Od zabawy do mówienia. Poradnik dla rodziców i logopedów

Spis treści



Część I

Samogłoska „U” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomagamy rękami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z piłeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oswajaj z literką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mała książeczka z samogłoskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28 28 28 29 29

Samogłoska „I” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomagamy rękami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Odrywanie karteczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oswajaj z literką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z piłeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mała książeczka z samogłoskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30 30 30 30 30 31

Samogłoska „O” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomagamy rękami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z piłeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „A ku ku” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oswajaj z literką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mała książeczka z samogłoskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 32 32 33 33 33

Samogłoskowy blues 0+ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Samogłoska „E” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomagamy rękami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z piłeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oswajaj z literką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mała książeczka z samogłoskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34 34 34 35 35

Samogłoska „A” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomagamy rękami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z piłeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z kocykiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oswajaj z literką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mała książeczka z samogłoskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Samogłoska „Y” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomagamy rękami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zabawa z piłeczkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzieraj papier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oswajaj z literką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mała książeczka z samogłoskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36 36 36 37 37 37

Samogłoski dla malucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Dlaczego „Guguhopla”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Kto się może bawić z Ciocią Guguhoplą? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Rozmowa z maluszkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Rozmowa z maluszkiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Schemat prowadzenia dialogu wokalicznego . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Pielęgnacja i stymulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 „O o” woda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Uuuu” do góry jak samolocik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Y y” – głośna zmiana pieluszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Eeeee” – masuj i wycieraj mnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „A a a” – masuję buzię i patrzę w oczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „I i i” naciskamy paluszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Am” jedzonko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Ba” na brzuszek i stópki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20 21 21 22 22 23 23 24

26 26 26 27 27 27

5

Z kuferka cioci Guguhopli, czyli zabaw kilka, jak utrwalać samogłoski u Ani i Emilka. . . . . . . . 39

Krok po kroczku, krok po kroczku – o rozwoju aż do roczku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Pacynki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Bańki mydlane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 „Łap misiu” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Budujemy wieżę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Łapka za łapką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Papier toaletowy na wesoło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Rzut do celu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Duża piłka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Pobrudź mamie lustro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Klocki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Klocek na klocek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 „Ti ti” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Samogłoskowa lampka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Jest i nie ma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Głowa na podusię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Wyścigówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 „Guguhoplaj” z Beyonce i Gawlińskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Sylaba już tuż tuż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

1. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Jak bawić się z miesięcznym niemowlęciem? . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Książeczka dla malucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Przygotowanie książeczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Część II

6

2. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Jak bawić się z 2‑miesięcznym niemowlęciem? . . . . . . . . . . . . . . 66 3. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Jak bawić się z 3‑miesięcznym niemowlęciem? . . . . . . . . . . . . . . 67 4. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Jak bawić się z 4‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Jak bawić się z 5‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 6. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Jak bawić się z 6‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 7. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Jak bawić się z 7‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 8. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Jak bawić się z 8‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 9. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Jak bawić się z 9‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 10. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Jak bawić się z 10‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 11. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Jak bawić się z ­11‑miesięcznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Od zabawy do mówienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

12. miesiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Jak bawić się z rocznym maluchem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Od zabawy do mówienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Jak sprawdzić, czy Twoje dziecko słyszy? . . . . . . . . . . . . . . 81

Gugu, bebe, mama, łała, bawi się rodzina cała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Przytulaj, masuj, kołysz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Łap, trzymaj, poruszaj rączkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dmuchaj, chuchaj, pluj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Gugu”, „hopla”, ruszaj się i mów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Bul, bul, bul”, kąpiel słowna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gest, rytm i codzienny chlebek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dla starszaków – paluszek i literka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

85 86 88 90 90 92 93

O autorce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 O autorce, czyli kim jest Ciocia Guguhopla? . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Dodatek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Recenzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

7

4

Z kuferka cioci Guguhopli

Pacynki Nałóż na rękę pacynkę. Naśladuj odgłosy zwierzątek, używając samogłosek. Następnie nałóż pacynkę na rączkę dziecku. Zachęcaj je do naśladowania ruchów pacynki i powtarzania samogłosek.

Ćwiczymy „i”

Ćwiczymy „u” 40

Ćwiczymy „a”

Ćwiczymy „u”

Ćwiczymy „u”

Ćwiczymy „i”

4

Z kuferka cioci Guguhopli

Ćwiczymy „a”

Ćwiczymy „u”

Ćwiczymy „a”

Ćwiczymy „i” 41

4

Z kuferka cioci Guguhopli

42

Bańki mydlane

„Łap misiu”

Dmuchaj bańki mydlane, następnie dotykaj ich palcem, aby pękały. Jednocześnie wypowiadaj dowolną samogłoskę. Teraz kolej na malucha – zachęcaj go, aby sam dotykał baniek i powtarzał ustaloną samogłoskę.

Ustaw misia lub innego pluszaka, który może bronić „bramki”. Tocz w jego kierunku piłeczki i głośno powtarzaj wybraną samogłoskę.

4

Z kuferka cioci Guguhopli

Budujemy wieżę

Łapka za łapką

Układaj wieżę z krążków. Podczas nakładania każdego elementu wymawiaj wybraną samogłoskę. Zachęć dziecko do naśladowania. Krążki możesz nakładać na gumowy drążek. Dziecko także wymawia samogłoskę. Zabawę możecie zakończyć zrzuceniem wszystkich krążków, z głośnym okrzykiem „o”, „u” lub „a”.

Odrysuj na kartonie dłonie dziecka i wytnij. Ułóż tor. Dziecko przesuwa rączkami po śladach i jednocześnie powtarza wybraną samogłoskę.

43

1

Krok po kroczku, krok po kroczku – o rozwoju aż do roczku

„fy”,

Kiedy oglądacie zwierzęta lub ilustracje, uży-

„b y”,

waj wyrażeń dźwiękonaśladowczych, np. „miau”, „hau”, „me”, „be”.

„py”, „ty

Kiedy jesteś naprzeciwko dziecka, ekspansyw-

”, „dy”, „my

„

,

” „da”, „ma”, „fa”. , ” „ta

”, a b

”, a „p

MIAU!

rek, rajstopki, tak by dziecko trzymało za jeden koniec. Tej zabawie może towarzyszyć jakaś sylaba, np. „oj”. pokaż, jak można je otwierać i nimi manipulować.

Usiądź z maluchem na podłodze. Podrzucaj

MIAU!

do góry lekką chustę, pokaż, w jaki sposób ją złapać, i zachęcaj dziecko, żeby Cię naśladowało.

„m y” ,

74

Delikatnie przeciągaj z maluchem apaszkę, sznu-

Zainteresuj maluszka kartonowymi pudłami,

MIAU!

„fy”, „by”, „py”, „ty

nie wypuszczaj powietrze, wypowiadając sylaby „ba”, „pa”, „ta”, „da”, „ma”, „fa”, „by”, „py”, „ty”, „dy”, „my”, „fy”. W ten sposób maluch poczuje siłę wydechu.

”, y d ”, „

Rozsyp cukier lub chrupki, pokaż dziecku, jak

złapać je za pomocą kciuka i palca wskazującego.

Możesz zerwać kwiatek i pokazać, jak odrywać płatki.

1

Krok po kroczku, krok po kroczku – o rozwoju aż do roczku

9. miesiąc Sprawdź, czy Twoje dziecko podobnie się zachowuje

Jak bawić się z 9‑miesięcznym maluchem?

Twój maluch z leżenia na plecach samodzielnie

Twój maluch intensywnie się porusza, stwarzaj

się podnosi i siada.

Jeśli schowasz zabawkę w pudełku lub kartonie,

potrafi samodzielnie ją wyciągnąć.

Próbuje wykonywać gest „papa”.

Rozumie zabawę „a kuku”.

Maluch używa chwytu pęsetowego – łapie drobne

przedmioty, łącząc kciuk i palec wskazujący.

Zaczyna wskazywać palcem, najczęściej na przed-

mioty, które chce dostać.

Utrzymuje z Tobą wspólne pole uwagi, z zain-

teresowaniem patrzy na rzeczy, zjawiska, które mu pokazujesz.

mu bezpieczne miejsca do raczkowania. Możesz układać niewielkie przedmioty, które musi minąć, żeby dostać się do zabawki.

Rozwijaj muzyczną wrażliwość dziecka, słuchaj-

cie razem nagrań, śpiewajcie, klaszcząc w ręce lub uderzając lekkim przedmiotem o kartonowe pudełko.

Oglądajcie razem książeczki, niech obserwuje,

co robią twoje ręce, kiedy wycierasz szmatką, zamykasz pudełka. W ten sposób będzie się bawić w oparciu o wspólne pole uwagi.

Jeśli maluszek nie wskazuje palcem, pokaż mu,

jak to się robi – wskazuj „to jest miau”, „to jest mama”, „to jest hau” itp.

Usiądźcie na dywanie, postaw przed dzieckiem

pudełko po butach, wrzuć do niego lekką materiałową piłeczkę lub inną zabawkę, wyciągnij.

Następnie zachęcaj dziecko, żeby bawiło się podobnie.

Podawaj mu drobne przedmioty (pod kontrolą),

tak by ćwiczyło łapanie przedmiotów kciukiem i palcem wskazującym.

75

1

Krok po kroczku, krok po kroczku – o rozwoju aż do roczku

10. miesiąc W okresie letnim możecie w zabawie wykorzystać

kwiatek. Zerwij go, pokaż dziecku, w jaki sposób może odrywać płatki. Następnie wrzucajcie je pojedynczo do przezroczystego pudełka. Przy każdym ruchu możesz wypowiadać jakąś sylabę z repertuaru dziecka, np. „ba”, „ła”, „ma”.

Narzucaj sobie na twarz pieluszkę, ściągaj ją

– następnie zachęcaj dziecko, żeby robiło to za Ciebie.

Sprawdź, czy Twoje dziecko podobnie się zachowuje Twój maluch raczkuje, samodzielnie siedzi.

Kiedy babcia lub tata zapyta np. „gdzie jest

mama?”, dziecko będzie szukać opiekuna wzrokiem, obracać się. Podobnie, kiedy zawołasz je po imieniu, odwróci główkę.

Maluch doskonali trudną umiejętność łapania

niewielkich przedmiotów za pomocą palca wskazującego i kciuka.

Twoje dziecko coraz chętniej reaguje na zabawy

paluszkowe, np. „ważyła myszka kaszkę”, „idzie kominiarz po drabinie”, czy „a kuku”.

76

1

Krok po kroczku, krok po kroczku – o rozwoju aż do roczku

Jak bawić się z 10‑miesięcznym maluchem?

To okres istotny dla dalszego rozwoju mowy.

Dziecko powtarza dużo sylab. Im częściej powtarza, tym lepiej. Żeby opanować język, musi przejść drogę od powtarzania, przez rozumienie do samodzielnego nazywania. Najpierw będzie powtarzało za Tobą „mama”. Kiedy uda mu się powtórzyć, Twoja radosna reakcja: „tak, powiedziałeś mama, mama już idzie” ułatwi dziecku dopasowanie słowa do jego znaczenia i naukę rozumienia języka. Dopiero gdy zrozumie, będzie wypowiadać pierwsze znaczące słowa. Żeby poznać świat, trzeba się ubrudzić. Pozwól

dziecku na samodzielne próby jedzenia, na dotykanie rzeczy o różnej powierzchni, fakturze.

Zabezpiecz mieszkanie i stwórz wygodny teren do eksploracji na czworaka.

Paluszki i rączki ćwiczcie w zabawie w przesy-

pywanie. Daj dziecku dwa kartonowe lub plastikowe pojemniki i zachęcaj do przesypywania chrupek lub małych, lekkich piłeczek.

Ułóż przed brzdącem kilka plastikowych pojem-

niczków na żywność. Pod jednym z nich ukryj kilka ulubionych chrupek, zachęcaj dziecko do odkrywania pojemniczków.

Rozsyp przed maleństwem duże guziki i zachęcaj

do zabawy nimi, w ten sposób będzie ćwiczyć trudne trzymanie przedmiotu kciukiem i palcem wskazującym. Guziki muszą być duże, tak żeby maluch ich nie połknął. Zawsze nadzoruj zabawę z niewielkimi przedmiotami i nie zostawiaj z nimi dziecka.

Jak Twój maluch uczy się języka?

Usiądźcie na podłodze, weź kilka zabawek. Mów

do dziecka „daj misia”, „daj piłkę”. Najpierw podawaj zabawki za malucha, z czasem zachęcaj go do naśladowania Ciebie. W ten sposób dziecko będzie się uczyło rozumienia poleceń.

POWTARZANIE

ROZUMIENIE

SAMODZIELNE NAZYWANIE

77

3

O autorce

O autorce, czyli kim jest Ciocia Guguhopla?

Dr Marzena Machoś‑Nikodem jest logopedą, specjalistą wczesnej logopedii klinicznej, filologiem, oligofrenopedagogiem oraz kynoterapeutą. Zajmuje się terapią mowy małych dzieci, pracuje w ośrodku wczesnej interwencji oraz w szkole integracyjnej.

Jako wykładowca prowadzi zajęcia na studiach podyplomowych na kilku uczelniach. Jest autorką kilkudziesięciu artykułów z zakresu terapii mowy i językoznawstwa. Opublikowała pierwszy polskojęzyczny dogoterapeutyczny program wspierania komunikacji dziecka z deficytami rozwojowymi.

97

4

DOdatek

Recenzje „Od zabawy do mówienia” to książeczka przeznaczona dla rodziców i ich pociech. Okres pierwszych 12 miesięcy życia to doskonały czas, który oprócz pielęgnacji można poświęcić na zabawy stymulujące rozwój mowy.

Autorka – dr Marzena Machoś – w przystępny oraz zabawny sposób wprowadza dziecko, rodzica i terapeutę w świat zabawy z podstawowymi dźwiękami mowy. Zastosowanie prostych rekwizytów z włączeniem dźwięku i ruchu niewątpliwie ułatwi dziecku naukę pierwszych głosek. Nawiązanie komunikacji językowej i społecznej przez wspólną zabawę dziecka z dorosłymi daje nieograniczone możliwości do rozwijania mowy. Polecam tę publikację zarówno rodzicom jak i terapeutom rozpoczynającym pracę z najmłodszymi dziećmi, które z różnych przyczyn mają utrudniony rozwój psychosensomotoryczny.

Dr Anna Regner neurologopeda, pedagog, specjalista metody C.R. Moralesa, wykładowca

Chyba po raz pierwszy rodzice niemowląt i terapeuci otrzymują lekką w formie, zabawną i – co najważniejsze – rozwijającą kreatywność propozycję usprawniania umiejętności komunikacyjnych niemowlęcia.

Autorka krok po kroku, w zgodzie z ontogenetycznym rozwojem języka, uczy rodziców wspierania rozwoju mowy dziecka i podpowiada im i terapeutom, jak łączyć rozwój ruchu, mowy i ciekawości dziecka: „co dalej?”. Dzięki opanowaniu umiejętności wokalizacji dziecko otrzymuje po raz pierwszy w życiu możliwość wyrażenia samego siebie. Pozycja jest szczególnie cenna dla rodziców wszystkich dzieci, u których przyswajanie języka nie przebiega zgodnie z normą. Rzadko mamy okazję skorzystać z tak dojrzałej i przemyślanej propozycji. Gorąco polecam.

Mira Rządzka neurologopeda, specjalista wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, trenerka masażu Shantala, pomysłodawczyni DBDL, wykładowca

101