„Револуција“ магазин бр. 104 by revolucijacom mkrevolucijacom

15 dekemvri 2012

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

15 dekemvri 2012

MAGAZIN REVOLUCIJA

Finansiskata kriza se pretvori vo soccijalna kriza

Finansiskata kriza e kriza na socijalizmot

Trojca bogata{i so pogolemi smetki od 48 dr`avi vo svetot

Kako mladite vo EU se borat za svoite prava Nezadovolstvoto ja obedini Evropa

104 MAGAZIN REVOLUCIJA

[to e evropskata finansiska kriza ^ove{tvoto se samouni{tuva - razgovor so ekolo{kiot guru Denis Medous

Najnovoto od svetot na IT-tehnologiite Svetislav Basara i golemata avantura na „Velosipedistite“

19 23 28 36 41 44

ИМПРЕСУМ OСНОВАЧ: М-р Митко Јованов, e-mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК И АДМИНИСТРАТОР М-р Митко Јованов, e-mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com АСИСТЕНТ НА ГЛАВНИОТ И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК И АДМИНИСТРАТОР Славе Ангелов, e-mail: angelovfdtme@mkrevolucija.com СОРАБОТНИЦИ-АНАЛИТИЧАРИ: Славе Ангелов, Наташа Димеска, Елена Павловска, Олгица Трпевска, Кристина Димовска, Емилија Петреска, Маја Мојсоска, Соња Ничевска НАДВОРЕШЕН СОРАБОТНИК: Д-р. Себастијан Рајнфелдт, Виена, Австрија ДИЗАЈН: Славе Ангелов, e-mail: angelovfdtme@gmail.com МАРКЕТИНГ: М-р Митко Јованов Е- mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com моб.: +389 (0) 76 52 93 89

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

15 dekemvri 2012

MAGAZIN REVOLUCIJA

„Esen“ - Vasko Nikolov „Револуција“ - онлине магазин за политика, економија и култура ISSN 1857- 7458 АДРЕСА: Востаничка 67б-7 1000, Скопје Република Македонија revolucijamagazin@mkrevolucija.com http://mkrevolucija.com/ 00 389 76 52 93 89 00 389 75 63 44 94 ИЗДАВАЧ: МУЛТИМЕДИЈАЛНА МЕДИУМСКА ПЛАТФОРМА Непрофитна организација за демократија и креирање јавно мислење Жиро сметка: 210066747120154 Даночен број: 4058011508300 Депонент на Тутунска банка АД, Скопје

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Finansiskata kriza se pretvori vo socijalna kriza Во 2011 година, ставот на Европската Комисија гласеше: „Во 2008 година Европската Унија беше погодена од најлошата глобална рецесија во последните децении. Но, социјалниот ефект од оваа криза, само што почува да се појавува”. Искуството на членовите на Европската мрежа за борба против сиромаштијата (EAPN), сепак, беше дека социјалните последици од рецесијата за најранливите слоеви во општеството, всушност беа очигледни уште во раните фази. Членовите на EAPN беа фрустрирани од недостатокот на официјален систематски мониторинг на овие социјални ефекти. За да се пополни оваа празнина и да се даде перспектива за раст, EAPN издаде два извештаи, првиот во 2009 и вториот во 2011 година, околу ефектите од кризата. Овој материјал вклучи поширока анализа, објавена во март 2012 година. Во поново време, зголемено е официјалното истражување на социјалниот ефект од кризата и Европската Комисија и Комитетот за социјална заштита, кои ги поврзуваат министрите за социјални работи низ Европа, сега редовно известуваат околу ова прашање. Меѓутоа, Комисијата и Комитетот за социјална заштита забележаа дека повеќето од членките на ЕУ не се во позиција да даваат целосна проценка на ефектот од кризата и забележаа дека статистиките многу често заостануваат зад брзодвижечката реалност. Јазот на нееднаквоста се зголемува

намали поради намалените вкупни приходи. Всушност, како и да е, постои доказ за зголемен јаз помеѓу богатите и Можеби беше очекувано дека сиромашните. доходовниот јаз помеѓу најбогатите и Во меѓувреме, мерките на штедење најсиромашните луѓе, ќе се намали во и регресивното даночење можат време на рецесија, бидејќи многу богати да служат само да се прошири овој луѓе најмногу губат за време на кризата. јаз на сиромаштија и нееднаквост. Исто така, можеби се очекуваше дека Националните мрежи на EPN укажаа тоа „релативно сиромаштво” ќе се на негативниот ефект од регресивниот

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata рамен данок на доход (како на пример во Бугарија и Унгарија) и на широко распространетото зголемување на данокот на додадена вредност, кои најмногу ги погодија сиромашните луѓе.

MAGAZIN REVOLUCIJA

малку индикации дека намалувањата на јавните услуги или на социјалната заштита се сметаат само за привремени мерки.

Германската мрежа забележа дека даночните олеснувања за средната класа ги намалија ресурсите за социјални услуги и социјално вклучување. На позитивната страна, постои дискусија во неколку земји околу воведување или зголемување на даноците на имот. Сепак, овие се сметаат за привремени мерки. Од друга страна постојат многу

Нееднаквоста е признаена како една од главните последици од кризата, како и главна детерминанта на зголемените здравствени и социјални трошоци. Може ли ЕУ да си ги дозволи катастрофалните долгорочни социјали и економски трошоци на штедење и мерки за фискална консолидација, кои можат да генерираат зголемен доход и јаз на нееднаквост?!

Ранливите погодени

постарите луѓе, децата и самохраните родители.

групи

се

најтешко

Голем дел од фокусот на медиумите беше ставен на „новите сиромашни”. Несомнено е вистина дека многу луѓе, кои претходно веруваа дека се сигурни, сега тонат во сиромаштија, а многу од оние кои беа најлошо погодени доаѓаат од различни ранливи групи: луѓето кои беа сиромашни и пред кризата, младите, луѓето кои се образовно хендикепирани, мигрантите и етничките малцинства,

BR.104 MAGAZIN

Приходите на сиромашните беа намалени од многу страни, вклучувајќи намалувања на платите и придонесите, даночни зголемувања и промени во пензиите. Понатаму, ерозијата на куповната моќ, како резултат на зголемувањето на цените за основните потрошувачки добра, претставува најголема закана. Во многу земји се зголемија сметките за гас, електрична енергија и вода, како и банкарските трошоци и трошоците за

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

храна и кирија. Во Унгарија, како и во другите централни и источни европски земји, влијанието е особено катастрофално. Повеќето луѓе кои се соочуваат со сиромаштијата не можат да си дозволат греење на гас. Тие користат дрва за огрев.

имаат сериозни долгорочни последици. Таквите ефекти се состојат од скриена невработеност и ерозија на условите за работа, семејни тензии, стрес и ризик од хронични болести и насилство, губење на самодовербата и стремежот кај децата, како и ефектот врз безбедноста на домувањето и бездомништвото, задолжувањето и намалување на животниот стандард.

Стапките на невработеност кај младите се над 20% во повеќето земји, достигнувајќи пропорции од 37,2% во Естонија и 42,5% во Шпанија.

Трендот на раст на цените за основните добра изгледа дека почна пред кризата во многу земји. Во повеќето земји, плаќањата за социјална помош не се индексно поврзани за да ги покријат овие поскапувања на основните добра.

Европската мрежа „Eurochild“, предупредува на потенцијална „изгубена генерација” со семејства непропорционално погодени од кризата. Тие ги гледаат ефектите на детското физичко и емоционално здравје и влијанието на економскиот вирус со прекини на образованието. Стапките на невработеност кај младите се над 20% во повеќето земји, достигнувајќи пропорции од 37,2% во Естонија и 42,5% во Шпанија. Мигрантите во многу земји се особено ставени на ризик, бидејќи можно е да бидат во опасност да ги изгубат своите дозволи за престој, ако останат без работа.

Обемот и влијанието на овие социјални проблеми се многу потешки за евидентирање, отколку да речеме зголемувањето на невработеноста, но тие претставуваат вистинска закана на социјалната кохезија. Во раните фази на кризата, тешката сиромаштија и исклученоста беа најрастечки во Источна Европа, особено во земји кои се во фаза на прием за кредити од ММФ и ЕУ, како Романија, Бугарија, Унгарија и Латвија, кои доживеаа остри намалувања во јавните услуги, кои

Во меѓувреме, ранливите етнички групи, особено Ромите, се третирани како жртвени јагниња во земји како Словачка, Чешка и Франција. Многу од најлошите социјални ефекти од кризата не се очигледни, но може да

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata беа дел од кредитните услови. Извештајот на EAPN од 2009 година покажуваше дека Данска, Шпанија и Ирска веќе бележат значајно зголемување во побарувачката на услуги за задоволување на основните потреби како храна, облека и привремено домување.

Богатите профитираат

Според еден германски извештај „Poverty and Wealth“ („Сиромаштија и богатство“), нето државните средства на Германија значајно се намалиле во последните две декади, односно повеќе од 800 милијарди евра. Во истиот период нето богатството во секторот на домаќинства е повеќе од дуплиран, од 4,6 на 10 трилиони евра. Со делење на овие бројки со бројот на германското население од 81 милиони жители, просечниот приход по глава на жител изнесува 123 000 евра. Во

BR.104 MAGAZIN

MAGAZIN REVOLUCIJA

реалноста, овие средства се многу нееднакво распределени. Богатството на најгорните 10% од населението, според извештајот, се состои од „повеќе од половина од вкупната нето актива“. Зголемувањето на личните приходи за горните 10% е резултат на масовни намалувања на даноците и помош за финансиско извлекување на ослабнатите банки со јавни пари. Голем удар во корист на богатите беше зададен од страна на Зелената коалиција на Социјалдемократската партија, која ги намали максималните даночни стапки од 53% на 42%. Зголемувањето на приватното богатство за 5,4 трилиони евра, за време на последните 20 години, е доволно да се исплати целиот долг акумулиран од германските градови, држави и федерални власти, проценет на 2,1 трилиони евра. Вкупниот државен долг во еврозоната отприлика одговара на вкупната вредност на приватниот имот во Германија. Финансиската криза го забрза збогатувањето на богатите за сметка на јавните средства. Многу весници коментираа околу извештајот со наслов „Богатите се побогати и покрај финансиската криза”. Овој заклучок, како и да е не е точен. Богатите станаа побогати како резултат на финансиската криза. Како што се вели во извештајот на владата, државно организираната помош за извлекување на банките и стимулните

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

мерки, кои масивно ги намалија јавните средства, доведоа до јасни „промени во приватни средства и обврски во државниот буџет”. О д н о с н о , извлекувањата за банките и владите завршија главно на банкарските сметки на богатите, чии долгови беа „социјализирани”, со тоа овозможувајќи им да си го зголемат своето богатство. Растечкиот јаз помеѓу богатите и сиромашните, исто така, се одразува и на платите. Владините статистики откриваат дека додека приходите за најбогатите слоеви се зголемени, најдолните 40% од вработените страдаат од реални загуби во платите, во време кога инфлацијата зема замав. Овој развој е директно поврзан со растот на т.н атипично вработување: работни места со скратено работно време од 20 часа неделно, „мини работи” со плата од 400 евра месечно, краткорочни договори и привремено вработување. Моментално, една четвртина од германската работна сила е вработена на овој принцип. Улогата, која ефтиниот работен сектор ја игра во зголемувањето на сиромаштијата, индиректно е потврдена со владиниот извештај. Овој извештај дава преглед на другите социјални проблеми. Уште еднаш потврди дека

образовните можности во Германија се повеќе зависни од социјалниот статус на родителите, отколку во било која друга земја. Нееднаквоста во образованието за возврат ја репродуцира и ја зајакнува нееднаквоста во приходите и богатството. Покрај тоа, зголемениот број на пензионери се принудени да работат на половина работно време, со цел да си ги покријат своите основни трошоци. Ситуацијата изгледа дури помрачна за следната генерација на пензионери. Експанзијата на ниско доходовниот сектор, заедно со намалувањата на пензиите, неминовно ќе води кон растечки стапки на сиромаштија помеѓу постарите лица.

Подготви: Анета Димитријоска

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Finansiskata kriza e kriza na kapitalizmot Јавниот долг го исплаќаат граѓаните

Јавниот долг е израз на финансиската криза. Како и да е, ова не е причината за кризата, туку само симптом на болеста на капитализмот. Јавниот долг и буџетскиот дефицит значајно се зголемија како резултат на помошта за финансиско извлекување за банките и самата економска рецесија.

на хиперпродукција може да биде одложена за извесно време со вештачко проширување на побарувачката за кредити. Банките активно учествуваа со давање на кредити на луѓе кои никогаш во минатото не би се сметале за кредитоспособни. Ова беше причината

Во секој капиталистички бум постои елемент на шпекулација, која само се открива со почетокот на кризата. Единствената разлика во оваа криза е

за избивање на финансиската криза во САД. Истиот феномен се случи во Европа, особено во Исланд, Шпанија и Ирска. Кредитите се добиваа лесно и се правеа големи профити. Но, на крајот лимитот беше достигнат и целата нестабилна структура почна да се урива. навистина големиот обем на шпекулации. Во последните три години буржазијата се обидуваше да ја избегне рецесијата со невидена експанзија на кредитирањето. Маркс вели дека улогата на кредитот во капитализмот е да му се дозволи да оди надвор од границите. Кризата

BR.104 MAGAZIN

Тоа резултираше со банкарска криза во 2008 година. Обидот да се спаси банкарскиот систем со инјектирање на огромни суми од државни пари е еден од главните фактори кои стојат зад масивното зголемување на државниот долг, кој сега треба да го враќа работничката класа. Сите фактори комбинирани за да се придвижи економијата нанапред, сега

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

неконтролирано ја туркаат економијата надоле. Лидерите сега се соочени со последиците од своите поранешни екцеси. Последиците се планини од акумулирани долгови: приватни, корпоративни и јавни. Прашањето е кој плаќа? Според марксистичката теорија кога избива криза, кредитите пресушуваат, продуктивните инвестиции се преполовуваат, фабриките се затвараат и работниците се отпуштаат. Властите сега бараат целиот долг да биде вратен. Кредиторите се безмилосни. Мениците повеќе не се прифатливи, туку се бара готовина. Сето ова индиректно паѓа на грбот на работничката класа.

сиромаштијата се влошуваат. Социјалната контрареволуција во Грција, згора на тоа, поставува репер за цела Европа, како што економската криза неконтролирано се пренесува и светот сé подлабоко тоне во рецесија, предизвикано од кризата во 2008 година. Политичкиот ќор- сокак во Грција, проследен со виртуелен колапс на двете традиционални водечки партии во Грција, се одвива во рамките на контекстот на дезориентирана економска ситуација во Европа, САД и

Грција и глобалната криза на капиталистичкиот систем

Политичките, економските и социјалните дефекти во Грција се акутен израз на пошироката криза во европскиот и светскиот капитализам. Судбината на оваа земја се решава исклучиво во согласност со предаторските интереси на финансиерите и нивните политички претставници на чело на националните власти, како и од „тројката”- Европската Унија, Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд. За грчките работници, ефектот беше катастрофален. Невработеноста се дуплираше на 22% и 50,8% помеѓу младите луѓе, додека милиони од нив се осудени на несигурна работа и работа со скратено време. Масивната

невработеност

Азија. Распадот на глобалните пазари на капитал, пропаѓањето на банките, зголемената невработеност и стагнација или пад на стапките на раст, укажуваат на лизгање кон депресија. Во САД, исто така, масовната невработеност, сиромаштијата и бездомништвото се епидемични и мерките на штедење спроведени од европските влади се пренесени на државно и локално ниво. Во Калифорнија, чија економија е споредлива со Италија и Шпанија, гувернерот побара нова рунда на драстични намалувања на платите во

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

здравството, образованието и јавната на владеењето на грчките капиталисти администрција. непроменето, додека вредноста на имотите, платите и заштедите на грчките Постои чувство на нереалност, кое ги работници, инстантно ќе бидат намалени опфаќа сите официјални дискусии околу за повеќе од 80%. Грција. Политичарите и медиумските коментатори заборуваат за неизбежен Слоевите на владеачката елита доаѓаат економски колапс и социјална до заклучок дека Грција ќе биде катастрофа, само за да побараат повеќе присилена да излезе од еврозоната. пари да им бидат исплатени на банките. Некои од нив се фалат дека ова може да биде изводливо и дека Грција едноставно Секој предложен начин за излез треба постојано да биде напаѓана додека од кризата, создава само услови за последното евро не е извлечено од подлабока криза. Сите пари исплатени граѓаните. Други предупредуваат дека за финансика помош за извлекување на опстанувањето на еврото е во опасност, Грција, отидоа директно во благајните како што финансиската зараза се шири на нејзините главни кредитори. низ континетот и пошироко. Повиците за понатамошни жртви Глобалните финансиски институции станаа невозоможни за прифаќање. имаат 536 милијарди долари вложено Спротивставувањето на работничката во грчкиот долг, но Институтот за класа во врска со мерките за штедење меѓународни финансии проценува е зголемено низ цела Европа. Ова беше дека вистинскиот глобален трошок искусено не само во Грција, туку и во за излегувањето на Грција, би бил Франција, Британија и Германија, каде приближно 1,2 трилиони долари кои луѓето ги осудуваа оние партии кои се претставуваат „убиствени загуби”. најблиску поврзани со политиките на штедење. Уште поважно, излезот на Грција неизбежно ќе го забрза колапсот Ова се одразува со екстремно вжештување на многу поголемите економии како на социјалните тензии, вкоренети во Шпанија, Португалија и Италија. Излезот постењето на непомирлив судир помеѓу на грчките банки, кои веќе изгубија најосновните потреби на граѓаните и повеќе од третина од нивните депозити институциите на капиталистичка Европа. од 2010 година, укажува на можноста од опасност. Целосно распаѓање на банките може брзо да се пренесе и на Излезот на Грција од еврозоната не другите земји од Европа. е решение Работниците во Грција и Европа се соочија со последиците од распадот Предложеното решение поддржано од на капиталистичкиот систем. Секое грчката Комунистичка партија-излез од решение за моменталната економска еврозоната и враќањето на драхмата, исто криза кое не го зема ова како појдовна така, предизвикаа бројни меѓународни точка, ја носи со себе опасноста од коментари. Но, ова сé уште ќе ги остави понатамошна социјална катастрофа. грчките работници на милоста на глобалните финансиери и одржување

BR.104 MAGAZIN

Подготви: Анета Димитријоска

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Trojca bogata{i so pogolemi smetki od 48 dr`avi vo svetot Финансиската криза од 2007 година до денес е финансиска криза предизвикана од намалувањето на ликвидноста на банкарскиот систем во САД. Таа резултираше со колапс на многу финансиски институции, потпомагање на банките од национални влади и падови на берзанските пазари ширум светот.

драстично паѓање на вредноста на акциите поврзани со недвижностите, наштетувајќи им на финансиските институции ширум светот. Прашањата во врска со платежната способност на банките, неможноста за издавање кредити и недовербата на инвеститорите имаа удар врз глобалните берзи, каде што акциите доживеаа големи падови за време на крајот на 2008 и почетокот на 2009.

На многу места, страдаше и пазарот со недвижнини, резултирајќи со многу иселувања, запленувања и продолжени Економиите во светот забавија во одмори. Многу економисти сметаат дека овој период како што кредитните е најлошата финансиска криза после услови се затегнаа, а меѓународната Големата криза од 1930-тите. трговија опадна. Критичарите тврдат Таа придонесе за пропаѓање на клучни дека агенцииите за кредитен рејтинг и бизниси, намалување на потрошувачката инвеститорите не успеале прецизно да моќ пресметано во трилиони американски го оценат ризикот при финансиските долари, значителен пад на економската зделки поврзани со хипотеки, а владите активност, а владите мораа да преземат не ги прилагодиле нивните регулаторни важни чекори. Многу мерки, со различна практики кон финансиските пазари тежина, биле предложени од експертите. Пазарни, но и регулаторни решенија се имплементирани, или, пак, се разгледуваат, додека сe уште има големи ризици за светската економија за периодот од 2010-2011 година. Иако периодот понекогаш бил нарекуван и „Голема рецесија”, овој термин се користел и за сите други рецесии во претходните декади. Колапсот на глобалниот пазар со куќи, кој го достигна врвот во САД во 2006, предизвика

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

на 21 век. Владите и централните банки одговорија без преседан со фискално стимулирање, проширување на монетарната политика и финансиска помош на институциите.

Финансиската криза и богатите земји

Многумина ја обвинуваат алчноста на „Вол Стрит“ за предизвикување на проблемот од прв план, бидејќи во САД мнозинството од влијателните банки, институции и идеологии настојуваа за политиките, кои во глобала ги дозволија проблемите да настанат. Кризата постана толку голема и силна, така што после пропастот и спасот на големите финансиски институции, властите понудија 700 милијарди долари план за спас на финансискиот систем. Овој сет од планови за спас беше контроверзен, бидејќи беше непопуларен во јавноста, виден како план за спас на виновниците, додека обичниот граѓанин ќе биде оставен да плаќа за нивните грешки. Иницијално панот за спас беше отфрлен, испраќајќи негативни пораки низ целиот свет. Планот беше донесен од втор обид. Меѓутоа поранешниот добитник на Нобелова награда за економија, поранешен директор на Светската Банка и универзитетски професор на „Колумбија“, Јозеф Штиглиц, се спротивставувал на овој план, нарекувакќи го лоша сметка.

BR.104 MAGAZIN

Сметам дека останува да биде лош план. Разочарувачки е, но не и изненадувачки дека администрацијата донесе план кој е повторно базиран на „trickle-down“ економиите. Ако им фрлите доволно пари на „Вол Стрит“ дел од нив ќе имаат ефект врз економијата. Тоа е како да му давате инфузија на пациент, кој има внатрешно крварење и да се правдате со тоа дека е подбро нешто да се направи отколку ништо да не се превземе. Во економиите за животна средина, постои основен концепт каде што загадувачот плаќа пенали. Сосема фер е, но и ефикасно. „Вол Стрит“ ја загади нашата економија со токсични хипотеки. Би требало да плати за расчистувањето. Во Европа почнувајќи од Британија, добар дел од нациите се одлучија да ги национализираат некои од банките, кои пропаѓаа и да се обидат да ја повратат довербата. Во Америка имаше спротиставување на овој пристап во почетокот, бидејќи се коси во целост со идеологијата за слободен пазар, која се користи веќе неколку декади. Но, сепак, властите попуштија и објавија дека ќе откупуваат акции во

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

проблематичните банки. Ова илустрира колку сериозен е овој проблем, да толку голем следбеник на идеологијата за слободен пазар се реши на тоа (иако теориите за слободен пазар оригинално не се однесувале на финансиите, кои би можеле да бидат дел од корените на самиот пазар).

Европа и финансиската криза

Во Европа, голем број од финансиските институции колабираа. Останатите имаа потреба од спасување. Голем број европски земји се обидоа со различни мерки (бидејќи јасно е дека не можеле да се договорат за заеднички договор). На пример, некои нации пристапија кон национализирање, со цел да обезбедат сигурност кај населението. Ова може да вклучува гарантирање на 100% на штедните депозити или помош при брокерските зделки помеѓу банките, со цел да се осигураат. ЕУ исто така ги разгледува можностите за зголемена потрошувачка и намалените

даноци, во наредните две години, да бидат околу 200 милијарди евра. Планот е со цел да се воспостави доверба кај потрошувачите и бизнисите, да се одржи вработеноста, да се помогнат банките да издаваат кредити повторно и промоција на зелени технологии.

Кој губи, а кој финансиската криза?

добива

од

Економската криза ќе влијае врз балансот на државите. Кој ќе заработи од падот на Европа и САД? Кина и Индија ќе бидат добитници.

Загубите на Американците Меѓу јуни 2007 и ноември 2008, проценките се дека Американците изгубиле просечно повеќе од една четвртина од нивната колективна нето вредност. До почетокот на ноември 2008, пространиот берзански индекс на САД „S&P 500“ бил за 45% отсто послаб од највисоката вредност во 2007. Цените на недвижнините опаднале за 20% отсто од нивниот врв во 2006, со сигнализиран потенцијален пад од 30-35% отсто. Вкупниот сопственички капитал во САД, кој бил вреднуван на 13 трилиони долари во својот врв во 2006, опаднал на 8.8 трилиони долари до средината на 2008 и сѐ уште паѓал кон крајот на 2008. Вкупните инвестиции во пензиите, втората најголема инвестиција на американските домаќинства, опаднале за 22%

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata отсто, од 10,3 трилиони во 2006 на 8 трилиони долари во средината на 2008. За време на истиот период, штедните и инвестициските средства (не сметајќи ги пензиските заштеди) се намалиле за 1,2 трилиони, а пензиските средства се намалиле за 1,3 трилиони долари.

MAGAZIN REVOLUCIJA

во крајна нужда.”

Каде е приказната САД, доколку се знае дека ММФ е под негова политичка контрола, а Англија е стратешки сојузник, која ги преферира во однос на ЕУ?! На прв поглед, изгледа дека Обама сака да е надвор од решението, Вкупно, овие загуби изнесуваат иако не беше надвор од креирањето на вртоглави 8,3 трилиони долари. Од проблемот во 2008 година. својот врв во вториот квартал на 2007, САД во целата приказна се влезени богатството на домаќинствата е помало длабоко, а како што стојат работите, за 14 трилиони долари. тие ќе профитираат најмногу. Еве ги и Понатаму, американските сопственици аргументите: Во 2009 година САД силно на куќи се здобиле со значителен лобираше за да се зголеми финансиската капитал во годините пред кризата, што и оперативната моќ на ММФ. Западнат не било случај по колаборирањето на во криза, ММФ мораше итно да се цените на недвижностите. Слободната реформира поради светските економски готовина здобиена од исплатениот дел промени. Во тој период САД креираше на недвижностите, која ја користеле нова задача и улога на ММФ. потрошувачите, двојно се зголемила Фондот прерасна во глобална од 621 милијарди во 2001 на 1.428 комерцијална банка, која во моментов милијарди долари во 2005, како што располага со 380 милијарди евра за растела продажбата на куќи, вкупно кредитирање од кои профитира, без да приближно 5 трилиони за периодот. интервенира во водењето на фискалните Американскиот долг со станбени кредити и монетарните политики. Така, моќниот поврзан со БДП се зголемил од просечно ММФ одеднаш се претвори во профитна 46% отсто за време на 1990-тите на 73% финансиска институција. Главниот за време на 2008 год., достигнувајќи ментор, САД, и во овој случај одигра 10,5 трилиони долари. водечка улога, така што за кратко време излобира 100 милијарди долари За да се спротивстави на овој пад за дополнителните фондови на ММФ. во потрошувачката и капацитетот на Заедно со Јапонија, успеа во намерата позајмување, американската влада и да го одржи во функција. Федералните резерви на САД издвоиле 13,9 трилиони долари, од кои 6,8 Останува фактот дека Обама ќе трилиони биле инвестирани или има неуспешен обид да ги убеди потрошени до јуни 2009 год. Всушност, спротивставените демократи и Федералните резерви од „позајмувач републиканци да обезбедат американски во крајна нужда” станале „единствен пари во фондот за спас, но тоа е само позајмувач” во значителен дел од навидум. економијата. САД има своја улога во процесот, Во некои случаи Федералните резерви а веројатно и грижа на совест како сега може да се сметаат како „купувач последица на колапсот на „Леман

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

брадерс“. Но, тоа што е најважно, борбата за спас на еврото, која треба да е домашна работа на „старата дама”, САД ќе ја искористи за да ја сопре апресијацијата на доларот. Во некои други времиња притисокот за излез од кризата и мерките би биле многу директни, но денес во 2011 година никому не му е лесно да ги решава проблемите на другите. Впрочем, и самите ги имаат доволно.

се користени и претходните податоци), групата сиромашни земји во кои спаѓа 85,2 отсто од светската популација поседуваат само 21,5 отсто од светскиот капитал, додека групата богати земји во кои живее 14,8 отсто од светската популација поседуваат 78,5 отсто од светскиот капитал.

Во изминатите четириесет години драматично се зголемила нееднаквоста во дистрибуцијата на капиталот меѓу Имајќи го предвид ова, централен земјите. Разликата во приходите меѓу проблем на нашиот интерес ќе биде петте најбогати и петте најсиромашни нееднаквоста како глобален процес, земји во шеесеттите години на минатиот условена од нерамномерноста во век изнесувала 30:1, а денес е 74:1. создавањето, концентрацијата и Во последните десет години, пак, двесте дистрибуцијата на светскиот капитал што најбогати луѓе на светот го зголемиле резултира со разликите во богатството и своето богатство за повеќе од два пати. моќта меѓу одделни држави и региони. Капиталот на тројцата најбогати луѓе во светот ја надминува сумата на домашниот бруто-производ на четириесет и осумте Индустриски земји располагаат со најнеразвиени земји во светот. над 92% од светските финансии Нееднаквоста при распределбата на светскиот капитал води кон перманентен Разликите имаат застрашувачки пад на БДП на неразвиените држави. димензии! Денес во светот 20 отсто Така, според УНДП, од 84 од нив, во од населението располага со 80 отсто последните две децении од минатиот од богатството. Високоразвиените век, 54 доживеале пад на БДП, при што индустриски земји располагаат со над 92 во 14 земји тој пад изнесувал околу 35 отсто од светскиот финансиски капитал, отсто. при што во овие земји се концентрирани Според Светска банка, Африка во 98 отсто од капацитетите на новите последниве три децении бележи пад на технологии. производството на храна, а просечното Од друга страна, неразвиените земји во африканско семејство денес троши кои живее над 80 отсто од населението помалку отколку пред дваесет и пет во светот, учествуваат само со 12 отсто години. во светското индустриско производство. Диспропорцијата во развојот на Истовремено, 60 отсто од светското релација богати – сиромашни во 1930 население партиципира само со 5 отсто година изнесуваше 3:1, за во 1950 во светскиот бруто-домашен производ година да порасне на 100:1. Денес тој (БДП). сооднос добива загрижувачки размери Според Светската банка (од каде што и изнесува 727:1. Долговите на земјите

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata во развој и транзиција го надминуваат износот од 2.500 милијарди долари, што претставува 40 отсто од нивниот вкупен БДП, при што за секој зајмен долар, во изминатите дваесет години, тие платиле девет долари, не отплатувајќи ниту еден долар од главниот долг.

MAGAZIN REVOLUCIJA

направат големи профити на грбот на мизеријата што ја предизвикале на другите луѓе.

Една од првите групи што ја направила големата сума на пари од финансиската криза се оние компании кои првично се продаваат на многу хипотеки, а потоа Притоа, додека 50 отсто од светската се продаваа во безбедни деривати, со популација живее со 700 долари по ова биле во можност да заработат многу жител годишно, 11,5 отсто од светското пари. население располага со 15.000 долари Друга област во која имало масовни по жител. Повеќе од 1,2 милијарди профити, направени од финансиската луѓе (малку помалку од четвртина од криза, била од страна на трговци кои ги светската популација) имаат приходи продаваат своите акции кога цените на помали од еден долар дневно, а компаниите растеа, односно со продажба 2,8 милијарди живеат само со два на своите акции по повисока цена, а пати поголема сума (УНДП). Според потоа да ги купуваа назад кога цените истиот извор, 46 отсто од апсолутно ќе паднеа, тие така правеле голема сума сиромашната светска популација живее на пари. во потсахарска Африка. Исто така, има и голем број на луѓе во индустријата, кои биле во можност да си Профити од финансиската криза? изградат големи портфолија на имоти. Падот на цените на имотот предизвикани од финансиската криза значел дека оние Постои широк спектар на негативи кои со готовина во банка можат да си купат доаѓаат поради финансиската криза добар имот со „зделка подрум- цени“ и во последните неколку години. Многу потоа да заработуваат од високи кирии. американски семејства се масовно оштетени од последиците од кризата, а овие доведоа влијанието да се чувствува Автор: Олгица Петревска на домашното и врз меѓународното ниво, но постојат луѓе кои всушност ја користат оваа криза за да заработат и да направат профит. Обезбедувањето на профитот од оваа криза доведе да многу луѓе и компании бидат во можност да се откажат од работа за да бидат во можност да дадат голем профит на нивните акционери, но има некои сериозно сомнителни етички практики што се одржа во текот на финансиската криза, а што доведе да некои луѓе бидат во можност да си

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Kako mladite vo EU se borat za svoite prava Инвестициите во цела Европа се намалени и наместо компаниите да се обидат да го забрзаат растот надвор од еврозоната, во новите економии од Азија и Латинска Америка, тие тапкаат во место и чекаат чудото да се случи само од себе и да излезат од екномската рецесија во која се влезени. Додека целиот систем наречен ЕУ се руши како домино, најголеми жртви се оние чиј глас најмалку се слуша – младите. Младите најмногу настрдаа од кризата

Според најновите с ц е н а р и ј а , невработеноста во ЕУ ќе се зголеми на 5 милиони луѓе, што е огромна бројка по 1990-тите години, која ги плаши сите. Долговите на државите и понатаму растат, а со намалување на буџетите на државите се зголемува бројот на невработени лица, кои се доведуваат на работ на егзистенцијата. Не само што луѓето ги губат своите работни места, туку и пензиите драстично се намалуваат, а младите како невини жртви се онаа генерација на која и е скратена можноста за пронаоѓање на работно место и започнување на напредок. Според експертите, кога една земја не може да ја девалвира својата валута, ја девалвира својата работна сила. Европската Унија најмногу средства заработувала со извоз на делови во автомобилската индустрија (27%), храна, пијалаци и тутун (22%), облека

(16%), капитални производи (15%). Но, производството нагло опаѓа, а и пазарите каде можат да се пласираат овие прозиводи, а токму тука настанува намалувањето на работните места. Поради овој значителен пад, банките не се расположени за давање на кредити на големите, ниту на малите претпријатија и нема кој да ги проширува своите капацитети и да создава било какви работни места. Банкротот, кој го прогласиле илјадници компании, само допринел за вртоглавата бројка на невработени млади луѓе, а со тоа и за зголемување на сиромаштијата и социјалната исклученост. Речиси секоја земја, која е членка на

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata Европската Унија загубила дури 10% од своите работни места токму како дирекна последица на економската рецесија, па

MAGAZIN REVOLUCIJA

нудат на младите, но и искористувањето на нивната работна сила во облик на волонтирање, практикантство, а потоа наместо плата тие добиваат откази. Зголемувањето на бројот на младите, кои се соочуваат со сé понесигурна иднина, допринесуваа тие да имаат низок морал, мала самодоверба, да патат од депресија и да посегнат по својот живот.

Младите од Шпанија сакаат да избегаат

стапката на невработени млади луѓе достигнала рекордни 20,7 %. Невработеноста на младите и исклученоста од пазарот на трудот довела до значителни економски и социјални промени. Влијанието на кризата се почуствувало во условите и квалитетот на секој живот. Младите поради овој недостаток на работни места не се во можност да изградат свој животен план, да ја остварат својата визија за иднината. Дел од нив поради лошата финансиска состојба мораат да се вратат да живеат со своите родители, а дел мора да прекинат со процесот на школувањем,за да ги намалат трошоците. Како најголем проблем во повеќето европски земји, се посочуваат несигурните работни места кои им се

BR.104 MAGAZIN

Најмногу последици од економската криза во Европа почуствувале младите во Шпанија и Грција, во кои дури 55% млади луѓе се невработени. Шпанија може да се „пофали“ со дури 63.800 невработени високо образовани млади луѓе, што е најпоразителната бројка невработени некогаш регистрирана во Европа. Невработеноста на младите е на највисоко ниво од Втората светска војна. Само 20% од младите имаат работа. Во 2000 година, 46% млади луѓе имале свое работно место. Разликите кои започнаа да се чувствуваат помеѓу оние малкуте кои се привилегирани да живеат во богатство, и оние кои денот го минуваат со помалку од 5 евра, доведуваат до револуционерно будење на младите Европејци. Младите огорчени од својата лоша ситуација и понесени од движењата на младите во Арапската пролет, решиле да организираат масовни протести со кои сакаат да покажат дека се тука, дека ја чувствуваат најмногу економската

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

криза, а никој не се грижи за нив.

Работодавците целосно ја искористуваат економската криза, но во своја полза, На протестите младите ја покажале тие ја користат како изговор дека не својата недоверба во политичките може да вработуваат млади луѓе и и социјалните институции во своите само го искористуваат нивниот работен земји. Тие потенцираат дека немањето потенцијал, не давајќи им ни евро за на можности за достоинствен живот, нивните услуги. за остварување на своите соништа, допринесува да бидат еден вид на Иако се младите иднина на секое „проколната генерација“, која ќе живее опшество, на многу влади тие не им се во полоши стандарди и услови од своите првиот приоритет, туку имаат за цел родители. да ги намалат трошоците, да ги спасат Експертите неврботеноста ширум Европа ја правдаат со некомпатибилноста на образованието на младите и потребите на пазарот на трудот. Речиси половина од слободните работни места не им одговараат на младите високо образовани кадри. Иако постојат најразлични курсеви, обуки за преквалификација на младите, најмногу страдаат оние момчиња, кои се со ниско образование, кои не може да побараат достоинствена работа и кои мора да работат на места на кои нивниот живот е изложен на најразлични опасности.

Невработеноста влијае на самодовербата, здравјето и социјалниот живот на младите.

Немањето на доволно средства за живот, враќањето во домот на своите родители - се причините за премалиот број млади кои формираат свое семејство, кои живеат исполнето. Некои од нив соочувајќи се со депресијата, потребата за лично докажување и покажување се одлучуваат на најразлични волонтерски активности, кои најчесто се неплатени и во мигот кога треба да се официјализираат со некој договор за вработување прекинуваат.

своите економии и познати фирми, заборавајќи целосно на младите кои ги напуштаат земјите во бранови. Овој лош стандард довел дури 63% од младите луѓе во Шпанија да сакаат што поскоро да ја напуштат земјата, нешто кое не било случај уште од 2003 година. Со новите мерки за штедење кои ги предвидува новата влада дури 100 000 млади можат да ги изгубат своите работни места и додатно да го оптеретат пазарот на трудот. Мерките за штедење и неотварање на нови работни места влијаат на добросостојбата на сите луѓе, бидејќи со намалувањето на вработените во болниците веќе има проблеми со

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata навремената и брза интервенција, а тоа неколку луѓе го платиле со своите животи. Речиси цели шпански села се ифрлени од ова економско цунами во некоја од соседните европски земји. Пример за тоа е 21 годишниот Маркос, кој работи како келнер во Лондон. Тој за три недели работа успева да заштеди дури 1 500 евра, кои им ги носи на неговите родители во селото за да им помогне за полесно соочување со скапотијата, која ги демне од секој рафт на маркетите. Тој тврди дека дури 100 негови врсници од истото село работат низ Лондон, помагајќи се себеси и трудејќи се да заработат што е можно повеќе за да однесат дома, во едниствените неколку денови кои ги имаат слободни во еден месец.

MAGAZIN REVOLUCIJA

во Мадрид во близина на шпанскиот парламент, но и во другите градови. Илјадници демонстранти протестираат поради недостатокот на можности за младите. Иако образовани, младите се исфрустрирани поради сиромаштијата со која се соочуваат и сакаат да влијаат врз владата конечно да се сети дека тие се тука и да превземе нешто. Тие тука се дојдени како на кампување, сé додека некој не ги сослуша нивните барања. Волонтерите, кои се дел од организацијата на протестите, им делат храна, медицински шатори, вреќи за спиење, рачно изработени постери со револуционерни пораки. Огромниот број на невработени млади, интелектуалци, создава една вистинска војска, поголема од онаа која ја водела Арапската пролет и целосно подготвена да се бори за своите права, но на еден културен и демократски начин. Невработеноста на младите е еден вид на осуда на неколку идни генерации, кои никако нема да можат да се изборат со последиците на оваа економска хаварија.

„Шпанска пролет“!?

Младите во Шпанија, кои според статистиките се најголеми жртви на европската економска криза, неколку денови протестираа на плоштадот

BR.104 MAGAZIN

Оние млади кои во оваа земја работат се претежно во сивата екомонија, ризикувајќи го својот живот секојдевно, на работно место кое е неколку стапки под нивната квалификација и кое е платено колку да се помине еден ден од животот. Овие млади тоа го прават само за да не мора да се вратат во домот на своите родители и да зависат од нив, додатно оптеретувајќи го домашниот буџет. Вистински пример е за тоа младиот Хозе,(26), кој додека протестира со

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

илјадниците свои врсници, раскажува за него враќање во плакарот, живеење за суровото губење на работата во еден на еден бесмислен живот, живот на центар за справување со кризи. кој тој воопшто не му припаѓа. Значи невработеноста не ја уништува само Иако е високо образована личност, тој благосостојбата на еден малад човек, сега мора да работи како келнер за само туку и неговите чувства, соништа, 10 долари дневно. Доколку се откаже иднина. од оваа работа, ќе мора да се врати во својот дом, кај своите родители и да ја прекине својата геј- врска. Автор: Наташа Димеска Токму ова враќање дома, би значело

Nezadovolstvoto ja obedini Evropa спасување на европските банки и приватните обврзници. Кризата не само што имаше негативни економски ефекти во најтешко погодените земји, но, исто така, имаше и големо политичко влијание. Тоа резултираше со промена на владејачките влади во 8 од 17 земји во еврозоната и доведе до промена на моќта во Грција, Ирска, Италија, Португалија, Шпанија, Словенија , Словачка и Холандија. Економската криза од 2008 година го потресе целиот свет. Не ја одмина ниту ЕУ. Причините за кризата варираа од земја до земја. Но, генерално, кризата беше комбинација на повеќе фактори, вклучувајќи ги: глобализацијата на финансиите, поволните кредитните услови кои ги охрабруваа заемите со висок ризик, глобалната финансиска криза од 2008, меѓународниот трговски дебаланс, кризата со недвижнините, глобалната рецесија, фискалните мерки поврзани со владините приходи и расходи, како и разните мерки за

Во првите две години од кризата, надвладуваа поборниците за штедењето, предводени од Германија. Проблематични земји, добиваа помош за извлекување, а за возврат, требаше да направат големи намалувања на трошоците. Но, бидејќи невработеноста се зголеми до речиси 25 % во Грција и Шпанија, а голем дел од континентот се врати во рецесија, се зголеми притисокот за воведување на мерки за штедење.

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata Мерките за штедење особено погодија две возрасни групи (младите и постарите работници), а беа погодени и разни сегменти од економијата, особено оние финансирани од државата, вклучувајќи го образованието, здравството, инфраструктурата, авијацијата, социјалната заштита и многу други.

Следеа голем број на отпуштања, зголемување на невработеноста (особено меѓу младите), одземање на домовите на милиони луѓе (поради неможноста да ги исплаќаат хипотеките), намалување на платите и пензиите, зголемување на даноците, со што дополнително се зголеми незадоволството на народот. Немајќи друг начин да го изразат тоа незадоволство, излегоа на улиците.

Грција-лулка на демонстрациите

Од мај до јули 2011 година „Движењето на достоинствените граѓани“ одржуваше мирни демонстрации низ цела Грција. Тие демонстрираа против намалувањето на пензиите, јавните услуги и трошоците за образованието, како резултат

BR.104 MAGAZIN

MAGAZIN REVOLUCIJA

на владините мерки за штедење. Најголемиот протест на движењето беше на 5 јуни, кога се собраа над 300.000 луѓе пред грчкиот парламент. Протестите повеќе од еден месец беа без инциденти, сé до 29 јуни 2011 година, кога полициската операција за расчистување на демонстрантите стана насилна, што следеше со обвинувања за полициска бруталност од страна на меѓународните медиуми и „Амнести интернешенел“. Протестите продолжија низ 2011 и 2012 година и беа поддржани од работничките синдикати, со организирање на генерални штајкови. Земјата неколкупати беше во застој, со блокирање на транспортната мрежа, јавните сервиси, болниците, граничните премини…

Шпанија со рекордна невработеност

Од почетокот на економската криза, Шпанија беше силно погодена поради високата стапка на невработеност, достигнувајќи рекордни 21,3%, а стапката на невработеност кај младите 43,5%, што е највисока во Европската Унија. Истовремено со Грција и Шпанија во 2011 започна со протестите. Иако демонстрантите се хетерогена група, заедничко им е незадоволството од невработеноста, намалувањата во социјалната заштита, шпанските политичари, двопартиски систем во Шпанија, како и капитализмот, банките,

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

банкарите, политичката корупција и целосна поддршка за основните права- дом, работа, култура, здравство и образование.

изјави дека демонстрантите со право

Поради тоа што одредени региони во Шпанија беа потешко погодени со кризата од други, побогатите региони мораа да ги трпат последиците, односно да плаќаат повисоки даноци. Овој аргумент и ова незадоволство, го искористи Каталонија да ги најави своите планови за отцепување. Исто како и во Грција, протестите продолжија и во 2011 и 2012.

ги критикуваа и ги убедуваа банкарите и политичарите „да се однесуваат на поморален начин“.

Глобално движење Лондонските немири Во септември 2011, инспирирани од успехот на Арапската пролет, беше органзирано движењето „Occupy Wall Street“. Основната грижа на движењето е тоа што големите корпорации и глобалниот финансиски систем го контролираат светот, на начин кој е нестабилен, ја поткопува демократијата и од кој бенефицира само мал дел луѓе.

Едни од најтешките мерки во Велика Британија беа намалувањата од 80% на трошоците за високото образование и субвенциите за школарина на британските универзитети. Оваа одлука и нејзините последици, кои

Движењето беше организирано преку социјалните медиуми и набрзо се прошири низ 95 градови од 82 држави, и беше опишано како „демократско будење“. На почетокот властите беа толерантни кон движењето, но тоа се промени во ноември кога почнаа насилно да им ги отстрануваат камповите. Сепак, „Occupy Wall Street“ успеа да издвојува неколку победи, како на пример признанието од извршниот директор на Банката на Англија, кој

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata вклучуваа речиси тројно зголемување на школарината, доведе до огромна реакција од студентите кои речиси веднаш излегоа на улиците, а во неколку наврати судирајќи се и со полицијата.

MAGAZIN REVOLUCIJA

финансиската криза. Штрајковите и протестите беа организирани од страна на Европската конфедерација на синдикати (ЕКС), а слоганот им гласеше: „Работни места и солидарност, а не штедење во Европа“.

На денот на донесувањето на мерката, а особено во Лондон, дојде до ескалација Работниците ги напуштија работните на уличното насилство од страна на места во Шпанија, Португалија, Италија учениците и нивните сојузници. и Грција, а добија поддршка и во Франција, Белгија и Кипар.

Десетици илјади луѓе се собраа во Мадрид. Специјалната полиција употребуваше гумени куршуми врз демонстрантите кои го блокираа сообраќајот. Повеќе од 80 лица беа уапсени, а 34 беа повредени, вклучувајќи и 18 полицајци. Повеќето фабрики и училишта низ Шпанија беа празни. Учеството во штрајкот на шпанските синдикати, изнесуваше 100% кај индустриските работници и 80% во целина. Во Мадрид, метрото и автобусите работеа со една петтина од капацитетот, а стотици летови беа откажани.

Европски ден на акција и солидарност

На 14 ноември 2012, европските работници го одржаа најголемиот координиран штрајк и протест против мерките за штедење, кои ги поткопуваат нивните земји. Европскиот ден на акција и солидарност, беше создаден за да им сигнализира на лидерите да се откажат од програмите на зголемувањето на даноците и намалувањето на трошоците, кои се спроведуваат од почетокот на

BR.104 MAGAZIN

Жозе Рикардо Мартинез, претседател на синдикатот во Мадрид, изјави дека некои Шпанци отишле на работа, од страв дека ќе го изгубат работното место. Околу една третина од шпанската работна сила има само привремени договори, со мала безбедност за работното место. Португалија, исто така, беше погодена од масовен штрајк, и демонстрантите го изразија своето незадоволство од влошувањето на економијата и зголемената невработеност. Во

Италија,

демонстрантите

REVOLUCIJA

палеа

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

автомобили и ги блокираа улиците во Рим, а полицијата употребуваше солзавец за да ја растера толпата. Италијанските медиуми известија за повредени полицајци во Торино, Милано и Неапол. И во Грција, каде должничката криза започна пред три години, илјадници работници ги напуштија работните места, по четврти пат во три недели, излегувајќи на улиците на Атина за да протестираат против новата серија на буџетски намалувања, со цел владата да ја обезбеди ратата од 39 милијарди долари од меѓународните кредитори. За разлика од претходните демонстрации, овие беа мирни. Тричасовниот штрајк, организиран од страна на двата најголеми синдикати во Грција, го погоди и јавниот и приватниот сектор. Државните агенции, владините канцеларии и јавните болници останаа затворени.

И Словенија се придружи

Словенија, која влезе во еврозоната во 2007 година, сега се наоѓа во услови на рецесија, висока невработеност, зголемен број на лоши заеми во локалните банки и се обидува да избегне финансиска помош.

со цел да го намали буџетскиот дефицит до 3 % од БДП во 2013 година, во споредба со 4,2 % од оваа година. Протестите против корупцијата и мерките за штедење ја потресоа поранешната југословенска република, која до неодамна беше економски пример за Источна Европа. Демонстрантите бараа оставка од градоначалникот на Марибор, Франц Канглер, кој е обвинет за корупција. Словенечката полиција по судирите со демонстрантите уапси 141 лице, и ова претставуваат најнасилните антивладини немири во ЕУ членката, по крвавиот распад на Југославија во 1991 година.

Подготви: Соња Никчевска

Владата планира да ги намали платите во јавниот сектор, повеќето социјални бенефиции, подигање на возраста за пензионирање и намалување на трошоците за училиштата и здравството,

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Nezadovolstvoto ja obedini Evropa На сите ни е јасно дека се наоѓаме во глобална финансиска криза, а дел од нас последниците ги имаат почувствувано и врз сопствените плеќи. Причините за појавата на кризата се многубројни и меѓусебно испреплетени и зависни. За истите веќе подолго време разговараат, дебатираат и се расправаат економските експерти, па не можеме да потенцираме директен „виновник“, туку повеќе погрешни потези, кои постепено доведоа до денешната ситуација. Во овој текст ќе се обидам да направам краток осврт кон причините (неколку од многуте) кои европскиот економски систем го доведоа до прагот на колапсот. Кризата во Европадолжничка и банкарска

Многу економисти сметаат дека денеска ја живееме најлошата финансиска криза после Големата криза од 1930-тите, а шефот на државната банка на Англија, во октомври 2011 година, ја дефинираше како „најсериозна финансиска криза, воопшто“. Кризата која што владее денеска во Европа, па и во светот, се нарекува банкарска и должничка. Имено, финансиската криза од 2007 год. до денес, е криза генерално предизвикана од намалувањето на ликвидноста на банкарскиот систем. Таа резултираше со колапс на многу финансиски институции, потпомагање на банките од националните влади и oд Европската Унија и падови на берзанските пазари ширум светот.

BR.104 MAGAZIN

Европската должничка криза, пак, е именувана поради обидот на ЕУ да ги исплати долговите, кои што се зголемија во последните децении. Пет земји во регионот - Грција, Португалија, Ирска, Италија и Шпанија - во различен степен, не успеаја да произведат доволно економски раст, за да ги вратат своите долгови. Иако овие пет се гледани како земји во непосредна опасност од можен банкрот, кризата има далекусежни последици, кои се протегаат надвор од овие граници до светот како целина. Иако економската криза, која се случи на крајот од првата декада на 21 век започна во Соединетите американски држави, таа брзо се прошири во Европа

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

влијаејќи врз земјите од регионот, кои веќе беа во криза уште од февруари 2009 година или, пак, веќе страдаа од значајни пазарни и економски неуспеси.

Рејтинг агенциите кризата

утнаа

со

Нобеловецот Јозеф Штиглиц по повод сегашната светска финансиска криза пишува: „Кризата беше произведена во САД од поодамна“. Па, како првична причина за сегашната глобална криза, некои економисти гледаат во падот на американскиот пазар со недвижнини, кој го достигна својот врв околу 2005-2006 година. Тој пад придонесе за пропаѓање на клучни бизниси, намалување на потрошувачката моќ, пресметано во трилиони американски долари. Економиите во светот забавија во овој период, како што кредитните услови се затегнаа, а меѓународната трговија опадна. Критичарите тврдат дека агенцииите за кредитен рејтинг и инвеститорите не успеале прецизно да го оценат ризикот при финансиските зделки поврзани со хипотеки, а владите не ги прилагодиле нивните регулаторни практики кон финансиските пазари на 21 век. Владите и централните банки одговорија без преседан со фискално стимулирање, проширување на монетарната политика и финансиска помош на институциите. Тони Кливер во „Understending the world economy“ смета дека сегашната светска

финансиска криза е предизвикана по пат на создавање на поголема побарувачка на пари, за кои на пазарите нема толкава понуда на стоки и услуги. Станува збор за: - Надуеност на количината на пари во оптекот; - Преголемо задолжување во однос на можностите; - Преголемо трошење во однос остварените реални приходи;

на

- Намалување на штедењето во однос на задолжувањето; Влијанието на глобализацијата во поединечни земји;

процесот светот и

на во

- Забрзано покачување на цените на енергетските и прехрамбените производи, кое предизвика редистрибуција и реалокација на големи финансиски средства од едни во други региони во светот, од едни во други земји. - Пореметување на односите на понудата и побарувачката на локалните

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

и меѓународните берзи на стоки и на растот на продуктивноста во Европската долгорочни хартии од вредност. Унија. - Зголемувањто на неликвидноста и на несолвентноста на голем број на фирми, корпорации и институции и на поединечни земји.

Воведување на еврото - причинител на кризата?

Професорката по економија, Венди Карлин, за „Економист“, тврди дека и покрај тоа што американската економија

Покрај тоа, за земјите кои се бореа за контрола на високата стапка на инфлација во 1970-те, овој потег на единствена валута преку механизмот на европски девизен курс им понуди можност да се здобијат со веродостојна инфлација- таргетирање на монетарната политика. Првата деценија на еврозоната од 1999 година, во голема мера се гледа како мошне успешна и имаше многу славенички настани и публикации, вклучувајќи од страна и на независните економисти. Сепак, постоеја сокриени разлики во перформансите помеѓу 17-те земјичленки, кои го воведоа еврото. На пример, земјите во центарот на сегашната кризата во еврозоната, во 2010 година сите имаа стапки на инфлација над 2%, процент одреден од ЕЦБ. Од друга страна, инфлацијата беше упорно и под 2% во најголема економија во еврозоната, Германија.

закрепнува, европската сé уште тоне, а корените за тоа се во формирањето на еврото, став со кој повеќето економски експерти не се согласуваат. Можеби воведувањето на еврото не беше дирекна причина за економска нестабилност, но помогна за нарамнотежниот и неизбалансираниот раст и развој на земјите во еврозоната. Зошто се воведе еврото?! Според споменатата професорка, единствената валута беше видена како важен дел од единствениот европски пазарен проект да се зголеми конкуренцијата, а со тоа, и

BR.104 MAGAZIN

Земјите со тенденција за повисока инфлација имаа домашни финасиски проблеми. Овие земји, кои се најдоа во неволја во 2011 година (според редоследот по кој тие влегоа во кризата: Грција, Ирска, Португалија, Шпанија, Италија) имаа дефицити на тековната сметка за 1999-2007, што значи дека земјите повеќе трошеле, отколку што произведувале. Поради ова тие се позајмувале од странство за финансирање на трошоците дома. Во некои случаи, позајмувањето од странство се вршело за да се финансираат расходите на приватниот сектор, како во Ирска и Шпанија, а во

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata финансиските институции сакаа да позајмуваат повеќе пари, за да профитираат од зголемувањето на кредитирањето, кога цените паднаа тие бараа помош“. Кога многу т.н. високи „балон“ финансиски институции се обидоа да го направат ова истовремено, цените паднаа уште повеќе, со што се влошија и проблемите на банките.

Али Бабаџан потпретседателот на владата на Турција за националната телевизија „ТРТ“ изјави: „Оваа криза произлезе од две значајни причини. Како прво, поради слабото банкарство, Нерамнотежата во еврозоната е на односно слабиот финансиски систем и многу начини микрокосмос на сличната тоа што државите на крај беа присилени нерамнотежа што беше изградена во да ги преземат трошоците во врска со глобалната економија во текот на истиот проблемите во финансискиот сектор. период. Второ, и онака голем број земји располагаа со висок буџетски дефицит и висок јавен долг, така што веќе не Проблеми во банкарскиот систем можеа да ги исплатат долговите од оваа криза.“ други случаи се финансирале трошоците на владата, како во Италија и во Грција, а Португалија ги финансираше двата сектора.

Глобалната финансиска криза, која пристигна од САД, откри длабоки проблеми во банкарскиот систем, вклучувајќи во европските банки.

Корените на светската финансиска криза се длабоко проткаени во системските проблеми на постојниот меѓународен паричен и финансиски систем. Познато

Според економистот Томас Кени, банките во земјите од еврозоната беа меѓу оние што стана опасен „балон“, подготвен да пукне, во 2000-тите, односно тие имаа позајмено премногу пари, за да извлечат корист од зголемувањето на цените на активата (акции, комерцијален недвижен имот, па дури и нафта), во она што се чинеше дека е макроекономско опкружување со низок ризик. Кога цените на активата почна да паѓаат, банките се соочија со тешкотии. Томас Кени вели: „Бидејќи со зголемувањето на цените на активата,

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata е дека „добар” меѓународен паричен и финансиски систем обезбедува стабилни девизни курсеви, ефективен механизам за платно билансно прилогодување и доволен обем на меѓународна ликвидност.

MAGAZIN REVOLUCIJA

опадна на 7,8 проценти во мај, во споредба со претходната година. Малопродажбата опадна за 0,6 проценти во јуни во споредба со нивото од мај и за 3,1 процент од јуни претходната година.

Од четирите најголеми економски сили Ако се обрне внимание на реалната во еврозоната, само Германија забележа состојба во тој поглед , ќе се забележи раст на активностите во јули, иако тој дека меѓународниот паричен систем има беше многу низок. проблеми буквално со сите 3 погоре Економските аналитичари на РБС наведени. (Кралската банка на Шкотска) и „Кепитал Економикс “(Водечки независни консултатски услуги за макроекономски Почеток на кризата во еврозоната истражувања) сметаа дека падот го зголемува ризикот од навлегување на еврозоната во рецесија во 2008-та Во 2008-та, под дејство на глобалната година. криза во еврозоната, земена како целина, индустриското производство Во второто тромесечие, забележан е опадна на 1,9 проценти во мај, што пад на економијата во еврозоната за се смета за најостар месечен пад за 0,2 проценти. Во третото тромесечие, се забележува пад на регионот од кризата на девизниот курс повторно економијата со што еврозоната навлегува во 1992 година. во техничка рецесија. Европската продажба на автомобили Значи, глобалната и европската економија доживееја бавен раст поради американската финансиска криза од 2008-2009 година, на која беа изложени н е о д р ж л и в и т е фискални политики на земјите во Европа и во целиот свет. Според Тони Кливер, сегашната светска криза е финансиска криза, која од поодамна е предизвикана од експанзивниот пристап во монетарната политика,

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

посебно во кредитирањето на личната и непроизводната потрошувачка, со тоа и побарувачка, не водејќи сметка за штедењето и создавањето на домашна акумулација за динамизирање на стопанскиот развиток. Поради тоа сегашната криза е криза на хиперпотрошувачка и деинвестирање, предизвикана од движењата во финансиската сфера. Иако

сегашната

светска

криза

исплашени корисници е причина за слабоста на западните економии. Дури земјите кои не се директно погодени, како Германија, страдаат индиректно од големото намалување на потрошувачката на нивните трговски партнери. Финансиските институции одиграа централна улога во кризата - од еуфоријата околу неселективното трошење и висок обем на кредитирање, па до состојби на паника, намалување на потрошувачката и воведување на буџетските заштеди. Стравувањата за стабилноста на јавните финансии произлегуваат од тоа колку должниците изгледаат платежоспособни. Овие стравувања го достигнаа својот врв кон крајот на 2008 година, кога хипотекарните заеми беа во фокусот на пазарната паника.

Прва подлегна Грција

иницијално е финансиска криза, таа почнува да се трансформира во криза и во реалниот сектор, бидејќи влијае врз динамиката на реалниот сектор кој постепено, но сигурно оди во рецесија и дефлација, заклучува Кливер. Економисите се согласни дека најсигурниот индикатор и директна причина за економската слабост е промената во финансиските биланси (разликата помеѓу приходите и расходите) на приватниот сектор во суфицит - како кај бизнисот, така и кај домаќинствата. Повлекувањата

на

задолжените

Грција со години не успеа да ги превземе фискалните реформи и беше една од првите, кои ги почувствуваа последиците од послабиот економски раст. Кога растот забавува, забавуваат и даночните приходи- со што високо буџетски дефицити стануваат неодржливи. Како резултат на тоа, тогашниот премиер Јоргос Папандреу, кон крајот на 2009 година, беше принуден да објави дека претходните влади не успеале да ја откријат големината на дефицитот на земјата. Навистина, долговите на Грција беа толку големи, што тие всушност ја надминаа

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

големината на целата економија на натаму. земјата, па Грција повеќе не можеше да А, генералниот губиток на довербата на го сокрие овој проблем. инвеститорите обично предизвикува да Инвеститорите одговорија барајќи продажбата не влијае само на државата повисоки придонеси на обврзниците на во прашање, но исто така и на другите Грција, со што се зголеми цената на земји со слични слаби финансии – овој долговите на земјата и беа потребни ефект обично се нарекува „зараза“ или серии на спасувања од Европската Унија „домино ефект“. и Европската централна банка (ЕЦБ). На пазарите, исто така, започна Што европските влади прават во зголемување на обврзниците во другите врска со кризата? најзадолжени земји во регионот, предвидувајќи проблеми слични на оние што се случија во Грција. Европската Унија превземува одредена Причината за зголемувањето на акција за излез од кризата, но таа акција обврзници е едноставна: ако се движи со бавно темпо, бидејќи бара инвеститорите видат поголем ризик согласност од сите земји во Унијата. поврзан со инвестирање во обврзници Примарниот тек на акцијата досега на земјата, тие ќе бараат повисок поврат направи серија на спасувања (во вид на за да го компензираат тој ризик. помош) за проблематичните економии во Европа. Ова започнува еден маѓепсан круг: побарувачката за повисоки приноси Во пролетта 2010 година, Европската е еднаква со повисоки трошоци за унија и Меѓународниот монетарен фонд зајмување за земјата во криза, која води ñ исплатија 110 билони евра на Грција. кон натамошен фискален притисок, Грција побара втор спас во средината предизвикувајќи ги инвеститорите да на 2011 година, овој пат во вредност од бараат дури и повисоки приноси, и така околу 157 билиони евра. На 9 март 2012

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

година, Грција и нејзините доверители се договорија за преструктуирање на долгот, кој ја постави сцената за уште една рунда на помош.

Кризата во еврозоната влегува во нова и опасна фаза од август 2011 година. Забавување на светската економија поттикна загриженост во врска со способноста на многу поголеми Ирска и Португалија, исто така, паднаа економии, како Шпанија и Италија да во криза, во ноември 2010 и мај 2011 останат стабилни. година. Земјите во еврозоната, исто така, создадоа Европскиот фонд за Оваа екстензија на кризата на големите финансиска стабилност (ЕФСФ), кој земји се одрази со зголемување на за цел има да обезбеди итни заеми за каматните распони на државните земјите во финансиски тешкотии. обврзници (над курсот на германските долгорочни обврзници) и паѓање на Европската централна банка, исто така, цените за банкарските акции, откривајќи се вклучи во процесот за спас. ЕЦБ ја интерконекција на фискалните и најави план, во август 2011 година, банкарски проблеми на еврозоната. за купување на државни обврзници доколку е потребно со цел да се задржaт придонесите, кои земјите како Италија Автор: Елена Павловска и Шпанија веќе не можат да си ги дозволат. Во декември 2011 година, ЕЦБ направи 489 билиони евра во кредити да бидат достапни за проблематичните банки во регионот, а потоа следеше и втор круг во февруари 2012-та. Името на оваа програма беше „Долгорочно рефинансирање“ (LTRO).

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

15 dekemvri 2012

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Evropska Unija

^ove{tvoto se samouni{tuva - razgovor so ekolo{kiot guru Denis Medous Во 1972, еколошкиот гуру Денис Медоус предвиде во неговата значајна студија „Границите на порастот“ дека светот е насочен кон економски колапс. Четириесет години подоцна, тој за Spiegel вели дека ништо од тогаш му го нема сменето мислењето.

SPIEGEL: Професоре Медоус, пред 40 години ја објавивте „Границите на порастот“ заедно со вашата сопруга и соработници, книга која ве направи интелектуален татко на еколошкото движење. Клучната порака на книгата до ден денес останува валидна: Човештвото безмилосно ги експлоатира глобалните ресурси и е на пат да се самоуништи. Верувате ли дека крајниот колапс на нашиот економски систем може сe уште да се избегне? Медоус: Проблемот во очите на нашите општества е дека имаме развиено индустрии и закони кои беа соодветни во одреден момент

од времето, но сега почнуваат да ја намалуваат благосостојбата на луѓето, како на пример индустријата за нафта и автомобилската индустрија. Нивната политичка и финансиска моќ е толку голема што можат да спречат да се направат промени. Јас очекувам дека ќе успеат во тоа. Тоа значи дека ќе еволвираме преку кризата, а не преку проактивна промена. SPIEGEL: Неколку централни предвидувања кои ги направивте во книгата веќе се остварија, експоненцијалниот пораст на светската популација, на пример, и распространетото еколошко наштетување. Вашите предвидувања

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Evropska Unija

MAGAZIN REVOLUCIJA

во однос на економскиот пораст, имено дека ќе престане и дека ќе настане колапс во глобалната економија, сe уште не дошле на ред. Медоус: Фактот што сe уште не дошло до колапс не значи дека тоа нема да се случи во иднина. Нема сомнение дека светот се менува, а ние ќе треба да се прилагодиме кон тоа. Постојат два начини за тоа: Едниот начин се состои во тоа што ја гледаме потребата од промена пред време и ја извршуваме промената, а вториот начин се состои во тоа што не ја гледаме потребата од промена, но сепак на крајот сме принудени да ја спроведеме. Да речеме дека возите автомобил во внатрешноста на фабрички погон. Постојат два начини за запирање: Или стискате на кочниците или продолжувате да возите и на крај удирате во ѕид. Во секој случај ќе застанете, бидејќи погонот некаде ќе заврши. Истото важи и за ресурсите на планетата земја. SPIEGEL: Звучи убедливо, но дали навистина е така? Нема ли приватните компании да реагираат на намалувачките ресурси со иновации во обид да се одржи профитабилноста? Медоус: Вистински големите промени не доаѓаат од внатрешноста на воспоставените индустрии. Кој го направи iPhone? Ниту Nokia, ниту Motorola, ниту било кој друг воспоставен производител на мобилни телефони. Дојде од Apple, тотално надвор од индустријата. Постојат многу други примери од ваков вид. SPIEGEL:

што

со

областите

BR.104 MAGAZIN

кои се под државна контрола или регулација? Медоус: Тоа е дури и полошо. Нашата историја во однос на рибарството покажува дека ги уништуваме екосистемите на океаните, на пример. Исто така, ја користиме атмосферата како бесплатен простор за индустриски отпад. Никој не поднесол иницијатива да ги заштити. SPIEGEL: Не е ли преживување на доволна мотивација?

желбата за човештвото

Медоус: Гледате, постојат два типа на големи проблеми. Едниот го нарекувам универзални проблеми, а другите глобални проблеми. И двата типа влијаат на секого. Разликата е во тоа што универзалните проблеми можат да бидат решени од страна на мали групи луѓе бидејќи не треба да чекаат некој друг да го стори тоа. Може да се исчисти воздухот во Хановер без да треба да се чека од Пекинг или Мексико Сити да го сторат тоа. Глобалните проблеми, како и да е, не можат да бидат решени на поединечни места. Нема шанси Хановер да се реши со климатските промени или да го запре ширењето на нуклеарните

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Evropska Unija

оружја. За да се случи тоа, луѓето во Кина, САД и Русија мора исто така да сторат нешто. Околу овие проблеми, ние не можеме да направиме никаков напредок.

SPIEGEL: Не ли ги потценувате луѓето и реакцијата која би произлегла кога самите ние сме во прашање? Австралискиот бизнисмен и екологист Пол Гилдинг, на пример, во неговата книга „Големото нарушување“ вели дека поради надоаѓањето на кризата, човештвото ќе се мобилизира за да се бори против неа, како што се случува во време на војни.

потрае со векови. SPIEGEL: Секако технолошките иновации служеа за намалување на влијанието на некои долгорочни проблеми. Откако вашата книга се појави пред четири децении, на пример, модерната медицина го зголеми животниот век и ја намали стапката на смртност кај бебињата. Новите технологии драматично ги зголемија бербите а компјутерите и интернетот го зближија светот и го подобрија пристапот до образование. Медоус: Технологијата сама не се пронаоѓа. Овие пронајдоци беа резултат на децении и децении посветени на макотрпна работа, и некој треба да плати за овие програми. Еден голем извор на пари е војската. Друг се корпорациите, а тие не се мотивирани за решавање на глобалните проблеми, тие се мотивирани да печалат пари. Компаниите за производство на лекови во САД трошат повеќе пари на превенција од опаѓање на косата отколку на превенција на ХИВ инфекции. Зошто? Бидејќи богатите луѓе оќелавуваат, а сиромашните се инфицираат со ХИВ.

Медоус: Тој е во право. Но ќе успее ли тоа? Би можело, ако прекините беа многу кратки. За несреќа, тие не се воопшто кратки. Во климатските промени, на пример, одложувањата се многу долги. Дури и да ги намалиме стакленичките гасови денес до нула, затоплувањето сепак ќе продолжи да трае со векови. Истото е точно и за почвата, која глобално ја уништуваме. Обновата може да

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Evropska Unija

MAGAZIN REVOLUCIJA

SPIEGEL: Но замислете ги профитите кои би се наталожиле врз пронаоѓачот на нов, чист и неограничен извор на енергија. Медоус: Се надевам дека не зборувате за фузија, бидејќи тоа е бесмислица. Сметам дека ќе откриеме голем нов извор на енергија. Но потоа, ќе поминат децении за тоа да има некакво влијание. Дури и ако немаше противење, дури и ако немаше еколошки влијанија и дури и ако тоа не натера многу луѓе да банкротираат - сепак ќе потрае подолго време. Затоа, ако некој ви рече дека седите, стаклените прозорци, светлата технологијата ќе не спаси баш така, тој сето тоа е овде поради некоја причина: Ние уживаме во ефтината енергија. не знае како технологијата се развива. SPIEGEL: Што е со ресурсите? Поранешните предвидувања велат дека до 2012 нема да остане ни капка нафта, но изгледа дека сe уште имаме доволно достапна нафта. Неодамнешни предвидувања дури покажуваат и дека САД можеби наскоро ќе произведува повеќе нафта отколку Саудиска Арабија. Медоус: Тоа можеби и ќе се случи. Меѓутоа нафтените резерви за кои зборуваме се оскудни и многу скапи за експлоатирање. А и тие ќе бидат осиромашени еден ден. Дури тогаш ќе се соочиме со проблем. Еве еден пример: Имам богата сосетка. Нејзината сметка за струја е, да речеме еден процент од нејзините приходи. На потег доаѓа ураганот Сенди, и одеднаш таа нема струја во нејзиниот дом. Дали нејзиниот квалитет на живот ќе се намали за само 1 процент? Не! Нејзината храна ќе се расипе, нема да може да ги оклучи светилките, повеќе не може да работи во вакви услови. За неа тоа е катастрофа. Погледнете наоколу. Столот на кој

BR.104 MAGAZIN

SPIEGEL: Да претпоставиме дека сте во право и дека овој век е век на колапсот. Како ќе изгледа тоа? Медоус: Ќе изгледа различно на различни места. Некои земји веќе се во колапс, а некои луѓе нема ни да забележат. Веќе има речиси една милијарда луѓе кои секојдневно изгладнуваат до смрт, а останатите тоа не го ни забележуваат. Тука е и прашањето за брзина: Разликата помеѓу пад и колапс е брзината. Богатите можат да платат за решавање на многу проблеми. Крајот на фосилната енергија, на пример, ќе биде постепен. Но климатските промени ќе стигнат до индустриските земји без разлика на сe. Геолошките испитувања јасно покажуваат дека глобалната температура не се зголемува линеарно. Таа отскокнува. Ако тоа се случи, ќе дојде до колапс. Но тоа секако нема да биде ништо ново. Општествата се издигнуваат и паѓаат. Тоа се случува веќе 300,000 години. Подготвил: Славе Ангелов

REVOLUCIJA

Извор: Spiegel

MAGAZIN REVOLUCIJA

15 dekemvri 2012

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

Najnovoto od svetot na IT-tehnologiite Јаху мејл (Yahoo Mail) поубав, побрз чувствуваат како уредите“ - важна и повеќе мобилен карактеристика за корисниците кои преминуваат и се враќаат назад од компјутер на смартфон и обратно. Јаху мејл (Yahoo Mail) има нов изглед, Додека не е целосно нова андроид поголема брзина, и нови iOS и Windows апликацијата, исто така, е оптимизиран 8 апликации. Дали може првиот извршен за употреба меѓу 20 и 40 отсто со помалку директор Мариса Маер со голема порака батерија од претходната верзија, според да му помогне на Јаху да се врати назад Јаху. И, се разбира, Windows 8 верзијата кон врвот во мејл-светот? поддржува Live Tiles. Единственото Јаху мејл веќе не е со толку антички нешто што недостасува е постава од iPad изглед како што беше порано. апликација; верзијата за iOS која сега Најистрајниот интернет гигант објави е на располагање, направена е само за нов изглед за својата веб-мејл клиент помали екрани на iPhone и iPod допир. страна, како и надградби на јаху мејл Новиот Јаху мејл е првиот голем производ за Андроид на Гугл мобилен оперативен за лансирање од „Јаху“ според Маер, систем, плус нови апликации за iOS на која беше назначена за претседател и Ејпл и за Windows 8 на Микрософт. извршен директор на компанијата во „Сите ни кажаа јасно и гласно што јули оваа година. Мајер направи име за сакаат, а тоа е помалку одвлекување на себе како успешен извршен директор вниманието кога станува збор за е-мејл. на „Гугл“, каде таа се приклучи во 1999 година како вработен број 20. Сакате брзо да се најавите, комуницирате и да продолжите со својот ден “, Јаху мејл останува број еден е-мејл напиша извршниот директор на „Јаху“, клиент во САД и има 105 милиони дневни Мариса Маер во соопштението. „И ние корисници ширум светот. Г-мејл го држи слушнавме. Почнувајќи од денес, новиот местото на врвот во светот, ја украде мејл е брз, лесен и достапен насекаде круната на Хотмејл во ноември. каде и да одите“. Веб верзија на новиот Јаху мејл ќе биде Мајер вели дека новиот Јаху мејл има активирана за клиентите во текот на добиено значително зголемување на следните неколку дена, според Јаху. брзината, и е „повеќе интуитивен и е полесно да се движите низ него, овозможувајќи ви да се фокусирате на она што е повеќе важно во вашите пораки“. Компанијата, исто така, ги дизајнира сите верзии на Јаху мејл да бидат „во согласност, да изгледаат и да се

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

Google отвори продавница магазини во Велика Британија

за

„Google“ ги отвори вратите на делот за списанија на „Google Play“ на Велика Британија, каде што повеќе од 100 наслови се достапни за купување

подготвени да ги купите, индивидуално или преку претплата. Издавачи како што се „IPC Media“, „Future and Hearst“ сите се застапени, што резултира со колекција на различни наслови вклучувајќи од „Hello!“ до „Тhe New Statesman“. Во некои области има недостаток со автомобилството, дел се без предводник на списанија како што се „Top Gear“ и „Evo“, иако и двете „What Car?“ и „Autocar“ се присутни. Што се однесува до цените, копија од „Golf Monthly“ ќе ја добиете за £4.99, додека „Official Xbox Magazine“ чини £5.99. Исто така, постојат и некои поволни цени, како што тековниот филм „Total Film“ е ваш за само £1.99, и „Wired“ за £2.99.

одделно или со користење на годишна Претплатите се различни, со „Wired“ чини претплата. £ 17,99 за една година, но многумина Кога Андроид маркетор се ребрендира доаѓаат со бесплатен пробен период од 14 како Google Play, донесе со тоа значителна или 30 дена. Споредувајќи ги овие цени сума на нови содржини, вклучувајќи и оние на „Apple’s Newsstand“ изгледа филмови и ТВ емисии кои можат да дека „Wired“ со цените е £ 1 повеќе во се купат заедно со списанија. Во тоа „Google Play“, но годишната претплата е време, надвор од САД, многу малку од иста, додека „Tatler“ трошоци се £ 3,99 и овие нови продавници се отворени, но во двете продавници. „Google“ напорно работи за да се реши Сите списанија се наведени како прашањето за лиценцирање кои без компатибилни со Android 7-инчен и сомнение ги мачат своите продавници, 10-инчен таблети, заедно со веб читачот што резултира во нови земји кои се Google Chrome. „Google“ нема отворено додадени на листата. својата продавница за списанија во било На ред стигна и „Google Magazines“ да кои други европски земји, сепак, иако започне во Велика Британија. Најави табот се појави во Google Play Франција имаше преку Google + профил GoogleUK, и Германија, но можеби ќе стори нешто каде постојат повеќе од 100 списанија наскоро.

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor Новиот Apple HDTV вклучува Sharp и Foxconn

MAGAZIN REVOLUCIJA

успеа да постигне договор за спасување на слабата јапонска фирма.

Земајќи го сето ова во предвид, дефинитивно е возможно дека трите Иако може да биде невозможно за еден компании соработуваат. Имено, „Hon Hai“ инженер на „Apple“ да изгуби голем е основниот изведувач за производство телевизор, гласините за „iTV“ имаат малку на многу производи на „Apple“. Сега со интензивира игра. Во новиот извештај својата нова аквизиција, може да биде од „Wall Street Journal“ се сугерира дека подготвен за новите iTVs, исто така. „Apple“ работи со „Hon Hai Precision“ копродукциска индустрија (почесто се нарекува „Foxconn“) и „Sharp“ за дизајн Извори: Digital Trends, CNET на iTV. Подготви: Сузана Ламовска „Тоа не е формален проект. Уште е во рана фаза на тестирање“, се додаде во написот, според изворите кои секојдневно зборуваат во САД. Интересно, „Hon Hai“ во последно време се стекна со огромни 37,6 отсто од акциите во „Sharp LCD“ панел фабриката и покрај тоа што не

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

Svetislav Basara i golemata avantura na „Velosipedistite“ Ако веќе во светот сé е распрскано, ако нештата кои треба да бидат заедно се раздвоени, а нештата кои треба да бидат раздвоени - се заедно, зошто јас да се впуштам во авантура на нивно вештачко спојување? Светислав Басара

активно дејство на уништување на сите часовници низ различните градови каде што постои „штаб“ на нивниот кружок; дури ни полицијата нема да успее да ги затвори, ниту пак самиот Шерлок Холмс да ја расветли причината за нивниот бунт. На крајот од романот е изложен список на некогашни и сегашни членови на друштвото, меѓу кои стојат и имињата на Цветан Тодоров, Леонид Шејка и др. И покрај исклучително игривиот, флуиден, забавен карактер на овој роман на Басара, текстот има сложена структура и во себе интегрира голем дел од актуелните книжевни родови, но и видови.

„Фама о бициклистима“ (мак. „Фама за велосипедистите“) е роман кој говори за таинствените „велосипедисти“, членови на мистериозното друштво наречено „Велосипедисти на Ружниот крст” (мак. „Велосипедисти на Грдиот крст“ кои веруваат во моќното средство - велосипедот - како најефикасен начин за избавување од сите гревови. Припадниците на ова друштво своите средби ги одржуваат во соништата, каде се среќаваат и расправаат за идните цели и задачи на тајната заедница. Тие ги презираат времето и огледалата (првото како непостоечко, вторите како лажен одраз на светот), чувство (или расположба) кое ќе ги натера да преминат од пасивна омраза кон

Во него се содржани писма потпишани од актуелни и од историјата верификувани (во смисла - докажани како реални) личности (Сигмунд Фројд- на пример), неколку есеи со необични, во голема мера провокативни наслови, беседи и исповеди на наводно фактички личности (чие присуство во романот само го продлабочува конфликтот реалност v.s. книжевна фикција очигледно омилена постмодернистичка стратегија на Басара), извадоци од дневници на членови на друштвото на „Велосипедистите на Ружиниот крст”, извештаи (кои заради нивната улога во романот можат, само за оваа прилика, да се третираат како специфични книжевни видови, зависни од интерактивните релации со останатите „делчиња” од текстот) и др. Ова набројување, секако, не е ниту блиску до конечниот попис на актуелните

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

жанрови и видови во романот, кој само го проширува паноптичкиот карактер на текстот, збогатен со фрагменти преземени (и подоцна преобликувани) од различни научни области, соодветно сместени меѓу страниците на „Фама о бициклистима“.

како сигнали на авторот, ќе заклучиме дека читаме склопови од мали приказни кои временски не се поврзани, но се претставени како такви со интервенцијата на наводниот собирач на пронајдените документи кој се подведува под името Светислав Басара.

Од ваквиот кус вовед, секој сигурно веќе претпоставил дека ова дело на Басара како и впрочем голем дел од останатите негови книжевни трудови има фрагментарен карактер; текстот е темел врз кој се напластуваат различните, конгенијални по природа сегменти, кои преку нивното меѓузаемно поврзување градат една унифицирана единица која - и покрај привидната диспаратност - ги почитува правилата на целината.

Авторот, кој во текстот си припишува очигледно фикционална улога на собирач на некакви списи кои ги нашол во една зафрлена библиотека, а се однесуваат на фамозните „Велосипедисти на ружиниот крст”, се појавува во неколку наврати во текстот, чувствувајќи потреба да интервенира преку предговорот и неколкуте воведи и забелешки.

Она што го прави овој текст од една страна возбудлив и предизвикувачки, но од друга страна сложен и „проблематичен”, е неговата структура која опфаќа комплекс од параисториографски замки, апокрифни обележја и цела плејада на т.н. „метафакти”, кои ќе го збунат дури и оној читател кој има увид во основните постмодернистички стратегии.

Неговото отелотворување во самиот текст претставува уште една замка, која, повторно, уште повеќе го прави потребен одговорот на прашањето: што од напишаното е фактичко, а што фиктивно? Или: каде почнува фактичноста, а каде завршува фикцијата? Одговорот е дека не постои конкретен одговор на прашањата. Сé е игра и илузија. Во една прилика, зборувајќи за начинот на настанување на текстот, Басара ќе открие: „Конечно, некаде во почетокот на летото 1986 год., сосема отстапив од идејата „Фама... “- тогаш сé уште без име - да биде „компактен“ роман во кој некои луѓе, во некои околности, би ламентирале над пропаднатоста на светот и би ги изнесувале своите псевдосистеми.

Меѓу страниците се испреплетуваат емпиристички личности кои стапуваат во интеракција со ликови, кои се (очигледно?) плод на авторовата имагинација и нивната комуникација е дотолку жива, што нејзината природа наведува да мислиме дека читаме извадоци од фактички документи, кои се надвор од нашиот опсег на знаење (а тоа Нашето време, мислев, е време на дополнително ја усложнува ситуацијата, фрагментарност, полудовршеност, но и продирањето во текстот). недовршеност. Пишувајќи ги поглавјата, Но, и покрај илузијата дека следиме мислев понатаму само до границите на низи од случувања кои некако се кои престанува внатрешната смисла. Ќе поврзуваат меѓусебно во времето, ги редам онака како што настануваат сепак, по внимателно разгледување на (поглавјата, з.м.). забелешките застапени во самиот текст

BR.104 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

Нема да се обидувам насилно да го крпам и лепам неспоивото, само за да добијам лажен впечаток на целина. Ако веќе во светот сé е распрскано, ако „нештата кои треба да бидат заедно се раздвоени, а нештата кои треба да бидат раздвоени - се заедно“, зошто јас да се впуштам во авантура на нивно вештачко спојување?”.

за чудо, многу поголем напор. (...) „Фама...“ го напишав многу лесно, во одлично расположение, во паузите меѓу брзаниците и зезанциите. Така на пример, седам и пишувам, пред мојата зграда застанува автомобил, другарите трубат дека ќе се оди на Златибор, го прекинувам пишувањето, пишувам под текстот, во загради – „остатокот од ракописот е нечитлив заради влага“ и сето тоа некако се вклопува. Да, мојата екипа е „виновна“ или „заслужна“ за сите нечитки, изгорени или загубени ракописи во тој роман.”

Но, и покрај ваквото тврдење на Басара, мораме да признаеме дека наспроти неговата интенција да создаде роман кој нема да се потчинува на правилата за кохерентност, стои финалниот производ – романот „Фама...“, чија структура сепак Свежата, оригинална тема во духот на познава извесна кохеренција, колку и темите од фантастиката, флексибилниот, да е таа спорна или парадоксална. игрив пристап и начинот на кој сето Иако делува како да е конгломерат тоа е оркестрирано, го прават овој од случајно избрани списи, романот роман на Басара уникатно дело, какво на Басара, со самиот факт дека е што навистина ретко се среќава во „ограничен од корици”, содржи низок книжевноста. степен на кохерентност која е потребна Неговата латентна лудистичност и за да го држи романот како целина. Она привидната авторова несериозност (која што е спорно во случајот, е различниот колку што ја доживуваме како полезна, третман на двојството целина/ толку на моменти ја чувствуваме и како кохеренција во различните книжевни заканувачка) ни ја распалува желбата епохи (кон нив не се постапува исто во да го прифатиме повикот за авантурата епохата на реализмот на пример, и во која ни се нуди. онаа на модернизмот/постмодернизмот). И наместо да бараме одговори на Според критиката, овој роман на Басара илјадниците прашања, кои несомнено ќе фрла сенка над сите негови останати ни се наметнат уште на првите страници дела, дури и на „На Граловом трагу“, на овој текст, можеме едноставно да кој од страна на авторот е обележан го послушаме советот на „собирачот” како роман-близнак на „Фама...“, дури и да ја земеме оваа книга в раце во покохерентен од првиот, кој сепак не здодевните, дождливи денови, кога е и успеал да ја надмине неговата слава. најпогодна за читање. По тој повод Басара ќе рече: „Фамината фама непрестајно лебди над мојата глава. Но, мислам дека успеав да се ослободам Автор: Кристина Димовска од таа матрица. Морав да тргнам во друг правец, макар и да напишам неколку објективно неспоредливо послаби книги, чиешто пишување ми претставуваше,

BR.104 REVOLUCIJA MAGAZIN