IZ februari 2020

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Nu ook als app via

FEBRUARI 2020 18e jaargang

7

ZONES

2

ZONES

2

ZONES

Special: Ventilatie

 NEN 1087  Zon als energiebron  Ventilatiefouten

Installateurszaken-20200225-ZonaalVentileren-Cover-297x210mm.indd 1

IZ0220_omslag_01.indd 1

24/01/2020 14:56

5-2-2020 12:28:06

Dit doet een slecht binnenklimaat met kinderen.

www.nedair.nl

Goede schoolventilatie is van levensbelang.

Schoolventilatie voor een gezonde leeromgeving IZ0220_omslag_02.indd 2

3-2-2020 16:48:35

evohome

Meer comfort met minder energie Comfortabel genieten in de kamers die u gebruikt, en altijd en overal de verwarming lager zetten in de ruimtes die u niet gebruikt.

Dat kunt u uw klanten beloven als u evohome van Honeywell Home aanbeveelt en installeert. evohome is een innovatief gebruiksvriendelijk verwarmingssysteem mĂŠt slimme draadloze zoneregeling. Het geeft volledige controle over de verwarming: via de radiatorkraan en het evohome-bedienpaneel, maar even eenvoudig via de Honeywell Home-app of de webbrowser.

Thuis, op het werk of onderweg: evohome staat garant voor meer comfort, meer controle en minder energieverbruik. Daar kunt u op vertrouwen!

Homecomfort.resideo.com/nl

from

Resideo, postbus 12020, 1100 AA Amsterdam, tel.: 020-5656392

52656 Advertentie evohome A4.indd 1

IZ0220_03_honeywell.indd 3

10-05-19 11:37

6-2-2020 15:44:16

LUCHTDICHT EN LICHT

HYBALANS+ | EPS

VOOR GROEN EN LUCHTDICHT BOUWEN EPS-MATERIAAL MET EEN LAAG GEWICHT EN EEN EXTRA HOGE ISOLATIEWAARDE.

NU

LEVERBAAR!

Een nieuw, geïsoleerd, lichtgewicht kanalensysteem met een hoge isolatiewaarde, hoge luchtdichtheid, hoge brandwerendheid en makkelijk te verwerken.

Ga voor meer informatie naar burgerhout.nl/hybalans-eps

Burgerhout

IZ0220_08_burgerhout.indd 4

7-2-2020 8:56:27

BIJ DE VOORPLAAT ZONAAL VENTILEREN = GELUID REDUCEREN Ventilatie met zonesturing levert een belangrijke bijdrage aan een gezond en comfortabel binnenklimaat. We ventileren alleen de ruimtes die erom vragen, hetgeen resulteert in extra energiebesparing en comfortbeleving. Renovatie, nieuwbouw, actief-, passief- of collectief wonen, voor ieder project heeft ventilatiespecialist Duco de oplossing voorhanden. Dat bewijs werd meer dan ooit geleverd tijdens VSK met de introductie van de compacte WTW-unit DucoBox Energy Comfort en de dakventilator Duco RoofFan. Meer info? Surf naar www.duco-installateur.nl

7

ZONES

2

ZONES

2

ZONES

Installateurszaken-20200225-ZonaalVentileren-Cover-297x210mm.indd 1





18 34



TECHNIEK





22 40

32 VENTILATIEFOUTEN

18 NEN 1087 OP DE SCHOP

Van vervuild luchtventiel tot onzorgvuldig installeren

Grote gevolgen voor het werk van de installateur

34 DENKEN IN CONCEPTEN

20 SLIM LOKAAL

Renovatie van 97 woningen tot NOMwoningen

Ventileren met verstand

22 GEZONDE GEBOUWEN Snakken naar frisse lucht

26 MINDER IS MEER

De zon als energiebron

IZ0220_inhoud.indd 5



32 42

RUBRIEKEN vooraf 7

40 NU VOOR LATER

izap 9 vakwerk 16 raar? 48

De energieneutrale kapsalon

42 THE HEATCYCLE Verwarmen met huishoudelijk rioolwater

Effectiever met balansventilatie

30 ZUINIG VENTILEREN



24/01/2020 14:56



ZAKELIJK

38 JE KAN MEER DAN JE DENKT! “Een coachingstraject kan je helpen”

COLUMNS Van de Sande

13

Boon 17 Visser 29 Asijee 37

6-2-2020 16:07:50

A.O. Smith introduceert warmtepomp range

• Voor middelgrote tot grote toepassingen (commercieel & industrieel) • Hoge temperaturen (tot 78°C)

Compleet assortiment Door een uitgebreide range warmtepompen toe te voegen is ons assortiment compleet! Voor elke toepassing kunnen wij een duurzame oplossing samenstellen die voorziet in het gewenste comfortniveau.

Naast de nieuwe warmtepompen bestaat ons assortiment uit zonnesystemen, elektrische en gasgestookte boilers. Daarmee bieden we niet alleen een heel duurzaam systeem maar ook een betrouwbare en financieel verantwoorde warmwateroplossing.

Meer weten? 040 294 2500 of info@aosmith.nl

w w w. a o s m i t h . n l

AOS adv Warmtepomp 2020 NL A4.indd 1 IZ0220_06_aosmith.indd 6

17-1-2020 09:00:46 3-2-2020 16:13:29

VOORAF

ALGEMEEN

Ventilatie moet

Prima isolatie hier

Veel gebouw- en woningeigenaren zijn – in het kader van de energietransitie – bezig met het terugdringen van de warmtevraag. Zwaar(der) isoleren maakt daarvan een belangrijk onderdeel uit.

Maar wanneer een gebouw of woning geheel luchtdicht wordt afgesloten, is frisse lucht geen vanzelfsprekende factor meer. Gebrek aan goede ventilatie kan dan leiden tot comfortproblemen. Maar wat is goed ventileren? In de praktijk blijkt dit nogal eens fout te gaan. Eén van de artikelen in deze uitgave laat hiervan praktijkvoorbeelden zien. Ze zijn afkomstig van Wout Schouwstra, werkzaam bij een ventilatiespecialist.

Slechte installaties bestaan er volgens hem niet: “Maar wel slechte toepassingen.”

Schouwstra benadrukt dat dit een verantwoordelijkheid is van iedereen, van fabrikant tot en met gebruiker. Uit de overige artikelen in deze uitgave over ventilatie blijkt dat ook wel. Zo laten wij interieurarchitecte Evelien Koekkoek aan het woord. Zij werkt regelmatig samen met installateurs en vindt dat er op het gebied van ventilatie nog grote stappen zijn te zetten. “Uit onderzoek is gebleken dat de binnenlucht vaak 10 keer ongezonder is dan de buitenlucht.”

Ventilatie is dus niet alleen actueel maar ook essentieel.

ONZE BELOFTE AAN JOU EXCELLENTE LUCHT VOOR IEDEREEN Onze visie op wat excellente lucht hoort te zijn, heeft er voor gezorgd dat we voor veel mensen hun thuis al een stukje gezonder en prettiger hebben kunnen maken. Onze belofte is deze excellente lucht bereikbaar maken voor iedereen.

Onze recente innovatie de Multi Air Supply is daar een goed voorbeeld van. Met dit innovatieve ventilatiesysteem bieden we balansventilatie met WTW zonder toevoerkanalen.

Brink, Air for life

IZ0220_vooraf_RECHTS.indd 7

3-2-2020 16:17:18

ADVERTORIAL

Vent-Axia, Life made easy ONTZORGEN MET PRODUCTEN GERICHT OP GEMAK Vent-Axia is fabrikant en leverancier van producten voor ventilatie, verwarming en hygiëne. Iedere dag werken de medewerkers van Vent-Axia hard om klanten beter te begrijpen; wie ze zijn, wat ze doen en hoe Vent-Axia hun leven zo gemakkelijk mogelijk kan maken. Net zoals de produc­ten van Vent-Axia de leefomgeving zo aangenaam en comfortabel mogelijk maken.

Levering via de groothandel Het ontzorgen van de installateur doet Vent-Axia in Nederland samen met haar dealers. Vent-Axia producten zijn in Nederland exclusief via de groothandel verkrijgbaar. Denk hierbij aan grote landelijke partijen zoals Plieger/ThermoNoord, Solar, Vihamij, van Walraven en Wasco. Maar ook diverse regionale spelers hebben de producten van VentAxia opgenomen in hun assortiment.

Bij deze groothandels verzorgt VentAxia met grote regelmaat balieochtenden, presentaties en trainingen.

Zo wordt de kennis van Vent-Axia overgedragen aan installateurs. Kennis en expertise over de marktontwikkelingen en innovatieve producten worden gedeeld. Neem bijvoorbeeld de slimme Svensa en Svara ventilatoren, het unieke Uniflexplus+ luchtverdeelsysteem en bij behorende regelbare ventielen. De WTW-unit Sentinel Kinetic Advance hoort natuurlijk ook in dit rijtje thuis.

Innovatieve producten De slimme badkamer-, toilet- en keukenventilatoren Svensa en Svara zijn een voorbeeld van innovatieve kwaliteitsproducten die Vent-Axia maakt. Zo heeft de fluisterstille Svensa ventilator een vochtsensor, lichtsensor en zelfs een geursensor. Wanneer Svensa een verontreiniging in de lucht waarneemt

IZ0220_04_vent-axia.indd 8

grijpt de ventilator automatisch in en wordt de vervuilde lucht direct afgevoerd. Dit in combinatie met een maximaal vermogen van 5 Watt, maakt de Svensa tot een energiezuinige ventilator. Daarnaast is de Svensa zeer eenvoudig te installeren en te bedienen met een handige app.

Uniek luchtverdeelsysteem Een andere innovatie van Vent-Axia, waar bij het installatiegemak centraal staat is het Uniflexplus+ luchtverdeelsysteem. Dit is speciaal ontworpen om het aanleggen van een ventilatiesysteem zo snel en eenvoudig mogelijk te maken. Dankzij het unieke kliksysteem zijn de slangen in een fractie van tijd aangesloten op de verdelers en de ventielcollectoren. Binnen enkele klikken is er een luchtdichte verbinding. Montagehulpmiddelen zijn hierbij niet nodig.

Uiteraard mag een bijpassend luchtventiel niet ontbreken bij dit flexibele kunststof luchtverdeelsysteem. Het Uniflexplus+ RV ventiel is een makkelijk regelbaar ventiel voor elke ruimte.

Verkrijgbaar in drie designs en geschikt voor zowel luchtafvoer als luchttoevoer tot 75m³/h. Het plaatsen van het ventiel gaat heel eenvoudig. Het juiste luchtvolume in een handomdraai ingeregeld door één van de 26 beschikbare standen te kiezen. Eénmaal geïnstalleerd

is het ventiel gemakkelijk te reinigen.

Dankzij het onderhoudsvriendelijke ontwerp is het niet nodig om de ventielbasis uit te nemen.

Uniflexplus+ werkt perfect in combinatie met het Sentinel Kinetic Advance WTW systeem. Dit systeem wordt gekenmerkt door zijn stille en energiezuinige EC-motoren en de directe communicatie met de unit door middel van de wifi-ontvanger voor een eenvoudige inbedrijfstelling via smartphone of tablet. Meer comfort voor de installateur en de eindgebruiker.

Expertise en ondersteuning Naast deze ‘slimme’ producten, heeft Vent-Axia heeft een compleet assortiment producten op gebied van ventilatie, verwarming en hygiëne.

Veelal voorraad producten die binnen 24 uur geleverd worden. Ook nog op zoek naar een ventilatie oplossing voor uw klant? Vent-Axia helpt graag uw leven een stuk gemakkelijker te maken.

De medewerkers staan bekend om hun technische expertise, service en (project)ondersteuning. Neem contact met op via www.vent-axia.nl of bezoek een dealer in uw buurt.

7-2-2020 8:55:49

IZAP

32 VENTILATIEFOUTEN

18 NEN 1087 OP DE SCHOP De NEN 1087 is in revisie. In de loop van 2020 zal naar verwachting de vernieuwde versie worden gepubliceerd.

Volgens experts Coen Schut van fabrikant Itho Daalderop en Marco Hofman van ISSO gaan de wijzigingen grote gevolgen hebben voor het werk van de installateur.

22 GEZONDE GEBOUWEN Evelien Koekkoek werkt al 10 jaar als interieurarchitect. Sinds 2012 heeft zij zich geheel toegelegd op het ontwerpen van gezonde gebouwen. Daarbij werkt ze geregeld samen met installateurs. “Op het gebied van ventilatie zijn nog grote stappen te zetten.�

We zien tegenwoordig de meest ingewikkelde installaties ontwikkeld worden om de duurzaamheidsvraag te beantwoorden. Een perfecte ventilatie in de woning wordt hierdoor dan ook steeds belangrijker. Maar is de installatie altijd correct toegepast?

42 THE HEATCYCLE Warmteverlies via het riool is verantwoordelijk voor 30% van het energieverlies van een gemiddelde woning. Een fors probleem, dat isolatie en bestaande warmtepompen niet kunnen oplossen. DeWarmte heeft hiervoor een nieuw systeem ontwikkeld, dat toepasbaar is in bijna ieder huishouden.

IN DE PIJPLIJN

Gebouw gebonden rookgasafvoer De herziene norm voor gebouwgebonden rookgasafvoersystemen, NEN 2757-1,

is gepubliceerd. Deze norm betreft gebouwgebonden systemen met een belasting tot 130 kW. Het Bouwbesluit 2012 stelt de eisen en verwijst voor de bepalingsmethoden naar deze norm.

Op dit moment verwijst het Bouwbesluit 2012 nog naar de vorige versie van NEN 2757-1. Met name voor houtgestookte installaties wordt nu veel duidelijker omschreven hoe de juiste plaats van uitmonding moet worden bepaald waardoor de overlast door geurhinder wordt verminderd. Mede daarom adviseert NEN om vanaf nu de nieuwe versie te hanteren.

Voor grotere installaties bestaat NEN 2757-2. Daarvoor is ook een herziening in voorbereiding.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_izap_idp_09.indd 9

RUBRIEK

RUBRIEK

VERDUURZAMING LIMBURG In Limburg gaan multidisciplinaire teams van professionals - aangevuld met studenten - dit jaar oplossingen ontwikkelen voor de verduurzaming en energietransitie van Limburgse woonwijken en gebouwen. Aan het eind van het jaar zal een jury de oplossingen beoordelen en de winnaars bekend maken. De oplossingen moeten haalbaar en schaalbaar zijn en kunnen rekenen op maatschappelijk draagvlak. Het doel is een showcase te ontwikkelen voor innovatieve verduurzaming van de gebouwde omgeving waarbij samenwerking tussen alle betrokken partijen voorop staat. februari 2020

9

3-2-2020 16:18:03

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

POPULAIR BIJ EIGEN PERSONEEL

WARMTEPOMPMARKT BLIJFT FORS GROEIEN In 2019 is het aantal verkochte warmtepompen gestegen naar 40.204. Dit is een stijging van 32% ten opzichte van de 30.481 verkochte exemplaren in 2018. Dit jaar verwacht onderzoeksbureau Dutch New Energy Research dat de Nederlandse markt met 24% verder zal groeien naar bijna 50.000 verkochte warmtepompen, zo blijkt uit het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 2020.

“De maatschappij is inmiddels wel overtuigd van de belangrijke rol die zon en wind in de komende jaren gaan spelen”, aldus Rolf Heynen, directeur van onderzoeksbureau Dutch New Energy Research. “Wat betreft warmtepompen leven er nog kritische vragen op het gebied van geluid, prijs en energiegebruik. Wij zien echter dat de sector hard werkt aan het bieden van oplossingen, waardoor ook de warmtepomp een onmogelijk te negeren factor wordt.”

Onvoldoende woningisolatie Het Nationaal Warmtepomp Trendrapport is gebaseerd op een onderzoek onder installateurs en fabrikanten.

Als belangrijkste drempel ziet de sector zelf de woningisolatie die onvoldoende is, wat leidt tot een hoog energiegebruik door warmtepompen. Ook de hoge aanschafkosten worden vaak genoemd als uitdaging.

Als de gasprijs de komende jaren verder stijgt, zal de financiële aantrekkelijkheid van warmtepompen echter fors toenemen.

Fluisterstille warmtepompen Veel consumenten menen dat warmtepompen zorgen voor een (te) hoge geluidsbelasting. De sector zelf lijkt hoopvol dat dergelijke problemen binnenkort tot het verleden behoren. De helft van de fabrikanten verwacht binnen vijf jaar fluisterstille warmtepompen te kunnen produceren die een maximaal geluid produceren van 30dB op een afstand van minder dan 5 meter.

Het onderzoek voor het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 2020 werd uitgevoerd door onderzoeksbureau Dutch New Energy Research in opdracht van vakbeurs Duurzaam Verwarmd en de Dutch Heat Pump Association.

10

IZ0220_idp_10.indd 10

februari 2020

Hoppenbrouwers Techniek mag zich voor de tweede keer de Beste Werkgever noemen. De ruim 1250 medewerkers beoordeelden de organisatie op goed werkgeverschap, organisatietrots, organisatierichting, waardering, werktrots en het benutten van talent. Met een gemiddelde van 7,91 scoorde het bedrijf boven het branchegemiddelde.

Hoppenbrouwers Techniek dat in vijf jaar tijd wil groeien naar 2500 medewerkers verspreid over 25 vestigingen in heel Nederland, blijkt ook bijzonder populair bij werkzoekenden. Ondanks de krapte op de arbeidsmarkt solliciteren elk jaar zo’n 3500 techneuten bij de technisch dienstverlener.

Slagvaste PVC-leidingen voor gas NEN heeft drie ontwerp­ normen gepubliceerd met eisen en beproevings­ methoden voor kunststof­ leidingsystemen van slagvast PVC voor gasvoorziening.

De ontwerpnormen zijn NEN 7230, NEN 7231 en NEN 7232. Deze reeks normen heeft tot doel om tot een eenduidige werkwijze te komen in zowel gebruik als kwaliteitsbeoordeling van deze kunststofleiding­ systemen.

De herzieningen vervangen de versies uit 2011. De normen zijn op een aantal punten aangepast om een betere aansluiting op de huidige praktijk te krijgen. De normatieve verwijzingen, termen en definities, en verwijzing naar wet- en regelgeving zijn geactualiseerd. Na publicatie van deze reeks wordt NEN 7240

‘Kunststofleidingsystemen voor gasvoorziening Trekvaste (overgangs) koppelingen van slagvast polyvinylchloride (slagvast PVC) voor PEleidingsystemen - Eisen en beproevingsmethoden’ waarschijnlijk ingetrokken.

De reden hiervoor is omdat de scope van NEN 7240 overeenkomt met de scope van NEN-ISO 17885 ‘Kunststofleidingsystemen - Mechanische hulpstukken voor drukleidingsystemen Specificaties’.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

4-2-2020 9:22:12

CHA-MONOBLOCK VAN WOLF: WAAR COMFORT EN GEMAK ELKAAR VERSTERKEN De WOLF CHA-monoblock warmtepomp kan met EEBUS eenvoudig worden toegepast in een geïntegreerd energiemanagementsysteem. Zo kan het energieverbruik van de woning geoptimaliseerd worden en het eigen verbruik van een PV-installatie verhoogd worden.

De CHA levert een actieve bijdrage aan de CO2-reductie dankzij het zeer hoge rendement.

Met R290 als natuurlijke koudemiddel is de CHA niet schadelijk voor het milieu en daardoor ontzettend duurzaam.

MEER INFO: WWW.WOLF.EU

ZEER STILLE WERKING

< 35 dB(A)

HOGE COP-WAARDE TEMPERATUREN >70 °C Perfect te combineren

NATUURLIJK KOUDEMIDDEL R290

met PV-modules

INTEGREERBAAR IN SMARTHOME STANDAARD VERWARMEN EN KOELEN

IZ0220_11_adv.indd 11

6-2-2020 15:45:10

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

Functioneel “onzichtbaar”

HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

WARME OF KOELE LUCHT

LUCHTSTROOM

WASCO BREIDT DISTRIBUTIE UIT

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

Drie jaar geleden realiseerde Wasco een nieuw BUITEN BINNEN distributiecentrum van 18.000 m2 op de Ecofactorij in KLIMAAT KLIMAAT Apeldoorn. Dit wordt nu uitgebreid met nog eens 8000 HVAC levert de oplossing! m2. De aanbouw wordt duurzaam gebouwd conform de Breeam outstanding norm. Deze norm houdt in dat er niet alleen wordt gekozen voor materialen die duurzaam Air Conditioning Heating zijn. Ook met andere aspecten wordt rekening gehouden, Cooling Ventilation zoals het ontwerp, de locatie en het klimaatconcept.

Dit moet uiteindelijk resulteren in een prettige werkomgeving met lage exploitatielasten, beperkte Een begrip wereldwijd verstoring van de natuurlijke omgeving en een grote 0255 52 24 20 • www.hvac.nl besparing in CO2 uitstoot. De locatie, de Ecofactorij in Apeldoorn, sluit hier op aan. In totaal zullen er na uitbreiding 3500 PV panelen op het dak liggen waarmee0204_HVAC A4 adv_IZ_Luchtgordijn_90x132.indd 1 15-04-14 het distributiecentrum een beperkte CO2 uitstoot in plaats van gas: ze zetten Installateurs kopen realiseert. dit om in warmte en soms traditioneel in ook elektriciteit. Deze Het koopgedrag van brandstof komt vaak uit de professionals in de regio. Daarnaast lopen er nu installatiebranche blijft vrij Sector bioketels groeit proeven om voedselafval en traditioneel. De groothandel met 15% bermgras om te zetten naar neemt nog steeds een De sector bio-energie is brandstof voor bioketels. dominante positie in. Andere het afgelopen jaar, net kanalen, zoals directe inkoop als in 2018, gegroeid met bij fabrikanten en pure online ongeveer 15 %. Dat blijkt Krachtenbundeling kanalen, verhogen wel de uit het jaarverslag van Ventilatie- en druk op het traditionele de branchevereniging isolatiespecialisten Panflex distributiesysteem in NBKL. Met name in en Qlimato bundelen de de branche. Zo blijkt uit de glastuinbouw en krachten. De bedrijven recent marktonderzoek dat de landbouw, bij de gaan professionals in de ongeveer een kwart van de stadsverwarming en in installatiebranche een Nederlandse installateurs woningen werden meer totaalpakket. Door de fusie rechtstreeks bij online bioketels in bedrijf gesteld. vallen ook Klemko Techniek winkels inkoopt. Ze besteden De overheid paste in 2019 en Maskate onder een bio-energieprojecten daar echter maar 3% van hun het beleid ten aanzien van gedeelde eigenaar. starten, verwacht de NBKL. totale budget. bio-energie aan; de ISDEZonder een stijging van de subsidie voor pelletkachels gasprijs zal op termijn zal de en bioketels werd afgeschaft omvang van de duurzame en de SDE+ subsidies warmteproductie zelfs dalen, verlaagd. Daardoor zullen vreest de branchevereniging. de eerstkomende jaren Bioketels werken ongeveer naar verwachting nog maar hetzelfde als cv-ketels, maar een beperkt aantal nieuwe dan op snoei- en houtafval VERVUILING

GEU RTJES

INSECTEN

12

IZ0220_idp_12.indd 12

februari 2020

14:30

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

3-2-2020 16:19:14

VAN DE SANDE

COLUMN

SYSTEEMINTEGRATIE NOODZAKELIJK VOOR DUURZAME (WONING) Na de nodige vertraging zal de BENG per 1 januari 2021 eindelijk in werking treden. Conform die wet- en regelgeving moeten woningen bijna-energie-neutraal worden.

Dat betekent in de praktijk: verduurzamen en (nog meer) isoleren. Nieuwbouwwoningen worden hierdoor steeds luchtdichter waarbij de benodigde energie om te verwarmen afneemt, maar de behoefte om te ventileren juist toeneemt. En dat is exact de reden waarom verwarming en ventilatie niet los van elkaar te zien zijn. Voor de toekomstige nieuwbouwwoningen betekent dit vooralsnog twee verschillende toestellen, ieder met een eigen toepassing.

Voor de bestaande bouw, specifiek de woningen tussen 1980 en 2005 (circa anderhalf miljoen woningen), is de ventilatiewarmtepomp een bijzonder goed alternatief. Bij de ventilatiewarmtepomp zijn verwarming en ventilatie in één systeem geïntegreerd. Bij dit systeem haalt de warmtepomp direct energie uit de warme ventilatie-retourlucht die anders verloren zou gaan. Hierdoor wordt de ventilatieretourlucht nuttig gebruikt en is het mogelijk een hoger systeemrendement te realiseren. Dit zal direct bijdragen aan een betere energieprestatie van deze specifieke wonin-

gen. Zonder dat daarbij het gezondheidsaspect van gezonde binnenlucht verloren gaat. Dergelijke hybride installaties zijn een mooi voorbeeld van systeemintegratie in de bestaande bouw. Systeemintegratie gaat helpen om zowel binnen de bestaande bouw als de nieuwbouw energiebesparing te realiseren. Bovendien leidt dit tot minder individuele componenten, dit is gunstig voor de milieuprestatie van gebouwen.

Geïntegreerde systemen zorgen direct voor installatiegemak voor installateurs. Gezien de toenemende krapte van installateurs op de arbeidsmarkt is dit een noodzakelijk innovatie.

Voor vakkundig ontwerp, installatie en onderhoud van (geïntegreerde) systemen zijn goed opgeleide technici nodig. Dit betekent dat fabrikanten in samenwerking met onderwijsinstellingen en andere stakeholders toegespitste opleidingen moeten ontwikkelen om dit te faciliteren.

Coen van de Sande Directeur De Nederlandse Verwarmingsindustrie

Toonaangevend in waterafvoertechniek

Opvoerinstallaties en pompstations voor particuliere, gemeentelijke en bedrijfsmatige doeleinden.

Made in German y

IZ0220_column_vdsande_.indd 13

www.kessel-nederland.nl

5-2-2020 12:20:55

HET DRAAIT AL 50 JAAR OM JOU! Wasco bestaat 50 jaar.

En dat willen we niet onopgemerkt voorbij laten gaan. Daarom vieren we een jaar lang feest en zetten we iedereen in het zonnetje. Met feestelijke acties, gratis ijs, een zonnige BBQ, de Wasco Experience op 28 en 29 oktober en heerlijke oliebollen aan het eind van het jaar. Van klant tot leverancier, van installateur tot kantoorpersoneel, aan werkelijk iedereen is gedacht. Want het draait om jou!

BEKIJK ALLE ACTIES OP WASCO.NL/50JAAR De vrienden van Wasco:

WASC5918_Advertentie 2x 210x297mm_v1.indd 1 IZ0220_14_15_WASCO.indd 14

10-02-20 13:38 10-2-2020 21:30:18

WASC59

2-20 13:38

EEN JAAR LANG FEEST! FEBRUARI

JANUARI

MAART

Speel mee met Wasco’s Mystery Puzze l.

Weet jij alles op te lossen? En is jouw team het slimst?

Van februari tot en met september dagen we je elke 2 weken uit om een nieuwe puzzel op te lossen en te ontcijferen. Speel je ook mee? Dan wacht in september de hoofdprijs misschien wel op jullie!

aulegger. ar af met de Wasco bure We trappen ons feestja nde memo’s of losse gere slin rond van r Geen last mee jaar al gger heb jij het gehele op te notities. Met de bureaule dig om snel even wat Han . orde op n rake je afsp kalender en een overzichtelijke jaar van n rzie voo n, rijve ordiger sch . Vraag jouw vertegenwo alle jubileumactiviteiten gger. aule bure dige han e naar dez

JUNI/JULI

MEI

In juni/juli zullen we op onze vestigingen een overheerlijke BBQ organiseren. Voor alle klanten die de vestiging als hun thuis beschouwen staan we klaar met Green Eggs en gaan we het lekkerste vlees en vis voor je grillen. Dat wordt genieten, maar vooral ook proost en op 50 jaar samenwerken. Eet je mee?

Ben jij kampioen ‘onehundredandeightyyyy!!!’?

Dan is deelname aan onze dartcompetitie iets voor jou.

De gehele maand mei mag je bij elk vestigingsbezoek pijlen gooien. De spelers met de hoogste score strijden uiteindelijk om de winst in de finale op onze Wasco Experience in oktober. Durf jij het aan?

APRIL

é bben wij Path première, he één van ’s ar n dag na de na ee rs ril, be ap eb 3 Op e liefh zich d om met all Deze speelt Ede afgehuur ’s, lms te gaan. st bekende fi et snelle auto werelds mee ar onze geheim agent m Wil a wa zal schitteren. r er we tie ac af in Jamaic ige el stunts en ve rtegenwoord spectaculaire ? Dat kan! Vraag jouw ve , want op=op! en el bij jij dit niet miss eden. Maar, wees er sn elijkh naar de mog

SEPTEMBER

AUGUSTUS

temperaturen? n met die zomerse Hard gewerkt? Zwete wel lekker. dag de gedurende met Dan is wat verkoeling n een vriezer gevuld nge tigi ves alle op of uit ijsje Vandaar dat we ker lek gerust, zoek een n is ijs hebben staan. Pak ens een dag zwoege tijd nt Wa t. wil je neem er twee als toch? ker lek n eve l we dat

OKTOBER

SAVE THE DATE

Ter gelegenheid van ons 50-jarig bestaa n en ter aankondiging van de Wasco Experience brengen wij in september het pra chtige jubileummaga zine ‘Het draait om jou ’ uit. Een magazine waar historie, heden en toekomst elkaar ontmoeten.

DECEMBER

Aan alles komt een eind, ook aan een jubileumjaar. Maar dat willen we wel in stijl afsluiten natuu rlijk. Vandaar dat we op elke vestiging heerlijke oliebo llen voor je klaar hebben staan. Haal jij je bestelling op?

Eet dan even een balletje met ons mee. Ze smaken heerlij k!

WASC5918_Advertentie 2x 210x297mm_v1.indd 2 IZ0220_14_15_WASCO.indd 15

Een heerlijk br oodje, een eit je, verse koffi glas jus d’ora e en een lekke nge geven je r nieuwe ener goed te begin gie om de da nen. Elke vrijda g gmorgen in m de geur van aart komt vers gebakken brood je tege vestigingen. moet in onze Kom je ook lek ker mee ontb We zien je gr ijten? aag verschijne n!

en donderdag 29 sen! Woensdag 28 Dit mag je niet mis Nieuwegein. Kom te k brie rsfa Beu oktober 2020 in De how, de grote ctaculaire openingss genieten van een spe dek de nieuwste ont en ’ers BN et mo Wasco dartfinale, ont allatie en innovatie. het gebied van inst ontwikkelingen op agenda, je in t vas Noteer deze data bij zijn! want hier moet je

NOVEMBER

leuk is dat?!

Een Wasco legpuzzel, hoe de feestmaand in huis vóór eens nog ook je En deze kan elen en met je hele gezin puzz hebben. Kan jij gezellig sam gen. erda wint e koud de ns tijde

10-02-20 14:04 10-2-2020 21:30:19

RUBRIEK

VAKWERK

Verduurzaming “IK BEN GEEN FAN VAN WARMTEPOMPEN” Met de warmtepomp heeft hij

ment oplevert.” Richard Horst

van de eenmanszaak HOB Onderhoud en Beheer. “Toen ik nog in vaste dienst zat, had ik het naar mijn zin, maar ik kon niet verder doorgroeien. Ik ben een streber, wil me voortdurend verder ontwikkelen. Vandaar dat ik ervoor koos om verder te gaan als zelfstandige.”

zoekt liever naar goedkopere en

Polsstokspringen

niets. “Een peperduur systeem, dat zelden het beloofde rende-

efficiëntere oplossingen als er klanten aankloppen met een verduurzamingsvraag. Zoals onlangs in Rotterdam.

Zijn vader installeerde Grootkeukens, Richard wilde absoluut niet in zijn voetsporen treden. “Ik volgde een opleiding tot grafisch vakman. Toen ik de hele dag binnen achter de machines stond, kwam ik er al snel achter dat dit vak niets voor mij was. Veel te saai.”

“Fantastisch beroep” Via via kwam hij terecht bij een installatiebedrijf waar hij aan de slag kon als leerling-loodgieter. “Er ging een compleet nieuwe wereld voor me open. Wat een afwisseling en zoveel verschillende mensen die je tegenkomt. Ik vond het fantastisch.”

Streber Horst gaat nog steeds elke dag fluitend naar zijn werk. Nu niet meer in vaste dienst, maar als zelfstandig ondernemer. Sinds 2005 is hij de trotse eigenaar

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

16

februari 2020

IZ0220_vakwerk_LINKS.indd 16

Horst is nu 80% van de tijd werkzaam in de particuliere sector. “Daar ben ik vooral bezig als troubleshooter. Lekkages oplossen, installaties opnieuw inregelen en dergelijke. Ik kom bij de meest uiteenlopende mensen over de vloer. De ene is bij wijze van spreken super schoon, bij de ander moet je met een polsstok over de rotzooi heen springen.” De resterende 20% van de tijd renoveert Horst zakelijk vastgoed.

Installatieconcept Vorige jaar augustus werd hij ingeschakeld bij de renovatie van een jaren 30 woning aan de Rotterdamse Pleinweg.

“De eigenaar wilde een labelsprong maken: van G naar A. De woning is eerst grondig geïsoleerd en voorzien van HR++ glas. Vervolgens hebben we zonnepanelen op het dak gelegd en binnen een elektroboiler geïnstalleerd. De afgifte van warmte verloopt via lt-radiatoren. Qua ventilatie hebben we gekozen voor een hybride oplossing. Boven, verlopen aan- en afvoer op natuurlijke wijze, via roosters en een buizenstelsel. Beneden zijn de ramen voorzien van roosters met indirecte natuurlijke toevoer, terwijl de afvoer in vochtige ruimtes mechanisch wordt geregeld.”

Alternatieven “Hebben we alternatieven overwogen?

Ja, maar laat me direct duidelijk zijn; ik ben geen fan van de warmtepomp. Het apparaat is peperduur en geeft vaak niet het beloofde rendement. Ik ben

gestopt met het installeren van warmtepompen. Volgens mij is de waterstofketel de toekomst. En tot dan adviseer ik klanten om een elektrische boiler te nemen en die te combineren met pv-panelen.” Ook de radiatoren waren een bewuste keuze: “met een houten vloer zou het problematisch worden om een vloerverwarmingssysteem aan te leggen”.

Miljonairs “Loodgieters en cv-monteurs zijn de miljonairs van de toekomst”, besluit Horst. “Door het enorme gebrek aan vakmensen en de nieuwe certificeringsregels gaan de tarieven omhoog. Voor sommige mensen is dat een reden om in de branche te stappen, dat moet je niet doen. Want als je geen passie hebt voor je vak, houdt je het niet vol.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

3-2-2020 16:20:21

V.D. BOON

COLUMN

HET BEGRIJPEN EN HERKENNEN VAN WAARDE Wie de marketing-lexion openslaat op het begrip ‘waarde’, treft daar een uitgebreide omschrijving aan. In de marketingleer wordt waarde geduid vanuit de economie en de psychologie. Dat is niet voor niets, want er ligt ook een nadrukkelijke verbinding. Al is de praktijk wel zo dat, zodra er in organisaties over waarde wordt gesproken, de economische waarde de boventoon voert.

Logisch, want economische waarde is verweven met uw organisatie. Vaak gehoord in de hoofddoelstelling ‘het borgen van de continuïteit’. Business drivers worden vertaald naar euro’s. Begrippen zoals marge, winst, kosten, omzet en afzet zijn de signaalwoorden die hierbij horen. Natuurlijk is het belangrijk (in)zicht te hebben in de bijbehorende getallen. Maar het is niet de waarde die u levert. Goede cijfers zijn niet de primaire reden waarom klanten bij u kopen. Hier komt het begrip niet-economische waarde om de hoek kijken.

Uw organisatie – en dat is het geheel van mensen, middelen en activiteiten – is gericht op het nastreven van doelstellingen. Daarvoor brengt u diensten aan de man en bent u zelf of met een team dagelijks actief. Via allerlei

activiteiten en bijbehorende processen zorgt u er uiteindelijk voor dat er meer geld het laatje inkomt, dan dat er uitgaat.

Elke activiteit en proces voegen waarde toe aan de diepere achterliggende reden waarom klanten bij u kopen. Klanten kopen omdat uw aanbod (waardepropositie) het beste past bij wat zij (latent) nodig hebben.

Er zijn twee handige modellen [] te gebruiken wanneer u meer inzicht wilt krijgen in uw eigen bedrijf en haar waarden.

Allereerst de Value Chain, ontwikkeld in 1985 door Michael Porter. Al wat ouder, maar nog steeds goed bruikbaar. Voor het ontwikkelen van doordachte waardeproposities is het Business Model Canvas een aanrader.

Maarten van der Boon / maarten@novitek.nl Novitek helpt technische bedrijven in organisatiestrategie, innovatie en communicatie. Het symbool [ ] in de column verwijst naar meer materiaal op www.stem-imc.com/InstallateursZaken

IN DE PIJPLIJN

LUCHTZUIVEREND DAK Vis Waddinxveen heeft haar bedrijfspand van een luchtzuiverend ECO-dak laten voorzien. Daarmee haalt het bedrijf honderden kilo’s aan CO2, stikstof- en zwaveloxides uit de lucht.

De leverancier van gasflessen koos, in samenwerking met Kewodak | De Dakmakers, voor een luchtzuiverend ECO-dak (IKO Carrara) met Air Care Technology en ECO Bitumen. Deze combinatie zorgt voor een 20 procent reductie van stikstof- en zwaveloxides in de vervuilde lucht.

Dit feit is doorgerekend door het onafhankelijke Opzoekingscentrum voor de Wegenbouw (OCW), op basis van databanken en rekenmodules van Bitumen Waterproofing Association.

IZ0220_column_boon.indd 17

RUBRIEK

Van Dorp breidt specialisme Zwembaden uit Van Dorp heeft overeenstemming bereikt over de overname van de aandelen van Kunststofwerktuigbouw Kawebe B.V. (KWB) te Boxtel.

KWB is 30 jaar actief in zwembadtechniek, waterbehandeling en kunststof leidingwerk en bedient zowel de Nederlandse als de Belgische markt.

Er werken momenteel 42 medewerkers en het bedrijf heeft een omzet van circa 7,5 miljoen euro.

Van Dorp heeft het specia-

lisme Zwembaden al in huis en wil met de overname haar positie in dit segment versterken. Voor KWB zorgt de overname ervoor dat de continuïteit gewaarborgd blijft.

Ook profiteert het bedrijf dankzij de samenwerking van diverse specialismen, zoals op het gebied van ICT en de aanpak van technisch beheer.

6-2-2020 12:38:54

TECHNIEK

NEN 1087 op de schop GROTE GEVOLGEN VOOR HET WERK VAN DE INSTALLATEUR De NEN 1087 is in revisie. In de loop van 2020 zal naar verwachting de vernieuwde versie worden gepubliceerd. Volgens experts Coen Schut van fabrikant Itho Daalderop en Marco Hofman van ISSO gaan de wijzigingen grote gevolgen hebben voor het werk van de installateur.

De NEN 1087 is dringend aan vervanging toe. Uit onderzoek en praktijkervaringen blijkt dat de norm niet meer van deze tijd is. Zo initieerde de Nederlandse ventilatie-industrie in de eerste helft van dit decennium een uitgebreid onderzoek naar de ventilatiesystemen

Bevindingen in woningen. Schut: “Uit de resultaten van het Monicair-onderzoek kwam naar voren dat: 1. Bestaande ventilatiesystemen niet allemaal dezelfde prestatie kunnen geven.

2. Systemen met een mechanische drijvende kracht op ruimteniveau beter werken.

3. Bewonersgedrag een grote invloed heeft op de werking van de syste- men.

4. Systemen met een mechanische drijvende kracht gecombineerd met sensoren en regeling per ruimte het beste werken.

5. Voldoen aan regelgeving geen garantie is voor goede luchtkwaliteit.”

Aanvullingen Hofman vult hem aan: “Het globale

18

De vernieuwde NEN 1087 moet bijdragen aan een betere binnenluchtkwaliteit

beeld van deze onderzoeken is dat met de gebruikelijke ventilatiesystemen in woningen de luchtverversing zo’n 25% van de tijd niet volstaat tijdens aanwezigheid van personen. In met name slaapkamers zien we zelfs uitschieters van circa 40% van de verblijfstijd. Dit terwijl het uitgangspunt in de aangewezen NEN-bepalingsmethode 1087 (2001) is dat dit hooguit 5% bedraagt.”

Oorzaken Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor de slechte luchtkwaliteit.

Schut belicht er twee. “De afgelopen jaren zijn we onze woningen steeds beter gaan isoleren. Daardoor luistert het steeds nauwer met de daadwerkelijke toevoer van verse lucht en afvoer van vervuilde lucht. Met natuurlijke luchttoevoer ben je afhankelijk van de windrichting en de stand van de luchttoevoerroosters en binnendeuren. Daarnaast hebben goed geïsoleerde woningen maar een kleine warmtevraag en wordt er veelal lt-vloerverwarming toegepast.

Hierdoor valt de verse (koude) toevoerlucht direct naar beneden, omdat deze

nauwelijks opgewarmd wordt. Gevolg: de bewoner ervaart kou en zet het toevoerrooster dicht.”

Gebruiksvriendelijkheid Een andere oorzaak is het gebrek aan gebruiksvriendelijkheid van de systemen zegt Schut. “Een mens heeft van zichzelf geen goede luchtkwaliteit sensoren en weet ook niet altijd hoe hij een ventilatiesysteem correct moet bedienen. Bewonersgedrag heeft een fikse invloed op de werking van systemen. Zo stellen mensen bijvoorbeeld regelmatig het systeem in op de verkeerde stand en hebben ze de neiging om roosters af te sluiten bij kou. Gebruiksvriendelijkheid impliceert in dit geval dus juist ironisch genoeg, dat een ventilatiesysteem dat volautomatisch wordt geregeld beter functioneert. Natuurlijk moet er wel een mogelijkheid zijn voor de bewoner om tijdelijk te kunnen overschakelen op manuele bediening.”

Systeemtypen Met deze bevindingen in het achterhoofd, zal het de lezer niet verbazen dat

februari 2020

IZ0220_TA_NEN1087.indd 18

3-2-2020 16:22:10

menig deskundige het liefst systeemtypen kiest met wat in vaktermen dan heet ‘een mechanisch drijvende kracht per ruimte’.

Nieuwe benaming De afgelopen jaren zagen we talloze varianten van systeem C op de markt komen. Dat leidde tot een wildgroei aan benamingen. In de nieuwe NEN 1087 wordt een andere indeling voorgesteld, die veel overzichtelijker is. De benamingen A, B, C, D en E zijn vervangen door Ventilatie Systeem Type (VST). Bij deze VST wordt er per ruimte gekeken naar het type luchtstroom. Vragen waarop de NEN 1087 dan inzoomt zijn: - Gaat het om toe- of afvoer?

- Wordt de toe- en afvoer mechanisch of natuurlijk geregeld?

- Is er sprake van directe of indirecte toe- en of afvoer?

Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt naar ruimtetype: - Verblijfsruimtes of -gebieden - Natte ruimtes of serviceruimtes In z’n algemeenheid vindt er een beoordeling op ruimteniveau plaats in plaats van gebouw- of woningniveau.

Voor een overzicht met de nieuwe indeling: zie afbeelding.

Prestatiemeting Daarnaast wordt in de vernieuwde NEN 1087 een indicatieve methode voorgesteld om de prestatie van een ventilatiesysteem te bepalen. Deze is gebaseerd op twee begrippen: - AER (Air Exchange Rate): bepaalt de mate waarin het ventilatiesysteem in staat is de gevraagde luchtwisseling te realiseren.

- AEP (Air Exchange Performance): bepaalt of de ventilatie op de juiste plaats en op het gewenste moment beschikbaar is.

Goed functioneren In de nieuwe NEN 1087 zal ook volop aandacht zijn voor de bediening van het systeem. Met de Probability of Correct Operation (PCO) komt de eindgebruiker centraal te staan. Zoals eerder vermeld blijken geautomatiseerde

systemen, waarbij zo min mogelijk input van de eindgebruiker nodig is, in de praktijk meestal het beste te functioneren. Correct Operation om nog even terug te komen op de term, betekent in dit verband dat de toe- en afvoervoorzieningen op maximale capaciteit staan ingesteld tijdens aanwezigheid en op minimale capaciteit bij afwezigheid.

Belang sensoren Schut: “Uiteraard is het goed functioneren van een ventilatiesysteem ook afhankelijk van het type regeling en de correcte sensor op de juiste plaats. Qua

regelingen maakt de NEN 1087 onderscheid tussen woning-, zone- en ruimteniveau. Met de juiste sensor op de juiste plaats wordt bedoeld dat bijvoorbeeld een CO2-sensor in de verblijfsruimtes komt te hangen, de RV-sensor in de natte ruimtes en de PIR/VOC-sensor in de toiletruimte. Daarbij moet de regeling wel in staat zijn om de ventilatiehoeveelheid daadwerkelijk te verhogen of te verlagen op basis van deze sensor. En dat gaat met een mechanisch drijvende kracht op ruimteniveau veel beter dan met natuurlijk drijvende krachten”, aldus de ventilatie-expert 

Indeling in ventilatiesysteem-typen VST • De aanduiding is als volgt opgebouwd: • 1e positie N of M, voor respectievelijke Natuurlijke of Mechanische drijvende kracht; • 2e positie D of I, voor respectievelijk Directe of Indirecte invloed; • 3e positie E of S, voor respectievelijk afvoer (Extract) of toevoer (Supply).

Indeling in ventilatiesysteem-typen

CONSEQUENTIES Hofman: “Met het publiceren van een nieuwe NEN 1087 in 2020 zijn we er nog niet. De aanwijzing vanuit de bouwregelgeving moet nog plaatsvinden. Ik verwacht dat dit niet eerder dan halverwege 2021 zal gebeuren. Eerst worden namelijk het nieuwe Bouwbesluit (Besluit Bouwwerken Leefomgeving, BBL) en de nieuwe energieprestatiemethodiek (BENG) van kracht. Vanaf het moment dat de nieuwe NEN 1087 ‘status’ krijgt door aanwijzing vanuit het BBL, zal de invloed op de markt merkbaar worden. Energieneutraal bouwen wordt de nieuwe standaard. We kunnen, zeker voor de woningmarkt, met de introductie van de IBVP verwachten dat er nieuwe systemen op de markt gaan komen. Ik voorzie de ontwikkeling van hybride ventilatiesystemen (dus meerdere VST in een woning) en vooral de doorontwikkeling van slimmere ventilatie oplossingen. En wel zodanig dat kan worden voldaan aan de strenger worden energieprestatie-eisen en de behoefte aan comfort. De vraag naar kwaliteitsborging en vakbekwaam personeel begint ook weer te stijgen. Zo worden in 2020 de eerste bedrijven erkend volgens de InstallQ erkenning Gevolgklasse 1 ‘Ventilatievoorzieningen woningen en woongebouwen’. Tevens willen een aantal partijen in de installatiesector in het najaar van 2020 een nieuwe opleiding van start laten gaan, die specifiek is gericht op de ventilatie in gebouwen. Kartrekkers zijn IWNL, ROVC, VLA en ISSO.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_NEN1087.indd 19

3-2-2020 16:22:11

TECHNIEK

Slim klaslokaal VENTILEREN MET VERSTAND Gezonde lucht in klaslokalen: het is niet altijd even evident. De Belgische Hogeschool PXL experimenteert met machine learning om de ventilatie van zijn aula’s in Diepenbeek automatisch aan te sturen. Met meer en meer succes...

Of het nu in het lager, middelbaar of hoger onderwijs is: zodra iedereen weer in de schoolbanken zit, klagen jongeren over muffe, slecht verluchte klaslokalen. Vaak terecht: niet zelden wordt de (niet al te strenge) CO2-maximumnorm van 1000 parts per million (ppm) in ons onderwijs ruimschoots overschreden en beginnen de klachten. Hoofdpijn, vermoeidheid, concentratiestoornissen: een hoog CO2-gehalte werkt allesbehalve prestatiebevorderend.

Ramen openen De ramen openzetten? Ja, dat is een optie. Maar lang niet altijd: in de winter kan het eventjes (totdat de leerlingen bij het raam acute bevriezingsverschijnselen vertonen), bij regenachtig of winderig weer is het minder evident en of leerlingen de les van hun leerkracht nog kunnen volgen met de extra buitengeluiden, is maar zeer de vraag.

Hoe zorg je het hele lesuur door voor gezonde lucht in je klaslokalen? Hogeschool PXL (België) experimenteert met machine learning om de ventilatie van de leslokalen op de PXL-Green & Techcampus in Diepenbeek aan te sturen. Foto: Hogeschool PXL

de bank genomen het geval is), dan krijg je elk lesuur zowat hetzelfde patroon. Bij de start van de les is alles nog in orde, maar nog geen tien minuten later is de CO2-concentratie door het aantal aanwezige personen dermate gestegen, dat zelfs een ventilatiesysteem op vol vermogen (100%) die concentratie niet tijdig omlaag krijgt. Tegen de tijd dat de ventilatie echt effect begint te sorteren, is de les al afgelopen.

Machine Learning

Dimensionering

Algoritmes

Is een grotere ventilatie-unit gebruiken dan de oplossing? Dat kan altijd natuurlijk, maar een grore unit maakt meer lawaai en stoort de lessen wellicht nog meer dan wanneer je het raam openzet.

De onderzoekers gingen na hoe de ventilatie van die aula automatisch kan worden aangestuurd met behulp van machine learning, een tak van de artificiële intelligentie waarbij een computer zelf – zonder expliciete instructies – op basis van patronen in data algoritmes en statistische voorspellende modellen ontwikkelt, die (in dit geval) de gewenste ventilatie opleveren.

Smart ventileren Sturen op CO2 In het gebouw van Hogeschool PXL hebben heel wat aula’s en leslokalen een ventilatiesysteem, maar ook dat op zich is geen garantie voor gezonde klaslucht de hele dag door. Als een ventilatiesysteem gestuurd wordt op basis van het huidige CO2-niveau (zoals dat door

20

Nee, een betere oplossing is de ventilatie automatisch, ‘smart’ en just-in-time te sturen. Niet alleen op basis van het huidige gemeten CO2-niveau, maar rekening houdend met extra parameters.

Niet langer curatief ventileren wanneer het eigenlijk al half te laat is, maar preventief...

Reden genoeg voor Hogeschool PXL om binnen het multidisciplinaire speerpuntonderzoeksproject ‘Smart Factory 4.0’ een casestudy van een ‘smart classroom’ te integreren. Dat gebeurde voor aula F108 op de PXL-Green & Techcampus in Diepenbeek, een ruimte van ongeveer 80 m2, waar (bij maximale bezetting) 70 studenten college kunnen volgen.

Duur experiment Anderhalf jaar lang werd een hele rits data bijgehouden en werden via Azure Machine Learning verschillende

februari 2020

IZ0220_TA_smartclassroom.indd 20

25-1-2020 16:48:16

parameters onderzocht en verschillende voorspellende modellen ontwikkeld.

Het model dat momenteel gebruikt wordt, voorspelt de CO2-waarde over één uur en over twee uur en begint al preventief te ventileren. Om de 10 minuten stuurt het systeem zichzelf bij.

Extra parameters Daar waar de ventilatie vroeger alleen rekening hield met de huidige CO2waarde, wordt er nu expliciet rekening gehouden met de volgende parameters:  de huidige CO2-waarde (ppm);  een schatting van het aantal aanwezige studenten op basis van het lessenrooster;  de binnentemperatuur van het lokaal;  de buitentemperatuur;  de ventilatiestand;  de vochtigheid.

Het computermodel gebruikt deze parameters om twee CO2-waardes te voorspellen – die over één uur en over twee uur – en gebruikt die getallen samen met de huidige CO2-waarde om de ventilatie aan (en bij) te sturen.

Zoals de grafiek aantoont, werden vooral de hoogste pieken in CO2-concentratie weggewerkt met het slimme ventilatiesysteem.

minstens even belangrijk. De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat ‘smart’ ventilatie in de nabije toekomst meer en meer gemeengoed zal worden, waarbij er een evolutie is richting geïntegreerde systemen. Op de campus van PXL-Green & Tech in Diepenbeek wil men ook meer en meer lokalen op deze manier ‘smart’ gaan ventileren 

Fabrikanten/installateurs die geïnteresseerd zijn in de resultaten van dit experiment en/of verdere samenwerking, mogen altijd contact opnemen met het PXL-onderzoeksteam via smartfactory@pxl.be.

Patrick Pilat & Frank Joosten, Hogeschool PXL, Diepenbeek, België

Resultaten De ventilatieresultaten worden beter en beter. Als de periode septemberoktober van 2018 vergeleken wordt met 2019 (met vergelijkbare buitentemperaturen), dan ligt het gemiddelde CO2-gehalte ongeveer 10% lager in 2019, zelfs met een hogere bezettingsgraad van het lokaal. Zoals de grafiek aantoont, werden vooral de hoogste pieken in CO2-concentratie weggewerkt: in 2018 werd 45,9% van de tijd de 1000-ppm-norm overschreden, in 2019 nog maar 29,6%.

Finetuning 29,6% is nog altijd te hoog: het model heeft wel een verdere finetuning nodig.

Er komen elke dag nieuwe data bij, die het voorspellende model nog accurater zullen maken. Daarnaast is niet alleen het model verantwoordelijk voor een goede ventilatiesturing; een correcte dimensionering van de installatie is

TOELICHTING EN TOEKOMST Voor het experiment gebruiken wij een Zehnder ComfoD 550 ventilatie­ systeem. Deze behoort tot de D-categorie en beschikt dus over een mechanische aan- en afvoer. Het inblaaspunt is een textiel luchtkanaal over de volledige lengte van de aula en de afvoer verloopt via een ventiel achter in het lokaal. Wij verwachten dat in de toekomst meer en meer bestaande installatiesystemen ‘slim’ zullen worden gemaakt, door toevoeging van software, sensors en dergelijke. Uiteraard zijn aanpassingen aan bestaande systemen moeilijk algemeen te begroten. Er moet immers van geval tot geval bekeken worden welke sensors, software en oplossingen nodig zijn. Toch zorgen de beperkte hardwarekosten (lees: de scherpe prijzen voor sensoren) ervoor dat het almaar aantrekkelijker wordt om een bestaande installatie ‘slim’ te maken. Ook in de woningbouw valt een toename van slimme ventilatiesystemen te verwachten. Die is trouwens al volop gaande, met de ontwikkeling van 2-zonesystemen, door fabrikanten zoals Duco en Ubbink.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_smartclassroom.indd 21

25-1-2020 16:48:17

TECHNIEK

Gezonde gebouwen SNAKKEN NAAR FRISSE LUCHT Evelien Koekkoek werkt al 10 jaar als interieurarchitect.. Sinds 2012 heeft zij zich geheel toegelegd op het ontwerpen van gezonde gebouwen. Daarbij werkt ze geregeld samen met installateurs.

“Op het gebied van ventilatie zijn nog grote stappen te zetten.”

De belangstelling voor gezond leven dateert al uit haar jeugd. Koekkoek was een fanatieke sporter, die op hoog niveau turnde. Gaandeweg begon ze zich af te vragen hoe het interieur van gebouwen de gezondheid van mensen beïnvloedt. Na haar studie Interieurarchitectuur besloot ze zich verder te gaan verdiepen in dit onderwerp. Zo volgde ze onder andere een opleiding tot WELL-Accredited Professional. Waar duurzaamheidskeurmerken als Breeam en LEED zich sterk focussen op de verduurzaming van de energievoorziening en het materiaalgebruik, richt WELL zich voornamelijk op het creëren van gezonde leefomgevingen. In Amerika is de WELL-standard al ingeburgerd, in Nederland nog niet, maar is de belangstelling wel groeiende. Vooral in de utiliteit.

22

Als interieurarchitect en WELL-deskundige kan Evelien Koekkoek ook aanvullende oplossingen aanbieden om het binnenklimaat te verbeteren. Bijvoorbeeld planten die een luchtzuiverende werking hebben. Copyright: Patrick Louwerse.

Arbeidsproductiviteit

“Niet te maken”

De reden ligt voor de hand: een gezonde werkomgeving heeft een positief effect op de arbeidsproductiviteit. Koekkoek is dan ook voornamelijk actief in kantorenland. Ruim 90% van haar klanten komen uit die hoek.

Daarnaast ontwerpt ze gezonde interieurs voor winkels en yogaruimtes.

In haar werk krijgt de interieurarchitecte regelmatig te maken met installateurs.

“Soms klagen ze dat wij dingen verzinnen die zij niet kunnen realiseren”, zegt ze lachend, “maar over het algemeen verloopt de samenwerking harmonieus.

De installateurs die ik tref, doen echt hun best om mee te denken, komen

hun afspraken na, stellen slimme vragen en zijn technisch goed onderlegd.”

Wederzijdse afhankelijkheid Interieurarchitecten en installateurs hebben elkaar hard nodig. Een desastreus interieurontwerp kan de werking van installaties ernstig verstoren. Andersom kan een slecht installatieontwerp of min-

februari 2020

IZ0220_TA_gezondegebouwen_3pag.indd 22

3-2-2020 16:24:13

der vakkundige montage het esthetisch aanzicht van een interieur verpesten en of verhinderen dat er een prettige werken leefomgeving wordt gerealiseerd.

Luchtverversing Een van de gebieden waarop beide disciplines werkzaam zijn, is luchtverversing. Waar de installateur vooral werkt met technische oplossingen, staat de interieurarchitect een rijker pallet aan opties tot zijn beschikking. Van speciale tapijten die CO2 en fijnstof vasthouden tot planten die extra veel zuurstof produceren. Des te beter de verschillende oplossingen op elkaar zijn afgestemd, des te beter uiteraard het eindresultaat.

Schadelijke emissies “Op het gebied van luchtverversing en -behandeling zijn nog flinke stappen te zetten”, zegt Koekkoek. “Uit onderzoek is gebleken dat de binnenlucht vaak 10 keer ongezonder is dan de buitenlucht.

Dat heeft onder meer te maken met de hoge doses VOS (Vluchtige Organische Stoffen) waar we dagelijks mee te maken krijgen. Denk maar aan de formaldehyde in meubels van geperst hout en PVC-vloeren, de lucht uit spuitbussen en de schoonmaakmiddelen die we gebruiken. Mijn eerste advies als interieurarchitect aan collega’s in bouwteams, waaronder installateurs, is dan ook om het aantal schadelijke emissies te beperken door zoveel mogelijk natuurlijke materialen te gebruiken in gebouwen.”

Hybride ventilatie “Ik weet dat er in jullie branche een felle discussie woedt tussen voor- en tegenstanders van natuurlijke ventilatie. Ik heb hier zelf een uitgesproken mening over als WELL-deskundige: De eindgebruiker is uiteindelijk het meest gebaat bij hybride oplossingen. Bij kou en zware vervuiling laat je de lucht voorbehandelen en filteren en bij schone, warme lucht schakel je over op natuurlijke ventilatie.

Dit soort keuzes kan je overigens beter niet bij de eindgebruiker zelf neerleggen. Er zijn genoeg mogelijkheden om met sensors de temperatuur en vervuiling te meten en systemen volautoma-

TRENDS Volgens Koekkoek zullen de komende jaren steeds meer Smart Materials op de markt verschijnen. Gordijnen met zonnecollectoren bijvoorbeeld of PCM’s die warmte en koude absorberen en later weer afgeven. Ook bespeurt de interieurarchitect een groeiende aandacht voor sensornetwerken, die bijvoorbeeld de temperatuur, verlichtingssterkte en het energiegebruik meten. Opdrachtgevers en -nemers willen beter inzicht krijgen in de daadwerkelijke prestaties van gebouwen. Last but not least groeien de verschillende disciplines in de bouwkolom zodanig naar elkaar toe, dat sociale vaardigheden aan belang winnen.

Want alles staat of valt uiteindelijk met de kwaliteit van de communicatie.

tisch te laten schakelen tussen natuurlijke en gebalanceerde ventilatie.”

Sensoren luchtkwaliteit “Het is wel raadzaam om het aantal parameters dan uit te breiden”, vervolgt Koekkoek. “Vooralsnog meten sensoren voornamelijk het CO2-gehalte en de luchtvochtigheid. Ik zou dat willen verruimen met VOS, fijnstof en ozon. Ook zou ik het raadzaam vinden als filters voor kleine partikels verplicht worden gesteld. Men focust zich nu nog te veel op de categorie van 10 – 5 Micron.

En dat terwijl deeltjes van 1 Micron en kleiner juist een veel grotere bedreiging vormen voor de volksgezondheid. Deze nanopartikelen kunnen de bloedbaan binnendringen en een vernietigende uitwerking hebben op het hart, de longen en hersenen.”

Ramen open “Zoals ik al zei, ben ik een voorstander van hybride systemen, met een volautomatische regeling. Tegelijkertijd blijft het wel belangrijk dat eindgebruikers ook zelf invloed kunnen uitoefenen op het ventilatiesysteem, blijkt uit onderzoeken. Vandaar dat ik liever geen potdichte gebouwen zie. Geef mensen altijd de mogelijkheid om ook zelf ramen te kunnen openzetten.”

Wel of niet in ’t zicht?

Vroeger was het ‘not done’ om installaties in het zicht te laten hangen en nog steeds luidt meestal het devies om ‘alles zoveel mogelijk weg te werken’.

Maar er is een kentering merkbaar, geeft Koekkoek aan. “In omgeturnde fabriekshallen is het al jaren mode om

het industriële karakter te beklemtonen door leidingwerk zichtbaar te laten.

Daarnaast komen er steeds meer producten op de markt die ook esthetisch gezien fraai zijn vormgegeven. Je kan dan denken aan designradiatoren, ornamentele ventilatienozzles, maar ook aan hippe wandpanelen met informatie over de luchtkwaliteit, gerealiseerde energiebesparing en bezetting van de ruimtes.” Koekkoek: “Ik laat het afhangen van de persoonlijke voorkeur van de klant. Als het past bij het karakter van de organisatie, laten we gerust alles in het zicht hangen.” Zo niet, dan is het zaak om alles tactvol weg te werken.

“Bijvoorbeeld door ventilatietoevoerpunten te verwerken in armaturen.”

Installateurs zelf hebben niet altijd evenveel oog voor het esthetisch aspect, blijkt wel uit het verhaal van Koekkoek. “Zo heb ik het al meerdere keren meegemaakt dat ze muurdoorvoeren niet goed afdichten, een onnodig lang buizenstelsel aanleggen of leidingen zo laag aanbrengen, dat ze direct langs wandarmaturen lopen. Dat is geen gezicht natuurlijk.”

Andere ruimte-indeling Wel of niet in het zicht; in beide gevallen is het zaak voor de installateur om zorgvuldig af te stemmen met de interieurarchitect over de indeling van het gebouw. “Zodra de ruimte een andere functie krijgt, kleiner of groter wordt, veranderen de ventilatie-eisen. Krijgt een ruimte bijvoorbeeld een afgesloten karakter, dan moet er altijd een ventilatievoorziening komen. Daar houdt men niet altijd goed rekening mee bij een verbouwing.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_gezondegebouwen_3pag.indd 23

3-2-2020 16:24:13

Ondersteuning Installateurs vergeten wel eens dat interieurarchitecten hun werk ook makkelijker kunnen maken. Als vakdiscipline hebben Koekkoek en haar collega’s een rijk pallet aan mogelijkheden tot hun beschikking om de luchtkwaliteit en klimatisering te verbeteren.

“Zo is het mogelijk om milieuvriendelijk stucwerk aan te brengen dat de lucht reinigt, via bepaalde planten het zuurstofgehalte op te schroeven of het fijnstofgehalte omlaag te brengen met speciale tapijten. In alle gevallen geldt dat deze oplossingen alleen bedoeld zijn als aanvulling op installatietechniek, niet als vervanging”, beklemtoont Koekkoek.

Temperatuur reguleren Interieurarchitecten kunnen ook de binnentemperatuur beïnvloeden. “Bijvoorbeeld door onze materiaalkeuze.

Zo heeft aluminium een verkoelende werking, houdt kurk op de wanden de warmte vast en reflecteren lichtere kleuren meer warmte, waardoor de temperatuur in de ruimte daalt.” Daarnaast kan warmteoverlast ook geminimaliseerd worden door raambekleding en een slimme indeling van de ruimten.

“Als er grote glaspanelen zijn op het zuiden, kan je beter daar de tijdelijke werkplekken situeren en werkzaamheden waar een hoge concentratie voor vereist is aan de andere kant van het gebouw.”

verlichtingsarmaturen die afgestemd zijn op het bioritme van de mens, dan ondervang je al veel problemen.” Bij biodynamische verlichting voor alle duidelijkheid staat het idee centraal dat licht op verschillende niveaus en naar wens en behoefte gereguleerd kan worden. Denk bijvoorbeeld aan richting, kleurtemperatuur en lichtniveau. Op die manier zijn stemming, alertheid, gezichtsscherpte, en productiviteit positief te beïnvloeden.

XXXXXXXX

Betaalbaar Er is een holistische benadering nodig om gezonde gebouwen te realiseren.

Architect, interieurarchitect, aanne­ mers, installateurs en fabrikanten/ leveranciers moeten daarvoor intensief samenwerken. Als het kan in een BIM, zegt Koekkoek, om zo ontwerpfouten te voorkomen en de faalkosten omlaag te brengen. Met een goede afstemming en een breed pakket aan maatregelen kan vervolgens een utiliteitsgebouw of woning worden gerealiseerd, waar het

aangenaam vertoeven is. Maar hoe overtuig je de klant om hierin te investeren?

“In de utiliteit hamer ik altijd op het feit dat de productiviteit van werknemers hoger ligt in een gezond gebouw. Dat valt ook makkelijk te onderbouwen met onderzoeksresultaten. In de woningbouw leg ik wat nadrukkelijker de keuze bij de klant zelf. Wil hij een gezonde leefomgeving voor zichzelf of zijn eindklanten, dan komen er soms extra kosten bij kijken. Het staat hem uiteraard ook vrij voor een minder gezonde variant te kiezen.” Maar eigenlijk, zo vindt de bevlogen interieurarchitecte is dit een noodoplossing. “Iedereen zou erbij gebaat zijn als de WELL-standard voor gezonde gebouwen verplicht wordt gesteld voor de woningbouw en utiliteit.

Dan heb je een minimale ondergrens waar de bouwkolom aan moet voldoen.

Wordt dat eenmaal de standaard, dan zal je zien dat fabrikanten ook meer oplossingen gaan bedenken en de prijzen van producten en systemen vanzelf omlaaggaan.” 

Licht We brengen steeds meer tijd door in gebouwen. Dat gaat ten koste van onze gezondheid, als we niet oppassen. Zo kan gebrek aan zonlicht leiden tot een Vitamine D tekort. Vitamine D heeft grote invloed op de melatonineproductie die het slaap-/waak-ritme regelt. Een goede nachtrust is belangrijk om voldoende energie te hebben om overdag te werken. Daarnaast speelt vitamine D een rol bij een goede werking van de spieren en het immuunsysteem. Koekkoek: “Het is dus belangrijk om voldoende daglicht in het gebouw te brengen. Vul je dat aan met

24

Nu we steeds beter isoleren, neemt de koelingsbehoefte in gebouwen toe. Interieurarchitecten kunnen onder andere door hun materiaalkeuze installateurs helpen gebouwen op de juiste temperatuur te krijgen. Copyright: Patrick Louwerse.

februari 2020

IZ0220_TA_gezondegebouwen_3pag.indd 24

3-2-2020 16:24:14

Heel Nederland neemt makkelijk gas terug!

HP-M 25 i; de ‘geen-gedoe’ warmtepomp voor elk type woning

- Werkt met elk merk/type cv-ketel en bestaande radiatoren samen - Benut buitenlucht én ventilatielucht - Inclusief de slimme Spider Klimaatthermostaat - Eenvoudige installatie; geen buitendeel/ geen F-gas handelingen - 7 jaar garantie

subsidie_HP-M 25 i_144x172mm.pdf

1

14-01-19

15:58

Met trots presenteren wij u onze nieuwe lucht/water warmtepomp; de HP-M 25 i. Met deze hybride warmtepomp kan bij woningen waar nog een goede cv-ketel aanwezig is een forse besparing op het gasverbruik worden gerealiseerd. Dat is dus makkelijk energielabelstappen maken zonder veel gedoe!

19_0120 | ID 2019-29-08

www.ithodaalderop.nl/geengedoe

19_0120 Advertentie_HP-M 25 i_a4.indd 1 IZ0220_25_itho.indd 25

06-09-19 10:00 3-2-2020 14:14:18

TECHNIEK

Minder is meer EFFECTIEVER MET BALANSVENTILATIE Aan de oevers van het Spaarne in Haarlem staat een immense hal met een lengte van 110 meter en een breedte van 28 meter. Ooit was hier de machinefabriek van de gebroeders Figee in gehuisvest. Nu fungeert het als bedrijfsverzamelgebouw. Recentelijk onderging een deel van de hal een ingrijpende klimaattechnische

BUF Klimaatbehersing is betrokken bij de aanleg van de vloerverwarming en de vernieuwing van het ventilatiesysteem

transformatie.

In 1836 opende de Waddinxveense timmerman Hendrik Figee een kistenfabriek. Figee koos voor een locatie in Haarlem aan het Spaarne. Een slimme zet, want de lokale economie had net weer de weg naar boven gevonden.

Haarlem had na de Gouden Eeuw een lange periode van achteruitgang gekend. Door de opening van de eerste spoorwegverbinding van Nederland tussen Amsterdam en Haarlem in 1839 en de komst van nieuwe industrie groeide de stad in een rap tempo naar de 50.000 inwoners, meer dan in de glorieuze jaren van de 17e eeuw. En die

groei zette door dankzij de bloei van bedrijven als machinefabriek Figee, de chocoladefabriek Droste, de drukkerij Enschedé, de scheepswerf Conrad en de spoorrijtuigenfabriek Beijnes.

Bedrijfsverzamelgebouw Nazaten van Figee openden in 1914 een nieuwe bedrijfshal aan het Spaarne.

De onderneming had zich inmiddels gespecialiseerd in de bouw van hefkranen, heimachines en baggermolens. In de jaren 30 leed ook Haarlem onder de slechte economie en na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de grote industriële bedrijven uit de stad.

DE WAARDERPOLDER Het FigeeCenter is gelegen op het bedrijvenpark de Waarderpolder, het grootste bedrijvenpark van Zuid-Kennemerland. Er zijn ongeveer 850 bedrijven gevestigd, waar 12.000 mensen werken. Van kleinschalige studio’s en werkplaatsen tot omvangrijke bedrijven zoals bijvoorbeeld grafische en farmaceutische bedrijven zijn er gevestigd. De Waarderpolder werd in 2009 uitgeroepen tot beste bedrijventerrein van Nederland in de categorie geherstructureerde bedrijventerreinen.

26

Haarlem werd een stad van diensten, scholen en overheidsinstellingen. Figee verhuisde rond de eeuwwisseling naar Amsterdam en ging in 2005 failliet. De voormalige machinefabriek begon in 2009 een tweede leven als bedrijfsverzamelgebouw.

Verduurzaming Figeestaete heeft een oppervlakte van 1600 m2 en telt 3 verdiepingen. Buf Vaumont is er al jarenlang kind aan huis.

De eigenaar van Buf Klimaatbeheersing hielp het afgelopen decennium een aantal gebruikers om hun units te verduurzamen. Vorige jaar zocht een meubelontwerper contact met hem. “Hij wilde een warmtepomp met vloerverwarming laten installeren en zijn ventilatiesysteem vernieuwen.”

Isolatie Vaumont wist dat de randvoorwaarden gunstig waren. “Het gebouw is tijdens de crisis gerenoveerd en voorzien van isolatie en dubbel glas.”

De opdrachtgever had zowel beneden

februari 2020

IZ0220_TA_lessismore.indd 26

3-2-2020 16:25:20

BALANSVENTILATIE Balansventilatie gecombineerd met WTW zorgt op een energiezuinige manier voor de continue toevoer van frisse buitenlucht en afvoer van vervuilde lucht.

Balansventilatie is een vorm van mechanische ventilatie: de lucht wordt met behulp van ventilatoren aangevoerd en afgevoerd. Er komt net zo veel lucht in je woning als eruit gaat en het systeem houdt optimaal rekening met je natuurlijke behoefte aan frisse, gezonde lucht. De warmte terugwin installatie warmt koude lucht van buiten op met warmte afkomstig uit de afgevoerde lucht. Dat maakt balansventilatie met WTW een energiezuinig ventilatiesysteem. Het energierendement kan wel oplopen tot 85%.

De unit van de opdrachtgever krijgt een nieuw gebalanceerd ventilatiesysteem

als op de eerste verdieping ruimte tot zijn beschikking. “Alle kantoren en de showroom zijn nu ondergebracht op de begane grond, de eerste verdieping is bestemd voor creatieve werkzaamheden.”

Flexibel ruimtegebruik Die indeling bracht bepaalde uitdagingen met zich mee. “Het ruimtegebruik boven moest flexibel blijven, terwijl het beneden juist meer was vastgelegd.”

Daarnaast waren er budgettaire beperkingen. Een warmtepomp aanleggen bleek te prijzig te zijn. “Los van het budget was het ook problematisch om een geschikte opstelplaats te vinden.”

Van het gas af Gelukkig had Vaumont nog een plan B. “We maken het pand nu klaar om tzt gasloos te worden en over te stappen op een warmtepomp.” In de tussentijd blijft de cv-ketel warmte leveren voor het vloerverwarmingssysteem en de productie van warm tapwater. “De aanvoertemperatuur gaat wel omlaag, naar de 40 °C.”

zijn bedrijf wil openhouden tijdens de verbouwing. Een goede planning en afstemming met de bouwpartners is dus geen sinecure. De oude buisradiatoren op de begane grond krijgen een andere bestemming. “Ze zijn verplaatst en worden nu ingezet om de kantoren op temperatuur te krijgen en de koudeval bij de glaspanelen tegen te gaan.”

Airco’s Ook de bestaande aircosystemen op de begane grond blijven in gebruik. “Er hangen al 6 units, in de kantoorruimtes, daar komen nog 2 bij. Ze worden zowel voor koeling als verwarming gebruikt.

De verduurzaming van de warmtevoorziening zal de meubelontwerper geen windeieren leggen. Dat geldt ook voor het nieuwe ventilatiesysteem. “Er waren 4 units met elk een vermogen van 2000 m3/h, eigenlijk veel te veel. Wij gaan dat vervangen voor 3 units met elk een vermogen van 800 m3/h. Dit gebalanceerde ventilatiesysteem krijgt een wtw-unit. Voor de toevoer van verse lucht gaan we de bestaande aanzuigpunten (via muurdoorvoer) gebruiken of aanpassen. We zijn er nog niet uit hoe en waar de lucht precies wordt ingeblazen. We weten al wel dat de afzuig zal plaatsvinden bij de WTW-unit via een stuk buis en een rooster.”

Tussenstap 1000 m2 infrezen De aanleg van een vloerverwarmingssysteem op de eerste verdieping bleek wel financieel haalbaar te zijn. Ruim 1000 m2 aan leidingwerk wordt binnenkort ingefreesd, een fikse uitdaging, temeer daar de meubelontwerper wel

“Ik vind het een bijzonder project vanwege de locatie en de geschiedenis.

Een oud fabriekspand krijgt een nieuw leven als kantoorverzamelgebouw.

Wij hebben vanaf het prille begin de ombouw mogen meemaken. Tijdens een dergelijk traject merk je ook dat het

FILTERS Hoe vaak moet je een klant nu adviseren om de filters van zijn balansventilatiesysteem te vervangen? In een gemiddelde woonwijk ongeveer 1 keer in de 6 maanden. Gaat het echter om een nieuwbouwwoning, dan zal het eerste jaar een hogere frequentie nodig zijn, bijvoorbeeld 4 keer. Een nieuwbouwwoning is na oplevering bijzonder vochtig en bevat nog zeer veel (bouw)stof. Eenzelfde situatie ontstaat in een bestaande woning bij een verbouwing. Ook dan kan het nodig zijn de filters vaker te vervangen.

Je kunt eenvoudig zien wanneer een filter aan vervanging toe is: als het gehele filter verkleurd is door het stof en de structuur van het filtermateriaal niet meer te zien is, aldus verschillende bronnen op internet.

wel eens kan botsen tussen de idealen die we hebben als samenleving en de realiteit. We willen van het aardgas af, opdrachtgevers gaan daar ook graag in mee, maar ze hebben niet altijd het geld voorhanden om deze transitie te realiseren. Soms moet je dan een tussenstap zetten, zoals hier. Het pand is warmtepomp-ready gemaakt, maar blijft voorlopig afhankelijk van een cvketel voor de warmtevoorziening. Als er weer geld is, kan dan de volgende stap worden gezet en een warmtepomp worden geïnstalleerd.”

Al met al verwacht Vaumont over maximaal 6 maanden de renovatie te hebben voltooid met zijn bouwpartners  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_lessismore.indd 27

3-2-2020 16:25:21

Air Excellent koppelt uw woning moeiteloos aan een gezond binnenklimaat!

Maximale ontwerpvrijheid met optimaal verwerkersgemak!

Het Ubbink Air Excellent luchtverdeelsysteem is een innovatief, flexibel en modulair systeem, dat geschikt is voor alle mechanische ventilatiesystemen met of zonder warmteterugwinning.

• Projectbegeleiding van ontwerp tot en met uitvoeringsfase • Eenvoudige en snelle verwerking • Ontwerpvrijheid combinatiemogelijkheden ronde en halfronde kanalen • Past op iedere ventilatie-unit, ongeacht merk (ook vraaggestuurd CO2) • Verlaging energieverbruik en geluidsniveau door lagere drukverliezen • Geen kanaalaftakkingen, geluidsarm • Voldoet aan hoge luchtdichtheidseisen • In te storten, beloopbaar en vormvast • Kruisbaar, ook met andere kanalen en leidingen • Snelle en eenvoudige inbedrijfstelling

BIM

Ubbink, dat werkt wel zo makkelijk! www.airexcellent.nl 18562 Adv AirExccellent28A4.indd 1 IZ0220_28_ubbink.indd

26-07-18 16:47 3-2-2020 16:29:56

COLUMN

VISSER

VRIJE KOELING EN MECHANISCHE KOELING Wellicht hoort u het steeds vaker: koeling van woonhuizen. Bij toepassing van bodemenergie vaak bijkomstig ter regeneratie van de bron, maar ook bij toepassing van bijvoorbeeld lucht/water-warmtepompen. Vaak kan er met een kleine extra investering er basiskoeling gecreëerd kan worden. Maar wat nou als er een WTW ventilatie-installatie naast deze warmtepomp hangt?

Bij vrije koeling wordt de buitentemperatuur gebruikt om het huis te koelen. Is bijvoorbeeld de buitentemperatuur lager dan de binnentemperatuur dan kan er door rechtstreeks de buitenlucht naar binnen te ventileren topkoeling gerealiseerd worden. De enige energie die gebruikt zal worden, is die van de ventilatoren. Hierdoor is het rendement van koelen vaak veel hoger dan dat van een lucht/ water-warmtepomp. Dit kan vele avonden in Nederland gerealiseerd worden, waardoor ’s nachts de woning koeler gemaakt kan worden en de constructie afkoelt. De isolatie van moderne woningen zorgt er overdag juist weer voor dat deze koeling beter binnen blijft.

Maar wanneer er wel mechanische koeling is kan er een probleem optreden. De vrije koeling van een WTW kan weinig inschakelen wanneer de mechanische koeling er al constant voor gezorgd heeft dat de woning op de juiste temperatuur is. Hierdoor wordt wellicht meer energie gebruikt dan nodig bij toepassing van vrije koeling ’s nachts. Regelingen dienen hierop afgestemd te worden. Laat de koeling van een mechanische koeler bijvoorbeeld later inschakelen, zodat de WTW ook zijn aandeel houdt. In de energietransitie moet namelijk niet vergeten worden dat koeling vaak een extra is. Er zal dus extra energie worden gebruikt t.o.v. een gasketel.

Tim Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

IN DE PIJPLIJN

BENG pas in 2021 De invoeringsdatum van BENG, de bepalingsmethode NTA8800 en de invoeringsdatum van het nieuwe energielabel worden uitgesteld tot 1 januari 2021.

Minister Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wil zo de bouwende partijen voldoende voorbereidingstijd geven om de BENG-eisen en het nieuwe energielabel succesvol te kunnen implementeren.

Reden van het uitstel is het niet tijdig gereed zijn van de benodigde rekensoftware.

November 2019 werd bekend dat, mede als gevolg van een aantal geconstateerde omissies in de bepalingsmethode voor de energieprestatie van gebouwen

-de NTA 8800- het kunnen aanleveren van definitieve rekensoftware per einde 2019 niet haalbaar was. Met de ‘bouwende’ marktpartijen is vervolgens besproken of de beoogde invoeringsdatum 1 juli 2020 nog haalbaar zou kunnen zijn. De partijen (Neprom, NVB-Bouw, Bouwend Nederland, IVBN, Aedes en BNA) hebben hierop aangegeven dat de voorbereidingstijd door de vertraagde oplevering van de rekensoftware minder is geworden dan de minimaal benodigde zes maanden. Zij hebben de minister gevraagd om de invoeringsdatum met zes maanden op te schuiven. De bouwende partijen hechten aan een zorgvuldige implementatie.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_column_visser.indd 29

Waterbeurs Op 17, 18 en 19 maart a.s. vindt de Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen plaats in Evenementenhal Gorinchem.

Het beursmotto is: ‘Samen werken aan water’.

“Met de vele uitdagingen in klimaatadaptatie, waterbesparing en het bewaken van de waterkwaliteit is samenwerking in de keten en over elkaars grenzen heen kijken ontzettend belangrijk”, legt Esther Rodenburg van de beursorganisatie de keuze voor dit motto uit. “Als we kijken naar de beurs, dan zien we al meerdere jaren op rij een mooie groei in aanbod van innovaties in watertechnologie en waterpartners. We zien daarnaast

RUBRIEK

de groeiende vraag van de markt om meer inhoud, ruimte om te netwerken en ketensamenwerking. Hier spelen wij via verschillende initiatieven op in, waarbij de vernieuwde bovenverdieping, Next Level, een zeer belangrijke rol speelt.”

Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen zijn bestemd voor de nationale waterprofessionals in afvalwater, drinkwater, industriewater en stedelijk water. Op deze waterbeurs vazullen naar verwachting ruim 9.500 bezoekers afkomen. Er staan zo’n 370 exposanten die de nieuwste innovaties, diensten en producten op het gebied van waterbehandeling, watermanagement en watertechnologie laten zien. februari 2020

29

6-2-2020 16:04:14

WE DELEN AL 3 JAAR DE BADKAMER EN VANAF 1 APRIL ÉÉN NAAM: GEBERIT

Drie jaar geleden gingen Sphinx en Geberit verder als één bedrijf.

Samen brengen we het beste voor de badkamer, voor én achter de wand. Vanaf 1 april 2020 gaan we verder onder één naam: Geberit.

Maar onze producten blijven gelijk en de kwaliteit onverminderd hoog.

Uw contactpersoon verandert niet. Precies zoals u het de afgelopen drie jaar van ons gewend bent. Meer weten? Ga naar: www.sphinxwordtgeberit.nl

135407 switch adv_ 210x297.indd 1 IZ0220_31_geberit.indd 30

18/12/2019 15:40 3-2-2020 16:34:04

TECHNIEK

Zuinig ventileren DE ZON ALS ENERGIEBRON De werkomgeving van de installateur verandert. Eisen op het gebied van duurzaamheid en de verdere inburgering van BIM dwingen de branche om te innoveren.

Wat betekent dit voor de rol van Werking Solar Star

Solar Star type 2400

Op basis van zonne-energie

mogelijk om de Solar Star in nagenoeg iedere dak situatie toe te passen en verloopt het montageproces zelf betrekkelijk eenvoudig 

de traditionele installateur?

De installatiesector verandert in een snel tempo. De branche krijgt een steeds meer innovatief karakter, waarbij de installateur in een vroeg stadium – bijvoorbeeld via BIM – al bij een project wordt betrokken. In de praktijk betekent dit dat de installateur de rol van adviseur toegewezen krijgt. Naast de installatietechnische aspecten zal de installateur gaan adviseren over bijvoorbeeld bouwfysica. Iedereen die een gebouw bezit, is namelijk bezig met het terugdringen van de warmtevraag. De energietransitie schrijft gebouwbezitters voor om zwaar te isoleren.

Veranderend binnenklimaat Verbeterde isolatie en een hogere luchtdichtheid hebben ook een keerzijde.

Wanneer een gebouw geheel luchtdicht wordt afgesloten, is frisse lucht namelijk geen vanzelfsprekende factor meer. Een gebrek aan goede ventilatie kan leiden tot comfortproblemen, zoals een opeenhoping van warmte en vocht, schimmelvorming en muf ruikende ruimtes. Het binnenklimaat wordt daarom een alsmaar belangrijker onderwerp in het ontwerp van het gebouw. Door deze veranderingen in de markt is een ventilatiesysteem werkend op zonneenergie een welkome aanvulling op de al bestaande ventilatiesystemen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_zuinigventileren_rechts.indd 31

Het Solar Star ventilatiesysteem is een mechanische ventilator die op een natuurlijke basis werkt. Met de zon als bron van energie speelt het systeem in op de veranderende eisen op het gebied van duurzaamheid en milieuvriendelijkheid. Het ontwerp van het Solar Star ventilatiesysteem type 2400 voldoet aan de huidige bouwfysica eisen in de installatiebranche. Wanneer de ruimte is voorzien van luchtaanvoer (een vereiste), verdrijft de Solar Star warmte en neutraliseert vocht. Met het toepassen van een energieneutraal ventilatiesysteem heeft een gebouw een langere levensduur en wordt de energierekening voor het koelen van het gebouw verlaagd.

Eigenschappen De Solar Star 2400 is voorzien van een borstelloze DC-motor, die het geluid vermindert. Daarnaast is de Solar Star voorzien van lichtgewicht, polymere ventilatorbladen die trillingen minimaliseren. Het resultaat is een fluisterstille werking. Het aanwezige zonnepaneel maakt aansluiting op het energienetwerk overbodig. Dit maakt de mechanische ventilatie kosteloos. Wat betreft de waterafdichting en de aansluiting op het dak wordt gebruik gemaakt van de dakdoorvoeren van het Solatube daglichtsysteem Ø 35 cm. Zo is het

TOEPASSINGEN De Solar Star kan worden toegepast in de volgende ruimtes: - Klaslokalen, kantoren en openbare ruimtes voorzien van een verlaagd plafond; - Zolders en vlieringen in woningen - Magazijnen en opslaghallen; - Dierenverblijven.

SPECIFICATIES Materialen: DC-motor, Solatube dakdoorvoer naar keuze, polymere ventilatorbladen, zonnepaneel Kleur: zwart Diameter sparing: Ø 35 cm Gemiddelde hoogte bovendaks inclusief opstand: 25 cm Vermogen: maximaal 35 watt Onderhoud: Onderhoudsarm; afhankelijk van de buitenomgeving adviseren wij 1x per jaar het zonnepaneel te reinigen.

Tijdsduur installatie: 2 - 4 uur Training: Niet nodig Garantie: 10 jaar

februari 2020

31

6-2-2020 16:47:11

TECHNIEK

Ventilatiefouten VAN VERVUILD LUCHTVENTIEL TOT ONZORGVULDIG INSTALLEREN We zien tegenwoordig de meest ingewikkelde installaties ontwikkeld worden om de duurzaamheidsvraag te beantwoorden. Een perfecte ventilatie in de woning wordt hierdoor dan ook steeds belangrijker. Maar is de installatie

Een zwaar vervuild luchtventiel, doordat er geen onderhoud aan de installatie is uitgevoerd. Het gevolg: geen luchtverplaatsing maar wel overmatig energiegebruik door een draaiende ventilator

altijd correct toegepast?

die geen functie heeft.

Er zijn voldoende normen/richtlijnen om te komen tot een prachtige installatie.

Normen en richtlijnen die in de loop der jaren zijn aangescherpt voorkomen niet dat reeds aangelegde installaties ook daadwerkelijk optimaal presteren. Daar kom je achter op het moment dat er klachten aan installaties gaan ontstaan en dat is vaak te laat.

ven. Vaak wordt dit veroorzaakt door onvoldoende technische bagage van de installatie of verkeerde voorlichting. Bij ventilatiesystemen zien we dit probleem zeker terug. Dan is het vaak een complete verrassing wat je in de praktijk tegen gaat komen.

Onjuiste toepassing De uiteindelijke gebruiker meldt een klacht maar kan deze moeilijk omschrij-

Slechte installaties bestaan niet Heel vaak zijn de klachten terug te voeren op het onjuist toepassen van het product. Daarmee worden alle marktpartijen, van fabrikant tot gebruiker, een

groot te kort gedaan.

Vaak worden discussies gevoerd over het soort ventilatiesysteem en wat hierin de beste keuze is. Slechte installaties bestaan dan ook niet, maar wel slechte toepassingen, zoals de foto’s in dit artikel laten zien. Slechte toepassingen zijn overigens een verantwoordelijkheid van iedereen.

De hierna volgende foto’s en het begeleidend commentaar zijn afkomstig van Wout Schouwstra, technisch commercieel manager bij Airhome Ventilatieservice uit Ter Apel 

Het rechterkanaal is aangesloten op de centrale

32

hoofdschacht. Helaas is dit ook de aaanzuigkant

De condensafvoer van de WTW-unit is wel

van de ventilatie-unit en niet de uitblaaskant.

aangesloten maar niet correct. Het water moet

Slecht geïsoleerde ventilatiekanalen in combi-

Met andere woorden de woning krijgt lucht toe-

eerst een hoog niveau in de unit bereiken voor-

natie met een slechte montage. Het gevolg:

gevoerd vanuit de centrale schacht. Het gevolg:

dat het uit de unit kan stromen. Een groot risico

condensproblemen.

een slechte binnenluchtkwaliteit.

voor de elektrische inhoud van de unit.

februari 2020

IZ0220_TA_ventilatiefouten.indd 32

3-2-2020 16:36:39

De perszijde van de ventilatie-unit is naar het plafond gericht. Omdat de verbinding van de

Weer een voorbeeld van onzorgvuldig instal-

unit en het kanaal niet luchtdicht gemaakt kon

De pijpdakventilator is hier nooit aangesloten

leren. De bocht in de flexibele slang zorgt voor

worden heeft men de randen van de unit maar

geweest. De bewoners klaagden over een

meer weerstand dan nodig is. In het kader van

afgewerkt met pur. Het gevolg: stankoverlast in

slechte ventilatie in de woning.

duurzaamheid moet er altijd voor lage systeem-

de berging.

weerstanden worden gezorgd, zodat ventilatie kan plaatsvinden tegen een zo laag mogelijk energiegebruik.

De bewoner klaagde over een piepend geluid van de wasemkap. Na demontage van het kanaal konden we deze gevleugelde vrienden

De condensafvoer aan de WTW-unit is niet

de vrijheid teruggeven. Ze konden hier komen

correct geĂŻnstalleerd. De slang ontbreekt op de

omdat de dakdoorvoer niet goed was geplaatst.

unit en dit is opgelost door een trechtertje onder de unit aan te brengen. Maar nu wordt lucht via het condensgaatje aangezogen, waardoor het water moeilijk uit de unit kan stromen. Lukt

De woonhuisventilator is aan aanzuigkant niet

dit wel dan moet je geluk hebben dat het op de

aangesloten. De afdichtingsdop zit nog op de

juiste plek terechtkomt.

ventilatie-unit. Het gevolg: slechte ventilatie in de woning.

Zolderverdieping waar zeer spaarzaam met vaste kanaaldelen is gewerkt. Daardoor is het ventilatiesysteem niet te onderhouden en zijn de kanaalweerstanden zeer hoog. Het gevolg: slechte ventilatie in de woning.

Tijdens onderhoudswerkzaamheden stuitten wij op deze WTW-unit, waarvan de bocht tijdens een aanpassing aan de installatie nooit meer is hersteld.

Deze ventilatie-unit is niet juist aangesloten Ook hier een flexibele verbinding die de ven-

en de lucht wordt aan de linkerzijde van de

tilatiecapaciteiten verminderd. Daarbij is deze

dakdoorvoer aangezogen terwijl dit uitblaaskant

verbinding zeer beschadigingsgevoelig met als

is. Hierdoor wordt er geen lucht afgezogen in

gevolg luchtlekkage en een hoger energiege-

de woning maar lucht van buiten ingeblazen in

bruik om tot een goede ventilatie te komen.

toilet, badkamer en keuken.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_ventilatiefouten.indd 33

3-2-2020 16:36:44

TECHNIEK

Denken in concepten RENOVATIE VAN 97 WONINGEN TOT NOM-WONINGEN Aardgasloos wonen staat in Nederland hoog op de agenda.

Maar hoe en in welke stappen kunnen we dit bereiken? Volgens Jaga Climate Designers is samenwerking hét sleutelwoord.

Jaga is aangesloten bij diverse initiatieven en concepten die verduurzaming van de Nederlandse woningbouw willen versnellen, bereikbaarder en toegankelijker willen maken, zoals stichting Happy Balance, Urgenda, the FCTR E, HomeQgo en Klimaatmis-

uit het beste concept. Een concept pakt alle aspecten aan. Het heeft bijvoorbeeld weinig zin om met lagetemperatuurverwarming te werken als je woning niet goed geïsoleerd is. Ook zit er in het concept een stukje financiering en investering, waardoor het voor de consument betaalbaarder wordt.”

sie Nederland.

VvE De Hamershof Het denken in concepten is een belangrijke ontwikkeling als het gaat om het verduurzamen van een woning. Door te werken met een concept wordt het verduurzamen veel toegankelijker voor consumenten. Sales directeur van Jaga, Bert Kriekels: “Als je een auto koopt, koop je ook een volledig concept. Je hoeft geen keuzes te maken per onderdeel van de auto; stoel, bekleding, gordels, etc. Het is één geheel. Klimaatbeheersing zou in de toekomst ook zo moeten gaan. Als consument koop je één totaalconcept om te kunnen koelen, ventileren en verwarmen in je woning. Je kan kiezen uit verschillende concepten en op basis van jouw wensen, mogelijkheden en budget kiezen

34

Een voorbeeld van het denken in

concepten is de grootschalige renovatie van de VvE De Hamershof. Dit winkelcentrum met ongeveer 90 winkels ligt in het stadshart van Leusden en biedt een diversiteit aan winkels voor consumenten. Om het winkelcentrum aantrekkelijker te maken voor bezoekers is er in de zomer van 2018 een start gemaakt met de renovatie. Tegelijkertijd zijn de bewoners, verenigd in VvE Bewoners De Hamershof, aan de slag gegaan met het

UITGEVOERDE VERDUURZAMINGSMAATREGELEN Er zijn verschillende werkzaamheden uitgevoerd om van energielabel E naar NOM te gaan.  spouw- en gevelisolatie (Rc ≥ 4,5)  dakisolatie (Rc ≥ 6,0)  geïsoleerde deuren, kozijnen en ramen (HR++)  kierdichting  CO2-gestuurde ventilatie op gelijkstroom  lucht/waterwarmtepomp (verwarming + tapwater)  individuele PV-installatie, 6 kW-piek  vervangen van de bestaande gevelbeplating (hout) en dakbedekking door onderhoudsarme bekleding/beplating;  vernieuwen van goten en afvoeren;  verwijderen asbest.

februari 2020

IZ0220_TA_denkeninconcepten.indd 34

3-2-2020 16:37:41

renoveren van 97 bestaande woningen boven de winkels.

Concept op maat Er is gekeken naar de best passende oplossing voor dit project. Vanwege de wensen en eisen is er uiteindelijk voor een op maat gemaakt concept gekozen van Happy Balance. Happy Balance is in dit project dan ook vooral gesprekspartner geworden. Ook andere partijen hebben zich verenigd om mee te helpen aan het renoveren van de 97 woningen, zoals onder andere Energieloket IkWilWatt, 033Energie en SeinenEnergie.

Achterstallig onderhoud Er moest veel gebeuren bij deze renovatie, de woningen hadden energielabel E. Aan de bewoners zijn drie scenario’s voorgelegd: alleen regulier onderhoud (schilderen en vervangen houtrot), de woningen isoleren en houtwerk vervangen of renoveren tot een NOM-woning. Met 76% van de stemmen werd gekozen een NOMrenovatie.

LTV-radiatoren In het kader staan de uitgevoerde verduurzamingsmaatregelen vermeld.

Daarnaast zijn alle bestaande radiatoren vervangen door LTV-radiatoren van Jaga. Kriekels: “Standaard wordt bij het Happy Balance concept de Jaga Strada DBH met Oxygen2 toegepast. Ook in dit op maat gemaakte concept bleek dit de juiste oplossing te zijn. Hiermee kan elke ruimte afzonderlijk van elkaar verwarmd en geventileerd worden. Daarnaast zorgen de LTV-radiatoren ervoor dat er veel energie wordt bespaard.”

ken krijgen zonder overheidsgarantie.

Omdat er nog geen landelijk borgstellingsinstituut beschikbaar is, is aan de gemeente Leusden en de provincie Utrecht gevraagd een garantstelling af te geven. De gemeente en provincie hebben besloten om bij wijze van pilot eenmalig voor dit specifieke project garant te staan, om zo te laten zien dat een dergelijke renovatie voor een VvE haalbaar is. Het uiteindelijke doel voor beide overheden is uiteraard opschaling van dit initiatief tot een regionaal of landelijk fonds, zodat meer VvE’s hiermee aan de slag kunnen. Aan de garantstelling is een aantal voorwaarden gesteld.

De belangrijkste voorwaarden zijn:  Het onderhoud voor de technische installatie moet collectief worden afgesloten om de correcte werking (nul op de meter) te garanderen.  De technische installatie moet zijn eigen werking kunnen controleren.  De VvE is bereid zich te laten ondersteunen door de gemeente en/of de provincie bij het toetsen en opstellen van contracten.  De financiering wordt op termijn overgenomen door een nog op te richten fonds voor gebouw-gebonden financiering.

Kosten voor de bewoners

concepten wordt duurzaam wonen niet alleen toegankelijker, maar ook betaalbaarder. De bewoners betalen de lening in 30 jaar af met wat er bespaard wordt aan energiegebruik, de lagere onderhoudskosten en de inkomsten van de opgewekte energie. Het kost de bewoners dus niets extra. Daarnaast kunnen zij gebruik maken van subsidies die beschikbaar zijn. Alle bewoners wonen na de renovatie in een energievriendelijke en comfortabele woning.

Klaar voor de toekomst zonder aardgas en frisse lucht.”

Belang van concept denken Jaga is al jaren bezig met het ontwikkelen van duurzame klimaatsystemen, met als uitgangspunt dat duurzaam wonen voor iedereen toegankelijk en betaalbaar zou moeten zijn. Johan van Putten, Climate Designer bij Jaga: “We beseffen heel goed dat veel mensen niet weten welke stappen ze moeten of kunnen nemen. Warmtepompen, zonneboilers, lagetemperatuurradiatoren, isoleren; het is en blijft gewoon een zeer complexe materie. Daarom investeren wij graag in deze concepten en initiatieven. We moeten onze krachten bundelen om duurzaam wonen voor de consument zo makkelijk en betaalbaar mogelijk te maken.” 

Kriekels: “Dankzij het denken in

OVER JAGA Al ruim 50 jaar levert Jaga Climate Designers binnenklimaatconcepten over de hele wereld. Daarbij zet het bedrijf vol in op innovatieve duurzame ontwikkelingen als het gaat om koelen, verwarmen en ventileren van gebouwen en woningen. Jaga-medewerkers voelen zich Climate Designers; zij voelen de urgentie om producten te ontwikkelen die niet alleen het binnenklimaat, maar óók het buitenklimaat ten goede komen.

Garantstelling De VvE kon geen financiering van banREAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_denkeninconcepten.indd 35

3-2-2020 16:37:44

COMPLEET IN LUCHTTECHNISCHE OPLOSSINGEN

Airconditioning | Luchtkanalen | Luchttechniek

Een combinatie waar u op kunt bouwen Totaalpakket op maat • Levering en montage van split-airconditioningsystemen en VRF-systemen • Mobiele airconditioners • Compleet programma voor luchtbehandelingsinstallaties • Innovatieve en technisch hoogwaardige producten • Luchtkanalensystemen en bijbehorende componenten • TROX® en Rokan afhaaldepot: Vandaag voor 14.00 uur besteld, morgen in huis!* • Unieke retournamegarantie voor de standaard TROX®-componenten* • Logistiek maatwerk

CENTRAAL IN NEDERLAND * Informeer naar de voorwaarden

Energieweg 29 | Postbus 3 | 4230 BA Meerkerk Telefoon (0183) 35 25 44 | info@schilt-meerkerk.nl

WWW.SCHILT-MEERKERK.NL

IZ0220_36_schilt.indd 36

6-2-2020 12:45:32

ASIJEE

COLUMN

ENERGIETRANSITIE IS KENNISTRANSITIE De technische installatiebranche is het uithangbord van de verduurzaming, de klimaatdiscussie en de energietransitie. Als er iets moet gebeuren, gebeurt dit immers met de handen en hersenen van onze vakmensen. Het vervullen van onze belangrijke rol vraagt voortdurend om actuele kennis van duurzame installatietechnieken. Welke uitdagingen staan installateurs te wachten? Wat zijn de technische innovaties? En wat is de nieuwe rol van de vakman en vakvrouw?

De energietransitie betekent dus ook een kennistransitie.

En hier staan wij met elkaar voor! Nieuwe kennis, andere kennis, nieuwe vaardigheden, vanuit een nieuwe rol. De uitdaging inhoudelijk fit for the future te zijn en te blijven vraagt om een degelijke kennisagenda. En deze is er! In de agenda staan onderwerpen die van grote invloed zijn op de technische installatiebranche, maar waarvoor nog weinig tot geen opleidingen bestaan om vakmensen in hun skills te trainen. Gebouwbeheersystemen, nieuwe sensortechnologie en stekerbaar installeren zijn slechts enkele voorbeelden.

Om de installatiebranche op de toekomst voor te bereiden,

IZ0220_column_asijee_otib.indd 37

biedt de kennisagenda in de eerste plaats informatie over de voor de branche belangrijke ontwikkelingen. Tegelijkertijd heeft de kennisagenda tot doel om samen met de branche, leveranciers en opleidingsinstituten nieuwe vakinhoudelijke kennis en persoonlijke vaardigheden te ontwikkelen.

Wij gaan hier in 2020 mee aan de slag! Als branche, als sociale partners. Zodat onze vakmensen de kennis en kunde in handen hebben om het verschil te maken. Een uitdaging? Ja! Een opdracht? Ook dat! Een kans van slagen? Zeker! Wij in de techniek pakken de handschoen op om de vakmensen van de branche die kennisontwikkeling te bieden die zij nodig hebben.

Meer informatie over de kennisagenda vind je op de website van OTIB.

Sven Asijee Directeur OTIB

5-2-2020 13:07:57

ZAKELIJK

Je kan meer dan je denkt!

“EEN COACHINGSTRAJECT KAN JE HELPEN” Sandra van Dijke (38) heeft een bijzonder verhaal. Aanvankelijk werkte zij in een compleet andere sector dan de techniek en had zij zelfs een eigen bedrijf met gewichtsbeheersingsproducten. Na een zwaar motorongeluk moest zij haar bedrijf stopzetten en een lange revalidatie wachtte. Nu werkt ze als PR- en communicatiemedewerkster bij InstallatieWerk (IW) Brabant/Zeeland en Bouwmensen en blijft ze zich ontwikkelen. Een inspirerend verhaal over vallen en opstaan.

Sandra van Dijke geniet van haar werk.

“Ik ben nu ruim acht jaar in dienst van IW Brabant/Zeeland. Ik ben veel actief op scholen; de voorlichting geven over techniek vind ik het leukste om te doen.

Er moeten meer jongeren de techniek in! Toch blijft Van Dijke ook op zoek naar verdieping en verbreding. Ze legt uit: “Vorig jaar heb ik aangegeven dat ik iets anders wilde. Daardoor ben ik nu ook verantwoordelijk voor PR en communicatie bij zowel IW als Bouwmensen. En dat bevalt mij uitstekend!“

Ongeluk Van Dijke heeft een bijzonder verhaal over haar carrière tot nu toe. “Ik ben begonnen in de horeca, daarna kwam ik

XX 38

Sandra van Dijke: “Ik nu veel meer naar mogelijkheden”

in het slagersvak terecht en vervolgens had ik een eigen bedrijf met gewichtsbeheersingsproducten. In 2007 kreeg ik een zwaar motorongeluk, waardoor ik mijn bedrijf moest stopzetten en begon ik aan een lange revalidatie. Ik moest alles opnieuw leren, zelfs het nadenken. Door al deze ervaring kijk ik nu veel meer naar mogelijkheden. Ik ben dankbaar voor alle kleine succesjes en mijlpalen.”

LinkedIn Het was voor Van Dijke een lange weg om te komen waar ze nu staat, legt ze uit. “Eerst werkte ik als backofficemedewerkster bij een bedrijf en daarna in de detachering. Vervolgens, na een kleine pauze, vond IW mij via LinkedIn.” Volgens Van Dijke is het belangrijk om je cv bij te houden, ook digitaal. “Ik zorg altijd dat mijn LinkedIn up-to-date is.” Nu heeft ze besloten dat ze haar

februari 2020

IZ0220_ZA_jekanmeer.indd 38

4-2-2020 9:21:13

horizon wil verbreden. “Vorig jaar heb ik de switch gemaakt naar PR en Communicatie. En dat bevalt mij enorm!”

hoop dat mijn verhaal mensen ertoe aanzet aan de slag te gaan!”

Dromen Coach Van Dijke kwam in aanraking met OTIB door haar deelname aan het event ‘Sterk in je Werk’. “Daarna kwam ik op een evenement voor ondernemende vrouwen. Ik was op zoek naar een coach en die vond ik daar. Ik vroeg haar of ik de voucher, die ik kreeg bij ‘Sterk in je Werk’, bij haar kon inzetten voor een coachingstraject. Dat kon!” En daar hield het niet op: “Ik wilde graag een vervolg van het traject en toen wees ze mij op andere mogelijkheden bij OTIB. Die heb ik ook kunnen inzetten!”

Allerlei punten Een coachingstraject kan je helpen bij veel verschillende dingen, zo ervaarde ook Van Dijke. “Ik heb aan allerlei punten kunnen werken met mijn coach. Zo kon ik mezelf tijdens de sessies voorbereiden op functioneringsgesprekken, haalde zij naar boven waarom ik dingen op een bepaalde manier deed en leerde ze mij dat ik best wel eens ‘nee’ mag zeggen. Ze was keihard, maar wel op een goede manier. Ik heb dat ook nodig. Eén van de belangrijkste lessen die ik van haar geleerd heb is dat het oké is om hulp te vragen.”

Soms is het belangrijk om gewoon uit te spreken wat je wilt. “Laatst was ik ook op de Topstartersdagen. ‘Wie heeft er dromen?’ Die vraag stond daar centraal. Het was echt heel gaaf om daaraan mee te doen! Het is namelijk heel on-Nederlands om te praten over je dromen, maar door het wel te doen kom je vaak wel verder.” En voor Van Dijke zijn veel dromen inmiddels uitge-

komen. “Ik ben erg trots op mijn werk!

Ik had na mijn ongeluk nooit gedacht überhaupt weer aan het werk te gaan.

En ik heb het uiteindelijk allemaal zelf gedaan!”

Je kan meer dan je denkt!

Wat geef je mee aan collega’s? Van Dijke is helder: “Je moet niet zo klein denken! En zodra je dingen bespreekt, bijvoorbeeld met je leidinggevende, kan er vaak ook veel meer. Je kan meer dan je denkt. En er kan meer dan je denkt!” 

TOPSTARTERSDAGEN Werk jij in de technische installatiebranche? En ben je jonger dan 25 jaar? Dan ben jij een TopStarter! Ook in 2020 organiseert OTIB, het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch InstallatieBedrijf, weer in het hele land de TopStartersdagen. Kijk voor meer informatie, verslagen van voorgaande edities en actuele data en locaties op de website van de TopStartersdagen: https://topstartersdag.nl/. Werk je inmiddels al wat langer in de branche? Dan zijn de TopVakmanschapsdagen wellicht iets voor jou. Meer informatie over de TopVakmanschapsdagen vind je hier: https://topvakmanschapsdag.nl/

Bezig blijven Ook voor haar collega’s in de branche zou coaching uitkomst kunnen bieden.

“Ik zou iedereen zeker aanraden met een coach aan de slag te gaan! Als je niet bezig blijft met je ontwikkeling, verval je in dezelfde patronen.” Bezig zijn met ontwikkelen is niet nieuw voor Van Dijke. “Ik probeer altijd verder te leren. Of het nu gaat om lesgeven of spreken in het openbaar; door aan de slag te gaan word je echt beter. Ik vind het zonde dat sommige mensen weinig tot niks doen aan opleiding en ontwikkeling.” En dus heeft Van Dijke een boodschap aan haar collega’s in de branche. “Met behulp van OTIB en je werkgever kan je aan van alles werken.

Dat laat ik graag zien aan anderen. Ik

OTIB-ETALAGE In de OTIB-etalage vind je een overzicht van trainingen, cursussen en opleidingen die relevant en interessant zijn voor vakmensen in de technische installatiebranche. Je vindt er zowel vakgerichte als algemenere onderwerpen. Je kunt gemakkelijk zoeken op trefwoorden en vakgebieden om trainingen, cursussen of opleidingen te vinden die aansluiten bij jouw wensen.

Meer info: https://www.etalage.otib.nl/.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_ZA_jekanmeer.indd 39

4-2-2020 9:21:13

TECHNIEK

Nu voor later DE ENERGIENEUTRALE KAPSALON Hij had zijn woning al een opknapbeurt gegeven, de volgende stap was om de kapsalon onder handen te nemen. Het doel: een energieneutraal bedrijfspand realiseren. Jeroen Peels kan inmiddels terugkijken op een geslaagde renovatie. De energierekening behoort binnenkort tot Warmtepompinstallatie met boilervat

het verleden en zijn vastgoed is fors gestegen in waarde. IZ sprak met een bevlogen ‘early adapter’

neutraal te maken. Peels schakelde een duurzaamheidsarchitect in, die de verwarmings- en koelingsbehoefte in kaart bracht en een energetisch ontwerp maakte.

in kappersland.

Pand De Brabantse ondernemer staat niet voor het eerst de pers te woord, blijkt wel tijdens het gesprek. Verschillende media hebben al bij hem aangeklopt voor een interview, want Peels heeft een absolute primeur: de eerste energieneutrale kapsalon van Nederland.

Woning Eigenlijk begon het grote avontuur al eerder. Peels wilde zijn vaste lasten omlaag krijgen en vatte het ambitieuze plan op om zijn woning energieneutraal te maken. Na de nodige voorbereidingen ging hij aan de slag. En met succes, Peels heeft geen energierekening meer en het binnencomfort is aanzienlijk verbeterd.

“Het oorspronkelijke pand bestond uit verschillende delen. Het hoofdgebouw dateerde uit 1953, de aanbouw uit de jaren 80 en 90. In het totaal ongeveer 300 m2 aan werkruimte. De aanbouw is afgebroken en opnieuw opgebouwd.

Zowel het oude als nieuwe deel zijn voorzien van triple glas en een dikke laag isolatieschuim met een aluminium toplaag, waarvan de RC-waarde hoger is dan 8. Om de energievraag verder terug te brengen, maar wel de daglichttoetreding veilig te stellen, kreeg het pand Velux-dakvensters in een schuine opstelling aan de noordzijde. “Zo vermijd je ongewenste opwarming, maar krijg je wel voldoende daglicht binnen.”

duurzame energie. Peels liet 79 PV-panelen leggen op zijn dak. “Gezamenlijk wekken ze ongeveer 25.000 kWh per jaar op. Dat is eigenlijk te veel, maar ik had geen andere keuze. Ik zat met mijn energiebehoefte namelijk net op de grens tussen klein- en grootgebruik. Om in aanmerking te komen voor subsidie, moest ik meer panelen neerleggen dan nodig was. Te gek voor woorden eigenlijk, maar ja, zo is het hier geregeld in Nederland.”

Noodzaak koeling Kapsalons hebben zowel een grote warmte- als koelingsbehoefte, vertelt Peels. “We werken veel met föhns, waardoor de temperatuur kan oplopen”, legt hij uit. In een dergelijke situatie kan een WKO-installatie uitkomst bieden. “Beter dan een luchtgebonden warmtepomp”, zegt Peels, “omdat je dan in de zomer toch altijd weer de airco moet aanzetten. En dat vreet energie.”

Energiebehoefte Duurzaamheidsadviseur Eenmaal de smaak te pakken, vatte hij het plan op om ook zijn zaak energie-

40

Op jaarbasis was de energievraag hiermee al geslonken tot 18.000 – 19.000 kWh. Daarna volgde de overstap op

Afgiftesystemen Peels liet de oude radiatoren hangen en daarnaast een vloerverwarmingssysteem

februari 2020

IZ0220_TA_nuvoorlater.indd 40

3-2-2020 16:42:19

ANGSTEN VAN ONDERNEMERS Peels is een ‘early adapter’ in kappersland. Hij weet uit ervaring met welke vragen ondernemers worstelen als ze hun bedrijfspand willen verduurzamen. “Ik snap dat veel concullega’s en collega’s uit andere sectoren nog huiverig zijn om de overstap te maken. Je moet als installateur met een goed verhaal komen om een ondernemer te overtuigen.

Vandaar dat ik jullie lezers op het hart zou willen drukken om goed voorbereid het gesprek in te gaan. Maak duidelijk aan je klant dat hij sowieso mee moet in de energietransitie. Er komt een hele bups aan regelgeving aan, de tarieven voor gas stijgen; uiteindelijk biedt het alleen maar voordelen om je pand te verduurzamen. Veel collega’s zeggen dan ‘ik wacht liever nog even, totdat de prijzen voor warmtepompen, zonnepanelen, vloerverwarmingssystemen etcetera verder gaan dalen.’ De vraag is echter of dat gaat

aanleggen. “Dat was een forse uitdaging, want de marmeren vloer in het oude pand moest worden opengebroken en er was slechts 7 cm beschikbaar voor de opbouw.” De afgiftetemperatuur van het water bedraagt 35 °C. “De oude radiatoren doen dus nauwelijks mee, maar omdat het designexemplaren zijn en ze sfeerverhogend werken, heb ik ze niet laten verwijderen.”

Gebalanceerde ventilatie Met een RC-waarde van 8, voldoe je aan de norm voor Passief Bouwen. “Wil je de energiehuishouding op orde houden, dan heb je qua ventilatie eigenlijk geen keuze. Alleen met een gebalanceerde oplossing houd je de thermische energievraag laag en het comfort op niveau.”

Verversing “In een kapsalon moet je zeker drie keer per uur de totale luchthoeveelheid verversen, omdat we werken met chemische stoffen, denk maar bijvoorbeeld aan haarlak.” Het oude kanalenwerk werd vervangen. “In het verleden hadden we altijd achtergrondgeluiden en dat gaf een bepaalde onrust. Ik heb daarom de leidingen bewust groter laten dimensioneren, zodat de lucht er soepel doorheen kan stromen, zonder storende geluiden te produceren.”

Gevolg was wel dat het pand iets hoger moest worden, zodat er genoeg ruimte was om de grote leidingen weg te wer-

gebeuren. Volgens een aantal deskundigen zullen we zelfs eerder meer dan minder gaan betalen voor een warmtepomp in de toekomst, om maar een voorbeeld te noemen.

Bovendien zijn er nu nog subsidies beschikbaar om duurzame oplossingen aan te schaffen. Je kan jezelf afvragen ‘hoe lang nog? Wil ik wel als ondernemer het risico nemen dat ik misschien uiteindelijk duurder uit ben, omdat ik te lang heb gewacht?’. Daarnaast zijn mensen bang voor de hick-ups van ‘al die nieuwe duurzame systemen’. Maar dan maken ze een gedachtefout. Warmtepompen, pv-panelen, zonneboilers en dergelijke zijn niet van gisteren. Je hebt te maken met Proven Technology, die zijn waarde al lang in de praktijk heeft bewezen. Wat dat betreft is er dus geen enkele reden ‘om nog even te wachten totdat de technologie verder is doorontwikkeld’.”

ken. De ventilatienozzles zijn in de gang aangebracht, de vervuilde lucht wordt op verschillende punten afgezogen.

Samenwerking De samenwerking met de duurzaamheidsarchitect en de lokale installateur verliep gladjes. “Ik heb uitgebreid overleg gehad met de duurzaamheidsadviseur over het energetisch ontwerp.

We zijn ook samen op pad geweest om bij een aantal leveranciers systemen te gaan bekijken. De installateur was vertrouwd met de verschillende technische oplossingen en heeft alles deskundig aangelegd. Kortom, ik ben tevreden.”

Uitvoering De uitvoering zelf nam ongeveer 1,5 jaar in beslag. “Het had sneller gekund, maar ik wilde openblijven om de omzet op peil te houden. We moesten dus continu van de ene naar de andere kant van het pand verhuizen, afhankelijk van

waar ze bezig waren.”

Investering In het totaal was Peels 45.000 euro kwijt voor alle verduurzamingsmaatregelen.

“Volgens de berekeningen verdien ik dat bedrag in circa 10 jaar terug. Dat vind ik zelf heel schappelijk.”

Positieve neveneffecten “We hadden al de overstap gemaakt op milieuvriendelijke producten, de verduurzaming van het bedrijfspand was dus een logisch vervolg. Met deze aanpak hebben we niet alleen onze bedrijfskosten teruggebracht, maar ook veel positieve publiciteit gegenereerd.

Zo hebben we al diverse media over de vloer gehad en reageren onze klanten enthousiast. In de wachtruimte hangt een paneel, waarop ons elektriciteitsgebruik is te zien. Op die manier betrekken we de klant bij onze pogingen om een duurzamer bedrijf te realiseren.” 

In het oude gedeelte van het pand is de marmeren vloer opengebroken om een vloerverwarmings- en koelingssysteem aan te leggen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_nuvoorlater.indd 41

3-2-2020 16:42:21

TECHNIEK

The HeatCycle VERWARMEN MET HUISHOUDELIJK RIOOLWATER Warmteverlies via het riool is verantwoordelijk voor 30% van het energieverlies van een gemiddelde woning. Een fors probleem, dat isolatie en bestaande warmtepompen niet kunnen oplossen.

DeWarmte heeft hiervoor een Principeschema met werking van de HeatCycle

nieuw systeem ontwikkeld, dat toepasbaar is in bijna ieder huishouden.

Deze oplossing noemen we de ‘HeatCycle’, omdat warmte gecirculeerd kan worden binnen een woning en dus niet meer verloren gaat. Dit idee is ontstaan bij de afronding van onze studies Werktuigbouwkunde en Duurzame Energie Technologie aan de TU-Delft. We wisten beiden dat we een bedrijf wilde starten en daarmee iets wilden bijdragen aan de energietransitie. Vele avonden brainstormen resulteerde in een lijst met bijna 100 ideeën, waaruit uiteindelijk de HeatCycle als beste overbleef vanwege de grote potentie.

Warmteterugwinning Rioolwater heeft een gemiddelde temperatuur van 27°C als het vanuit een woning wegstroomt. De HeatCycle koelt dit water af tot 2-5°C, waardoor er warmte uit wordt teruggewonnen. Alleen warmte wordt gebruikt, het zwarte afvoerwater stroomt na afkoeling door naar het gemeentelijk riool. De gewonnen warmte dient als bron voor een interne warmtepomp, die de temperatuur verhoogt tot een gewenste waarde tussen de 55 en 65°C. Leidingwater

42

heeft bij binnenkomst een temperatuur van minimaal 10°C, dus de laatste 5-8 graden afkoeling leveren ‘gratis’ energie. De gewonnen warmte wordt terug geleverd aan het tapwater en/ of aan de verwarming. Hierdoor is het mogelijk om het gasgebruik met 40% te verlagen in een gemiddelde woning.

Een dubbele buffer zorgt ervoor dat er altijd warm water beschikbaar is, ook als er geen afvoerwater door de buizen stroomt.

Componenten De HeatCycle bestaat uit losse componenten en is daardoor makkelijk toegankelijk voor onderhoud en vervanging.

Het systeem bestaat uit grofweg drie componenten, in te delen naar functie.

Ten eerste het riooldeel waar de warmteterugwinning plaatsvindt. Ten tweede de opslag, zodat er zo veel mogelijk afvoerwater kan worden afgekoeld en er altijd warm tapwater (en/of verwarming) beschikbaar is. Ten derde de interne warmtepomp; deze verhoogt de temperatuur van het inkomende tapwater (of retourwater van de verwarming) tot de gewenste temperatuur. De complete installatie kan in de kruipruimte worden geplaatst, waardoor er geen nuttige woonruimte in beslag wordt genomen.

Het buffervat kan echter ook bij de

(HR-)ketel worden gezet, mocht daar ruimte voor zijn.

Eenvoudig te integreren De HeatCycle is goed te combineren met andere vormen van warmteterugwinning en met een zonneboiler. Een zonneboiler levert de meeste warmte in de zomer, de HeatCycle kan gedurende de andere seizoenen waar nodig aanvullen. Als er al een boilervat aanwezig is in de woning, kunnen de componenten van de HeatCycle daaraan worden gekoppeld en is er geen tweede opslagsysteem nodig. Een vergelijkbare samenwerking is mogelijk met een ventielatielucht-warmtepomp.

Deze vult gedeeltelijk de tapwater- of verwarmingsvraag in, de rest kan worden aangevuld door de HeatCycle. Bij een goed geïsoleerde woning verwachten wij dat het met een combinatie van deze duurzame alternatieven, goed mogelijk moet zijn om de volledige woning gasloos te verwarmen.

Installatie Het volledige installatieproces bestaat min of meer uit twee delen: de installatie van het ‘riooldeel’ en de aanleg van de benodigde (water)leidingen. De installatie van het riooldeel is vrij eenvoudig en identiek voor iedere woning.

februari 2020

IZ0220_TA_theheatcycle.indd 42

3-2-2020 16:43:24

Na de aanpassingen aan het rioolstelsel, dient een (retour-) leiding te worden gelegd naar de inlaatcombinatie van de ketel. Als de HeatCycle zowel tapwater als verwarming gaat leveren, volgen er nog een aantal extra stappen en zijn er verschillende configuraties mogelijk.

Voor het leveren van warmte aan de verwarming kan onder andere worden gekozen voor een warmtepomp met twee warmtewisselaars. De regeling van de warmtepomp zal dan op momenten kiezen tussen het leveren van warmtapwater of verwarming. Daarnaast is het mogelijk om een extra verwarmingsspiraal te monteren in het buffervat.

gelen op stapel staan voor de gas- en elektriciteitslevering. Naast de doorontwikkeling van de HeatCycle zijn we ook bezig met de realisatie van pre-sales om een beter beeld te krijgen van de belangstelling vanuit de markt voor ons product en direct na de testfase te kunnen leveren.

Toekomst Na de eerste resultaten in The Green Village zullen we later dit jaar gaan testen bij vijf, reeds aangesloten,

pilotklanten. Ook zijn er al een aantal intentieverklaringen getekend voor de daadwerkelijke aankoop van een HeatCycle en willen we aan het einde van dit jaar starten met de eerste commerciële installaties. We gaan kortom een spannende tijd tegemoet. In 2021 hopen we tientallen installaties te plaatsen in heel Nederland en zo bij te dragen aan een beter klimaat met behulp van circulaire warmte  Auteurs: Auke de Vries en Sander Wapperom, DeWarmte

Testfase Momenteel is de HeatCycle nog in ontwikkeling en zijn wij druk bezig met testen in een lab-omgeving. Aansluitend gaan we binnenkort starten met een pilot in een jaren 70 woning op The Green Village in Delft. Deze pilot wordt gerealiseerd in samenwerking met Verkade Klimaat en Kemeling Kunststoffen, die vanuit hun expertise op het gebied van fabricage en installatietechniek een grote bijdrage leveren. Met de pilots willen wij bevestigen, dat het systeem een lange levensduur heeft en fors energie bespaart. Daarnaast doen we ervaring op met het benodigde onderhoud en de interactie tussen het systeem en de eindgebruikers. De Heat­Cycle is in principe onderhoudsarm, we adviseren wel een jaarlijkse check up. Bij een verdere doorontwikkeling zal die frequentie omlaaggaan.

Tegelijkertijd willen we gaan onderzoeken welke interacties met de HeatCycle bewoners interessant of nuttig vinden en hoe we alle gegevens het beste kunnen presenteren. Er zijn mogelijkheden met een app, website of een fysieke user interface op de HeatCycle.

Terugverdientijd De terugverdientijd van de HeatCycle, met inbegrip van de installatiekosten, ligt volgens schattingen tussen de 5 tot 7 jaar voor een gemiddeld Nederlands gezin. Dat zou zomaar korter kunnen worden, nu er nieuwe belastingmaatre-

Sander Wapperom en Auke de Vries stonden aan de wieg van de HeatCycle

STEK-CERTIFICERING Het koudemiddel zit in een afgesloten deel van de warmtepomp. Een monteur kan dus zonder STEK-certificering de installatiewerkzaamheden uitvoeren. Ook uitgebreide kennis van warmtepompen is geen vereiste, omdat de installatie niet gedimensioneerd hoeft te worden op de warmtevraag van de woning.

Bij voldoende ruimte rond de riolering kan, in principe, in iedere woning een HeatCycle worden aangelegd. Extra isolatie en of aanpassingen aan het warmteafgifte systeem zijn overbodig. Met de verschillende configuraties kan de HeatCycle samenwerken met radiatoren, maar ook met lt-systemen als vloer -of muurverwarming. Het systeem is dus zowel in de bestaande bouw als nieuwbouw toe te passen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_TA_theheatcycle.indd 43

3-2-2020 16:43:25

BESTE UIT DE TEST SEP 2019

IZ0220_44_45_intergas.indd 44

7-2-2020 10:32:16

BESTE UIT DE TEST SEP 2019

IZ0220_44_45_intergas.indd 45

7-2-2020 10:32:17

OPLEIDING Veel fabrikanten en leveranciers organiseren (veelal gratis) cursussen en/of workshop voor installateurs. Op deze pagina een overzicht voor de aankomende maanden, zonder daarbij compleet te willen zijn.

Zie voor het meest actuele overzicht, informatie over evt. kosten en aanmelding: Installatienet.nl/opleidingen

MAART 3 Training Onderhoud en service ventilatiesystemen in de woningbouw, Zehnder, Zwolle

17 Trainingen inregelen van een gezoneerd ventilatiesysteem Zehnder, Zwolle 21 Waterzijdig inregelen, Danfoss, Rotterdam 21 T raining ontwerp ventilatie voor de woningbouw, Zehnder,

4 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel

Zwolle 22 Praktijkgerichte training mechanische ventilatie voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle

5 Praktijkgerichte training WTW ventilatie voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle

23 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Remeha, Apeldoorn

9 Technische training, Grohe, The Water Studio, Amsterdam 12 Toepassingen Warmtepompsystemen, Wasco, Twello

23 Training inregelen ventilatiesystemen voor de woningbouw,

12 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Remeha, Apeldoorn

Zehnder, Zwolle

17 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan

MEI

6 Trainingen inregelen van een gezoneerd ventilatiesysteem

den IJssel

17 Praktijkgerichte training mechanische ventilatie voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle

Zehnder, Zwolle 7 Trainingen inregelen van een gezoneerd ventilatiesysteem

18 VRV Basis Training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin,

Zehnder, Zwolle

Capelle aan den IJssel

11 Technische training, Grohe, The Water Studio, Amsterdam

18 T raining ontwerp ventilatie voor de woningbouw, Zehnder,

11 Airco-installatie in de Praktijk, Wasco, Twello

Zwolle 18 ISSO 72, Wasco, Twello

12 Danfoss Icon, Purmerend 12 Praktijkgerichte training WTW ventilatie voor de woningbouw,

19 Training inregelen ventilatiesystemen voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle

Zehnder, Zwolle 13 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf

23 Inregelen van cv-installaties, Wasco, Twello 24 Servicetraining Koudwatermachines – Basis, Daikin, Capelle

stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 13 Training Onderhoud en service ventilatiesystemen in de woningbouw, Zehnder, Zwolle

aan den IJssel 26 Rookgasworkshop Testo i.s.m. Remeha, Apeldoorn

26 Danfoss Icon, Rotterdam

26 Gestructureerd Storing Zoeken in Ketels, Wasco,

28 Meten aan een cv-installatie in de praktijk, Wasco, Twello

Twello

31 Servicetraining ZEAS en Conveni-Pack – Basis, Daikin, Capelle aan den IJssel

APRIL 1 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 6 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Intergas, Coevorden 8 Praktijkgerichte training WTW ventilatie voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle 9 Training Onderhoud en service ventilatiesystemen in de woningbouw, Zehnder, Zwolle

2

Inregelen van cv-installaties, Wasco, Twello

4 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Remeha, Apeldoorn 9 Training inregelen ventilatiesystemen voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle 10 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 10 T raining ontwerp ventilatie voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle 11 Praktijkgerichte training mechanische ventilatie voor de woningbouw, Zehnder, Zwolle

13 Technische training, Grohe, The Water Studio, Amsterdam

15 Technische training, Grohe, The Water Studio, Amsterdam

14 Danfoss Icon, Rotterdam

23 Training Onderhoud en service ventilatiesystemen in de wo-

15 Trainingen inregelen van een gezoneerd ventilatiesysteem Zehnder, Zwolle

46 XX

JUNI

ningbouw, Zehnder, Zwolle 24 ISSO-Publicatie 98, Alklima, Alblasserdam

februari 2020

IZ0220_opleiding_links.indd 46

10-2-2020 9:13:24

Zet u de kantoorgebruiker centraal?

filtratie | reconditionering | luchtverdeling

Houd de longen van gebouwen schoon Een gezond binnenklimaat begint bij de longen van een gebouw. Dat betekent onderhoud van luchtbehandelingskasten, goede fijnstoffilters, schone kanalen en comfortabele airsocks voor luchtverdeling.

Vlint is producent en leverancier van filtratie, airsocks en LBK-optimalisatie.

Gebruiker centraal

Vlint helpt u als installateur/gebouwbeheerder bij het vinden van de balans tussen fijnstoffiltratie, energieverbruik en comfort. De 360°-aanpak van Vlint met eigen servicemonteurs ontzorgt installateurs compleet.

Hoe kunnen wij u helpen?

voor een zuiver klimaat en proces

IZ0220_47_vlint.indd 47

www.vlint.nl +31 (0)88 88 77 111

3-2-2020 16:09:58

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Nieuwe leefzone DE NEKSLAG VOOR SYSTEEM C? Nu de NEN 1087 wordt herzien, gaan er ook stemmen op om het begrip leefzone anders te definiëren. Dat zou verregaande consequenties hebben voor bepaalde ventilatiesystemen. “Vooral systeem C zou worden benadeeld.”

De leefzone is het gedeelte van een verblijfsgebied waarbij de ruimte gelegen binnen 1 m van een uitwendige scheidingsconstructie, binnen 0,2 m van een inwendige scheidingsconstructie en hoger gelegen dan 1,8 m boven de vloer buiten beschouwing blijft. Binnen Europa geldt er een eis voor de vergelijking van onderlinge producten die meet op 0,5 meter vanaf de gevel.

Een aantal deskundigen zou dit als systeemeis willen laten opnemen in de nieuwe NEN 1087. Een zinvolle wijziging?

Jan Verdonck, Specialist New Business bij Jaga denkt van niet.

Mensen zetten hun meubels en apparatuur vaak dicht bij de gevel. Het zou dan toch logisch zijn om daar strengere comforteisen te laten gelden?

“In deze discussie worden zaken met elkaar verward. De 0,5 m uit de Europese norm geldt voor producten, niet voor systemen. Als je 1 op 1 de eis overneemt in een nieuwe NEN 1087 zonder de meetvoorschriften aan te passen, duw je systemen de markt uit.”

48

februari 2020

IZ0220_raar_LINKS.indd 48

Hoe bedoel je?

“Je meet dan te veel op een punt dat dicht bij het product zelf ligt. Dat geeft een vertekend beeld van de totale prestaties van het systeem.”

Maar varianten met systeem C die werken met roosters voor de toevoerlucht, zorgen in de praktijk toch vaak voor problemen?

Er wordt dikwijls geklaagd over tocht, omdat in de wintermaanden rechtstreeks koude lucht naar binnen wordt gevoerd…

“Zo simpel ligt het niet. Uit ervaring en onderzoek weten we dat er meestal andere problemen spelen. Zo kunnen de bouwkundige randvoorwaarden onvoldoende in acht zijn genomen. Denk aan de impact van grote raampartijen, slechte regelingen en het niet goed luchtdicht zijn van de gebouwen, waardoor het lijkt te tochten via de roosters. En een nog groter probleem; met al die goed geïsoleerde woningen van tegenwoordig schiet de centrale kamer thermostaat bijna niet meer aan. Het ligt dus kortom niet altijd aan de roosters.”

Maar laten we wel wezen; koude lucht toevoeren in de wintermaanden door roosters geeft toch tocht?

“Dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Je kan de lucht anders naar binnen sturen, de snelheid variëren, juiste regelingen toepassen, ga zo maar door. Er zijn genoeg oplossingen te bedenken waarmee je systeem C kan toepassen en het comfort van bewoners kan garanderen.”

Dat klinkt heel aannemelijk, maar gebruik je dan niet extra energie, bijvoorbeeld om de lucht te sturen, om zo een inherent mankement aan het systeem te maskeren? En, hoe rijm je dat met energiebesparing?

“In de wintermaanden zal je misschien extra energie kwijt zijn, maar in de zomermaanden juist minder. In die maanden kunnen varianten van systeem D met wtw juist onvoordelig uitpakken, omdat de toegevoerde lucht ervoor kan zorgen dat er ex-

tra gekoeld moet worden.”

Als dit allemaal bekend is, waarom wil men dan toch die voorschriften uit een Europese norm opnemen in de nieuwe NEN 1087?

“Ik vermoed dat er andere belangen in het spel zijn.

Volgens mij wil een bepaalde lobby systeem C de markt uitduwen en dat is vervelend.

Een norm dient systeemneutraal aan te geven welk doel er moet worden gerealiseerd.

En daarna moet worden getest of het werkt, met een goede onderbouwing.”

Hoe gaat dit aflopen, denk je? Er komt sowieso volgend jaar een nieuwe NEN 1087…

“Ik denk dat de 0,5 m eis wordt opgenomen, maar dat er ‘compensatiemogelijkheden’ zullen komen. Anders is de norm niet systeemneutraal. Er zal kortom flink gepolderd worden met als eindresultaat iets waar niemand echt veel wijzer van wordt.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

3-2-2020 16:46:08

AF FABRIEK

RUBRIEK

VLOERVERWARMING TOTAALCONCEPT

VERWARMEN EN KOELEN IN ÉÉN Het RIHO ventilatie-vloerverwarmingssysteem verwarmt en koelt met één geïntegreerd klimaatsysteem in de vloer. Dit maakt het systeem geschikt voor bijvoorbeeld het toepassen van een warmtepomp. Het resultaat is een constantere temperatuurbalans en hoger gevoelscomfort.

De betere luchtcirculatie verhoogt de luchtkwaliteit.

Bovendien bespaart het energie en is het duurzaam, ook wat betreft het materiaalgebruik.

Het hart van de RIHO-ventilatievloer bestaat uit een ventilatie basisplaat. De verwarmingsleidingen worden hierop gemonteerd. Onder de ventilatieplaat wordt de lucht mechanisch ingeblazen. De lucht wordt verwarmd of gekoeld door de vloerverwarming/vloerkoeling en verlaat de vloer via lijnroosters.

De ventilatievloer kan op vrijwel iedere installatie worden toegepast. Het klimaatsysteem is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. Bij gebouwen met een groot glasoppervlak realiseert de ventilatievloer een structureel beter binnenklimaat, aldus de fabrikant.

In gebouwen waar standaard WTW-kanalen niet in bestaande plafonds kunnen worden aangebracht, zijn forse energiebesparingen haalbaar, ten opzichte van traditionele systemen. Daarnaast is de ventilatievloer zeer geschikt voor projecten met WTW. Het resulteert in een hoger rendement op de inblaaslucht en verhoogt het comfort.

Luchtbehandeling voor comfortapplicaties Onlangs heeft Stulz Tecnivel een nieuwe productiefaciliteit van 50.000 m2 geopend in Madrid voor het fabriceren van luchtbehan-

delingskasten. Hiermee is het startsein gegeven om de ClimaPac range in de markt te introduceren. Deze range luchtbehandelingskasten bestaat uit een modulaire kastopbouw met 50 stan-

Wasco biedt het Vloerverwarming Totaalconcept aan. Samen met Henco wordt gezorgd voor het complete traject van offerte, projectopname, legplan tot montage en wanneer gewenst inregeling. Dit gebeurt met het materiaal van Henco. Op basis van de wensen van de opdrachtgever wordt een systeemvoorstel uitgewerkt. Een verlegteam zal het vloerverwarmingssyteem monteren en met systeemgarantie en ingenieursverzekering opleveren.

Alles wordt compleet en op tijd bij de legploeg geleverd.

daard afmetingen en voldoet aan de Eurovent certificering en ERP normen. De luchtbehandelingskasten zijn voor zowel binnenopstelling als buiten­opstelling verkrijgbaar en er kan voor worden gekozen om de kasten te voorzien van een uitgebreide regeling met diverse opties voor com­municatie met het gebouwbeheerssysteem, zoals BAC­net, Lonmark, Modbus of web-based. Daarnaast kunnen de luchtbehandelingskasten wor­den uitgevoerd met verschillende soorten coating om aan alle specifieke eisen te voldoen. Bij de toepassingen voor de ClimaPac range luchtbehandelingskasten kan worden gedacht aan ziekenhuizen, kantoren, winkelcentra, scholen, hotels banken en industrie.

Dataservice voor wateren warmtemeters Flamco lanceert een nieuwe dienst die actuele verbruikscijfers van water- en warmtemeters levert: Flamconnect Metering. De service geldt REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0220_AF_44.indd 49

voor alle OMS-gestandaardiseerde meters, is op maat beschikbaar en geeft de klant keuzevrijheid. Zo geldt de service voor alle OMSgestandaardiseerde (Open Metering System) meters die bij nieuwbouw of renovatie worden toegepast. Flamco beperkt zich dus niet tot eigen apparaten (geen vendor lock-in). Op de tweede plaats maakt Flamco altijd een voorstel op maat met een indicatie van de kosten per meter. Dat voorstel baseert zij op een inventarisatie van het aantal aansluitingen en de reikwijdte, want ieder gebouw en elke wijk is anders. Op de derde plaats kiest de klant zelf een pakket respectievelijk serviceniveau (Basic, Comfort, of Premium) dat aansluit bij haar behoeften. Zo bepaalt de klant de looptijd van het abonnement (al vanaf drie jaar), de frequentie waarop data wordt geleverd (maandelijks, wekelijks of real-time) en de technische ondersteuning (installatie, vervanging, support, training, enz.). februari 2020

49

6-2-2020 15:50:59

RUBRIEK ALGEMEEN

COLOFON

AF FABRIEK

INSTALLATEURSZAKEN [ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 173, 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), OTIB, ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, DHPA, Dick en Tim Visser Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €19,50, buitenland €24,50 per jaar, incl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@ merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2020 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

50

RIHO-ventilatievloer Vloerverwarming en ventileren in één!

Het duurzame RIHO ventilatieverwarmingssysteem verwarmt en koelt met één geïntegreerd klimaatsysteem in de vloer. Ideaal i.c.m. een warmtepomp. Het resultaat is een constantere temperatuurbalans en hoger gevoelscomfort. De betere luchtcirculatie verhoogt de luchtkwaliteit.

Kijk voor alle voordelen op www.rihoclimatesystems.nl of bel (0575) 555 999.

februari 2020

IZ0220_colofon_riho.indd 58

5-2-2020 13:01:28

EEN NIEUWE GENERATIE: SPOELT OUDE TECHNIEK WEG. Viega Prevista.

Een nieuwe generatie voorwandtechniek.

Eén technisch platform dat alle voordelen biedt: Het nieuwe Prevista-inbouwreservoir is vast onderdeel van alle Viega Prevista-WC-elementen. Het is te combineren met alle nieuwe Visign-bedieningsplaten, die zonder gereedschap te installeren zijn. Bovendien hebben alle elementen een uniforme spoeltechniek en daarmee dezelfde reservedelen, zoals vulventiel of afvoerventiel. Daardoor heeft u minder reservedelen nodig en kunt u een snellere service verlenen. Viega. Höchster Qualität verbunden.

viega.nl/Prevista

120028_Prevista_Produkt_Spuelkasten_210x297_NL.indd 1 IZ0220_51_viega.indd 51

27.01.20 13:21 5-2-2020 12:23:35

DE KNOP MOET OM.

WWW.ZETDEKNOPOM.NU

ALK Adv A4 Zet knop om.indd 1 IZ0220_omslag_52.indd 6

07-01-2020 15:46 5-2-2020 12:27:01