„Револуција“ онлајн магазин број 105 by revolucijacom mkrevolucijacom

22 dekemvri 2012

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

22 dekemvri 2012

MAGAZIN REVOLUCIJA

Iseleni~kata recesija pravi zagubi vo milijardi evra

Dr`ava na koja i begaat gra|anite

Intervju so Sa{i Mangarov (26), iselenik vo Kanada

Pe~albarstvoto se transformira vo semejno iseluvawe

Iseleni~kata golgota na makedoncite prodol`uva

105

Potresna prikazna na edno od 25.000-te deca-begalci od Egejska Makedonija

MAGAZIN REVOLUCIJA

Intervju so Xejms Balog za filmot „Chasing Ice“ „Markoviot manastir“ na Bla`e Koneski - vizija za melanholi~en svet

23 28 31

ИМПРЕСУМ OСНОВАЧ: М-р Митко Јованов, e-mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК И АДМИНИСТРАТОР М-р Митко Јованов, e-mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com АСИСТЕНТ НА ГЛАВНИОТ И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК И АДМИНИСТРАТОР Славе Ангелов, e-mail: angelovfdtme@mkrevolucija.com СОРАБОТНИЦИ-АНАЛИТИЧАРИ: Наташа Димеска, Елена Павловска, Кристина Димовска, Емилија Петреска, Соња Ничевска, Анета НАДВОРЕШЕН СОРАБОТНИК: Д-р. Себастијан Рајнфелдт, Виена, Австрија ДИЗАЈН: Славе Ангелов, e-mail: angelovfdtme@gmail.com МАРКЕТИНГ: М-р Митко Јованов Е- mail: mitko.jovanov@mkrevolucija.com моб.: +389 (0) 76 52 93 89

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

22 dekemvri 2012

MAGAZIN REVOLUCIJA

Тазманиски Ѓавол - Даниел Муњоз „Револуција“ - онлине магазин за политика, економија и култура ISSN 1857- 7458 АДРЕСА: Востаничка 67б-7 1000, Скопје Република Македонија revolucijamagazin@mkrevolucija.com http://mkrevolucija.com/ 00 389 76 52 93 89 00 389 75 63 44 94 ИЗДАВАЧ: МУЛТИМЕДИЈАЛНА МЕДИУМСКА ПЛАТФОРМА Непрофитна организација за демократија и креирање јавно мислење Жиро сметка: 210066747120154 Даночен број: 4058011508300 Депонент на Тутунска банка АД, Скопје

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Iseleni~kata recesija pravi zagubi vo milijardi evra Луѓето отсекогаш се селеле од едно место на друго, барајќи подобра иднина. Но, во Македонија ситуацијата станува алармантна, повеќе не ме зачудуваат сè позачестените изјави, како на мојата соговорничка-26-годишна девојка, која изјави:

Едно неодамнешно истражување на Барометар, „Завршив машински факултет и веќе три години покажа дека 50% од барам работа, но неупешно. Секаде бараат ми средношколците не бараат да имам искуство. Моментално работам како келнерка во кафе-бар, колку да можам се гледаат себеси да преживеам. Тетка ми од Канада ми испрати за 10 години во документи за иселеничка виза и ми ја одобрија. Таму Македонија. ќе се запишам на пост-дипломски студии, за да се доквалификувам, не планирам да се вратам.”

Македонија веќе две децении е заглавена во постојана транзиција, граѓаните живеат во најсиромашна држава во Европа. Граѓаните немаат доверба во државните раководства дека може состојбата да се поправи, дополнително тие се соочуваат со политичка дискриминација-вработување со партиска книшка. Сето ова резултира со создавање на послушни, наместо прогресивни и способни кадри и неможност да се развијат потенцијалите на многумина поединци. Токму овие состојби предизвикуваат незадоволство кај граѓаните и тие размислуваат да „бараат чаре” на друго место. Штанцањето дипломи зголеми невработеност

ја

Како што истакнува Верица Јаневска од Економскиот институт за Телевизија Телма: „Во последната деценија бројот на невработени со универзитетско образование забележа голем раст. Тој во периодот 1999-2010 година се зголеми за три пати, а стапката на невработени од 14 % се зголеми на 22 %. Овие промени се особено нагласени во последните години, со приливот на новите генерации на дипломирани

студенти. Тоа го потврдува и растечкото учество на младите под 29 години во вкупниот број на невработени со универзитетско образование, кое во 2010 година изнесува повеќе од 60 %”.

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata Малолетни а сакаат да заминат од Татковината

Едно неодамнешно истражување на Барометар, покажа дека 50% од средношколците не се гледаат себеси за 10 години во Македонија. Тоа значи дека секој втор средношколец сака да си замине од земјата, што претставува загрижувачки податок. Во изјавата на психологот Станислав Петковски за Алфа Телевизија, тој вели: „Фрустрациите со кои се соочуваат младите не се без основа и затоа не е потребно само знаење, туку во образовниот процес треба да се воведе и вистинско менторство. Младите да се насочуваат да ги развиваат своите вештини, за да го подобрат квалитетот на својот живот и да веруваат во успех”.

Кои кадри ја напуштаат земјата?

MAGAZIN REVOLUCIJA

Истражувањето на Економскиот институт во Скопје покажа дека најголем дел од младите заминуваат на магистерски или докторски студии во странство и не се враќаат. Најпосакувана дестинација е САД, а најголем дел од нив се од техничко – технолошките науки и медицината. Како главна причина за нивното напуштање на земјата ја наведуваат неможноста да најдат соодветно вработување. Ниедна институција нема точна бројка колку стручни кадри емигрирале или биле преземени од странски компании, но претпоставките се дека станува збор за десетици илјади високообрзовани кадри во последниве 20 години.

Загуби во милијарди евра

Според изјавата на универзитетскиот професорот Димитар Ефтимоски за Алфа Телевизија: „Ако се земе стапката на невработеност од 32 % и вредноста на БДП, излегува дека годишно од неискористен човечки потенцијал земјава губи 1,9 милијарда евра. Од таа сума, преку одливот на мозоци, што е дефиниција за заминување на високообразовен кадар, милиони се одлеваат во странство.“ „Ако се знае точната бројка на човечки потенцијал што заминува од земјата и со 1,9 милијарда евра кои стојат како неискористен потенцијал, може да се пресмета колку пари чини одливот на мозоци, според просечните плати за одредени категории образование“, вели Димитар Ефтимоски.

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Како да се спречи?

Економската ситуација во земјава е неразвиена-со тоа ништо ново не сме кажале, тоа се должи во голем дел на фактот што Македонија нема јасно формулирана економска стратегија. На тоа придонесува и податокот што постојано опаѓа бројот на инженери, доктори, научници и специјалисти, а истовремено се зголемува нивната побарувачка на пазарот на трудот во земјава. Наскоро ни се заканува и опасност да останеме без стручни и способни кадри и ќе се соочиме со потребата од увоз на квалификуван кадар од странство. Затоа не смееме да дозволиме да заминат најдобрите. Можеби треба да се следи примерот на дел од компаниите од информатичката индустрија, кои вработуваат директно од факултетите и кои се свесни за профилот на вработени кои им се потребни. Овие компании соработуваат директно со универзитетот и бараат специфични наставни програми, за да студентите го имаат соодветното знаење и да можат директно да бидат вработени по дипломирањето. Министерството за образование и наука, пак, заедно со УСАИД, започна изработка на национална стратегија, со која на систематски начин и со конкретни мерки ќе се пристапи кон решавање на проблемот со емиграцијата на високообразовниот и стручен кадар. Стратегијата треба да биде финализирана на почетокот на 2013 година.

јакнење на универзитетите и образованието, повеќе стипендии за одличните студенти, но и целокупно подобрување на општите услови за живот, така што талентираната младина да има доволно причини да остане во земјата. Исто така, потребно е поголемо внимание кон професионалната ориентација на средношколците, да се пронајдат нивните способности и тенденции, и да им се укажат можностите за високо

образование и понатамошните шанси за кариера. Но, пред сè од особена важност е соработката на компаниите и универзитетите, со која ќе се утврди точниот број на потребни кадри за одредени професии, за една генерација на студенти, со што ќе се избегне недостатокот на стручни кадри и уште поважно големиот број на високобразовани невработени.

Подготви: Соња Никчевска

Потребни се и поголеми инвестиции,

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Dr`ava na koja i begaat gra|anite Дури 45% од младите Македонци својата иднина ја гледаат надвор од земјата, а токму овој сон прави нашата држава полека, но сигурно да станува земја на стари лица, со региони без детска смеа, без училишно ѕвонче, но и без радост и иднина. Додека другите земји создаваат работни места за повеќе од 10 милиони млади луѓе, не можеме, а да не се запрашаме, како во нашата држава не може да се создадат еден милион работни места за достоинствен живот, за зачувување на нашата држава? Желбата да заминат ги сплоти Македонците, Албанците, Ромите, Турците... Државниот завод за статистика одамна го призна поразот во битката наречена континуирано иселување од државата, но никој од надлежните институции сé уште не нашол соодветен начин за запирање на овој тренд. Токму печалбата е онаа која ги сплоти Македонците, Албанците, Ромите, Турците во нашата држава во една мисла – што поскоро да се замине. Застрашувачка е бројката на 230.000 иселени лица од нашата држава во изминатите 15 години, тоа е повеќе од 10% од вкупниот број на жители на нашата држава. Со ова ние сме на 23то место во светот на држави на кои им бегаат граѓаните. Ако во минатото се барало начин да се сопре миграцијата од село во град, сега не само селата што ни се празни туку и градовите полека остануваат само неми сведоци на животот кој некогаш се живеел тука. Цели региони како да се исфрлени од некој бран низ европските земји. Бранот на иселувања е карактеристичен и за Гостивар, Битола, Струга, Прилеп, Куманово и Струмица.

BR.105 MAGAZIN

Вистински пример за тоа е Крушево, каде младите заминуваат во еден правец, тврдејќи дека немаат можност достоинствено да заработат ниту 10 денари во нивниот роден град. Според жителите на Крушево токму политиката и незаинтересираноста на политичарите, кои го посетуваат само кога има избори, го довело Крушево на работ на провалијата на заборавот. Ниту Кичево не е одминато од овој иселенички бран. Дури 80% од високообразовните кадри од овој град заминале во странство. Огромен е бројот на родители кои со насолзени очи чекаат да чујат барем глас од своите деца, кои веќе со години

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

живеат далеку од нив во друга земја, а Прваци во одлив на мозоци родителите низ солзи најчесто кажуваат Во последната деценија бројот на дека така мора да биде, кога за децата невработени високообразовни кадри нема среќа во нашата држава. нагло порасна, во периодот од 1990 до Бугарски пасош за подобра иднина 2010 година, се зголемил за три пати, па зафатил дури 22% од вкупниот број на невработени лица во државата. Сé поголемиот број на млади кои Немањето на доволно слободни работни посакуваат државјанство на туѓа места, но и нереалната селекција при држава, нé доведува сигурно на вработувањето, се отскочна даска која работ на изумирање на нацијата, но ги турка кон граничните премини нашите дипломирани доктори, инженери...

Македонија на „престижното“ прво место во регионот според одлив на мозоци.

и им дава аргументи во ракавот на сите оние кои секој миг го негираат нашето постоење. Дури 49% од вкупно доделените државјанства минатата година во Бугарија биле за македонски државјани. Но, и Словенија не е помалку интересна и посакувана за живеење на печалбарскиот сон за цели семејства. Со ова сигурно, се врши остварувањето на црните претпоставки на САД и Светска Банка дека до 2030 година во Македонија ќе има само 1 800 000 жители, во кои мнозинство ќе бидат токму сегашните малцинства.

Оние кои ќе се вратат со својата европска диплома дома, многу бргу и горко се покајуваат за тоа, бидејќи и по 100 испратени биографии никој не се осмелува да ги вработи, бидејќи во нашата сиромашна држава секој се плаши од квалитетот, знаењето, способноста, па се труди да го минира на секој можен начин, за да нема конкуренција на својата неспособност и незнаење. Во тесниот избор за земање на партиска книшка за вработување или земање на пасошот во рака за заминување од земјата, младите сé почесто се одлучуваат за пасошот, а како едни од омилените дестинации за покажување на своите квалитети им се САД и Германија. Недостигот на кадри кои завршиле технолошко- металуршки факултет е познат факт, но не е познато дека од 1990

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata година повеќе од 20% од завршените кадри ја напуштиле државата и се познати и признати во својата работа токму во некоја од европските земји. Фондациите од Европските земји постојано низ стипендии, натпревари и награди ги пронаоѓаат талентите во нашата земја и ги повлекуваат кај себе со нивните семејства, овозможувајќи им живот за каков не можеле да сонуваат во родниот крај.

MAGAZIN REVOLUCIJA

Иако постојано се истакнува фактот дека Македонија е Швајцарија на Балканот, дека има вистинска експанзија на странски инвестиции, дека не постои никаква рецесија кај нас, токму економската состојба е главниот мотив поради кој младите заминуваат. Младите заминуваат без никакви размислување, во потрага по живеење на својот сон,

Зошто нашето министерство за образование не ги препознава способните млади кадри? Зошто на нашите факултети не се даваат стипендии на оние кои можат да ñ се оддолжат на државата? Напротив кај нас постојано се рекламираат стипендиите за едукација на некои странски престижни универзитети, отворајќи им ја вратата на младите за напуштање на државата. Заминувањето на младите во нивниот најсилен период за создавање, напредок, креирање, 25 – 50 годишна возраст, ни штети долгорочно. Не е мал ниту бројот на млади интелектуалци кои се задоволни и со работа како келнери во некоја од западноевропските држави, само за подобар живот. Исто така, голем е бројот на младите архитекти кои заминале во Авганистан, да работат на градилиштата, надевајќи се на подобро утре со заработката за која го жртвуваат својот живот.

BR.105 MAGAZIN

а се декларираат како храбри јунаци, кои не се покориле на сиромаштијата и немањето на доволен избор кој им е наметнат во татковината. Но, не се иселуваат само младите како во минатото, кога мажите оделе на печалба. Сега се иселуваат цели семејства од три генерации, во потрага по подобар живот. Токму оваа семејна печалбарска треска ги пустоши Ростуше, Дебар и Виница. Во нив речиси и да не остана млад човек, а оние ретките кои може да се сретнат на улиците изјавуваат дека подготвуваат документи за заминување на „посета“ кај роднини или се дојдени само за да

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

ги видат родителите на кратко.

отворат иднина за себе, но и за другите. Но, брзо се покајуваат.

Иако постојано се тврди дека сме земја со најповолни можности за инвестирање, Но, не се само високообразовните кадри нашите печалбари кои се вратиле тука оние кои заминуваат без збогум. Сé го тврдат сосема спротивното, односно поголема е бројката на млади девојки тие тврдат дека откако започнале свој кои своето подобро утре го гледаат во бизнис тука заглавиле во долгови и во странство, со склопувањето на брак со судските ходници, преплашени барајќи начин да избегаат повторно од државата. некој жител на друга држава. Печалбарска љубов

Токму овој бран на „печалбарски љубови“ во кои девојките за неколку месеци ја наоѓаат својата среќа во некоја од странските земји, ги остава нашите краеви без детски плач, без радост, а ги опустошува и училиштата. Младите момци уверени дека новото време донело само материјална љубов, односно донело девојки, кои сакаат мажи кои може да им обезбедат материјални задоволства, заминуваат од нашата држава во потрага по брза заработка, а дел од нив остануваат сами тонејќи во депресијата која ја носи скршеното срце и немањето на надеж за утре.

Дел од нив тврдат дека биле принудени да им плаќаат дури и на своите соседи за користење на просторот, за минување на камионите полни со стока, за легализација на земјиштето и за ситни работи кои полека им ја одземаат надежта дека може да развиваат некој бизнис во нашата држава. Ниту државата не им е од полза на печалбарите, таа често ги става под истраги, им ја блокира сметката, не им ги рекламира бизнисите, односно им покажува дека не се толку потребни во оваа наша „хармонија на сиромаштија“.

За разлика од оваа слика, можностите Токму оваа „љубов“ полека ги затвара за нашите луѓе во странските земји да училиштата, занаетите, но и цели отворат свој бизнис се многу поголеми, полесно напредуваат и секако градови. создаваат капитал. Веројатно ние имаме „построги“ закони за инвестиции и Печалбарите со „забрана“ за претприемништво во споредба со САД, Германија, Италија, каде нашите можат инвестирање да се пофалат со превознички компании, Владините стратегии ги повикуваат ресторани, конфекциски работилници, младите да бидат иновативни, да отворат фабрики за козметика. свој бизнис, да ја реализираат тука својата замисла, но никој не ги повикува нашите иселеници да инвестираат во Автор: Наташа Димеска татковината. Сепак, постојат мал број на такви кои своите тешко заработени средства сакаат да ги вложат во државата и да се

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Intervju so Sa{o Mangarov (26), iselenik vo Kanada „Револуција” успеа да стапи во контакт со Сашо Мангаров, македонски иселеник во Канада. Му поставивме неколку кратки прашања за неговиот живот таму, првите впечатоци и неговата адаптација во новата средина. „Револуција”: Кои беа причините да си заминете во Канада? Сашо: Прв пат дојдов во Канада на 17 години, во 2003-та. Дојдов со причина да посетам блиски роднини. Сега живеам во Канада скоро 8 години. „Револуција“: Какви беа вашите први впечатоци за Канада и како се прилагодивте во новата средина? Сашо: Ја напуштив Македонија релативно млад. Кога прв пат дојдов во Канада сé ми се чинеше како од вестерн филм. Структурата на зградите, возилата, мулти-етничкото опшество итн. Сето тоа ми остави убав впечаток. Почетокот не беше најсјаен. Не познавав никого освен мојата блиска фамилија. Не го знаев добро и англискиот јазик. Тоа беше причина да тргнам во средно училиште. Покрај напорното учење, таму стекнав и голем број пријателства и познанства, претежно Македонци или од просториите на поранешна Југославија. Со повеќето од тие луѓе сум сé уште близок.

BR.105 MAGAZIN

Неколку денови по завршување на средното училиште, започнав со работа во градежништво, во фирма чиј сопственик е Македонец. За неинформираните, изреката: „Во Канада има две годишни времиња - зима и градежништво“, не е точна. Имаме и малку лето. После неколку години поминати во градежништво, одлучив да се запишам на колеџ. Државата ми обезбеди поволен кредит и започнав двегодишна програма за детектив. Таму се пронајдов себеси. На колеџ, исто така, запознав нови луѓе и ги проширив контактите. Англискиот јазик повеќе не ми беше пречка. Со огромна подршка од моите роднини, дипломирав за детектив. Веднаш после дипломирањето се вработив според струката. „Револуција“: Колку сте задоволни од животот таму и која е разликата во твојот начин на живеење и оној на вашите врсници во Македонија?

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Сашо: Со работата ми е овозможена независност. Се чуствувам корисен. Здрав, млад, амбициозен, способен да создавам, да оставам позади себе дела и да се движам напред. Кога имав 19 години си го купив првиот автомобил, придонесував во домашните трошоци, бев на многу начини независен. „Револуција“: Дали би се вратиле повторно да живеете во Македонија? Сашо: Се родив и живеев во Македонија 17 години. Заљубен сум во мојата Татковина и луѓето во неа, но не би можел да се вратам и да започнам нов живот во таа средина. Промените со селидбата ми донесоа нов стил на живот и прилично ми се допаѓа. Да би можел, би ги донел сите овде да го искусат животот на една економски стабилна земја, без политички на многу интересен начин ги пренесува уценувања за определби. своите впечатоци за овдешниот живот. Всушност, ако сакате поубаво да се запознаете со начинот на живот во Канада, ви препорачувам да го Интревјуто го водеше прочитате стрипот „Тибам Штркот” од Анета Димитријоска авторот Зоран Спасов - Ѕоф, каде што

Pe~albarstvoto se transformira vo semejno iseluvawe Поради високата невработеност и сиромаштијата кај населението постои незадоволство и тие ја напуштаат државата. Својата иднина во странство ја гледаат особено младите и образовани луѓе. Иселувањето претставува еден од најголемите проблеми со кој денес се соочува Македонија.

Официјални и неофицијални бројки

Според информациите од Министерството за надворешни работи, македонската дијаспора во САД, Канада, Австралија, Нов Зеланд, Русија и Европската Унија брои околу 900 000. Голем број од иселениците се со потекло од Егејска Македонија и се заминати со грчко државјанство, па и покрај тоа што

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

нашинци во Канада изнесува околу 150 000, додека според канадската статистика таму живеат околу 37 000 мигранти. Сите овие податоци, покажуваат на масoвното напуштање на нашата држава во потрага по подобар живот. Ова претставува еден од најголемите проблеми со кој денес се соочува Македонија. Поради високата невработеност и сиромаштијата кај населението постои незадоволство и тие ја напуштаат државата. Својата иднина во странство ја гледаат особено младите и образовани луѓе. се чувствуваат како етнички Македонци, тие сепак фигурираат како грчки државјани. Исто така, голем проблем се појавува со иселениците, кои имаат државно и сојузно државјанство, односно државјанство од СФРЈ и македонско. Во странство луѓето се сметаа како југословенски мигранти. Затоа бројката на македонски иселеници веројатно е многу поголема од официјалните податоци. Во Италија постои огромен пораст на бројот на наши иселеници, затоа што во последните 18 години миграцијата на Македонците е најголема од сите земји во Европската Унија. Според властите во Италија, во оваа земја има околу 78 000 македонци, а според МНР бројката изнесува околу 100 000. Во Австралија, има околу 250 000, додека според Австралиското биро за статистика, бројката е околу 85 000 граѓани. Во САД има околу 200 000 Македонци, а според американскиот попис од 2002 година бројот се движи околу 50 000. Според МНР, бројот на

BR.105 MAGAZIN

Се иселуваат со децата Емиграцијата во Македонија особено има влијание врз опустошување на македонските села. Континуираното напуштање на селата досега било причина за целосно изумирање на дури 141 село, а пред целосно изумирање се уште 455. Бранот изумирања на селата во државава, што е тренд и во целиот регион, е предизвик за секоја влада, особено во услови на економска рецесија и на сé поголем притисок во градовите и недостиг од работа во индустријата. Од земјоделските здруженија веќе подолго време апелираат дека македонските села изумираат, земјоделството сé уште ни е неконкурентно на пазарот, инфраструктурата во руралните средини е лоша и постојано се намалува бројот на активни земјоделци. Од друга страна, сведоци сме дека борбата за зачувување на македонските села почна да се води последниве

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

неколку години. Да се задржат жителите во селата, да се заштитат земјоделците, да се изгради инфраструктурата, која со децении не е обновена, а некаде никогаш и ја немало, се мерки што почнаа да се спроведуваат кај нас. И покрај тоа, засега е мал бројот на оние што размислуваат да се вратат онаму од каде што дошле. Особено е алармантна состојбата во Источна Македонија. Алармантна е состојбата во Виница и околните села, каде што трендот на иселување на цели семејства наместо да запира, последниве години зема замав. Помал дел од младите, егзистенција бараат во градот, но поголемиот дел од нив ја напуштија државата и фамилијарно заминуваат во странство, најчесто во Италија.

претпоставува дека во Пјаченца има околу 3.000 Македонци, од кои сигурно 2.500 се од Струмица и околните села. Насекаде, на улица, во продавница или кафеана се слуша струмичкиот дијалект. Луѓето кои со векови биле врзани за земјата станаа печалбари. Ги напуштиле нивите и заминале во Италија. Меѓутоа, познатите земјоделци не работат во земјоделската индустрија, иако овој дел на Италија важи за развиен земјоделски

Според истражувањата на „Утринси весник”, во Македонија се случува пострашна печалба од која и да е досега. За разлика од порано, кога во странство заминувале само мажите, денес тие со себе ги земаат и своите сопруги и деца. Се празнат цели региони. крај. Се определија за градежништвото и станаа мајстори, а други се во металопреработувачката индустрија.

Струмички дијалект во Пјаченца

Пред неколку години локалната телевизија на градот Тревизо соопштила дека само во нивната општина работат околу 12 илјади македонски граѓани. А нив ги има не само во Тревизо, туку во повеќе северноиталјански градови, во Венеција и нејзината околина, во Пјаченца која главно е собиралиште на земјоделци од струмичките села, во Асти и Канели каде што како лозари работат околу 3 илјади виничани. Според

„Утрински

весник”,

Во последниве години Македонците не можат легално да влезат во Италија, бидејќи италијанските власти сé повеќе ги заоструваат условите за виза. Затоа Македонците најчесто се служат со вадење на бугарски пасоши или со илегално преминување на границите, најчесто преку Хрватска и Словенија.

Кога ќе влезат во Италија, прашање е дали ќе најдат работа. Северниот дел од Италија е најпреплавен со иселеници од Македонија. Италијанската влада се на секои неколку години донесува

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata нови закони за илегалната работна сила, и иако станува сé поригорозна, сепак Италија сé уште важи за една од најтолерантните земји од Европската Унија. Со новите закони од пред неколку години, секој кој ќе биде затекнат таму и ако исполнува оределени услови, може да добие работна виза.

Демографски, социјални економски последици

Според извештајот „Општественото влијание на емиграцијата и руралноурбаната миграција во Централна и Источна Европа“, порастот на стапките на емиграција и промените

MAGAZIN REVOLUCIJA

во карактеристиките на мигрантите, посебно во последните две децении, имаа негативно влијание врз порастот на населението во земјата, неговата демографска и социо-економска структура. Емиграцијата го забрза процесот на стареење на населението, бидејќи најголем дел од мигрантите се млади лица. Растечките стапки на невработеност, пак, покажаа дека емиграцијата сама по себе не може да го реши - ниту позначително да го ублажи - проблемот на невработеноста во земјата. Учеството на жените во мигрантското население значително се зголеми, делумно под влијание на обединувањето на семејствата. „Одливот на мозоците“ меѓу образованите лица стана сериозен проблем, бидејќи учеството на мигрантите со терцијарно образование нагло се зголеми од 1990-та година и стапката на емиграција надмина 29%.

Подготви: Анета Димитријоска

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Iseleni~kata golgota na makedoncite prodol`uva Пред повеќе од еден век, започна македонската иселеничка приказна. Голем број Македонци поради различни причини ја напуштија својата татковина, барајќи подобар живот и подобри можности за напредок. Причините и мотивите за ваквата одлука се многубројни, но воглавно се политички и економски нијансирани. Денеска е многу е тешко, а можеби и невозможно да се дојде до прецизна бројка на Македонци што низ текот на историјата се иселени од матичната држава. Едни бројки се пласираат од одредени македонски институции, со други бројки калкулираат некои домашни невладини организации и аналитичари, а сосема поинакви се резултатите од пописите на населението во земјите каде што претежно има иселеници од Македонија, а на кои луѓето се произнесуваат како Македонци. Едно нешто е јасно, со текот на годините оваа бројка стана огромна, а во денешните услови ни се закнува и драстично зголемување на истата. Печалбарството зачеток иселувањето од Македонија

на

оставале во селата, каде што се враќале од време на време, за да ги посетат, изградат куќи, да купат имоти. Тука не Традицијата на Македонците да одат на станува збор за иселување во буквална печалба, барајќи подобри можности за смисла, но факт е дека со тек на времето работа и егзистенција е многу стара, а печалбарите се одлучуваат да останат најмногу доаѓа до израз во 18-от и 19-от во туѓата земја, а често со себе го век, додека Македонија била во рамките повлекуваат и целото свое семејство. на Османлинската Империја. Во тој период, македонски печалбари најмногу Првите помасовни иселувања на има во Цариград, Анадолија, Египет, Македонците од Македонија започнуваат Романија, Бугарија, Србија и во земјите во 19 век и тие, според сознанијата на на Австро-унгарската империја. француските претставници во Македонија и соседните балкански држави (според Повеќето од овие печалбари биле документите од тој период, превземени занаетчии, кои своите семејства ги

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata од сајтот mk.wikibooks.org), се резултат на неподносливата економско-политичка и сигурносно-безбедносна положба под турскиот режим. Свирепото задушување на Илинденското востание и уривањето на Крушевската Република од страна на надмоќната турска војска предизвика катастрофални последици за иднината на Македонија и македонскиот народ. Низ француската документација од тој период мошне прегледно се изнесени масовните опожарувања на населби, колежи и убиства на месното македонско население во цела Македонија. Турската војска крваво му се одмаздувала на населението за смелоста што ја поседувало да се крене на востание.

Првин Македонците се иселувале во соседните балкански земји, а потоа, особено по Илинденското востание, и во повеќе европски и прекуокеански земји „без надеж за враќање” - како што пишува во документите на француските извори. Според француската документација,

BR.105 MAGAZIN

MAGAZIN REVOLUCIJA

македонски колонии се воспоставени во Канада, САД, Австаралија, Аргентина, Унгарија и други земји. Уште поаргументирани и мошне прецизни сознанија за иселувањето на Македонците се изнесуваат во француската архивска документација за градот Монастир (Битола) од 26ти јули 1907 година. Таму се вели „...емиграцијата на Македонците во Северна и Јужна Америка во последниве години (по Илинденското востание до 1907 година) зема сé поголеми размери и претставува закана и вистинска опасност за овој регион, посебно во економски поглед..., според сигурни известувања, бројката на македонската емиграција до денес (1907 година ) изнесува 75.000 лица- од кои сега 300 се наоѓаат во Аргентина, 1000 во Тексас, 10.000 во Канада...“ Печалбарството зачеток на иселувањето од Македонија Традицијата на Македонците да одат на печалба, барајќи подобри можности за работа и егзистенција е многу стара, а најмногу доаѓа до израз во 18-от и 19-от век, додека Македонија била во рамките на Османлинската Империја. Во тој период, македонски печалбари најмногу има во Цариград, Анадолија, Египет, Романија, Бугарија, Србија и во земјите на Австро-унгарската империја. Повеќето од овие печалбари биле занаетчии, кои своите семејства ги оставале во селата, каде што се враќале од време на време, за да ги посетат, изградат куќи, да купат имоти. Тука не станува збор за иселување во буквална

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

смисла, но факт е дека со тек на времето печалбарите се одлучуваат да останат во туѓата земја, а често со себе го повлекуваат и целото свое семејство. Првите помасовни иселувања на Македонците од Македонија започнуваат во 19 век и тие, според сознанијата на француските претставници во Македонија и соседните балкански држави (според документите од тој период, превземени од сајтот mk.wikibooks.org), се резултат на неподносливата економско-политичка и сигурносно-безбедносна положба под турскиот режим.

„без надеж за враќање” - како што пишува во документите на француските извори. Според француската документација, македонски колонии се воспоставени во Канада, САД, Австаралија, Аргентина, Унгарија и други земји. Уште поаргументирани и мошне прецизни сознанија за иселувањето на Македонците се изнесуваат во француската архивска документација за градот Монастир (Битола) од 26ти јули 1907 година. Таму се вели „... емиграцијата на Македонците во Северна и Јужна Америка во последниве години (по Илинденското востание до 1907 година) зема сé поголеми размери и претставува закана и вистинска опасност за овој регион, посебно во економски поглед..., според сигурни известувања, бројката на македонската емиграција до денес (1907 година ) изнесува 75.000 лица- од кои сега 300 се наоѓаат во Аргентина, 1000 во Тексас, 10.000 во Канада...“

Свирепото задушување на Илинденското востание и уривањето на Крушевската Република од страна на надмоќната турска војска предизвика катастрофални последици за иднината на Македонија и македонскиот народ. Низ француската документација од тој период мошне прегледно се изнесени масовните опожарувања на населби, колежи и убиства на месното македонско население во цела Македонија. Турската Иселување за време на Балканските војска крваво му се одмаздувала војни на населението за смелоста што ја Иселувањето на Македонците од својата поседувало да се крене на востание. земја добило засилени димензии во Првин Македонците се иселувале во периодот по поделбите на Македонија соседните балкански земји, а потоа, во Балканските и Првата светска војна, особено по Илинденското востание, и во што според сознанијата на француските повеќе европски и прекуокеански земји претставници е резултат, пред сé, на

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

неподносливата политичко-економска, извештај од 16 октомври 1939 година, социјална и безбедносна положба на под наслов „Реперкусиите од актуелната македонското население. ситуација во Македонија” (испратен до Едуард Даладје – претседател на Советот Меѓу причините за иселувањето на Министерството за надворешни од Македонија, низ француската работи на Франција), се нагласува документација се нагласува и дека „Македонците веднаш по војната спроведуваната колонизација во сите (се мисли на Првата светска војна) беа три дела од поделената Македонија, објект на една политичка србизација“. малтретирањето, притисоците, репресијата, што ги имале од страна Позасилено емигрирање во на новите „господари“, кои првично прекуокеанските земји има по се прогласиле за „ослободители на Балканските војни, а тоа особено е Македонија“. застапено во Егејска Македонија. И оваа појава има главно политички причини. Мошне сликовито и реално е изнесена Овој тип на емиграција се нарекува економско-социјалната положба на присилна, бидејќи тоа бил единствениот македонското население во извештајот начин да се преживее. Само ако на францускиот конзул во Скопје, од Maкедонците заминале далеку, тие ќе 5 септември 1932 година, под наслов можеле да опстојат. „Економската ситуација во Вардарската Бановина”, при што се нагласува дека Кон крајот на Првата светска војната економската состојба во Вардарска и особено по крајот на Грчко-турската Бановина (денешна Македонија) е многу војна и силниот прилив на грчка сериозна. имиграција од Мала Азија во Егејска Македонија, емигрирањето повторно се Покрај неподносливата економскојавува во засилена форма. Овој пат се социјална положба во Макеоднија, појавува нов бран на емигрирање и тоа според оценките на францускиот најмногу во Канада и Австралија. дипломатски претставник во Белград, Рајмон Бругер, изнесени во неговиот Приливот на македонските иселеници во овие земји особено се зголемува по воведувањето на Метаксасовата диктатура од 4 август 1936 година, кога се зголемува и теророт врз Македонците дури до таа мера да грчките власти го забрануваат употребувањето на македонскиот јазик и во нивните домови. Се зголемува и бројот на затворени и измачувани

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

Македонци, особено поради нивните национални чуства. Овој процес на иселување на македонскиот народ од Егејска Македонија во прекуокеанските земји трае до Втората светска војна, практично до објавувањето на Грчко – италијанската војна, на 28 октомври 1940 година.

односи”: „подолго време е засилен процесот на напуштање на Егејска Македонија од Македонци во европските и прекуокеанските земји. Македонците немаат во Грција ни елементарни права, затоа што не се Срби или Хрвати”.

Важно е да се напомене дека од Македонија не се селат само Македонците. Напротив, овој феномен е изразен и кај Албанците и кај Турците и кај Ромите, кои живееле во Македонија. Најчестите дестинации на емигрирање се диференцираат за секоја етничка заедница посебно. На Северноамериканскиот континент, во Австралија како и во Нов Зеланд, најчесто емигрираат Македонците. Европските земји, како Германија, Швајцарија, Австрија, Италија, Шведска се најчеста дестинација на албанската етничка заедница. Истото важи за турската со една тенденција на нивно враќање во матичната земја, Турција, изразена по завршувањето на Втората светска војна. Во последно време, пак, независно од етничката застапеност, нашите граѓани се селат во Италија и Словенија. Иселување по Втората светска војна Кон крајот и непосредно по Втората светска војна иселувањето на Македонците продолжло со истото темпо. Како за предвоениот така и за повоениот период, од сите три дела на Македонија најмногу се иселувале Македонците од егејскиот дел на интегрална Македонија. Според извештајот на францускиот конзул од Солун, од 27 февруари 1952 година, под наслов „Грчко-македонските

Следниот бран на иселување на Македонците се случил во 70-те и 90-те години, поради економски причини. Повоената земја и „тазе“ формираната независност, носела со себе транзициски период кој што бил економски неподнослив за голем број на Македонци. Според некои податоци, ако во периодот 1920-1940 година преку 74.000 лица го промениле местото на живеење од Македонија, во наредните 20 години, 1940-1960, нивниот број е зголемен за пет пати и изнесува 363.000 лица, а извештајот од 1964 година наведува дека има околу 580.000 македонски иселеници. И покрај тоа што не може да се дојде до прецизна бројка, јасно ни е дека во периодот од 1960 до 2000 година, значаен број жители се иселија од Македонија и отидоа во Австралија, Канада, САД и во Западна Европа. Според податоците повеќе од 230.000 македонски граѓани

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

се иселиле од земјава од 1998 до 2011 да си го најде своето место тука. година во Европската Унија и во САД. Ова покажува дека иселувањето од Тоа е повеќе од 10% од населението во Македонија е големо и застрашувачко. државата. Немањето работа, безбедносната Еден податок калкулира со број од нестабилност и лошите услови за живот 30.000 семејства што денес живеат во се клучните причини за иселување. Австралија, 30.000 семејства во Канада, Причините за денешното иселување 20.000 семејства во САД и 20.000 на младите генерации е претежно од семејства што живеат во Западна Европа. социјална природа. Ова е најопасниот Значи, станува збор за околу 450.000 период во историјата на селењето на поединци, што или се имаат иселено Македонците од Македонија и затоа би од Македонија или, пак, се родени требало да се сврти големо внимание надвор од Македонија, но се потомци кон оваа проблематика од страна на на родители што своевремено се властите, бидејќи ова е само почетокот. иселиле од државата. Но, морам да Посебно загрижувачки е што се очекува напоменам дека ова е минималниот забрзување на процесот на иселување број со кој располагаат институциите и од Македонија. Огромниот број лица здруженијата, бидејќи секој од нив вели кои живеат во странство со сигурност дека во реалноста бројот всушност е ќе им помогнат на поблиските да многу поголем. најдат подобар живот. Тоа значи дека за неколку години бројката од 450.000 иселени лица драстично ќе се зголеми. Зошто Македонците се иселуваат денеска Последици од иселувањата Процесот на иселување и ден денеска е актуелен кај Македонците. Сега не Денеска сме сведоци дека многубројни станува за збор за војни или присила села, а и помали градови останаа од поробувачите, туку проблеми на буквално празни и опустошени по економско и егзестенцијално ниво. масовното иселување на населението Денеска, голем број од населенитето, од истите. Постојат места во руралните а посебно младите, сметаат дека делови на Македонија, каде што со веднаш би ја напуштиле државата, децении се нема слушнато детски глас. само ако им се појави можност за тоа, Дали истава „чума“ ќе се појави и низ бидејќи својата иднина не ја гледаат нашите поголеми градови? во татковината. Денеска печалбата Денеска државата треба да сфати дека значи трајно иселување, но за разлика со масовното иселување на младите не од минатато кога воглавно занаетчиите само што губи идни ресурси, туку и губи и работничката класа ја напуштале средства кои ги инвестирала во развојот земјата, денеска профилот на иселеникот и во образованието на тие млади луѓе. вели дека тој е млад, образован и Бидејќи очигледно емиграцијата не интелекуалец, кој едноставно не може запира, на долг рок ќе се соочиме

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata

не само со демографско стареење на квалификувани кадри. населението, туку со екстремност на Неодамна САД и Светската банка дадоа целосно стара држава, која ќе почива на црни претпоставки дека до 2030 година стари лица. Македонија ќе има одвај 1.800.000 Денеска, очигледно е дека жители. интелектуалците и младите лица во Ако работите драстично не се сменат во најголем дел бараат работа во странство, Македонија, дали оваа црна прогноза ќе а со оваа постапка едниствено губи се реализира? Што мислите вие? Македонија. Од една страна губи голем процент од младото население, кое е движечката основа на секоја држава, Aвтор: Елена Павловска а од друга страна губи квалитетни и

Potresna prikazna na edno od 25.000-te deca-begalci od Egejska Makedonija крајна дестинација е Источна Европа, каде требаше да бидат згрижени и да го продолжат своето образование, додека не се вратат во своите домови, откако ќе заврши Војната.

По тесните трнливи патчиња, боси и без храна, Марија Касапова, едно од децата бегалци за време на Граѓанската војна во Грција, заедно со нејзината помала сестра, мајка и нејзините внучиња од поголемата сестра, во 1948 година се упатија кон границите на Македонија. Во раната пролет 1948 година, Комунистичката партија на Грците донесе програма според која се изврши евакуација на 25 000 македонски и грчки деца од партизаните. Нивна

„Оправдувањето за преземањето на таа акција според КПГ беше од хуманитарни причини односно „спасување на децата од ужасите на војната“, но префрлањето на децата од борбените зони им одговараше на нивните политички и воени интереси. Со нивното заминување останаа помалку цивили за хранење, а жените, ослободени од одговорноста да се грижат за децата, можеа лесно да се мобилизираат и да и се придружат на партизанската кауза. Но, она што беше трагично беше фактот, што некои од евакуираните деца беа враќани назад во Грција за да се борат во редовите на Демократската армија, контролирана од комунистите,“ – рече Тодор Чепреганов, директор на Институтот за национална историја во

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata Скопје. Приказната ја раскажува нејзината ќерка, Борка Петреска, која се сеќава на времињата кога нејзината мајка покрај топлиот огин им ја раскажувала потсетувајќи се на она низ што поминала. „На 10 годишна возраст, мајка ми беше принудена под рака да ги фати своите внуци, едногодишното дете кое поради студот почина и десетгодишниот Петрос, а пред неа да ја води нејзината помала сестра и мајка, која била инвалид и да ги одведе надвор од нејзиното родно место, Логунци. Со маки тие пристигнале во Неготино каде полека почнале да оформуваат ново семејство. Но, неволјите на нејзиното семејство не престанале овде,“ – рече таа.

MAGAZIN REVOLUCIJA

низ ужасни страдања затоа што биле одделени од своите семејства“ – изјави Чепреганов. Поради лошата состојба во која се наоѓало семејството во тоа време, морале да се снаоѓаат на различни начини за да стигнат до корка леб, па дури и да просат, но тој режим не може да го издржи и малото едногодишно дете. „Откако мајка ми виде дека не може да продолжат со истата ситуација секој ден, повторно и повторно, таа на 17 годишна

Откако почнале да живеат во Неготино, некои од нивните соседи го наклеветиле момчето на полицијата дека било нелегално населено, по што веднаш било депортирано со воз во тогашната Чехословачка без знаење на неговото семејство. Оттогаш трагата на Петрос Чембис се губи. „Заедничко и за децата евакуирани во Источна Европа и децата во Грција е тоа што: и едните и другите беа сместени во Институции што беа многу слични, иако биле водени од дијаметрално спротивставени политички идеологии. Додека повеќето од децата евакуирани во детските домови во Грција прилично брзо се вратија дома, децата кои беа евакуирани во Источна Европа останаа во странство подолг временски период. Многу од нив никогаш не се вратија дома. И едните и другите поминале

BR.105 MAGAZIN

возраст се омажи за татко ми, кој не ги сакаше Егејците,“ – изјави Петреска. „Фактот што се омажи толку млада беше причина нејзиното првородено чедо да почине,“ – додаде таа. За правата и слободата Во 1948 година во Егејска Македонија, интензивно почнало да се шири партизанството како начин на самоодбрана. Оваа судбина не го заобиколила ни Данчо Чембис, младо момче со борбен жар. Тој уште на

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Tema Na Nedelata нешто,“ – им раскажувала Марија на своите деца.

млади години се здобил со титулата на командир на една од партизанските чети во својот крај. Борејќи се за правдата и слободата, се заљубил во Менка, која била најстарата сестра и која се грижела за целото нејзино семејство. Исто борбена и мотивирана за слобода, таа неколкупати му помагала на својот иден сопруг во акциите, каде го ризикувала нејзиниот и животот на целото нејзино семејство. Така, еден ден Менка во договор со веќе нејзин сопруг, Данчо со кој имала две деца, решила да ја прати својата помала сестра Марија до шумата да го пренесе оружјето, кое им било потребно на партизаните. Ја облекле во фустанче, го натовариле магарето со ѓубре под кое се криело големо количество на оружје и ја испратиле во мисија. „Поминував како ништо да не се случува. Си потсвирнував и го галев магаренцето, кое како да сфаќаше што е работата, па не ми правеше проблеми. Германците во своите униформи само ме погледнаа и бидејќи сум дете не ми направија ништо. Се насмеаа на глас и прокоментираа

„Неколкупати го направив истото, без да имам некаков проблем, но една вечер кога се вратив од игра, забележав дека корпата која беше натоварена со оружје на магарето беше целата расфрлана. Кога влегов во куќата забележав многу луѓе од кои едни беа Бугари, а други наши Македонци кои ја накодошиле сестра ми и зет ми. Бев сведок на нејзиното малтретирање, но сестра ми не попушти. Истата вечер, зет ми Данчо, дојде и ја скришум ја пренесовме во шумата, од каде веќе никогаш повторно не ја видов“. Од историска гледна точка, Чепреганов вели дека комплексноста на настанот и предизвиканите последиците ја прават исклучително тешка достапноста на целосната историската вистина, предизвикувајќи го впечатокот дека таа во одредени аспекти ќе остане „вечна тајна”. По неколку години преку Црвен Крст, Марија успеала да дознае дека нејзината сестра и зет биле убиени, а дека Петрос, нивното дете денес се наоѓа во Чешка. Што велат новите извештаи на независните експерти од странство? Марија Касапова служи само како еден пример кој ја покажува тешката судбина на лицата кои во тој период живееле во северозападните делови од

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Tema Na Nedelata

MAGAZIN REVOLUCIJA

Грција. Секојдневно нивните приказни се откриваат во јавност и се формираат здруженија кои ја подржуваат иницијативата Македонците од Егејска Македонија да ги добијат еден ден своите права.

дозволи официјална регистрација. Мора да се почитуваат понатамошните нивни права за заштита на малцинствата според Декларацијата за малцинствата и основните меѓународни договори за човекови права“ – изјави таа.

Неодамна, на Денот на чоековите права се огласи со свој извештај, независниот експерт од Обединетите нации, Мегдауел, која вели дека Владата на Грција не треба да спори околу тоа дали има македонско малцинство или турско малцинство, туку целосно да се фокусира на заштитата на правото на самоидентификација, слободата на изразување и слободата на здружување на овие заедници.

Обединетата македонска дијаспора која е формирана во 2004 година, си има поставено цел да се бори за правата на сите жртви за време на војната и враќање на државјанствата и имотите на Македонците. Тие ги повикаа Обединетите нации и Европската Унија да го насочат својот притисок кон владите на Албанија, Бугарија, Грција, Косово и Србија за да обезбедат почитување на меѓународните стандарди за човековите права, вклучително и за македонските заедници во нивните држави.

„Грчката влада треба да се согласи со пресудите на Европскиот суд за човекови права дека на овие здруженија треба да им се дозволи да го користат зборот „македонски” или „турски” во своите имиња и слободно да ја изразуваат својата етничка припадност. На овие здруженија, кои во минатото беа негирани, мора веднаш да им се

BR.105 MAGAZIN

Автор: Емилија Петреска

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

22 dekemvri 2012

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

Intervju so Xejms Balog za filmot „Chasing Ice“ Џејмс Балог, фотограф и страстен планинар, порано имаше обичај да верува дека климатските промени се премногу експлоатирани и премногу

долгорочен визуелно-уметнички и научен проект насочен кон испитување на намалувањето на бројот на глечери, преку користење на десетици камери со посебна намена, поставени на 16 локации каде што има глечери ширум светот (како што се Аљаска, Гринленд и Хималаите на пример).

„Chasing Ice“ („Бркајќи го мразот“), новиот филм на режисерот Џеф Орловски, го документира овој проект. Филмот го следи Балог и неговиот тим низ Арктикот во нивното фотографирање и следење на промените и ги илустрира политизирани. драматичните промени на околината Но, по посетата на Арктикот, со цел да во последните пет години. ги фотографира глечерите во 2005та, тој се убеди дека влијанието е неоспорно.

Балог зборуваше со „The Economist“ за предизвиците на овој проект и зошто ние луѓето ќе мораме да се „Пред мене се распростреа пејзажи соочиме со климатските промени. кои физички ми евоцираа чувство на смртност, на повлекување и „Бркајќи го мразот“ јасно покажува истражувањето наречено на огромна промена,“ рече тој. дека „Претходно, во неколку наврати, „Екстремни мразови“ беше игра на имав шанса да ги набљудувам случајот. Вие навистина не можевте глечерите, но морам да признаам да знаете дали идејата ќе биде дека досега не сум видел места каде функционална. што тие се толку силно изразени.“ Кога сега се навраќам на идејата – на опремата, на локациите, - си мислам Во 2007-та, тој го започна „па ова се чини совршено едноставно“. истражувањето наречено „Екстрим Но, ова воопшто не беше очигледно Ајс“ („Екстремни мразови“),

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

десетина камери од истиот систем, сместени на еден авион на Воздухопловните сили на САД, кој требаше да прелета до Гринленд. Имавме финансиска обврска вредна шест бројки за теренско поставување на тие камери во неделите што доаѓаа и половина дузина луѓе вклучени во теренската програма. Увидот за сите трошоци и за сите тие хеликоптери – додека стоев на работ на еден од глечерите – не ми даде да на почетоците кога почнувавме со верувам дека на крајот навистина ќе истражувањето пред пет и половина успеам во потфатот. години. Тоа беше гигантски чин на случајности. И беа потребни навистина огромни средства за да се финансира овој проект и за да се изградат сите тие камери со посебни намени. Беше огромен предизвик да се преобразат овие обични камери во системи кои можат да опстојат на температури пониски од 40 степени, да им се спротивстават на урагански силните ветрови, на поројните дождови и на снежните виулици.

Кога се гледаат снимките на кои времето е забавено, нешто што моравте да го сторите за да го евидентирате повлекувањето на глечерите, станува јасно со колкава брзина овие глечери се намалуваат. Дали ваквите резултати ви беа шокантни?

Има еден сегмент во филмот кога вие дознавате дека една од камерите во Аљаска е нефункционална, при што прснувате во плач од фрустрација. Она што не е претставено во филмот е дека најголемиот дел од притисокот што го чувствувавме, беше поради сознанието дека веќе имавме

Беше сосема зачудувачки што го видовме сето тоа речиси веднаш. И

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

или политички работи успеаја во нивната ефективна работа на сеење на неинформираност, на збунетост и на скептичност.

Филмот, со опседнувачката убавина на мразот, изгледа како елегија за крајот на една ера. Дали и Вие се чувствувавте така додека бевте таму? Постојано. Постои акутно чувство за изминувањето на времето, акутно тоа продолжува да биде исклучително чувство за смртноста, акутно чувство искуство за мене како набљудувач, како за историјата, за време на работењето научник, како фотограф, да се отворат на овој проект. А, историјата е токму тие камери и да се има пристап до овие во снимките. Овие пејзажи се менуваат визуелни податоци. Јас се стресувам додека јас и вие зборуваме. А луѓето секој пат кога чекаме на нови слики. на иднината, на децениите, па и на Се случува навистина брзо, зарем вековите што ќе дојдат, ќе ги гледаат овие снимки и ќе се чудат на ова што не? постоело, а што повеќе ќе го нема во таа Апсолутно. Ми падна на памет дека на нивна доба. овие места нема да има многу што да се види за околу три години. Па дури Другото нешто што ќе се случи е што тие, и тогаш, ако сè се одвива како што додека ќе ги гледаат овие снимки, ќе се тргнало. Но, да бидете во позиција прашуваат зошто луѓето од технолошкосвет не посветиле по еден или по два или по три или индустрискиот четири месеци да ги видите овие епски поголемо внимание на овој проблем активности, навистина има причина да кога ги имале сите тие докази при рака. А, тука не станува збор само за моите се биде шокиран. снимки.

Зошто сметате дека климатските Доказите доаѓаат и од илјадници други промени сторија ваков раздор?

научници од десетици други дисциплини Климатските промени не треба да се ширум светот кои имале шанса да го гледаат како принципиелно политички проучуваат овој проблем. А сите докази или партиски прашања, но од неодамна посочуваат во истата насока. Ние ги истите беа претворени во такви, главно имаме доказите, знаеме што се случува, од негирачите на овие промени кои но немаме оправдување. Не смееме да си вложија напори ситуацијата да остане на дозволиме туку-така да го заобиколиме статус кво. Тука се вклучени и одредени ова битно прашање. индустриски, финансиски и политички интереси. Постои огромна тежина и заткулисна моќ чија цел е да се одржат Подготвила: Кристина Димовска нештата онакви какви што се. Тие луѓе Извор: The Economist

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

„Markoviot manastir“ na Bla`e Koneski - vizija za melanholi~en svet Пред да се нурнеме во длабочините на епски насликаниот свет, пронижан со фолклорни елементи, кој Конески го претставува во оваа песна, треба на почетокот да се укаже на извадокот од народната легенда на почетокот од песната. Народна легенда

Направив манастир на скришно место, Да стои долго самотен, Да кажува некогаш за мене. Рушители, нема да најдете во него злато и сребро, А само студена полутемнина Како во таговна душа. Кога го престапив првпат прагот од папертата, Плочите болно екнаа под моите нозе Што дури запрев — И темна тишина потоа до последна жилка ме полази Како морници што лазат. Двајца светци, од двете страни на црковната врата, Со исплашени погледи, Со дланки испружени пред себе, Ме предваруваа возбудено да не одам понатаму. Но јас жедно стапив под сводовите на кубето Како да се запознавам веднаш самиот себе. Погледав наоколу И ѕидовите се раздвижија — Нејасни прилики, притаени во полумракот, Како што одам ме пречекуваат, Ми пристапуваат молчаливо и грозно: Лица со израз на безумно страдање, Мрачни воини со испрекрстени копја и мечови, Тажачки крај мртовечки одар, Тела прободени со стрели на издишување, Згрчени во најврховната мака, Деца загубени во врволицата Со врбови гранчиња во раката.

Одам, несвесно, наоколу А целото тоа мноштво ме обиколува, Ме испреплетува во кошмарен јазол, Молчаливо ме следи и чека нешто од мене. Зборнете! — реков, — Но мојот глас ја урна тишината меѓу сводовите И ме остави сам пред привидот на мојата свест, Зашто тие бешумно се повлекоа И пак се притаија по ѕидовите. Запрев пред олтарот како да ќе се помолам Богу, Уште несмирен. И тогаш дочув јасно женско липање од сводот: Тоа Рахила ги кренала очајно рацете, Крши прсти И плаче над мртвите младенци, Тажи во вселената. Јас излегов избезумен од црквата И зачекорив надолу. И ми се причини како моите удови да стануваат столбови во одот, Како сум да засводен со кубе, Како да ја носам во себе студената празнина на манастирот, Но за сето време знам — Темните прилики молчат во мојот мрак, Нема бегство, нема прошка и нема оставање спомен. Јас викам — запалете кандило! — Но моето срце е изгаснато огниште, пепел по тланикот, Одам и чувствувам: Го носам манастирот в гроб.

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

служи како едно помошно средство за полесно чекорење низ светот на песната и очигледно е дека без него, песната би добила сосема друга конотација (за да се увериме навистина во тоа, можеме да пробаме да ја прочитаме песната без да посветуваме внимание на н а р о д н а т а легенда. Така ќе забележиме дека песната малку губи од својата длабочина и дава основа за едно Тоа е дел од една народна легенда друго нејзино читање и која во случајов безмалку служи како перципирање). прелудиум, па и сигнал кој поетот го остава, за полесно разбирање на Преку воведните стихови: „Направив песната. Со самиот факт дека наидуваме манастир на скришно место (...)”, се на друг текст во рамките на текстот кој насетува длабока, исповедна димензија, го веќе го анализираме, можеме да си која како што ќе забележиме подоцна, ќе дозволиме слобода да зборуваме за провејува во рамките на целата песна. Служејќи се со народната легенда, интертекстуален однос. читателот воочува дека во песната На прв поглед можеби оваа согледба настанува двојна идетификикација делува малку необично, бидејќи како на лирскиот субјект со предметот на по некаков автоматизам, навикнати воспевањето (од една страна: лирскиот сме да говориме за интертекстуални субјект се поистоветува со фигурата односи најчесто меѓу прозни текстови. на Крале Марко/ Крал Марко, кој во Но, во овој случај, сепак, имаме средба случајов е лишен од својата херојска на една лирска творба остварена преку хиперболизација; од друга страна: комуникацијата со една легенда и двата наидуваме на поистоветување на текста, кои очигледно постојат во еден субјектот со самиот манастир). Тоа заемно-зависен однос. може да се сфати како една алегорична И секако дека извадокот од народната персонификација. легенда не е сосема случајно лоциран Исповедната страна на првите три пред почетокот на самата песна. Тој стихови, како што беше и погоре

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

Artvizor

MAGAZIN REVOLUCIJA

споменато, се насетува и преку зборот судбина. Меѓутоа, опишаните ликови на „самотен”: светците не се единствените ликовни согледби кои провејуваат во песната. „Направив манастир на скришно место, Таа изобилува со живописни перцепции да стои долго самотен, да кажува некогаш за мене”, небаре би можело да се насети поврзување или подобро претопување на субјектот и опишаниот објект (како што манастирот е „самотен“, така е самотен и лирскиот субјект кој зборува/пишува за него). Ова размислување може да се надополни и со наредните стихови каде што лирскиот субјект им се обраќа на рушителите на манастирот, велејќи им да не бараат во него злато и сребро, оти ќе наидат на: „(...) само студена полутемнина како во таговна душа.” Оваа „засега привидна“ таговност која провејува во првата строфа, говори за една силна меланхолија, која го заробила лирскиот субјект, таква која ја труе неговата душа со несреќни визии и претчувства на лошото, кое допрва ќе се случи.

на манастирските слики кои се нижат како своевиден флешбек во главата на лирскиот субјект. Тој ги доживува како испреплетување на филмски кадри: „лица со израз на безумно страдање мрачни воини со испрекрстени копја и мечови, тажачки крај мртовечки одар,

Заводливи во песната на Конески се и описите на манастирскиот ентериер и сосема малку од екстериерот. На влезот од црквата, двајца светци вознемирено „го набљудуваат” оној кој сака да го наруши мирот на манастирот.

со врбови гранчиња во раката.”

Нивните испружени дланки и исплашени погледи се немо предвестие, беззборовен апел и предупредување кон самиот (лирски) субјект, небаре тие однапред ја „гледаат“ и „знаат“ неговата

И сите овие слики како да имаат една цел: да говорат за потиштеноста на оној кој ги гледа, оној кој е притиснат од сеќавањата на своите гревови. А, за тие гревови е соопштено во народната

тела прободени со стрели, на издишување, (...) деца загубени во врволицата

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN

Artvizor легенда на почетокот на песната.

MAGAZIN REVOLUCIJA

векови, ослободен од стегите да остане секогаш запаметен како бестрашен херој.

Меѓутоа, најинтересниот дел бездруго се среќава во шестата строфа, во која „како од никаде” се појавува фигурата Овој Марко е потиштен страдалник, на Рахила: надвиснат од маката за она што го сторил, а очајува бидејќи минатото не (…) „И тогаш дочув женско липање од се враќа и сè што било сторено, не може сводот: да се поправи. Меѓутоа, не би требало да останеме само на ова рамниште тоа Рахила ги кренала очајно рацете, на сфаќањата, туку напротив - треба крши прсти да си поставиме цел да копаме уште подлабоко. и плаче над мртвите младенци, Поетот Конески ја користи фигурата на Крале Марко не со некакви претензии Токму во симболот на оваа жена да го потсети читателот на фолклорните настанува претопување на легендата на почетокот и очајанието од гревот кој го притиска лирскиот субјект. Рахила е библиски лик, една од жените на Јаков која се појавува во делот „Прва Книга Мојсеева“, глава 29. тажи во вселената.“

Нејзината трагедија е содржана во сознанието што таа не може да му подари потомство на Јаков и сите нејзини обиди завршуваат безуспешно - со умирање на нејзините младенчиња. Според тоа, ова е идеален момент да се навратиме на народната легенда на почетокот: „За гревот, за седумдесетте деца што умреа кога го ѕидаше калето, Марко направи седумдесет цркви.” И во мигот кога е осветлен симболот на Рахила и кога сме се потсетиле на народната легенда (а и на библиската приказна), се чувствуваме ентузијастички настроени, бидејќи пред нас лежи едно можно решение за дофаќање на една (од многуте) пораки на песната. Лирскиот субјект одеднаш станува Крале Марко, но оној Марко лишен од силата која му ја припишувала народот со

BR.105 MAGAZIN

REVOLUCIJA

MAGAZIN REVOLUCIJA

Artvizor

богатства на Македонија, ниту пак да се да докаже со сопствената ерудиција и фолклорна експертиза. Токму напротив - тој го користи овој лик за да укаже на конфликтите кои се одигруваат во секој човек како индивидуа.

да се дофати суштината зад нив, нешто што можеби на теориски план делува едноставно, но на практичен речиси секогаш се поставува како тешко изводливо.

Па така, појаснувањата на душевната Именката „човек” во случајов не само меланхолија на лирскиот субјект во како едно обично битие, туку и како песната на Конески, можат да бидат човек со дејноста на уметник, човек само еден мал обид да се фрли светлина кој е едновремено и интелектуалец кој врз самата творба и истата да се толкува честопати е пречекан од онаа „студена како личен, дневнички запис на секој празнина” за која говори Конески. меланхоличен читател кој ќе си го пронајде местото во неа. Вистинска умешност е да ја имаме моќта да проникнеме подлабоко во сликите Автор: Кристина Димовска кои ни ги претставува поетот. Целта е

BR.105 REVOLUCIJA MAGAZIN