamil Albayrak

“-beni kurtaracak bir ulu sultanım var” sonra tekrar yaratıldım ilk defa yüzüm yunaldı ve bir kabe önü affım tam Allah’ım seni seviyorum bittemam sonra likâdan daha yakın bir göğe vardırıldık bağış üstüne bağış, lütuf, üstüne ikram bu çalab şânı alidir yezdan hüve’l-bâkî, hâdî, halîmdir Allah’ım ve cemal yayı gergindir kâbdır iki kavis ev ednâ sözü haddese hadîs efendim, sultânım, ruhumuz koma bizi men yestefâ hatrına Allah’ım Allah’ımız İlâhımız Rabbimiz “Oku, şâyet sana hisli bir yürek lazımsa.”

23

HİKAYEME İHÂNET Süreyyâ Korkar Beylik bir laf ettim geceye karşı Kesin hükümler içermiyor yaşamım Buruciye’de çay içen de benim Mc Donals’ta kahve de Kütüphane penceresinden bir oteli seyredip Yaşamlar okumaya çalışan da benim, Hâline kitapların güldüğü

Bir camii avlusuna Hülyâlı bir iç çekiş bıraktım Nefes oldu kuşlara Şimdi bilmem var mıdır bir kuş Boynunda incecik çizgisiyle Benim alçacık penceremi bulacak Bir kuş neresinden tanınır?

O günü başka günler bekleyerek tükettim Kapatıp gözlerimi güzeli görmeyi öğrendim, Hafife alarak hafifletmek istediğim günlerin Ağırlığı altında ezildim

Sesinle okuduğun o şiir, Yaşamımla ilgisini yaşadıkça anladığım o film Yankılanan ve yansıyan imgeleriyle zihnimde: “.. bu dünya bir madendir.. “ Bense sarrafların tanımadığı muhacir.

Bir banka oturup şükretmem gerekenleri listelemiştim Bu sitemkâr hâl maddeciliğe yenilirdi belki -yenilmediYine de bir madde daha ekliyorum şimdi : o gün geçti.

Seyir Tepesi’ne çıkıp yüksekten baktım her şeye Midem bulandı kibirden Dokunsalar ağlardım, dokundurmadım Başa döndüm rastlaşmalarla, tepe beni seyretti Taşları ateşe koşturan hikayeler biriktirdim, Hiçbir acıyı dindirmedi.

Denizi uçakla ilk kez geçerek Çağıran ve çağırıldığım şehirde

Artık bana acımayı öğret, Acıdan korkmamayı Kendi düşümden düştüm, kim sarar beni?

Sen beni acımakla sarmala dünyayı duymayayım Fani yağmurlarda ıslanan ellerime İpine sarılmayı kolaylaştır Bana yerimi göster gölgesine sığınacağım Bana yerimi göster bu sefer yadırgamayacağım Şimdi iddiasından vurulan bir kere daha benim “Allah’ım ben bu masalın neresindeyim? “