Револуција магазин бр 94 by revolucijacom mkrevolucijacom

22 Septemvri 2012

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

22 Septemvri 2012

MAGAZIN REVOLUCIJA

[op, fastfud, bjuti... - osakatuvawe na makedonskiot jazik

Na turcizmite „nadgradivme“ anglicizmi

Tri iljadi turcizmi sodr`i makedonskiot jazik

Jazikot na politi~arite: „...Upotrebuvam srbizmi, to nije ta~no!“ Na{iot jazik niz tu|ata prizma

Intervju so Filip Rosler, germanskiot minister za ekonomija

21 25 30

Mladi so stav: realnost ili fantazija?

Posmrtnite rituali vo `ivotinskoto carstvo

Figurata na Persej - od kni`even mit do film

Evergrini „na site vremiwa“ 14

MAGAZIN REVOLUCIJA

ИМПРЕСУМ OСНОВАЧ: М-р Митко Јованов, e-mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК И АДМИНИСТРАТОР М-р Митко Јованов, e-mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com АСИСТЕНТ НА ГЛАВНИОТ И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК И АДМИНИСТРАТОР Славе Ангелов, e-mail: angelovfdtme@mkrevolucija.com СОРАБОТНИЦИ-АНАЛИТИЧАРИ: Магдалена Јовановска, Славе Ангелов, Милена Петровска, Анамарија Велиновска, Емилија Петреска, Наташа Димеска, Тамара Славеска НАДВОРЕШЕН СОРАБОТНИК: Д-р. Себастијан Рајнфелдт, Виена, Австрија ФОТОГРАФИЈА ОД НАСЛОВНА СТРАНА: Austin Fast ДИЗАЈН: Славе Ангелов, e-mail: angelovfdtme@gmail.com МАРКЕТИНГ: М-р Митко Јованов Е- mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com моб.: +389 (0) 76 52 93 89

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

22 Septemvri 2012

MAGAZIN REVOLUCIJA

„Maglivo utro“ - Vasko Nikolov „Револуција“ - онлине магазин за политика, економија и култура ISSN 1857- 7458 АДРЕСА: Востаничка 67б-7 1000, Скопје Република Македонија revolucijamagazin@mkrevolucija.com http://mkrevolucija.com/ 00 389 76 52 93 89 00 389 75 63 44 94 ИЗДАВАЧ: МУЛТИМЕДИЈАЛНА МЕДИУМСКА ПЛАТФОРМА Непрофитна организација за демократија и креирање јавно мислење Жиро сметка: 210066747120154 Даночен број: 4058011508300 Депонент на Тутунска банка АД, Скопје

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

[op, fastfud, bjuti... - osakatuvawe na makedonskiot jazik На многу натписи на фирми и на рекламни табли во Македонија има прекршување на правилната употреба на македонскиот јазик. Во имињата и пораките од излозите, најчести грешки се користењето англиски зборови, македонски зборови напишани на латиница и македонски на кирилица, но со неточен правопис. Шаренилото во имињата на јавните места е сé поголемо, само 25 отсто од називите на фирмите во Градскиот трговски центар во Скопје се правилно напишани, a процентот е уште понизок во другите трговски центри во земјава.

Згора на тоа, тие се испишани со латинично писмо, на некој странски јазик, а под нив нема македонски превод. Веројатно, нивните сопственици сметаат дека тоа е трендовски и дека постоењето на барем еден странски збор во името ќе привлече повеќе потрошувачи и продавницата ќе биде забележана и од оние што само поминуваат, а немаат намера да влезат.

Констатацијата е дека продавниците се најчесто „шопови“ и нив ги има од различен вид - за подароци (гифтшоп), за играчки (тојсшоп), за чевли и чанти „шус и бегсшопови“, салоните за убавина се „бјути“, сендвичарниците „фастфуд“, Ако се прошета низ градов и се фрли туристичките агенции „тревел-ејџенси“ поглед на фирмите, односно на имињата и разни видови имиња за игротеки, како кои ги имаат многубројни приватни на пример: „грин хаус“ и итн. продавници, било во нив да се продава облека, храна, или, пак, станува збор за Втора грешка е неправилниот правопис кафулиња, ќе се забележи дека повеќето - кога сите компоненти во името се имаат странски имиња. пишуваат со големи букви, што е

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata директно влијание од англискиот јазик. Во македонскиот правопис на таков начин се пишуваат само географските имиња. Пишувањето на латиница е дозволено само во заштитниот знак на познати меѓународни фирми, но е непотребно и недопустливо таа да се користи во знаците (т.н. брендови) на домашни фирми, посочувајќи ги „TINEX“, „Bujoto“, „Fersped“ и останатите.

MAGAZIN REVOLUCIJA

се информираат оние што не разбираат англиски. Низ градов може да се евидентираат и силни звучни италијански или грчки имиња на кафулиња, како на пример: „Џорџо“, „Зерос“, „Фешн“, потоа тука се „Блу кафе“, „Грин кафе“, „Еквестријан“, „Еври деј“, „Костарика“ ,„Фиренца“, „Шангај“, „Плаза“ и уште многу други.

ако самите не си го негуваме јазикот, тоа за нас нема да го направат други.

За безгрешни почитувачи на јазичната норма се посочени скапите реклами, затоа што се внимателно подготвени и осмислени, а меѓу нив се вбројуваат и кратките пораки со кои се огласуваат државните кампањи, но и за нив има пропусти во текстот на соопштенијата што се емитуваат.

Откако ќе се забележи ова шаренило од испишани фирми со странски имиња и на странско писмо, многумина ќе се прашаат дали во Македонија постои закон кој го регулира начинот на кој треба да бидат испишани фирмите и зошто тоа не се прави на нашиот мајчин јазик.

Меѓу многубројните примери е и продавницата за детска облека на Бит-пазар. Високо над изложбените витрини со детска облека стои испишано „ЦХИЛДРЕН’С ДРЕАМ“, а под него, „ХИТС ФОР КИДС“. На оваа англиска верзија превод нема. Што може да се купи од детските соништа и што е хит за децата, би требало да каже излогот. Само преку него може да

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Не личи во сопствената земја да се правиме „Енглези“ (сленг- Англичани). Покрај тоа, ако самите не си го негуваме јазикот, тоа за нас нема да го направат други. Надлежните треба малку да размислат дали во Македонија треба да ставаме македонски имиња на продавниците, фирмите или ќе се препуштиме на многубројните странски зборови, коишто сé почесто влегуваат во нашиот говор.

Според Законот за трговија, постои таканаречена заштита на индустриска сопственост, според која фирмата може да се истакне на англиски, но треба да има превод и на македонски. Така е со сите производи од странско потекло, кои мораат да имаат декларација на македонски. Но, тоа е нешто друго.

Автор: Олгица Петревска

Токму од овој аспект се поставува прашањето- дали постои закон за тоа како и на кој јазик ќе бидат испишани фирмите и дали се санкционираат оние кои не го почитуваат. Познавачите на оваа проблематика велат дека на продавницата или кафулето треба исклучиво да стои фирмата која сопственикот ја завел во судскиот регистар. Само во случај кога истакнатата фирма не е во согласност со судскиот регистар, тогаш сопственикот прави прекршок.

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Na turcizmite „nadgradivme“ angloizmi Добро познат е фактот дека јазикот на еден народ е жива материја која се менува во согласност со промената на целото општество. Низ текот на годините тој во себе прифаќа одредени „туѓи зборови“ со кои ги заменува своите и на некој начин расте низ историјата.

измени, примајќи во себе англицизми, кои се последица на глобализацијата. Најчесто, зборовите се земаат во еден јазик кога има потреба од нив, односно кога има потреба од нови поими (пред сè, со развојот на технологијата), особено на компјутерската технологија.

Во целиот свет се зборуваат вкупно 6 500 јазици, но на половина од нив им се заканува целосно исчезнување, токму поради нивната неправилна употреба и давањето на зборовите од друг јазик да го заземат местото на мајчиниот јазик.

Англискиот јазик, едноставно, стана единствен начин за разбирање ширум светот и доби огромно влијание во културата, информатиката, бизнисот. Децата уште пред да се запознаат со тајните и убавините на македонскиот јазик, изучуваат англиски јазик, кој Нашиот македонски јазик низ вековите станува дел од нивната секојдневна во себе поприми архаизми, турцизми, комуникација. србизми и растеше заедно со промената на статусот на државата. Токму поради навлегувањето во секоја пора на општеството, тој започна да Во последниов период нашиот јазик се остава видливи траги и во нашиот

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

јазик. Со тек на време секојдневни станаа англицизмите како: инволвира, инклудира, финишира, трансферира, позиционира, процесира, рефлектира, генерира, преферира, кеш, индикатор, лидер, мотиватор, супервизор, имплементација, евалуација, тренинг,

Во училиштата, освен на часовите по македонски јазик, децата никаде не го користат литературниот јазик. конзистентност, флуктуација, конфиденцијалност, акаунт, интензификација, aуткам итн.

Јазикот е еден вид на аманет, кој се пренесува од една генерација на друга, од дедо на внук, за да се продолжи неговото зачувување и негување. Но, денес младите не му обрнуваат внимание на говорењето на македонски јазик. Во налетот на интернетот, информатиката, странската музика, гласилата, денес многу малку се води грижа за афирмирање на мајчин јазик, дури и во училиштата каде правилната употреба на јазик е неопходна. Во училиштата, освен на часовите по македонски јазик, децата никаде не го користат литературниот јазик. Тие со своите професори комуницираат низ дијалекти, со употреба на жаргонизами и англицизми. Со новата наставна програма, децата повеќе не одговараат усно пред професорите по мајчин јазик, а со тоа се намалува можноста за учење правилна употреба на јазикот, но и за слушање на она што го кажуваат, со што се отвара вратата за подобрување на говорот.

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

Компјутерската технологија, без која младите не можат да замислат ниту еден миг од својот живот, остава трајни последици врз нивниот говор, но и врз македонскиот јазик, последици кои го водат до бавно изумирање.

MAGAZIN REVOLUCIJA

користи дијалектни зборови. На овој начин тие промовираат неправилно зборување, но им даваат и лош пример на младите.

Медиумите, пак, се приказна за себе. Тие се секојдневно присутни во домовите Младите минувајќи го своето слободно на сите граѓани и се, на некој начин, време пред компјутерите започнуваат совршено оружје за зачувување на полека да го забораваат правописот, литературниот македонски јазик. користејќи постојано латинични букви. Потоа, зборовите на англиски јазик, кои Но, тие сакајќи да ја следат модерната најчесто се употребуваат за време на технологија и да воспостават модерна работата на компјутерот, започнуваат интеракција со светската економија да ги употребуваат во секојдневниот и технологија, започнуваат да говор, зборови како: „далнодира”, користат англицизми, кои целосно се наместо презема, на социјалните мрежи неразбирливи за еден дел од постарото велат „лајк”, наместо да кажеме „ми се население. допаѓа”... Медиумите често користат два вида на Со ова, тие допринесуваат нашите убави англицизми во говорот и тоа: првиот зборови да се заменат со некои модерни вид претставува голем број на директни изрази, кои немаат никаква допирна заемки што без превод многу често точка со традицијата на нашиот јазик. се користат во медиумите; вториот вид се состои од англицизми што се Голема улога во постојаната употреба транскрибирани со кирилично писмо, на англицизми играат и политичарите со тенденција директно да го пренесат и медиумите. Политичарите се една нивното значење или, пак, едноставно посебна категорија која воопшто не се употребуваат за да ги заменат внимава на користењето на литературен македонските зборови. македонски јазик, туку постојано

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

И како може, еден вид на неписмен човек (со мало познавање на јазикот) да води вести и со својата неинформираност да го уништува, ден по ден, мајчиниот јазик?! Законот за употреба на македонскиот јазик, за негово унапредување и збогатување, како да не допира до медиумите, до политичарите, до оние кои на некој начин ја сочинуваат нашата култура и оние од кои секој граѓанин апсорбира на некој начин.

кул употребувајќи ги, можеме само молчејќи да го гледаме трајното губење на „македонизмите“.

Автор: Наташа Димеска

Но, зошто не се направи чекор, за да сите оние кои на било каков начин комуницираат со народот и на тој начин влијаат на севкупната култура, почнат да изучуваат правилен говор, реторика и дознаат како треба правилно да се изразуваат?! Гледајќи ја вака моменталната слика и незавидна позиција на нашиот јазик, позиција во која ние самите сме го довеле, не знам зошто ни пречи кога некој не го признава нашиот јазик. Јазикот ќе биде негиран и девалвиран сé додека ние самите не научиме да го штитиме и надградуваме со тоа што редовно и правилно ќе го користиме во неговата литературна форма. А, додека наоколу се слушаат само англицизми и сите сакаат да бидат

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tri iljadi turcizmi sodr`i makedonskiot jazik Архаизмите се богатство на секој јазик. Tие се сведоштво за културата, историјата и општеството во кое што живеел народот во минатото. Тие не се никакво „зло“ од кое треба што побрзо да се ослободиме (а и не можеме да се ослободиме), туку имаат незаменлива стилска улога и вредност.

Јазикот е жива, аморфна материја, која се менува како што се менува општеството и животните услови. Тој е отворен кон влијанијата на остантите култури и јазици, исто како што се подложни на влијание и луѓето кои го говорат. Значи, токму луѓето се оние кои го креираат јазикот и тие ја имаат таа одговорност да влијаат на неговото богатење или осиромашување.

Тие го богатат, а не го осиромашуваат јазикот. Но, тие си имаат свое Ние, всушност, на нив и место и начин на не гледаме како некои употреба, кои треба туѓи зборови, туку се да се почитуваат.

прифатени во нашиот

Архаизмите се симбол Зборови со турско јазик и како такви, рамо за компексноста потекло до рамо, функционираат на националниот во македонскиот Општо прифатено е идентитет, токму со стандарден говор. гледиштето дека во нив јазикот го брани македонскиот јазик, многу сопствениот континуитет зборови имаат потекло од и контиунитетот на јазикот на Турците, т.е. тие се во корените, традицијата, културата, уметничките, а и творечките нашиот јазик останати како реликвија вредности и достоинства на народот што од Османлиското владеење на овие простори. Значи, зборуваме за период го зборува.

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

не од неколку години, туку од 5 века Како што можете да забележите, овие влијание, коегзистенцирање, па и зборови се, пак, неразделен дел од мешање. уметничките форми (филмови, песни, народни приказни, раскази) кои ја Според некои лингвистички анализи, во обработуваат тематиката на животот на македонскиот јазик се избројани околу македонскиот народ во периодот кога три илјади турцизми. Но, и Турците презеле зборови од словенските јазици. Според информациите, повеќе од 300 зборови се користат во турскиот јазик, а имаат потекло од словенските јазици. Положбата на турцизмите во македонскиот јазик е различна и зависи од карактерот, значењето на самиот збор и неговата стабилна поставеност во стандардниот јазик. Во одреден број случаеви заменување на некои турцизми со македонски збор не е возможно, тоа особено се поими што означуваат предмети, поими или односи во секојдневниот живот. Тоа е така, бидејќи таквите зборови станале неразделен дел од македонската лексика. Ние, всушност, на нив и не гледаме како некои туѓи зборови, туку се прифатени во нашиот јазик и како такви, рамо до рамо, функционираат во македонскиот стандарден говор. Македонците толку „сраснале“ со овие турски зборови, така што не се ни свесни дека и некои, навидум, обични зборови имаат турско потекло. Такви се на пример: „ѓезве“, „филџан“, „папучи“.... Овие зборови се дел од активниот зборовен фонд на стандардниот македонски јазик. Добар дел од турцизмите не се веќе во употреба во македонскиот јазик, поради промената на општествениот поредок и систем во општеството, како на пример, зборовите: ефендија, кадија, чифлик, авлија, везир, кадија.

бил под османлиска власт. Денеска, пак, можеме да кажеме дека тие на некој начин повторно „воскреснуваат“ во нашето секојдневие, поради големата експанзија на турските серии во македонскиот телевизиски етер. Но, дури и денес има турцизми, кои активно се употребуваат во македонскиот јазик, особено во разговорниот стил, а ние имаме соодветна замена за тој збор во македонскиот јазик, како на пример зборовите „патлиџан“, „аман“, „сурат“, „фаца“... Тие се дел од разговорниот јазик и му даваат посебна специфика на истиот. Но, додека намерно и свесно се користат за стил и за доловување на некој амбиентможеме да кажеме дека се „безопасни“, но проблемот настанува кога ќе почнеме да ги употребуваме во области каде што

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

неопходен е официјалниот и стандарден едни на други дел од своето однесување јазик (култура, уметност, медиуми, и животните навики. Па, можеме да парламент, училишта). кажеме дека турската култура е сé уште присутна во Македонија. Така, Еден од највлијателните турколози на последниот турски војник замина од Балканот, Амина Шиљак Јесенковиќ, Македонија пред многу, многу години, потсетува дека османското царство било но овде денот сé уште започнува со распространето на овие простори во турско кафе. текот на 500 години и дека влијанието од нивното владеење се забележува и 500 години заеднички живот (ако денес. можеме така да кажеме), секако дека ќе имаат взаемно влијание и претопување „Кога зборуваме за јазичните и на културите и на традициите, па и на интерференции тоа е голем простор и јазикот. голем дијапазон на лексика која од еден јазик, во меѓујазичен контакт, влијае на Зборови со турски корен (според другиот“, истакнала Шиљак. лингвистите) се: јастук, јорган, шеќер, ѓезве, тепсија, тава, чорапи, бавча, Шиљак истакнала дека квантитетот калдрма, филџан, чорба, чаршав, папучи, на турцизмите кои ги употребуваме алат, ајвар, бакар, баклава, бакшиш, во секојдневниот говор, зависи од барут, боза, боја, бурек, будала, ѓубре, социокултурните средини и старосната занат, зејтин, јогурт, инат, качамак, доба, нагласувајќи дека тоа е веќе кутија, кула, мерак, мираз, памук, пазар, социолингвистичка тема. сарма, сокак, сапун, тулумба, торба, „Во зависност од тоа дали сте пораснале челик, чешма, ќебап, кофте, џеб..... и во некое маало или во некоја урбана многу, многу други. средина, во куќа или во зграда, од тоа Сето ова се зборови кои се наразделен што сте читале, такво ќе биде и вашето дел од нашата лексика, но се или чисто јазично знаење“, додава Шиљак. турски или зборови со турски корен, Така што постарите Македонци и оние кои сé уште се употребуваат не само во што пораснале со македонските народни Македонија, туку и на целиот Балкан, приказни и со расказите и приказните а се прифатени и сплотени како дел од кои го обработуваат ова време, секако, стандардниот литературен јазик. дека ќе поседуваат (свесно или несвесно) повеќе турцизми во својот секојденевен говор.

Турцизми – дел од литературниот јазик Денес во Македонија живеат околу 80 илјади Турци, но двата народа биле заедно доволно долго, за да си пренесат

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Да избегаме да ги користиме овие турцизми- не можеме, бидејќи нема соодветен збор во нашиот јазик со кој би биле заменети, па затоа тие веќе не се сметаат како „туѓинци“, туку како „домашни“.

Турцизми-дел од дијалектот Османлиите оставиле печат на Балканот – на народот, на јазикот, на културата. Па, Македонците употребуваат турски зборови, а не се ни свесни за тоа. Ова особено е застапено во дијалектите и разговорниот стил на македонскиот јазик. На сите ни е позната анегдотата:

Турцизмите се наразделив дел од дијалектите во Македонија. Да се разбереме- точно е дека дијалектите се една од најзначајните специфики на македонскиот јазик, дека тие се перфектни за емотивно боење, давање шарм и карактер на менаталитетот и општествениот живот на поединците, кои го говорат. И дека, како такви дијалектите треба да се чуваат и негуваат како големо богатство на јазикот. Но, мораме да разбереме дека има место и време за дијалектите, а има место и време каде неоспорна е употреба на чист литературен македонски јазик, кој исто така треба да го негуваме и чуваме.

Овие турцизми до некаде се прифатливи во дијалектните форми на разговорниот јазик. Во ред е еден пријател да му - Ма, јок!“ се пожали на друг: „Комшијата ми го Кратко и сатирично прикажување за скрши џамот“ или „Арамија ми влегол во состојбата во нашиот говор. Значи, во дуќанот“. Но, кога случката се пренесува македонскиот јазик, несвесно, до ден на информативните програми, така денес употребуваме многу турцизми. наречените, вести, тогаш треба да кажат „Соседот го скршил прозорецот“ или Беќар, аман, сурат, фаца, џенем, дуќан, „Крадец влегол во продавницата или еснаф, комшија, машала, ајдук, арамија, работилницата“. Но, дали е тоа така?! џам, креч, пекмез..... се само дел од Не! зборовите, кои постојано ги слушаме во секојдевната комуникација. „ - Дали зборуваш турски!

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata Сведоци сме дека македонскиот литературен јазик се „валка“ на места каде што не е прифатливо тоа да се прави: во медиумите, училиштата, државните инситуции, па дури и од собраниската говорница. Со оваа постапка всушност, несвесно се влијае кон отфлање на македонскиот збор и прифаќање на другот, туѓиот, а со таа постапка се осиромашува и повредува нашиот говор и нашиот идентитет. Села и градови со турски имиња Денеска во Македонија можат да се сретнат топоними со чисто или делумно турско потекло, кои и ден денес така функционираат. Така на пример, Карабуниште е мало село сместено во северозападниот дел на Општина Велес. Селото е многу мало и е на пат да се расели. Имено, во него живеат само 4 луѓе, Македонци.

MAGAZIN REVOLUCIJA

дражава, ниту власт, ниту одредени структури, кои би се грижеле за македонскиот јазик, а топонимите својот назив не го добиле така одеднаш, со некој султански декрет или наредба, туку топонимите полека се формирале, зависно од карактеристиките на одреденото место. Така, на пример, селото село Кури Дере, кое кај многумина што не слушнале за коренот на овој топоним предизвикува реакција на смеење или чудење, значи „сув дол“ и е со турско потекло. „Кури“ значи сув, „дере“ е дол. Па, кога ги прашувале Турците (во тоа време), каде живеат тие одговарале кај сувиот дол (кури дере), па така со текот на времето и ова име било „наметнато“ на селото. Така, Мустафино е село во Општина

Потеклото на името на селото е составено од два збора- кара (турски:црно) и буниште (синоним за македонските зборови ѓубриште или латинизмот депонија). Во својот напис за „Цариградски весник“, од 7 март 1859 година, под наслов „Велес статистическо описание“, македонскиот просветител Јордан Хаџи-Константинов – Џинот, запишал дека селото е населено само со турско население. Оттука и не е чудно што ова село има турско име. Значи, за времето на Отоманската империја, голем број на Турци се доселиле во Македонија и тука живееле дури и со векови, па логично е да одредени села и градови добивале имиња според нивниот јазик и говор. Имено, во тоа време немало македонска

BR.94 MAGAZIN

Свети Николе. А, името потекнува од

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

турското лично име Мустафа (значи, селото на Мустафа). Името на селoто Мајден (Тиквешко) е добиено со директна топонимизација на турскиот збор „маден“. Значењето на лексемата „маден“ е -рудник, руда или метал. Името на селoто Чифлик (Тиквешко), е добиено со директна топонимизација на турскиот лексем „чифлик“. Значењето на лексемата чифлик, која потекнува од турскиот апелатив „чифтлик“, е со значењето „имот, посед“.

град, но тој има половично турски назив. Ова име е сложено име составено од турската придавката „демир“ со значење „железен“ и именката „капија“. Името Демир Капија во превод би гласело „железна капија“, но тоа не значи дека овде буквално постоела некаква железна капија, туку името е метафорично и означува „непристапно, опасно место за премин“. Таков е случајот и со името на македонскиот град Демир Хисар, што во превод би гласел „железна тврдина“.

Караорман е македонска средновисока планина, што се протега во западниот дел на Македонија. Името на планината потекнува од турските зборови „кара“ – црна и „орман“ – планина. Оваа планина е многу пошумена, по што го добила и името. Исто така, Стар Караорман е село во општина Штип. Исто и тука се сретнува името Караорман, но напред е додаден македонскиот збор „стар“.

Според некои лингвисти, името (топонимот) Гевгелија (Гевгели) најверојатно потекнува од турскиот збор „ѓолгели”, што значи место во кое има многу сенки (сенчесто место), т.е. место во кое има дебели сенки. Во прилог на ова говори и фактот што во Гевгелија имало и има многу стари, високи и разгранети дрвја, а особено црница.

Демир Капија е македонски

Исто така, друга теорија за потеклото на името ја споменува најраспространетата легенда, поврзана со турскиот дервиш, кој дошол да се одмори накратко во овој град, но, бидејќи местото многу му се допаднало, решил да остане подолго време. На заминување, жителите на

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

местото, за да не го предизвикаат го вратиле словенскиот корен, но некои неговиот гнев, му отпоздравувале со останале непроменети. Зошто? „ела назад” (Гел-гери). Како што реков претходно, топонимите се Планините Даутица и Јакупица, го добиле создадени од народот, а не од државата називот од имињата Дауд и Јакуб. Потоа, (тогашната Отоманска империја) и тие тука се вбројува и планината Кораб. зависеле, а и денеска сé уште зависат, Кораб значи брод и е збор од арапско од употребата на населението. потекло. Тука се сместуваат и селата Ако неколку века селото се нарекувало, Амзабегово, Визбегово, Јурумлери на пример Инџиково, и како такво во скопско, а и селото Ерековци, народот го знае и распознава, тогаш тоа прилепско. Ерек на турски значи слива. име е сполтено во колективната меморија Вакви примери има многу. на населението и не е едноставно да се Зошто топонимите не се смениле? избрише. Замислете само колку време ни беше потребно од Титов Велес, да Периодот од историјата на Отоманската се навикнеме да викаме Велес, а да не империја од 1908 до 1922 година е зборувам за целосно преименување на познат како периот на распаѓање на селата, градовите, реките... империјата. Претходно, пред крајот на 19 век, на Балканот биле создадени Значи, тие топоними се врежани кај три нови држави: Грција, Бугарија и македонскиот народ и на нив не се Србија. Турските војски се повлекле од гледа како на име со турски корен, туку Балканот, а со тоа и некои топоними си е прифатен називот како македонски

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

топоним. Од друга страна, пак, со заминувањето на Турците, голготата на македонскиот народ не завршила, иако почнале да се формираат држави на Балканот, македонска држава не била формирана, таа од едни канџи пропаднала во други.

посвети внимание на јазикот и неговото користење. Сите топоними, туѓи зборови дотогаш беа толку сплотени во нашиот говор, што немаше ни поента, ниту логика да со некаков закон тие присилно (бидејќи веќе беа прифатени кај народот) да се менуваат.

Така што, во услови на немање на слобода, последно нешто на ум им било Денес во македонскиот јазик, при заштита и негување на мајчиниот јазик, службена и општа употреба, најмногу а всушност и се немало преку средствата за широко општење, услови за истиот, како се мешаат туѓи зборови, кои сме што се имало во ги прифатиле и одомаќиниле другите соседни од минатото во секојдневниот Замислете само земји Србија, колку време ни беше говор. Бугарија и Грција, потребно од Титов Во службениот македонски кои биле целосно Велес, да се навикнеме јазик се вметнати голем број слободни. да викаме Велес, а латинизми, англицизми, да не зборувам за Македонија се грцизми, германизми, целосно преименување формира како србизми, турцизми итн. на селата, градовите, Народот посебна држава ги прифатил, реките... дури по Втората бидејќи немал свое државно светска војна, во уредување да го штити 1945- та година, како дел сопствениот јазик, па така тие од тогашната Југославија, станале дел од него. а тогаш и многу години после тоаДали прифаќањето на овие зборови во приоритетот е даден на изградба и нашиот јазик е позитивна или негативна обнова на државата. Под рамките на работа- не би можела да кажам. Можам тогашната федерација, македонскиот да кажам само дека тоа е релната јазик- иако признаен, сепак, се движел состојба во јазикот. во сенка на српско-хрватскиот јазик, кој бил официјален јазик на државата Можеби, ако во минатото турските и задолжителен за сите граѓани на топоними биле заменети со македонски, Југославија. тоа би ја подобрило позицијата на македонскиот јазик, но секако, би ја Додека Македонија да стигне до изгубило традицијата и приказните целосна независност во 1991-та година, поврзани со тоа место, би ја изгубило немало никаква грижа, ниту, пак, спецификата и карактеристиките внимание за употребата и влијанието на градот, селото, планината што врз македонскиот јазик. Дури во топонимите ги означуваат. 1998-та година е донесен Закон за употреба и заштита на македонскиот јазик. Значи дури во 1998-та година се

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

Дали се почитува законот за заштита на јазикот? Во Законот за употребата на македонскиот јазик точно стои: „Заштитата, унапредувањето и збогатувањето на македонскиот јазик опфаќаат особено - поттикнување на грижата за употреба на македонскиот јазик во средствата за широко општење, особено преку печатот, радиото и телевизијата; избегнување употреба на туѓи изрази и заемки, односно, по можност, нивна замена со соодветни изрази од македонскиот јазик; зацврстување на потребата од зголемена општествена и лична грижа за битието и природата на македонскиот јазик во јавното општење; поддршка на македонскиот јазик во светот“. Но, дали и денеска овој закон се почитува? Сведоци сме дека официјалните институции и форми го валкаат- наместо да го негуваат македонскиот литературен јазик. Србизми,

турцизми,

сленгови,

BR.94 MAGAZIN

MAGAZIN REVOLUCIJA

секојдневно зрачат од тв-приемниците, во весниците, во адмистаративните институции, во парламентот. Многу грешки се прават во забавните емисии, квизови, шоу програмите и музичките емисии, во музичките нумери, но за жал литературниот јазик не се практикува ниту во информативните изданија, дури и на вестите. Некои од нив го нудат аргументот дека македонскиот јазик бил сиромашен и заради тоа морале да се служат со србизми, интеранционализми, турцизми. Или, пак, дека корстат дијалекти за да се доближат до македонскиот граѓанин. Но, тоа не го прифаќаат јазичарите. Тие тврдат дека македонскиот јазик изобилува со зборови, кои малку ги познаваме, а користејќи вакви туѓи зборови, тие, за жал, почнуваат и да исчезнуваат.

Автор: Елена Павловска

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Jazikot na politi~arite: „...Upotrebuvam srbizmi, to nije ta~no!“ Правилната употреба на македонскиот стандарден јазик во секојдневието и во јавниот живот е неопходна, со цел развиток на културата на општеството и зачувување на културното наследство. Јазикот е духовно богатство и има посебно културно и историско значење за државата. Затоа, неопходна е негова правилна употребa, негување и зачувување што ќе придонесе за понатамошен напредок. Жално е на сета борба за поставување на темелите на македонскиот јазик и напорите за културно и духовно збогатување на Македонија, денес да се одговори со неконтролирано деградирање на јазикот и значителна употреба на србизми, англизми, турцизми, интернационализми... Само со желба да го зачуваме она што веќе го имаме, помалку да позајмуваме од туѓите јазици и правилно да го употребуваме нашиот јазик, ќе успееме да го го зачуваме ова богатство. На тој начин ќе се подигне свеста за вредностите кои ги има јазикот и тој ќе се развива во правилна насока и ќе има сигурна иднина. Писменоста и јазикот Сепак, и покрај големите напори за зачувување на квалитетот на јазикот употребуван во секојдневниот живот и во јавниот говор, денес се соочуваме со општо ниво на писменост кое е на најниско ниво. Писменоста не подразбира само правилна употреба на јазикот, туку, воопшто, способност за квалитетна комуникација на различни нивоа. Генерално приоритет на нашето општество секогаш се некои поважни работи, а помалку внимание се посветува на основните образовни прашања. Образовниот процес не нуди речиси никаква едукација за формите на комуникацијата, комуникациските средства и бон-тонот при различни видови комуникација. Во однос на образованието, младите многу повеќе учат за литературата, отколку за јазикот.

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata Кога станува збор за нивото на писменост во одредени професии, постои некој неприфатлив тренд на употреба на професионален жаргон. Често пати сретнуваме неправила употреба на зборови и неправилна конструкција на реченици со зголемена употреба на србизми, англизми и други зборови. Луѓето немаат желба да најдат соодветен превод за одредени зборови или се уверени дека со употреба на интернационализми ќе звучат попрофесионално. Јавната употреба на јазикот Најалармантна е генералната негрижа за јазикот. Политичарите во официјалните институции зборуваат на дијалекти и користат уличен сленг, електронските

MAGAZIN REVOLUCIJA

медиуми не внимаваат на јазикот кој го користат, а за етиката ретко кога станува збор. Додека се случува сето ова, институциите кои се задолжени да се справат со ваквиот третман на јазикот, ги нема никаде. Спроведувањето на Законот за употреба на македонскиот јазик е на минимално ниво. Дали, воопшто, до сега има некој кој е казнет?! Апсурдно е тоа што оние кои се дел од институциите, надлежни за носење на законите со кои ќе се зачува и правилно ќе се употребува јазикот, се токму оние кои не го употребуваат правилно. Имено, според Законот за употреба на македонскиот јазик, употребата на македонскиот јазик како службен е право и должност на граѓаните на Републиката и на органите на државната власт, трговските друштва, претпријатијата, називите, рекламите, плакатите, натписите во средствата за јавен превоз, обележувањето на јавни места, синхронизирањето во филмовите и емисиите кои се прикажуваат јавно. Потребна е негова заштита, унапредување, збогатување... и така натаму. Како зборуваат политичарите? Погрешното акцентирање и неправилниот говор станаа секојдневни во политичките говори и во медиумите. Грешки во изговорот, неправилно акцентирање, погрешни конструкции на реченици, употреба на интернационализми, дијалектизми, жаргони... Таков е начинот на кој се изразуваат политичарите, новинарите и спикерите, што најмногу придонесува за деградирање на јазикот. Во светот постои наука за стилот на

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

говорот и правилниот изговор. Таму дел на еден јазик и треба да се политичарите, меѓу другото на изборите негуваат, но во јавниот живот треба да победуваат и поради стилот на говорење. се почитуваат нормите на стандардниот јазик. Примери за употреба на дијалекти Додека кај нас, не нé зачудува фактот од страна на политичарите се: што политичките јавни личности не ги ни познаваат нормите на македонскиот Ѓорѓи Оровчанец: „Потребно е да јазик. Во тимовите на советници нема дојди некој што знае... оваа работа да лингвисти кои ќе се грижат за правилниот биде дефинирана.“ изговор и ќе ги корегираат скандалозните Љубиша Георгиевски: „Ние и како акцентирања на министрите, членовите љуге имаме работено во Европа.“ на Собранието, во владината коалиција и во опозицијата. Марјан Ѓорчев: „И тоа че биде господинот Владимир Џабирски“ Поради тоа, денес сретнуваме низа јазични грешки, неправилна употреба Не ретко, Владо Бучковски и Антонио на јазикот, употреба на дијалекти, Милошевски ги употребуваат глаголските неправилно акцентирање од страна форми „зборев“, „збориме“, наместо на јавните политички личности. Иако правилните „зборував“, „зборувавме“. навидум смешни и за подбивање, сепак, во суштина фрустрираат и се за жалење. Владо Бучковски: „Од социјализам и комунизам за кои зборев, отидовме во Во зависност од местото од каде капитализам.“ потекнуваат некои политичари, често во јавните говори употребуваат Антонио Милошевски: „Збориме за дијалектизми. Не смее да се негира Европа, збориме за сé.“ фактот дека тие се богатство, составен Во однос на србизмите, нема замена

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

за Љубисав Иванов – Ѕинго. Често и премиерот Груевски ги употребува, а порано ги употребуваше и Доста Димовска.

составуваат соопштенија пожелно би било да добијат листа со „забранети“ зборови и нивни соодветни, македонски замени.

Ѕинго: „Меѓутоа, увек се наоѓале.“

Јавните говори на политичарите влијаат и ја формираат јазичната култура на сите граѓани и до колку не се превземат соодветни мерки, свеста за грижата на јазикот ќе падне на уште пониско ниво.

Секако и неговата легендарна изјава: „Велат дека јас употребувам србизми, то није тачно!“ Никола Груевски: „Нема успеси преку ноќ, нема чаробни стапчиња.“ Доста Димовска го употребуваше србизмот „заоштри“, наместо „заостри“. Како и скратената глаголска форма „сметат“, наместо „сметаат“ и погрешно го акцентираше зборот „конкуренцијата“.

Автор: Симона Ѓеоргиевска

Чудна, но позитивна ќе биде промената, ако македонските политички и медиумски личности почнат правилно да го употребуваат македонскиот стандарден јазик. Хендикепот би можел да се надмине со организирање курсеви и обуки за правилна употреба на јазикот, кои ќе бидат наменети за пратениците и собраниските преведувачи. Тоа постои во другите земји, на пример, каде што има повеќе дијалекти. Тие имаат посебни училишта за правоговор, чии часови траат по две години со цел правилно изучување на стандардниот јазик. Исто така, институциите кои

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata Na{iot jazik niz tu|ata prizma

„Како иронија на историјата, народот чии претци им го дале на Словените првиот литературен јазик, беа последни на кои им се призна јазикот како посебен словенски јазик, различен од соседните бугарски и српски“ – ова се најчесто цитираните зборови за состојбата на македонскиот јазик во светот, напишани од Р.Г.А де Бреи. Зборови со кои сметам дека е најсоветно да го започнам текстот посветен на македонскиот јазик. Каде се зборува македонски Македонскиот јазик е јужнословенски јазик и официјален јазик во Македонија. Македонскиот јазик е исто така официјално признат како регионален службен јазик во Горица и Пустец во Албанија каде што живее бројномакедонсконаселение, но и во Србија како официјален во општините Јабука и Пландиште,Романија и Косово. Македонски се зборува и во Австрали ја,Бугарија,Грција,Канада,САД, Црна Гора, Турција, во некои земји−членки на Европската Унија и останатата македонска дијаспора. Вкупниот број на македонски говорници е тешко утврдлив поради несоодветни пописи, но бројката се движи од околу 2,5 до 3 милиони луѓе. Според почитуваниот лингвистички извор „Etnologue“, македонски се зборува и во југозападниот дел на Бугарија и северна Грција, но нема податоци за бројот на луѓето. Сличен став имаат и „BBC“, „Britannica“ и UNESCO. Македонскиот јазик е мајчиниот јазик на Македонците, официјален јазик во Република Македонија и малцински, службен јазик во Албанија.

Книги на германските лингвисти

Во 1948 година, германскиот славист Рајнхолд Траутман македонскиот јазик го нарекол, „мајчиниот јазик на Кирил и Методиј“. На слична основа размислува и Леонхард Шулце-Јена, исто Германец по потекло. Тој заедно со уште триесет германски научници и шест бугарски, во текот на Првата светска војна бил член на т.н. Македонска земска комисија. Таа работела во рамките на германскиот генералштаб во Ниш и имала задача да собере што повеќе материјали за Македонија. Според планот, по војната требало да се објави книга со повеќе студии. Но, ништо од тоа. Сепак, самите автори-истражувачи смогнале сили да објават неколку книги за Македонија. Во

една

од

нив,

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

насловена

како

Tema Na Nedelata „Македонија-слики од пејсажот и културата”, се наоѓаат бројни сведоштва и записи за македонскиот јазик, како и списоци со македонски зборови. Ова издание е ретко експонирано во јавноста, а претставува огромно богатство за Македонците и нивниот македонски јазик. Германците речиси никогаш, јазикот на Македонците не го гледале како проблем и покрај негаторските ставови на соседните пропаганди. Тие знаеле дека Македонците не се ниту Срби, ниту Бугари. Ако барем малку подлабоко се разгледаат делата и трудовите на германските научници и публицисти од 19-от и првата половина на 20-от век, ќе се забележи дека ниту еден друг народ не се интересирал за Македонија како Германците.

случај стандардниот јазик се појави пред независноста на почетокот на периодот на автономија (во 1944), што не беше пример во претходните илјада години.“ Џон Шеј тврди дека македонскиот јазик може да биде конкурентски претендент за старото црковно-словенско јазично наследство. „Првото споменување на црковнословенскиот јазик, употребуван во Македонија, како едноставно „македонски“ се сретнува во делото на германскиот хуманист Хиеронимус Мегизер во 1603 година. Неколку текстови кои се приближуваат до говорниот македонски јазик се познати

Капитално дело на Џон Шеј Џон Шеј, авторот на книгата „Македонија и Грција - битката за дефинирање нова балканска нација“, потенцира дека една од функциите на јазикот е да служи како означувач на националноста. За него јазикот вообичаено е употребуван како инструмент за градење нации од страна на европските држави. Правејќи еден детален историски преглед на развојот на македонскиот јазик, Џон Шеј се обидува да го докаже неговото долгогодишното постоење. Тој вели дека процесот на стандардизирање на модерните јазици, типично се јавува по националната независност. „Кога јужно-балканските нации постигнаа независност од Турците или Австроунгарската империја за време на деветнаесеттиот или дваесеттиот век, ова е период во кој стандардните јазици се појавија на Балканот. Во македонскиот

BR.94 MAGAZIN

MAGAZIN REVOLUCIJA

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

пред 1790 година. Сепак, важно историско досие е малиот речник на костурски дијалект со фолклорна песна во него, која датира од шеснаесеттиот век.“

Литературните дела на Јоаким Крчовски (1780 - 1820) и Кирил Пејчиновиќ (1770 - 1845) заедно со оние на Хаџи Теодосиј Синаитски (1770 - 1845) се сметаат како прва генерација на современата македонска литература, која покажува знаци на преовладување на народните традиции во Македонија.

Пишуваните работи од Македонија, почнувајќи од првата половина на деветнаесеттиот век содржат знаци Иако овие писанија покажуваат на народен говор уникатен за оваа содржина, стил и јазик кој е под силно област. „Специјалистот за влијание на преовладувачките словенски јазик Питер религиозни народни писанија, Хил ги опишува тие придонесуваат за новата раните развои народна пишана традиција. „Првото споменување на училиштата на црковно-словенскиот со дијалектно Нивните дела беа јазик, употребуван п и с м о . употребени во „ќелијски во Македонија, училишта“, а подоцна во приватните училишта како едноставно отворени во куќите на „македонски“ се уметници и трговци. Овие сретнува во делото на училишта се појавиле во германскиот хуманист Македонија, особено во Хиеронимус Мегизер во периодот од средината на 1603 година. деветнаесеттиот век, како алтернатива на црковните училишта. Во 1876 година постоеја околу 45 вакви приватни училишта во градовите во Македонија и околу 118 во селата.“ Користејќи неутрални автори, Џон Шеј прегледно ги дава успесите на сите поважни македонски преродбеници, при што доаѓа до сознанието дека македонскиот дијалект бил широко употребуван за религиозни цели во првата половина на деветнаесеттиот век, заедно со неколку печатени книги, засновани на различни дијалекти, источен и западен, но сé уште длабоко инспирирани од црковно-словенскиот јазик. Тој

го

истакнува

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

значењето

на

Tema Na Nedelata Миладиновци, на Рајко Жинзифов, Григор Прличев, Партениј Зографски и Марко Цепенков. Проследувајќи го фолклорот и литературниот развој, укажува и на развојот на македонската национална свест. „По Балканските војни и поделбата на Македонија, постоеја четири официјални јазика - грчки, бугарски, српски и албански во областа на Македонија. Четирите владејачки сили се обидоа да ја потиснат македонската форма на словенски јазик.

MAGAZIN REVOLUCIJA

комисии ги испитуваа решенијата со конечното, кое определуваше дека македонскиот стандарден јазик ќе биде основан врз централните македонски дијалекти, кои беа најмногу раширени и кои најверојатно ќе беа најмногу прифатени од оние кои говорат на различни дијалекти.“ Конечната кодификација од 1952/54 година го воспостави македонскиот стандарден јазик, кој брзо се разви во стандарден литературен јазик.

„Забрзаната прифатеност и употреба Сега беше заедничка несреќа на сите на македонскиот стандарден јазик Македонци да им биде забранет јазикот дозволи да го надмине за помалку од во јавниот живот (училишта, печат итн). 50 години степенот на развој за кој на Во секој дел на земјата официјалниот другите јужнословенски јазици им беше јазик на поделената држава и во потребно околу 100 години. целина беше наметнат како културно Питер Хил забележа дека литературните преносно средство за целата македонска дела одиграа важна улога во популација.“ афирмацијата на македонскиот Формалното прогласување на стандарден јазик, бидејќи импресивна македонскиот јазик за литературен сума на нова литература на македонски се случи на втори август 1944 година. стандарден јазик беше издадена во „Изборот на писмото за новиот минатиот половина век. македонски стандарден јазик беше Релативно слободната интелектуална причина за жестока расправија... Овие

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

клима во Титова Југославија, споредена со построго контролираниот бугарски систем, го овозможи овој развој, и ñ даде на македонската литература јасна предност.“ Од американските пописи

во листата „C2SS Language Codes“ на македонскиот јазик му е придружен кодот 2630.

Јазикот е жива материја, која постојано се менува како што се менува човекот, како што се менува општеството во кое што живее човекот.

За трнливиот пат на македонскиот јазик сведочат и записите од пописита кои ги вршеле САД. Во инструкциите за попишувачите во САД се наведува македонскиот јазик во различен контекст.

Така на пример, во пописните инструкции од 1910 година, во секцијата „ABILITY TO SPEAK ENGLISH“ став 137. стоело „Do not write „Macedonian“, but write Bulgarian, Turkish, Greek, Servian, or Roumanian, as the case may be.“, „Не пишувајте македонски, пишувајте бугарски, турски, грчки, српски или романски, според случајот.“ Во пописните инструкции од 1920 година, македонскиот јазик е додаден на листата со странски јазици како посебен јазик. Во пописните инструкции од 1930 година македонскиот јазик повтрно е на листата со странски јазици како посебен јазик. Со анализа на овие пописни инструкции може да се заклучи дека до 1910 година постоело едно гледиште во американското опшество во врска со македонскиот јазик, а од 1920 година администрацијата го подржува гледиштето дека македонскиот јазик е засебен јазик, кој го говорат некои од емигрантите од Европа. Подоцна

Да се негува јазикот

Познавајќи го трнливиот пат на нашите предци за кодификација на јазикот, како значајно обележије на нашиот национален идентитет, треба да сме цврсто одлучни во намерата да го негуваме македонскиот јазик како нераздвоен дел од „македонското“ во нас.

Јазикот е жива материја, која постојано се менува како што се менува човекот, како што се менува општеството во кое што живее човекот. Ние не ги користиме истите зборови, кои што ги користеле нашите претци, па и нашите родители, бидејќи нашата реалност е поинаква, а јазикот е одраз на реалноста. Но, сепак карактеристиките, нормите, обележијата остануваат непроменети. Понесени од бурното секојдневие, под влијание на технологијата и западните култури, понекогаш забораваме на овие особености и така од ден на ден сé повеќе го туркаме „вистинскиот“ македонски јазик кон заборавот. Да не заборавиме на долгата традиција на македонскиот јазик ! Да не ја заборавиме долгата борба за неговото докажување и за заземање на местото кое му припаѓа во светот! Да не заборавиме кои сме!

Автор: Елена Павловска

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Evropska Unija

MAGAZIN REVOLUCIJA

Intervju so Filip Rosler, germanskiot minister za ekonomija Германскиот министер за економија, Филип Рослер, беше оставен пред католичко сиропиталиште за време на Виетнамската војна, а подоцна беше однесен во Германија каде што беше посвоен. Во интервју за „Spiegel“, тој зборува за неговите чувства во врска со претстојната посета на земјата на неговото раѓање, како член на германската Влада. Како возрасен човек, Филип Рослер само еднаш го има посетено Виетнам и тоа на приватна сметка. Меѓутоа, во понеделникот, 39-годишниот министер, официјално ќе ја посети земјата на неговото раѓање, како германски вице- канцелар и министер за економија. За Розлер ова ќе биде уникатна посета. Тој беше земен од калуѓерки, како напуштено дете за време на Виетнамската војна. Интересот за неговата посета е голем. На неговото патување, Роcлер ќе биде придружуван од медиумско покритие, а луѓето во Виетнам, исто така, се заинтересирани. Во интервјуто, Рослер, кој е исто така лидер на бизнис-пријателската Слободна Демократска Партија, зборуваше за неговото наредно патување во Виетнам.

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Evropska Unija

Патувате за Виетнам, земјата во која бевте родени. Што очекувате од оваа посета? Рослер: Очекувам дека германскиот бизнис ќе има корист од оваа моја посета. Виетнам е земја во пораст и од таму интересен пазар за нашите компании. Многу беше стекнато во изминативе години, вклучувајќи потези во насока на поголема економска слобода. Па, сепак, постојат многу предизвици, како на пример, прашања во однос на тамошните закони. Вашето патување ќе биде набљудувањеодблизу. После сé, вашата лична приказна е испреплетена со неодамнешната историја на земјата. Вие бевте напуштено дете за време на Виетнамската војна. На што се сеќавате оттогаш?

Околу 3,000 деца беа вдомени таму во текот на годините и за нив се грижеа католички калуѓерки. Тие, исто така, наведоа и имиња и датуми на раѓање, така што формалностите за посвојување би биле брзо решени. Две католички калуѓерки - Мери Марте и Силви Марте - се грижеа за вас во Кхан Хунг за време на првите месеци од вашиот живот. Во ноември 1973 година, Вие дојдовте во Германија, каде што Ве посвоија. Новинарот Мајк Брокер пишува во неговата биографија за Вас, дека Мери Марте сe уште живее во Виетнам. Дали контактирате со неа?

Роcлер: Почнавме да контактираме откако станав министер за здравство во Германија, во есента 2009-та. Новинарите патуваа до Виетнам и ја сликаа Мери Марте како држи фотографија од мене. Подоцна, таа стапи во контакт со мене Роcлер: Ги поминав првите неколку преку една друга калуѓерка, која има месеци од мојот живот во Кхан Хунг, пристап до е-маил. Тоа допре длабоко кој сега е Сок Транг, во католичко во мене. сиропиталиште. Тоа беше во 1973 година. Секако дека немам никакви Ви пишува ли сe уште? лични сеќавања од тоа место. Пред Роcлер: Ми напиша колку е горда за она неколку години, дојдов до статија во што сум го постигнал. „Spiegel“ која ја опиша историјата на сиропиталиштето.

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Evropska Unija Знаете ли повеќе за околностите под кои бевте оставени надвор пред сиропиталиштето?

MAGAZIN REVOLUCIJA

Го најдов местото на американска мапа на која стоеја старите имиња.

Она што не знаев и она што преведувачот Роcлер: Не, и никогаш и не сакав да ми го разјасни, беше дека Кхан Хунг, како дознаам. и многу други места, беше реименуван од страна на новите владетели во 1975Зошто? та, после реунификацијата на Северен и Роcлер: Ако барате нешто од минатото Јужен Виетнам. тоа би значело дека истото ви недостига. Зошто тогаш не го посетивте градот? Но, јас никогаш не сум се почувствувал како нешто да ми недостига. Роcлер: Јас само го посетував Виетнам како нормален турист. Мојата сопруга и Никогаш ли не добивте желба да јас патувавме во Меконг Делга. Во секој откриете нешто повеќе? случај, и двајцата заклучивме дека Сок Транг, како што е наречен Роcлер: Не, никогаш. денес, е веројатно сличен Германија е мојот дом. на многуте други места Виетнам е дел од кои ги посетивме. мојот живот на кој не се сеќавам. Сте размислиле ли Јас пораснав во за организирање Германија, овде п о с е б н о имам семејство, п а т у в а њ е татко и пријатели. настрана од вашиот сегашен Пред шест распоред? години, кога го посетивте Виетнам Роcлер: Го посетувам за прв пат заедно Виетнам како со вашата сопруга, министер за економија, не отидовте на како претставник на местото каде што беше германскиот бизнис. Не сум сиропиталиштето. Разумна на лична потрага по знаци од ли беше таа одлука? моето минато. Роcлер: До 2006-та, ние апсолутно Планирате ли некогаш да го посетите немавме идеја каде, всушност, е местото? лоцирано местото. Јас неколку пати го барав Кхан Хунг на мапите, но никогаш Роcлер: Не, немаме такви планови. не го пронајдов. Едноставно нема подлабоко значење за мене. Дури кога ја посетив поранешната претседателска палата во Јужен Виетнам, Постојат други посвоени деца мистеријата беше решена. Во пониската кои се чувствуваат различно и половина на сегашниот музеј, постои спроведуваат долги потраги по стар американски операционен центар. нивното минато. Можете ли да го

Германија е мојот дом. Виетнам е дел од мојот живот на кој не се сеќавам.

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Evropska Unija

разберете тоа? Рослер: Можам да го разберам, но веројатно е различно за секој посебен случај. Никогаш не ми недостигаше ништо во моето семејство, што е причина зошто никогаш не си го поставив ова прашање.

на војната таму и за многуте деца во сиропиталиштата. Тоа е причината зошто одбрал посвојување. Дали некогаш сте свесни за вашата азиска страна? Рослер: Мојот изглед е јасен индикатор за тоа. Но, не сум ни господар на боречките вештини, ниту пак често јадам азиска храна.

Откако се разведоа вашите родители, кога имавте четири години, живеевте со вашиот татко во Долна Саксонија. Како Ви е кога патувате во странство? Зборувавте ли често за Виетнам? Ве прашуваат ли луѓето во врска со Рослер: Не. Виетнам немаше никаква вашето потекло? улога во нашите разговори. Кога Рослер: Понекогаш. Минатата година пораснав, татко ми ме седна пред кога бев во САД со Меркел, двајца огледало и ми објасни зошто изгледам американски министри од азиско различно од другите деца. потекло ме прашаа за мојот живот, како Ви објасни ли татко ви зошто тој што ме праша и претседателот Барак и неговата поранешна сопруга во Обама. Но, тој беше помалку изненаден Германија одлучија да Ве посвојат? отколку некои владини претставници во други земји. После сé, САД е силно Рослер: Татко ми беше Бундесвер војник. карактеризирана со имиграцијата. За време на неговиот тренинг како пилот на хеликоптер во САД во 1970-те, тој се Вашата посета ќе биде и одблизу запозна со јужно-виетнамски колега. следена од виетнамска страна. Кога Преку него тој дозна за мизеријата влеговте во Владата, еден весник

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Evropska Unija напиша: „Тој е еден од нас.“ Како се чувствувате во врска со тоа?

MAGAZIN REVOLUCIJA

Бевте крстени во 2000 година. Дали оваа одлука е на некој начин поврзана со католичките калуѓерки кои Ве спасија?

Рослер: Замислете да било обратно и германско дете посвоено во друга земја да беше ставено на висока владина Рослер: Тоа не беше одлучниот фактор. позиција. Интересот за овој случај би Но, било кој што знае за опасностите бил исто така огромен! и немаштијата, со која калуѓерките се справуваа за да ги спасат сираците Не сакате да одлучуваат за вашата во Виетнамската војна, нема лесно да припадност? заборави. Рослер: Германија е мојот дом. Заслуга Не зборувате виетнамски, но е на нашата земја што луѓе кои немаат научивте ли неколку зборови на типична биографија, исто така, имаат вашето патување? шанси за напредок. Предусловот за ова е толеранцијата. Нашиот демократски Рослер: Тоа би било неискрено. Да систем и нашиот успех зависи не само кажам уште еднаш јасно - природно јас од социјалната пазарна економија, туку сум поврзан со земјата преку дел од и од нашето слободно општество. мојата животна приказна, но јас патувам во Виетнам како германски министер за Ќе го истакнам ова и во Виетнам. економија. Долгорочно тие нема да бидат во можност да развијат пазарна економија без слобода. Подготвил: Славе Ангелов Еден проблем за многу деца посвоени Извор: Spiegel од Азија во Германија е или отворен или скриен расизам. Влијаеше ли ова и на Вас? Рослер: Не. Во секојдневната, нормална комуникација ова не е случај со мене. Во Виетнам комунистите сéуште владеат со едно-партиски систем. Ќе се осврнете ли на човековите права, воопшто, за време на вашето патување? Рослер: Јас сум на Централниот Комитет на Католиците, па за мене беше и важно да ги повикам претставниците на католичката црква на приемот во германската амбасада во Ханои. Работите се сe уште тешки за католиците во Виетнам и овој проблем е јасна заложба од моја страна.

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Mladi So Stav Realnost ili fantazija?

Кога би зборувале за реалност, би виделе дека станува збор за нешто контрадикторно, релевантно и многу дискутабилно прашање. За некои, реално е да ги искажуваат сите мисли кои им лежат на срце, за други реалност е секое утро да се будат за на работа и секогаш да сакаат уште пет минути да поспијат. Реалност за некои е да испушат цигара, да се напијат кафе, или, пак, да излезат на прошетка, но реалноста за некои отсекогаш претставувала синоним за суровост.

можеме да ја очкуваме и посакуваме, но реалноста е нешто од што секој бега, бидејќи изгледа како да се гледате во огледало и да не ви се допаѓа тоа што го гледате. Светот е создаден од добро и зло, човек и животни, Сонце и Месечина, како и од она апстрактното- како што се реалноста и фантазијата.

Додека сме деца мечтаеме и тоа, искрено, е она што ни останува бесплатно до крајот на животот. Реалноста, е курирот кој ќе ви тропне на врата и ќе ви каже дека изгубено ви е неповратно време Не дека реалност ги спушта луѓето и нема назад, тогаш сфаќате што е на земја, туку едноставно им дава до реалност. знаење дека и облаците на небото имаат Ве принудува да се вратите на оние граници, зависи од тоа колку високо сме работи од кои вие упорно бегате и се подготвени да летнеме. обидувате да се скриете. Но, факт е Фантазијата и реалноста, обично велиме дека од смртта и реалноста не се бега. дека се две спротивни нешта. Додека Ви се допаѓа или не, вие треба да бидете некој од едната страна на светот мечтае подготвени и за едното и за другото. за нов компјутер или најнов модел на Ако не постоеше реалноста, немаше да мобилен, на другата страна на светот постојат и разлики во луѓето. Сите ќе постои човек кој станува во рани бевме кралеви и принцези подеднакво, утрински часови и се подготвува за а сиромашните одамна ќе играа на друга заработка. песна. Е сега, за што ќе се одлучите вие, Реалност е да си легнеш во три часот реалност или фантазија?! наутро, додека фантазија е да очекуваш Автор: Емилија Петреска дека ќе се разбудиш свеж. Фантазијата

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

22 Septemvri 2012

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

22 Septemvri 2012

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

Posmrtnite rituali vo `ivotinskoto carstvo Познато ни е дека луѓето практикуваат различни начини на зачувување или на надгледување на телата на починатите, но во првиот напис за неговата нова колумна, Џејсон Голдман објаснува дека овој вид ритуали се присутни и кај животните.

испраќање на починатиот Римјанин или Римјанка, церемонија во која се рецитирале ламентации. Телото се чувало во атриумот на семејниот дом, сè до почетокот на погребната процесија.

За припадниците на Католичката црква, пријателите и семејството на починатиот или починатата, се собираат и ја започнуваат церемонијата позната како „бдеење“.

Но, како што почнуваме да откриваме, се чини дека ова однесување може да се однесува не само на луѓето, туку и на животните.

Ова однесување ги надминува културните граници. Моделот на церемонијата Во духот на традицијата, кога ќе почине е неизбежен, а се разликуваат само некој eвреин или eврејка, член од деталите од традиција до традиција: заедницата кој е именуван како „чевра се чини дека луѓето наоѓаат извесна кадиша“, го чува телото од моментот на важност и вредност во чувањето на смртта до закопувањето, во меѓувреме телата на починатите некое време по читајќи фрагменти од Псалмите. смртта на личноста.

На сличен начин, според историските податоци, се збиднувал и чинот на

BR.94 MAGAZIN

На 10 октомври 2003-та, еден истражувач беше дел од еден необичен настан, кога бил сведок на колабирањето на

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

женката-слон Еленор. Нејзината отечена сурла се влечела по земјата, додека нејзините уши и нозе покажувале знаци на неодамнешен пад. Еден од нејзините заби бил скршен. Една друга женка, именувана како Грејс и член на друга животинска група, се упатила кон Еленор и се обидела да ја поврати паднатата женка на нозе со помош на огромните заби, но нозете на Еленор биле премногу слаби за да ѝ дозволат да ја поврати рамнотежата. Останатиот дел од групата продолжил со патот, но Грејс останала покрај Еленор најмалку час време, до зајдисонцето, кога ноќта паднала над Кенија. Еленор починала наредното утро во 11 часот.

посетен од пет други групи слонови, вклучувајќи неколку заедници, кои не биле на никаков начин поврзани со Еленор. Слоновите го душкале и го подбуцнувале телото, допирајќи го со сурлите и со стапалата. Иако трупот бил изложен на нападите на чакали, хиени, мршојадци и четвртиот ден станал плен на една глутница лавови, слоновите биле оддалечени околу стотина метри од местото каде што лежела Еленор.

Со оглед на фактот дека трупот не бил посетен единствено од слоновите во крвно сродство со Еленор, научниците кои го истражувале овој феномен, со колебање заклучиле дека слоновите Групата слонови кои се собрале околу го познаваат чувството на „почит“ кон телото – на длабок, исконски начин починатите. – можеби не се однесувале толку Како дополнителни докази за ова многу поразлично од луѓето, кои го сознание се и неколкуте други студии, практикуваат овој ритуал како чин на кои се резултат на надгледувањето испраќање на починатиот. Во текот на на слоновите во неколку слични неколкуте наредни денови, трупот бил

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor експерименти. Иако ова однесување е далеку поразлично од она што го практикуваат луѓето во вакви случаи, сепак е уникатно, бидејќи се однесува на една животинска група. Подводни ритуали

MAGAZIN REVOLUCIJA

агресивното однесување не прераснало во посериозен инцидент. Како и африканските слонови, така и делфините го подбуцнувале и го поттурнувале трупот со клуновите и со главите, покажувајќи очигледни знаци на вознемиреност.

Но, луѓето и животните не се единствените кои ги посетуваат и ги чуваат телата Откако нуркачите конечно успеале да го на починатите. На 6 мај 2000-та, на морското дно била забележана мртва женка делфин, 50 метри од источниот брег на островот Микура, близу Јапонија. Два делфини мажјаци останале со трупот, напуштајќи го толку кратко, колку што им било потребно да вдишат воздух од површината. Бидејќи причината за смртта била непозната, нуркачите се обиделе да го однесат телото, но присуството на двајцата мажјаци ги спречило во целта. Кога наредниот ден се обиделе да го сторат истото, нуркачите повторно ги забележале двата мажјаци, кои повторно им го отежнале пристапот до трупот. На третиот ден, трупот исчезнал. Истражувачите на случајот веруваат дека трупот најверојатно отпловил на друго место под дејство на водниот притисок.

Далеку од тоа дека ова е единствениот документиран извештај за посмртните ритуали кај делфините. На 20 јули 2001та, било забележано тело на делумно возрасен делфин, заглавено помеѓу два големи камени блока. Околу него биле однесат телото, неколку од делфините собрани околу дваесет други мажјаци и продолжиле да пливаат покрај бродот, женки делфини. додека конечно не отпливале, откако навлегол во доменот на Кога нуркачите се обиделе да му истиот пристапат на телото, три делфини пристаништето.

мажјаци настапиле агресивно, Сличен случај се одиграл во април 2001пресекувајќи ги нуркачите, но, за среќа, та, кога истражувачите го забележале

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

трупот на мртов делфин на Канарските острови. Трупот бил придружен од неколку други делфини и за едната од женките се претпоставува дека била мајката на мртвиот делфин. На третиот ден, трупот испливал на површината, а веќе на четвртиот почнале да се познаваат знаци на распаѓање. Иако истражувачите не

истражувачите, може да се смета дека овие животни во тој миг се однесувале поразлично од вообичаено. Тие пливале побавно, останувајќи во просторот околу трупот подолго отколку што се очекувало. Двете вакви набљудувања, на двата различни случаи, укажуваат на сомневањето дека групата делфини специфично одговорила на смртта на еден член на групата. Во секој од случаите, присутните делфини со здружени сили се обиделе да го ограничат пристапот до трупот, покажувајќи знаци на агресивност во миговите кога друго животно или некој од нуркачите ќе направел обид да му се приближи. Ова е доказ за девијацијата на рутинското однесување кај делфините. Сознанието за смртта Шимпанзата, пак, од друга страна, ја задржуваат нивната рутина. Кога умира младенче во групата, неговата или нејзината мајка го носи трупот со себе со денови. Некогаш и со недели, па и со месеци. Мајката продолжува да се грижи за трупот и покрај очигледните знаци на распаѓање, кои настапуваат по некое време.

направиле напори да го однесат телото, тие забележале дека секојпат кога некоја морска птица ќе му се доближела на трупот, останатите делфини се впуштале во нејзино протерување. Со оглед на тоа дека оваа група делфини била под надзорот и набљудувањето на

Таа престанува да го чува трупот тогаш кога распаѓањето е толку интензивно, што трупот е веќе непрепознатлив. Во јуни, кога во зоолошката градина во Лос Анѓелес беше убиено тримесечно шимпанзо, чуварите ѝ дозволија на мајката Грејс да остане со телото неколку дена, за да остане верна на посмртното испраќање на загубеното младенче. Овој ритуал беше подетално објаснет, откако истражувачите во Замбија налетаа на женката Масја, која го чувала трупот на нејзиното четири-месечно младенче.

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

Истражувачот Кетрин Кронин, во „Amer- знаци на жалење, иако на различен ican Journal of Primatology“, пишува: начин. „Однесувањето изразено од страна на Но, ние луѓето како да сакаме да се оваа женка, кога првпат се соочува со сметаме за посебни, за уникатни физичкото одделување од во целото животинско нејзиното младенче, дава царство. И сепак, во драгоцен увид во... некои погледи, ние тоа можните начини на и сме. Но, во секој кои шимпанзата аспект на животот стануваат „свесни“ во кој сме уникатни за состојбата за нашиот на другите вид, постојат членови околу илјадници други нив и оттука, аспекти кои ги каков што е споделуваме со дадениот случај, животните. Колку ја осознаваат и да е важно да смртта.“ избегнуваме да Слично однесување ги пресликуваме е забележано и кај нашите чувства горилите, бабуните, врз анализата на лемурите и геладите. животните, исто толку е важно да не заборавиме Слоновите, делфините и дека и ние, без да можеме да го шимпанзата, сите заедно, покажуваат заобиколиме тоа, сме и самите еден вид сложено социјално однесување, кое животни. ние само делумно го разбираме. Бидејќи е мошне ретко налетувањето Дали е можно да нудиме објаснувања и набљудувањето на природно пост хок, со цел да ги објасниме нашите збидната смрт во дивината, голем дел однесувања кон кои сме природно од информациите, кои ни се достапни наведени? Можеби вработениот во се резултат на не-експерименталните мртовечницата, кој внимателно го студии на ваквите случаи, благодарение средува телото на починатиот, не се на остроумните истражувачи. однесува значително поразлично од шимпанзата, кои макотрпно се трудат Сепак, расположливите докази ни да ги отстранат паразитите од телото на нудат важен потсетник дека луѓето мртвото младенче. Она што нè поврзува не се единствените суштества, кои со шимпанзата, во различните начини на прикажуваат соодветно однесување кои го правиме тоа, е едноставно обидот кога некој близок член од заедницата ги да ја сфатиме смртта. напушта. А, списокот на животни, кај кои било забележано ваквото однесување се чини дека се шири: неодамнешните Подготвила: Кристина Димовска извештаи предлагаат дека жирафите и некои птици, исто така, покажуваат Извор: BBC

Слоновите, делфините и шимпанзата, сите заедно, покажуваат сложено социјално однесување, кое ние само делумно го разбираме.

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

Figurata na Persej - od kni`even mit do film Митот за Персеј како прототекст Наспроти нашата интелектуална самоувереност, која често пати знае подмолно да се претвори во опаса самоувереност на штета на латинското „Repetitio est mater studiorum“ и на потребата одново да им се враќаме на старите мотиви и приказни за да го продлабочиме нашето знаење за нив, во компаративните прилози каков што е овој, нужноста кон одново или повторно ис-читување, на оние наизуст познати мотиви, е повеќе од потребна. Насловот ја сугерира темата, а и структурата на овој прилог кој е замислен како компаративен водич и кус интерпретативен поглед и третман на книжевно-митскиот лик на Персеј, наспроти неговите две филмски варијанти изложени во двата филма под

ист наслов (Судирот на титаните; The Clash of the Titans). Овој прилог е лаконски срочен за да ги илустрира отклонувањата од примарната приказна/мит. кој функционира како прототекст и го прави тоа преку фокусирање на вниманието кон ликот на Персеј, како јадро на книжевниот и на двата филмски текста. Мотивот и митот за Персеј се познати, иако не се доволно експлицитно ползувани во медиумите, тие се интимно поврзани и верни на книжевноста. Тој не е маргинален лик или јунак кому му е одземена потребната естетска и книжевна важност. Како еден од доказите за тоа се и двете филмски верзии на овој мит, каде што како стожерна фигура е земен токму овој

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

лик, во севкупната значенска полнотија ја релацијата меѓу Полидект и Данаја, која му ја доделува митот. сликајќи го кралот кој се вљубува во туѓинката и кој сака да ја земе за своја Но, пред да се укаже на модифицирањето сопруга. на митот, неговото трансформирање и прилагодување во филмскиот Персеј се противи на тоа, на што медиум, верно е да се даде сосема кралот Полидект ќе реши да го испрати кусо потсетување на основните црти на на смртоносна задача – да ја донесе митот за Персеј, онака како што истиот главата на Медуса, главната од трите е изложен кај Роберт Грејвс: сестри Горгони и воедно најопасната жена-маѓепсничка. „Кралот Акрисиј, владетел на Арг и околината, бил загрижен поради Митот ја напушта примарната сцена на пророштвото дека нема да добие машки развој и се фокусира на Персеј и на потомок и дека раката на неговиот сопствен внук ќе го симне од престолот. Убавата Данаја била негова единствена ќерка и со цел да го оневозможи зачнувањето на машки потомок од нејзина страна, ја затворил ќерка си во зандана со бронзена врата без покрив, пред која како чувари поставил диви кучиња. Здогледувајќи ја и восхитувајќи се од нејзината ретка убавина, Зевс, како честопати претходно во случаите со убави жени, се престорил во златен дожд и после некое време Данаја го донела Персеј на свет. Дознавајќи за тоа, кралот Акрисиј веднаш ја согледал заканата од тоа непредвидено раѓање и поради тоа решил да се ослободи од ќерка си и од својот внук, сакајќи на тој начин целосно да ја елиминира заканата, па затоа ги затворил во ковчег кој бил фрлен во морето. Брановите ги исфрлиле Данаја и малиот Персеј на островот Сериф, кој ќе стане нов дом за непосакуваните ќерка и внук, во кралството на кралот Полидект.“

неговите успешно извршени задачи – на Митот продолжува понатаму, развивајќи убиството на Медуса, на спасувањето

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

на Андромеда од морското чудовиште, платно, ќе биде потребно „книжевната” на убивањето на првиот свршеник на верзија, условно кажано, да се доближи, Андромеда. и покрај огромниот временски јаз, до нејзината трансформација на филмското И двата филма, постариот и оној од платно. понов датум, шаблонски се придржуваат до приказната, со таа разлика што во На тој начин ќе станат видливи и јасни римејкот „Clash of the Тitans“ од 2011 споделените точки, но и оние кои ги година, се јавуваат извесни креативни раздвојуваат и ги прават индивидуални измени за кои ќе стане збор малку третираните три текстови. подоцна. Персеј во „Судирот на титаните“ на За да можат да се согледаат паралелните Дезмонд Дејвис врски на речиси истата приказна – како Митот за Персеј, онака како што е познат во грчката митологија, е верно претставен во „Судирот на титаните“ на Дезмонд Дејвис, филм од 1981 г., кој во својот фокус ги има Персеј и неговите херојски подвизи. Ако митот за Персеј се развиваше линеарно, низ призма на каузално поврзани причинско-последични принципи, тогаш филмот на Дејвис во фокусот симултано ја развива приказната на Персеј и онаа на Андромеда и на моменти се чини дека овие два лика уживаат иста важност/значајност и рамноправност; ако херојските грчки митови им даваа првенство на мажитехерои, занемарувајќи ја улогата и позицијата на жената како мајка, сопруга, возљубена; и како еднакво важна за дејството на приказната/митот, тогаш филмот на Дејвис прави обид за симултано поставување и дава увид во паралелното постоење и развивање на приказните на Персеј и на Андромеда.

е таа претставена во митологијата и како е реинтерпретирана на филмското

Во овој филм, приказната и патешествието на Персеј стануваат исто толку значајни како и личната приказна на Андромеда, која се соочува со подвизи исто толку тешки како и оние на Персеј, со таа разлика што нејзините имаат повеќе лична природа.

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor Андромеда, како женски лик, не е пасивна, безгласна и маргинализирана жртва, која беспоговорно и со надеж го чека спасувањето, како што е случајот во митот кој дава сосема ограничен увид во нејзината приказна, туку е активен дејствувач и директен учесник во големите подвизи на кои се нафаќа Персеј.

MAGAZIN REVOLUCIJA

Калибос, предвид го имал Шекспировиот лик кој е постар – и Калибос и Калибан се синови на жени кои не се обични смртнички; Тетида е нимфа, додека Сикоракс е претставена како вештерка или жена-ѓавол, како што ја именува Шекспировиот Просперо во „Бура“.

Сличноста меѓу овие два лика не имплицира на нивно заемно За разлика од митот каде што таа се поистоветување, колку што укажува на третира повеќе како објект отколку користењето на истиот мотив вклопен како автономен, суверен субјект, во и предаден во поинаков, посовремен филмската верзија на Дејвис, Андромеда контекст, и во различни медиуми. Калибос учествува и го придружува Персеј во е типичен антагонист, полубожествено неговите походи. суштество кое претставува препрека (хтонска сила) која мора да биде Режисерот Дејвис интервенира во елиминирана, со цел повторно да се митската претстава – и на Персеј и на воспостави веќе нарушениот космички Андромеда – на неколку рамништа. ред. На првото, тој го воведува ликот на сатирот Калибос, син на Тетида, кој Во неколку наврати, тој го попречува инаку фигурира како прв вереник на патот на Персеј и со неговото воведување Андромеда. и директно вклучување во приказната, режисерот Дејвис веројатно сакал да Тој првобитно имал човечка форма и интервенира преку личната иновација требал да го наследи тронот на богатиот на добропознатата приказна и со тоа, град Џопа, но поради казната на Зевс, да даде личен влог во креативната бил претворен во сатир и по физичката реинтерпретација на старогрчкиот трансформација се повлекува и живее Персеј. како изгнаник. Интервенцијата на Дејвис, на второ Постои можност, но само условно, да се рамниште, е врзана за претставата воспостави релација меѓу Дејвисовиот на морското чудовиште повикано од Калибос, којшто е само попатно споменат Посејдон да ја прифати Андромеда како во грчката митологија и Шекспировиот жртва, за непромисленоста на нејзината Калибан од „Бура“, бидејќи и обајцата мајка Касиопеја. се заљубени во физички привлечна, посакувана, но недостижна жена, и Во митот, во неговата интерпретација од двајцата „не се почестени со човечки страна на Грејвс, која се чини најкорисна изглед”, а на етимолошки план е во овој контекст, за ова хтонско очигледна сличноста која ја сугерира суштество не се кажува ништо повеќе коренот на нивното име. од тоа дека се појавува по наредба на Посејдон, за индиректно да ја казни Тие се поврзани на уште една план и Касиопеја. веројатно верно е да се претпостави дека Дејвис при создавањето на ликот на Во филмот на Дејвис, морското

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

чудовиште е именувано како „Kraken” што инаку е име со кое во почетокот на Средниот век се именувале огромни, неидентификувани морски суштества, за кои се верувало дека спорадично се појавувале во морињата во Ирска и во Норвешка.

Суштеството со толкава големина потсетува на библискиот Левијатан, опишан како морски ѕвер, а подоцна и на Лавкрафтовиот фикционален Ктулху, кој претставува фузија на старите приказни за морските чудовишта, со личната митологија на авторот.

Обично се претставуваат како огромни октоподи или риболики водни суштества, но во филмот на Дејвис ова чудовиште има видоизменета физичка форма, која не соодветствува на средновековните претстави за овие морски чудовишта.

Во митот, морското чудовиште функционира како бариера која мора да се надмине за да се ослободи жртвуваната жена, а со тоа херојот мора успешно да го помине иницијацискиот јазол наметнат од боговите.

Истото важи и за римејкот „Судирот на титаните“ од 2011. Овие морски чудовишта одлично функционираат како хтонски претставници на сè што инклинира повеќе кон хаосот отколку кон космосот и со цел да се постигне загубениот баланс и враќањето кон космичката уреденост, потребно е истите да се елиминираат, најчесто од херојот, како примарен носител на космичкиот ред.

Во филмовите на Дејвис и на Летерие, тоа функционира како суштество кое е отслик на божјиот гнев, на супериорноста на боговите над луѓето и ним доделеното право да казнуваат секогаш кога тоа им е по волја. Персеј во римејкот „Судирот титаните“ на Луј Летерие

на

И покрај тоа што наводно станува збор за римејк на филмот од 1981, новата

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

верзија на „Судирот на титаните“ бележи значајни и во голема мерка ризични отклонувања од првичната митска приказна, но и од филмот на Дезмонд Дејвис. Митот за Персеј совршено добро функционира како предлошка за двата филма, но ако првиот филм од 1981 приближно прецизно ја отсликуваше с‘ржта и поентата на митот за Персеј, вториот филм од 2011 прави обид за создавање една сосема поинаква приказна која ги кине нишките со прототекстот и почнува да се развива во самостојна, независна насока.

MAGAZIN REVOLUCIJA

се упатени во подвизите на Персеј и општо во принципите на функционирање и развивање на митовите во грчката митологија, ќе наидат на недоумие околу извесните отклонувања што се направени во филмот. Филмската верзија на Летерие, уште поважно, поттикнува на загадочни прашања – дали иновациите се направени со цел да дадат нова визура на „читање” на митот, дали да ја испрашаат и да интервенираат во концепцијата на митот даден како таков или истите се направени со цел да ги детронизираат општоприфатените и познати идеи за старогрчкиот митски херој и неговите подвизи?

За гледачите помалку запознаени со митот за Персеј, филмот на Летерие би дошол како извесно освежување на Сите прашања се сведуваат на одговорот технички план и на планот на визуелни дека современата епоха, во случаи на ефекти. популарна продукција (на филмови, книги, видео игри), ги експлоатира Од друга страна, оние кои барем малку

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA старите мотиви причини:

приказни

од

две се споменат неколку отклонувања кои се направени во верзијата на филмот од 2011, а кои значајно ја менуваат а) поради недостаток од нови и свежи рецепцијата на старогрчкиот мит за идеи, кои поттикнуваат на потребата Персеј: од враќање кон (книжевното, митското, историското) минато; 1. Улогата на богот Хад. Овој бог во митот се споменува само по артефактот б) поради потребата од навраќање (шлемот за невидливост) кој го добива кон старото како „секогаш подобро”, Персеј, а во филмот добива водечка улога „поумешно”, „позаводливо”; а многу - како ривал на Зевс за Олимпискиот поретко поради потреба од ревизија трон и како убиец на семејството на на напишаното и приложување негова Персеј, што не е случај со митот. посовршена верзија. 2. Отсуството на клишето „невеста Ова, секако, се однесува генерално како краен резултат на походот“. По на филмовите кои имаат за цел да спасувањето на Андромеда, во филмот го задоволат вкусот на пошироката не се споменува никаков венчален завет публика. Судирот на титаните на Летерие на херојот со спасената девица. не прави ревизија на митот за Персеј, туку ја видоизменува приказната за Персеј, всушност, започнува љубовна да постигне бомбастичност на ефекти, релација со Ио, која е наратор на постојано калемејќи го прототекстот почетокот од филмот, а е инаку жена со нови ликови, возбудливи, акциони проколната на бесмртност поради чинови и дејства кои не се присутни во непослушност од страна на Хера. примарниот митски текст. 3.Верна екранизација на митот или уште Колку за илустрација, пожелно е да еден од многуте акциони филмови?

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor Филмот функционира совршено добро како акциона приказна за херој кој успешно завршува неколку значајни херојски походи, но не и како филмска рекреација и интермедијална ревизија на мотивот и на митот за Персеј. Тоа е така заради фактот што филмот тргнува од прототекстот, но на патот на развивање на заплетот, завршува алиениран од неговата основа. Наместо заклучок

MAGAZIN REVOLUCIJA

Ако се направи условна споредба меѓу двата филма кои го потретираат ликот на Персеј, мора да се признае дека филмот на Дејвис од 1981-та и покрај отсуството на верни и зачудувачки добри ефекти, ја одржува жива комуникацијата со прототекстот, за разлика од верзијата од 2011-та, која го користи основниот текст како алиби за создавање сосема поинаква приказна која единствено презема дел од мотивите изложени во митот.

Постмодернистичките импровизации и рекреации на постарите мотиви – митски или книжевни – можат да им бидат од корист на читателите/реципиентите однапред добро запознаени со содржината и темата врз којашто се интервенира.

Филмската блок-бастер продукција, која презема веќе готови прототекстови, освен во ретките исклучоци, се чини дека прави обид за алиенација од релациите со книжевноста, небаре има потреба од сопствен неприкосновен авторитет и како да ѝ дава примат на незаузданата Единствено ако од другата страна на имагинација, така што честопати го текстот се најде она што Умберто Еко го добиваме впечатокот на хаотичност и нарекува „семиотички читател”, само во неповрзаност на стадиумите на самата тој случај може да се извлече сознание и приказна која ни се нуди. полза од така конструираниот текст (без Филмовите коишто се темелат на митски разлика дали станува збор за визуелен приказни и претстави, а потфрлуваат или писмено фиксиран текст). во нивното верно прикажување (или Во останатите случаи, кога гледачот/ ревизија) на филмското платно, ја читателот е помалку запознаен со загубиле дидактичката моќ и повеќе содржината која има свој пандан во инклинираат кон тоа претставеното да се некој друг медиум/научна дисциплина, гледа заради забава, а помалку заради а нема претензии навистина да се естетско-уметничките квалитети. навраќа кон оригиналот туку само да симулира некаква лабилна врска со него, тогаш постои опасност понуденото Автор: Кристина Димовска да се прифати како легитимно, како единствено точно, како „оригинално”.

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor Evergrin na „site vremiwa“ 14

Македонија ќе ја избира својата евергрин песна. Преку манифестацијата 50 години „Евергрин“ во Македoнија, ќе имаме можност да „запловиме“ низ најуспешните рефрени од почетокот на создавањето на македонската забавна мелодија сè до денес и заедно да ја избереме најслушаната композиција „на сите времиња“. На први септември, јавно беше објавена листа со 100 евергрин рефрени. Преку негативна елиминација по пат на СМС-гласање, секоја недела листата ќе се намалува за 20 композиции, за да еден месец подоцна, се оформат конечните топ 20. Гала вечерта ќе се одржи на 26 октомври, во Универзалната сала, каде ќе можеме заедно да ги запееме нотите на нашата или младоста на нашите родители, и повторно по пат на СМС, да ја избереме Евергрин композицијата „на сите времиња“. „Револуција“ се согласува со видувањето на уметнички директор на манифестацијата Драган Б. Костиќ дека ова е проект во кој се влегува со срце, а не со интерес. Затоа, во насока на што поширока промоција на манифестацијата 50 години „Евергрин“ во Македoнија, во наредните броеви „Револуција-магазин“ ќе ве потсети на дел од рефрените кои ќе бидат во трка за епитетот Евергрин композиција „на сите времиња“.

Бисеро, моме бисеро – Иван Патиера Песна за очи бисери и неиспишана, вода од очни извори e неизлеана. Сакам да тонам длабоко во твои длабини, сакам да вишам, високовишам, во твои синевини. Бисеро, моме бисео, за мене ти си езеро, кајшто ќе бродам бескрајно, о, моме, моме Бисеро...

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

Да си мерак песна – Бисера Велетанлиќ Да си извор вода да те разлеам, да си славеј пиле да те натпејам, да си мерак песна да те извикнам, да си зумбул цвеќе да те изникнам. Да си алтан сонце да те изгреам, да си азган ветер да те развеам, да си чемер отров да те испијам, да си срце в гради да те усвијам.

Јаков Дренковски –Миднајт каубој Нечист перон, автобуска станица, Луѓе брзаат без насмевки, хе хе, Горди жени строги парфеми, о јеа,без отпор ги прима големиот град. Лажна сигурност од две - три пива свежа крв на градскиот асфалт, свечен момент на нов почеток, о јеа,умот во голем розов сон. Големиот град голема надеж, опојна треска во вените. реф. Јавај, јавај ти со нас, миднајт каубој! јавај, јавај ти со нас, миднајт каубој!

Подготви: Емилија Петреска

BR.94 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

22 Septemvri 2012

BR.94 REVOLUCIJA MAGAZIN