info goriških biserjev

ISSN 2738-5507

Info Goriških biserov letnik 1, številka 1

ДЕКЕМВРИ 2020 December 2020

M AK ED O NS KO K ULT UR N O D RU ŠT V O N O V A G OR I C A SLOVENIJA

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

2

K pričujočemu projektu smo pristopili z veliko vnemo, predvsem pa z željo predstaviti naše delovanje širši skupnosti.

Potrudili smo se biti vsebinsko raznoliki: poleg delovanja in aktivnosti društva v zadnjih dveh letih smo v prvo številko informatorja vključili tudi dva pogovora z dvema zanimivima osebama, s čimer smo zajeli 20 let obstoja društva. Prva oseba je tesno povezana z našim društvom že od same ustanovitve, druga pa je del številnih projektov društva. V enem od člankov smo predstavili tudi pomembno zgodovinsko osebnost, ki je tesno povezana z razvojem makedonskega jezika.

Ob omembi Makedonije pa marsikdo med nami seveda pomisli tudi na dobro hrano.

Naj bo ta krstna izdaja Info goriških biserov, ki je bila pripravljena v težkem obdobju za celotno družbo, le začetek tlakovanja poti nadaljnjih dobrih zgodb ustvarjanja v društvu.

Автори / Avtorji Наташа Бизимоска / Nataša Bizimoska Магде Николеска / Magde Nikoleska Снежана Катарова / Snežana Katarova Маја Митков / Maja Mitkov Маре Сребранова / Mare Srebranova Виктор Илиевски / Viktor Ilievski Боре Митовски / Bore Mitovski Игор Бизимоски / Igor Bizimoski

Издавач: МКД ОХРИДСКИ БИСЕРИ Гортанова улица 17, 5000 Нова Горица За издавачот: управен одбор Уредници: Наташа Бизимоска, Игор Бизимоски Дизајн и техничка обработка: Игор Бизимоски Превод и лектура: АБАСА, Центар за преведување и едукација (Соња Цекова Стојаноска) Печатење: Графика СОЧА, d. o. o. Весникот излегува еднаш годишно во тираж од 300 примероци. Издавањето на весникот е кофинансиран од страна на ЈФКД на Република Словенија.

E-публикацијата е достапна преку: http://mkd-ohridskibiseri.si ISSN 2738-5507 Малопродажна цена: бесплатно

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 3

Содржина /Vsebina Вовед / Uvod

4/5

За друштвото / O društvu

6/11

Интервју: Тасе Лазовски / Intervju: Tase Lazovski

12/19

Ватрослав Облак / Vatroslav Oblak

20/23

Низ другите очи / Skozi druge oči

24/25

Дополнителна настава / Dopolnilni pouk

26/27

Интервју: Сашко Митев / Intervju: Saško Mitev

28/35

Македонска кујна /Makedonska kuhinja

37/39

Založnik: MKD OHRIDSKI BISERI Gortanova ulica 17, 5000 Nova Gorica Za založnika: Upravni odbor Urednika: Nataša Bizimoska, Igor Bizimoski Oblikovanje in tehnična obdelava: Igor Bizimoski Prevod in lektura: ABASA, Center za prevajanje in izobraževanje (Sonja Cekova Stojanoska) Tisk: Grafika SOČA, d. o. o. Časopis izhaja enkrat letno v nakladi 300 izvodov.

Izdajo časopisa je sofinanciral JSKD Republike Slovenije.

E-publikacija je dostopna na: http://mkd-ohridskibiseri.si ISSN 2738-5507 Maloprodajna cena: brezplačno

година 1, број 1 4

Вовед

Бисерите од македонското културно друштво постојат и сјајат во горишкиот регион веќе две децении. Македонците во овој дел на словенечката земја се обидуваме па некако и ни успева да ја одржуваме врската со нашата татковина – Македонија. Не само како поединци, туку и како група ентузијасти кои љубовта кон татковината и своите предци ја пренесуваме на нашите поколенија, а истовремено им ја претставуваме и приближуваме на нашите овдешни, нови соседи, пријатели, колеги-соработници и пошироко на целото словенечко општество, чиј дел сме и ние. А овде се и јазикот, песната, играта и храната како културни и традиционални обележја кои ги носиме во себе но и со задоволство и гордост ги претставуваме на другите. Во изминатите години активно работевме и се обидувавме да бидеме присутни и да се вклучуваме во различни културно-општествени случувања и настани со различни содржини, преку соработка со различни локални друштва, организации, групи и поединци. Нашата цел и во иднина е продолжување со културноуметничката работа на различни полиња, јакнење на соработката со регионалните институции и друштва па и пошироко. Годинава конечно ни успеа активирање на интернетната страница на друштвото, преку која ќе известуваме за целосното функционирање на истото. Во овие тешки времиња целата наша ентузијастична ангажираност моментално ја вложуваме пред сè во меѓусебни советувања, разговори и размена на идеи и предлози, за кои силно веруваме дека во наредната 2021 ќе вродат со плод и реализирани проекти. Големо задоволство ни причинува и издавањето на овој билтен, чија идеја конечно созреа годинава и се надеваме дека во наредните години истиот ќе стане традиција и постојана пракса во поглед на работата на МКД Охридски бисери од Нова Горица.

Благодарност до Сојузот на културните друштва Нова Горица, Јавен фонд на културни дејности на РС, градската општина Нова Горица, Сојузот на македонските културни друштва и останатите симпатизери кои ја ценат нашата работа и соодветно не поддржуваат – со позитивни коментари како и финансиска поддршка при реализирањето на пријавените проекти.

Управен одбор на МКД Охридски бисери и претседател на МКД Охридски бисери Виктор Илиевски

Info Goriških biserov 5

Uvod Ohridski biseri makedonskega kulturnega društva iz goriške regije obstajajo in se bleščijo že dve desetletji.

Makedonci na tem delu slovenskega ozemlja se trudimo in nekako nam tudi uspeva vzdrževati povezanost z našo domovino – Makedonijo. Ne le kot posamezniki, temveč tudi kot skupina entuziastov, ki ljubezen do domovine in svojih prednikov prenašamo na svoje potomce, hkrati pa jo predstavljamo in približujemo našim tukajšnjim novim sosedom, prijateljem, kolegom, sodelavcem in širši slovenski družbi, katere del smo tudi mi.

Tu so še jezik, pesem, ples in hrana, ki so kulturna in tradicionalna obeležja in jih nosimo v sebi, obenem pa jih predstavljamo s posebnim zadovoljstvom in ponosom.

V preteklih letih smo aktivno delali in se trudili biti prisotni ter se vključevali v različne kulturno-družbene dogodke in manifestacije različnih vsebin, v sodelovanja z različnimi lokalnimi društvi, organizacijami, skupinami in posamezniki. Tudi v prihodnje je naš cilj nadaljevati s kulturno-umetniškim delom na različnih področjih, krepitev sodelovanja z regionalnimi ustanovami in društvi pa tudi širše. Velja omeniti, da nam je letos končno uspelo aktivirati spletno stran društva preko katere bomo poročali o dejavnostih znotraj istega. Cilje naše entuziastične angažiranosti v teh težkih časih za vse trenutno usmerjamo v medsebojno svetovanje, pogovore in izmenjavo idej in predlogov, za katere močno verjamemo, da bodo v letu 2021 obrodili s sadovi in realiziranimi projekti.

Naše veliko zadovoljstvo predstavlja tudi izdaja tega biltena, ideja katerega je dokončno dozorela letos, in upamo, da bo v naslednjih letih postala tradicija in stalna praksa glede delovanja MKD. Zahvalo izražamo Zvezi kulturnih društev Nova Gorica, Javnemu skladu RS za kulturne dejavnosti, mestni občini Novi Gorici, Zvezi makedonskih kulturnih društev Slovenije in drugim podpornikom, ki cenijo naše delo in nas ustrezno podpirajo s pozitivnimi pripombami in finančno podporo pri udejanjanju prijavljenih projektov.

Upravni odbor MKD Ohridski biseri in predsednik MKD Ohridski biseri Viktor Ilievski

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

6

МКД ОХРИДСКИ БИСЕРИ, Нова Горица ЖЕНСКА СЕКЦИЈА Женската секција при МКД Охридски бисери активно се вклучува на секоја наша приредба, при изведба на различни проекти и доброволни манифестации, посебно каде што нашето друштво се претставува со сите свои активности. Жените кои ја составуваат секцијата секогаш со задоволство помагаат во подготвување на традиционални јадења кои се карактеристични за местото од каде што тие потекнуваат со што ја збогатуваат македонската трпеза со различни солени и слатки јадења, месени и сукани специјалитети. Поактивниот дел од женската секција вообичаено е присутен и на самите настапи на детската и средната фолклорна група, каде што помага при облекување и уредување на споменатите играорки и играорци, се вклучува и со повремено шиење и плетење на македонската носија која се употребува при нашите настапи.

ФОЛКЛОРНА СЕКЦИЈА Фолклорот како збир на сите културни и традиционални вредности на македонскиот народ, се трудиме да го негуваме преку музиката, танцот, народните носии и обичаите кои што се неминливо поврзани со нашиот идентитет. МКД Охридски бисери преку фолкорните активности преставува културен амбасадор и промотор на македонскиот фолклор негувајќи ја својата традиција далеку од родното огниште низ призмата на стиховите и чекорите на македонските песни и ора. Фолклорната секција е најактивната и најмногубројна во нашето друштво. Секцијата ја составуваат детската, младинската и ветеранската група, кои трипати неделно се среќаваат и вежбаат во просториите на Сојузот на културни друштва во Нова Горица. Во изминативе години, пред сè во периодот на 2018 и 2019 година, детската и средната фолклорна група беа мошне активни. Успеавме да реализираме многубројни настапи низ Словенија и во соседните земји Италија и Хрватска. Меѓу нашите настапи се и традиционалното учество на „Разиграни срца“, доброволна, хуманитарна манифестација во организација на Каритас, настапи на Бевков Плоштад во рамките на настанот Недела на аматерска култура, гостување во Илирска Бистрица, двапати учество на ревијата на носии во Горица во Италија, учество и претставување на македонски носии на фотографски натпревар Ex tempore во Новиград, локални настапи на детската група во Ренче, Камбрешко итн.

Nastop slovenskih, italijanskih folklornih skupin 30.05.2018 Teden likovne in pesniške razigranosti

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 7

MKD OHRIDSKI BISERI, Nova Gorica ŽENSKA SEKCIJA Ženska sekcija pri MKD Ohridski biseri se aktivno vključuje v vsako našo prireditev, pri izvedbi različnih projektov in prostovoljnih manifestacij, zlasti tam, kjer se naše društvo predstavlja z vsemi svojimi dejavnostmi. Ženske, ki sestavljajo sekcijo, vsakokrat z zadovoljstvom pomagajo pri pripravi tradicionalnih jedi, ki so značilne za kraje, od koder prihajajo, s čimer bogatijo makedonske mize z različnimi slanimi in sladkimi jedmi ter s specialitetami iz kvašenega in vlečenega testa. Bolj aktivni del ženske sekcije je običajno prisoten tudi na samih dogodkih otroške in srednje folklorne skupine, kjer gospe pomagajo pri oblačenju in urejanju omenjenih plesalk in plesalcev, občasno pa se vključujejo tudi s šivanjem in pletenjem delov makedonske noše, ki se uporablja pri naših nastopih.

FOLKLORNA SEKCIJA Folklora je kot skupek vseh kulturnih in tradicionalnih vrednosti makedonskega naroda in le-to se trudimo negovati tudi Makedonci v Novi Gorici, in sicer prek glasbe, plesa, ljudskih noš in običajev, ki so nujno povezani z našo identiteto.

MKD Ohridski biseri predstavlja nekakšnega kulturnega ambasadorja in promotorja makedonske folklore, in sicer z negovanjem tradicije, daleč proč od prvotnega domačega ognjišča, skozi prizmo verzov in korakov makedonskih pesmi in or.

Naša folklorna sekcija je najbolj aktivna in najštevilčnejša od vseh sekcij v našem društvu. Sekcijo sestavljajo otroška, srednja in veteranska skupina, ki se trikrat tedensko srečujejo in vadijo v prostorih Zveze kulturnih društev v Novi Gorici. V preteklih letih, predvsem v letih 2018 in 2019, sta bili otroška in srednja skupina precej aktivni in uspeli smo izvesti številne nastope po Sloveniji ter v sosednji Italiji in na Hrvaškem. Med našimi nastopi so tudi tradicionalna udeležba na „Razigranih srcih”, prostovoljni manifestaciji v organizaciji Karitasa, nastopi na Bevkovem trgu v okviru Tedna ljubiteljske kulture, gostovanje v Ilirski Bistrici, dvakratna udeležba na reviji noš v italijanski Gorici, udeležba in predstavitev makedonskih noš na fotografskem tekmovanju Ex tempore v Novigradu, lokalni nastopi otroške skupine v Renčah, Kambreškem itn.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

8

На покана од новогоришкиот женски хор Трендафил (Vrtnica) настапивме на концертот на нивните гости од словенечкото друштво Триглав од Битола, кој се одржа во просториите на Сојузот на културни друштва во Нова Горица. Во 2018 година од особено значење беше настапот на МКД Охридски бисери и оркестарот на НУ Танец кои застанаа заедно на сцена и ја изведоа кореографијата Малешевка отворајќи го целовечерниот концерт на Танец што се одржа во Словенечкиот народен театар Нова Горица. Исто така би го издвоиле и настапот на покана на нашите пријатели на фестивалот Српањски сусрети во Шчитарјево, Хрватска. Во 2019 година и покрај многубројните настапи на детската и младинската група како на локално така и на државно ниво, нашите одредишта сепак беа фокусирани во подготовка и организација на прославата по повод 20-годишнината од оснивањето на МКД Охридски бисери и настапот на истата на градскиот Плоштадот Бевк. На почетокот на 2020 година нашите планови беа реализација на две турнеи, по една на детската и една на младинската група, меѓутоа заради ситуацијата со пандемијата дојде до промена на плановите. Сепак и во тешки услови, во периодот од септември до октомври младинската група успеа да настапи на две манифестации, каде кореографијата на сплетот игри Копачија согласно мерките за заштита, претрпе измена, односно при настапот фолклористите не се држеа за раце. На големо задоволство би напоменале дека нашето друштво изминативе две години успеа да ја збогати својата колекција на македонски народни носии коишто претставуваат културен мост помеѓу минатото и сегашноста и сведочат за големото културно и фолклкорно богатство кое нашиот народ го созадавал низ историјата.

ЛИКОВНА СЕКЦИЈА Беше 2019-та година кога во МКД Охридски бисери од Нова Горица донесовме одлука дека по повод 20-та годишнина на постоењето на друштвото ќе организираме и ликовна колонија. Како на еден од тие што се занимва со сликарство, мене ми беше доделена честа да се обидам да ја организирам таа ликовна колонија во што со помош на друштвото и успеав. За првата колонија аплицираа дури осум сликари од Словенија (Словенци и Македонци). Така во колинијата учество зедоа академските сликари Франц Голоб, Миран Валич, Бране Шилца и Боге Димовски и аматерските сликари Нада Ликар Лазовски, Алекс Жгавц, Цветка Ипавец и мојата скромност Боре Митовски. Така три дена ги преместувавме боите од едно место на друго, ги комбиниравме и ги нанесувавме на платното така што настанаа околу дваесетина ликовни дела.

Со голем ангажман успеавме да ја добиеме реномираната просторија за изложби во банката НКБМ во Нова Горица. На самото отварање на изложбата на 7. 1. 2020 г. присуствуваа приближно 50-ина љубители и симпатизери на сликарството, како и претставници од националната РТВ СЛО, весникот Primorske novice, банката НКБМ, Јавниот фонд за културни дејности на Република Словенија и од Сојузот на културни друштва Нова Горица.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 9

Na povabilo novogoriškega ženskega zbora Vrtnica smo nastopili na koncertu njihovih gostov iz slovenskega društva Triglav iz Bitole, kje je potekal v prostorih Zveze kulturnih društev v Novi Gorici.

V letu 2018 je bil posebnega pomen nastop MKD Ohridski biseri in orkestra NU Tanec iz Skopja, ko so skupaj stopili na oder in izvedli koreografijo Maleševka ter s tem odprli celovečerni koncert Tanca, ki je potekal v Slovenskem narodnem gledališču Nova Gorica. Prav tako bi izpostavili tudi nastop na povabilo naših prijateljev festivala Srpanjski susreti (Julijska srečanja) v Ščitarjevu, Hrvaška. Poleg številnih dogodkov otroške in mladinske skupine tako na lokalni kot tudi na državni ravni smo bili v letu 2019 osredotočeni predvsem na priprave in izvedbo proslave ob 20. obletnici obstoja MKD Ohridski biseri, kije potekala v osrčju mesta Nova Gorica, na Bevkovem trgu, kjer je naš drugi dom.

V začetku leta 2020 smo imeli v načrtu izvedbo dveh turnej, eno z otroško in eno z mladinsko skupino, vendar pa je zaradi stanja s pandemijo prišlo do sprememb teh načrtov. Kljub težkim časom je v obdobju od septembra do oktobra mladinska skupina uspela nastopiti na dveh dogodkih, kjer je bila koreografija Kopačija skladno z zaščitnimi ukrepi deležna sprememb oziroma se na nastopu folkloristi niso držali za roke.

Z velikim zadovoljstvom omenjamo tudi, da je naše društvo v preteklih dveh letih uspelo obogatiti svojo zbirko makedonskih ljudskih noš, ki predstavljajo kulturni most med preteklostjo in sedanjostjo ter pričajo o velikem kulturnem in folklornem bogastvu, ki ga je naš narod ustvaril skozi zgodovino.

LIKOVNA SEKCIJA Pisalo se je leta 2019, ko smo se v MKD Ohridski biseri iz Nove Gorice odločili, da ob 20. obletnici obstoja društva organiziramo tudi likovno kolonijo. Na prvo kolonijo se je prijavilo kar osem slikarjev in sicer: akademski slikarji Franc Golob, Miran Valič, Brane Šilca in Boge Dimovski ter ljubiteljski slikarji Nada Likar Lazovski, Aleks Žgavc, Cvetka Ipavec in Bore Mitovski. V treh dneh je nastalo približno dvajset umetniških del.

Z nekaj truda smo uspeli dobiti tudi razstavni prostor NKBM v Novi Gorici. Na sami otvoritvi 7. 1. 2020 je bilo prisotnih približno 50 ljubiteljev in podpornikov slikarstva, bili so prisotni tudi predstavniki nacionalne RTV SLO, Primorskih novic, banke NKBM, JSKD Republike Slovenije ter Zveze kulturnih društev Nova Gorica.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

10

И покрај појавата на пандемијата ковид-19, а со оглед на искажаниот голем интерес од страна на поедини сликари, донесовме одлука за втора сликарска колонија. Во согласност со предлог мерките за заштита и препречување на ширење се подготвивме и септември 2020 г. се одржа втората ликовна колонија со тематски наслов – Горишката покраина во бои. Од десетте поканети сликари, осум создаваа покрај реката Соча, во прекрасниот амбиент покрај т.н. „Чолнарна„ (пристаниште за кајчиња). Годинава така поминавме три прекрасни летни денови покрај реката Соча. При зборовите не се штедевме, ги разменувавме своите искуства и се согласивме дека колонијата треба да продолжи и во наредните години. Како во првата, така и во втoрата колонија од голема помош ни беше академскиот сликар Франц Голоб. На годинашнава колонија покрај Франц Голоб учество зедоа и Милован Валич, Бране Ширца, Дарија Годниќ Милинковиќ, Иренеј Лузник, Даворин Ројц, Димитар Малиданов и Боре Митовски. Нова Кредитна банка Марибор повторно ни ја отстапи својата просторија за изложба на нашите дела. Исто како и лани, така и годинешново творештво ќе го изложиме за Божик, на 7. 1. 2021 г. Поради веќе споменатите објективни причини годинешното свечено отворање на изложбата ќе биде без физичко присуство на публика, а ќе може да се следи преку интернет. Физичка посета на изложбата во просториите-експозитурата на НКБМ е овозможена поединечно, секој работен ден на банката. Благодарност до сите коишто учествуваа и го потпомогнаа изведувањето на проектите на ликовната секција.

Nastop slovenskih, italijanskih folklornih skupin

Ликовна колонија Солкан Likovna kolonija Solkan 2020 30.05.2018 Teden likovne 2020/ in pesniške razigranosti

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 11

Kljub pojavu pandemije covid-19 smo se glede na velik interes in pobudo nekaterih slikarjev odločili slikarsko kolonijo nadaljevati tudi v l. 2020. Pripravili in prevzeli smo vse varnostne ukrepe za preprečevanje širjenja pandemije ter tudi letos izvedli slikarsko kolonijo, tokrat s tematskim naslovom Goriška v barvah.

Tako je osem slikarjev slikalo ob Soči, in sicer v krasnem ambientu ob Čolnarni. Letos smo tako preživeli tri krasne poletne dneve ob Soči. Tako v prvi kot tudi v drugi koloniji nam je bil v veliko strokovno pomoč akademski slikar Franc Golob. Udeleženci letošnje kolonije so bili: Franc Golob, Milovan Valič, Brane Širca, Darija Godnić Milinković, Irenej Luznik, Davorin Rojc, Dimitar Malidanov in Bore Mitovski.

Nova Kreditna Banka Maribor nam je ponovno odstopila svoj prostor. Tako kot lani, bomo tudi letošnja dela razstavili ob pravoslavnem Božiču, 7. 1. 2021. Za razliko od lanske otvoritve pa letos uradnega odprtja razstave ne bo ob fizični prisotnosti občinstva, temveč a bo možno spremljati preko spleta. Fizični ogled v prostorih NKBM bo možen le posamično, in sicer vsak delovni dan banke.

Zahvaljujemo se vsem, ki so sodelovali in omogočili, da smo letos izpeljali likovno kolonijo.

Razstava slikarskih del v prostorih novogoriške ekspoziture NKBM

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

12

Интервју со Тасе Лазовски ОД ИДЕЈА ДО ИНОВАЦИЈА Повеќето од нашите сонародници Македонци кои што живеат во горишкиот регион и пошироко низ Словенија го знаат како соосновач и поддржувач на МКД Охридски бисери од Нова Горица, активен член и некогашен претседател на друшвото. Меѓутоа малкумина од нив знаат дека по душа е природонаучник и иноватор, дека има повеќе признаени иновации и патенти од различни области. Неговите идеи и неговата креативност потекнуваат од желбата да се помогне и да се подобрат технолошките постапки, работните и животните услови и да се овозможи безбедна работа. И покрај постигнатите успеси во личниот и професионалниот живот, тој останува солидарен, објективен, а воедно и поштен и одлучен. Со радост и гордост тој се залага за промоција на македонската култура во словенечкиот простор и за зајакнување на македонско-словенечката соработка во различни области. Ова интервју го претставува Тасе Лазовски како успешен иноватор. »Делата се единтвениот вистински критериум на интелигентноста«. (Napoleon Hill) 1. По природа сте технички тип човек, попрецизно кажано физичар и природонаучник. Како и кога ви се појавија желбата и интересот за природоно-технички науки и експериментирање и откривање? ТЛ: Убеден сум дека надареноста за техника ми била ставена во лулката. Таа надареност се зајакнуваше во средината кадешто живеав, со поддршка на родителите и подоцна со стимулирање на учителите кон техничкото размислување, бидејќи во основно училиште имав многу добри учители по техничка настава.

2. Несомнено сте повеќе отколку само иноватор којшто често го замислуваме дека затворен во својата гаража ги спроверува своите идеи со помош на експерименти. Имено, вие сте лице коешто веќе одамна активно е вклучено во друштветото работење на локално ниво и пошироко. Каде сè бевте активни во минатото па и денденес во културно-општественото значење на зборот? ТЛ: Растев во скромно семејство во коешто имаше топли меѓусебни односи. Мојот интерес за техниката моите родителите го стимулираа со тоа што ми овозможуваа учество во вонучилишните активности, пред сè по техничка настава. Подоцна се вработив во претпријатието Искра Автотехника (денешно Mahle – Шемпетер кај Горица), кадешто започнав како чирак бравар, проектант, технолог,

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 13

Intervju s Tasetom Lazovskim OD IDEJE DO INOVACIJE Večina naših rojakov Makedoncev, ki živijo na Goriškem in tudi širše po Sloveniji, ga pozna kot soustanovitelja in podpornika MKD Ohridski biseri Nova Gorica, aktivnega člana in nekdanjega predsednika društva.

Malokdo pa ve, da je po duši naravoslovec in izumitelj, da ima več priznanih inovacij in patentov z različnih področjih.

Njegove ideje in njegova ustvarjalnost izvirajo iz želje pomagati in izboljšati tehnološke postopke, delovne in življenjske pogoje ter omogočiti varno delo. Kljub doseženim uspehom v osebnem in poklicnem življenju je ostal solidaren, objektiven, a hkrati pošten in odločen. Z veseljem in ponosom si prizadeva za promocijo makedonske kulture v slovenskem prostoru in za krepitev makedonsko-slovenskega sodelovanja na različnih področjih.

Ta intervju predstavlja Taseta Lazovskega kot uspešnega inovatorja.

»Dejanja so edino pravo merilo inteligence«. (Napoleon Hill)

1. Po naravi ste tehnični tip, natančneje povedano fizik in naravoslovec. Kako in kdaj sta se Vam porodili želja in zanimanje za naravoslovno-tehnične vede in eksperimentiranje ter odkrivanje?

TL: Prepričan sem, da mi je bil dar za tehniko položen v zibelko. Ta se je krepil v okolici, kjer sem živel, ob podpori staršev in pozneje s spodbujanjem učiteljev k tehničnemu razmišljanju, saj sem imel v osnovni šoli zelo dobre učitelje tehničnega pouka.

2. Zagotovo ste pa več kot le inovator, katerega si predstavljamo, da zaprt v svoji garaži preverja svoje zamisli s pomočjo poskusov. Ste namreč oseba, ki je že od nekdaj aktivno vključena v družbeno delovanje na lokalni ravni in širše. Kje ste bili aktivni v kulturno-družbenem pomenu, tako včasih kot tudi danes?

TL: Odraščal sem v skromni družini, v kateri so bili topli medsebojni odnosi. Starša sta moje zanimanje za tehniko spodbujala s tem, da sta mi omogočala udeležbo v obšolskih dejavnostih, predvsem pri tehničnem pouku. Pozneje sem se zaposlil v podjetju Iskra Avtoelektrika (današnji Mahle – Šempeter pri Gorici), kjer sem začel kot vajenec strugar, projektant, tehnolog,

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

14

а потоа продолжив на одделот за инвестиции кадешто дневно се среќавав со новите машини и технологии. Освен на работа и вонредните студии на средното техничко, а подоцна и на вишото економско училиште активен бев и во младинската организација, синдикат, работничкиот совет, Lions клуб Нова Горица, во клубот Менеџер Словенија, општински советник во градската општина Нова Горица, член на Сојузот на технички култури на Словенија, член на друштвото на иноватори на Словенија, ... На 14годишна возраст се вклучив во кошаркарскиот клуб Мебло Нова Горица, бидејќи кошарката беше моја втора љубов. Во три децении долга активност во кошарката бев играч, подоцна тренер на помладите екипи, член на управата на клубот и претседател на кошаркарскиот клуб. Во тоа време организиравме кошаркарски натпревари со Цибона, Олимпија, Раднички Фоб - Белград, Југопластика, домаќини бевме на репрезентанцијата на Арапските Емирати, незаборавен беше натпреварот со екипата Харлем од САД и слично. Многу се гордеам што бев во групата на Македонци што го создадоа Македонското културно друштво Охридски бисери од Нова Горица коешто и денденес успешно ја презентира македонската култура во овие простори.

3. Каде пронаоѓате идеи за вашето творештво, што е вашата инспирација и мотивација за иновации и новини? ТЛ: Како што ми е блиска кошарката, така ја сакам и техниката. Со секое ново техничко решение добивам стимулација за нови технички предизвици, а кои во животната средина и на работното место се појавуваат секојдневно.

4. Претставете ни некои од своите иновации и објаснете ја нивната практична употребливост. ТЛ: Во Искра Автоелектрика Шемпетер работев 25 години. Во тоа време реализирав 36 иновации, од кои некои сè уште се активни. Сите иновации потпомогнаа кон рационалното користење на материјалите, ја олеснаа работата, пред сè таа да е побезбедна и поекономична. Во тогашната Искра Словенија којашто вработуваше дури 36.000 работници јас бев како најмлад иноватор повеќепати и наградуван. Најмногу труд и финансиски средства имам вложено во проектот ИНЕКЦИЈСКА ИГЛА ВИТА. Со овој патент, патентиран во Европа и САД, јас на светскиот саем на иновации во Брисел во 1993 година се стекнав со златен медал и покал од белгискиот министер за здравство за најкреативна иновација во областа на медицински помагала. И покрај сите признанија и награди за креативното решение (заштита на медицинскиот персонал од евентуелно боцкање после иницирањето), оваа игла не сакаше никој да ја произведува до моментот кога престанав да го плаќам десетгодишниот патентен придонес. После престанувањето на плаќањето на патентните такси мојот патент практично беше откраднат и сега се користи со мала модификација.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 15

nato pa nadaljeval na oddelku investicij, kjer pa sem se dnevno srečeval z novimi stroji in tehnologijami.

Poleg službe in izrednega študija na srednji tehnični in kasneje na višji ekonomski šoli sem bil aktiven tudi v mladinski organizaciji, sindikatu, delavskemu svetu, Lions klubu Nova Gorica, v klubu Manager Slovenije, občinski svetnik mestne občine Nova Gorica, član zveze tehničnih kultur Slovenije, član društva inovatorjev Slovenije …S štirinajstimi leti sem se vključil v košarkarski klub Meblo Nova Gorica, kajti moja druga ljubezen je bila košarka. V tridesetletnem delovanju v košarki sem bil igralec, pozneje trener mlajših selekcij, član uprave kluba in predsednik košarkarskega kluba. V tistem času smo organizirali košarkarske tekme z Cibono, Olimpijo, Radničkim Fob – Beograd, Jugoplastiko, gostili smo reprezentanco Arabskih Emiratov, nepozabna je bila tekma z ekipo Harlem iz ZDA in podobno.

Zelo sem ponosen, da sem bil v skupini Makedoncev, ki je ustanovila Makedonsko kulturno društvo Ohridski Biseri iz Nove Gorice, ki še danes uspešno zastopa makedonsko kulturo v tem prostoru.

3. Kje črpate ideje za svojo ustvarjalnost, kaj sta vaš navdih in motivacija za iznajdbe in izume?

TL: Tako kot mi je ljuba košarka, mi je ljuba tudi tehnika. Z vsako novo tehnično rešitvijo dobim spodbudo za nove tehnične izzive, ki pa se v okolici in na delovnem mestu pojavljajo vsakodnevno.

4. Predstavite nam katerega od vaših izumov in razložite njihovo praktično uporabo.

TL: V Iskri Avtoelektriki Šempeter sem delal 25 let. V tem času sem realiziral 36 inovacij, med katerimi jih je še nekaj še kar aktivnih. Vse inovacije so pripomogle k racionalni porabi materialov, olajšale so delo, da je bilo predvsem bolj varno in gospodarno. V takratni Iskri Slovenija, ki je zaposlovala kar 36.000 delavcev, sem bil kot najmlajši inovator večkrat nagrajen.

Največ truda in finančnih sredstev sem vložil v projekt INJEKCIJSKA IGLA VITA. S tem patentom, patentiranim v Evropi in ZDA, sem dobil na svetovnem sejmu inovacij v Bruslju leta 1993 zlato medaljo ter pokal belgijskega ministra za zdravstvo za najbolj izvirno inovacijo na področju medicinskih pripomočkov.

Kljub vsem priznanjem in nagradam za izvirno rešitev (varovanje medicinskega osebja pred morebitnim vbodom po injiciranju), te igle ni hotel nihče proizvajati do trenutka, ko sem nehal plačevati desetletni patentni prispevek. Po prenehanju plačevanja patentnih pristojbin so moj patent praktično ukradli in sedaj je v rabi z majhno modifikacijo.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

16

Патентот ЧАСОВНИК ЗА ГАС со колегата го патентиравме во Европа и САД. Ова решение овозможува корисникот на шпоретот со гас да може да го подеси времето на користењето со оглед на содржината на готвењето. Со овој патент се занимававме 14 години. Патентот успеавме да го продадеме на компанијата Горење и таа сега го вградува нашето решение во шпорињата на гас. Кога бев вработен како директор на компанијата Импулз, Нова Горица, како прв во Словенија, Италија, Австија и Германија воведов ЧИП ЗА ТЕЛ. КАРТИЧКА, а наскоро потоа како прв во Европа воведов плаќање на помали вредности со ГСМ телефон (на пр. паркинг). Со проектот АТЕММ со колегата се занимаваме веќе 13 години. Поентата на патентот е дека овозможува контролирано отстранување на статичен еликтрицитет од лицата, а отстранувањето не се чувствува и е безболно. Патентот го регистриравме во ЕУ, Турција и САД. Употребливоста на овој патент е таму кадешто може да не стресе статичен електрицитет: автомобилска индустрија, информатика, бела техника, тастатури и слично. Со монтажа на системот АТЕММ овозможуваме од наелетреното лице безболно да го отстрани статичниот електрицитет.

5. Како оди понатамошниот процес на развојот на иновацијата (барање на сировини, експерименти, правна постапка за патентирањето), значи од идеја до нејзината реализација? ТЛ: Патот од идејата до стекнување на патентот е многу тежок и долг. Идејата којашто ќе се роди треба да се провери преку државните институции, поточно во патентната канцеларија, дали на одредена тема веќе постои патент каде било во светот. После тоа извидување следи изработка на прототипот. Функционалноста треба да се провери од различни аспекти, а потоа се пристапува кон пишувањето на патентната пријава и кон поднесувањето пријава. После истекот на време од 18 месеци од предавањето на поднесокот, Бирото за интелектуална сопственост доделува статус на словенечки патент, се разбира доколку се утврди дека станува збор за новина. Стекнатиот словенечки патент понатаму го заштитуваме во државите за коишто мислиме дека би можело таму да имаме деловен успех. Сето тоа е условено со мошне големи финанскиски средства. После пријавувањето патент започнува макотрпното нудење на патентното решение на потенцијалните купувачи. За жал, во праксата важи дека на пример од бројни одлични патенти само на 4 % од нив им успева да се воведат и во производство.

6. Севкупниот процес најверојатно финансиски оди на терет на иноваторите. Постојат ли конкретни финансиски стимулации од страна на локалните односно државните институции во вид на субвенции и слично? ТЛ: Сите финансиски трошоци што се создаваат на овој долг пат од идејата до патентот и понатаму, одат на терет на иноваторот. Притоа треба да се земат предвид и трошоците за плаќање на годишната такса, коишто се релативно многу големи. Државата и локалните институции не придонесуваат никакви финансиски средства.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 17

Patent TIMER ZA PLIN sva s kolegom patentirala v Evropi in ZDA. Ta rešitev omogoča, da uporabnik na plinskem štedilniku poljubno nastavi čas glede na vsebino kuhanja. Na tem patentu sva delala 14 let.

Patent nama je uspelo prodati družbi Gorenje in ta vgrajuje najino rešitev v plinske štedilnike.

Ko sem bil zaposlen kot direktor družbe Impulz, Nova Gorica, sem kot prvi v Sloveniji, Italiji, Avstriji in Nemčiji uvedel ČIP ZA TEL. KARTICO, kmalu za tem sem kot prvi v Evropi uvedel plačevanje manjših vrednosti z GSM telefonom (npr. parkiranje).

Na projektu ATEMM delava s sodelavcem že 13 let. Bistvo patenta je, da omogoča kontroliran odvod statične elektrike od oseb, odvod pa je nečuteč in neboleč. Patent sva registrirala v EU, Turčiji in ZDA. Uporabnost tega patenta je povsod tam, kjer nas trese statična elektrika: avtomobilska industrija, računalništvo, bela tehnika, tipkovnice in podobno. Z vgradnjo sistema ATEMM omogočimo, da se naelektrena oseba neboleče razelektri.

5. Kako poteka nadaljnji proces razvoja izuma (iskanje surovin, poskusi, pravni postopek za patentiranje), torej od ideje do njene realizacije?

TL: Pot od ideje do pridobitve patenta je zelo težka in dolga.

Idejo, ki se porodi, je treba preveriti prek državnih inštitucij, natančneje v patentni pisarni, in sicer če na to temo mogoče že obstaja patent kjerkoli na svetu. Po poizvedbi sledi izdelava prototipa. Preveriti je treba funkcionalnost z različnih vidikov, nato se pristopi k pisanju patentne prijave in vložitvi prijave. Po preteku 18 mesecev od oddaje vloge, Urad za intelektualno lastnino dodeli status slovenskega patenta, seveda če ugotovi, da gre za novost. Pridobljeni slovenski patent nadalje zaščitimo v državah, za katere mislimo, da bi imeli tam imeli poslovni uspeh. Vse to je pogojeno s precej obsežnimi finančnimi sredstvi.

Po pridobitvi patenta se začne mukotrpno ponujanje patentne rešitve potencialnim kupcem. Žal v praksi velja, da se jih od številnih odličnih patentov v proizvodnjo uspe uvesti približno le 4 %.

6. Celotni proces je najbrž finančno breme za inovatorje. Obstajajo konkretne finančne spodbude s strani lokalnih oz. državnih inštitucij v obliki subvencij in podobno?

TL: Vse finančne stroške, ki nastanejo na tej dolgi poti od ideje do patenta in naprej, bremenijo inovatorja. Pri tem je treba upoštevati tudi stroške za plačilo letne pristojbine, ki so razmeroma zelo visoki. Država in lokalne inštitucije ne prispevajo nobenih finančnih sredstev.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

18

7. Доверете ни се дали моментално работите на некој нов проект, ново откритие? ТЛ: Моментално не се занимавам со нови иновации, бидејќи целото време и сите финансиски средства ги вложувам во проектот АТЕММ (www.atemm.eu), контролирано отстранување на статичниот електрицитет од лицата, при што сакам истиот да заживее и во пракса. И покрај бројните признанија и одобрувања од страна на техничките структури до сега немаше вистинска соодветна реакција на нашата понуда на патентот.

8. Што би им советувале и препорачале на идните иноватори, претприемници при реализација на своите идеи и размислувања? ТЛ: Како што најавив веќе, патот на иноватор не е лесен. Иноваторот треба да биде предводен од убеденоста дека неговото решение е иновативно, треба да биде упорен, трпелив, а треба да има и поддршка и разбирање во семејството. Врз основа на своите искуства, на новите иноватори им предложувам да се поврзат со другите иноватори, бидејќи со тоа ќе им биде овозможена размена на мислења, а којашто е многу важно за постигнување успех.

ПРОЕКТ АТЕММ/Projekt ATEMM

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 19

7. Zaupajte nam, ali delate trenutno na kakšnem novem projektu, novem odkritju?

TL: Trenutno se ne ukvarjam z novimi inovacijami, saj ves čas in finančna sredstva vlagam v projekt ATEMM (www.atemm.eu), kontroliran odvod statične elektrike od oseb, saj si želim, da bi zaživel tudi v praksi. Kljub številnim priznanjem in odobravanju s strani tehničnih struktur do sedaj ni še bilo pravega odziva na našo ponudbo patenta.

8. Kaj bi svetovali in priporočili bodočim inovatorjem in podjetnikom pri realizaciji svojih idej in zamisli?

TL: Kot sem že povedal, pot inovatorja ni lahka. Inovatorja mora voditi prepričanost, da je njegova rešitev izvirna, mora biti vztrajen, potrpežljiv, mora pa imeti tudi podporo in razumevanje v družini. Na podlagi svojih izkušenj novim inovatorjem predlagam, naj se povežejo z drugimi inovatorji, kajti s tem je omogočena izmenjava mnenj, kar pa je za uspeh zelo pomembno.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

20

ВАТРОСЛАВ ОБЛАК – Словенец со големо значење за Македонците и македонскиот јазик За групно организирано работење при зачување и претставување на македонската култура и традиција во Р Словенија, Македонците се здружуваме во поголеми или помали културно-општествени организации како што се друштва, секции, групи и слично. При освнивање на спомнатите организации, оснивачите и членовите се договараат и за називот на истите. Името, односно називот возбудува една поврзаност со Македонија којашто е очигледна или препознатлива (барем за Македонците). Во Целје од 1999 година наваму работи и Македонското културно друштво „Ватрослав Облак„ коешто според името како единствено се издвојува заради поврзаноста со Македонија којашто не е така уочлива на прв поглед, Многумина би се прашале што ја поврзува личноста на Ватрослав Облак со Македонија. е поврзаноста помеѓу Македонија и ликот на Ватрослав Облак. Во денешно време на информациска технологија и по интернетното пребарување со помош на два клучни зборови ´Ватрослав Облак´ доаѓаме до историската поврзаност. Па за миг да се вратиме во 19-от век... Ватрослав Облак бил славист (славист е лингвист којшто се занимава со проучување на словенските јазици) којшто ги проучувал словенските дијалекти, јазичната и литературната проблематика и историјата на јужнословенските јазици (староцрквен словенски, македонски, бугарски, српски и хрватски јазик)[1]. Со своето кратко, меѓутоа богато стручно работење, тој се смета за еден од најзначајните словенечки јазичари и дијалектолози и за претходник на Фран Рамовш, оснивач на студиите на словенистика на тогаш на ново создадениот Универзитет во Љубљана во 1919 година. [2] Ватрослав Облак живеел во 19-от век, и тоа во времето кога Словенија била дел од австроунгарската монархија. Роден бил на 15. 5. 1864 година во Целје на родители коишто се доселиле од Полјанска долина (Горења вас). Неговиот татко Игнациј Облак (Жуст) бил изработувач на ликови и позлатар [4], а мајка му домаќинка. Основното училиште и нижата гимназија ги посетувал во Целје, а кадешто не важел за добар ученик – поради лошите оценки по словенечки и латински јазик тој дури и повторувал три класа. Подоцна неговиот интерес за општата лингивстика силно се зајакнал. Во седмиот клас гимназија тој се разболел од туберкулоза и после едногодишна пауза образованието го продолжил во 1885-та година. На негова наредба неговите соученици на една приредба ја запеале царската химна на словенечки јазик. Поради тоа, Облак бил исклучен од гимназијата, па така морал образованието да го продолжи во Загреб кадешто завршил и матура [1][2]. Следната година во Виена запишал студии по словенска филологија а паралелно и компаративна лингвистика. Негов учител бил наследникот на Фран Миклошич—Ватрослав Јагиќ. Облак бил неговиот најдобар студент и веќе од почетокот на студиите соработувал во списанието Архива за словенската филологија (»Arhiv za slovansko filologijo«). Во 1891 г. Облак ја претставил својата докторска дисертација на тема „Црковнословенскиот превод на Апокалипса“, а воедно многу работел и на терен. За време на студиите тој ги проучувал словенечките дијалекти а и дијалектите на другите словенски јазици [1][2]. После завршените студии добил стипендија од страна на виенскиот универзитет, за проучување на македонските дијалекти во тогаш сè уште турскиот Солун [2], меѓутоа турските власти го „препознале“ како шпиун и го затвориле. Со посредување на австрискиот конзул бил ослободен, меѓутоа морал веднаш да ја напушти тогашната Турција.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 21

VATROSLAV OBLAK – Slovenec, velikega pomena za Makedonce in makedonski jezik Za skupno organizirano delovanje pri ohranjanju in predstavljanju makedonske kulture in tradicije v R Sloveniji se Makedonci združujemo v večje ali manjše kulturno-družbene organizacije kot so društva, sekcije, skupine ipd. Pri ustanavljanju omenjenih organizacij se ustanovitelji in člani dogovorijo tudi o poimenovanju le-teh. Ime oz. naziv organizacije običajno vzbudi povezavo z Makedonijo, ki je očitna, in prepoznavna (vsaj za Makedonce).

V Celju od leta 1999 deluje tudi Makedonsko kulturno društvo »Vatroslav Oblak«. Glede imena je edino med makedonskimi društvi, ki izstopa zaradi ne tako očitne povezave z Makedonijo. Gotovo bi se marsikdo vprašal kaj povezuje osebnost Vatroslava Oblaka z Makedonijo. In kot se za današnji čas spodobi, po spletnem iskanju z vpisom dveh ključnih besed »Vatroslav Oblak« pridemo do zgodovinske povezave. Vrnimo se torej za hip v 19. stoletje …

Vatroslav Oblak je bil slavist (jezikoslovec, ki preučuje slovanske jezike), ki je preučeval slovenska narečja, jezikovno in literarno problematiko ter zgodovino južnoslovanskih jezikov (starocerkvene slovanščine, makedonščine, bolgarščine, srbščine in hrvaščine)[1]. S svojim kratkim, toda bogatim strokovnim delovanjem, velja za enega najpomembnejših slovenskih jezikoslovcev in dialektologov ter za predhodnika Frana Ramovša, ustanovitelja študija slovenistike na takrat novoustanovljeni Univerzi v Ljubljani leta 1919. [2] Vatroslav Oblak je živel v 19. stoletju, in sicer v času, ko je bila Slovenija del avstro-ogrske monarhije. Rodil se je 15. 5.

1864 v Celju staršema, ki sta se preselila iz Poljanske doline (Gorenje vasi). Njegov oče Ignacij Oblak (Žust) je bil podobar in pozlatar [4], mati pa gospodinja. Osnovno šolo in nižjo gimnazijo je obiskoval v Celju, kjer ni ravno blestel kot dober učenec – zaradi slabih ocen iz slovenščine in latinščine je celo ponavljal tri razrede. Pozneje se je njegovo zanimanje o splošnem jezikoslovju zelo okrepilo. V 7. razredu gimnazije je zbolel za tuberkulozo in po enoletnem premoru je nadaljeval šolanje leta 1885. Ne dolgo za tem so na njegov ukaz součenci pri proslavi zapeli cesarsko himno v slovenskem jeziku. Zato je bil izključen iz gimnazije in je moral šolanje nadaljevati v Zagrebu, kjer je opravil tudi maturo[1][2]. Naslednje leto je na Dunaju vpisal študij slovanske filologije in vzporedno primerjalno jezikoslovje. Njegov učitelj je bil Miklošičev naslednik Vatroslav Jagić. Oblak je bil njegov najboljši študent in je že od začetka študija sodeloval v reviji »Arhiv za slovansko filologijo«. Leta 1891 je predstavil svojo doktorsko disertacijo na temo »Cerkvenoslovanski prevod Apokalipse«, hkrati pa je veliko delal tudi na terenu. Tekom študija je preučeval slovenska narečja kot tudi narečja drugih slovanskih jezikov[1][2]. Po zaključku študija je s strani dunajske univerze dobil štipendijo za preučevanje makedonskih dialektov v takrat še vedno turškem Solunu[2], toda turške oblasti so ga »prepoznale« za vohuna in ga zaprle. Tako sta Ciril in Metod prevedla prve cerkvene knjige iz grščine v staroslovanski jezik. S tem je bila ovržena t.i. panonska teorija, po kateri staroslovanski jezik izvira iz Panonije.

S posredovanjem avstrijskega konzula so ga izpustili, vendar je moral nemudoma zapustiti takratno Turčijo. Pol leta nato je živel na Dunaju in v rodnem Celju, nakar je leta 1892 odšel na dalmatinske otoke in preučeval čakavska narečja. V študijskem letu 1893/94 je kot docent na Graški univerzi začel predavati slovansko filologijo, toda zdravje se mu je spet začelo slabšati.

Marca 1896 je bil predlagan za izrednega profesorja, a imenovanja žal ni dočakal. Ponovitev tuberkuloze je bila zanj takrat pogubna. Umrl je v rojstni hiši v Celju 15. 4. 1896. [1][2][3] V svojem kratkem, a izjemno bogatem strokovno-znanstvenim delovanjem in ustvarjalnem življenju je zapustil okoli 150 strokovno-znanstvenih del (razprave, kritični prikazi, ocene, ipd.). Izjemnega pomena je tudi njegovo delo na Graški univerzi, ki predstavlja zametek slovenističnega jezikoslovja [1][2], ki so ga nadaljevali in razvili njegovi nasledniki ter ga tako prinesli v Ljubljano leta 1919 ob ustanovitvi Univerze v Ljubljani.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

22

Потоа живеел половина година во Виена и во родното Целје, а во 1892 г. заминал на далматинските острови и таму ги проучувал чакавските дијалекти. Во студиската година 1893/94 како доцент започнал да предава словенска филологија на универзитетот во Грац, меѓутоа неговото здравје повторно почнало да му се влошува. Во март 1896 година бил предложен за вонреден професор, меѓутоа тој, за жал, не го дочекал именувањето. Повторното појавување на туберколозата овојпат било кобно за него. Умрел на 15. 4. 1896 година во родната куќа во Целје. [1][2][3] Во своето кусо, меѓутоа изворнедно богато стручно-научното работење и креативен живот тој оставил зад себе околу 150 стручно-научни дела (дискусии, критички осврти, осенки и слично). Од извонредно значење е и неговата работа во универзитетот во Грац што претставува основа на словенечката лингвистика [1][2] со којашто продолжија да работат и да ја развиваат неговите наследници, па така во 1919 година го донесоа и во Љубљана при основањето на Универзитетот во Љубљана. За време на посетување на вишата гимназија, Ватрослав Облак внимателно студирал славистика, старословенски, општа фонетика, фонетика и дијалектологија на словенските јазици [3]. И за време на студиите тој бил многу активен и интензивно го проучувал словенечките дијалекти, а и дијалектите на другите јужнословенски народи. Веќе тогаш тој стаил во контакт со бројни лингвисти, а се запознал и со полскиот славист Јан Бодуен де Куртене и неговите записи за словенските дијалекти [2]. Со него останал во контакт сè до својата смрт. Веќе за време на студиите, Облак бил претставник на реализмот во науката што значи дека теоријата ја подржувал и со практични докази (поради проучувањето на дијалектите тој многу патувал). Зошто творештвото на Ватрослав Облак е толку значајно за македонскиот јазик? Во областа на јужнословенската дијалектологија Облак ја проучувал и историјата на старословенскиот црковен јазик. Во 1891 и 1892 г. за време на посета на Македонија ги проучувал дијалектите северно од Солун, за што напишал и обемна дискусија со наслов Македонски студии (Macedonische Studien), што претставува едно од темелните научни дела за македонските дијалекти. Врз основа на своите искуствени истражувања од теренот тој ги поставил основите за т.н. македонска теорија, според која основите за старословенските јазици ги претставуваат македонските дијалекти од околината на Солун, поточно од селата Сухо, Висока и Зарова.[4] Првото писмо во коешто е запишан старословенскиот јазик е глаголицата - авторско дело на солунските браќа Кирил и Методиј. Така Кирил и Методиј ги превеле првите црковни книги од грчкиот во старословенскиот јазик. Со тоа беше отфрлена т.н. панонска теорија според која старословенкиот јазик потекнува од Панонија. Македонската теорија на Ватрослав Облак за создавање на старословенскиот јазик општо е уважена и прифатена во поширокиот славистички научноистражувачки свет. Во 1896 година Ватрослав Јагиќ, учителот на Ватрослав Облак, постхумно објавил единаесет писма на Облак, испратени за време на посетата на Македонија. Споменот кон Ватрослав Облак и неговото дело го зачувуваме од заборав. Тоа е мала благодарност кон големиот сèсловенски славист од Целје и кон неговиот значаен истражувачки опус, а воедно и во чест и задоволство на Македонците, Словенците и пошироката јавност. Извор на литература и сликовен материјал: 1. https://www.knjiznica-celje.si/domoznanski-spomini/item/vatroslav-oblak 2. https://www.kamra.si/digitalne-zbirke/item/oblakova-ulica.html 3. https://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi392412/ 4. https://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi391752/ 5. https://abvedit.com/prodavnica/razno/macedonisqhe-studien-1896-godina/

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 23

Kot učenec višje gimnazije je Vatroslav Oblak pridno študiral slavistiko, staroslovanščino, splošno fonetiko, glasoslovje in dialektologijo slovanskih jezikov [3]. Tudi med študijem je bil zelo aktiven in intenzivno preučeval slovenska narečja (dialekte), pa tudi dialekte drugih južnoslovanskih narodov. Že takrat je navezal stike z številnimi jezikoslovci, spoznal pa je tudi poljskega slavista Jana Baudouina de Courtenay in njegove spise o slovanskih dialektih [2]. Z njim je ostal v stiku vse do svoje smrti.

Že med študijem je bil Oblak predstavnik realizma v znanosti, kar pomeni, da je teorijo podkrepil s praktičnimi dokazi (zaradi preučevanja dialektov je veliko potoval).

Zakaj je delo Vatroslava Oblaka pomembno za makedonski jezik? Na področju južnoslovanske dialektologije je Oblak preučeval zgodovino staroslovanskega cerkvenega jezika.

V letih 1891 in 1892 je v času obiska Makedonije preučeval dialekte severno od Soluna, o čemer je napisal obsežno razpravo z naslovom Makedonske študije (Macedonische Studien), ki predstavlja eno temeljnih znanstvenih del o makedonskih dialektih. Na podlagi svojih empiričnih raziskav s terena je postavil osnove t.i. makedonske teorije, po kateri osnove staroslovanskega jezika predstavljajo makedonska narečja iz okolice Soluna, natančneje vasi Suho, Visoka in Zarova.[4] Prva pisava, v kateri je bil zapisan staroslovanski jezik, je glagolica, ki je avtorsko delo solunskih bratov Cirila in Metoda.

Makedonska teorija Vatroslava Oblaka o nastanku staroslovanskega jezika je splošno uveljavljena in sprejeta v širšem slavističnem znanstveno-raziskovalnem svetu. Posmrtno je leta 1896 Oblakov učitelj Vatroslav Jagić objavil 11 Oblakovih pisem, poslanih v času obiska Makedonije.

Preko poimenovanja društva ohranjamo spomin na velikega vseslovanskega slavista iz Celja in njegovemu značajnemu raziskovalnemu opusu. To je majhna zahvala in obenem tudi čast in zadovoljstvo Makedoncev, Slovencev in širše javnosti.

Viri in slikovno gradivo: 1. https://www.knjiznica-celje.si/domoznanski-spomini/item/vatroslav-oblak 2. https://www.kamra.si/digitalne-zbirke/item/oblakova-ulica.html 3. https://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi392412/ 4. https://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi391752/ 5. https://abvedit.com/prodavnica/razno/macedonisqhe-studien-1896-godina/

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

24

Низ други очи Нова Горица е град што се потпира на работата на некогашните младински бригади коишто доаѓаа од различни места и култури, па така во својата срж ова е град на шареноликост на идентитети, народности и групи. Македонската заедница е една од најактивните и со своето друштво активно придонесува кон културниот и општествениот пулс на градот и со тоа ја збогатува и ја зајакнува неговата привлечност, а привлечноста на повеќекултурноста и креативноста на Нова Горица е од главно значење за подмладување на градот, односно за доселуваање и останување на младите креативни луѓе. Македонска заедница и Охридски бисери, среќно! д-р Клемен Миклавич градоначалник на градската општина Нова Горица

Македонското културно друштво Охридски бисери од Нова Горица организирано работи во горишкиот регион веќе повеќе од 20 години. Преку музиката, танцот, литературата, театарот, ликовната уметност и спортот, во друштвото се поврзуваат различни генерации. Во друштвото ја стимулираат квалитетната културна креативност на припадниците на малцинските етнички заедници и доселеници, а со бројните настани ја претставуваат македонската култура и на словенечката и поширока животна средина и на таков начин активно заедно го формираат културниот пулс на горишкиот регион. Членовите на друштвото со безброј саати волонтерска работа се грижат за значајна меѓусебна поврзаност. И бидејќи знаеме дека добрите примери вредат, членовите своите вредности на пријателство, несебична помош, креативност и поврзаност ги предаваат напред на помладите генерации. Токму поради таа насоченост, овие охридски бисери силно сјајат во нашиот заеднички простор.

Сабина Волк Симчич Јавен фонд на РС за културни дејности Подрачна единица Нова Горица

„Да се живее далеку од дома, да се работи и да се создава, сето тоа на човекот му претставува своевиден предизвик. Членовите на друштвото Охридски бисери со својата културна вредност и работење ни докажуваат како човек може со уметноста квалитетно да си го најде своето место во еден недомашен простор и така преку културата да ја зачува културата со својата татковина. Токму друштвото Охридски бисери е прекрасен пример на добра соработка. Друштвото е дел од Сојузот на културните друштва Нова Горица, има голем број на уметнички дејности и со своите активности убаво го заполнува нашиот култерен простор. Како за секој народ, така и за Словенија, придонесот на една туѓа култура и запознавање со истата значи збогатување на заедничкиот простор. Ви благодариме за сè добро што правите.“ Миран Рустја Претседател на Сојузот на културните друштва Нова Горица

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 25

Skozi druge oči Nova Gorica je mesto, ki sloni na trudu nekdanjih mladinskih brigad, ki so prihajale iz različnih krajev in kultur, zato je v svojem bistvu mesto pisanih identitet, narodnosti in skupin. Makedonska skupnost je ena aktivnejših in s svojim društvom aktivno prispeva h kulturnemu in družbenemu utripu mesta in ga s tem bogati ter krepi njegovo privlačnost, privlačnost večkulturnosti in ustvarjalnosti Nove Gorice pa je bistvena za pomlajevanje mesta oziroma za ostajanje in priseljevanje mladih ustvarjalnih ljudi.

Makedonska skupnost in Ohridski biseri, srečno! dr. Klemen Miklavič župan mestne občine Nova Gorica

Makedonsko kulturno društvo »Ohridski biseri« iz Nove Gorice organizirano deluje na Goriškem že več kot 20 let. Preko glasbe, plesa, literature, gledališča, likovne umetnosti in športa se v društvu povezujejo različne generacije. V društvu spodbujajo kakovostno kulturno ustvarjalnost pripadnikov manjšinskih etničnih skupnosti in priseljencev ter s številnimi dogodki predstavljajo makedonsko kulturo slovenskemu in širšemu okolju ter tako aktivno sooblikujejo kulturni utrip Goriške. Člani in članice z neštetimi urami prostovoljnega dela v društvu skrbijo za pomembno medsebojno povezanost. In ker vemo, da dobri zgledi štejejo, člani svoje vrednote prijateljstva, nesebične pomoči, ustvarjalnosti in povezovanja predajajo naprej mlajšim generacijam.

Prav zaradi te naravnanosti ti ohridski biseri v našem skupnem prostoru še kako sijejo.

Sabina Volk Simčič Javni sklad RS za kulturne dejavnosti Območna izpostava Nova Gorica

"Živeti daleč od doma, delati in ustvarjati je za človeka svojevrsten izziv. Člani in članice društva Ohridski biseri nam s svojo kulturno vrednostjo in delovanjem dokazujejo, kako se človek z umetnostjo kakovostno umesti v nek nedomači prostor in tako preko kulture ohranja stik s svojo prvotno domovino.

Prav društvo Ohridski biseri so krasen primer dobrega sodelovanja. Društvo je član Zveze kulturnih društev Nova Gorica, ima pisano paleto umetniških zvrsti in s svojimi dejavnostmi lepo zapolnjuje naš kulturni prostor. Tudi za Slovenijo, kakor za vsak narod, je doprinos neke tuje kulture in spoznavanje le-te bogatitev skupnega prostora. Hvala vam za vse, kar dobrega storite."

Miran Rustja Predsednik Zveze kulturnih društev Nova Gorica

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

26

Дополнителна настава на македонски јазик во Р Словенија Министерството за образование и наука на Република Северна Македонија овозможува реализација на настава на македонски јазик за деца на иселениците кои живеат во Република Словенија. Наставата ја реализира наставничката Снежана Катарова, дипл. професор по одделенска настава на македонски јазик. Целта на наставата по македонски јазик за децата на нашите иселеници во странство е да се развива чувство на припадност кон својата култура и јазик и почит кон другите култури, да се негува македонскиот стандарден јазик како личен и национален идентитет и да се оспособат за усна и писмена комуникација на македонски стандарден јазик. Наставата по македонски јазик и културно наследство се реализира во повеќе училишта во Република Словенија, и тоа: ОУ Ливада – Љубљана, ОУ Драгомир Бенчич Бркин – Хрпeље Козина, ОУ Милојка Штрукељ – Нова Горица и околината, ОУ Јакоб Аљјаж – Крањ, ОУ Копeр – Копер, ОУ Д-р Богомир Магања – Дивача и ОУ Данило Локар – Ајдовшчина.

Запишани се вкупно 60 ученици кои ја следат дополнителната настава на македонски јазик. Бројот на ученици кои ја посетуваат дополнителната настава на македонски јазик во Нова Горица и пред сè во Ајдовшчина од година во година е во пораст. Наставата се изведува еднаш неделно во вид на блок часови по завршувањето на редовната словенечка настава на учениците. При наставата се користат повеќе видови наставни методи и техники. Изведбата на часовите е разновидна во кои се застапени интерактивни квизови, интерактивни наставни листови, презентации, читање проза и поезија, креирање на часови по ликовно образование со разни техники, пеење на познати македонски песни, итн. Покрај редовната настава, учениците од Нова Горица и Ајдовшчина учествуваат и на воннаставни активности, пред сè на манифестации и проекти во организација на МКД „Охридски бисери“, со драматизации, рецитали и ликовни творби. Во чест на денот на македонската азбука на 5. мај се реализира on-line проект со наслов „Азбуката наша кирилица се вика“, со учество на учениците на ликовен проект, организиран од страна на Националната галерија „Го сакам мојот роден крај“ и „Поетска и танцова разиграност“ во Нова Горица. На крајот од учебната година Сојузот на македонските културни друштва во Р Словенија организира во Нова Горица завршна приредба со доделување на свидетелствата.

Се надеваме дека и во иднина ќе продолжи успешно да се реализира дополнителната настава на македоски јазик во Нова Горица и Ајдовшчина со уште поголем број на ученици.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 27

Dopolnilni pouk makedonskega jezika v R Sloveniji Ministrstvo za izobraževanje in znanost Republike Severne Makedonije omogoča udejanjanje pouka makedonskega jezika za otroke izseljencev, ki živijo v Republiki Sloveniji. Pouk izvaja učiteljica Snežana Katarova, dipl. profesorica razrednega pouka makedonskega jezika.

Cilj pouka makedonščine za otroke naših izseljencev v tujini je, da se razvija občutek pripadnosti svoji kulturi in jeziku ter spoštovanje drugih kultur, negovanje makedonskega knjižnega jezika kot osebna in nacionalna identiteta ter usposobitev otrok za ustno in pisno komunikacijo v makedonskem knjižnem jeziku.

Pouk makedonskega jezika in kulturne dediščine se izvaja v več šolah v Republiki Sloveniji, in sicer: OŠ Livada – Ljubljana, OŠ Dragomirja Benčiča Brkina – Hrpelje Kozina, OŠ Milojke Štrukelj – Nova Gorica in okolica, OŠ Jakoba Aljaža – Kranj, OŠ Koper – Koper, OŠ Dr. Bogomirja Magajne – Divača in OŠ Danila Lokarja – Ajdovščina.

Skupno je vpisanih 60 učencev, ki obiskujejo dodatni pouk makedonščine. Število učencev, ki obiskujejo dopolnilni pouk makedonskega jezika v Novi Gorici in predvsem v Ajdovščini iz leta v leto narašča. Pouk se izvaja enkrat tedensko v obliki dvojnih ur po zaključku rednega slovenskega pouka v šoli.

Pri pouku se uporabljajo različne metode in tehnike poučevanja. Izvajanje pouka je raznolika, vključuje pa tudi interaktivne kvize, interaktivne učne liste, predstavitve, branje proze in poezije, oblikovanje ur likovne vzgoje z različnimi tehnikami, petje znanih makedonskih pesmi in podobno.

Poleg udeležbe pri pouku so učenci iz Nove Gorice in Ajdovščine udeleženi tudi na izven šolskih dejavnostih, predvsem na dogodkih in v projektih v organizaciji MKD Ohridski biseri z dramatizacijami, recitali in likovnimi izdelki. Ob dnevu makedonske azbuke 5. maja je bil organiziran on-line projekt pod nazivom „Azbuka naša se cirilica imenuje” („Азбуката наша кирилица се вика“), z udeležbo učencev v likovnem projektu v organizaciji Narodne galerija z nazivom „Rad-a imam svoj rojstni kraj” in „Pesniška in plesna razigranost” v Novi Gorici. Ob koncu šolskega leta je Zveza makedonskih kulturnih društev v R Sloveniji v Novi Gorici organizirala zaključno prireditev s podelitvijo spričeval.

Upamo, da se bo tudi v prihodnje nadaljevalo uspešno izvajanje dopolnilnega pouka makedonščine v Novi Gorici in Ajdovščini, morda celo tudi ob večjem številu učencev.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

28

Интервју: Сашко Митев Музиката е негова животна определба, па не само тоа, самиот вели: Целиот живот ми е музика! :) Својата кариера успешно ја гради веќе 20 години како член во оркестарот на Националниот ансамбл Танец, а од неодамна ја започна својата солистичка кариера која е во подем. Сашко Митев е македонски етномузиколог, композитор и врвен уметник и пријател на нашето друштво. Поблиску го запознаваме преку интервју-то во продолжение.

1. Разговорот го започнуваме со најактуелната тема денес—се наоѓаме во време на пандемија. Што според Вас трпи македонскиот фолклор и кои ќе бидат последиците од рестриктивните мерки и неможноста да се вежба и да се настапува? СМ: Време на вируси, време на пандемија време-невреме, кое што не затече. Кој можел да замисли дека ќе се случи ова баш сега со нас? Последиците и загубите се огромни, не само во македонскиот фолклор, туку во сите гранки на уметноста, цела економија, цела индустрија низ цел свет. Очигледно е дека има и ќе се почувствуваат големи негативни последици поради коронавирусот. Фолклорот е една целина во која што треба во континуитет да работат играорците, оркестарот и пеачите. Индивидуалната домашна работа може да нè држи до некој степен во одредена кондиција, но неизбежна е тимската работа. Многу труд и време е потребно да се вложи за тимот да функционира како една целина. Во моментов сме целосно разидени и ќе треба долг период повторно да се вклопиме во фолклорниот мозаик. Нас уметниците нè хранат аплаузите од публиката, преполните сали, позитивната енергија и широките насмевки. Во моментов токму тоа навистина ни недостасува.

2. Веќе 20 јубилејни години сте вработени и дејстувате во НА Танец. На бројните турнеи и настапи кои сте ги имале сигурно се случиле многу интересни случки. Ќе може да издвоите некои од нив и да ни разкажете за некоја турнеја или настап кои ви будат драги спомени? СМ: Точно, 2020 г. е јубилејна година за мене како член на националниот ансамбл за народни песни и игри на Македонија ТАНЕЦ. Поточно на 1 декември ќе наполнам цели 20 години. Во Танец започнав да одам како хорист кога бев втора година на Факултетот за музичка уметност во Скопје. Најголем впечаток со многу емоции и воодушевувања ми остави мојата прва турнеја со Танец, која што се реализира за неполн месец откако бев вклучен во активностите на ансамблот. Тоа беше турнејата во Бугарија, Софија и Благоевград каде што имавме заеднички концерт со Ансамблот „Пирин“. Да бидам искрен, за неполн месец излегов рамо до рамо со сите ценети солисти и уметници од уметничкиот кадар од Танец, за да го презентирам бесценетиот македонски фолклор во најголемата и престижна Сала НДК во Софија. Тоа за мене претставуваше голема одговорност, а воедно и голема привилегија затоа што тоа ми се случуваше токму мене. Така почна да ми се трасира патот во Танец. Од 2000 г. па сè до денес сум патувал ширум целиот свет и настапувал на сцените во најголемите светски концертни сали. Во однос на концертите, би ја издвоил кореодрамата „Македонска љубовна приказна“, која што беше реализирана во рамките на Денови на македонска музика. Во таа кореодрама јас сум практично главен лик во целовечерниот концерт, каде што преку песна, свирење и игра го освојувам срцето на една девојка, која што нејзиниот татко не ја дава за мене, но љубовта победува па си ја земам како бегалка.

3. Автор сте на четири кореографски музички обработки во ансамблот Танец. Може да ни раскажете како настанува музичката обработка на една постановка?

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 29

Intervju: Saško Mitev Glasba je njegova življenjska usmeritev in opredelitev, kot pravi sam: Celo moje življenje je ena sama glasba! :-) Svojo kariero pa uspešno gradi že 20 let kot član orkestra Nacionalnega ansambla Tanec. Pred kratkim je začel svojo solistično kariero, ki je v porastu. Saško Mitev je makedonski etnomuzikolog, skladatelj, vrhunski umetnik in prijatelj našega društva. V spodnjem intervjuju ga bližje spoznavamo.

1. Pogovor bi začeli s tem, kar je danes najbolj aktualno. Namreč glede na to, da se nahajamo v času pandemije, skozi kaj vse gre Vašem mnenju makedonska folklora in kakšne bodo posledice z restriktivnimi ukrepi in nezmožnosti izvajanja vaj in nastopov?

SM: Čas virusov, čas pandemije, težki časi. Težki časi, ki so nas ujeli. Kdo bi si upal misliti, da se bo zgodilo to, kar se je zdaj zgodilo z nami? Posledice in izgube so ogromne in ne le za makedonsko folkloro, temveč na vseh področjih umetnosti, v celotnem gospodarstvu in celotni industriji po celem svetu. Dejstvo je, da se ta negativen vpliv, ki nam ga je povzročil korona virus, občuti in da se bo občutil tudi v prihodnje.

Folklora je celota, pri kateri morajo kontinuirano delovati tako plesalci kot tudi orkester in pevci. Z individualnim delom doma se do neke stopnje lahko ohrani določena kondicija, vendar pa je skupinsko delo nenadomestljivo. Vsi vemo, koliko truda in časa je potrebno vložiti, da bi skupina delovala kot celota. V tem trenutku smo popolnoma medsebojno ločeni in potrebno bo dolgo obdobje, da se spet vključimo v folklorni mozaik. Nas umetnike hranijo aplavzi občinstva, nabito polne dvorane, pozitivna energija in široki nasmehi. V tem trenutku resnično pogrešamo prav to.

2. Že 20 jubilejnih let ste zaposleni in delujete v NU Tanec. Na številnih turnejah in nastopih, ki ste jih imeli, so se zagotovo zgodili številni zanimivi dogodki. Lahko izberete nekatere od njih in nam poveste kaj o kakšni turneji ali nastopu, ki vam prikličejo prijetne spomine?

SM: Res je, letos je zame jubilejno leto, odkar sem član nacionalnega ansambla za ljudske pesmi in plese Makedonije TANEC. Natančneje povedano – 1. decembra bo natanko 20 let. V Tancu sem začel kot član zbora, ko sem bil v drugem letniku Fakultete za glasbeno umetnost v Skopju. Največji vtis z veliko čustvi in navdušenjem mi je pustila moja prav turneja s Tancem, ki je bila slab mesec po tem, ko sem bil vključen v dejavnosti ansambla. To je bila turneja po Bolgariji, v Sofiji in Blagoevgradu, kjer smo imeli skupni koncert z ansamblom „Pirin”. Če sem iskren, sem v slabem mesecu stopil na oder z ramo ob rami z vsemi cenjenimi solisti in umetniki umetniškega kadra v Tancu, in sicer z namenom predstaviti neprecenljivo makedonsko folkloro največji in prestižni dvorani NDK v Sofiji. To je zame predstavljalo veliko odgovornost, obenem pa tudi velik privilegij, ker se je to dogajalo ravno meni. Tako se mi je na nek način začela tlakovati pot v Tancu. Od leta 2000 pa vse do danes sem potoval po vsem svetu in nastopal na odrih največjih svetovnih koncertnih dvoran. Glede koncertov bi izpostavil koreodramo „Makedonska ljubezenska zgodba” („Македонска убовна приказна”) ki je bila realizirana v okviru Dnevov makedonske glasbe. V tej koreodrami sem jaz praktično glavni lik celovečernega koncerta, na katerem preko pesmi, igranja in plesa osvojim srce dekleta, katerega oče ne želi omožiti z menoj, a ljubezen zmaga in jo dobim z njenim pobegom od doma.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

30

СМ: Во Танец имам направено музичка обработка на четири кореографии кои што се изведуваат во репертоарот на ансамблот, а тоа се: кореографијата „Посеље“ која го опфаќа тетовско-полошкиот регион, потоа „Пијанец“ Источна Македонија поточно Македонска Каменица и делчевско, „Малешевка“ која што го опфаќа фолклорот од малешевските планини и кореографијата „Раштак“, кореографска постановка во која што е опфатен и обработен фолклорот во скопскиот регион, поточно Скопска Црна Гора, селото Раштак. Покрај овие четири кореографии во Танец имам обработено и повеќе традиционални песни и инструментални орски мелодии. Поставувањето на кореографија е процес за кој е потребен подолг временски период. Прв и важен сегмент е одредување на местото и регионот кој би се обработувал. Следи делот на собирање на секаков вид материјал од тој регион, кој подразбира: одење на терен, посета и разгледување на музејските куќи во тој регион, преку кои институции би добиле најверодостојна слика за традиционалната музика, играорски фрази и носија која била застапена низ времето. Во следниот дел се пристапува кон обработување и спојување на целиот материјал во ансамблот. Јас сум задолжен да напишам штимови и партитури за одредена кореографија која треба да ја изведат оркестарот и хорот, додека кореографот ги поставува чекорите и движењата на играорците. Голем дел од материјалот може да се најде и во Институтот за фолклор Марко Цепенков во Скопје, каде воедно ја изработив и својата магистерска задача на тема „Фолклорните музички карaктeристики на народното пеење и свирење во струмичкорадовишкиот регион“. Институтот кој што уште од своите почетоци има собрано и обработено огромен дел од фолклорот, застапен на територијата на цела Македонија. Морам да го напоменам и фактот дека и јас во мојата приватна ризница имам и поседувам многу материјал кој што го собирав уште како студент на ФМУ, на катедрата по етномузикологија.

4. Со МКД Охридски бисери остваривте две соработки, една е настапот на НА „Танец“ во Нова Горица, а другата настапот на „Сашко Митев и пријателите“ исто така во Нова Горица по повод 20-та годишнина од постоењето на ова друштво во Словенија. Какво е вашето искуство од престојот и настапите во нашето друштво? СМ: Со МКД Охридски бисери за многу краток период остваривме две средби. Многу емоции и воодушевувачки пријатна позитивна атмосфера се создаде кога играорците на МКД Охридски бисери и оркестарот на Танец застанаа заедно на сцена и го отворија целовечерниот концерт токму со кореографијата „Малешевка“. Да бидам искрен, до пред самиот почеток на концертот незнаев дека МКД Охридски бисери ќе го отвори нашиот целовечерен концерт токму со таа кореографија. Кога ја видов програмата, сфатив дека ќе треба да се отвори концертот со звукот на шупелка кој што го свирев јас, и бев многу пријатно изненаден. Втората средба со МКД Охридски бисери беше пред една година кога на 28 септември славевте 20 години јубилеј од постоењето на друштвото. Тоа беше за мене уште една прекрасна соработка, прекрасен концерт на плоштадот во Нова Горица, големо искуство, и морам јавно да го пофалам целиот тим на МКД Охридски бисери за професионално организираната манифестација. Од срце посакувам да има уште многу успешни јубилеји и нормално, се надевам дека нашата професионална соработка ќе продолжи и повторно да бидам дел од некој од тие концерти.

5. Член сте и на групата „Серенада бенд“. Колку време опстојувате и каква музика претставувате на вашите настапи? СМ: Можам слободно да кажам дека јас сум иницијатор и еден од главните организатори и основачи на групата „Серенада бенд“. Групата постои веќе петнаесет години, поточно од септември 2005 година.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 31

3. Ste avtor štirih glasbenih priredb v ansamblu Tanec. Nam lahko poveste, kako nastane glasbena priredba ene take postavitve?

SM: V Tancu sem naredil glasbene priredbe za štiri koreografije, ki se izvajajo v okviru repertoarja ansambla, in sicer: koreografijo „Poselje”, ki obsega tetovsko-pološko regijo, zatem koreografijo „Pijanec” iz vzhodne Makedonije, natančneje iz krajev Makedonska Kamenica in okolica Delčeva, koreografijo „Maleševka”, ki obsega folkloro z maleševskega hribovja, ter koreografijo „Raštak”, koreografsko postavitev, v kateri je zajeta in obdelana folklora skopskega predela, natančneje t.i. skopske Črne gore, vasi Raštak. Poleg teh štirih koreografij v Tancu sem priredil tudi več tradicionalnih pesmi in inštrumentalnih orskih melodij. Drugače pa je za postavitev ene koreografije potrebno daljše časovno obdobje. Predvsem je pomembno določiti področje in regijo, ki se bo obdelala. Ko so to določi, pride do trenutka zbiranja različnih vrst gradiva iz tega predela. To obsega odhod na teren, obisk in ogled muzejskih hiš s konkretnega področja in od teh ustanov bi lahko dobili najbolj verodostojno slik o tradicionalni noši, ki je bila zastopana. Potem ko se zbere celotno gradivo, glasba, plesne fraze in noša, se pristopi k obdelavi in združevanju celotnega gradiva v ansamblu. Jaz sem zadolžen za zapis glasov in partiture za določeno koreografijo, ki jo morata izvesti orkester in zbor, medtem ko koreograf postavi korake in gibanje plesalcev. Velik delež gradiva je mogoče dobiti tudi v Inštitutu za folkloro Marko Cepenkov v Skopju, kjer sem zaključil svojo magistrsko nalogo. Inštitut že od samega začetka hrani zbran in obdelan velik delež folklore, zastopane na ozemlju celotne Makedonije. Moram omeniti tudi dejstvo, da imam in posedujem v svoji zasebni zakladnici veliko gradiva, ki sem ga začel zbirati še kot študent na FMU, na katedri etnomuzikologije.

4. Z MKD „Ohridski biseri“ ste izvedli dve sodelovanji, eno ob dogodku NA„Tanec” v Novi Gorici, drugo pa ob dogodku „Saško Mitev in prijatelji”, prav tako v Novi Gorici ob 20. obletnici obstoja tega makedonskega društva v Sloveniji. Povejte, kakšne so vaše izkušnje glede gostovanja in nastopov v našem društvu.

SM: Z MKD „Ohridski biseri“ smo v zelo kratkem obdobju izvedli dve srečanji. Veliko čustev in navdušujoče prijetno in pozitivno vzdušje je nastalo, ko so plesalci MKD Ohridski biseri in orkester Tanca stopili skupaj na oder in odprli celovečerni koncert prav s koreografijo „Maleševka”. Če sem iskren, do samega začetka koncerta niti nisem vedel, da bo MKD Ohridski biseri odprl naš celovečerni koncert prav s to koreografijo. Ko sem videl program, sem dojel, da je bo treba koncert odpreti z zvoki piščali tim. šupelka, ki sem jo igral jaz, in bil sem zelo prijetno presenečen.

Drugo srečanje z MKD Ohridski biseri se je zgodilo pred enim letom, ko ste 28. septembra proslavljali jubilejnih 20 let obstoja društva. To je bilo zame še eno prekrasno sodelovanje, prekrasen koncert na trgu v Novi Gorici, velika izkušnja in moram javno pohvaliti celotno ekipo MKD Ohridski biseri za profesionalno organizirano manifestacijo. Iz srca si želim, da bo še veliko uspešnih jubilejev in seveda upam, da se bo naše profesionalno sodelovanje nadaljevalo ter da bom del katerega od teh koncertov.

5. Ste član tudi skupine Serenada bend. Kako dolgo obstajate in kakšno glasbo predstavljate na vaših nastopih?

SM: Mirne duše lahko povem, da sem jaz pobudnik in eden glavnih organizatorjev ter oblikovalec skupine Serenada bend. Skupina obstaja že celih petnajst let, natančneje od septembra 2005. V tem času smo posneli tri avdio albume, in sicer najprej v naši zasebni produkciji, z makedonskimi ljudskimi pesmimi in z naslovom „Jano mori”. Druga dva projekta sta dva albuma , en vokalno-inštrumentalen, drug le inštrumentalen, oba z makedonskimi tradicionalnimi pesmimi. Za vse tri albume so bile priredbe pesmi zaupane meni. S skupino Serenada bend smo poleg številnih nastopov v Makedoniji imeli tudi nastope v tujini.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

32

За овој период снимiивме три аудио албуми, првиот албум во наша приватна продукција, со народни македонски песни, под наслов „Јано мори”. Останатите два се пак со македонски традиционални чалгиски песни. Еден од албумите е вокално-инструментален, додека другите два се инструментални. За сите три албуми аранжманските обработки ми беа доверени мене. Со Серенада Бенд покрај многубројните настапи (свирки) во Македонија имаме настапувано и во странство.

6. Пред неполна година, покрај веќе издадените три музички албуми на изворна македонска музика со Серенада бенд, се појавувате и како автор на две музички композиции, „Подгорија“ (музика и текст) и „Ергенски живот“ (музика, текст и аранжман). Од каде инспирација за овие песни и кои се ваши идни планови на ова поле? СМ: На почеток од оваа 2020 година ја снимив својата прва солистичка песна со наслов „Подгорија“, песна во која е опеана убавината нa еден прекрасен предел кој што се простира во подножјето на планината Беласица, од градот Струмица па се до градот Петрич во соседната Бугарија. Тоа е подрачје која што изобилува со прекрасна шума, вегетација, планини, реки и водопади. Предел кој што не го остава рамнодушен ниту еден од посетителите. Музиката и текстот на оваа песна се лично мои, додека аранжманската обработка му ја доверив на мојот долгогодишен колега и соработник, докажан во своите активноси на македонската музичка сцена, маестро Милан Завков. Другата моја авторска песна е песната „Ергенски живот“, каде што јас се појавувам како комплетен автор и интерпретатор на истата. Тоа е песна во која што сакав да опфатам и опеам еден за мене прекрасен период од мојот живот. Верувам дека секој еден човек би се пронашол барем за миг во таа песна. Тоа е песна за ергенскиот живот, песна за момите, серенадите, за ноќите поминати со гитарите, значи период за кој што верувам дека секој од нас го поминал на свој начин. Главна инспирација за секоја снимена авторска песна се обидувам да ми бидат случките и сцените од секојдневниот мој живот. Во моментов работам на снимање на една народна изворна песна, во која што ќе бидат повеќе застапени нашите изворни инструменти како што се кавал, гајда, тамбура и тапан. Поради пандемијата многу поотежнато се одвиваат сите снимања и договори, но се надевам дека до крајот на оваа година ќе успеам да завршам со аудио снимањето за да направам нејзин видео запис.

7. На професионален план сте инструменталист, пејач и композитор, а приватно сопруг и татко. Како го поминувате слободното време? СМ: Дружењто со музиката и моите први почетоци се уште од второ одделение основно училиште кога тргнав во нижо музичко училиште Боро Џони во Струмица. Понатаму продолжив во средното музичко училиште во Скопје и на Факултетот за музичка уметност, оддел етномузикологија. По дипломирањето на ФМУ се запишав на магистарски студии на Институтот за фолклор Марко Цепенков каде што магистрирав. Се надевам дека нема овде да застанам со своето професионално усовршување. Инаку, во ансамблот Танец сум во редовен работен однос како инструменталист кавалџија (музичар од прв ред) од 2007 година до денес. Од 2000 па се до 2007 година бев како вокален изведувач – пејач. Како што споменавте, во приватниот живот сум сопруг и татко на две прекрасни ангелчиња, ќерката Лина (7 години) која што сега е второ одделение и синот Столе (5 години). Незибежно е да споменам дека оваа 2020 година покрај мојот јубилеј во Танец, имам и 10-годишен јубилеј како сме заедно во брак со мојата сопруга Донка.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 33

6. Pred slabim letom ste se poleg že izdanih treh glasbenih albumov makedonske ljudske glasbe s skupino Serenada band pojavili tudi kot avtor dveh glasbenih skladb, in sicer z naslovoma „Podgorija” (glasba in besedilo) in „Ergenski život” (slov. „Življenje mladeniča”; glasba, besedilo in priredba). Kje ste našli pobudo za te pesmi in kakšni so vaši načrti za v prihodnje na tem področju?

SM: Na začetku letošnjega leta 2020 sem posnel svojo prvo solistično pesem z naslovom „Podgorija”, pesem, v kateri je opevana lepa in neokrnjena narava ob vznožju gore Belasica, od mesta Strumica v Makedoniji do mesta Petrič v sosednji Bolgariji. To je področje, ki ima v izobilju prekrasne gozdove, vegetacijo, hribe, reke in slapove. Je predel, ki ne pusti ravnodušnega nikogar od obiskovalcev. Glasba in besedilo za to pesem sta osebno moji, medtem ko sem priredbo zaupal mojemu dolgoletnemu kolegu in sodelavcu, vrhunskemu virtuozu-harmonikarju-maestru Milanu Zavkovu. Druga moja avtorska pesem je pesem „Ergenski život” (slov. „Življenje mladeniča”), kjer se jaz v celoti pojavljam kot avtor in poustvarjalec. To je pesem, v kateri sem želel zajeti in opisati zame prekrasno obdobje mojega življenja. Verjamem, da bi se vsak človek vsaj za trenutek prepoznal v tej pesmi. To je pesem o življenju mladeniča, pesem za dekleta, serenadepodoknice, za noči, preživete ob zvokih kitar, torej o obdobju, za katerega verjamem, da ga je vsak od nas preživel na svoj način. Trudim se, da so glavna inspiracija za vse posnete avtorske pesmi dogodki in scene slehernega vsakdana mojega življenja.

Trenutno delam na snemanju ene ljudske izvirne pesmi, v kateri bodo bolj zastopani naši izvirni ljudski inštrumenti kot so kaval, gajda (dude), tambura in tapan (makedonski tradicionalen boben). Glede na pandemijo vsa snemanja in dogovarjanja potekajo precej oteženo, vendar upam, da bom do konca leta uspel končati z avdio snemanjem in bom lahko naredil še video zapis.

7. Na profesionalni ravni ste instrumentalist, pevec in skladatelj, zasebno pa soprog in oče. Kako preživljate svoj prosti čas?

Nastop folklorne skupine pred koncertom TANEC

SM: Moje življenje je glasba! :). Druženje z glasbo in moji prvi začetki so še iz časov, ko sem bil v drugem razredu osnovne šole in sem se vpisal v nižjo glasbeno šolo Boro Džoni v Strumici. Nato sem nadaljeval šolanje na srednji glasbeni šoli v Skopju in na Fakulteti za glasbeno umetnost, smer etnomuzikologija. Po diplomiranju na FMU sem se vpisal na magistrski študij na Inštitutu za folkloro Marko Cepenkov v Skopju, kjer sem tudi magistriral. Upam, da se glede svojega profesionalnega usposabljanja ne bom ustavil tu. Trenutno sem sicer v ansamblu Tanec zaposlen kot instrumentalist kavalist (glasbenik prvega reda), in sicer že od leta 2007. Od leta 2000 do 2007 sem bil vokalni izvajalec – pevec. Kot ste že omenili, sem v zasebnem življenju soprog in oče dveh prekrasnih angelčkov, hčerke Line (7 let), ki je sedaj drugošolka, in sina Stoleta (5 let). Velja omeniti, da je v letu 2020 poleg mojega jubileja v Tancu tudi 10. obletnica zakonskega življenja z mojo soprogo Donko.

V tem času pandemije ali drugačnih časih, kot jih imenujemo, imam veliko prostega časa, zato večji del dneva izkoristim, da sem skupaj s svojo družino. Imam dovolj časa se posvetiti tudi ustvarjanju avtorske glasbe in pesmi. Poleg tega se je potrebno organizirati in si vzeti čas za vadbo in igranje na kaval in gajdo ter tako največji del prostega časa posvečam glasbi, ustvarjanju, petju in igranju.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

34

Во ова (не)време на пандемија имам доволно слободно време, кое го поминувам со своето семејство. Имам доволно време да се посветам на творењето авторска музика, и текстови за нови песни и дела. Покрај тоа треба да се оддели простор за вежбање и свирење на кавал и гајда, затоа голем дел од слободното време го посветувам на музиката, создавањето, пеењето и свирењето.

8. Кое е вашето мото во животот? СМ: Отсекогаш сум сакал да бидам на страната на правдата и тежнеам за тоа, правдината и вистината да испливат на виделина—така барем ме воспитуваа моите родители. Така се обидувам да ги воспитувам и своите деца. Можеби имам една мала маана, а таа е што сум премногу самокритичен. Секогаш за некоја несработена добра работа, најпрвин ја барам вината и одговорноста во самиот себе. Но, сепак едно знам и секогаш стојам зад тоа – најпрво да си во добро здравје, биди правичен и поштен човек, немој да понижуваш, работи со голема посветеност и труд, и успехот и убавите и позитивни дела секогаш ќе се најдат на површина. Но, уште еднаш да повторам – со добро здравје, многу работа, труд и трпение. Ви благодарам од срце за соработката и се надевам дека таа ќе продолжи и во иднина.

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 35

8. Kakšen je vaš življenjski moto?

SM: Od vedno sem želel biti na strani pravice in tudi stremim k temu, da pravica in resnica priplavata na površje. Tako sta me učila tudi moja starša in tako se trudim vzgajati tudi svoja otroka. Morda imam eno malo pomanjkljivost, to pa je ta, da sem preveč samokritičen. Vsakokrat za kakšno nedokončano dobro delo najprej iščem krivdo in odgovornost pri sebi. Kljub temu pa vem in vedno stojim za tem – najprej je treba biti dobrega zdravja, potem pa moraš biti pravičen in pošten človek, ne ponižuj, delaj z veliko vnemo in trudom in uspeh ter lepe in pozitivne stvari bodo vedno izplavale na površino. Pa naj vseeno ponovim – dobro zdravje ter veliko dela, truda in potrpežljivosti.

Za sodelovanje se vam zahvaljujem iz srca in upam, da se bo le-to nadaljevalo tudi v prihodnosti.

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

36

Македонска кујна Поради географската положба и динамичните историски настани Македонија секогаш претставувала крстопат и точка на допир на различни народи и култури. Кон оваа шареноликост и богатство во мултикултурното и мултиетничното општество значаен удел придонесува и македонската кујна, бидејќи на овој начин се запознаваат карактеристиките, се отфрлуваат прерасудите и се прифаќаат разновидноста и разликите помеѓу луѓето и народите. На крајот на краиштата постои и поговорка дека „за вкусовите не се расправа“, а тоа толку повеќе важи за исхраната. Од гореспомнатото може да се донесе заклучок дека во Македонија на вообичано мени се наоѓат јадења и пецива што истoтака се подотвуваат и во соседните земји и пошироко (на пример мусака, полнети пиперки, сарма и слично). Делумно, свое влијание има и ориенталската кујна, поточно турските рецепти што се подготвуваат поради фактот дека Македонија дури пет века била турска провинција, а и денденес во Македонија живее голем број на жители староседелци од турска националнст.

Меѓутоа храната којa изворно доаѓа од подрачјето на Македонија, поврзана е и со локално преработените намирници, па така е карактеристична и со посебен вкус благодарејќи на релативно високата надморска висина, сонцето и родната хумусна почва којашто во различни делови на државата овозможува одгледување на ПАСТРМАЈЛИЈА/PASTRMAJLIJA различни овошни и растителни култури. Да не заборавиме и на многуројните шуми и пасишта кадешто сточарите одгледуваат стока, и на речните и езерски риби. Меѓу попрепознатливите јадења којшто секој може да ги вкуси при посета на Македонија, се: ‒ пилешко месо со кочански ориз подготвено во рерна, ‒ посна турлитава или турлитава со месо, ‒ прилепски ширден ‒ пастрмајлија (еден вид македонска пица), произлегува од областа на Велес, Штип, Свети Николе, ‒ рачно сукано тесто за изработка на витканик и зелник (поенкаде познат и како баница), што претставува вид македонски бурек, ‒ селско месо, ‒ чомлек - зимско јадење од месо битолскиот регион ‒ чкембе чорба, ‒ бакрданик, ‒ јагула на охридски и струшки начин.

Македонска салата / Makedonska solata

Има и многу посни јадења како што се мали сармички од ориз, намази од пиперки, модар патлиџан и домати како што се ајвар, пинџур, лутеница, малиџано и слично. Намазот макало е направен од лук, киселина, масло и сол и е одличен додаток кон месо, риби и јадења од скара. Карактеристични се две салати: македонската и шопската салата. Македонската кујна не би била совршена без рачно подготвените јадења од потквасено тесто. Голем број различни видови кифли, погачи, за појадок на брзина подготвени прженици, слични на мали лепињи (во Словенија слично се подготвуваат т.н. мишке) и во различни делови на Македонија познати под различни имиња како што се мекици,

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 37

Makedonska kuhinja Zaradi geografske lege in pestrih zgodovinskih dogodkov je Makedonija vedno predstavljala križišče in stičišče različnih narodov in kultur. K tej pisanosti in pestrosti v multikulturni in multietnični družbi prispeva pomemben delež tudi makedonska kuhinja, saj se na ta način spoznavajo značilnosti, izpodbijajo se predsodki ter sprejemajo raznolikost in drugačnost med ljudmi in narodi. Nenazadnje obstaja tudi pregovor »da se o okusih ne razpravlja«, to pa toliko bolj velja pri prehrani.

Iz zgoraj omenjenega gre sklepati, da so v Makedoniji na običajnem jedilniku jedi in peciva, ki se prav tako pripravljajo tudi v sosednjih in malo bolj oddaljenih državah (na primer musaka, polnjene paprike, sarma, ipd.). Delno ima svoj vpliv tudi orientalska kuhinja oz. natančneje turški recepti, ki se pripravljajo zaradi dejstva, da je bila Makedonija kar pet stoletij turška provinca in da še danes v Makedoniji živi veliko število prebivalcev-staroselcev turške narodnosti.

Toda hrana, ki izvirno izhaja iz območja Makedonije, je povezana tudi z lokalno pridelanimi živili in je zato značilna ter s posebnim okusom, zahvaljujoč relativno visoki nadБАНИЦА/BANICA morski višini, soncu in rodovitni humusni prsti, ki v različnih delih države omogoča vzgajanje različnih sadnih in rastlinskih kultur. Ne pozabimo na številne gozdove in pašnike, kjer živinorejci vzrejajo živino, ter rečne in jezerske ribe. Med bolj prepoznavnimi jedmi, ki jih ob obisku Makedonije vsak lahko okusi, so: ‒ piščanec in kočanski riž, pripravljeno v pečici, ‒ postna ali mesna jed turlitava, ‒ širden (jed s teletino, jagnjetino in svinjino ter riž in začimbe), Prilepska specialiteta ‒ pastrmajlija (neke vrste makedonska pica) izhaja s področja Velesa, Štipa, Svetega Nikole, ‒ ročno vlečeno testo za izdelavo t.i. vitkalnika ali maznika (ponekod znanega tudi kot banica), ki predstavlja makedonski burek, ‒ selsko meso, ‒ čomlek- mesna zimska jed, značilna za bitolskо regijо ‒ čkembe - čorba (jed z vampi), ‒ bakrdanik (jed s polento), ‒ jegulja na ohridski in struški način.

Veliko je tudi postnih jedi kot npr. majhne riževe sarmice, zelenjavni namazi iz paprik, jajčevcev in paradižnikov kot so ajvar, pindžur, lutenica, malidžano ipd. Namaz makalo je narejen iz česna, kisa, olja in soli ter se odlično prilega k mesu, ribam in jedem na žaru. Značilni sta dve solati: makedonska in šopska.

Makedonska kuhinja ne bi bila popolna brez ročno pripravljenih dobrot iz kvašenega testa. Veliko različnih vrst kifeljčkov, pogače, za zajtrk na hitro pripravljene malim lepinjam podobni ocvrtki (v Sloveniji so podobne t.i. miške) in v različnih koncih Makedonije znane pod različnimi imeni mekice, tiganice, langide ali pitulici (z drobnimi medsebojnimi razlikami). Omenjene mekice se tudi tradicionalno pripravljajo ob rojstvu otroka.

СЛАТКО/SLADKO

година 1, број 1

Инфо на Горишките бисери

38

тиганици, лангиди или питулици (со мали меѓусебно разлики). Спомнатите мекици традиционално се подготвуваат и кога ќе се роди дете. Слатките добри јадења и пецива се задолжителни за време на разни видови слави: од ситни колачиња за одбележување слава, до ЃОМЛЕЗЕ/GJOMLEZE традиционалните класичнни роденденски торти и торти по други поводи, позната е на пр. охридската торта. Денеска можеби делумно и подзаборавен обичај при помладата генерација домаќинки па и поради пробивање на кондиторски производи е слатката посебност којашто освен во Македонија може делумно да се сретне и во Србија и Бугарија. Станува збор за „слатко“, а за што во СЛАТКО/SLADKO словенечкиот јазик и нема директен превод, па би можеле да го назначиме како варено овошје со шеќер. Во минатото (а верувам дека и денденес) традционално се послужувало односно почестувало „за добредојде„–при пристигањето на гостите и по прославување на семејните слави. Домаќинките слаткото го прават од скоро сите видови овошје, и тоа почнувајќи во март кога се појавуваат зелените (или млади) смокви, па сè до ноември кога ги зреат последните есенски плодови – дуњите. Некои домаќинки прават слатко дури од кората на лубеници и портокали, а и од посебната сорта домати – црешовиден домат шери.

КРСТОЗБОР/KRIŽANKA

Info Goriških biserov

letnik 1, številka 1 39

Sladke dobrote in peciva so obvezni ob raznih proslavah: drobni kolački ob praznovanju goda, tradicionalne klasične torte ob rojstnih dnevih in drugih dogodkih, znana je npr. ohridska torta. Danes morda delno pozabljen običaj pri mlajši generaciji gospodinj in tudi zaradi prodora slaščičarskih izdelkov je sladka posebnost, ki jo je razen v Makedoniji mogoče delno srečati še v Srbiji in Bolgariji. Gre za tako imenovano »sladko«, ki bi mu v slovenskem prevodu rekli kuhano sadje s sladkorjem.

Včasih se je (in verjamem, da še vedno tudi danes) tradicionalno uporabljalo predvsem za dobrodošlico – postreženo je bilo ob prihodu obiskov in praznovanju godov. Gospodinje kuhajo to sladko iz skoraj vseh vrst sadja, in sicer začenši od marca, ko se začnejo zelene ali mlade fige, ра vse tja do novembra, ko pričakamo zadnje jesenske dobrote – kutine. Nekatere gospodinje kuhajo sladko celo iz skorje lubenic in pomaranč, pa tudi iz posebne sorte paradižnikov - češnjevcev. МЕКИЦИ/MEKICI

Ob pravilni rešitvi vodoravnih polj se v sivem stolpcu navpično izpiše rešitev križanke.

МКД ОХРИДСКИ БИСЕРИ НОВА ГОРИЦА Гортанова улица 17 5000 НОВА ГОРИЦА Република Словенија http://mkd-ohridskibiseri.si ИНФОРМАТОР НА ГОРИШКИТЕ БИСЕРИ година 1, број 1 декември 2020

INFO GORIŠKIH BISEROV letnik 1, številka 1 december 2020

E-publikacija je dostopna na:

http://mkd-ohridskibiseri.si

MKD OHRIDSKI BISERI NOVA GORICA Gortanova ulica 17 5000 Nova Gorica Republika Slovenija