Info Goriških biserov 2023

ДЕКЕМВРИ 2023 December 2023

I N F O G O RI ŠK I H B I S ER O V L E T NI K 4, ŠT E V IL K A 4

ISSN 2738-5507

M AK ED O NS K O K U LT U R N O D RU ŠT V O O HR ID S K I B I S E R I NOVA GORICA S L O V E N I J A

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

2

Автори / Avtorji Наташа Бизимоска / Nataša Bizimoska Зринка Оцелиќ / Zrinka Ocelić Ивона Опетчевска Татарчевска / Ivona Opetčevska Tatarčevska Игор Бизимоски / Igor Bizimoski Танја Амброжич / Tanja Ambrožič Олгица Зафировиќ / Olgica Zafirović Таша Турк / Taša Turk Намита Субиото / Namita Subiotto Јавен Завод за туризем Нова Горица и Випавска долина / Javni Zavod za turizem Nova Gorica in Vipavska dolina

Издавач: МКД ОХРИДСКИ БИСЕРИ Гортанова улица 17, 5000 Нова Горица За издавачот: управен одбор Уредници: Наташа Бизимоска, Игор Бизимоски Дизајн и техничка обработка: Игор Бизимоски Превод и лектура: АБАСА, Центар за преведување и едукација (Соња Цекова Стојаноска) и Емилија Нешкоска Печатење: КАРА, d. o. o. Весникот излегува еднаш годишно во тираж од 300 примероци. Издавањето на весникот е кофинансиран од страна на ЈФКД на Република Словенија.

E-публикацијата е достапна преку: http://mkd-ohridskibiseri.si ISSN 2738-5507 Малопродажна цена: бесплатно

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 3

Содржина / Vsebina Предговор / Nagovor

4/5

Поинаквост на најмалиот сло. град / Drugačnost najmlajšega slo. mesta

6/7

Едвард Равникар / Edvard Ravnikar

8/9

Интервју: Миран Рустја / Intervju: Miran Rustja

10/15

Сто години од рагањето на Ацо Шопов / Sto letnica rojstva Aca Šopova

16/19

Европски град на културата во 2025 / Evropska prestolnica kulture 2025 NG&Gorica

20/21

Интервју: Зорица Костадиновски / Intervju: Zorica Kostadinovski

22/31

Ликовна колонија 2023 / Likovna kolonija 2023

32/35

Посета на Белград / Obisk Beograda

36/39

Мак.– Ориент окцидент место на Балканот / Mak.– orient okcident na Blakanu

40/45

Активности во 2023 низ фотографии / Dogodki v letu 2023 skozi fotografije

46/47

Založnik: MKD OHRIDSKI BISERI Gortanova ulica 17, 5000 Nova Gorica Za založnika: Upravni odbor Urednika: Nataša Bizimoska, Igor Bizimoski Oblikovanje in tehnična obdelava: Igor Bizimoski Prevod in lektura: ABASA, Center za prevajanje in izobraževanje (Sonja Cekova Stojanoska) in Emilija Neškoska Tisk: KARA, d. o. o. Časopis izhaja enkrat letno v nakladi 300 izvodov.

Izdajo časopisa je sofinanciral JSKD Republike Slovenije.

E-publikacija je dostopna na: http://mkd-ohridskibiseri.si ISSN 2738-5507 Maloprodajna cena: brezplačno

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

4

Предговор 2023-та година ги одбројува последните денови. Веќе добро воспоставената рутина na крајот од календарската година кога размислуваме за чувствата, зборовите, настаните што го одбележале поединецот и општеството. Барем оние работи кои допираат до малиот (и навидум беспомошен) човек. И колку и да е човекот мал, како што знаеме „една ластовичка не ја носи пролетта“, сепак ни требаат што повеќе упорни луѓе со промислени потези и чекори во вистинската насока, за да имаме подобар резултат за целото општество. И нашата скромна на број работна екипа постојано се труди да ги поттикне нашите членови и сограѓани да создаваат незаборавни спомени преку различни активности во слободно време. На овој начин ја збогатуваме локалната култура, го зачувуваме наследството на предците и секако, значајните животни вредности. Се обидуваме да направиме промени на подобро. Прво кај себе. Со надеж дека сите наши постапки ќе ни се исплатат: на поединецот, на групата, на општеството и последно, но не и помалку важно, на нашата природа. Во овогодинешниот напор за заедничко творење во нашата локална средина се случија неколку настани кои следат по содржина: две интервјуа – две приказни, два погледа на секојдневниот живот и соработка со друштвото. Сеќавање на историски личности, нивниот живот и дело и секако, поглед кон иднината. Активностите на друштвото (проекти, настани) од целата година се испреплетени меѓу гореспоменатите содржини. Позитивно и со веќе засукани ракави гледаме во следната 2024 година и новите предизвици што нѐ очекуваат.

Слика 1: Гостуванје на Театар Комедија од Скопје

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 5

Nagovor Leto 2023 odšteva zadnje dneve. Že utečena rutina na koncu koledarskega leta, ko razmišljamo о občutku, besedah, dogodkih, ki so zaznamovali posameznika in družbo. Vsaj tiste majhne stvari, ki se dotikajo majhnega (in na videz nemočnega) človeka. Ne glede na to, kako majhen je človek, saj vemo, da »ena lastovka ne prinese pomladi«, potrebujemo čim več »vztrajnih« ljudi s premišljenimi potezami in koraki v pravo smer, da bo pogled v prihodnje boljši za celotno družbo. Tudi naša skromna zasedba si konstantno prizadeva spodbujanje naših članov, someščanov, ustvarjanje nepozabnih spominov skozi različne aktivnosti v prostem času. Tako bogatimo lokalno kulturo, ohranjamo prednikovo dediščino in pomembne življenjske vrednote. Poskušamo narediti premike na boljše. Najprej pri sebi. V upanju, da se obrestujejo vsa naša dejanja: posamezniku, skupini, družbi in nenazadnje naši naravi.

Med celoletnim prizadevanjem za soustvarjanje v naši lokalni družbi se je vrstilo kar nekaj dogodkov, ki sledijo v vsebini: dvа intervjuja – dve zgodbi, dva pogleda na vsakdanje življenje in sodelovanje z društvom. Spomin na zgodovinske osebnosti, njihovo življenje in delo in seveda pogled v prihodnost. Aktivnosti društva (projekti, dogodki) skozi leto se prepletajo med omenjenimi vsebinami. Pozitivno in z zavihanimi rokavi zremo v naslednje leto 2024 in nove izzive.

Slika 2: Folklorna skupina vseh generacij

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

6

Поинаквост на најмладиот словенечки град Нова Горица којашто се наоѓа веднаш до границата со Италија, е град без споредба и во поширокиот европски простор. Имено, градот беше создаден дури после другата светска војна и од тогаш постојано го развива својот посебен, секогаш младолик идентитет, инспириран со бројни култури што се среќаваат во овој интересен спој на различни светови. Доколку би сакале да ја опишеме со што помалку зборови, тогаш Нова Горица би ја нарекле град на

Слика 3: Нова Горица

разновидноста и трендафилите. Во 2025 година

на Европската престолнина на културата (ЕПК) домаќини ќе ѝ бидат Словенија и Германија, при што словенечката престолнина на културата ќе ја застапуваат две Горици – словенечката Нова Горица и италијанската Горица. Камен темелник на Нова Горица беше ставен дури на 13 јуни 1948 година кога поради повојното разграничување на дотогашниот покраински центар Горица ѝ припадна на Италија. Покрај западниот дел на државната граница, веднаш покрај старата, а сега италијанската Горица, во повојниот занос започнува да се создава современ градски центар. Урбанистички современо испланираниот град е среден со паркови, бројните клупи канат на дружење под крошните на богатите разновидни дрвја. Шетајќи низ градов може да им се одушевуваме на зградите, креирани од страна на водечките словенечки повојни архитекти, и на безбројните трендафили, засадени низ целиот град, што се како препознатлив симбол на градот. Може и да си приуштиме застанување во некои од бројните локали. Сè е на дофат – галериите, театарот, градската библиотека, просториите за дружење, забавата и релаксацијата. Географската положба на Нова Горица е нешто посебно. Низ векови овде се среќавале и се испреплетувале

германската,

романската

и

славјанската култура, а се забележува и еврејската присутност. Овде војувале армадите, на фронтовите еден на друг пукале војници што им припаѓаат на различни народи. Токму овде медитеранскиот свет се среќава со алпскиот и динарскиот свет, се среќаваат различни миризби и опојни вкусови... Во Нова Горица може да ја почувствуваме сета оваа различност што космополитански кани и во своите познати казиноа,

Слика 4: Нова Горица - град на ружите

центорви на забава и во хотели, што без сомнеж е најпрепознатливиот дел од туристичката понуда на градот.

Nastop slovenskih, italijanskih folklornih skupin 30.05.2018 Teden likovne in pesniške razigranosti

Извор: https://www.vipavskadolina.si/odkrivaj/kraji/kraj-nova-gorica

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 7

Drugačnost najmlajšega slovenskega mesta Nova Gorica, ki se nahaja tik ob meji z Italijo, je mesto brez primere tudi v širšem evropskem prostoru.

Zraslo je šele po drugi svetovni vojni in vse od takrat razvija svojo posebno, vselej mladostno identiteto, navdihnjeno s številnimi kulturami, ki se srečujejo na tem zanimivem stičišču svetov. Če bi jo želeli opisati s čim manj besedami, bi Novo Gorico poimenovali mesto raznolikosti in vrtnic. Leta 2025 Slika 5: Nova Gorica

bosta Evropsko prestolnico kulture (EPK) gostili Slo-

venija in Nemčija, pri čemer bosta slovensko prestolnico kulture skupaj zastopali dve Gorici – slovenska Nova Gorica in italijanska Gorica. Temeljni kamen Nove Gorice je bil položen šele 13. junija 1948, ko je zaradi povojne razmejitve ozemlja dotedanje deželno središče Gorica pripadlo Italiji. Ob zahodni državni meji, tik ob stari, sedaj italijanski Gorici, je v povojnem zanosu začelo nastajati mestno središče nove dobe. Urbanistično sodobno zasnovano mesto je parkovno urejeno, številne klopce vabijo k druženju pod krošnjami bogato raznovrstnih dreves. Med sprehodom po mestu lahko občudujemo stavbe, ki so jih zasnovali vodilni slovenski povojni arhitekti, in brezštevilne vrtnice, zasajene po vsem mestu, ki so prepoznaven simbol mesta. Lahko si privoščimo tudi postanek v katerem od številnih lokalov. Vse je na dosegu – galerije, gledališče, mestna knjižnica, prostori za druženje, zabavo in sprostitev. Geografska lega Nove

Slika 6: Nova Gorica - mesto vrtnic

Gorice je nekaj posebnega. Skozi stoletja so se tu soočale in prepletale germanska, romanska in slovanska kultura, opazna pa je tudi židovska prisotnost. Tu so se vojskovale armade, na frontah so se obstreljevali vojaki številnih narodov. Prav tu se mediteranski svet sreča z alpskim in dinarskim, srečujejo se različne vonjave in opojni okusi … V Novi Gorici lahko začutimo vso to raznolikost, ki svetovljansko vabi tudi v svoje slovite igralnice, zabaviščne centre in hotele, brez dvoma najbolj prepoznaven del turistične ponudbe mesta.

Vir: https://www.vipavskadolina.si/odkrivaj/kraji/kraj-nova-gorica

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

8

Едвард Равникар 14.12.1907– 23.08.1993 Во 2023 година ја одбележуваме 30-годишнината од смртта на архитектот Едвард Равникар (1907–1993). Урбанистичката концепција на архитектот ја постави Нова Горица и истата за секогаш ја окарактеризира со печатот на модернизмот. Архитектoт го проектира градот како нов односно заменско централно место во поширокиот простор на горишкиот регион во време кога е поставена државната граница таму каде што таа не била присутна повеќе векови, и истовремено во урбанистичката концепција внесува решенија во кои може да се согледа на безграничната иднина што ја живееме денес. Едвард Равникар започнува со студии по архитектура во Виена, а ги продолжи во Лубљана кај Јоже Плечник кадешто уште две години послe дипломирaњeто тој останува како негов најблизок соработник. Интересот кон тогашната уметност го носи во Париз, во студиото на пионерот Ле Корбезие, кадешто поради надоближувањето на светска Слика 7: Едвард Равникар фото: МАО војна останува неколку месеци. Иако Равникар во формален аспект се оддалечува од архитектурата на Плечник, тој сепак останува најсензибилен и оригинален преносител на неговото наследство. Тој помеѓу школата на Плечник и студиото на Ле Корбезие открива изненадувачки сличности, слично какошто неговата сопствена архитектура е своевидна синтеза на традицијата и модерното. Со целосна оригинална интерпретација на темелните принципи на класичната архитектура, во комбинација со конструкциските принципи и просторни концепции на домашната народна градба, Едвард Равникар успеа да создаде модерна архитектура со своевиден културен идентитет, што во просторот е изненадувачки самоочиглена. Токму таквата припадност на просторот е израз на локално приспособената архитектура, којашто Равникар ја разбира како екзистенцијална и духовна потреба на поединецот. Според мислењето на проф. Водопивец, модернизмот на Равникар е препознатлив во своевидната синтеза на модерното и традиционалното, универзалното и локалното. Едвард Равникар го шири своето поле на архитектурата и урбанизмот и во областа на дизајнот, кадешто во дизајнирањето на предмети што нè опкружуваат, препознава средство за култивирање на светот во којшто живееме. Равникар е активен во пренесувањето на своите гледишта, па така меѓу неговите бројни записи има и теоретски статии, есеи за современата уметност и архитектура, коментари за тековните настани во струката и општеството, критики и разговори. Се залага за реформа на студиите по архитектура, кои на дипломантите покрај стручната обука би требале да им обезбеди и информираност, способност за анализа и размислување, барање на различни можности за решавање на егзистенцијални тегоби на луѓето и придонес на архитектурата кон подобра иднина. Извор: https://www.nova-gorica.si/izpostavljeno/48780/razstava-ravnikar-in-nova-gorica-ter-slovenski-dan-arhitektov https://www.gov.si/zbirke/projekti-in-programi/ravnikarjevo-leto/

Nastop slovenskih, italijanskih folklornih skupin 30.05.2018 Teden likovne in pesniške razigranosti

https://www.rtvslo.si/kultura/drugo/ideje-na-katerih-je-rasla-a-ne-dorasla-nova-gorica/155540

https:/n1info.si/poglobljeno/drznez-ki-je-zakolicil-nas-prostor-in-nam-po-smrti-sepeta-kaj-delati/

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 9

Edvard Ravnikar 04.12.1907-23.08.1993 V letu 2023 obeležujemo 30 let od smrti arhitekta Edvarda Ravnikarja (1907–1993). Arhitektova urbanistična zasnova je Novo Gorico postavila ter jo za vedno zaznamovala s pečatom modernizma. Arhitekt je mesto snoval kot novo oziroma nadomestno središče širšega goriškega prostora v času postavitve državne meje, kjer je več stoletij ni bilo, ter ob tem v urbanistično zasnovo vpel rešitve, v katerih je bilo videnje brezmejne prihodnosti, ki jo živimo danes. Edvard Ravnikar je s študijem arhitekture začel na Dunaju, nadaljeval pa ga je v Ljubljani pri Jožetu Plečniku in še dve leti po diplomi ostal njegov najožji sodelavec. Interes za tedanjo umetnost ga je vodil v Pariz, v atelje pionirja Le Corbusiera, kjer je zaradi bližajoče se svetovne vojne ostal nekaj mesecev. Čeprav se je Ravnikar v formalnem pogledu oddaljil od Plečnikove arhitekture, je kljub temu ostal najbolj občutljiv in izviren prenašalec njegovega izročila. Med Plečnikovo šolo in Le Corbusierovim ateljejem je odkril presenetljive podobnosti, podobno kot je njegova lastna arhitektura svojevrstna sinteza tradicije in modernosti.

S povsem izvirno interpretacijo temeljnih načel klasične arhitekture, v kombinaciji s konstrukcijskimi principi in prostorskimi zasnovami domačega ljudskega stavbarstva, je Edvard Ravnikar uspel ustvariti moderno arhitekturo s svojevrstno kulturno identiteto, ki je prostoru presenetljivo samoumevna. Prav tovrstna pripadnost prostoru je izraz lokalno prilagojene arhitekture, ki jo je Slika 8: Ravnikarjev pogled na Novo Gorico - Foto: Umetnost in arhitektura Edvard Ravnikar (Zbornik esejev), založba: Slovenska maKca

Ravnikar razumel kot eksistencialno in duhovno potrebo vsakogar. Po mnenju prof. Vodo-

pivca je Ravnikarjev modernizem prepoznan v samosvoji sintezi modernega in tradicionalnega, univerzalnega in lokalnega.

Polje delovanja je iz arhitekture in urbanizma Edvard Ravnikar је širil tudi na polje oblikovanja, kjer je v oblikovanju predmetov, ki nas obdajajo, prepoznal sredstvo za kultiviranje sveta, v katerem živimo. Ravnikar je bil aktiven v posredovanju svojih nazorov, in tako so med njegovimi številnimi zapisi teoretski članki, eseji o sodobni umetnosti in arhitekturi, komentarji aktualnih dogajanj v stroki in družbi, kritike in pogovori. Zavzemal se je za reformo študija arhitekture, ki naj bi diplomantu poleg strokovne usposobljenosti zagotovila tudi razgledanost, sposobnost analize in mišljenja, iskanje drugačnih možnosti reševanja eksistenčnih stisk ljudi in prispevek arhitekture k boljši prihodnosti.

Vir: https://www.nova-gorica.si/izpostavljeno/48780/razstava-ravnikar-in-nova-gorica-ter-slovenski-dan-arhitektov https://www.gov.si/zbirke/projekti-in-programi/ravnikarjevo-leto/ https://www.odelo.si/magazin/zanimivosti/ravnikarjevi-bloki-v-novi-gorici/ https://www.brazislovenskihpokrajin.si/en/oseba/ravnikar-edvard/

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

10

Интервју: Миран Рустја Членовите на нашето друштво одблизу го запознавме пред повеќе од десетина години, кога станавме дел од Сојузот на културни друштва Нова Горица – ТОЧКА. Главно како хор-мајстор на бројни хорски групи, потоа преку сите негови познати активности, кои го дефинираат како активен и квалитетен креатор на културната и социјалната различност во Горишкиот регион, низ цела Словенија и пошироко. Значи, музички педагог, хор-мајстор, автор на детска музика, поет и прозаист, стручен водач на Сојузот на културните друштва во Нова Горица и заслужено многупати наградуван за своите постигнувања и активности во земјата и во странство.

1. Дали би сакале да споделите со нас неколку мигови и спомени од своето детство, младост? МР: Со радост, бидејќи ние на Земјинита топка сме затоа да ѝ даваме на заедницата што не збогатува, а на таков начин создаваме подобар свет.

2. На вас уметноста и создавањето ви биле дадени веќе во детството и младоста. Дали можеби веќе тогаш се укажувало дека вие и професионално ќе се занимавате со музикат? МР: Се разбира, таа датост може слободно да се поврзе со создавањето или зачетокот, меѓутоа таа лулка требаше постојано да се постила и да се води грижа за неа. Притоа, се разбира, треба да се остане она што си, меѓутоа треба воедно и да се надоградува и да се надополнуваат посланијата. Тоа значи дека треба да останеш доволно чист на индивитуалното рамниште за да можеш да се носиш со околината во прифатлива и пријателска духовна симбиоза. Само така можеме да го создаваме светот пријателски и со голема силна љубов, а што е воедно и неопходно.

3. Дали покрај професионалното создавање имате и некој друг хоби? (Кај уметниците границата помеѓу професијата и хобито често мошне е забришана, бидејќи нивната професија не е само професија и работа, туку претставува и радост, енергија, мисли и чувства преобразени и изразени во нотите, стихови, слики или други производи.) Каде пронаоѓате инспирација за толку богато и разновидно создавање? МР: Имам таква среќа што мојот живот е полн со љубов и со можноста на уметничкото содавање и таква е и мојата работа, односно оние потребни време и простор кога и каде си го заработувам и лебот. Така мојата работа е воедно и хоби. Никогаш не мерам колку време трошам за да направам нешто или колку време сум на работа. Јас сум мошне активен човек и многу ретко се чувствуваам уморен.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 11

Intervju: Miran Rustja Člani našega društva smo ga pobližje spoznali pred več kot desetimi leti, ko smo postali del Zveze kulturnih društev Nova Gorica – TOČKA. Predvsem kot zborovodja številčnim zborovskim skupinam, nato prek vse njegove znane dejavnosti, ki ga določajo/opredelijo kot aktivnega in kakovostnega soustvarjalca kulturnodružbene pestrosti v Goriški regiji, celotni Sloveniji in izven meja. Torej glasbeni pedagog, zborovodja, avtor otroških glasb, pesnik in prozaist, strokovni vodja Zveze kulturnih društev v Novi Gorici, ter zasluženo velikokrat nagrajen za svoje dosežke in delovanje doma in v tujini 1. Ali bi delil z nami nekaj trenutkov in spominov iz vašega otroštva, mladosti?

MR: Z veseljem, saj smo na tej zemeljski obli zato, da se razdajamo v skupnost, ki nas plemeniti in na takšen način ustvarjamo svet boljši.

2. Vam sta bila umetnost in ustvarjanje dana že v otroštvu in mladosti. Se je morda že takrat nakazovalo, da se boste poklicno ukvarjali z glasbo?

MR: Seveda, danost lahko mirno pripišemo ustvarjenemu oziroma spočetju, vendar je bilo treba to zibelko nenehno postiljati in skrbeti zanjo. Pri tem moraš seveda ostati tisto, kar si, vendar pa obenem tudi nadgrajevati in izpolnjevati svoje poslanstvo. To pomeni, da ostajaš dovolj čist na individualni ravni, da lahko shajaš z okolico v znosnem in prijateljskem duhovnem sožitju. Le v tako ustvarjamo svet prijateljski in z veliko močjo ljubezni, kar je istočasno nujno potrebno.

3. Imate poleg poklicnega ustvarjanja še kakšen drug konjiček? (Pri umetnikih je pogosto meja med poklicem in konjičkom skorajda zabrisana, saj njihov poklic ni samo poklic in služba, temveč veselje, energija, misli in čustva preobraženi in izraženi v note, verze, poslikavo ali drug izdelek). Kje dobivate navdih za tako bogato in raznoliko ustvarjanje?

MR: Imam to srečo, da je moje življenje prežeto z ljubeznijo in možnostjo umetniškega ustvarjanja in takšna je tudi moja služba oz. tisti potreben čas in prostor, ko in kjer si služim tudi kruh. Tako je moja služba obenem tudi konjiček. Nikdar ne merim, koliko časa kaj počnem ali koliko časa sem v službi. Sem precej aktiven človek in le redko se čutim utrujenega. V meni se dogaja življenje takšno kot v resnici sem.

Slika 9: Miran Rustja - osebni arhiv

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

12

Во мене животот се случува како таков каков што и всушност сум и јас самиот. Тоа е композиција, изразена со ноти, запишаниот збор, настапите, учење на другите. Сите овие дејности ме претставуваат онаков каков што сум во и реално. Понекогаш сум нестабилен, понекогаш и тажен, меѓутоа во главно сум среќен и задоволен човек. Бидејќи не се плашам од луѓето, туку ги сакам, немам причини за да не ја пронајдам и согласноста со самиот себе си. Поправо не е секогаш така, па затоа својата состојба ја насочувам на тој начин што поусшешно да биде усогласена со фреквенцијата на моите чувствени ткива.

4. Патувавте многу, се запознавте со бројни места и луѓе. Дали би сакале да поделите со нас некаква случка, анегдота што ви останала во сеќавање? Дали можеби со тоа е поврзана уште некоја инспирација за конкретното ваше создавање? МР: Вистина е. Животот е едно големо патување, а мене желбата убаво ми се исполна со своите хорови и географски да го препатувам светот. Само да спомнам: двапати ја препатував Австралија, двапати Аргентина, двапати Канада, Балканот неколкупати и повеќепати речиси сите држави на Европа. Патувањето е мојата страст, често преточена во реални желби. Од секогаш со сензибилност ги надбљудував Словенците низ светот, со нив делев еден вид носталгија, а притоа бев и задоволен. Секогаш во позитивното ме стимулирале и другите народи, бидејќи луѓето повеќето се добри. Овде ги одмислуваме евентуелните конфликти и војни што се плод на неколку лоши луѓе што ги поттикнуваат народите и ги врзуваат во некаков дезориентиран грч. Да се сака себе си е најголемата и единствената вредност.

5. На патувањата низ светот се среќававте со Словенци што живеат надвор од границите на Словенија. Какво е вашето согледување на она како тие се поврзуваат со матичната земја и какви се нивните дејности при вклучувањето во животот во втората татковина? МР: Кон Словенците што живеат надвор од татковината односно низ светот, тргнав со желба некако од блиску да ја доживеам како носталгијата по татковината така и среќата и начинот на животот далеку од дома. Секогаш бев вознесен и воедно и задоволен, бидејќи и словенечките иселеници си создадоа пријатни животи. Повеќето се вредни, креативни и срдечно ја зачувуваат словенечката култура. Кога сум дома, јас кон нив чувствувам некаков небески дух.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 13

To je skladba, izražena z notami, pisana beseda, nastopi, poučevanje. Vse te dejavnosti predstavljajo mene kot sem v resnici. Včasih sem majav, včasih tudi žalosten, v glavnem pa sem srečen in zadovoljen človek. Ker se ljudi ne bojim in jih imam rad, nimam razlogov, da ne bi našel soglasja tudi sam s seboj.

Sicer žal ni vedno tako, zato pa svoje stanje usmerjam na tak način, da je čim bolj uglašeno na frekvenco mojih čustvenih tkiv.

4. Veliko ste prepotovali, spoznali razne kraje in ljudi. Bi delili z nami kakšen dogodek, anekdoto, ki vam je ostala v spominu? Je morda s tem povezana še kakšna inspiracija za samo vaše tvorjenje?

MR: Res je. Življenje je eno samo potovanje, meni pa se je želja lepo uresničila, da sem s svojimi pevskimi zbori tudi zemljepisno prepotoval svet. Če samo navedem: dvakrat sem prepotoval Avstralijo, dvakrat Argentino, dvakrat Kanado, Balkan po nekajkrat in večkrat skoraj vse države Evrope. Potovanje je moja strast, pogosto pretopljena v realne želje. Vedno sem čuteče opazoval Slovence po svetu, z njimi delil nekakšno domotožje, ob tem pa sem bil potešen. Vedno so me v pozitivnem zelo spodbudili tudi drugi narodi, saj so ljudje večinoma dobri. Tukaj odmislimo morebitne konflikte in vojne, ki so plod nekaj pokvarjenih ljudi, ki hujskajo narode in jih zvežejo v nekakšen neorientiran krč. Imeti se rad je največja in edina vrednost.

5. Na potovanjih po svetu ste se srečevali s Slovenci, ki živijo zunaj meja Slovenije. Kakšno je vaše videnje na to, kako se oni povezujejo z matično domovino in kakšne so njihove dejavnosti pri vključevanju v življenje v drugi domovini?

MR: K Slovencem, ki živijo zunaj domovine oz. po svetu, sem šel z željo, da nekako od blizu doživim takó domotožje kakor tudi srečo in način življenja daleč od doma. Vedno sem bil ganjen in obenem tudi zadovoljen, saj so si slovenski zdomci ustvarili prijetno življenje. Večinoma so pridni, ustvarjalni in srčno ohranjajo slovensko kulturo. Ko sem doma, čutim do njih nekakšen nebeški duh.

V tej ganljivosti se znajdem in jo delim tudi z vami Makedonci, ki živite in ustvarjate v Sloveniji. Nenazadnje s svojim kulturnim angažiranjem pri nas lajšate svojo odsotnost od domovine. Zagotovo vaša kultura, predstavljena v Sloveniji, bogati tudi naš, slovenski kulturni prostor, saj nas prav drugačnost dela tudi podobne. Naj bo druga domovina Slovenija do vas prijazna in želim, da se v njej počutite dobrodošli in sprejeti s srcem.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

14

Во оваа вознесеност се снаоѓам и истата ја делам и со вас Македонците што живеете и создавате во Словенија. На крајот на краиштата со своето културно ангажирање кај нас си ја олеснувате својата отсутност од домашните огништа. Несомнено, вашата култура што се претставува во Словенија, го збогатува и нашиот словенечки културен простор, бидејќи токму таа разновидност не чини и слични. Втората татковина Словенија нека биде љубезна кон вас и ви посакувам во неа да се чувствувате добредојдени и прифатени од срце.

6. Неодамна ви беше доверен вториот мандат на раководењето на Сојузот на културните друштва (СКД) Нова Горица. Како ја проценувате работата во тој поглед и како ја поврзувате соработката помеѓу друштвата? Како го планирате работењето на СКД во новиот мандат, особено во годината пред ЕПК 2025, и дали сметате дека аматерските друштва ќе бидат доволно вклучени во создавањето на истите? МР: Всучност, јас штотолку го започнав својот четврти мандат како претседател на Сојузот на културните друштва Нова Горица. И да не бидам скромен околу тоа, СКД Нова Горица е еден од најпрепознатливите и креативните сојузи во Словенија. Овде треба да се нагласи дека зад кормилото на раководењето стојат уште четири прекрасни, способни и добри госпоѓи, моите соработнички. Меѓусебно ние сме многу сложни и тоа не чини неопходно најдобри. И соработката со Јавниот фонд за културни дејности, подрачната единица Нова Горица, е извонредно добра, што е од огромно значење за успешна работа. Друштвата кои работат во рамките на СКД Нова Горица, создаваат со занос, љубов и постигнуваат многу добри резултати. Иако станува збор за љубителска култура, создавачите имаат професионален и со љубов збогатен однос кон она што го работат, па така и резултатите и атмосферата се соодветно добри. Несомнено е дека членовите на МКД Охридски бисери се скапоцен дел од нашата средина. А што се однесува до Европската престолнина на културата... хммм... Нашите друштва треба да создаваат и да косоздаваат и во рамките на ЕПК. Сите, па и јас, ќе се обидиме за тоа. Засега, од страна на одговорните на ЕПК има огромна и можеби дури и пресилна тишина. Од СКД ние им се обративме неколку пати и се надевам дека тие ќе одреагираат. Ние ги чекаме со отворени раце, зашто може да им понудиме бројни добри работи. И да го завршам овој разговор – да се работи во таква околина на културни работници како што ги има Нова Горица и коишто се активни во рамките на СКД Нова Горица, е пријатно и дејствува како мелем за душата.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 15

6. Nedavno vam je bil zaupan drugi mandat vodenja Zveze kulturnih društev (ZKD) Nova Gorica. Kako ocenjujete delo v Točki in kako povezujete sodelovanje med društvi? Kako ste si začrtali delovanje ZKDja v novem mandatu, zlasti v letu pred EPK 2025, in ali mislite, da bodo ljubiteljska društva dovolj vključena v ustvarjanje le-te?

MR: V bistvu sem pravkar nastopil svoj četrti mandat kot predsednik Zveze kulturnih društev Nova Gorica. Naj ne zveni skromno, ZKD Nova Gorica je eden najbolj prepoznavnih in ustvarjalnih v Sloveniji. Tu gre poudariti, da so za krmilom vodenja še štiri čudovite, sposobne in dobre gospe, moje sodelavke.

Medsebojno smo zelo složni in to nas dela nujno najboljše. Tudi sodelovanje z Javnim skladom za kulturne dejavnosti, območno izpostavo Nova Gorica, je izjemno dobro, kar je ogromnega pomena za uspešno delo. Društva, ki delujejo v okviru ZKD Nova Gorica, ustvarjajo z zanosom in ljubeznijo, dosegajo pa nadvse dobre rezultate. Čeprav gre za ljubiteljsko kulturo, imajo ustvarjalci profesionalen in z ljubeznijo oplemeniten odnos do tega, kar počno, zato so rezultati in vzdušje tudi tako dobri. Nedvomno ste člani MKD Ohridski biseri dragocen del našega okolja.

Kar se pa Evropske prestolnice kulture ... Hmmm ... Naša društva morajo ustvarjati in soustvarjati EPK. Vsi, tudi jaz, se bomo potrudili. Zaenkrat је s strani odgovornih na EPKju ogromno in morda tudi preveč tišine. Z ZKD smo jih kar nekajkrat nagovorili in upam, da se bodo odzvali. Mi jih čakamo odprtih rok, saj jim lahko ponudimo veliko dobrega.

In če zaokrožim tole kramljanje – delovati v takšnem okolju kulturnikov, kot jih ima Nova Gorica in ki so aktivni v okviru ZKD Nova Gorica, je prijetno in deluje kot balzam za dušo.

Slika 9: Miran Rustja - osebni arhiv

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

16

СТО ГОДИНИ ОД РАЃАЊЕТО НА АЦО ШОПОВ „Во светот не постои антологија на македонската поезија без песни на Ацо Шопов, а преведени се и некои негови цели збирки“, пишува Драги Стефанија во некрологот „Вечната починка на вечниот поет“, објавен во словенечкиот весник „Naši razgledi“ на 28 мај 1982 година. Како професор по македонски јазик и книжевност на Филозофскиот факултет при Универзитетот во Љубљана, Стефанија ги запознаваше своите студенти со совршеноста и енигматичноста на поетското писмо на Шопов, па така во некрологот го нарече „вечен поет“. „Вечниот поет“ Ацо Шопов е роден во Штип, на 20 декември 1923 година. Неговата поезија беше ажурно проследена и од словенечката културна јавност. Во минатиот век песните на Шопов на словенечки ги препејуваат петмина поети (Богомил Фатур, Иван Минати, Цирил Злобец, Севереин Шали и Јоже Шмит), поместени се во сите три антологии на македонската поезија („Makedonska poezija“ на Фран Петре, „Sodobna makedonska poezija“ на Александар Спасов и „Pesmi“ на Георги Сталев), а неговата стихозбирка „Слеј се со тишината“ претставува прва збирка на македонски поет препеана на словенечки. Георги Сталев во текстот „Уште еден обид за интерпретација на поезијата на Блаже Kонески, Aцо Шопов и Славко Јаневски” вака го опишува поетскиот развој на Шопов: „За првпат подепресивни акценти донесе во македонската поезија Ацо Шопов со стихозбирката „Стихови за маката и радоста“ која веднаш предизвика поостра полемика и поделеност на книжевната критика од почетокот на петтава деценија. Забележано е и потцртано дека во поетскиот развоен пат на Ацо Шопов постојат неколку (интересни) фази. Во почетокот и овој поет беше изразито ангажиран, пеејќи за борбата, за Револуцијата, за болката поради загубата на блискиот другар. Тој и Славко Јаневски ја објавија стихозбирката „Пруга на младоста“, а поетиве проговорија и за трагедијата на дел од македонскиот народ што остана и по Втората светска војна под туѓински гнет, но и за неговата борба, за неговото учество во грчката граѓанска војна во која доживеаја пораз токму револуционерните сили, наспроти очекувањата на напредниот свет.

Слика 10: Ацо Шопов

Потоа Ацо Шопов „се сврти исклучиво кон себе“. Тргнувајќи од себе, ја бараше убавината, тишината, ги бараше неспокојните ветришта, утехата, бреговите, пристаните, го бараше зборот за да ги искаже „молитвите на своето тело“, барајќи судири со непознатото. Се обиде дури и да „гледа“ (гата) во пепелта, да толкува „од онаа страна на животот“, но не беше никогаш ослободен од „тешката крв“ понесена од сликите на војната. Таа тешка, црна крв останува како на фреска, да потсетува, да рие во душата, да не дозволува заборав и отпуштање на сетилата. Во сево ова би го побарале значењето на зборот небиднина (со кој е наречена и една цела стихозбирка на Ацо Шопов). Некои критичари се обидоа преку тој збор да ја протолкуваат целата поезија на овој поет, барајќи го во неа дури и она што, изгледа, не постои!.. Поезијата на Ацо Шопов навистина дозволува повеќестрани па дури и противречни толкувања, особено откако поетот се определи за модерната метафора.“

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 17

STOLETNICA ROJSTVA ACA ŠOPOVA »Ni antologije makedonskega pesništva na svetu, kjer Šopov ne bi bil zastopan s svojimi pesmimi, prevedene pa so tudi nekatere njegove zbirke.« je v nekrologu pesniku leta 1982 v časopisu Razgledi po domovini zapisal Dragi Stefanija. Stefanija je kot profesor makedonskega jezika in književnosti na Filozofski fakulteti Univerze v Ljubljani svoje študente seznanjal z dovršenostjo in enigmatičnostjo pesniške pisave Aca Šopova, ki ga je v nekrologu poimenoval »večni pesnik«. »Večni pesnik« se je rodil v Štipu 20. decembra leta 1923. Njegovo poezijo je preko prevodov ažurno spremljala tudi slovenska javnost. Pesmi Aca Šopova je v prejšnjem stoletju v slovenščino prevajalo pet pesnikov (Bogomil Fatur, Ivan Minatti, Ciril Zlobec, Severin Šali in Jože Šmit), uvrščene so v vse tri antologije makedonske poezije (Makedonska poezija Frana Petreta, Sodobna makedonska poezija Aleksandra Spasova in Pesmi Georgija Staleva), njegova zbirka Zlij se s tišino pa je prva zbirka makedonskega pesnika, prevedena v slovenščino.

V spremni besedi k tretji antologiji makedonske poezije leta 1967 je njen avtor Georgi Stalev takole orisal pesniški razvoj Šopova: »Poezija Aca Šopova je prvič prinesla močnejše poudarke 1952. leta s pesniško zbirko Stihovi za makata i radosta (Verzi o trpljenju in veselju), ki je takoj izzvala ostro polemiko in razcepljeSlika 11: Aco Šopov

nost književne kritike. V pesniškem razvoju Aca Šopova je opaziti več zanimivih faz. Sprva je tudi ta pesnik

opeval naš boj, revolucijo in bolečino ob izgubi dragih tovarišev. (…) Potem se je tudi Aco Šopov obrnil izključno k sebi. »Izhajajoč iz sebe« je iskal lepoto, tišino, nemirne vetrove, uteho, bregove in pristane, iskal je besedo, da izpove »prošnje svojega telesa«, iskal je spopade z neznanim. Skušal je celo »prerokovati« iz pepela in razlagati »onostransko življenje«, toda nikoli se ni mogel osvoboditi »težke krvi«, ki jo je nosil s seboj s prizori iz vojne. Ta »težka, rdeča kri« ostaja sveža kot barva na freski, da opominja in da ne dovoljuje pozabljenja in sprostitve. V tem lahko iščemo pomen besede Nebidnina, s katero je naslovljena ena izmed pesniških zbirk Aca Šopova. Nekateri kritiki so skušali celo s to besedo razlagati vso poezijo tega avtorja.

Poezija Aca Šopova kot da dopušča razlage, ki si nasprotujejo, še posebno, odkar se je pesnik odločil za moderno metaforo, ki nam ponuja možnosti za večstransko razlago.« Odkrivanje številnih pomenskih plasti v zvočno izbrušeni pesniški govorici Aca Šopova je bilo za njegove prevajalce bržkone velik izziv. A tudi Šopov je bil tudi književni prevajalec, med njegovimi prvimi večjimi književnimi prevodi pa je bila prav poezija slovenskega pesnika Otona Župančiča, in sicer priljubljena mladinska zbirka Ciciban, njegov prevod pa so brale številne generacije Makedoncev kot obvezno osnovnošolsko čtivo.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

18

Откривање на бројни значенски слоеви во звучно истанчениот поетски израз на Шопов бездруго претставувало голем предизвик за неговите препјувачи. Но и Шопов бил мошне успешен книжевен преведувач, а еден од неговите први поголеми објавени книжевни препеви е токму поезијата на словенечкиот поет Отон Жупанчич, и тоа прочуената и познатата поетска збирка за деца „Цицибан“ којашто ја читале бројни генерации како лектира според наставниот план и програма за основните училишта. Во 1967 година словенечките писатели и академици Цирил Космач и Братко Крефт го предлагаат Ацо Шопв за редовен член на Македонската академија на науките и уметностите, а во препораката истакнуваат дека за Шопов Слика 12: Дело на Ацо Шопов

зборот не е само израз на некоја мисла или чувство, туку и манифестација на звукот, додека стихот е манифестација на ритамот и на мелодијата.

Во Северна Македонија, 2023 година е посветена на стогодишнината од раѓањето на еден од нејзините најголеми поети (вклучена и во Календарот на јубилеи кои УНЕСКО ги поддржува во текот на 2022– 2023 година). Поезијата на Ацо Шопов беше ажурно проследена и од словенечката културна јавност, затоа се решивме да го одбележиме неговиот јубилеј и кај нас со објавување на двојазичен избор од неговата поезија, а со ова да потсетиме на одличните препеви на поезијата на Ацо Шопов објавени во XX век, и да ги претставиме и најновите препеви, остварени по повод стогодишнината од раѓањето на големиот македонски поет. Имено, во јануари 2023 г. се одржа 3-та. Зимска школа на Меѓународниот семинар за македонски јазик, литература и култура при УКИМ во Скопје на која учествувавме и Соња Цекова Стојаноска, Маја Ковач и Намита Субиото, и во рамките на литературната секција, која под водство на Иван Антоновски ја обработуваше токму поезијата на Шопов, подготвивме нови препеви на неговите песни. Двојазичниот избор на поезијата на Ацо Шопов со наслов Златен круг на времето – Zlati krog časa што ќе содржи препеви од сите негови словенечки препејувачи и ќе биде опремен со ликовни дела на Боге Димовски ќе го објави Македонското културно друштво „Св. Кирил и Методиј“ – Крањ. Повеќе информации за Ацо Шопов можете да најдете на порталот „Лирскиот дом на Ацо Шопов“: Aco Šopov – Poesis (acosopov.com). Извор: Aco Šopov – Poesis (acosopov.com) Kosmač Ciril, Kreft Bratko 1967: „Recenzija za imenovanje Aca Šopova za člana Makedonske akademije znanosti in umetnosti“, Ljubljana, 20. julija 1967. https://www.acosopov.com/citalnica/literarni-portreti/sopov-kosmac-kreft?lang=sl Petre Fran (Ur.) 1948: Makedonska poezija, Ljubljana.

Spasov Aleksandar (Ur.)1963: Sodobna makedonska poezija, Državna založba Slovenije, Ljubljana.

Stalev Georgi (Ur.) 1976: Pesmi, Mladinska knjiga, Ljubljana. Сталев Георги 1977: „Уште еден обид за интерпретација на поезијата на Блаже Kонески, Aцо Шопов и Славко Јаневски”, Литературен збор, 1977, XXIV, 2, 23-35. Поезија со повеќесмислени значења – Георги Сталев | Aco Šopov – Poesis (acosopov.com) Stefanija Dragi 1982: „Večni počitek večnega pesnika“, Razgledi po domovini, 28. maja 1982, 303. Šopov Aco 1957: Zlij se s tišino, prev. Ivan Minatti, Državna založba Slovenije, Ljubljana.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 19

Pisatelja Ciril Kosmač in Bratko Kreft sta leta 1967 predlagala Aco Šopova za rednega člana umetniškega razreda novoustanovljene Makedonske akademije znanosti in umetnosti. V utemeljitvi sta med drugim zapisala: »Beseda zanj ni samo izraz neke misli ali čustva, nekega pojma, marveč tudi manifestacija zvoka, kakor je nato stih manifestacija ritma in melodije.« Leto 2023 je v Makedoniji posvečeno stoletnici rojstva enega njenih največjih pesnikov, čigar poezijo je preko prevodov ažurno spremljala tudi slovenska kulturna javnost, zato se nam je zdelo prav, da njegov jubilej slovesno obeležimo tudi pri nas z objavo dvojezičnega izbora njegove poezije in s tem spomnimo na odlične prevode slovenskih pesnikov, ter predstavimo še najnovejše prevode, ki so nastali v okviru pesnikovega jubileja. Januarja 2023 se je namreč v okviru pesnikovega jubileja pod pokroviteljstvom predsednika Republike Severne Makedonije in v sodelovanju z Unescom Slika 13: Prevod pesniške zbirke v arabskem jeziku 2023

odvila 3. zimska šola mednarodnega seminarja za make-

donski jezik, literaturo in kulturo pri Univerzi sv. Cirila in Metoda v Skopju. Udeležile smo se je tudi Sonja Cekova Stojanoska, Maja Kovač in Namita Subiotto in v okviru literarne sekcije, ki je pod vodstvom Ivana Antonovskega obravnavala izključno poezijo Aca Šopova, pripravile nove prevode njegovih pesmi.

Dvojezični izbor poezije Aca Šopova z naslovom Златен круг на времето – Zlati krog časa, ki bo vključeval prevode vseh naštetih prevajalcev, opremljen pa bo z likovnimi deli Bogeta Dimovskega ob petdesetletnici njegovega umetniškega ustvarjanja bo izdalo Makedonsko kulturno društvo Sv. Ciril in Metod – Kranj. Več o Acu Šopovu lahko preberete na spletnem portalu Lirski dom Aca Šopova: Aco Šopov – Poesis (acosopov.com).

Viri in literatura Aco Šopov – Poesis (acosopov.com) Kosmač Ciril, Kreft Bratko 1967: „Recenzija za imenovanje Aca Šopova za člana Makedonske akademije znanosti in umetnosti“, Ljubljana, 20. julija 1967. https://www.acosopov.com/citalnica/literarni-portreti/sopov-kosmac-kreft?lang=sl Petre Fran (Ur.) 1948: Makedonska poezija, Ljubljana.

Spasov Aleksandar (Ur.)1963: Sodobna makedonska poezija, Državna založba Slovenije, Ljubljana.

Stalev Georgi (Ur.) 1976: Pesmi, Mladinska knjiga, Ljubljana. Сталев Георги 1977: „Уште еден обид за интерпретација на поезијата на Блаже Kонески, Aцо Шопов и Славко Јаневски”, Литературен збор, 1977, XXIV, 2, 23-35. Поезија со повеќесмислени значења – Георги Сталев | Aco Šopov – Poesis (acosopov.com) Stefanija Dragi 1982: „Večni počitek večnega pesnika“, Razgledi po domovini, 28. maja 1982, 303. Šopov Aco 1957: Zlij se s tišino, prev. Ivan Minatti, Državna založba Slovenije, Ljubljana. https://www.slobodenpecat.mk/en/najdeno-vo-prevod-vkrsteno-intervju-so-avtorite-na-tri-novi-izbori-poezija-od-aco-shopov/

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

20

Европски град на културата во 2025 година Единствен пример за прекуграничeн соживот во Европа Во 2025 година, за Европската престолнина на културата (EГK) ќе бидат домаќини во Словенија и Германија, а словенечкиoт град на културата ќе биде заедно претставен од двeтe Горици, словенечката Нова Горица и италијанската Горица. Нова Горица неразделно е вклучена во урбаното сограѓанство со Горица од другата страна на границата, во Италија. Двaтa града ги поврзуваат бројни заеднички приказни и заедно се обидуваат да ги надминат истoриcките пречки. Градовите, кои ги поделилa војнata, а ги обединилe соработката и тесното пријателство, ќе настапат како Европска престолнина на културата 2025 под мотото GO! BORDERLESS. Овој престижен наслов сакаат градовите да го остварат преку приказната во којашто се преплетуваат Слика 14: Плоштад ЕПК 2025

спомените од минатото и визиите за иднината, креирајќи ефикасна

културна стратегија која сака да го подобри квалитетот на животот на жителите во целокупната погранична област. Иако како носител на проектoт се градовите Нова Горица и Горица, вклученото подрачје на EПK ги вклучува и Випавската Долина, долината на Соча, Горишките Брда, Трновската и Бањшката висорамнина, како и дел од Крас, а на другата страна на границата, освен Горица, зафаќа и територијата на Горишкиот крај. Кои се карактеристиките на EПK ГO 2025? Во поглед на соживотот и соработката помеѓу двете земји, особено во областа на пограничниот појас, се очекува интересна и кон иднината насочена програма, којашто ги надградува посебностите и богатството на единственото трансгранично подрачје. Епи центарот на сите збиднувања ќе биде Плоштадот на Европа, заедничкиот плоштад на двeтe Горици, кој од 2004 година успешно ја претставува слободата на двете култури покрај границата. Планираните активности се насочени кон оживување на урбаниот простор, истражување на заедничкото наследство на трансграничниот регион и

стекнување

на знаење

за

создавање на културна продукција што не познава граници и е поврзана со основните вредности на европската култура. Во 2025 година ќе се оддржат повеќе од 600 културни настани и ќе бидат реализирани повеќе од 60 проекти.

Извор: Завод за туризам Нова Горица и Випавска Долина

Слика 15: Плоштад ЕПК 2025

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 21

Evropska prestolnica kulture 2025 Nova Gorica & Gorica Edinstven primer čezmejnega sobivanja v Evropi Leta 2025 bosta Evropsko prestolnico kulture (EPK) gostili Slovenija in Nemčija, slovensko prestolnico kulture pa bosta skupaj zastopali dve Gorici, slovenska Nova Gorica in italijanska Gorica.

Nova Gorica je neločljivo povezana v urbano somestje z Gorico na drugi strani meje, v Italiji. Obe mesti povezujejo številne skupne zgodbe, skupaj si tudi prizadevata presegati ovire. Mesti, ki so ju razdelile Slika 16: EPK 2025

vojne, združila pa sodelovanje in tesno prijateljstvo,

bosta kot Evropska prestolnica kulture 2025 nastopali pod geslom GO! BORDERLESS. Prestižni naziv želita mesti udejanjiti skozi zgodbo, v kateri se spomini na preteklost in vizije za prihodnost prepletajo in ustvarjajo učinkovito kulturno strategijo, ki želi dolgoročno izboljšati kakovost življenja prebivalcev celotnega obmejnega območja. Čeprav sta nosilki naziva mesti Nova Gorica in Gorica, vključeno območje EPK-ja zajema tudi Vipavsko dolino, dolino Soče, Goriška Brda, Trnovsko in Banjško planoto ter del Krasa, na drugi strani meje pa poleg Gorice zaobjema še ozemlje Goriške pokrajine.

Kaj je rdeča nit EPK GO 2025? Sobivanje in sodelovanje med obema državama, še zlasti v območju obmejnega pasu, se obeta zanimiv, v prihodnost usmerjen in trajnostno naravnan program, ki nadgrajuje posebnosti in bogastvo edinstvenega čezmejnega območja. Epicenter dogajanja bo Trg Evrope, skupni trg dveh Goric, ki že od leta 2004 uspešno predstavlja sožitje dveh kultur na meji. Načrtovane aktivnosti si prizadevajo za revitalizacijo urbanega prostora, spoznavanje skupne dediščine čezmejnega prostora in pridobivanje znanja za ustvarjanje kulturne produkcije, ki ne pozna meja in je povezana z osnovnimi vrednotami evropske kulture. V letu 2025 se bo zvrstilo več kot 600 kulturnih dogodkov in bo izvedenih več kot 60 projektov.

Vir: Zavod za turizem Nova Gorica in Vipavska dolina Info: www.vipavskadolina.si

Slika 17: EPK 2025

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

22

Интервју со Зорица Костадиновски Со српско-црногорски корени, порасната во Македонија, а од својата 20-годишна возраст со својот животен партнер си создава живот на словенечко-италијанската граница. Една од ретките жени кои професионалниот и работниот период го живее во градежната бранша. Позитивна, комуникативна, друштвена и секогаш подготвена да им помага на луѓето. Активна во македонското друштво уште од самиот почеток. Секогаш растргната на релација „Од Вардар до Триглав“, денес пензионерка која спокојно ја скратува далечината меѓу двата краја на некогашната Југославија. Разговаравме со неа по нејзиното враќање од неколкумесечниот одмор на охридскиот брег.

1. Ако прочепкате низ минатото пред да дојдете во Словенија, кои спомени ви се врежани, кон кои се навраќате? ЗК: Моите предци потекнуваат од околината на Подгорица и Колашин во Црна Гора (родена сум Милачиќ, по таткова страна). Склопот на околности во времето на Османското царство ги принуди предците да се преселат во Србија, поточно во градовите Куршумлија, Дегрмен, Подујево и Мердаре. По Првата светска војна некои од соседите, кои инаку, беа дел од војната, беа испратени поради пробивањето на Солунскиот фронт на мисија во Охрид. Едниот од соседите кој се врати на одмор во Србија, им предложи на останатите членови од семејството сите да се преселат во Охрид, и дека како селани можат да добијат земја во мочурливиот дел од градот. Така, тринаесет семејства се преселија во Охрид. Во периодот на средување на мочуриштето, копале канали за да добијат дел од обработената земја, долги години беа кираџии во стариот дел од градот под Самуиловата тврдина, која се вика Месокастро. Подоцна на истото земјиште изградија куќарки, каде што пораснав и јас, сѐ до 1970-тата година кога се преселив во Словенија, во Нова Горица.

Слика 18: ЗК-личен архив

Секој млад човек има убави и помалку убави спомени од детството, а моите години од младоста беа навистина убави. Посебно морам да го потенцирам летниот период, кој ми врежа најубави спомени на кои и ден-денес се навраќаме со моите роднини. Имав работни обврски на полето, исто како брат ми и сестра ми. Поради високите температури во летниот период работевме од 3.00 часот наутро до 10.00 часот претпладне. Така, до 16.00 часот попладне имавме време за плажа во средиштето на Охрид. По 20.00 часот, пак, одевме на прошетка низ градот, на корзо, на концерт, во кино или, пак, одевме да слушаме музика во хотелите каде што се танцуваше и пееше. Летниот распуст со душа го чекавме, бидејќи во Охрид доаѓаа веќе иселените деца од нашите роднини.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 23

Intervju: Zorica Kostadinovski S srbsko-črnogorskimi koreninami rojena, odraščala v Makedoniji ter od svojega 20. leta sta si s svojim življenjskim sopotnikom ustvarila življenje ob slovensko-italijanski meji. Ena redkih žensk, ki je poklicno-delovno obdobje "preživela" v gradbeniški panogi.

Pozitivna, komunikativna, družabna in vedno pripravljena pomagati ljudem. Aktivna v makedonskem društvu od samega začetka.

Vedno razpeta na relaciji "Od Vardara pa do Triglava" danes kot upokojenka bolj sproščeno krajša razdaljo med koncema nekdanje skupne države. Pogovorili smo se po njeni vrnitvi z nekaj mesečnega oddiha ob Ohridski obali.

1. Če pobrskate po preteklih časih preden ste prišli v Slovenijo, katere spomine bi izpostavili?

ZK: Moji predniki izhajajo iz okolice Podgorice in Kolašina v Črni Gori (rojena sem Milačić, po očetovi družini).

Okoliščine so jih prisilili, da so se v času Otomanskega cesarstva preselili v Srbijo, natančneje v mesta Kuršumlija, Degrmen, Podujevo, Merdare. Po 1. svetovni vojni so bili nekateri sosedje sicer udeleženci le-te in zaradi preboja na Solunsko fronto (Železni polk) po službeni dolžnosti poslani na Ohrid. Eden od sorodnikov, ko se je vrnil na dopust v Srbijo, je ostalim članom družine predlagal, naj se tudi oni preselijo na Ohrid, kjer kot kmetje lahko dobijo zemljo v močvirnatem delu mesta. Tako se je 13 družin odločilo za selitev na Ohrid. V obdobju urejanja močvirja so kopali kanale za pridobitev obdelovalne zemlje, bili so več let podnajemniki v starem delu mesta pod Samuilovo trdnjavo, ki se imenuje Mesokastro. Kasneje so na tem zemljišču zgradili hišice, tukaj sem tudi jaz odraščala, vse do leta 1970, ko sem se preselila v Slovenijo, v Novo Gorico.

Vsak mlad človek ima lepe in manj lepe spomine iz otroštva, moja mladostniška leta za tiste čase so bila lepa. Še posebej moram poudariti, da mi je poletni čas pustil najlepše spomine, in še vedno s sorodniki obujamo le-te. Imela sem zadolžitve na kmetiji, enako kot moja brat in sestra.

V poletnem času smo zaradi visokih temperatur delali od 3. uri zjutraj do 10. uri dopoldan. Tako smo do 16. ure imeli čas za plažo v središču Ohrida. Po 20. uri pa smo spet šli na sprehod po mestu (korzo - promenada), koncert, v kino ali pa poslušat glasbo v hotelih, kjer se je plesalo in prepevalo. Poletne počitnice smo z veseljem čakali, saj so takrat na Ohrid prihajali otroci sorodnikov, ki so se izselili iz Ohrida.

Slika 18: Kulturna prireditev MKD Ohridski biseri

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

24

2. А како изгледаше адаптацијата на новата околина (учењето на јазикот, навикнување на работата, запознавањето на новите луѓе, колеги, соседи) пред педесет години, далеку од родителите и другите роднини? ЗК: Ќе започнам со зборовите кои ѝ ги пишував првите години на мајка ми, кога ме прашуваше како сум. Ѝ пишував дека претпладне би живеела во Нова Горица, а попладнињата би ги поминувала во Охрид. И писмото го продолжував со старата градска песна: „Охрид, Охрид убав, мил, ти за мене рај си бил, езерото убаво рана в срце ми остави“... мислам дека со ова кажав сѐ. Почетоците во Словенија за мене беа тешки, особено првите пет години. За среќа постоеше можност да добиеш работа без проблем, но, сепак, постоеја луѓе кои поради некого или нешто беа исфрустрирани и ти им беше личност кон која ја покажуваа својата моќ. Во секој случај морам да признаам дека Словенците во тоа време без разлика на сѐ, беа подготвени да помагаат повеќе, иако не те познаваа. Во рок од пет години со сопругот се селевме шестпати. Со обновувањето на дневните простории и скалите, ги компензиравме трошоците за кирија. Станови на пазарот немаше, а исто така и луѓето не беа подготвени да ги даваат становите под кирија. Имаше и такви случаи кога со газдата веќе бевме договорени да го погледнеме станот, но кога ќе кажевме од каде доаѓаме, се премислуваше. Освен недовербата кон странците, им беше страв и од можноста за проширување на семејството. Кога станува збор за работата, не можам да правам споредба, бидејќи во Македонија немав ниту еден ден работен стаж. Во Словенија добро беа средени условите и околината за работа. Како почетник имав практиканска работа, а со тоа и ментор. Бев изненадена кога почнав да барам работа, и обично сама одев од фирма до фирма и прашував за работа. Во Охрид не беше таква праксата – за да добиеш работа, требаше да одиш кај директорот, сметководителот или требаше некого да познаваш. Во тој период во Македонија владееше голема невработеност, која подоцна се намали. Сето тоа беше потпомогнато од страна на другите држави, со отворањето на границите, кога на заводот за вработување, доаѓаа работодавачи од Холандија и Германија и нудеа работа. Во тогашната држава секој ден можеше да ги погледнеш вестите од другите републики. ТВ Љубљана имаше вести секоја среда. Гледајќи ги се велев себеси јас разбирам словенечки. Но кога дојдов во Шемпетер и се соочив со јазикот и со луѓето, доживеав шок. Ништо не разбирав. Кога дојдов во Нова Горица, веднаш се зачленив во библиотеката, која тогаш се наоѓаше на Бевков плоштад. Почнав да барам книги кои веќе сум ги прочитала на македонски. На почетокот немав друштво, затоа читав книги и списанија, иако јазикот не го разбирав доволно добро. Се распрашував за курсеви по словенечки јазик, но во тоа време воопшто не постоеја – едноставно, бев препуштена самата на себеси и зависна од помошта на околината.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 25

2. Kako pa je izgledalo prilagajanje na novo okolje (učenje jezika, privajanje na službo, spoznavanje novih ljudi, sodelavcev, sosedov) pred 50 leti, daleč od staršev in drugih sorojencev/ sorodnikov?

ZK: Začela bom z besedami, ki sem jih prva leta bivanja v pismu napisala moji mami, ko me je vprašala, kako sem. Napisala sem ji, da bi najraje dopoldne živela v Novi Gorici, popoldne pa na Ohridu. In nadaljevala bi z ohridsko staro meščansko pesmijo »Ohrid, Ohrid ubav, mil, ti za mene raj si bil, ezeroto ubavo rana v srce mi ostavi« ... mislim, da sem s tem povedala vse.

Začetki v Sloveniji so bili zame težki, sploh prvih 5 let. Srečna okoliščina je bila le ta, da si imel možnost dobiti delo brez težav, sicer pa vedno naletiš na ljudi, ki so zaradi nekoga ali nekaj frustrirani in ti jim prideš prav, da pokažejo svojo moč. Vsekakor moram povedati, da ne glede na vse, so bili prebivalci takrat bolj pripravljeni pomagati, čeprav te niso dobro poznali.

V petih letih sva se s soprogom 6-krat selila, povečini sva obnovila bivalne prostore, stopnice in tako kompenzirala najemnino. Stanovanj ni bilo na tržišču, tudi ljudje niso radi oddajali stanovanj v najem. Imela sva tudi primere, ko sva se z lastnikom stanovanja že dogovorila glede najema stanovanja, a ko sva povedala, od kod prihajava, si je premislil. Razen nezaupanja do tujcev so se lastniki stanovanj bali tudi možnosti otrok pri podnajemnikih.

Kar se tiče službe, ne morem narediti primerjave, saj nisem imela niti enega dneva delovne dobe v Makedoniji. V Sloveniji je bilo dobro urejeno delovno okolje in pogoji. Kot začetnik si imel pripravništvo in s tem tudi mentorja. Bila sem prijetno presenečena, ko sem pričela iskati službo, večinoma sem sama hodila po podjetjih in povpraševala po delu. Na Ohridu takšne navade oz. prakse ni bilo, običajno si šel k direktorju, računovodji in še koga si moral poznati, da si dobil delo. V tistem času je v Makedoniji bila visoka brezposelnost, kasneje se je zmanjšala. K temu je botrovalo odprtje meja za delo v tujini, ker so na zavod za zaposlovanje prihajali delodajalci iz Nizozemske in Nemčije in nudili delo.

V takratni državi si si lahko ogledal poročila, ki so jih vsak dan predvajali iz druge republike. TV Ljubljana je imela poročila ob sredah. Pri gledanju le-teh sem si rekla, saj jaz razumem slovensko. Ko pa sem prišla v Šempeter in se soočila z jezikom in ljudmi, je sledil šok, nič nisem razumela. Takoj po prihodu v Novo Gorico sem se vpisala v knjižnico, ki je bila takrat na Bevkovem trgu. Začela sem iskati knjige, katere sem že prebrala v makedonščini. Na začetku nisem imela družbe, zato sem brala knjige in časopise, čeprav jezika nisem dobro razumela. Spraševala sem po tečaja slovenščine, toda v tistih časih jih sploh ni bilo, prepuščen si bil sam sebi in odvisen od pomoči okolice.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

26

3. Чувствувавте носталгија? Колку во тоа време се разликуваа животот и навиките на двата краја од некогашната заедничка држава? ЗК: Се рззбира дека чувствуваш носталгија. Тоа не може да се избрише, иако сте завршиле само основно и средно училиште. Тоа не се заборава. Кога работиш и се бориш за опстанок, носталгијата е во твоите мисли некако потисната, но подоцна е тоа поинаку. Можеби постојат луѓе кои не чувствуваат носталгија. Сѐ зависи од самото семејство, околината каде што сте живееле, живеете и се разбира, со кого живеете. Разликите отсекогаш постоеле, но не биле толку големи и непремостливи, барем кога се работи за луѓето. Ако зборувам за уреденоста на тогашната држава, Словенија беше држава во држава. Тогаш видов дека во Нова Горица младината оди на танц во домовите за култура, каде што воглавно танцуваа и слушаа модерна музика, англиска, италијанска. Во Охрид луѓето го поминуваа времето во хотелите и гостилниците, каде што најпрво слушаа различна светска модерна музика, но понатаму забавите продолжуваа со народна македонска, српска, босанска, грчка музика, за да се завршат на крај со староградска охридска музика во раните утрински часови. Охрид е туристичко место и во летниот период беше свет во мало. Во тоа време случувањата и вревата на градот не можеа да се споредат со тие во Нова Горица, затоа тој начин на живот, како и семејството многу ми недостасуваа. Во Охрид по 21.00 часот започнуваше корзото кое траеше долго во ноќта, сѐ до утринските часови, а во центарот на Нова Горица не можеше да сретнеш жив човек.

4. Пред повеќе од дваесет и пет години соработувавте при формирањето на културните друштва на Македонците, а пред тоа и на Србите на Горишко. Што е причината за тоа? ЗК: Се сеќавам на една случка кога еден господин добронамерно ни рече, зошто сте дошле во Словенија. Одете во Германија, сѐ уште немате деца. Така и така сте надвор од дома, таму ќе имате подобра плата и полесно ќе си помагате, а постои и поголема можност да се вратите дома. На тоа му одговоривме дека нема да одиме во Германија, дека ќе бидеме тука, во Југославија. По неполни дваесет години дојде до распаѓање на државата, повторно борба за опстанок, финансиска несигурност, работа, граници. И, како што обично се случува во такви ситуации, луѓето се затвораат, нема забави, нема дружење. Случајно се сретнавме со познаници, со кои долго не сме се виделе. Нѐ поканија на средба во Српското друштво, во салата ХИТ во Шемпетер. Нѐ поканија за да се зачлениме во друштвото, и тоа го сторивме. Многу убаво нѐ пречекаа и затоа сме им многу благодарни, иако беа тоа чудни времиња – економски, па и политички. Подоцна го презедов водењето на нивниот фолклор и успеавме првпат да ѝ се претставиме на горишката публика, во Опатје село, поканети од страна на СД. До пресврт дојде кога ни успеа (а имаше потешкотии) да се организираат фолклорни вежби во Точка, во којашто и ден-денес и српската и македонската фолклорна група имаат вежби. Благодарност до тогашното водство на Градската општина Нова Горица, на градоначалникот г. Мирко Брулц и на директорката на градската управа, г-ѓа Елвира Шушмељ, кои успеаја да ги отстранат бариерите и да имаат слух за проблемите во друштвото.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 27

3) Ste čutili domotožje? Koliko so se v tistih časih razlikovali življenje in navade na obeh koncih nekdanje skupne države?

ZK: Seveda čutiš domotožje, to se ne izbriše, če nisi le rojen, ampak si zaključil osnovnošolsko in srednješolsko, tega ne moreš pozabiti. Ko delaš in se boriš za obstoj, domotožje je v tvojih mislih nekako potisnjeno, kasneje je drugače. Mogoče so tudi ljudje, ki ne čutijo domotožja, odvisno od same družine in okolja, kjer so živeli, živijo in ne nazadnje s kom živijo. Razlike so obstajale, vendar ne tako velike in nepremostljive, vsaj kar se tiče ljudi. Če govorim o urejenosti takratne države, je Slovenija bila država v državi. Takrat sem videla, da v Novi Gorici mladina hodi na plese v kulturne domove, kjer so v glavnem plesali in poslušali moderno glasbo, angleško, italijansko. Na Ohridu so se ljudje zabavali po hotelih in gostilnah, najprej so poslušali različno moderno svetovno glasbo sveta, toda zabave so se nato nadaljevale z narodno glasbo, makedonsko, srbsko, bosansko, grško in končalo s staro meščansko ohridsko glasbo v zgodnjih jutranjih urah. Ohrid je turistično mesto in v poletnem času je bil svet v malem. V tistem času se dogodki in vrvež mesta Ohrida in Nove Gorice ne moreta primerjati, ta način življenja sem pogrešala, kot tudi družino. Na Ohridu se je ob 21. uri začela promenada in je trajala dolgo v noč, vse do jutranjih ur, v središču Nove Gorice pa nisi srečal človeka v večernem času.

4. Pred več kot 25-timi leti ste sodelovali pri ustanovitvi kulturnih društev Makedoncev in še pred njimi Srbov na Goriškem. Kaj vas je k temu gnalo?

ZK: Spomnim se dogodka, ko nama je en gospod dobronamerno rekel, zakaj sta prišla v Slovenijo, pojdita v Nemčijo, vsaj nimata še otrok. Tako in tako sta od doma, tudi boljšo plačo bosta imela in si lažje pomagala, pa tudi večja možnost bo, da se vrneta domov. Na to sva odgovorila, ne bova šla v Nemčijo, tukaj sva v Jugoslaviji. Po slabih dvajsetih letih je prišlo do razpada države, spet borba za obstanek, finančna negotovost, delo, meje. Pri takšnih situacijah, se ljudje običajno zaprejo, ni zabave, ni druženja. Slučajno sva se srečala z znanci, s katerimi se že dolgo nismo videli, povabili so nas na srečanje Srbskega društva v dvorani HIT v Šempetru. Povabili so nas, da se včlanimo v društvo, kar sva tudi storila. Zelo lepo so nas sprejeli in zaradi tega smo jim hvaležni, čeprav so bili takrat čudni časi - gospodarski in tudi politični. Kasneje sem prevzela vodenje njihove folklore in uspelo nam je, da se prvič predstavimo goriškemu občinstvu v Opatjem selu na povabilo stranke SD. Do preobrata je prišlo, ko nam je uspelo (bile so težave) organizirati vaje folklore v Točki, v kateri še danes vadijo tako srbska kot makedonska folklora. Zahvala gre takratnemu vodstvu Mestne občine Nova Gorica, županu g. Mirku Brulcu in direktorici mestne uprave ge. Elviri Šušmelj, ki sta uspela odstraniti ovire in imeti veliko posluha za probleme društev. Enako nam je v tistem času pomagal g. Andrej Miška s pridobitvijo stanovanja za župnika (popa) srbske pravoslavne cerkve, ki je živel v zelo težkih pogojih. Tudi v tem primeru je bilo potrebno vložiti veliko napora. V istem obdobju smo prvič organizirali festival Razigrana srca, ki se še vedno tradicionalno organizira. Ponovno naj omenim podporo takratnega župana MONG-a ga. Brulca in njegove ekipe, kakor tudi vseh vključenih v projektu, od Osnovne šole Milojke Štrukelj, do podjetij in posameznikov, ki so pomagali pri realizaciji le-tega.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

28

Исто во тоа време ни помагаше и г. Андреј Мишка со добивање на стан за попот на српската православна црква, кој живееше во многу тешки услови. И тогаш требаше да се вложи многу напор. Во истиот период првпат го организиравме фестивалот „Разиграни срца“ кој сѐ уште трае. Посебноја истакнувам поддршката од тогашниот градоначалник на МОНГ, г. Брулц и неговата екипа, како и од сите вклучени во проектот, од Основното училиште Милојка Штрукељ, до фирмите и индивидуалците кои помагаа при реализацијата на истиот. Пред 1990-тата во Нова Горица живееја малку Македонци, и се познававме меѓусебно. Ситуацијата во која се најдоа, условуваше да се размислува за создавање на друштво. Новите државни граници си го направија своето. Не беше можно да отидеш во посета кога ќе посакаш. Отежната беше постапката за добивање визи, како од финансиски, така и од временски аспект. Желбата по дружење, отуѓеноста, како и изгубениот контакт со домашниот крај, телефонските разговори кои беа речиси невозможни и скапи, сѐ тоа водеше кон организирање на друштвата. СКД „Слога“ веќе имаше контакти со македонските друштва низ Словенија, соработуваа веќе од самиот почеток. А во Нова Горица немаше македонско друштво. Еден ден случајно во продавница го сретнав г. Тасе Лазовски и му реков: „А, да организираме друштво на Македонците, кои живеат во Нова Горица?“ Ми одговори дека веќе било разоварано од страна на неколку Македонци и дека добивал многу повици по однос на тоа прашање. Значи, идејата тлееше меѓу многумина Македонци кои веќе живееја во Нова Горица и имаа семејства. Па така еден септемвриски ден во 1999-тата година во Плаве, во куќата на Трајан и Бојка Ѓорѓиеви се водеше разговор за македонското културно друштво „Охридски бисери“.

5. Миграциите се сѐ повеќе изразени и генерациски променети. Како денеска гледате на работата на друштвата и какви промени гледате споредувајќи ја почетната работа на истите? Што би им советувале на новите преселеници, пред сѐ на младите? ЗК: Миграциите постоеле и ќе постојат, луѓето за нив се одлучуваат од различни причини. Не дојдов во Словенија заради подобра финансиска состојба. Сплетот на околности ме доведе во Словенија. Можам да кажам што мислам за миграциите во внатрешноста на заедничката држава, можеби постои одредена врска. Еден дел од државата се развиваше индустриски, друг дел беше земјоделски и последично немаше доволно индустриски работни места. Луѓето се селат таму каде што е развиена индустријата, бидејќи не можат сите да опстанат од земјоделство. Во Македонија луѓето од западниот дел одеа повеќе во странство, отколку од источниот дел, барем кога станува збор за Словенија. Во 1990-тата година извозот на полјоделските производи од Македонија беше отежнат и ограничен, а во меѓувреме се појавија нови произведувачи-конкуренти, со кои трговците полесно соработуваа. Македонските производи станаа фито непризнати затоа што дотогашното производство било усмерено само за внатрешниот пазар на тогашната држава.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 29

Pred letom 1990 je v Novi Gorici živelo malo Makedoncev, poznali smo se med seboj. Situacija, v kateri so se vsi znašli, je pogojevala, da se je začelo razmišljati o ustanovitvi društva. Nove državne meje so naredile svoje. Ni bilo mogoče odpraviti se domov na obisk, ko si hotel. Oteženo je bilo pridobivanje vizumov, stroškovno in časovno. Želja po druženju, odtujenost, kakor tudi izgubljen stik z domačim krajem, telefonski pogovori skoraj nemogoči in dragi, vse to je botrovalo k organiziranju društev. SKD Sloga je imela že stike z makedonskimi društvi po Sloveniji, sodelovali so že od samega začetka. V Novi Gorici pa makedonskega društva ni bilo. Slučajno sem nekega dne v trgovini srečala g. Tasa Lazovskega in mu rekla: » Kaj če bi organizirali društvo Makedoncev, ki živijo v Novi Gorici?« Odgovoril je, da je že bilo govora med nekaterimi Makedonci, in da so ga številni že klicali. Torej ideja je tlela med Makedonci, ki so že živeli v Novi Gorici in tukaj imeli družine. Tako je nekega septembrskega dne l. 1999 v Plavah v hiši Trajana in Bojke Gorgijeve potekala ustanovna skupščina MKD Ohridski biseri.

5) Migracije so vse bolj izrazite in generacijsko spremenjene. Kako vidite današnje delovanje društev in kakšne spremembe vidite glede na začetna leta delovanja društev? Kaj bi sporočili novim priseljencem, predvsem mladim družinam?

ZK: Migracije so bile in bodo, ljudje se odločajo zanje iz različnih vzgibov. Sama nisem prišla v Slovenijo zaradi finančne stiske. Splet okoliščin je botroval, da sem prišla v Slovenijo. Lahko povem, kaj mislim o migracijah znotraj bivše države, mogoče obstaja določena povezava.

En del države se je razvijal industrijsko, drugi del je »kmetoval«, in temu primerno ni imel industrijskih delovnih mest. Kjer je industrija razvita, se ljudje doseljujejo, saj ne morejo vsi delati in živeti od kmetijstva. V Makedoniji so prebivalci zahodnega dela pogosteje odhajali v tujino, veliko več kot iz vzhodnega dela, vsaj kar se tiče doseljevanja v Slovenijo. Od leta 1990 je bil izvoz kmetijskih izdelkov iz Makedonije omejen in otežen, med tem so se pojavili novi konkurenčni proizvajalci, s katerimi je bilo trgovcem lažje poslovati. Makedonski izdelki so postali fito oporečni, ker je proizvodnja bila usmerjena zna notranji trg dotedanje države. Razumljivo, da je bilo težko hitro prilagoditi se novim »izvoznim« pogojem. Veliko »kmetijskih« družin je ostalo brez zaslužka (namakalni sistemi potrebujejo obnovo, saj so bili narejeni v 80-ih letih 20. stoletja iz solidarnostnega denarja republik za nerazvita področja). Posledično se je začelo izseljevanje tudi iz vzhodnega dela Makedonije, še posebej v času, ko so sprejeli Bolgarijo v EU, če razumete, kaj želim povedati.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

30

Разбирливо дека беше тешко трговците да се прилагодат на новите „извозни“ услови. Многу селани останаа без заработка (системите за наводнување требаше да се обноват, бидејќи беа произведени во 80-тите години од минатиот век од солидарниот буџет на републиките за неразвиените подрачја). Последично почнаа да се иселуваат и од источниот дел од Македонија, а особено кога Бугарија влезе во Европска Унија, ако ме разбирате што сакам да ви кажам. Луѓето бараат подобри услови за живот, но некогаш финансиската состојба не е услов за селење. Со оглед на тоа што цел живот работам во градежништво, имав контакти пред сѐ со градежници. Речиси сите го напуштиле својот имот и заминале. Причините беа нерегулиран износ за здравствено и пензиско осигурување, нередовни плати, плаќање ‘на црно’. Сепак, мора да кажам дека работните услови по 90тите се влошија и во Словенија. Во однос на работата, друштвата се во подобра ситуација отколку на почетокот, во 1994-та, односно 1999-та. Во тој период институциите се двоумеја во однос на регистрирањето на некои друштва, со помислата што би имале од тоа, иако Законот за друштва дозволуваше здружување. Условите за работа на друштвата денеска се поинакви. Но без разлика на сѐ, финансирањето на друштвата ќе биде секогаш проблем. Ако друштвото е финансирано за одредени проекти, тоа е само еден извор на средства, а за нешто повеќе мора само да си обезбеди средства, што е тешко. Навистина е потребно големо жртвување и ‘крадење’ од своето слободно време, пари, но сепак, ако преовладува желбата, друштвото ќе опстане и ќе работи понатаму. На почетокот работата на друштвата беше заснована врз многу чувства и поинаква организација, но сега улогата на истите е и зачувување на традицијата и културата, како и промоција на индивидуата која може да придонесува кон тоа. Тешко е да се даде каков било совет, бидејќи секој има свој поглед на животот. Но, сепак, кога еднаш си заминуваш од дома, треба да знаеш дали преселбата е привремена или засекогаш. И тоа е тешко. Тие кои за тоа размислуваат, нека одлучат пред да добијат нивните деца пријатели до крајот на основното образование. Но, и тогаш може да биде предоцна, зависно од детето. Кога доаѓаш во друга држава, во нашиот случај во Словенија, задолжително треба да ги искористиш сите можности за учење на словенечкиот. Заинтересирајте се за курсевите, читајте на словенечки, и иако не разбирате сѐ, не срамете се, подоцна ќе ви биде потешко да прашувате. И како заклучок, ако одлучите да останете, секогаш ќе бидете разделени и себеси, како и на другите ќе им признаете дека засекогаш ќе остане „Т'га за југ“.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 31

Ljudje iščejo boljše življenjske pogoje, mislim pa, da vedno ne pretehta plača, plačilo. Glede na to, da sem celo delovno dobo delala v gradbeništvu, sem imela stike predvsem z gradbeniki. Vsi so v glavnem zapustili svojo lastnino in odšli. Vzroki so bili neregularna plačila prispevkov za zdravstveno in pokojninsko zavarovanje, neredno plačevanje in plačevanje »na črno«. Moram pa povedati, da so se delovni pogoji zanje po letu 1990 poslabšali tudi v Sloveniji.

Glede delovanja društev menim, da so sedaj v boljši situaciji, kot je bilo v začetku l. 1994 oz. 1999. V tistem obdobju je obstajal dvom s strani inštitucij že pri registriranju nekaterih društev, češ kaj bi radi imeli, kljub temu, da je Zakon o društvih dovoljeval združevanja. Pogoji za delovanje društev Slika 19: Prihod v SLO Foto Lado

so danes drugačni. Ne glede na vse, pa bodo finance in financiranje druš-

tev vedno problem. Če se društvo financira za določene projekte, je to le eden vir sredstev, za kaj več, pa si mora društvo samo priskrbeti sredstva, kar pa je težko. Potrebno je ogromno posameznikovega odrekanja, tudi svojega prostega časa, denarja, vendar če prevlada želja, se bo društvo obdržalo in bo delovalo še naprej. V začetku delovanja društev je bilo veliko čustev in drugačnega organiziranja, sedaj pa je namen društev tudi ohranjanje tradicije in kulture, kot tudi promocija posameznika, ki lahko prispeva k temu.

Težko je dati kakršen koli nasvet, saj ima vsak svoj pogled na življenje. Pa vendar, ko enkrat greš od doma, je dobro vedeti, ali je preselitev začasna ali za vedno. To je tudi težko. Tisti, ki o tem razmišljajo, naj to naredijo, preden si otroci pridobijo krog prijateljev do konca osnovne šole. Pa še takrat bo lahko že prepozno, odvisno je od otroka. Ko prideš v drugo državo, v našem primeru v Slovenijo, mora posameznik obvezno izkoristiti vse možnosti za učenje slovenščine. Pozanimajte se o tečajih, berite v slovenščini, tudi če ne razumete vsega, sprašujte sodelavce, naj vam ne bo nerodno, kasneje je težje spraševati. In za zaključek, tudi ko se odločite ostati, boste še vedno razdeljeni in sebi ali drugim priznali, da za vedno ostane »T*ga za jug«.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

32

Ликовна колонија 2023 Сабота во септември. Прекрасен сончев ден. Синото небо над хоризонтот кадешто недалеку од овде започнува Крашката покраина, го красат меки облаци, нанижани еден до друг. Доцното летно ветре пријатно не гали и создава пријатни услови за творење. Сенките во градината на розите што во франкопанскиот манастир Костањевица во Нова Горица кралуваат обично во мај, се централното прибежиште на годинешнава ликовна колонија, веќе петта по ред, а што претставува гордост и голема радост на организаторот – ликовната секција при МКД Охридски бисери.

Слика 20: Ликовна колонија 2023

Годинeшниве ликовни уметници, за темата „Небеска Горица“ ја искористивме прекрасната смирувачка околина што опушта со прекрасниот поглед на словенечката и италијанскта територија што се пружа сè до морето, а своите мисли и емоции ги

пренесовме на платното. Овојпат продолжениот септемврски викенд со нас твореа академските и признаените аматерски сликарки и сликари: Франц Голоб, Алекс Жгавц, Ирена Паскали (гостинка од Германија), Олгица Зафировиќ (гостинка од Србија), Таша Турк, Тања Мервич, Зринка Оцелиќ, Боре Митовски, Анамарија Маркич Голоб, Кјара Лебан, Гаја Жгавц и Памела Горгиева. Ден подоцна кон спомнатите учесници им се придружија и членовите на младинската и детската фолклорна секција: Кристијан, Кристина, Максим и Кристијан. Своите впечатоци од годинешната колонија во продолжение ги споделуваат две учеснички:

Таша Турк: Меѓународната ликовна колонија се одржа од 15 до 17 септември 2023 г. на Капела во Нова Горица во организација на МКД Охридски бисери. Во Капела љубезно не прифатија и ни ги дадоа на користење своите простории. Повеќето од нас донесоа одлука за сликање во цветната градина со трендафили. Во тој период трендафилите цветаа нешто задоцнето и ние уживавме во нивните мириси на коишто им се придружија и лавандата и рузмаринот. Од самиот почеток, учесниците одлично се разбиравме меѓусебно. Притоа немаше никакви препреки во поглед на јазикот, возраста или некои други препреки. Паузите за време на сликањето ги користевме за дружење, стручни разговори, размена на мислења и муабетење. Организаторот се погрижи и за нашата физичка кондиција со одличната понуда за ручек, овошјето и за пијалокот. Одличната локација ни овозможи прекрасен поглед на пошироката околина и богат избор на сликарски мотиви на микро и макро ниво. Организаторот се погрижи и за платната, хартијата и боите. Колонијата се одржа во многу пријатна, љубезна и конструктивна атмосфера, затоа Nastop slovenskih, italijanskih folklornih skupin уште долго ќе ни остане во убаво сеќавање.

30.05.2018 Teden likovne in pesniške razigranosti

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 33

Likovna kolonija 2023 Septembrska sobota. Lep sončen dan. Modrino neba nad horizontom, kjer se nedaleč od tu začenja Kraška pokrajina, krasijo puhasti oblaki, nizajoč se en za drugim.

Poznopoletni vetrič nas prijetno boža in naredi prijetne pogoje za ustvarjanje. Sence v vrtu vrtnic, ki v Frančiškanskem samostanu Kostanjevica v Novi Gorici kraljujejo zlasti v majskem času, so osrednje zatočišče letošnje likovne kolonije, že pete po vrsti, kar je v ponos in veliko veselje organizatorju – likovni sekciji pri MKD Ohridski biseri iz Nove Gorice.

Letošnji likovniki smo za temo »Nebeška Gorica« izkoristili prelepo pomirjajočo okolico s čudovitim razgledom na slovensko in italijansko ozemlje vse tja do morja ter svoje misli in občutke prenesli na platno.

Tokratni podaljšan septembrski vikend so z nami ustvarjali akademski in priznani ljubiteljski slikarke in slikarji: Franc Golob, Aleks Žgavc, Irena Paskali (gostja iz Nemčije), Olgica Zafirović (gostja iz Srbije), Taša Turk, Tanja Mervič, Zrinka Ocelić, Bore Mitovski, Anamarija Markič Golob, Chiara Leban, Gaja Žgavc in Pamela Gorgieva.

Dan pozneje so se omenjenim udeležencem pridružili še člani mladinske in otroške folklorne sekcije: Kristijan, Kristina, Maksim in Kristijan. Svoje vtise z letošnje kolonije delita z nami dve udeleženki v nadaljevanju: Taša Turk: Mednarodna likovna kolonija je potekala od 15. do 17. septembra 2023 na Kapeli v Novi Gorici v organizaciji MKD Ohridski biseri. Na Kapeli so nas prijazno sprejeli in nam dali v uporabo svoje prostore. Večina se nas je odločila za slikanje v rožnem vrtu. Vrtnice so v tistem času še nekoliko zapoznelo cvetele in mi smo uživali v njihovih vonjavah, ki sta se jim pridružila še sivka in rožmarin. Od samega začetka smo se udeleženci odlično razumeli. Pri tem ni bilo nobenih jezikovnih, starostnih ali kakršnihkoli drugih ovir. Odmore med slikanjem smo izkoristili za druženje, strokovne pogovore, izmenjavo mnenj in klepet.

Organizator je poskrbel tudi za odlično ponudbo

Slika 21: Udeleženci in organizatorji likovne kolonije 2023

kosila in sadja ter za vmesne prigrizke in pijačo. Odlična lokacija nam je omogočala čudovit pogled na širšo okolico in obilo izbire za slikarske motive na mikro in makro ravni. Organizator je poskrbel tudi za platna, papir in barve. Kolonija je potekala v zelo prijetnem, prijaznem in konstruktivnem vzdušju, zato nam bo še dolgo ostala v lepem spominu.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

34

Олгица Зафировиќ „Во септември 2023 г. бев поканета од страна на МКД „Охридски бисери“ да учествувам на петтата ликовна колонија во Нова Горица, Р. Словенија. Бев почестена за првпат да учествувам на оваа манифестација. Колонијата се одржа во прекрасниот двор на манастирот Костањевица, под скелата на манастирското грозје во времетраење од три дена. Учество на колонијата зедоа многу уметници, љубители на уметноста и млади надежи – идни сликари. По потекло сум Македонка која живее и твори во Врање (Р. Србија). Сликарството го сакам од детството, а мојот талент беше препознаен уште за време на мојата рана младост. Во последниве две години пoчнав повторно интезивно да сликам со цел да се преиспитам себе си и да го продлабочам својот талент во ликовната уметност. Денес се радувам на секоја своја слика, а инспирацијата и креативноста се константно присутни. Моето сликарство е спонтано, а сликата настанува во моментот како ќе ме понесат боите, четките и емоциите. Користам различни бои, сликарски техники и комбинации што ми се допаѓаат. На оваа колонија создадов две слики во комбинирана техника а кои се посветени на манастирот Костањевица кој слави 400 години постоење. Овде запознав многу драги луѓе од Словенија, сликари, професори, членови на македонската заедница кои се мајстори на својот занает. Посебни пофалби за младиот кадар кој со таква организираност долго ќе биде стожер на МКД во Нова Горица. Воодушевена сум од двете мали момчиња и нивниот музички талент. Сакам да ја споменам и учесничката Ирена Паскали од Келн, Германија, која е одличен другар, човек и уметник. Таа во тој период ја одржа и својата самостојна изложба во галеријата ''Стопа'' во Шемпетер кај Горица. Нема да го заборавам и главниот организатор Боре Митовски кој беше фантастичен домаќин и ни овозможи да се запознаеме со Нова Горица и нејзината убавина. Таа плени со својата едноставност, а воедно е толку комплексна и богата – преубави мостови надвиени над тиркизната Соча, прошетки низ плоштадите на Нова Горица и Стара Горица кои се потпираат една на друга, посети на цркви, катедрали, гробница на Бурбоните, а во вечерните часови не ги заобиколивме ниту убавите ресторани за поткрепа. Големо браво и честитки за Боре по повод неговите први самостојни ликовни изложби во Белград и Скопје. Се надевам дека можеби повторно ќе се сретнеме идната година.“

Слика 22: Ликовна колонија

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 35

Olgica Zafirović „Septembra 2023 sem bila s strani MKD Ohridski biseri povabljena k udeležbi na peti likovni koloniji v Novi Gorici, R Slovenija. Bila sem počaščena, da se bom prvič udeležila te manifestacije.

Kolonija je potekala na prekrasnem dvorišču samostana Kostanjevica, pod brajdo samostanskega grozdja, trajala pa je tri dni. Kolonije so se udeležili številni umetniki, ljubitelji umetnosti in mladi upi – bodoči slikarji.

Po poreklu sem Makedonka, ki živi in ustvarja v Vranju (R Srbija). Slikanje imam rada že od otroštva, moj talent pa je bil prepoznan že v moji rani mladosti. Zadnji dve leti sem znova začela intenzivno slikati z namenom raziskovanja same sebe in poglobitve svojega talenta glede likovne umetnosti. Danes sem vesela za vsako svojo sliko, navdih in ustvarjalnost pa sta ves čas prisotna.

Moje slikarstvo je spontano, slika pa nastane v trenutku, ko me prevzamejo barve, čopiči in čustva. Uporabljam različne barve, slikarske tehnike in kombinacije, ki so mi všeč.

Na tej koloniji sem ustvarila dve sliki v kombinirani tehniki, posvečeni pa sta samostanu Kostanjevica, ki praznuje 400 let obstoja.

Tu sem spoznala veliko prijetnih ljudi iz Slovenije, slikarje, profesorje, člane makedonske skupnosti, ki so mojstri svojega poklica. Posebne pohvale gredo mlademu kadru, ki bo s takšno organiziranostjo še dolgo steber MKD v Novi Gorici. Navdušena sem nad dvema fantoma in njunim glasbenim talentom. Želim omeniti tudi udeleženko Ireno Paskali iz Kölna, Nemčija, ki je prekrasna prijateljica, osebnost in umetnica. V tem obdobju je imela tudi svojo samostojno razstavo v galeriji „Stopa“ v Šempetru pri Gorici. Ne bom pozabila tudi glavnega organizatorja Boreta Mitovskega, ki je bil fantastičen

Slika 24: Likovna kolonija

gostitelj in nam je omogočil spoznati se z Novo Gorico in njenimi lepotami. Mesto prevzame človeka s svojo preprostostjo, obenem pa je tako kompleksno in bogato – prelepi mostovi, ki se raztezajo preko turkizne Soče, sprehodi po trgih Nove Gorice in Stare Gorice, ki se naslanjata ena na drugo, obiski cerkva, katedral, grobnice Burbonov, v večernih urah pa se nismo pozabili okrepčati se v prekrasnih restavracijah.

Boretu tudi pohvala in čestitke za njegovi prvi dve samostojni likovni razstavi v Beogradu in Skopju. Upam, da se morda znova srečamo prihodnje leto.“

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

36

ПОСЕТА НА БЕЛГРАД Првиот ноемвриски викенд учесниците на излетот во Белград ја почуствувавме поврзувачката моќ на културата. Имено, автобусот кој од Нова Горица тргна во раните утрински часови, беше полн со пеачи, танцувачи, сликари, керамичари, поети и љубители на уметноста воопшто. Членовите на КУД Горишка палета, МКД Охридски бисери Нова Горица и Горишкиот литературен клуб ГОвоРИЦА тргнавме кон Белград на отварањето на сликарската изложба на Боре Митовски којшто е активен во спомнатите Слика 25: МКД Охридски бисери, Горишка Палета и ГОбоРИЦА

друштва во областа на сликарството, фолклорот и поезијата. На тоа колку значаен поврзувачки член

Боре укажува и тоа што младите членови на друштвото Охридски бисери се откажаа од настапот во Унгарија со цел за да можат да ја збогатат програмата на отварањето на неговата изложба. Токму младината со пеењето и танцувањето се погрижи за одличната атмосфера во тек на долгиот пат до Белград и уште истата вечер настапи во галеријата Никола Радошевиќ. Шарените носии, убавите момчиња и девојки, разиграните настапи и љубовта кон својата култура прекрасно се поврзаа со сликарските дела на Македонецот што живее и создава во Словенија, како што Боре повеќепати го опишаа говорителите. Според нивните зборови, токму тој факт го чини извонредно интересен. Можеби тоа е дури и неговата додадена вредност бидејќи длабокото познавање на различните култури му дава на поединецот ширина и перспектива што на многумина им се недостижни. Убавината, колоритноста, дрскоста и разигрансота се заеднички точки што може да се забележат во сликите на Боре. Тие ја рефлектираат природата на авторот, затоа не нè изненадува дека изложбата носи наслов Душа на платно. Во ликовните дела што ги опфаќаа апстракцијата, мртвата природа и пејзажот, секогаш беше препознаена неговата рака што со четката ги влече потезите од внатрешниот свет и потоа ги слика на белото платно. Одушевени од изложбата, остатокот на вечерта го искористивме за ноќно шетање низ Белград.

Слика 26: Храм свети Сава

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 37

OBISK BEOGRADA Prvi novembrski konec tedna smo udeleženci izleta v Beograd doživeli povezovalno moč kulture. Avtobus, ki je iz Nove Gorice odpeljal v zgodnjih jutranjih urah, je bil napolnjen s pevci, plesalci, slikarji, keramičarji, pesniki in ljubitelji umetnosti nasploh. Člani KUD Goriška paleta, MKD Ohridski biseri Nova Gorica in Goriškega literarnega kluba GOvoRICA smo v Beograd odšli na odprtje slikarske razstave Boreta Mitovskega, ki je v omenjenih društvih dejaven na področju slikarstva, folklore in pesništva.

Da je Bore pomemben vezni člen, pove že to, da so se mladi člani društva Ohridski biseri odpovedali nastopu na Madžarskem, da bi lahko obogatili otvoritveni program njegove razstave. Prav mladina je s petjem in plesanjem poskrbela za odlično vzdušje na dolgi poti do Beograda in še istega večera nastopila v galeriji Nikole Radoševića.

Pisane obleke, lepi fantje in dekleta, igrivi nastopi ter ljubezen do Slika 27: Cerkev svetega Save

svoje kulture so se lepo prepletali s slikarskimi deli Makedonca, ki živi in ustvarja v Sloveniji, kot so govorniki Boreta večkrat opisali. To

dejstvo ga po njihovih besedah naredi izredno zanimivega. Mogoče je to celo njegova dodana vrednost, saj globoko poznavanje različnih kultur daje posamezniku širino in perspektivo, ki sta marsikomu nedosegljivi. Lepota, barvitost, drznost in igrivost so vzporednice, ki smo jih lahko opazili tudi v Boretovih slikah. Odsevajo avtorjevo naravo, zato ne preseneča, da je razstava nosila naslov Duša na platnu. V likovnih delih, ki so zajemala abstrakcijo, tihožitje in krajino, je bila vselej prepoznavna njegova roka, ki s čopičem vleče poteze iz notranjega sveta in jih naslika na belo platno. Navdušeni nad razstavo smo preostanek večera izkoristili za nočno potepanje po Beogradu.

Slika 28: Štafetna palica

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

38

Следниот ден беше наменет за оглед на белградските значајни обележја. Во придружба на водичката којашто нè

изненади

со

своето

речиси

енциклопедиско

познавање на историјата, уметноста и современиот пулс на градот тргнавме најпрвин до Авала. Таму не чекаше ново пријатно изненадување. Пред споменикот на непознатиот јунак ги сретнавме членовите на машкиот хор Сречко Косовел од Ајдовшчина кои нè поканија на концерт. Така таа вечер ги слушавме извонредните Слика 29: Галерија Белград

машки гласови што ечеа во прекрасниот златен амбиент на криптата во соборната црква Св. Сава. Самата црква е

богато

украсена со мозаици, фрески и камени декорации. И покрај декоративните елементи,

внатрешноста не делува затегнато, туку во своите отворени, прозрачни и светли простории во посетителот предизвикува чувство на смиреност и опуштеност. Белград е град со извонредно богата историја, а за тоа сведочат силната тврдина Калемегдан и неговата улога на главниот град на некогашната Југославија во поновата историја. Куќата на цвеќето и тамошниот музеј ја чуваат извонредно богатата збирка

на

протоколарни

подароци,

мебел,

облека,

фотографскиот и документарниот материјал за претседателот и за првата дама на некогашната заедничка држава. Во музејот се на оглед и постигнувањата на Југославија во областа на архитектурата и индустриско дизајнирање, од макетите на славните југословенски споменици до штафетните палки на младоста и телефонот Ета 80 на Искра што се смета за најчесто копиран производ во светот. Во недела беше време за враќање во Нова Горица кадешто стигнавме во вечерните часови. Пријатно уморни се вративме

Слика 30: Калемегдан

дома, полни со убави впечатоци и нови познанства. Можеби оваа искуство ќе придонесе и кон некој културен проект во иднина.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 39

Naslednji dan je bil namenjen ogledu beograjskih znamenitosti. V spremstvu vodičke, ki nas je presenetila s svojim skoraj enciklopedičnim poznavanjem zgodovine, umetnosti in sodobnega utripa mesta, smo se najprej odpeljali na Avalo. Tam je sledilo novo prijetno presenečenje. Pred spomenikom neznanemu junaku smo srečali člane moškega pevskega zbora Srečko Kosovel iz Ajdovščine in prejeli povabilo na koncert. Zvečer smo tako poslušali izjemne moške glasove, ki so odmevali v čudovitem zlatem ambientu kripte v stolnici sv. Save. Sama cerkev je bogato okrašena z mozaiki, poslikavami in kamnitimi dekoracijami. Kljub vsem dekorativnim elementom pa notranjščina ne deluje utesnjujoče, temveč v svojih odprtih, zračnih in svetlih prostorih v obiskovalcu vzbuja občutke pomirjenosti in sproščenosti.

Beograd je mesto z izredno bogato zgodovino, o čemer pričata mogočSlika 31: Beograd

na trdnjava Kalemegdan in njegova vloga glavnega mesta nekdanje Jugoslavije v novejši zgodovini.

Hiša cvetja in tamkajšnji muzej hranita izredno bogato zbirko protokolarnih daril, pohištva, oblačil, fotografskega in dokumentarnega gradiva o predsedniku in prvi dami nekdanje skupne države. V njem so na ogled tudi dosežki Jugoslavije na področju arhitekture in industrijskega oblikovanja, od maket znamenitih jugoslovanskih spomenikov do palic za štafete mladosti in Iskrinega telefona Eta 80, ki velja za najbolj kopiran izdelek na svetu.

V nedeljo je bil čas za povratek v Novo Gorico, kamor smo prispeli v večernih urah. Prijetno utrujeni smo domov odšli zadovoljni, polni lepih vtisov in novih poznanstev. Morda pa bo ta izkušnja v prihodnje prispevala k sodelovanju pri kakšnem kulturnem projektu.

Slika 32: Bore Mitovski

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

40

МАКЕДОНИЈА – ОРИЕНТ ОКЦИДЕНТ МЕСТО НА БАЛКАНОТ Бурниот 20 век носи големи промени – Македонија од медитеранска станува земја без излез на море. Оставена на ветрометината помеѓу истокот и западот, именувана како дел од местото ориент окцидентот, Македонија и Македонците интензивно ги преживуваат промените, не само оние политичките (промените на кралствата и државите во чиј состав влегувала Македонија), туку и оние промени кои овие светски процеси ги оставиле во начинот на живот, во практикувањето на културата и уметноста на почвата на Македонија. Обвивка од плоча во издание на Етнографскиот музеј во Берлин во која се застапени снимки од традиционална инструментална и вокална музика, токму од ориент окцидент (Македонија, Албанија, Грција), во оригинал: Orient / Okzident – Musik Aus Südost-Europa. Идејата за овој куз запис иницијално се роди како дел од проектот „Македонско сонце“ на Македонското културно друштво „Охридски бисери“ од Нова Горица, Република Словенија, во рамките на кој ракотворките од Слика 33: Обвивка од плоча*

Македонија и Словенија ги споделуваа своите вештини и одржаа семинар

за везење и плетење на англе (романската чипка која се изработувала во Македонија) и на идријската чипка од Словенија. Инспирирани од успешната размена на знаењето за традициите (од западноевропски тип) на двете земји, одлучивме да проговориме за културолошката транзиција на Македонија од стилот ала турка (буквален превод: на турски) или ориенталниот стил, во стилот ала франка (буквален превод: на француски) или европскиот стил, и да се обидеме да одговориме на прашањето колку и на кој начин Македонија е дел од европскиот културен круг. Романтизмот како филозофска и уметничка насока (доминантна во 19 век) го носи будењето на потчинетите народи не само низ европските земји, туку и на Балканот, па така и кај Македонците. Истовремено, влијанието на петвековното живеење во Османлиското царство (кое неспорно донесе крупни промени за Македонија), започнува да слабее по Младотурската револуција (1908), кога на повидок се бројни нови геополитички активности и односи на просторот на Балканот. Желбата по себеистражување, самоопределување и почит кон својата етничка култура, барем во словенските земји, вклучително и во Македонија, стануваат интензивни и видливи во втората половина на 19 век помеѓу интелектуалците, додека кај пошироката јавност во Македонија тие промени доживуваат процут во првата половина на 20 век.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 41

MAKEDONIJA – ORIENT OKCIDENT NA BALKANU Burno 20. stoletje je prineslo velike spremembe – Makedonija je iz mediteranske države postala država brez izhoda na morje. Prepuščeni na prepihu med vzhodom in zahodom, imenovana kot del оrient okcidenta, so Makedonija in Makedonci intenzivno doživljali spremembe, pa ne le tiste politične (spremembe kraljevin in držav, v sklopu katerih je pripadala tudi Makedonija), temveč tudi tiste spremembe, ki so jih ti svetovni procesi pustili v načinu življenja ter v prakticiranju kulture in umetnosti na ozemlju Makedonije.

Ideja za ta kratek zapis se je porodila kot del projekta »Makedonsko sonce« Makedonskega kulturnega društva Ohridski biseri iz Nove Gorice, Republika Slovenija, znotraj katerega so rokodelke iz Makedonije in Slovenije predstavile svoje veščine in so izvedle seminar vezenja in pletenja t. i. angleja (angle – romunska čipka, ki se je izdelovala v Makedoniji) in idrijske čipke iz Slovenije.

Navdušeni nad uspešno izmenjavo znanj o tradicijah (zahodnoevropskega tipa) obeh dežel smo se odločili spregovoriti o kulturološki tranziciji Makedonije iz sloga ala turka (dobesedni prevod: po turško) ali orientalskega sloga v slog ala franka (dobesedni prevod: po francosko) ali evropski slog, pri tem pa bomo poskusili odgovoriti na vprašanje, koliko in na kakšen način je Makedonija del evropskega kulturnega kroga.

Romantizem kot filozofska in umetniška smer (dominantna v 19. stoletju) prinaša prebujanje podrejenih narodov ne le v evropskih deželah, temveč tudi na Balkanu in s tem tudi pri Makedoncih. Obenem je vpliv petstoletnega življenja v osmanskem cesarstvu (ki je nesporno prineslo velike spremembe za Makedonijo) pričel pešati po Mladoturški revoluciji (1908), ko so na vidiku številne nove geopolitične dejavnosti in razmerja na ozemlju Balkana. Želje po samo raziskovanju, samoopredelitvi in spoštovanju do svoje etnične kulture, vsaj v slovanskih deželah in s tem vključno tudi v Makedoniji, postajajo intenzivne in vidne v drugi polovici 19. stoletja med intelektualci, medtem ko pri širši javnosti v Makedoniji te spremembe doživljajo razcvet v prvi polovici 20. stoletja. Do kulminacije križanja teh dveh močnih tokov (ala turka in ala franka) pride v 20. in 30. letih 20. stoletja, ko Slika 34: Seminar o izdelavi idrijske čipke in poentles-angle

se aktivno spreminja način razmišljanja, življenja (zlasti po

makedonskih mestih), način oblačenja, socialnega in družinskega življenja ter ko so se pojavile velike spremembe v ekspresivni umetnosti, tudi v glasbi, ki se je poslušala po gostilnah in se je izvajala na porokah.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

42

Кулминацијата пак на вкрстување на овие две силни струи (ала турка и ала франка) се случува во 20-те и 30-те години од 20 век, кога активно се менува начинот на мислење и живеење (особено во македонските градови), начинот на облекување, социјалниот и семејниот живот, кога се појавуваат големи промени и во експресивните уметности, па и во музиката која се слушала во кафеаните и се изведувала на свадбите. Сите новини кои се случувале во европскиот културен свет, доаѓаат во Македонија речиси без доцнење преку печалбарите и уметниците (како Никола Мартиновски, Личеноски и др.) кои веќе остваруваат свои уметнички престои во Париз и Загреб, бројни студенти и во европските градови како Цирих, Минхен, Софија, Лајпциг, а мал дел од селаните кои партиципирале во културноуметничките друштва од тоа време, тој европски свет го почувствувале на големите фолклорни фестивали во Љубљана, Белград, Берлин и Лондон. Дури и музичките групи со ориентално потекло (чалгаџиите) кои ги имало во секој македонски град, се адаптирале кон новите европски влијанија и паралелно практикувале да свират музика во два стила, во зависност од желбите на оној кој ги ангажирал. Чалгаџиите точно ги познавале разликите на овие, условно речено, спротивставени музички стила (https://www.youtube.com/watch?v=CNWPS6W6c98) што се огледувале во ритмиката на музиката (од несиметрични нерамноделни ритмови од 5/6, 7/8 или 9/8, до симетрични од 3/4, 6/8 и сл.), мелодиката (од ориенталните мелизматски мелодии и езгии создадени врз основа на макамите, до едноставните и симетрично подредените мотивски мелодии со хармонијска основа во системот на дур и мол). Овие свадбарски групи имале изграден репертоар согласно овие два стила од пред повеќе од век и половина (https://www.youtube.com/watch?v=nzMGMaY4ux8). Тие знаеле да свират ора како „Ибраим оџа“, „Пембе“ но и европски полки, мазурки, кадрил или валсер. Со тек на времето се појавила потреба и од нов инструментариум. Па така во чалгаџиските тајфи кларинетот ќе ја замени гарнетата, хармониката доаѓа на местото на канонот, а примот на местото на сазот. Секако дека долго време постоеле и хибридни музички состави со различни инструменти, но се знае со сигурност дека градските бербери на пример, свиреле на европските мандолини, примови и тамбури, кои подоцна ќе бидат основа да се формираат и градските тамбурашки оркестри по примерот на панонските (австроунгарските) оркестри. На овој начин градските средини, самите чаршии, интензивно го менувале ликот, напредувале и во интелектуална и во уметничка и во поширока културолошка смисла. Во градските средини започнале да се формираат бројни културни и хуманитарни организации како друштвото на пријателите на уметноста „Јефимија“ од Скопје, кое имало за цел да ја негува и да ја популаризира уметноста во градот, па така повидните граѓани кои членувале во ваквите друштва, организирале чајанки, матинеа, изложби, па и маскембали, поттикнувале и финансиски потпомагале гостувања на странски (европски) уметници но и наши уметници кои живееле и работеле во Европа.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 43

Vse novitete, ki so se dogajale v evropskem kulturnem svetu, so v Makedonijo prihajale skoraj brez zamika preko delavcev v tujini in umetnikov (kot sta npr. Nikola Martinovski in Ličenoski ter drugi), ki so že umetniško bivali v Parizu in Zagrebu, številni študentje pa tudi v evropskih mestih kot so Zürich, München, Sofija, Leipzig, manjši del vaščanov, ki so se udejstvovali v kulturnoumetniških društvih tistega časa, pa so ta evropski svet občutili na velikih folklornih festivalih v Ljubljani, Beogradu, Berlinu in Londonu.

Celo glasbene skupine orientalskega porekla (čalgadžii), ki so bili v vsakem makedonskem mestu, so se prilagodile novim evropskim vplivom in so vzporedno prakticirale igranje glasbe v dveh slogih, odvisno od želja tistega, ki jih je bil angažiral. Čalgadžije so natanko poznale razlike med pogojno rečeno sprotujočima si glasbenima slogoma (https://www.youtube.com/watch?v=CNWPS6W6c98), kar se je kazalo v ritmiki glasbe (od nesimetričnih 5/6, 7/8 ali 9/8 ritmov, do simetričnih 3/4, 6/8 in podobnih ritmov), melodiki (od orientalnih melizmatskih melodij in ezgij, ustvarjenih na podlagi makamij, do enostavnih in simetrično razporejenih motivskih melodij s harmonično osnovo v sistemu dura in mola).

Te skupine, ki so igrale na porokah, so imele izdelan repertoar, skladno s tema dvema slogoma izpred več kot stoletja in pol (https://www.youtube.com/watch?v=nzMGMaY4ux8). Znali so igrati ora kot sta Ibraim odža ali Pembe, obenem pa tudi evropske polke, mazurke, kadrile ali valčke. Sčasoma se je pojavila potreba tudi po novih inštrumentih. Tako so v čalgadžijskih skupinah klarineti zamenjali garnete, harmonika je prišla namesto kanona, prim pa namesto saza. Vsekakor so dolgo časa obstajale tudi hibridne glasbene skupine z različnimi inštrumenti, z gotovostjo pa se ve, da so npr. mestni brivci igrali na evropske mandoline, prime in tambure, ki so bile pozneje osnova za oblikovanje mestnih tamburaških orkestrov po vzoru panonskih (avstroogrskih) orkestrov. Na ta način so mestna središča in same mestne ulice intenzivno spreminjale videz, napredovali so tako intelektualno kot tudi umetniško ter v širšem kulturološkem smislu.

V mestnih središčih so se začele oblikovati številne kulturne in humanitarne organizacije kot je npr. Društvo prijateljev umetnosti Jefimija iz Skopja, katerega cilj je bilo negovanje in populariziranje umetnosti v mestu, zato so bolj ugledni meščani, ki so bili člani takšnih društev, organizirali čajanke, matineje, razstave, tudi plese v maskah, vzpodbujali in finančno so podpirali gostovanja tujih (evropskih) umetnikov, pa tudi naših umetnikov, ki so živeli in delali v Evropi.

Vzporedno z glasbo so takšni procesi potekali tudi na drugih življenjskih področjih. Tako so delavci v tujini (moški) nosili domov darila iz evropskih dežel, kjer so delali, precej pogosto iz centralnoevropskih držav (Češka, Slovaška, Romunija) in dogajalo se je, da so prinesli kakšen predmet iz češkega kristala, šale, damske klobuke, čipke, različna pletiva in odeje, s tem pa tudi nove ideje o novih motivih vezenja in pletenja.

Zlasti so bile vidne spremembe sloga oblačenja ljudi v mestnih središčih Makedonije. Pri moških se je namesto fesa začel nositi polcilinder, namesto širokih hlač im. bečve in dolgih ogrinjal im. anterija so prešli na moške kostime zahodnoevropskega kroja.

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

44

Паралелно со музиката се случувале процеси и во другите области на живеењето, па така печалбарите (мажите) носеле подароци од европските земји кадешто работеле, мошне често од централноевропските земји (Чешка, Словачка, Романија), па се случувало да донесат по некој предмет од чешки кристал, шалови, капели (дамски шешири), чипки, разни плетива и простирки, а преку нив и нови идеи за нови мотиви на везење и плетење. Особено видливи биле промените на стилот на облекување на луѓето во градските средини во Македонија. Кај мажите наместо фесот почнал да се носи полуцилиндарот, мажите од бечви и антерија преминале на машки костими од западноевропски крој. Па затоа во градовите терзиите биле заменети со т. н. модни кројачи или френктерзии. Опинците ги замениле чевлите или по народски кажано (чеглите), кои биле прифатени не само од машката популација, туку и од жените во Мијачијата и струшкиот и дебарскиот Дримкол. Познато е дека младите невести од Галичник почнале да ги облекуваат црвените „чегли“ како дел од невестинската носија. Во североисточна Македонија (поширокиот опфат на Шоплукот) започнале да се везат флорални (цветни) мотиви на ракавите на женските кошули и на грленките, односно да се ткаат футите со мотиви на цветови, сето тоа како влијание од непосредното соседство (од источна Србија), потоа Добруџа (денес област во Бугарија и Романија). На сличен начин дошле и рачните изработки од новите плетени чипки по европски терк, како што е поентлесот или како што народот го нарекувал англе. Во Македонија поентлесот, според техниката на избработка и мотивите, се смета дека е од романски тип и се верува дека првите поентлес парчиња стигнале во Македонија од Романија на самиот почеток од 20 век, со крушевските печалбари. Во Крушево поентлесот најдолго се задржал како хоби на домаќинките, а крушевчанките веруваат дека овој начин на плетење кај нив стигнал веднаш по Илинденското востание и дека активно се занимавале со изработка на поетле повеќе од осум децении. Оваа техника на изработка на мали плетива е позната и во Струга, Битола и Охрид каде се практикувала и до доцните 90те години на претходниот век. Сите овие појави и процеси го развивале естетското чувство кај народот, ја информирале и сензибилизирале македонската јавност за некои нови форми на убавина, ја запознавале јавноста со убавината на класичната европска музика, новите ликовни насоки и со театарската уметност. Друштвениот живот во поголемите македонски градови сè повеќе наликувал на животот во европските градови, се прифаќале новините и се зголемила желбата кај македонското граѓанство за лична партиципација во културниот живот и настани. Затоа слободно можеме да заклучиме дека Македонија како култура не само што била неизоставен дел од европскиот културен круг, туку таа последниве два века и нешто повеќе дури и активно партиципирала во создавањето на современите европски културни вредности. ______________________ 1 Со градењето на железницата во Македонија (првата е пуштена во 1873 г. на релацијата Скопје–Солун) дошла мандолината. Во Институтот за фолклор постојат

податоци дека ја донеле инженерите од Италија коишто ја граделе железницата.

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 45

Zato so bili v mestih krojači im. terzije zamenjani s t. i. modnimi krojači ali frenkterzijami. Opanke so zamenjali s čevlji ali v ljudskem jeziku povedano s čegli, katerih niso sprejeli le moški, temveč tudi ženske na področju Mijačije in struškega ter debarskega Drimkola. Znano je, da so mlade neveste z Galičnika začele obuvati rdeče »čegle« kot del poročne oprave.

V severnovzhodnem delu Makedonije (širši obseg šopskega poSlika 35: Široka ulica ali t. i. širok sokak v Bitoli – ulica z najštevilčnejšimi evropskimi gradnjami v Makedoniji.

dročja) so se na rokavih ženskih bluz in na grlenih kosih oblačil začeli veziti floralni (cvetlični) motivi oziroma so se začeli tkati

predpasniki z motivi cvetov, vse to pa je bil vpliv neposrednega sosedstva (iz vzhodne Srbije) ter Dobrudže (danes področje v Bolgariji in Romuniji). Na podoben način so prišle ročno izdelane pletene čipke po evropskem vzoru kot je poentles ali v ljudskem jeziku imenovani angle. V Makedoniji za poentles glede na tehniko izdelave in motive velja, da je romanskega tipa, in se verjame, da so prvi kosi poentlesa v Makedonijo prispeli iz Romunije v samem začetku 20. stoletja, in sicer s kruševskimi delavci iz tujine. V Kruševu se je poentles najdlje obdržal kot konjiček gospodinj, prebivalci Kruševa pa verjamejo, da je ta način pletenja k njim prišel takoj po Ilindenski vstaji in da so se z izdelavo poentlesa ukvarjali več kot osem desetletij. Ta tehnika izdelave malih pletiv je znana tudi v Bitoli, Strugi in na Ohridu, kjer je bilo to v praksi vse do poznih 90. letih prejšnjega stoletja. Vsi ti pojavi in procesi so pri ljudeh razvijali estetski občutek, makedonsko javnost so informirali in jo senzibilizirali glede nekaterih novih oblik lepote, javnost pa so tudi seznanjali z lepoto klasične evropske glasbe, novimi likovnimi smermi in gledališko umet-

Slika 36: Romunska čipka izdelana v Makedoniji.

nostjo.

Družbeno življenje v večjih makedonskih mestih se je vedno bolj privajalo na življenje, ki je bilo podobno življenju v evropskih mestih, sprejemale so se novosti in pri makedonskih prebivalcih se je povečevala želja po osebnem udejstvovanju v kulturnem življenju in na dogodkih.

Tako lahko mirne duše sklenemo, da Makedonija kot kultura ni bila le neločljiv del evropskega kulturnega kroga, temveč je le-ta zadnji dobri dve stoletji tudi aktivno sodelovala pri ustvarjanju sodobnih evropskih kulturnih vrednot. * Ovitek plošče v izdaji Etnografskega muzeja v Berlinu, na kateri so zastopani posnetki tradicionalne inštrumentalne in vokalne glasbe prav s področja orient okcidenta (Makedonija, Albanija, Grčija), v izvirniku: Orient / Okzident – Musik Aus Südost-Europa.

Viri: https:www.discogs.com/label/98714-Museum-Collection-Berlin-West https://www.discogs.com/label/478160-Musikethnologische-Abteilung-des-Museums-für-Völkerkunde-Berlin

година 4, број 4

Инфо на Горишките бисери

46

АКТИВНОСТИ ВО 2023 ГОДИНА НИЗ ФОТОГРАФИИ

Info Goriških biserov

letnik 4, številka 4 47

DOGODKI V LETU 2023 SKOZI FOTOGRAFIJE

МКД ОХРИДСКИ БИСЕРИ НОВА ГОРИЦА Гортанова улица 17 5000 НОВА ГОРИЦА Република Словенија http://mkd-ohridskibiseri.si ИНФОРМАТОР НА ГОРИШКИТЕ БИСЕРИ година 4, број 4 декември 2023

INFO GORIŠKIH BISEROV letnik 4, številka 4 december 2023

E-publikacija je dostopna na:

http://mkd-ohridskibiseri.si

MKD OHRIDSKI BISERI NOVA GORICA Gortanova ulica 17 5000 Nova Gorica