Interna 2024 - Spis treści

Spis treści

Spis treści Rozdziały oraz materiały ilustracyjne (filmy, ryciny i tabele) oznaczone w podręczniku 3-znakowym kodem (np. ☚8fs) są dostępne na stronie https://mp.pl/interna/e

Wstęp..................................................................................... XIV Skróty.................................................................................... XLIII I

Choroby układu krążenia

A.

Fizjologia Andrzej Beręsewicz, Michał Mączewski, Urszula Mackiewicz........................................................................... 3

1.

2.

Fizjologia serca............................................................................. 3 Fizjologia układu naczyniowego..................................................... 9

B. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.5.1.

2.5.2.

2.5.3.

2.5.4.

2.5.5.

2.6.

2.6.1.

2.6.2.

2.6.3.

2.7.

2.8.

2.8.1.

2.8.2.

2.8.3.

2.8.4.

2.8.5.

2.8.6.

2.9.

Badania diagnostyczne........................................................ 12 Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik............................ 12 Ból w klatce piersiowej................................................................. 12 Kołatanie serca............................................................................ 14 Omdlenie..................................................................................... 15 Obrzęki....................................................................................... 16 Inne objawy................................................................................ 16 Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik......................... 17 Sinica.......................................................................................... 17 Palce pałeczkowate..................................................................... 18 Poszerzenie żył szyjnych i tętno żylne............................................ 18 Uderzenie koniuszkowe oraz tętnienie lewej komory....................... 19 Tętnienia..................................................................................... 20 Tętnienie prawej komory (uderzenie skurczowe prawej komory)...... 20 Tętnienie w dołku podsercowym................................................... 20 Tętnienie pnia płucnego............................................................... 20 Tętnienie aorty wstępującej.......................................................... 20 Tętnienie innych tętnic................................................................. 20 Drżenia klatki piersiowej (mruki)................................................... 20 Mruk skurczowy.......................................................................... 20 Mruk rozkurczowy....................................................................... 20 Mruk skurczowo­‑rozkurczowy....................................................... 20 Przesunięcie granic wypuku serca................................................. 20 Objawy osłuchowe...................................................................... 21 Pierwszy ton serca (I ton)............................................................. 21 Drugi ton serca (II ton)................................................................. 21 Dodatkowe tony serca................................................................. 22 Szmery sercowe........................................................................... 23 Szmery ciągłe (maszynowe).......................................................... 25 Tarcie osierdziowe....................................................................... 25 Tętno tętnicze.............................................................................. 25

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.1.3.

3.1.4.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

4.

4.1.

4.2.

4.2.1.

4.2.2.

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

4.7.

4.7.1.

4.7.2.

4.7.3.

4.8.

4.8.1.

4.8.2.

5.

5.1.

5.2.

5.3.

5.4.

5.5.

6.

7.

7.1.

7.2.

7.3.

7.4.

Badania laboratoryjne Bogdan Solnica......................................... 26 Profil lipidowy............................................................................. 26 Cholesterol................................................................................. 26 Triglicerydy................................................................................. 28 Apolipoproteina B....................................................................... 28 Lipoproteina (a)........................................................................... 29 Troponiny sercowe....................................................................... 29 CK‑MBmass.................................................................................... 31 Peptydy natriuretyczne................................................................ 31 Homocysteina......................................................................... ☚btc Badania obrazowe....................................................................... 33 Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki................................ 33 Angiografia................................................................................. 39 Angiografia wieńcowa Jarosław D. Kasprzak, Radosław Kręcki............ 39 Angiografia żył i tętnic obwodowych Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki................................ 43 Tomografia komputerowa serca Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki, Mariusz I. Furmanek, Maciej Sosnowski......................... 52 Rezonans magnetyczny serca Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki................................ 56 Scyntygrafia serca Jarosław D. Kasprzak, Błażej Michalski.................. 59 Echokardiografia Jarosław D. Kasprzak.......................................... 63 Ultrasonografia wewnątrznaczyniowa, koherentna tomografia optyczna oraz pomiar cząstkowej rezerwy przepływu wieńcowego Jarosław D. Kasprzak, Radosław Kręcki.......... 70 Informacje ogólne....................................................................... 70 Ultrasonografia wewnątrznaczyniowa i koherentna tomografia optyczna.................................................................... 71 Badania czynnościowe krążenia wieńcowego................................ 72 Ultrasonografia naczyń obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski.................................................... 73 Ultrasonografia tętnic obwodowych............................................. 73 Ultrasonografia żył obwodowych.................................................. 77 Elektrokardiografia Piotr Kukla, Andrzej Dąbrowski.......................... 79 Elektrokardiogram standardowy................................................... 79 Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa....................................... 96 Elektrokardiogram rejestrowany metodą Holtera.......................... 100 Elektrokardiogram uśredniony..................................................... 101 Mikrowoltowa naprzemienność załamków T................................. 102 Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne serca Piotr Kułakowski, Andrzej Stanke....................................................... 102 Pomiar ciśnienia tętniczego Marek Kabat, Aleksander Prejbisz, Andrzej Januszewicz.......................... 105 Kliniczny pomiar ciśnienia tętniczego........................................... 105 Automatyczne monitorowanie ciśnienia tętniczego....................... 106 Domowe pomiary ciśnienia tętniczego......................................... 110 Inwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego......................................... 111

XV

Spis treści 8.

8.1.

8.2.

14.4.

14.5.

14.6.

Badania hemodynamiczne serca.................................................. 112 Cewnikowanie serca Michał Plewka, Jarosław D. Kasprzak................ 112 Pomiar pojemności minutowej serca (rzutu serca) Miłosz Jankowski........................................................................... 115 Nieinwazyjne badania hemodynamiczne naczyń obwodowych Marzena Frołow, Jerzy Dropiński, Marek Krzanowski................................ 118 Ocena krążenia tętniczego kończyn............................................. 118 Wskaźnik kostkowo­‑ramienny...................................................... 118 Pomiary segmentarnych ciśnień skurczowych............................... 119 Pletyzmografia segmentarna....................................................... 119 Badanie przepływu ślepym doplerem........................................... 120 Badania czynnościowe (test marszowy) z wykorzystaniem bieżni ruchomej.......................................................................... 120 Ocena krążenia żylnego........................................................... ☚ce5 Próby flebologiczne................................................................. ☚ai7 Badanie doplerem fali ciągłej................................................... ☚bie Ciśnienie marszowe................................................................. ☚bju Fotopletyzmografia i reografia refleksu świetlnego.................... ☚aja Pletyzmografia pneumatyczna................................................. ☚bnx Badania regulacji wegetatywnej układu krążenia Piotr Kułakowski, Grzegorz Raczak..................................................... 121 Masaż zatoki tętnicy szyjnej........................................................ 121 Test pochyleniowy...................................................................... 121 Próba pionizacyjna..................................................................... 122 Badanie odruchu z baroreceptorów tętniczych.............................. 122 Biopsja endomiokardialna Ewa Walczak, Justyna Szczygieł............... 123 Badanie płynu osierdziowego Witold Tomkowski, Paweł Kuca.......... 127 Badania mikrokrążenia Paweł Maga........................................... 127 Kapilaroskopia........................................................................... 127 Pomiar przepływu kapilarnego metodą doplera laserowego.......... 128 Pomiar ciśnienia perfuzji skóry.................................................... 129 Termografia............................................................................... 129 Przezskórny pomiar prężności tlenu............................................. 129 Badania obrazowe naczyń chłonnych Andrzej Szuba..................... 129 Limfoscyntygrafia....................................................................... 129 Tomografia komputerowa........................................................... 130 Tomografia emisyjna pojedynczego fotonu w połączeniu z tomografią komputerową (SPECT‑TK)......................................... 130 Rezonans magnetyczny............................................................... 130 Limfangiografia fluorescencyjna.................................................. 130 Ultrasonografia.......................................................................... 130

C. 1.

2.

2.1.

2.1.1.

2.2.

2.3.

Nagłe zatrzymanie krążenia i wstrząs........................... 131 Nagłe zatrzymanie krążenia Miłosz Jankowski, Grzegorz Cebula........ 131 Wstrząs Miłosz Jankowski........................................................... 144 Wstrząs hipowolemiczny............................................................. 149 Wstrząs krwotoczny.................................................................... 149 Wstrząs kardiogenny.................................................................. 151 Wstrząs obturacyjny................................................................... 152

D. 1.

2.

Miażdżyca i ryzyko sercowo‑naczyniowe..................... 153 Miażdżyca Tomasz Guzik, Anetta Undas, Andrzej Szczeklik†................. 153 Ocena ryzyka sercowo­‑naczyniowego Piotr Dobrowolski,

3.

Strategie profilaktyki

E.

Dyslipidemie

1.

2.

Fizjologia................................................................................... 165 Klasyfikacja................................................................................ 166

9.

9.1.

9.1.1.

9.1.2.

9.1.3.

9.1.4.

9.1.5.

9.2.

9.2.1.

9.2.2.

9.2.3.

9.2.4.

9.2.5.

10.

10.1.

10.2.

10.3.

10.4.

11.

12.

13.

13.1.

13.2.

13.3.

13.4.

13.5.

14.

14.1.

14.2.

14.3.

XVI

Aleksander Prejbisz, Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak........................................................................... 159

Piotr Dobrowolski, Aleksander Prejbisz, Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak............. 162

Piotr Dobrowolski, Aleksander Prejbisz, Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak............. 165

3.

4.

5.

5.1.

5.2.

6.

Hipercholesterolemia.................................................................. 166 Dyslipidemia aterogenna............................................................ 172 Hipertriglicerydemia................................................................... 175 Hipertriglicerydemia łagodna i umiarkowana................................ 175 Hipertriglicerydemia ciężka......................................................... 175 Zwiększone stężenie lipoproteiny (a)............................................ 176

F. 1.

2.

2.1.

2.2.

3.

3.1.

Choroba niedokrwienna serca......................................... 178 Klasyfikacja Andrzej Budaj.......................................................... 178 Etiologia i patogeneza Michał Mączewski, Anetta Undas.................. 179 Przewlekłe zespoły wieńcowe...................................................... 180 Ostre zespoły wieńcowe.............................................................. 182 Przewlekłe zespoły wieńcowe...................................................... 184 Typowy przewlekły zespół wieńcowy Piotr Niewiński, Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak............................ 184 Dławica mikronaczyniowa Piotr Niewiński, Waldemar Banasiak, Henryk Wysocki............................................................................. 196 Dławica związana z mostkami mięśniowymi nad tętnicami wieńcowymi Piotr Niewiński, Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak...... 198 Dławica odmienna (Prinzmetala) Piotr Niewiński, Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak....................................................................... 199 Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz........................................................................ 200 Zawał serca z uniesieniem odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz......................................................................... 216 Leczenie inwazyjne.................................................................. ☚bxv Przezskórne interwencje wieńcowe Bartosz Hudzik, Lech Poloński.... ☚bjt Pomostowanie aortalno-wieńcowe Jerzy Sadowski, Anna Kędziora, Jacek Piątek, Karol Wierzbicki, Maciej Bochenek............. ☚bav

3.2.

3.3.

3.4.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

G. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

1.7.

1.8.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.4.1.

2.4.2.

2.4.3.

2.5.

2.6.

2.7.

2.8.

2.9.

2.10.

2.11.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia Maria Trusz‑Gluza.......................................................................... 233 Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca......................................... 233 Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe........................................ 233 Częstoskurcze nadkomorowe....................................................... 235 Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo­‑komorowym........ 241 Zespoły preekscytacji.................................................................. 243 Częstoskurcz przedsionkowy jednoogniskowy i wieloogniskowy....... 246 Tachyarytmie zatokowe.............................................................. 248 Trzepotanie przedsionków........................................................... 249 Migotanie przedsionków............................................................. 252 Komorowe zaburzenia rytmu serca.............................................. 265 Informacje ogólne...................................................................... 265 Idiopatyczne przedwczesne pobudzenia komorowe i częstoskurcz komorowy............................................................. 269 Komorowe zaburzenia rytmu w chorobie niedokrwiennej serca...... 272 Komorowe zaburzenia rytmu u chorych z kardiomiopatią.............. 274 Kardiomiopatia rozstrzeniowa i nierozstrzeniowa lewej komory...... 274 Kardiomiopatia przerostowa....................................................... 275 Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory (ARVC).................... 275 Wrodzony zespół długiego QT..................................................... 276 Wrodzony zespół krótkiego QT..................................................... 279 Zespół Brugadów....................................................................... 279 Wielokształtny częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin......................................................................... 281 Zespół wczesnej repolaryzacji..................................................... 282 Idiopatyczne migotanie komór................................................... 283 Nagły zgon sercowy................................................................... 284 Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia.................................... 285 Dysfunkcja węzła zatokowego.................................................... 285 Bloki przedsionkowo­‑komorowe................................................. 288 Bloki śródkomorowe................................................................... 291

Spis treści 4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

5.

Metody leczenia zaburzeń rytmu i przewodzenia......................... 294 Leki antyarytmiczne................................................................... 294 Ablacja przezskórna................................................................... 295 Kardiowersja i defibrylacja serca................................................ 295 Elektrostymulacja serca............................................................. 298 Wszczepialny kardiowerter­‑defibrylator....................................... 303 Zaburzenia rytmu serca u kobiet w ciąży..................................... 304

H. 1.

2.

10.1.

10.2.

Wady serca.......................................................................... 305 Zwężenie zastawki aortalnej Marek Konka, Piotr Hoffman.............. 305 Niedomykalność zastawki aortalnej Piotr Szymański, Piotr Hoffman................................................................................ 313 Zwężenie zastawki mitralnej Marek Konka, Piotr Hoffman............... 318 Niedomykalność zastawki mitralnej Piotr Szymański, Piotr Hoffman................................................................................ 324 Zespół wypadania płatka zastawki mitralnej Zbigniew Gąsior, Piotr Pysz............................................................... 331 Wady zastawki trójdzielnej Marek Konka, Piotr Hoffman................ 334 Zwężenie zastawki trójdzielnej................................................... 334 Niedomykalność zastawki trójdzielnej.......................................... 335 Wady złożone.................................................................................. 337 Złożona wada aortalna Marek Konka, Piotr Szymański..................... 337 Złożona wada mitralna Piotr Szymański, Piotr Hoffman.................... 338 Wady wielozastawkowe Marek Konka, Piotr Szymański.................... 339 Wrodzone wady serca u dorosłych Piotr Hoffman......................... 341 Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej.................................... 342 Drożny otwór owalny................................................................. 346 Izolowany ubytek przegrody międzykomorowej............................ 347 Przetrwały przewód tętniczy...................................................... 349 Tetralogia Fallota........................................................................ 350 Zespół Eisenmengera.................................................................. 353 Zwężenie drogi odpływu prawej komory...................................... 355 Zwężenie drogi odpływu lewej komory........................................ 357 Koarktacja aorty......................................................................... 358 Wady zastawek przedsionkowo­‑komorowych.............................. 360 Anomalia Ebsteina..................................................................... 360 Serce trójprzedsionkowe............................................................. 361 Wrodzone skorygowane przełożenie pni tętniczych...................... 362 Chory po operacyjnym leczeniu wrodzonej wady serca................. 362 Chory po korekcji całkowitej tetralogii Fallota.............................. 362 Chory po korekcji przełożenia pni tętniczych................................ 362 Chory po operacji Fontana......................................................... 362 Protezy zastawek serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek............. 363 Zastawki mechaniczne............................................................... 363 Zastawki biologiczne................................................................. 363 Wybór rodzaju protezy zastawki................................................. 364 Monitorowanie chorego po operacyjnym leczeniu wady zastawkowej serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek............. 365 Prowadzenie leczenia przeciwzakrzepowego............................... 365 Monitorowanie efektu zabiegu operacyjnego.............................. 366

I. 1.

2.

Choroby wsierdzia............................................................. 368 Infekcyjne zapalenie wsierdzia Janina Stępińska.......................... 368 Gorączka reumatyczna Ernest Kuchar, Anetta Undas...................... 384

J. 1.

2.

2.1.

Choroby mięśnia sercowego........................................... 387 Zapalenie mięśnia sercowego Zofia T. Bilińska, Łukasz Małek.......... 387 Kardiomiopatie Katarzyna Elżbieta Biernacka, Jan Wodniecki.............. 392 Klasyfikacja................................................................................ 392

3.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

7.

7.1.

7.2.

7.3.

8.

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

8.5.

8.6.

8.7.

8.8.

8.9.

8.10.

8.10.1.

8.11.

8.12.

8.13.

8.13.1.

8.13.2.

8.13.3.

9.

9.1.

9.2.

9.3.

10.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

2.8.

2.8.1.

2.8.2.

Kardiomiopatia przerostowa....................................................... 393 Kardiomiopatia rozstrzeniowa.................................................... 399 Nierozstrzeniowa kardiomiopatia lewej komory........................... 401 Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory.............................. 402 Kardiomiopatia restrykcyjna....................................................... 405 Inne kardiomiopatie o znanej przyczynie..................................... 407 Inne nieprawidłowości mięśnia sercowego.................................. 409 Hipertrabekulacja mięśnia lewej komory (niescalony mięsień lewej komory)............................................................... 409 Zespół takotsubo........................................................................ 410

K. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Choroby osierdzia Witold Tomkowski, Paweł Kuca.................... 411 Zapalenie osierdzia..................................................................... 411 Płyn w worku osierdziowym........................................................ 417 Tamponada serca....................................................................... 418 Zaciskające zapalenie osierdzia................................................... 420 Chylopericardium........................................................................ 422 Torbiele osierdzia....................................................................... 422 Wady wrodzone osierdzia............................................................ 422

L.

Nowotwory serca

Ł.

1.

3.2.

3.3.

Niewydolność serca............................................................ 426 Przewlekła niewydolność serca Andrzej Surdacki, Olga Kruszelnicka, Bernadeta Chyrchel, Jacek Bednarek, Michał Chyrchel, Jacek Dubiel........... 426 Ostra niewydolność serca Bronisław Bednarz, Andrzej Budaj........... 450 Mechaniczne wspomaganie krążenia.............................................. 457 Kontrapulsacja wewnątrzaortalna Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek.......... 457 Pozaustrojowa oksygenacja przezbłonowa Anna Kędziora........... 458 Urządzenia wspomagające czynność komór Jerzy Sadowski,

3.4.

Sztuczne serce

4.

Leczenie operacyjne przewlekłej niewydolności serca

4.1.

4.2.

Przeszczepianie serca............................................................... ☚aof Inne metody........................................................................... ☚b2k

M. 1.

4.1.

4.2.

4.3.

Nadciśnienie tętnicze........................................................ 460 Klasyfikacja Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz, Piotr Dobrowolski......................................................................... 460 Nadciśnienie tętnicze pierwotne Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz, Piotr Dobrowolski................................................ 461 Nadciśnienie naczyniowonerkowe Andrzej Januszewicz, Magdalena Januszewicz, Paulina Talarowska........................................ 479 Informacje ogólne...................................................................... 479 Miażdżycowe zwężenie tętnicy nerkowej...................................... 479 Dysplazja włóknisto­‑mięśniowa tętnic nerkowych........................ 482 Nadciśnienie tętnicze u kobiet w ciąży Aleksander Prejbisz, Tomasz Stompór, Przemysław Kosiński, Władysław Sułowicz.................... 484 Stany nadciśnieniowe w ciąży – informacje ogólne...................... 484 Stan przedrzucawkowy.............................................................. 485 Rzucawka................................................................................. 488

N.

Nadciśnienie płucne

O. 1.

Choroby aorty i tętnic obwodowych............................. 502 Choroby aorty Eliza Pleban, Piotr Szopiński, Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski.......................................................................... 502

2.

3.

3.1.

2.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

4.

Sebastian Szmit, Magdalena Zaborowska‑Szmit, Piotr Pruszczyk, Grzegorz Styczyński........... 423

Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek....................................................................... ☚aoe Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek............................ ☚ayj Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek.................................................... ☚ayk

Marcin Kurzyna, Grzegorz Kopeć, Adam Torbicki................................... 489

XVII

Spis treści 1.1.

1.1.1.

1.1.2.

1.2.

1.2.1.

1.2.2.

1.2.3.

1.2.4.

1.2.5.

1.2.6.

2.

10.4.

Tętniak aorty............................................................................. 502 Tętniak aorty piersiowej............................................................. 504 Tętniak aorty brzusznej.............................................................. 508 Ostre zespoły aortalne................................................................ 511 Rozwarstwienie aorty................................................................. 511 Krwiak śródścienny aorty............................................................ 518 Wrzód drążący aorty................................................................... 519 Tętniak rzekomy aorty................................................................. 520 Ograniczone pęknięcie tętniaka aorty.......................................... 520 Uszkodzenie aorty na skutek urazu tępego................................... 521 Choroba Takayasu Marcin Milchert, Leszek Masłowski, Marzena Frołow............................................................................ 521 Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic Marcin Milchert, Leszek Masłowski, Marzena Frołow.................................................... 525 Zakrzepowo­‑zarostowe zapalenie naczyń Rafał Małecki, Leszek Masłowski, Marzena Frołow........................................................ 528 Choroby tętnic kończyn dolnych...................................................... 531 Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych Wojciech Bodzoń, Marzena Frołow, Wiktoria Leśniak, Leszek Masłowski............................. 531 Ostre niedokrwienie kończyn dolnych Wojciech Bodzoń, Wiktoria Leśniak, Leszek Masłowski................................................... 538 Zwężenie tętnic szyjnych i tętnic kręgowych Eliza Pleban, Piotr Szopiński, Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski.............................. 542 Zwężenie tętnic szyjnych............................................................ 542 Zwężenie tętnic kręgowych........................................................ 546 Choroby tętnic kończyn górnych................................................. 547 Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej Marzena Frołow, Rafał Niżankowski......................................................................... 547 Niedokrwienie kończyny górnej Wojciech Bodzoń........................ 549 Powikłania naczyniowe przetok dializacyjnych Wojciech Bodzoń...... 550 Choroby tętnic trzewnych Wojciech Bodzoń.................................. 550 Ostre niedokrwienie jelit............................................................. 550 Przewlekłe niedokrwienie jelit..................................................... 552 Tętniaki tętnic trzewnych............................................................. 553 Miażdżyca w wielu łożyskach tętniczych Wojciech Bodzoń............ 554 Naczyniowe zespoły uciskowe......................................................... 555 Zespół górnego otworu klatki piersiowej Marzena Frołow, Leszek Masłowski........................................................................... 555 Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej Marzena Frołow, Leszek Masłowski.......................................................................... 558 Zespół ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną Marzena Frołow, Leszek Masłowski....................................... 558 Zespół ucisku lewej żyły biodrowej Marzena Frołow...................... 559

P.

Choroby żył obwodowych

1.

2.

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych............................... 560 Przewlekła choroba żylna........................................................... 562

R. 1.

2.

3.

Żylna choroba zakrzepowo‑zatorowa.......................... 569 Zakrzepica żył głębokich Rafał Niżankowski, Jerzy Windyga............. 569 Zatorowość płucna Piotr Pruszczyk, Adam Torbicki......................... 580 Profilaktyka pierwotna żylnej choroby zakrzepowo­‑zatorowej Rafał Niżankowski, Jerzy Windyga, Krystyna Zawilska†............................ 593 Ogólne zasady leczenia przeciwkrzepliwego Anetta Undas, Krystyna Zawilska†............................................................................... 599 Heparyny.................................................................................. 600 Inhibitory czynnika Xa............................................................... 604 Bezpośrednie inhibitory trombiny............................................... 606 Antagoniści witaminy K............................................................. 608 Leczenie przeciwzakrzepowe a anestezja regionalna..................... 615

3.

4.

5.

5.1.

5.2.

6.

6.1.

6.2.

7.

7.1.

7.2.

7.3.

8.

8.1.

8.2.

8.3.

9.

10.

10.1.

10.2.

10.3.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

XVIII

Rafał Małecki, Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................ 560

S. 1.

2.

3.

4.

5.

Choroby mikrokrążenia..................................................... 616 Objaw Raynauda Marzena Frołow, Leszek Masłowski....................... 616 Siność siatkowata Marzena Frołow, Leszek Masłowski...................... 619 Akrocyjanoza Marzena Frołow, Leszek Masłowski........................... 620 Bolesny rumień kończyn Marzena Frołow, Leszek Masłowski............ 620 Zatorowość cholesterolowa Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk........ 621

T. 1.

2.

3.1.

4.

5.

Wady rozwojowe naczyń krwionośnych.................... ☚a7a Zespół Marfana Marzena Frołow, Leszek Masłowski..................... ☚a7b Zespół Ehlersa i Danlosa naczyniowy Marzena Frołow, Grzegorz Goncerz, Leszek Masłowski.............................................. ☚aoq Wrodzone malformacje naczyniowe Marzena Frołow, Leszek Masłowski....................................................................... ☚bu6 Wrodzone malformacje tętniczo-żylne i żylne............................ ☚bu7 Zespół Klippela i Trénaunaya Marzena Frołow, Leszek Masłowski... ☚aor Naczyniaki Marzena Frołow, Leszek Masłowski............................. ☚a7c

U. 1.

2.

3.

Choroby naczyń chłonnych Andrzej Szuba........................ 622 Podstawy fizjologii układu chłonnego......................................... 622 Zapalenie naczyń chłonnych....................................................... 622 Obrzęk limfatyczny (chłonny)...................................................... 623

W. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Omdlenia Piotr Kułakowski..................................................... 628 Omdlenia odruchowe................................................................. 630 Zespół zatoki szyjnej................................................................... 633 Omdlenie sytuacyjne.................................................................. 633 Hipotensja ortostatyczna............................................................ 633 Omdlenia kardiogenne............................................................... 634 Omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych................... 636

Z.

Konsultacje kardiologiczne przed operacjami pozasercowymi Wojciech Szczeklik, Witold Pikto‑Pietkiewicz, Tomasz Pasierski............................................................................ 637 Ocena ryzyka okołooperacyjnego................................................ 637 Okołooperacyjne leczenie farmakologiczne i monitorowanie......... 641 Okołooperacyjne uszkodzenie mięśnia sercowego........................ 642

3.

1.

2.

3.

II

Choroby układu oddechowego

A. 1.

2.

3.

4.

Anatomia i fizjologia......................................................... 645 Anatomia Stefan Wesołowski...................................................... 645 Fizjologia Stefan Wesołowski...................................................... 647 Opłucna Krzysztof Sładek........................................................... 649 Fizjologia oddychania w czasie snu Robert Pływaczewski.............. 649

B. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

3.

3.1.

3.2.

Badania diagnostyczne..................................................... 650 Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik......................... 650 Kaszel....................................................................................... 650 Chrypka..................................................................................... 651 Krwioplucie................................................................................ 652 Duszność................................................................................... 652 Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik....................... 653 Palce pałeczkowate.................................................................... 653 Zniekształcenie klatki piersiowej.................................................. 653 Zaburzenia cyklu i toru oddychania.............................................. 655 Zmiany drżenia głosowego......................................................... 656 Trzeszczenia w tkance podskórnej klatki piersiowej...................... 656 Nieprawidłowy odgłos opukowy................................................. 656 Nieprawidłowe szmery oddechowe............................................. 656 Badanie gazów oddechowych Miłosz Jankowski........................... 657 Gazometria krwi......................................................................... 657 Pulsoksymetria........................................................................... 659

Spis treści 3.3.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

4.7.

4.7.1.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.1.3.

5.1.4.

5.2.

5.3.

5.4.

5.5.

5.6.

5.7.

5.7.1.

5.7.2.

6.

7.

7.1.

7.2.

8.

8.1.

8.2.

9.

10.

11.

12.

C. 1.

2.

3.

4.

4.1.

4.2.

4.2.1.

4.2.2.

4.3.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Kapnometria i kapnografia......................................................... 660 Badania obrazowe Piotr Grzanka, Iwona Bestry............................. 660 Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej.................................. 660 Tomografia komputerowa........................................................... 661 Słownik wybranych pojęć używanych w opisach RTG i TK............. 663 Rezonans magnetyczny............................................................... 672 Scyntygrafia............................................................................... 672 Pozytonowa tomografia emisyjna................................................ 672 Ultrasonografia.......................................................................... 672 Słownik wybranych pojęć używanych w USG płuc......................... 673 Badania czynnościowe układu oddechowego Piotr Boros............. 675 Spirometria z zapisem krzywej przepływ–objętość....................... 675 Spirometria podstawowa............................................................ 675 Spirometria po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela (próba rozkurczowa).................................................................. 681 Próby prowokacyjne.................................................................. 682 Maksymalna wentylacja dowolna............................................... 683 Pomiar szczytowego przepływu wydechowego............................ 683 Oscylometria impulsowa............................................................ 684 Pletyzmografia.......................................................................... 684 Badanie podatności statycznej układu oddechowego................... 687 Badanie transferu płucnego dla tlenku węgla (TLCO)..................... 687 Próby wysiłkowe........................................................................ 689 Sercowo­‑płucna próba wysiłkowa............................................... 689 Testy marszowe......................................................................... 690 Bronchoskopia Krzysztof Sładek................................................... 692 Wideotorakoskopia i wziernikowanie śródpiersia Krzysztof Sładek, Dariusz Wąsowski......................................................................... 695 Wideotorakoskopia.................................................................... 695 Wziernikowanie śródpiersia........................................................ 696 Biopsja przezskórna opłucnej i płuca Krzysztof Sładek.................. 696 Biopsja przezskórna opłucnej..................................................... 696 Biopsja przezskórna płuca........................................................... 697 Badania morfologiczne układu oddechowego Renata Langfort..... 698 Badanie płynu opłucnowego Jerzy Soja....................................... 702 Badanie plwociny Aleksander Kania............................................. 705 Stężenie tlenku azotu w powietrzu wydychanym (FENO) Lucyna Mastalerz, Filip Mejza....................................................... ☚aqe Choroby dróg oddechowych........................................... 706 Zapalenie zatok przynosowych Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński.................................................................... 706 Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) Leszek Szenborn, Piotr Sawiec................................................................................. 710 Błonica Aleksandra Szymczak....................................................... 713 Choroby krtani Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński..... 716 Zapalenie krtani......................................................................... 716 Dysfonia.................................................................................... 716 Dysfonia czynnościowa............................................................... 716 Dysfonia organiczna................................................................... 717 Rak krtani.................................................................................. 717 Ostre zapalenie oskrzeli Jan Kuś, Filip Mejza................................. 718 Krztusiec (koklusz) Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz, Bożena Dubiel..... 719 Przewlekła obturacyjna choroba płuc Władysław Pierzchała, Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Filip Mejza........................................... 721 Astma Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Grażyna Bochenek, Piotr Gajewski.............................................................................. 738 Rozstrzenie oskrzeli Filip Mejza, Renata Jankowska......................... 756 Mukowiscydoza Henryk Mazurek................................................. 761 Choroby oskrzelików Dariusz Gawryluk, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry................................................................................ 769

11.1.

11.2.

11.3.

11.4.

11.5.

11.6.

D. 1.

2.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

3.6.

3.7.

3.8.

3.9.

3.10.

3.11.

3.12.

3.13.

3.14.

3.15.

3.16.

E. 1.

1.1.

1.2.

1.2.1.

1.2.2.

1.2.3.

1.2.4.

1.2.5.

1.2.6.

1.2.7.

1.2.8.

2.

3.

4.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.2.

Zarostowe zapalenie oskrzelików................................................. 770 Ostre zapalenie oskrzelików........................................................ 771 Zapalenie oskrzelików oddechowych........................................... 771 Zapalenie oskrzelików spowodowane narażeniem na pyły mineralne i inne środowiskowe oraz zawodowe czynniki wziewne.................................................................................... 771 Rozlane zapalenie oskrzelików..................................................... 772 Grudkowe zapalenie oskrzelików................................................. 772 Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje Tadeusz Przybyłowski, Jan Kuś........................................................... 773 Pozaszpitalne zapalenie płuc....................................................... 773 Szpitalne zapalenie płuc............................................................. 784 Zapalenia płuc wywołane przez określony czynnik etiologiczny.... 788 Pneumokokowe zapalenie płuc................................................... 788 Zapalenie płuc wywołane przez Haemophilus influenzae.............. 789 Zapalenie płuc wywołane przez Moraxella catarrhalis.................. 789 Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae............ 790 Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae........ 790 Gronkowcowe zapalenie płuc...................................................... 791 Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe.................... 792 Zapalenie płuc wywołane przez Klebsiella pneumoniae................. 793 Zapalenie płuc wywołane przez Acinetobacter baumannii............ 794 Zapalenie płuc wywołane przez Pseudomonas aeruginosa............ 794 Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila............... 795 Zapalenie płuc wywołane przez koronawirusy.............................. 795 Grypowe zapalenie płuc............................................................. 796 Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci (pneumocystoza)....................................................................... 796 Zapalenie płuc wywołane przez Aspergillus (inwazyjna aspergiloza i podostra inwazyjna aspergiloza płuc)....................... 797 Zapalenie płuc wywołane przez Candida..................................... 798 Choroby śródmiąższowe płuc......................................... 799 Idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc Wojciech J. Piotrowski, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............... 799 Idiopatyczne włóknienie płuc..................................................... 800 Inne postaci idiopatycznego śródmiąższowego zapalenia płuc..... 804 Niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc............................. 804 Kryptogenne organizujące się zapalenie płuc.............................. 805 Ostre śródmiąższowe zapalenie płuc........................................... 805 Choroba śródmiąższowa płuc związana z zapaleniem oskrzelików i złuszczające śródmiąższowe zapalenie płuc............. 806 Limfocytowe śródmiąższowe zapalenie płuc................................ 806 Samoistna fibroelastoza opłucnowo­‑śródmiąższowa.................... 806 Śródmiąższowe zapalenie płuc z cechami autoimmunologicznymi.............................................................. 807 Postępujące włóknienie płuc...................................................... 807 Sarkoidoza Wojciech J. Piotrowski, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............................................................................... 807 Zapalenie płuc z nadwrażliwości Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............................................. 812 Rozlane krwawienie pęcherzykowe Elżbieta Wiatr........................ 817 Eozynofilie płucne Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry................................................................................ 819 Eozynofilie płucne o znanej etiologii Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............................................. 819 Eozynofilie w przebiegu zarażeń pasożytniczych Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry, Weronika Rymer............................................................................ 819

Alergiczna aspergiloza ­oskrzelowo­‑płucna Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............................................. 821

Eozynofilie płucne o nieznanej etiologii Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............................................ 822

XIX

Spis treści 5.2.1.

5.2.2.

5.2.3.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

7.

8.

Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc...................................... 822 Ostre eozynofilowe zapalenie płuc.............................................. 823 Eozynofilowe zapalenie oskrzeli................................................... 824 Inne rzadkie śródmiąższowe choroby płuc Elżbieta Radzikowska, Iwona Bestry............................................... ☚b23 Płucna postać histiocytozy z komórek Langerhansa................... ☚chs Limfangioleiomiomatoza.......................................................... ☚at4 Proteinoza pęcherzyków płucnych........................................... ☚bx4 Ostre uszkodzenie płuc związane z używaniem papierosów elektronicznych Filip Mejza..................................................... ☚bye Nadciśnienie płucne w chorobach śródmiąższowych płuc Monika Szturmowicz................................................................... ☚b3h

F.

Gruźlica i mykobakteriozy Maria Korzeniewska‑Koseła, Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Katarzyna Kruczak, Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć.............................................................. 825

1.

2.

Gruźlica.................................................................................... 825 Mykobakteriozy......................................................................... 846

G. 1.

2.

3.

Nowotwory płuca i opłucnej Jacek Jassem...................... 850 Rak płuca.................................................................................. 850 Międzybłoniak opłucnej............................................................. 860 Przerzuty nowotworowe w płucach............................................. 861

H. 1.

Choroby zawodowe układu oddechowego................. 864 Pylice płuc Natalia Pawlas, Paweł Gać, Artur Chwalba, Kazimierz Marek†.......................................................................... 864 Pylice płuc – informacje ogólne.................................................. 864 Pylica krzemowa....................................................................... 865 Pylica górników kopalń węgla.................................................... 868 Pylica azbestowa....................................................................... 869 Zmiany opłucnowe związane z narażeniem na azbest Natalia Pawlas, Paweł Gać, Artur Chwalba, Kazimierz Marek†................... 871 Astma związana z pracą zawodową Cezary Pałczyński, Paweł Górski................................................................................ 873 Beryloza Cezary Pałczyński.......................................................... 875

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

2.

3.

4.

I.

Zaburzenia oddychania w czasie snu

Robert Pływaczewski, Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk............................ 877

1.

2.

3.

4.

5.

Klasyfikacja zaburzeń oddychania w czasie snu............................ 877 Obturacyjny bezdech senny......................................................... 877 Centralny bezdech senny............................................................ 884 Zespoły hipowentylacji i hipoksemii w czasie snu......................... 885 Hipowentylacja i hipoksemia w czasie snu związana z określonymi chorobami........................................................... 885

J. 1.

2.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

4.

5.

6.

7.

8.

Choroby opłucnej Krzysztof Sładek...................................... 886 Płyn w jamie opłucnej – informacje ogólne................................. 886 Przesięk w jamie opłucnej.......................................................... 886 Wysięk w jamie opłucnej............................................................ 886 Wysięk nowotworowy w jamie opłucnej...................................... 886 Wysięk w jamie opłucnej związany z zakażeniem......................... 889 Wysięki w jamie opłucnej o innej etiologii.................................... 891 Krwiak opłucnowy...................................................................... 891 Chłonka w jamie opłucnej (chłonkotok)....................................... 892 Zwłóknienie opłucnej................................................................. 892 Odma opłucnowa...................................................................... 893 Drenaż jamy opłucnej................................................................ 896

K. 1.

2.

3.

Choroby śródpiersia Krzysztof Sładek.................................. 898 Guzy i torbiele śródpiersia.......................................................... 898 Odma śródpiersiowa.................................................................. 899 Zapalenie śródpiersia................................................................. 900

XX

L.

Manifestacje chorób układowych tkanki łącznej w układzie oddechowym Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............................................ 901

Ł.

Niepożądane reakcje polekowe w układzie oddechowym Elżbieta Wiatr................................................. 903

M. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Wady rozwojowe układu oddechowego Grzegorz Lis.... ☚br4 Brak płuca i hipoplazja płuca................................................... ☚cfu Torbiel bronchogenna............................................................. ☚bv6 Sekwestracja płuca................................................................. ☚app Wrodzona malformacja oskrzelowo-płucna................................ ☚cej Wrodzona rozedma płatowa..................................................... ☚ath Przetoka tchawiczo-przełykowa i atrezja przełyku...................... ☚bte Wrodzona przepuklina przeponowa......................................... ☚b3k Tracheomalacja i tracheobronchomalacja.................................. ☚cek

N.

Urazy płuc

O. 1.

Niewydolność oddechowa............................................... 908 Patofizjologia niewydolności oddechowej Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski...................................................................... 908 Ostra niewydolność oddechowa Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski....................................................................... 910 Przewlekła niewydolność oddechowa Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski....................................................................... 916 Leczenie tlenem Miłosz Jankowski, Filip Mejza, Dorota Górecka.......... 917 Wentylacja mechaniczna płuc Magdalena Twardowska, Miłosz Jankowski........................................................................... 921 Inwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem............ 921 Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem....... 924 Przeszczepienie płuc oraz serca i płuc Marek Ochman, Dariusz Jastrzębski, Jacek Wojarski, Sławomir Żegleń, Marian Zembala†.... ☚btr

2.

3.

4.

5.

5.1.

5.2.

6.

P. 1.

2.

3.

4.

5.

Henryk Olechnowicz........................................... ☚apq

Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego Roman Nowobilski......................................................................... 928 Metody i techniki fizjoterapii oddechowej.................................... 928 Ćwiczenia kontrolowanego oddychania........................................ 931 Trening ogólnokondycyjny........................................................... 932 Trening sprawności funkcjonalnej................................................ 932 Edukacja i oddziaływanie psychospołeczne.................................. 932

R.

Wziewne stosowanie leków w chorobach układu oddechowego Michał Pirożyński, Anna Bręborowicz, Agnieszka Padjas....................................................................... ☚apu

S.

Leczenie uzależnienia od nikotyny

III

Choroby układu pokarmowego

A. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Magdalena Cedzyńska, Filip Mejza, Małgorzata Bała, Dorota Górecka..... ☚ccd

Objawy chorób układu pokarmowego.......................... 935 Ból brzucha Justyna Kotynia, Magdalena Kocot‑Kępska, Ewa Małecka‑Wojciesko.................................................................. 935 Dysfagia i odynofagia Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Wojciesko......... 939 Nudności i wymioty Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Wojciesko....... 941 Biegunka Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Wojciesko, Małgorzata Szczepanek.................................................................. 943 Zaparcie Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Wojciesko, Piotr Eder.................................................................................... 946 Krwawienie z przewodu pokarmowego Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Wojciesko................................................................. 948 Żółtaczka Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz..................................... 949 Wodobrzusze Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz................................ 951 Halitoza Włodzimierz Zych, Małgorzata Szczepanek.......................... 954

Spis treści Badania diagnostyczne...................................................... 956 Badania laboratoryjne............................................................... 956 Diagnostyka zakażenia Helicobacter pylori Krystian Adrych, Bogdan Solnica............................................................................ 956 1.1.1. Test ureazowy........................................................................... 956 1.1.2. Mocznikowy test oddechowy...................................................... 957 1.1.3. Antygeny Helicobacter pylori w kale............................................. 957 1.1.4. Przeciwciała przeciwko Helicobacter pylori w surowicy................. 958 1.2.

Diagnostyka czynności wydzielniczej żołądka Piotr Eder, Bogdan Solnica.......................................................................... ☚e7l 1.2.1. Wydzielanie kwasu solnego..................................................... ☚by5 1.2.2. Gastryna................................................................................. ☚ec4 1.3.

Diagnostyka zaburzeń trawienia i wchłaniania węglowodanów Piotr Eder, Bogdan Solnica.............................................................. 958 1.3.1. pH kału..................................................................................... 958 1.3.2. Substancje redukujące w kale..................................................... 958 1.3.3. Elektrolity i osmolalność kału..................................................... 958 1.3.4. Test tolerancji laktozy................................................................. 959 1.3.5. Oddechowy test wodorowy......................................................... 959 1.3.6. Oddechowy test metanowy......................................................... 959 1.3.7. Aktywność disacharydaz w skrawkach błony śluzowej jelita cienkiego........................................................................... 959 1.4.

Diagnostyka zaburzeń trawienia i wchłaniania tłuszczów Piotr Eder, Bogdan Solnica.............................................................. 960 1.4.1. Badanie mikroskopowe kału....................................................... 960 1.4.2. Wydalanie tłuszczu w kale.......................................................... 960 1.4.3. Izotopowe testy oddechowe z pomiarem CO2 w powietrzu wydechowym............................................................................ 960 1.5.

Diagnostyka utraty białka Piotr Eder, Bogdan Solnica.................... 960 1.5.1. α1‑antytrypsyna w kale.............................................................. 960 1.6.

Autoprzeciwciała w celiakii Hanna Szajewska, Bogdan Solnica........ 960 1.7.

Diagnostyka stanu zapalnego jelit Piotr Eder, Bogdan Solnica......... 961 1.7.1. Kalprotektyna w kale.................................................................. 961 1.7.2. Laktoferyna w kale..................................................................... 961 1.8.

Krew utajona w kale Michał Wiszniewski, Bogdan Solnica................ 961 1.9.

Diagnostyka chorób trzustki Andrzej Dąbrowski, Bogdan Solnica..... 962 1.9.1. Amylaza.................................................................................... 962 1.9.2. Lipaza....................................................................................... 962 1.9.3. Elastaza 1................................................................................. 963 1.9.4. Test sekretynowo­‑cholecystokininowy........................................ 963 1.10.

Diagnostyka chorób wątroby...................................................... 963 1.10.1. Enzymy Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica.................. 963 1.10.2. Bilirubina Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica............... 966 1.10.3. Kwasy żółciowe Bogdan Solnica................................................. 967 1.10.4. Białko całkowite Bogdan Solnica................................................ 967 1.10.5. Albumina Bogdan Solnica.......................................................... 967 1.10.6. Ceruloplazmina Bogdan Solnica................................................. 968 1.10.7. α1‑antytrypsyna w surowicy Bogdan Solnica................................ 968 1.10.8. Amoniak Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica................ 969 1.10.9. Próby czynnościowe Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica............................................................................ 969 1.10.10. Kwas δ‑aminolewulinowy, porfobilinogen i porfiryny Agnieszka Lipniacka, Bogdan Solnica................................................. 969 2.

Badania czynnościowe................................................................ 970 2.1.

Przełyk Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Wojciesko............................... 970 2.1.1. pH‑metria przełyku..................................................................... 970 2.1.2. Manometria przełyku.................................................................. 971 2.1.3. Manometria wysokiej rozdzielczości............................................ 971 2.2.

Jelito grube................................................................................ 971 2.2.1. Ocena czasu pasażu jelitowego Piotr Eder, Witold Bartnik†.............. 971 B. 1.

1.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.1.3.

3.2.

3.3.

3.4.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

5.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

7.

C. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

3.

3.1.

4.

5.

5.1.

6.

7.

8.

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

8.5.

9.

Test wydalania balonu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak................................................................ 972 Manometria odbytu i odbytnicy Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak................................................................ 972 Defekografia Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak............ 972 Badania obrazowe...................................................................... 972 Radiogramy Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzanna Aleksander‑Markuszewska.................................................... 972 Radiogram przeglądowy jamy brzusznej....................................... 972 Badania kontrastowe przewodu pokarmowego............................ 973 Cholangiografia śródoperacyjna i pooperacyjna........................... 975 Tomografia komputerowa Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzanna Aleksander‑Markuszewska.................................................... 975 Rezonans magnetyczny Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzanna Aleksander‑Markuszewska................................................... 980 Ultrasonografia przezbrzuszna Andrzej Smereczyński, Ireneusz Gierbliński....................................................................... 982 Endoskopia przewodu pokarmowego Tomasz Marek, Ewa Nowakowska‑Duława, Krzysztof Marlicz†...................................... 987 Zasady ogólne........................................................................... 987 Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (­ezofagogastro­duodenoskopia, panendoskopia).......................... 992 Endoskopia jelita grubego (rektoskopia, rektosigmoidoskopia, kolonoskopia)............................................................................ 994 Endoskopia jelita cienkiego........................................................ 997 Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW).......... 999 Ultrasonografia endoskopowa (endosonografia) Marcin Polkowski......................................................................... 1001 Badania morfologiczne materiału z biopsji endoskopowej przewodu pokarmowego Andrzej Mróz..................................... 1004 Pobieranie materiału................................................................ 1004 Patomorfologia zmian nienowotworowych materiałów tkankowych pobieranych w trakcie badań endoskopowych......... 1005 Patomorfologia zmian rozrostowych i nowotworowych............... 1006 Badania mikrobiologiczne w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego Gajane Martirosian†, Elżbieta Rożynek..................... 1007 Choroby przełyku.............................................................. 1009 Fizjologia Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Wojciesko.......................... 1009 Zaburzenia motoryki przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Wojciesko................................................................ 1009 Achalazja................................................................................. 1010 Rozlany skurcz przełyku............................................................ 1012 Bolesne skurcze przełyku.......................................................... 1013 Choroba refluksowa przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Wojciesko....................................... 1013 Przełyk Barretta....................................................................... 1018 Eozynofilowe zapalenie przełyku Andrea Horvath, Zbigniew Bartuzi.......................................................................... 1019 Nowotwory przełyku Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Wojciesko..... 1022 Rak przełyku............................................................................ 1022 Uchyłki przełyku Miłosz Caban, Ewa Małecka‑Wojciesko................. 1024 Oparzenia przełyku Ewa Małecka‑Wojciesko, Renata Talar‑Wojnarowska............................................................. 1025 Wady wrodzone przełyku Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Wojciesko..... 1027 Przetoki oskrzelowo­‑przełykowe i zarośnięcie przełyku............... 1027 Wrodzone zwężenie przełyku.................................................... 1027 Wrodzone zdwojenia przełyku................................................... 1028 Pierścienie przełyku.................................................................. 1028 Przepuklina rozworu przełykowego............................................ 1028 Choroby przełyku wywołane przez drobnoustroje Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Wojciesko...................................... 1029

XXI

Spis treści 9.1.

9.2.

9.3.

9.4.

9.5.

9.6.

10.

Grzybica przełyku..................................................................... 1029 Zapalenie przełyku wywołane przez wirus opryszczki zwykłej...... 1030 Cytomegalowirusowe zapalenie przełyku................................... 1030 Inne wirusowe zapalenia przełyku............................................. 1031 Bakteryjne zapalenie przełyku................................................... 1031 Gruźlica przełyku...................................................................... 1031 Choroby czynnościowe przełyku Anita Gąsiorowska.................... 1031

D. 1.

2.

3.

Choroby żołądka i dwunastnicy.................................... 1034 Fizjologia Tomasz Brzozowski..................................................... 1034 Dyspepsja Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†............................ 1036 Zapalenia błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy i gastropatie Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†............................................... 1039 Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa)............................... 1040 Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori.................................................................... 1041 Metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka....... 1043 Gastropatia żółciowa................................................................ 1044 Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Krystian Adrych, Witold Bartnik†............................................................................ 1045 Zespół Zollingera i Ellisona Krystian Adrych, Witold Bartnik†........... 1052 Nowotwory żołądka i dwunastnicy............................................ 1053 Rak żołądka Piotr Tomasz Wysocki, Władysław Januszewicz, Wojciech M. Wysocki, Teresa Starzyńska†........................................... 1053 Nowotwory podścieliskowe żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†......................................................................... 1058 Nowotwory neuroendokrynne żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†......................................................................... 1059 Polipy żołądka Ewa Wrońska..................................................... 1060 Nowotwory dwunastnicy Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†.... 1061 Choroba Ménétriera Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†............. 1062 Zmiany naczyniowe żołądka Ewa Wrońska................................. 1063 Żołądek arbuzowaty................................................................. 1063 Zmiana Dieulafoy...................................................................... 1064 Gastropareza Michał Wiszniewski............................................... 1065 Bezoary Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†............................... 1066 Wady rozwojowe żołądka Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†..... ☚bps Uchyłki dwunastnicy Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†.......... ☚b77

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

6.4.

6.5.

7.

8.

8.1.

8.2.

9.

10.

11.

12.

E. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

3.

4.

4.1.

4.2.

5.

5.1.

5.2.

5.3.

6.

6.1.

6.2.

XXII

Choroby jelita cienkiego.................................................. 1067 Fizjologia Tomasz Brzozowski, Hanna Szajewska............................. 1067 Zaburzenia trawienia i wchłaniania............................................ 1069 Celiakia Hanna Szajewska, Małgorzata Szczepanek.......................... 1069 Niewydolność jelit i zespół krótkiego jelita Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†....................................................................... 1075 Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego Jarosław Daniluk, Hanna Szajewska......................................................................... 1077 Enteropatia z utratą białka Jakub Kmiotek, Piotr Socha, Jerzy Socha.... 1079 Choroba Whipple’a Piotr Eder, Witold Bartnik†............................. 1081 Nowotwory jelita cienkiego Wojciech M. Wysocki, Michał Jankowski......................................................................... 1082 Uchyłki jelita cienkiego Maciej Bagłaj, Hanna Szajewska................ 1083 Uchyłki nabyte......................................................................... 1083 Uchyłek Meckla........................................................................ 1083 Zmiany naczyniowe jelita cienkiego Ewa Wrońska..................... ☚byj Angiodysplazja....................................................................... ☚b5o Choroba Rendu, Oslera i Webera.............................................. ☚cnz Zespół Beana.......................................................................... ☚cd6 Wady wrodzone jelita cienkiego Maciej Bagłaj, Hanna Szajewska..... ☚cbb Zdwojenie jelita cienkiego....................................................... ☚cb6 Nieprawidłowy zwrot jelit......................................................... ☚cct

F. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

10.1.

10.2.

10.3.

10.4.

10.5.

10.6.

10.6.1.

10.6.2.

10.6.3.

10.6.4.

10.6.5.

10.7.

11.

12.

12.1.

12.2.

12.3.

12.4.

12.5.

13.

G. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

3.

4.

Choroby jelita grubego.................................................... 1085 Fizjologia Tomasz Brzozowski, Witold Bartnik†................................ 1085 Zespół jelita drażliwego Barbara Skrzydło‑Radomańska, Witold Bartnik†............................................................................ 1086 Choroba Hirschsprunga Piotr Czauderna, Witold Bartnik†............... 1090 Uchyłki jelita grubego Piotr Eder, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†............................................................................ 1091 Wrzodziejące zapalenie jelita grubego Grażyna Rydzewska, Witold Bartnik†............................................................................ 1093 Choroba Leśniowskiego i Crohna Grażyna Rydzewska, Witold Bartnik†............................................................................ 1101 Mikroskopowe zapalenie jelita grubego Wojciech M. Marlicz, Jarosław Reguła, Witold Bartnik†..................................................... 1107 Niedokrwienne zapalenie jelita grubego Witold Bartnik†............. 1108 Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego Aleksander Konturek..... 1109 Polipy i rak jelita grubego.............................................................. 1111 Polipy i rak jelita grubego – informacje ogólne Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Witold Bartnik†...................................................... 1111 Polipy gruczolakowe Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Witold Bartnik†............................................................................ 1112 Polipy ząbkowane Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†............................................ 1114 Polipy hamartomatyczne Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†............................................ 1114 Polipy zapalne Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Witold Bartnik†....... 1115 Zespoły genetyczne związane z rakiem jelita grubego................. 1115 Zespół Lyncha Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†............................................ 1115 Rodzinna polipowatość gruczolakowata Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek........................................... 1115 Polipowatość związana z genem MUTYH Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek........................................... 1116 Zespół polipowatości młodzieńczej Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek........................................... 1116 Zespół Peutza i Jeghersa Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek................................................................. 1117 Rak jelita grubego Jarosław Reguła, Lucjan Wyrwicz, Witold Bartnik†... 1117 Zespół wrzodu samotnego odbytnicy Władysław Januszewicz....... 1122 Choroby odbytu........................................................................ 1123 Ropień odbytu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak........ 1123 Przetoka odbytu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak..... 1124 Choroba hemoroidalna Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak.............................................................. 1125 Szczelina odbytu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak..... 1126 Rak odbytu Wojciech M. Wysocki, Andrzej Rutkowski...................... 1127 Zaparcie idiopatyczne Piotr Eder, Witold Bartnik†.......................... 1129 Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego.................................................................... 1132 Ostra biegunka infekcyjna Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer‑Stępniewska...................................................... 1132 Biegunka podróżnych Tomasz Mach, Agnieszka Wroczyńska............ 1138 Biegunka związana z antybiotykoterapią Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer‑Stępniewska...................................................... 1140 Zatrucie pokarmowe Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer‑Stępniewska..... 1140 Zakażenie Clostridioides difficile i rzekomobłoniaste zapalenie jelit Katarzyna Fleischer‑Stępniewska, Małgorzata Szczepanek, Weronika Rymer, Witold Bartnik†...................................................... 1141 Zakażenia przewodu pokarmowego u osób z niedoborem odporności Tomasz Mach, Weronika Rymer.................................. ☚ccz Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska.................................................................. 1146

Spis treści H. 1.

2.

3.

3.1.

4.

5.

5.1.

5.2.

6.

6.1.

6.2.

I. 1.

2.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

J. 1.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.2.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

3.

3.1.

3.2.

3.2.1.

3.2.2.

3.3.

3.4.

3.5.

4.

Choroby trzustki................................................................ 1149 Fizjologia Andrzej Dąbrowski..................................................... 1149 Ostre zapalenie trzustki Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska, Jarosław Daniluk......................................................................... 1150 Przewlekłe zapalenie trzustki Grażyna Jurkowska........................ 1161 Autoimmunologiczne zapalenie trzustki..................................... 1168 Torbiele trzustki Andrzej Dąbrowski, Jarosław Daniluk.................... 1169 Nowotwory trzustki.................................................................. 1172 Rak trzustki Grażyna Jurkowska, Marek Wojtukiewicz...................... 1172 Nowotwory torbielowate Andrzej Dąbrowski.............................. 1177 Wrodzone choroby trzustki Andrzej Dąbrowski............................ 1179 Dziedziczne zapalenie trzustki.................................................. ☚alk Wady wrodzone trzustki............................................................ 1179 Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.......................................................................... 1180 Fizjologia Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Wojciesko.............................. 1180 Zaburzenia czynnościowe pęcherzyka żółciowego i zwieracza Oddiego Ewa Małecka‑Wojciesko.............................. 1181 Kamica żółciowa i zapalenie dróg żółciowych Anita Gąsiorowska, Miłosz Caban, Ewa Małecka‑Wojciesko.................... 1182 Kamica pęcherzyka żółciowego................................................. 1182 Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego..................................... 1185 Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego............................. 1186 Kamica przewodowa................................................................ 1187 Ostre zapalenie dróg żółciowych............................................... 1189 Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych Ewa Wunsch, Piotr Milkiewicz......................................................... 1190 Torbiele dróg żółciowych Ewa Małecka‑Wojciesko........................ 1193 Nowotwory pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Wojciesko................................................ 1195 Rak dróg żółciowych................................................................. 1195 Rak pęcherzyka żółciowego...................................................... 1197 Rak okolicy głowy trzustki (tzw. rak brodawki Vatera)................. 1199 Choroby wątroby............................................................... 1200 Fizjologia Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz.................................... 1200 Badanie morfologiczne............................................................. 1204 Biopsja wątroby Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz.......................... 1204 Biopsja przezskórna.................................................................. 1204 Biopsja przezżylna.................................................................... 1205 Ocena histologiczna Bożena Walewska‑Zielecka........................... 1206 Alternatywne metody oceny zaawansowania włóknienia wątroby................................................................................... 1208 Wskaźniki biochemiczne Małgorzata Szczepanek......................... 1208 Elastografia ultrasonograficzna Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Małgorzata Szczepanek................................................................. 1208 Elastografia rezonansu magnetycznego (EMR) Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzannna Aleksander‑Markuszewska................................................ 1209

Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW) Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz......................................................................... 1209 Ostre WZW typu A.................................................................... 1209 Ostre WZW typu B i D............................................................... 1212 Ostre WZW typu B.................................................................... 1212 WZW typu D............................................................................ 1216 Ostre WZW typu C.................................................................... 1216 Ostre WZW typu E.................................................................... 1219 Zapalenia wątroby wywołane zakażeniami wirusami wtórnie hepatotropowymi..................................................................... 1220 Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bożena Walewska‑Zielecka..................................... 1222

5.

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bożena Walewska‑Zielecka..................................... 1228

6.

7.

17.1.

17.2.

17.3.

17.4.

17.5.

17.6.

18.

Polekowe uszkodzenie wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska.............. 1233 Autoimmunologiczne zapalenie wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska, Małgorzata Szczepanek...................... 1236 Pierwotne zapalenie dróg żółciowych Ewa Wunsch, Piotr Milkiewicz........................................................................... 1240 Hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach, Irena M. Jankowska...... ☚bjo Zespół Gilberta Tomasz Mach, Irena M. Jankowska........................ 1243 Rzadkie hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach, Irena M. Jankowska..................................................................... ☚bln Wrodzone cholestazy wewnątrzwątrobowe Irena M. Jankowska..... ☚fpe Zespół Alagille’a...................................................................... ☚byy Niedobór α1-antytrypsyny......................................................... ☚cjc Postępująca rodzinna cholestaza wewnątrzwątrobowa.............. ☚ck3 Metaboliczne choroby wątroby.................................................. 1244 Porfirie Robert Wasilewski, Agnieszka Lipniacka, Edyta Odnoczko, Jerzy Windyga............................................................................. 1244 Ostra porfiria przerywana......................................................... 1246 Porfiria mieszana...................................................................... 1249 Koproporfiria dziedziczna.......................................................... 1250 Porfiria skórna późna................................................................ 1250 Choroba Wilsona Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................. 1251 Stany przeładowania żelazem Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................................................................. 1255 Hemochromatoza dziedziczna................................................... 1256 Wtórne przeładowanie żelazem................................................. 1260 Alkoholowa choroba wątroby Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................................................................. 1260 Alkoholowe zapalenie wątroby.................................................. 1261 Alkoholowa marskość wątroby.................................................. 1263 Stłuszczeniowa choroba wątroby Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................................................................. 1263 Stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi........................................................................ 1264 Alkoholowe stłuszczenie wątroby.............................................. 1268 Marskość wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska....................... 1269 Ostra niewydolność wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska.................. 1283 Choroby naczyniowe wątroby.................................................... 1287 Zakrzepica żyły wrotnej Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski....... 1287 Zespół Budda i Chiariego Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski..... 1289 Idiopatyczne niemarskie nadciśnienie wrotne Marek Hartleb...... 1291 Guzy wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski, Joanna Podgórska........................................................................ 1292 Naczyniak krwionośny wątroby................................................. 1293 Ogniskowy rozrost guzkowy...................................................... 1294 Gruczolak wątrobowokomórkowy.............................................. 1295 Rak wątrobowokomórkowy....................................................... 1297 Nowotwory wtórne (przerzutowe)............................................. 1300 Torbiele wątroby....................................................................... 1302 Przeszczepienie wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski.... ☚by4

K. 1.

2.

Niedrożność jelit Michał Nowakowski, Jan Ciećkiewicz............. 1304 Niedrożność porażenna jelit...................................................... 1304 Niedrożność mechaniczna jelit.................................................. 1307

L. 1.

Krwawienie z przewodu pokarmowego..................... 1309 Ogólne zasady postępowania Ewa Nowakowska‑Duława, Jan Ciećkiewicz........................................................................... 1309 Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nieżylakowego Ewa Nowakowska‑Duława, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†............................................ 1310

8.

9.

9.1.

9.2.

9.3.

9.3.1.

9.3.2.

9.3.3.

10.

10.1.

10.1.1.

10.1.2.

10.1.3.

10.1.4.

10.2.

11.

11.1.

11.2.

12.

12.1.

12.2.

13.

13.1.

13.2.

14.

15.

16.

16.1.

16.2.

16.3.

17.

2.

XXIII

Spis treści 3.

4.

Krwawienie z żylaków przełyku lub żołądka Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski.................................................................... 1313 Krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego Michał Wiszniewski...................................................................... 1317

Ł.

Ciało obce w przewodzie pokarmowym Władysław Januszewicz................................................................. 1321

M. 1.

Nadwrażliwość pokarmowa........................................... 1323 Nadwrażliwość pokarmowa – informacje ogólne Zbigniew Bartuzi, Andrea Horvath.................................................... 1323 Alergia na pszenicę Andrea Horvath, Hanna Szajewska.................. 1328 Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten/pszenicę Hanna Szajewska, Andrea Horvath, Małgorzata Szczepanek................... 1329

2.

3.

IV

A. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.3.4.

2.4.

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.1.3.

3.1.4.

3.1.5.

3.1.6.

3.2.

3.3.

3.3.1.

3.3.2.

3.4.

3.5.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.3.1.

4.3.2.

4.4.

4.5.

5.

5.1.

5.2.

5.3.

5.4.

5.4.1.

XXIV

Choroby układu wewnątrzwydzielniczego Choroby podwzgórza i przysadki................................. 1333 Fizjologia Jolanta Kunert‑Radek.................................................. 1333 Badania diagnostyczne Jolanta Kunert‑Radek.............................. 1336 Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................................... 1336 Badania laboratoryjne.............................................................. 1337 Hormony przedniego płata przysadki......................................... 1337 Hormony tylnego płata przysadki.............................................. 1338 Badania obrazowe.................................................................... 1338 Radiogramy............................................................................. 1338 Tomografia komputerowa......................................................... 1339 Rezonans magnetyczny............................................................. 1339 Scyntygrafia receptorowa.......................................................... 1339 Badania morfologiczne............................................................. 1339 Choroby podwzgórza, przysadki i szyszynki Jolanta Kunert‑Radek.................................................................... 1340 Choroby podwzgórza................................................................ 1340 Guzy okolicy podwzgórzowo­‑przysadkowej................................ 1340 Urazy głowy............................................................................. 1340 Jatrogenne uszkodzenia podwzgórza......................................... 1341 Zapalenia................................................................................. 1341 Zaburzenia dziedziczne............................................................. 1342 Zaburzenia naczyniowe............................................................. 1342 Zaburzenia czynności przedniego płata przysadki pochodzenia podwzgórzowego..................................................................... 1342 Zaburzenia czynności tylnego płata przysadki............................ 1342 Moczówka prosta..................................................................... 1342 Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (zespół Schwartza i Barttera)................................................................ 1344 Zespół pustego siodła............................................................... 1345 Guzy szyszynki......................................................................... 1346 Niedoczynność przysadki Wojciech Zgliczyński............................ 1347 Nowotwory prowadzące do niedoczynności przysadki................ 1350 Pourazowe i jatrogenne uszkodzenie przysadki........................... 1350 Naczyniopochodne uszkodzenie przysadki................................. 1351 Poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)................... 1351 Udar krwotoczny przysadki....................................................... 1351 Choroby naciekowo­‑zapalne przysadki....................................... 1351 Wrodzone zaburzenia rozwojowe.............................................. 1352 Guzy przysadki Wojciech Zgliczyński........................................... 1352 Guzy przysadki – informacje ogólne........................................... 1352 Guz prolaktynowy.................................................................... 1355 Guzy wydzielające hormon wzrostu (akromegalia)...................... 1359 Guzy wydzielające ACTH........................................................... 1363 Choroba Cushinga.................................................................... 1363

5.4.2.

5.4.3.

5.5.

5.5.1.

5.5.2.

5.6.

5.7.

Zespół Nelsona......................................................................... 1365 Zespół ektopowego wydzielania ACTH....................................... 1365 Guzy wydzielające hormony glikoproteinowe.............................. 1366 Guz gonadotropinowy.............................................................. 1366 Guz tyreotropinowy.................................................................. 1367 Nieczynny guz przysadki........................................................... 1367 Przypadkowo wykryty guz przysadki........................................... 1367

B. 1.

Choroby tarczycy............................................................... 1369 Fizjologia Barbara Jarząb, Andrzej Lewiński, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......................................................... 1369 Badania diagnostyczne............................................................. 1371 Objawy podmiotowe i przedmiotowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......................................................... 1371 Badania laboratoryjne Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......................................................... 1372 Hormony.................................................................................. 1372 Tyreoglobulina......................................................................... 1375 Przeciwciała przeciwtarczycowe................................................ 1375 Wydalanie jodu z moczem (joduria)........................................... 1376 Badania obrazowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska....... 1377 RTG, TK, MR............................................................................. 1377 Ultrasonografia........................................................................ 1377 Scyntygrafia............................................................................. 1381 Badania morfologiczne Andrzej Lewiński.................................... 1382 Badanie cytologiczne................................................................ 1382 Badanie histologiczne............................................................... 1386 Badanie śródoperacyjne tarczycy............................................... 1388 Nadczynność tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......................................................... 1388 Choroba Gravesa i Basedowa.................................................... 1397 Orbitopatia tarczycowa............................................................. 1403 Wole guzkowe toksyczne.......................................................... 1406 Guzek autonomiczny pojedynczy............................................... 1407 Rzadkie przyczyny tyreotoksykozy i innych zaburzeń czynności tarczycy..................................................................... 1408 Subkliniczna nadczynność tarczycy............................................ 1412 Nadczynność tarczycy podczas ciąży.......................................... 1412 Przełom tarczycowy.................................................................. 1413 Niedoczynność tarczycy Andrzej Lewiński................................... 1415 Zapalenia tarczycy Andrzej Lewiński.......................................... 1423 Przewlekłe zapalenia tarczycy................................................... 1424 Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) i mieszana autoimmunologiczna choroba tarczycy...................................................................... 1424 Niebolesne (ciche) zapalenie tarczycy i poporodowe zapalenie tarczycy................................................................................... 1427 Choroba Riedla........................................................................ 1427 Przewlekłe zapalenia tarczycy indukowane lekami...................... 1428 Wole amyloidowe..................................................................... 1428 Torbiel bąblowcowa.................................................................. 1428 Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina)................... 1428 Ostre zapalenia tarczycy........................................................... 1430 Ostre bakteryjne zapalenie tarczycy........................................... 1430 Ostre niebakteryjne zapalenia tarczycy...................................... 1430 Zaburzenia z niedoboru jodu Andrzej Lewiński........................... 1431 Choroby przebiegające z eutyreozą Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................................... 1432 Wole miąższowe nietoksyczne................................................... 1432 Wole guzkowe nietoksyczne...................................................... 1432 Przypadkowo wykryte guzki tarczycy......................................... 1438

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.4.

2.4.1.

2.4.2.

2.4.3.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

3.6.

3.7.

3.8.

4.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.1.3.

5.1.4.

5.1.5.

5.1.6.

5.2.

5.3.

5.3.1.

5.3.2.

6.

7.

7.1.

7.2.

7.3.

Spis treści 8.

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

8.5.

9.

10.

11.

C. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.5.

2.2.6.

2.2.7.

2.2.8.

2.3.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

D. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.1.4.

2.1.5.

2.1.6.

2.1.7.

2.2.

2.2.1.

Rak tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................ 1438 Mikrorak tarczycy..................................................................... 1442 Rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy...................................... 1443 Rak rdzeniasty.......................................................................... 1447 Rak anaplastyczny.................................................................... 1447 Rak tarczycy oporny na leczenie radiojodem............................... 1447 Leczenie operacyjne chorób tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......................................................... 1448 Zespół oporności na hormony tarczycy Andrzej Lewiński............. 1450 Zespół zaburzeń pozatarczycowych przebiegających z eutyreozą oraz inne stany adaptacji allostatycznej Andrzej Lewiński............ 1451 Choroby przytarczyc Edward Franek, Franciszek Kokot†.......... 1454 Fizjologia................................................................................. 1454 Badania diagnostyczne............................................................. 1455 Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................................... 1455 Badania laboratoryjne.............................................................. 1455 Parathormon............................................................................ 1455 Wapń całkowity i zjonizowany................................................... 1456 Fosforany nieorganiczne........................................................... 1456 Wchłanianie zwrotne fosforanów przez cewki nerkowe............... 1457 Witamina D i jej aktywne metabolity......................................... 1457 Wydalanie cAMP z moczem w warunkach podstawowych oraz po podaniu egzogennego PTH (test Ellswortha i Howarda).......... 1458 Peptyd podobny do parathormonu (PTHrP)................................ 1458 Markery obrotu kostnego (osteogenezy i osteolizy)..................... 1458 Badania obrazowe.................................................................... 1459 Nadczynność przytarczyc.......................................................... 1459 Pierwotna nadczynność przytarczyc........................................... 1459 Wtórna nadczynność przytarczyc............................................... 1463 Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc................................... 1464 Niedoczynność przytarczyc....................................................... 1465 Pierwotna niedoczynność przytarczyc........................................ 1465 Wtórna niedoczynność przytarczyc............................................ 1467 Rzekoma niedoczynność przytarczyc.......................................... 1468 Choroby kory nadnerczy................................................. 1470 Fizjologia................................................................................. 1470 Glikokortykosteroidy Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†......................... 1470 Mineralokortykosteroidy Jadwiga Słowińska‑Srzednicka................ 1472 Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka................ 1472 Badania diagnostyczne............................................................. 1473 Badania laboratoryjne.............................................................. 1473 Kortyzol Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1473 ACTH Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1474 Test pobudzania wydzielania kortyzolu syntetyczną kortykotropiną Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1474 Test pobudzania wydzielania ACTH i kortyzolu za pomocą CRH (test stymulacyjny z CRH) Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†....................... 1474 Testy hamowania deksametazonem Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†........................ 1474 Badania hormonalne układu renina–angiotensyna–aldosteron Jadwiga Słowińska‑Srzednicka........................................................ 1475 Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka................ 1477 Badania obrazowe Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1477 Tomografia komputerowa......................................................... 1477

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.5.

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.2.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.3.1.

4.3.2.

4.4.

4.4.1.

4.4.2.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.1.3.

5.2.

5.3.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

6.4.

7.

8.

E.

Rezonans magnetyczny............................................................. 1478 Ultrasonografia........................................................................ 1479 Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)...................................... 1479 Scyntygrafia............................................................................. 1479 Niedoczynność kory nadnerczy Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†........................ 1479 Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy................................. 1479 Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona)..... 1479 Wtórna niedoczynność kory nadnerczy...................................... 1483 Ostra niewydolność kory nadnerczy (przełom nadnerczowy)........ 1484 Choroby przebiegające z nadmiarem glikokortykosteroidów (zespół Cushinga) Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1485 Zespół Cushinga wywołany autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy...................................................... 1489 Łagodne autonomiczne wydzielanie kortyzolu wywołane guzem albo guzami kory nadnerczy........................................... 1490 Zespół Cushinga wywołany rozrostem guzkowym nadnerczy....... 1490 Pierwotny obustronny rozrost makroguzkowy nadnerczy............. 1490 Rozrost mikroguzkowy nadnerczy w przebiegu pierwotnej pigmentowanej guzkowej choroby nadnerczy............................. 1491 Inne stany z nadmiarem glikokortykosteroidów.......................... 1491 Zespoły dziedziczne.................................................................. 1491 Czynnościowy nadmiar glikokortykosteroidów............................ 1492 Choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka.............. 1492 Nadciśnienie tętnicze zależne od nadmiaru mineralokortykosteroidów........................................................ 1492 Hiperaldosteronizm pierwotny................................................... 1492 Zespoły nadmiaru deoksykortykosteronu................................... 1497 Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidów............................... 1497 Hiperaldosteronizm wtórny....................................................... 1497 Hipoaldosteronizm................................................................... 1498 Zespoły nadmiaru androgenów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka....... 1498 Hirsutyzm i wirylizacja.............................................................. 1498 Guzy nadnerczy wydzielające androgeny.................................... 1500 Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy....... ☚b4g Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 11β-hydroksylazy..... ☚ah6 Przypadkowo wykryty guz nadnercza (incydentaloma) Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1501

Rak nadnercza Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek‑Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................................................. 1504 Guzy wydzielające katecholaminy

Włodzimierz Januszewicz, Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz......... 1507

1.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.2.

3.

4.

Fizjologia................................................................................. 1507 Badania diagnostyczne............................................................. 1507 Badania laboratoryjne.............................................................. 1507 Katecholaminy i ich metabolity.................................................. 1507 Próba czynnościowa................................................................. 1507 Badania obrazowe.................................................................... 1508 Guz chromochłonny i przyzwojaki.............................................. 1509 Złośliwy guz chromochłonny...................................................... 1512

F. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

Choroby jajników Piotr Skałba........................................... 1513 Fizjologia................................................................................. 1513 Badania diagnostyczne............................................................. 1516 Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................................... 1516 Badania laboratoryjne.............................................................. 1517 Podstawowe oznaczenia stężeń hormonów w surowicy............... 1517 Próby czynnościowe................................................................. 1517

XXV

Spis treści 2.3.

Badania obrazowe.................................................................... 1518 3.

Zaburzenia miesiączkowania.................................................... ☚cbu 3.1.

Pierwotny i wtórny brak miesiączki............................................ ☚aji 3.2.

Pierwotna i wtórna niewydolność jajników................................ ☚cch 3.2.1. Pierwotna niewydolność jajników............................................. ☚bnz 3.2.1.1. Zespół przedwczesnej niewydolności jajników......................... ☚nnm 3.2.1.2. Dysgenezja gonad.................................................................... ☚3c 3.2.1.3. Zespół Turnera........................................................................ ☚txq 3.2.1.4. Zespół niewrażliwości na androgeny........................................ ☚vwh 3.2.2. Wtórna niewydolność jajników.................................................. ☚ajj 3.3.

Inne zaburzenia miesiączkowania............................................ ☚bqa 3.3.1. Bolesne miesiączkowanie........................................................ ☚cm4 3.3.2. Zespół napięcia przedmiesiączkowego..................................... ☚ap7 4.

Zespół policystycznych jajników................................................. 1518 5.

Guzy jajnika........................................................................... ☚bn3 6.

Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego i pomenopauzalnego................................................................ ☚cjv 6.1.

Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego................................. ☚ajk 6.2.

Zaburzenia okresu pomenopauzalnego.................................... ☚bqc 6.3.

Zasady leczenia objawowego w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym............................................................... ☚bqd G. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.5.

2.3.

2.4.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

4.

4.1.

4.2.

5.

Choroby jąder Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer......... 1522 Fizjologia................................................................................. 1522 Badania diagnostyczne............................................................. 1522 Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................................... 1522 Badania laboratoryjne.............................................................. 1523 Badania hormonalne................................................................ 1523 Badanie nasienia...................................................................... 1523 Badania genetyczne................................................................. 1524 Markery nowotworów z komórek płciowych............................... 1524 Inne badania laboratoryjne....................................................... 1524 Badania obrazowe.................................................................... 1524 Badanie histologiczne............................................................... 1524 Zaburzenia czynności jąder....................................................... 1526 Wnętrostwo............................................................................ ☚b7e Pierwotna niewydolność hormonalna jąder.............................. ☚cmk Uszkodzenie kanalików jądra.................................................... ☚ajn Wtórna niewydolność hormonalna jąder................................... ☚ajo Nowotwory jądra................................................................... ☚bo3 Inwazyjne nowotwory z komórek płciowych............................. ☚bo4 Inne nowotwory jądra.............................................................. ☚clg Ginekomastia........................................................................... 1526

H.

Zaburzenia determinacji i różnicowania płci Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer..................................... ☚bqp Fizjologia................................................................................ ☚ajq Badania diagnostyczne........................................................... ☚ccw Objawy podmiotowe i przedmiotowe........................................ ☚ckv Badania laboratoryjne.............................................................. ☚ajr Badania obrazowe.................................................................... ☚bir Badanie histologiczne.............................................................. ☚bqz Zaburzenia różnicowania płci gonadalnej i somatycznej.............. ☚ajs Zaburzenie rozwoju płciowego jajnikowo-jądrowe lub z zaburzeniem chromosomów płciowych............................ ☚bhc Zaburzenie rozwoju płciowego z prawidłowym lub zaburzonym kariotypem..................................................... ☚brq Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XY lub 45,X/46,XY................. ☚ajt Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XX....................................... ☚bsf Dysforia płciowa (niezgodność płciowa)................................... ☚bg3

1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

3.

3.1.

3.2.

3.2.1.

3.2.2.

4.

XXVI

I. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

3.

3.1.

3.2.

4.

4.1.

4.2.

J. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.4.

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.1.3.

3.1.4.

3.1.5.

3.1.6.

3.1.7.

3.2.

K. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

L. 1.

Zaburzenia wzrastania i dojrzewania płciowego Ewa Małecka-Tendera................................................................. ☚bqy Fizjologia................................................................................ ☚aju Badania diagnostyczne............................................................ ☚bis Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................................... ☚bit Badania laboratoryjne.............................................................. ☚ajv Badania obrazowe................................................................... ☚biu Zaburzenia wzrastania............................................................. ☚cj5 Somatotropinowa niedoczynność przysadki.............................. ☚ajw Nadmierny wzrost................................................................... ☚bsg Zaburzenia dojrzewania płciowego........................................... ☚bsh Przedwczesne dojrzewanie płciowe......................................... ☚bva Opóźnione dojrzewanie płciowe............................................... ☚cml Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego............................................... 1528 Fizjologia Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.................... 1528 Badania diagnostyczne Daria Handkiewicz‑Junak......................... 1528 Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................................... 1528 Badania laboratoryjne.............................................................. 1529 Markery swoiste....................................................................... 1529 Markery nieswoiste.................................................................. 1530 Próby czynnościowe................................................................. 1530 Badania obrazowe.................................................................... 1531 USG, TK, MR............................................................................ 1531 Badania funkcjonalne (scyntygrafia oraz pozytonowa tomografia emisyjna [PET])......................................................................... 1531 Badania morfologiczne............................................................. 1531 Nowotwory neuroendokrynne Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska, Daria Handkiewicz‑Junak......................... 1532 Nowotwory (guzy) neuroendokrynne wysoko zróżnicowane........ 1533 Guz insulinowy......................................................................... 1535 Guz gastrynowy....................................................................... 1536 Guz glukagonowy..................................................................... 1536 Guz wydzielający VIP (zespół Vernera i Morrisona)...................... 1537 Guz somatostatynowy.............................................................. 1537 Nowotwory neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie.... 1537 Nowotwory neuroendokrynne rozwijające się w przewodzie pokarmowym........................................................................... 1538 Nowotwory neuroendokrynne nisko zróżnicowane – raki neuroendokrynne..................................................................... 1540 Zespoły wielogruczołowe............................................... 1541 Poliendokrynopatie uwarunkowane autoimmunologicznie Andrzej Lewiński.......................................................................... 1541 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 1...................................................................................... 1541 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 2...................................................................................... 1543 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 3...................................................................................... 1544 Poliendokrynopatie związane z immunoterapią nowotworów...... 1544 Zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................................... 1544 Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 1...................................................................................... 1544 Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 2...................................................................................... 1546 Inne zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego......................................................................... 1548 Cukrzyca Jacek Sieradzki....................................................... 1549 Fizjologia regulacji gospodarki węglowodanowej....................... 1549

Spis treści 2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

2.8.

2.9.

2.9.1.

2.9.2.

2.9.3.

2.9.4.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

8.1.

8.2.

9.

10.

10.1.

10.2.

10.3.

10.4.

11.

11.1.

11.2.

11.3.

11.4.

12.

12.1.

12.1.1.

12.1.2.

12.2.

12.3.

12.4.

12.5.

12.6.

12.7.

12.8.

12.9.

V

A.

Badania diagnostyczne............................................................. 1551 Glikemia.................................................................................. 1551 Hemoglobina glikowana (HbA1c)............................................... 1551 Fruktozamina........................................................................... 1552 Glukozuria............................................................................... 1553 Ciała ketonowe w moczu i we krwi............................................ 1553 Insulina.................................................................................... 1553 Peptyd C.................................................................................. 1553 Przeciwciała przeciwwyspowe................................................... 1554 Próby czynnościowe................................................................. 1554 Doustny test tolerancji glukozy (OGTT)....................................... 1554 Test dożylnego obciążenia glukozą............................................ 1555 Ocena wrażliwości na insulinę................................................... 1555 Test z glukagonem.................................................................... 1555 Definicja, rozpoznanie i klasyfikacja cukrzycy............................. 1555 Kryteria wyrównania cukrzycy................................................... 1558 Cukrzyca typu 1........................................................................ 1559 Cukrzyca typu 2........................................................................ 1568 Cukrzyca o znanej etiologii........................................................ 1583 Cukrzyca a ciąża....................................................................... 1586 Cukrzyca przedciążowa............................................................. 1586 Cukrzyca rozpoznana podczas ciąży........................................... 1587 Monitorowanie leczenia cukrzycy.............................................. 1589 Sytuacje szczególne u chorych na cukrzycę................................. 1591 Ciężka choroba współistniejąca z cukrzycą................................. 1591 Postępowanie okołooperacyjne u chorych na cukrzycę................ 1592 Cukrzyca u osób w wieku podeszłym......................................... 1593 Cukrzyca a aktywność zawodowa i sportowa............................. 1594 Stany nagłe i ostre powikłania cukrzycy..................................... 1594 Cukrzycowa kwasica i śpiączka ketonowa.................................. 1594 Zespół hiperglikemiczno­‑hiperosmolalny.................................... 1597 Kwasica mleczanowa................................................................ 1598 Hipoglikemia polekowa............................................................. 1599 Przewlekłe powikłania cukrzycy................................................. 1600 Powikłania oczne cukrzycy........................................................ 1601 Retinopatia cukrzycowa............................................................ 1601 Inne powikłania oczne.............................................................. 1602 Cukrzycowa choroba nerek Edward Franek, Franciszek Kokot†......... 1602 Neuropatia cukrzycowa............................................................ 1607 Zespół stopy cukrzycowej.......................................................... 1608 Powikłania makroangiopatyczne cukrzycy.................................. 1612 Zmiany skórne w cukrzycy......................................................... 1613 Zmiany stawowe w cukrzycy...................................................... 1614 Zmiany kostne w cukrzycy......................................................... 1614 Stan psychiczny i jego zaburzenia w cukrzycy............................. 1614

Choroby nerek i dróg moczowych Anatomia i fizjologia Edward Franek,

Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz, Franciszek Kokot .......................... 1617 †

B. 1.

1.1.

1.2.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

Badania diagnostyczne.................................................... 1619 Objawy podmiotowe Edward Franek, Franciszek Kokot†.................. 1619 Ból.......................................................................................... 1619 Zaburzenia w oddawaniu moczu................................................ 1619 Objawy przedmiotowe Edward Franek, Franciszek Kokot†............... 1620 Obrzęki.................................................................................... 1620 Krwiomocz............................................................................... 1620 Nadciśnienie tętnicze................................................................ 1620

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.2.

3.2.1.

3.2.2.

3.2.3.

3.2.4.

3.3.

3.3.1.

3.3.2.

3.3.3.

3.3.4.

3.3.5.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

4.7.

4.8.

5.

5.1.

5.2.

C. D.

Badania laboratoryjne Edward Franek, Franciszek Kokot†................ 1620 Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu................... 1620 Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu – informacje ogólne.................................................................... 1620 Przesączanie kłębuszkowe........................................................ 1621 Badanie ogólne moczu.............................................................. 1622 Badanie ogólne moczu – informacje ogólne............................... 1622 Cechy fizyczne moczu................................................................ 1622 Cechy biochemiczne moczu....................................................... 1623 Cechy morfologiczne moczu...................................................... 1625 Badania krwi............................................................................ 1627 Badania krwi – informacje ogólne............................................. 1627 Kreatynina............................................................................... 1627 Cystatyna C.............................................................................. 1628 Mocznik................................................................................... 1628 Kwas moczowy......................................................................... 1628 Badania obrazowe Jerzy Walecki, Ewa Gorczyca‑Wiśniewska............ 1629 Radiogram przeglądowy jamy brzusznej..................................... 1629 Ultrasonografia........................................................................ 1629 Tomografia komputerowa......................................................... 1631 Urografia klasyczna (rentgenowska)........................................... 1633 Uretrografia i cystografia.......................................................... 1634 Pielografia............................................................................... 1634 Rezonans magnetyczny............................................................. 1634 Badania radioizotopowe........................................................... 1635 Badania morfologiczne............................................................. 1636 Biopsja nerki Edward Franek, Franciszek Kokot†............................. 1636 Ocena histologiczna Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz................ 1636 Ostre uszkodzenie nerek

Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk.................................................. 1639

Wybrane postaci ostrego uszkodzenia nerek

Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk.................................................. 1647

1.

2.

3.

Nefropatia kontrastowa............................................................ 1647 Ostra nefropatia fosforanowa.................................................... 1648 Ostre uszkodzenie nerek w przebiegu rabdomiolizy..................... 1648

E.

Przewlekła choroba nerek

F. 1.

Wybrane powikłania przewlekłej choroby nerek..... 1659 Niedokrwistość w przewlekłej chorobie nerek Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk.......................................................................... 1659 Niedożywienie białkowo­‑kaloryczne w przewlekłej chorobie nerek Michał Myśliwiec............................................................. 1661 Zaburzenia mineralne i kostne w przewlekłej chorobie nerek Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk.................................................. 1661 Nadciśnienie tętnicze w przewlekłej chorobie nerek Andrzej Więcek, Jerzy Chudek......................................................... 1664 Choroby serca i naczyń w przewlekłej chorobie nerek Jacek Imiela, Krzysztof J. Filipiak...................................................... 1667

2.

3.

4.

5.

G. 1.

2.

3.

3.1.

3.2.

Michał Myśliwiec.................... 1650

Choroby kłębuszków nerkowych.................................. 1671 Choroby kłębuszków nerkowych – informacje ogólne Tomasz Stompór, Robert Drabczyk, Marian Klinger............................... 1671 Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (poinfekcyjne, rozplemowe wewnątrzwłośniczkowe) Ilona Dziemianko, Marian Klinger............ 1674 Gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek (rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek)............................................................................................ 1675 Pierwotne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Ilona Dziemianko, Marian Klinger........................................ 1675 Wtórne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby, Marian Klinger...................................................... 1677

XXVII

Spis treści 4.

4.1.

4.1.1.

4.1.2.

4.1.3.

4.2.

5.

5.1.

5.2.

5.2.1.

5.2.2.

5.2.3.

5.3.

6.

7.

7.1.

7.2.

8.

8.1.

8.2.

9.

9.1.

9.2.

10.

10.1.

10.2.

10.3.

10.4.

10.5.

11.

H.

Mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek................................... 1678 Pierwotne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Ilona Dziemianko, Marian Klinger.................................................... 1678 Nefropatia IgA......................................................................... 1678 Nefropatia IgM......................................................................... ☚alv Inne postaci pierwotnego mezangialnego kłębuszkowego zapalenia nerek........................................................................ 1680 Wtórne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby, Ilona Dziemianko, Marian Klinger.............................. 1680 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych (błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek).................. 1680 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych – informacje ogólne Tomasz Stompór, Zbigniew Hruby, Ilona Dziemianko, Marian Klinger.................................................... 1680 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych z kompleksami immunologicznymi Tomasz Stompór, Zbigniew Hruby, Ilona Dziemianko, Marian Klinger.............................. 1681 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych o podłożu infekcyjnym.............................................................. 1681 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych związane z chorobami autoimmunologicznymi........................... 1681 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych związane z gammapatią monoklonalną...................................... 1681 Glomerulopatia C3 Tomasz Stompór, Marian Klinger..................... ☚khi Gammapatia monoklonalna o znaczeniu nerkowym Tomasz Stompór, Bogdan Ochrem.................................................... 1682 Choroba zmian minimalnych...................................................... 1685 Pierwotna choroba zmian minimalnych Krzysztof Kazimierczak, Marian Klinger............................................................................ 1685 Wtórna choroba zmian minimalnych Zbigniew Hruby.................. 1687 Ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych.... 1687 Pierwotne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Krzysztof Kazimierczak, Marian Klinger.......................... 1687 Wtórne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Zbigniew Hruby....................................................... 1689 Nefropatia błoniasta................................................................. 1690 Pierwotna nefropatia błoniasta Krzysztof Kazimierczak, Marian Klinger............................................................................ 1690 Wtórna nefropatia błoniasta Zbigniew Hruby............................. 1693 Glomerulopatie uwarunkowane genetycznie.............................. 1694 Zespół Alporta Krzysztof Kazimierczak, Marian Klinger.................... 1694 Nefropatia cienkich błon podstawnych Robert Drabczyk, Marian Klinger........................................................................... ☚big Glomerulopatia lipoproteinowa Krzysztof Kazimierczak, Marian Klinger.......................................................................... ☚bq7 Wrodzone zespoły nerczycowe Krzysztof Kazimierczak, Marian Klinger........................................................................... ☚bih Choroba Fabry’ego Robert Drabczyk, Marian Klinger.................. ☚bhm Zespół nerczycowy Sławomir C. Zmonarski, Marian Klinger.............. 1695

1.

2.

3.

Cewkowo‑śródmiąższowe zapalenie nerek Krzysztof Pawlaczyk, Stanisław Czekalski, Robert Drabczyk..................... 1700 Cewkowo­‑śródmiąższowe zapalenie nerek – informacje ogólne..... 1700 Ostre cewkowo­‑śródmiąższowe zapalenie nerek......................... 1700 Przewlekłe cewkowo­‑śródmiąższowe zapalenie nerek................. 1703

I. 1.

2.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

Tubulopatie Jan Zawadzki.................................................... 1706 Tubulopatie – informacje ogólne............................................... 1706 Glukozuria nerkowa.................................................................. 1706 Nerkowe kwasice cewkowe....................................................... 1707 Nerkowa kwasica cewkowa bliższa............................................ 1707 Nerkowe kwasice cewkowe dalsze............................................. 1708 Nerkowa kwasica cewkowa typu 4............................................ 1709

XXVIII

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Cystynuria.............................................................................. ☚bkw Rodzinna krzywica hipofosfatemiczna...................................... ☚bkx Zespół Gitelmana.................................................................... ☚al6 Zespół Barttera....................................................................... ☚bky Moczówka prosta nerkowa....................................................... 1710 Zespół Fanconiego.................................................................... 1711

J.

Kamica nerkowa Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór, Robert Drabczyk.......................................................................... 1713

K.

Nefropatia zaporowa

L.

Zakażenia układu moczowego Jan Duława, Robert Drabczyk.......................................................................... 1724

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

11.1.

11.2.

11.3.

11.4.

11.5.

11.6.

11.7.

Zakażenia układu moczowego – informacje ogólne.................... 1724 Bakteriomocz bezobjawowy...................................................... 1729 Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego........................... 1729 Nawracające zapalenie pęcherza moczowego u kobiet................ 1730 Niepowikłane ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek................. 1731 Powikłane zakażenie układu moczowego................................... 1732 Zapalenie cewki moczowej........................................................ 1732 Gruźlica układu moczowego...................................................... 1733 Zakażenia drożdżakowe układu moczowego (kandyduria)........... 1733 Niebakteryjne zapalenie pęcherza moczowego........................... 1733 Powikłania zakażenia układu moczowego.................................. 1734 Ropnie nerek i roponercze......................................................... 1734 Zgorzelinowe odmiedniczkowe zapalenie nerek.......................... 1734 Martwica brodawek nerkowych................................................. 1734 Przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek.............................. 1734 Żółtakoziarniniakowe odmiedniczkowe zapalenie nerek.............. 1735 Ostre zapalenie gruczołu krokowego......................................... 1735 Ostre zapalenie najądrza........................................................... 1735

Ł.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Torbiele nerek Michał Nowicki............................................ 1736 Torbiele nerek – informacje ogólne............................................ 1736 Torbiele proste nerek................................................................ 1736 Wielotorbielowatość nerek........................................................ 1737 Nabyta torbielowatość nerek..................................................... 1739 Wielotorbielowata dysplazja nerek............................................ 1740 Nefronoftyza........................................................................... ☚cbf Gąbczastość rdzenia nerek...................................................... ☚amd

M.

Nowotwory układu moczowego Andrzej Książek, Wojciech Załuska...................................................................... ☚bhn Guzy nerki.............................................................................. ☚bk4 Rak nerkowokomórkowy......................................................... ☚bk5 Rak miedniczki nerkowej i moczowodu.................................... ☚ama Rak pęcherza moczowego....................................................... ☚bk6 Rak cewki moczowej................................................................ ☚cbt

1.

1.1.

1.2.

2.

3.

N.

Władysław Sułowicz, Maciej Drożdż..... 1721

1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

Wady wrodzone układu moczowego Rafał Chrzan, Jacek A. Pietrzyk......................................................................... ☚blz Wady wrodzone nerek............................................................ ☚ame Wady wrodzone dróg moczowych............................................. ☚xpx Wady wrodzone dróg moczowych – informacje ogólne............... ☚bij Wady moczowodów................................................................. ☚bik Wady pęcherza moczowego.................................................... ☚amf Wady cewki moczowej............................................................. ☚bj2 Odpływ pęcherzowo-moczowodowy......................................... ☚ble

O. 1.

2.

Nerki a ciąża Tomasz Stompór, Władysław Sułowicz.................. 1741 Fizjologia nerek w okresie ciąży................................................. 1741 Zakażenia układu moczowego podczas ciąży.............................. 1741

Spis treści 3.

3.1.

3.2.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

P. 1.

2.

3.

R.

VI

Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem.................. 1742 Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem – informacje ogólne.................................................................... 1742 Ostra martwica kory nerek........................................................ 1742 Ciąża u chorej z przewlekłą chorobą nerek................................. 1742 Ciąża w okresie przeddializacyjnym........................................... 1742 Ciąża podczas leczenia dializami............................................... 1743 Ciąża po przeszczepieniu nerki................................................ ☚bpk Leczenie nerkozastępcze................................................. 1744 Hemodializa Przemysław Rutkowski, Bolesław Rutkowski................. 1744 Dializa otrzewnowa Zofia Wańkowicz, Monika Lichodziejewska‑Niemierko.................................................. 1746 Przeszczepienie nerki Magdalena Durlik.................................... ☚bei Leczenie żywieniowe w chorobach nerek Michał Nowicki, Edward Franek....................................................... 1751

Choroby układu krwiotwórczego

Fizjologia............................................................................. 1757 Hematopoeza Wiesław W. Jędrzejczak......................................... 1757 Hemostaza Jerzy Windyga, Krystyna Zawilska†............................... 1761 Gospodarka żelazowa Maria Podolak‑Dawidziak.......................... 1767 Grupy krwi Bogumiła Michalewska............................................. 1768 Składowe i rola układu immunologicznego................................. 1771 Składowe i rola układu immunologicznego – informacje ogólne Marek Sanak............................................................... ☚g3i 5.2.

Narządy limfatyczne Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†.................................................................... ☚wpg 5.3.

Odporność wrodzona................................................................ ☚tcl 5.3.1. Odporność wrodzona – informacje ogólne Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†........................................... ☚haa 5.3.2. Wykrywanie patogenów przez komórki odporności wrodzonej Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†..................... ☚mbc 5.3.3. Humoralne czynniki odporności wrodzonej Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†........................................... ☚wr3 5.3.4. Ostry odczyn zapalny Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†...................................................................... ☚2fv 5.3.5. Układ dopełniacza Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†...................................................................... ☚zac 5.3.6. Rola cytokin w modulacji zapalenia Marek Sanak...................... ☚uhi 5.3.7. Rola eikozanoidów w zapaleniu Marek Sanak.......................... ☚swz 5.3.8. Neutrofil i makrofag jako główne komórki efektorowe odporności nieswoistej Marek Sanak........................................ ☚6ev 5.3.9. Mastocyt i bazofil w reakcjach odpowiedzi IgE-zależnej Marek Sanak............................................................................. ☚6ht 5.3.10. Eozynofil w reakcjach odporności i nadwrażliwości Marek Sanak............................................................................ ☚mfy 5.3.11. Komórki NK, NKT i B1 Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†...................................................................... ☚p4t 5.3.12. Naturalne komórki limfoidalne (ILC) Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†........................................... ☚4n7 5.4.

Odporność nabyta.................................................................... 1771 5.4.1. Odporność nabyta – informacje ogólne Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†........................................... ☚5nn 5.4.2. Główny układ zgodności tkankowej i prezentacja antygenów Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†..................... ☚nqb 5.4.3. Budowa i funkcje immunoglobulin Adrian Gajewski, A. 1.

2.

3.

4.

5.

5.1.

Maciej Chałubiński, Jerzy Kruszewski, Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†, Marek L. Kowalski†............................................. 1771

5.4.4.

Znaczenie kliniczne immunoglobuliny E i jej głównych receptorów Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†....................... ☚rht

5.4.5.

5.4.6.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

6.3.1.

B. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

C. 1.

1.1.

1.1.1.

1.1.2.

1.1.3.

1.1.4.

1.1.5.

1.1.6.

1.1.7.

1.2.

1.3.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.1.4.

2.1.5.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.5.

2.2.6.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.3.4.

2.3.5.

2.3.6.

2.3.7.

2.3.8.

2.4.

2.4.1.

2.4.2.

2.4.3.

2.4.4.

Subpopulacje limfocytów T oraz ich rola w reakcjach nadwrażliwości Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†...................................................................... ☚f45 Subpopulacje limfocytów B Adrian Gajewski, Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†...................................................................... ☚kr5 Odpowiedź immunologiczna Marek Sanak............................... ☚2p2 Fazy indukcji odpowiedzi humoralnej........................................ ☚iqp Cytotoksyczna odpowiedź komórkowa...................................... ☚7i7 Mechanizmy wygaszania odpowiedzi zapalnej......................... ☚7bw Apoptoza i nekroza komórek.................................................... ☚iqx Objawy podmiotowe i przedmiotowe Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem.................................................. 1773 Objawy podmiotowe................................................................. 1773 Objawy przedmiotowe.............................................................. 1773 Powiększenie węzłów chłonnych............................................... 1773 Powiększenie śledziony (splenomegalia).................................... 1774 Objawy przedmiotowe skaz krwotocznych.................................. 1775 Badania laboratoryjne i morfologiczne....................... 1776 Badanie morfologiczne krwi Janusz Kabata, Bogdan Ochrem, Andrzej Hellmann........................................................................ 1776 Erytrocyty................................................................................ 1777 Hemoglobina........................................................................... 1777 Hematokryt.............................................................................. 1777 Liczba erytrocytów................................................................... 1777 Wskaźniki erytrocytowe............................................................ 1778 Retikulocyty............................................................................. 1779 Erytroblasty............................................................................. 1780 Erytrogram............................................................................... 1780 Leukocyty................................................................................ 1782 Płytki krwi............................................................................... 1784 Badania w niedokrwistościach Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Solnica........................................................................... 1785 Badania przemian hemoglobiny................................................. 1785 Haptoglobina........................................................................... 1785 Wolna hemoglobina................................................................ ☚ccg Methemoglobina...................................................................... 1786 Hemosyderyna w moczu......................................................... ☚bc7 Frakcje hemoglobiny............................................................... ☚a6n Ocena erytrocytów.................................................................. ☚axc Oporność osmotyczna erytrocytów.......................................... ☚bw3 Badanie hemolizy w zakwaszonym glicerolu.............................. ☚bzu Badanie kriohemolizy.............................................................. ☚ax2 Test wiązania 5’-maleimidu eozyny (test EMA).......................... ☚ax3 Enzymy wewnątrzkrwinkowe................................................... ☚bua Czas przeżycia erytrocytów..................................................... ☚b33 Badania gospodarki żelazowej.................................................. 1786 Ferrytyna................................................................................. 1786 Wysycenie transferyny żelazem (TSAT)....................................... 1786 Całkowita zdolność wiązania żelaza........................................... 1787 Żelazo w surowicy.................................................................... 1787 Rozpuszczalny receptor dla transferyny..................................... ☚atg Hepcydyna-25......................................................................... ☚avy Protoporfiryna cynkowa........................................................... ☚ast Próba doustnego obciążenia żelazem (tzw. krzywa żelazowa)...... ☚asv Inne czynniki wpływające na erytropoezę.................................. 1788 Erytropoetyna.......................................................................... 1788 Kwas foliowy............................................................................ 1788 Witamina B12............................................................................ 1788 Kwas metylomalonowy............................................................. 1789

XXIX

Spis treści 3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.1.3.

5.2.

5.2.1.

5.2.2.

5.2.3.

5.2.4.

5.2.5.

5.2.6.

5.3.

5.3.1.

5.3.2.

5.4.

5.4.1.

5.4.2.

5.5.

5.5.1.

5.5.2.

5.5.3.

5.6.

5.6.1.

5.6.2.

5.6.3.

5.6.4.

6.

6.1.

6.2.

7.

8.

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

8.5.

8.6.

8.7.

XXX

Badania cytochemiczne Tomasz Sacha, Bogdan Solnica................ ☚cop Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów......................... ☚aao Aktywność mieloperoksydazy.................................................. ☚bw4 Aktywność esteraz leukocytów................................................ ☚bw5 Zawartość ciał tłuszczowych barwionych sudanem czarnym B w granulocytach..................................................................... ☚aap Zawartość substancji PAS-dodatnich........................................ ☚azb Immunoglobuliny Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†......... 1789 Białko monoklonalne................................................................ 1789 Elektroforeza białek surowicy.................................................... 1789 Elektroforeza białek moczu....................................................... 1790 Immunofiksacja........................................................................ 1791 Stężenie immunoglobulin.......................................................... 1791 Wolne łańcuchy lekkie immunoglobulin..................................... 1792 Badania hemostazy.................................................................. 1793 Badania hemostazy pierwotnej.................................................. 1793 Czas okluzji PFA Bogdan Solnica, Anetta Undas............................ 1793 Czynnik von Willebranda Bogdan Solnica, Anetta Undas................ 1793 Badania czynności płytek krwi Bogdan Solnica, Anetta Undas....... 1793 Badania hemostazy wtórnej...................................................... 1794 Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji Bogdan Solnica.... 1794 Czas protrombinowy Bogdan Solnica......................................... 1795 Czas trombinowy Bogdan Solnica.............................................. 1796 Fibrynogen Bogdan Solnica, Anetta Undas................................... 1796 Czynniki krzepnięcia Bogdan Solnica, Anetta Undas...................... 1797 Testy korekcji czasu krzepnięcia (testy mieszania) Bogdan Solnica.... 1797 Badania całościowe hemostazy................................................. 1798 Tromboelastografia i tromboelastometria Anetta Undas............. 1798 Markery generacji trombiny Bogdan Solnica, Anetta Undas.......... ☚b44 Badania fibrynolizy................................................................... 1798 Dimer D Bogdan Solnica........................................................... 1798 Produkty degradacji fibryny i fibrynogenu Bogdan Solnica, Anetta Undas............................................................................. ☚aat Badania monitorujące leczenie przeciwkrzepliwe........................ 1799 Aktywność anty‑Xa Bogdan Solnica, Anetta Undas....................... 1799 Czas krzepnięcia po aktywacji Bogdan Solnica, Anetta Undas...... ☚a5b Ekarynowy czas krzepnięcia Bogdan Solnica, Anetta Undas.......... ☚exh Badania w trombofiliach (endogenne inhibitory krzepnięcia) Bogdan Solnica, Anetta Undas........................................................ 1800 Antytrombina........................................................................... 1800 Białko C................................................................................... 1800 Białko S................................................................................... 1801 Oporność na aktywowane białko C............................................ 1801 Badanie cytologiczne i histologiczne szpiku Wanda Knopińska‑Posłuszny, Andrzej Hellmann.................................. 1802 Biopsja szpiku.......................................................................... 1802 Ocena mikroskopowa szpiku..................................................... 1804 Badania immunofenotypu komórek hematopoezy Krzysztof Lewandowski, Andrzej Hellmann........................................ ☚aze Badania genetyczne Olga Haus................................................ 1806 Cytogenetyka klasyczna Olga Haus........................................... 1806 Cytogenetyka molekularna Olga Haus...................................... 1806 Łańcuchowa reakcja polimerazy Olga Haus............................... 1807 Sekwencjonowanie DNA Olga Haus.......................................... 1807 Inne metody badań genetycznych Olga Haus............................ 1808 Zastosowanie badań genetycznych w chorobach układu krwiotwórczego Olga Haus...................................................... 1808 Zaburzenia genetyczne – słownik wybranych pojęć Karolina Bukowska‑Straková, Magdalena Rutkowska‑Zapała, Jacek Roliński, Maciej Siedlar........................................................ ☚5nk

9.

9.1.

9.2.

9.3.

10.

Badania immunohematologiczne Jadwiga Fabijańska‑Mitek......... 1809 Badanie grupy krwi.................................................................. 1809 Próba zgodności serologicznej................................................... 1811 Bezpośredni test antyglobulinowy............................................. 1813 Diagnostyka laboratoryjna niedoborów odporności

10.1.

10.2.

10.3.

10.4.

10.5.

10.6.

Ocena odporności humoralnej................................................... 1814 Ocena odporności komórkowej (limfocytów T i NK).................... ☚2ay Badania komórek fagocytujących.............................................. 1815 Ocena układu dopełniacza....................................................... ☚tep Ocena odporności wrodzonej.................................................. ☚goh Diagnostyka genetyczna pierwotnych niedoborów odporności.... 1816

D.

Niedokrwistości i inne nienowotworowe choroby układu krwiotwórczego.................................................. 1817 Niedokrwistości – informacje ogólne Maria Podolak‑Dawidziak.... 1817 Ostra niedokrwistość pokrwotoczna Maria Podolak‑Dawidziak..... 1818 Niedokrwistość z niedoboru żelaza Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Ochrem, Małgorzata Szczepanek........................................... 1818 Niedokrwistości syderoblastyczne Maria Podolak‑Dawidziak........ ☚azk Niedokrwistość chorób przewlekłych Maria Podolak‑Dawidziak.... 1828 Niedokrwistość megaloblastyczna Maria Podolak‑Dawidziak........ 1830 Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12................................... 1830 Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego............................ 1833 Niedokrwistości hemolityczne....................................................... 1834 Niedokrwistości hemolityczne – informacje ogólne Maria Podolak‑Dawidziak.............................................................. 1834 Niedokrwistości hemolityczne wrodzone.................................... 1836 Sferocytoza wrodzona Maria Podolak‑Dawidziak.......................... 1836 Niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej Maria Podolak‑Dawidziak.............................................................. ☚azl Niedobór kinazy pirogronianowej Maria Podolak‑Dawidziak....... ☚azm Talasemie Marissa Laureano, Rebecca Rosart, Madeleine Verhovsek, Maria Podolak‑Dawidziak............................................................ ☚aa3 Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa Andrea Cervi, Yousef Al Mubarak, Madeleine Verhovsek, Maria Podolak‑Dawidziak...... ☚b67 Niedokrwistości hemolityczne nabyte Maria Podolak‑Dawidziak..... 1837 Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna (autoimmunohemolityczna)....................................................... 1837 Nocna napadowa hemoglobinuria............................................. 1840 Niedokrwistość aplastyczna Maria Podolak‑Dawidziak................. 1842 Wybiórcza aplazja czerwonokrwinkowa Maria Podolak‑Dawidziak............................................................. ☚4iw Methemoglobinemia Maria Podolak‑Dawidziak............................ 1845 Zespoły hipereozynofilowe i hipereozynofilia Witold Prejzner, Andrzej Hellmann........................................................................ 1846

1.

2.

3.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

7.

7.1.

7.2.

7.2.1.

7.2.2.

7.2.3.

7.2.4.

7.2.5.

7.3.

7.3.1.

7.3.2.

8.

9.

10.

11.

Karolina Bukowska‑Straková, Magdalena Rutkowska‑Zapała, Jacek Roliński, Maciej Siedlar.......................................................... 1814

E. 1.

2.

Białaczki ostre Jerzy Hołowiecki........................................... 1850 Ostre białaczki szpikowe........................................................... 1850 Ostre białaczki/chłoniaki limfoblastyczne................................... 1869

F.

Nowotwory mieloproliferacyjne i mielodysplastyczne........................................................ 1881 Klasyfikacja Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem............................ 1881 Nowotwory mieloproliferacyjne................................................. 1882 Przewlekła białaczka szpikowa Witold Prejzner, Andrzej Hellmann... 1882 Czerwienica prawdziwa Irena Frydecka...................................... 1887 Nadpłytkowość samoistna Irena Frydecka.................................. 1892 Pierwotne włóknienie szpiku (mielofibroza pierwotna) Irena Frydecka............................................................................ 1895 Przewlekła białaczka neutrofilowa Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem......................................................................... ☚aa7

1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

Spis treści 2.6.

3.

4.

4.1.

4.2.

5.

G. 1.

2.

2.1.

2.1.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.3.1.

3.3.2.

3.3.3.

3.3.4.

3.4.

3.5.

3.5.1.

3.5.2.

3.6.

3.7.

3.7.1.

3.8.

4.

5.

5.1.

5.2.

5.3.

5.4.

5.5.

5.6.

5.7.

5.8.

5.9.

Przewlekła białaczka eozynofilowa i inne nowotwory układu krwiotwórczego przebiegające z eozynofilią Witold Prejzner, Andrzej Hellmann....................................................................... ☚f2n Mastocytoza Andrzej Mital, Marek Niedoszytko, Andrzej Hellmann..... 1900 Nowotwory mielodysplastyczno­‑mieloproliferacyjne................. ☚lmh Przewlekła białaczka mielomonocytowa Andrzej Mital, Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem................................................. ☚bz7 Atypowa przewlekła białaczka szpikowa (nowotwór mielodysplastyczno-mieloproliferacyjny z neutrofilią) Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem.......................... ☚azp Zespoły (nowotwory) mielodysplastyczne Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek, Krzysztof Mądry.................................... 1906 Nowotwory układu chłonnego...................................... 1913 Klasyfikacja Krzysztof Warzocha................................................. 1913 Białaczki z dojrzałych limfocytów............................................... 1916 Przewlekła białaczka limfocytowa / chłoniak z małych limfocytów Tadeusz Robak............................................................................ 1916 Monoklonalna limfocytoza B‑komórkowa................................... 1925 Białaczka włochatokomórkowa Tadeusz Robak.......................... 1925 Białaczka prolimfocytowa Tadeusz Robak................................ ☚a4o Białaczka z dużych ziarnistych limfocytów Tadeusz Robak......... ☚a4p Białaczka/chłoniak T-komórkowy dorosłych Krzysztof Warzocha..... ☚cfo Chłoniaki nie‑Hodgkina............................................................ 1928 Chłoniaki nie-Hodgkina – informacje ogólne Krzysztof Warzocha... 1928 Chłoniak grudkowy Krzysztof Warzocha..................................... ☚cok Chłoniaki strefy brzeżnej.......................................................... ☚col Śledzionowy chłoniak strefy brzeżnej Krzysztof Warzocha.......... ☚3q4 Węzłowy chłoniak strefy brzeżnej Krzysztof Warzocha............... ☚xup Pozawęzłowy chłoniak strefy brzeżnej MALT żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†........................................... ☚bxe Pozawęzłowy chłoniak strefy brzeżnej MALT pozażołądkowy Krzysztof Warzocha...................................................................... ☚tql Chłoniak z komórek płaszcza Krzysztof Warzocha....................... ☚con Chłoniaki z dużych komórek B Krzysztof Warzocha..................... ☚com Chłoniak z komórek B o wysokim stopniu złośliwości................. ☚asb Chłoniak pierwotny śródpiersia z dużych komórek B i chłoniak śródpiersia szarej strefy........................................................... ☚asc Chłoniak Burkitta Krzysztof Warzocha....................................... ☚b7u Chłoniaki z obwodowych komórek T i NK (węzłowe i pozawęzłowe) Krzysztof Warzocha........................................... ☚asd Pozawęzłowy chłoniak NK/T-komórkowy................................... ☚asa Pierwotne chłoniaki skóry z komórek T Krzysztof Warzocha......... ☚b7v Chłoniak Hodgkina Janusz Meder.............................................. 1938 Gammapatie monoklonalne...................................................... 1944 Gammapatie monoklonalne – informacje ogólne Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†....................................... 1944 Gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu Krzysztof Giannopoulos, Bogdan Ochrem, Anna Dmoszyńska.................. 1945 Szpiczak plazmocytowy Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†....................................................................... 1947 Guz plazmocytowy odosobniony Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†....................................................................... 1955 Amyloidoza łańcuchów lekkich immunoglobulin Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†....................................... 1957 Choroba złogów immunoglobulin monoklonalnych (choroby złogów łańcuchów lekkich i ciężkich) Zbigniew Hruby, Tomasz Stompór.......................................................................... ☚alz Zespół POEMS (szpiczak osteosklerotyczny) Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†........................................ ☚cog Chłoniak limfoplazmocytowy / makroglobulinemia Waldenströma Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†....................................... 1961 Choroby łańcuchów ciężkich Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†...................................................................... ☚ay6

H. 1.

2.

I. 1.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.1.4.

2.1.5.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.5.

2.2.6.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.4.

2.4.1.

2.4.2.

2.5.

2.6.

2.7.

2.7.1.

2.7.2.

2.7.3.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

J. 1.

2.

3.

3.1.

Histiocytozy zapalne i nowotworowe......................... 1965 Limfohistiocytoza hemofagocytowa (zespół hemofagocytowy) Wiesław W. Jędrzejczak, Rafał Machowicz, Bogdan Ochrem................... 1965 Histiocytoza z komórek Langerhansa Dariusz Wołowiec............. ☚cf4 Niedobory odporności..................................................... 1968 Niedobory odporności – informacje podstawowe Maciej Siedlar, Jacek Roliński, Tomasz Sacha, Magdalena Rutkowska‑Zapała.................. 1968 Pierwotne niedobory odporności............................................... ☚si4 Złożone niedobory odporności Maciej Siedlar, Anna Szaflarska...... ☚lg7 Mieszane niedobory odporności................................................ ☚gff Zespół hiper-IgE..................................................................... ☚yu2 Zaburzenia naprawy pęknięć (podwójnej nici) DNA.................... ☚jcs DiGeorge’a (zespół delecji 22q11.2).......................................... ☚yre Zespół Wiskotta i Aldricha........................................................ ☚xle Niedobory z dominującymi zaburzeniami produkcji przeciwciał Maciej Siedlar, Anna Szaflarska...................................................... ☚htf Izolowany niedobór IgA........................................................... ☚n7f Agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X................. ☚rwk Pospolity zmienny niedobór odporności................................... ☚oen Izolowany niedobór IgM.......................................................... ☚i23 Niedobór podklas IgG............................................................. ☚kbe Niedobór przeciwciał swoistych............................................... ☚hkm Choroby dysregulacji immunologicznej Maciej Siedlar, Anna Szaflarska........................................................................ ☚muu Choroby dysregulacji immunologicznej – informacje ogólne...... ☚qo5 Rodzinna limfohistiocytoza hemofagocytowa (FHL).................. ☚u5h Autoimmunologiczny (autoimmunizacyjny) zespół limfoproliferacyjny (ALPS)....................................................... ☚45e Wrodzone defekty komórek fagocytujących (ich liczby i/lub funkcji) Maciej Siedlar, Anna Szaflarska...................................................... ☚zda Przewlekła choroba ziarniniakowa........................................... ☚wc5 Neutropenie wrodzone............................................................ ☚i37 Defekty odporności wrodzonej Maciej Siedlar, Anna Szaflarska..... ☚qui Wrodzone zaburzenia układu dopełniacza Maciej Siedlar, Anna Szaflarska...................................................... ☚tgp Zespoły autozapalne Ewa Więsik‑Szewczyk, Beata Wolska‑Kuśnierz.... ☚3rh Zespoły autozapalne – informacje ogólne................................. ☚jp4 Monogenowe zespoły autozapalne.......................................... ☚uwy Poligenowe zespoły autozapalne............................................. ☚4pa Wtórne niedobory odporności Maciej Siedlar, Jacek Roliński, Ewa Więsik‑Szewczyk............................ ☚ink Niedobór odporności spowodowany leczeniem immunosupresyjnym................................................................ ☚ipc Niedobór odporności w przebiegu choroby nowotworowej........ ☚yiu Asplenia i hiposplenizm........................................................... ☚qvj Postępowanie lecznicze w niedoborach odporności................... ☚ql2 Postępowanie lecznicze w niedoborach odporności – zalecenia ogólne Maciej Siedlar, Anna Szaflarska.......................... ☚lq4 Leczenie preparatami ludzkich immunoglobulin w niedoborach odporności Karina Jahnz‑Różyk, Ewa Więsik‑Szewczyk................... ☚x6g Terapia cytokinowa i antycytokinowa Maciej Siedlar, Anna Szaflarska......................................................................... ☚3xq Zaburzenia hemostazy..................................................... 1973 Skazy krwotoczne płytkowe – informacje ogólne Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†............................................. 1973 Nabyte małopłytkowości uwarunkowane zmniejszonym wytwarzaniem płytek krwi Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†....................................................................... 1974 Małopłytkowość immunologiczna Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†............................................. 1975 Immunologiczna małopłytkowość polekowa............................... 1981

XXXI

Spis treści 4.

5.

6.

7.

7.1.

7.2.

7.3.

7.4.

7.5.

7.6.

7.7.

7.8.

8.

8.1.

8.2.

9.

10.

11.

11.1.

11.2.

11.3.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

17.1.

17.2.

17.3.

17.4.

17.5.

18.

19.

K. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

XXXII

Małopłytkowość ciążowa Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†....................................................................... 1981 Małopłytkowość poprzetoczeniowa Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†............................................. 1982 Małopłytkowości wrodzone Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†....................................................................... 1982 Wrodzone zaburzenia czynności płytek krwi (trombocytopatie wrodzone) Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†...... 1983 Trombocytopatie wrodzone – informacje ogólne......................... 1983 Zespół Bernarda i Souliera....................................................... ☚3zw Trombastenia Glanzmanna...................................................... ☚oe5 Płytkowy typ choroby von Willebranda (rzekoma choroba von Willebranda)................................................................... ☚uum Defekty aktywności prokoagulacyjnej płytek............................. ☚7j7 Zaburzenia ziarnistości płytkowych......................................... ☚wwp Defekty struktury lub cytoszkieletu białek płytkowych............... ☚uvo Defekty (wrodzone warianty) receptorów dla rozpuszczalnych agonistów płytkowych i dla szlaków sygnałowych..................... ☚vvq Nabyte zaburzenia czynności płytek krwi Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†............................................. 1984 Polekowe zaburzenia czynności płytek....................................... 1984 Zaburzenia czynności płytek krwi w przebiegu chorób................ 1984 Skazy krwotoczne naczyniowe Jerzy Windyga, Krystyna Zawilska†..... 1985 Choroba von Willebranda Jerzy Windyga................................... 1987 Skazy krwotoczne osoczowe wrodzone Jerzy Windyga................ 1990 Hemofilia A.............................................................................. 1990 Hemofilia B.............................................................................. 1994 Wrodzone niedobory innych czynników krzepnięcia.................... 1995 Skazy krwotoczne osoczowe nabyte – informacje ogólne Jerzy Windyga............................................................................. 1995 Nabyta hemofilia A Jerzy Windyga............................................. 1996 Zaburzenia krzepnięcia wywołane niedoborem witaminy K Jerzy Windyga............................................................................ 2000 Rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe Jerzy Windyga......... 2000 Zaburzenia hemostazy w chorobach wątroby Jerzy Windyga, Marta Wawrzynowicz‑Syczewska..................................................... 2002 Mikroangiopatie zakrzepowe Jerzy Windyga............................. 2006 Mikroangiopatie zakrzepowe – informacje ogólne..................... 2006 Zakrzepowa plamica małopłytkowa.......................................... 2006 Zespół Upshawa i Schulmana (wrodzona zakrzepowa plamica małopłytkowa)........................................................................ 2008 Zespół hemolityczno­‑mocznicowy związany z zakażeniem.......... 2008 Zespół hemolityczno­‑mocznicowy zależny od dopełniacza (atypowy)............................................................................... 2009 Immunologiczna małopłytkowość zakrzepowa wywołana przez szczepienie Jerzy Windyga, Bogdan Ochrem, Jacek Mrukowicz........... 2010 Stany nadkrzepliwości (trombofilie) Anetta Undas...................... 2013 Transfuzjologia kliniczna i hemafereza lecznicza..... 2019 Krwiolecznictwo – zasady ogólne Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................................................ 2019 Pobieranie i preparatyka krwi i jej składników Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................... 2019 Zapewnienie zgodności immunologicznej przetaczanych składników krwi Bogumiła Michalewska..................................... 2020 Procedura przetoczenia krwi i jej składników Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................... 2021 Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................... 2022 Zasady przetaczania składników krwi po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............... 2023 Zarządzanie krwią pacjenta Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................................................ 2025

1.7.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.3.4.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

2.8.

2.9.

3.

L.

VII

Postępowanie z chorymi, którzy nie wyrażają zgody na przetoczenia składników krwi Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................................................ 2026 Krwiolecznictwo – zasady szczegółowe Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek........................................................................ 2026 Krew pełna konserwowana....................................................... 2026 Koncentraty krwinek czerwonych............................................... 2026 Koncentrat krwinek czerwonych................................................ 2026 Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych................... 2028 Przemywany koncentrat krwinek czerwonych............................. 2028 Koncentraty krwinek płytkowych............................................... 2028 Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek płytkowych................... 2028 Przemywany koncentrat krwinek płytkowych (PKKP)................... 2030 Rekonstytuowany koncentrat krwinek płytkowych (RKKP)........... 2030 Oporność na przetaczanie koncentratów krwinek płytkowych..... 2030 Koncentrat granulocytarny........................................................ 2031 Napromieniowane składniki krwi............................................... 2031 Osocze świeżo mrożone............................................................ 2032 Krioprecypitat.......................................................................... 2033 Albumina................................................................................. 2033 Immunoglobuliny..................................................................... 2033 Hemafereza lecznicza Maria Bieniaszewska, Andrzej Hellmann........ 2034 Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

Jan Maciej Zaucha, Agnieszka Piekarska, Andrzej Hellmann................. ☚b3c

Choroby reumatyczne

A.

Podział chorób reumatycznych Irena Zimmermann‑Górska............................................................. 2037

B. 1.

1.1.

1.2.

2.

Objawy podmiotowe i przedmiotowe......................... 2038 Objawy podmiotowe Irena Zimmermann‑Górska.......................... 2038 Ból.......................................................................................... 2038 Sztywność............................................................................... 2038 Badanie przedmiotowe układu ruchu Irena Zimmermann‑Górska, Grzegorz Goncerz......................................................................... 2038 Badanie stawów....................................................................... 2038 Stawy kręgosłupa..................................................................... 2038 Stawy krzyżowo­‑biodrowe........................................................ 2039 Stawy kończyn........................................................................ 2040 Stawy skroniowo­‑żuchwowe...................................................... 2043 Badanie mięśni......................................................................... 2043 Badanie ścięgien i tkanek okołostawowych................................ 2043

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.1.4.

2.2.

2.3.

Badania diagnostyczne................................................... 2044 Badania laboratoryjne Beata Nowak, Piotr Wiland....................... 2044 Szybkość opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego – OB).................................................................. 2044 1.2.

Białko C‑reaktywne................................................................... 2045 1.3.

Czynnik reumatoidalny............................................................. 2046 1.4.

Przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom.................... 2046 1.5.

Przeciwciała przeciwjądrowe..................................................... 2047 1.6.

Przeciwciała antyfosfolipidowe................................................. 2051 1.7.

Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów......................... 2051 1.8.

Krioglobuliny............................................................................ 2052 1.9.

Składowe dopełniacza.............................................................. 2052 1.10.

Kompleksy immunologiczne...................................................... 2053 1.11.

Markery obrotu kostnego.......................................................... 2053 1.11.1. Markery kościotworzenia.......................................................... 2053 1.11.2. Markery resorpcji kostnej.......................................................... 2054 C. 1.

1.1.

Spis treści 2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

3.

4.

5.

5.1.

5.2.

6.

6.1.

6.2.

D. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

10.1.

10.1.1.

10.1.2.

10.2.

10.2.1.

10.2.2.

10.3.

10.3.1.

10.3.2.

10.4.

10.4.1.

10.5.

10.6.

10.6.1.

10.6.2.

10.6.3.

11.

12.

E. 1.

2.

3.

Badania obrazowe Anna Ciechomska, Jadwiga Staniszewska‑Varga, Małgorzata Serafin‑Król................................................................. 2054 Radiogramy............................................................................. 2054 Tomografia komputerowa......................................................... 2061 Rezonans magnetyczny............................................................. 2061 Scyntygrafia............................................................................. 2062 Ultrasonografia........................................................................ 2062 Artroskopia Władysław Manikowski, Leszek Romanowski, Przemysław Pękala....................................................................... 2065 Badanie płynu stawowego Irena Zimmermann‑Górska.................. 2067 Densytometria kości Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz................ 2069 Dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska........................... 2069 Ilościowa tomografia komputerowa i metody ultradźwiękowe..... 2071 Badania neurofizjologiczne Juliusz Huber................................ ☚ba5 Badanie elektromiograficzne.................................................... ☚abr Badanie elektroneurograficzne................................................ ☚ba6 Choroby układowe tkanki łącznej................................. 2072 Reumatoidalne zapalenie stawów Anna Filipowicz‑Sosnowska...... 2072 Choroba Stilla u dorosłych Irena Zimmermann‑Górska.................. 2088 Toczeń rumieniowaty układowy Marzena Olesińska, Grzegorz Goncerz, Jacek Musiał, Zbigniew Hruby................................ 2090 Toczeń rumieniowaty indukowany lekami Marzena Olesińska, Jacek Musiał............................................................................... 2102 Zespół antyfosfolipidowy Irena Zimmermann‑Górska, Jacek Musiał, Jana Skrzypczak........................................................................... 2103 Twardzina układowa Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska...... 2108 Eozynofilowe zapalenie powięzi Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska.................................................................. ☚bs4 Zapalenie wielomięśniowe i skórno­‑mięśniowe Paweł Mielnik, Hanna Chwalińska‑Sadowska†......................................................... 2116 Mieszana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania Marzena Olesińska, Hanna Chwalińska‑Sadowska†............................... 2121 Zapalenia naczyń Krzysztof Wójcik, Jacek Musiał, Jan Sznajd, Grzegorz Goncerz, Andrzej Szczeklik†................................................ 2126 Zapalenie średnich naczyń........................................................ 2126 Guzkowe zapalenie tętnic.......................................................... 2127 Choroba Kawasakiego.............................................................. 2128 Zapalenie małych naczyń.......................................................... 2129 Zapalenie naczyń związane z ANCA........................................... 2129 Zapalenie małych naczyń związane z kompleksami immunologicznymi................................................................... 2136 Zapalenie różnych naczyń......................................................... 2141 Zapalenie naczyń w chorobie Behçeta........................................ 2141 Zapalenie naczyń w zespole Cogana.......................................... 2142 Zapalenie naczyń jednego narządu............................................ 2143 Leukocytoklastyczne zapalenie naczyń skóry.............................. 2143 Zapalenia naczyń w chorobie układowej.................................... 2144 Zapalenie naczyń o prawdopodobnej etiologii............................ 2144 Zapalenie naczyń związane z zakażeniem................................... 2144 Zapalenie naczyń związane z lekami.......................................... 2145 Zapalenie naczyń związane z nowotworem................................ 2145 Polimialgia reumatyczna Irena Zimmermann‑Górska..................... 2145 Zespół Sjögrena Irena Zimmermann‑Górska.................................. 2147 Zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa.......................................................................... 2151 Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa Irena Zimmermann‑Górska............................................................. 2151 Łuszczycowe zapalenie stawów Eugeniusz Józef Kucharz, Jacek Szechiński........................................................................... 2158 Reaktywne zapalenie stawów Brygida Kwiatkowska.................... 2164

4.

F. G. H.

Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit Piotr Wiland, Jacek Szechiński................................................ 2167 Choroba zwyrodnieniowa stawów

Irena Zimmermann‑Górska, Leszek Szczepański†.................................. 2170

Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów

Mariusz Korkosz.......................................................................... 2178

Choroby związane z obecnością kryształów

Irena Zimmermann‑Górska............................................................. 2182

1.

2.

3.

4.

Dna moczanowa....................................................................... 2182 Choroba wywołana przez złogi pirofosforanu wapnia................. 2189 Zapalenia stawów wywoływane przez apatyty........................... 2191 Inne odczyny zapalne w stawach wywołane przez kryształy........ 2191

I. 1.

2.

3.

Choroby metaboliczne kości.......................................... 2192 Osteoporoza Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz........................... 2192 Osteomalacja Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz.......................... 2199 Choroba Pageta Mariusz Korkosz............................................... 2200

J. 1.

Reumatyzm tkanek miękkich......................................... 2204 Tendinopatie Włodzimierz Samborski, Przemysław Keczmer, Grzegorz Goncerz, Dorota Sikorska................................................... 2204 Tendinopatie kończyny górnej................................................... 2204 Tendinopatie kończyny dolnej.................................................... 2205 Zapalenia kaletek maziowych Włodzimierz Samborski, Przemysław Keczmer, Grzegorz Goncerz, Dorota Sikorska....................... 2205 Fibromialgia Włodzimierz Samborski, Przemysław Keczmer, Grzegorz Goncerz, Dorota Sikorska................................................... 2206 Zespoły bólowe kręgosłupa Andrzej Maciejczak, Grzegorz Goncerz......................................................................... 2208

1.1.

1.2.

2.

3.

4.

K. 1.

1.1.

1.2.

1.2.1.

1.2.2.

1.3.

1.4.

1.4.1.

1.4.2.

1.5.

1.6.

1.7.

1.8.

1.9.

2.

L. 1.

2.

M. 1.

2.

N. 1.

1.1.

Zaburzenia nerwowo‑naczyniowe Eugeniusz Józef Kucharz, Grzegorz Goncerz........................................ 2212 Neuropatie uciskowe nerwów obwodowych............................... 2212 Zespół otworu górnego klatki piersiowej.................................... 2213 Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego............................... 2213 Zespół mięśnia nawrotnego obłego........................................... 2213 Zespół cieśni nadgarstka........................................................... 2214 Zespół nerwu międzykostnego przedniego................................. 2214 Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego.................................... 2214 Zespół kanału łokciowego......................................................... 2214 Zespół kanału nadgarstka nerwu łokciowego............................. 2215 Zespół nerwu skórnego przedniego........................................... 2215 Meralgia z parestezjami............................................................ 2215 Zespół kanału stępu.................................................................. 2215 Metatarsalgia Mortona............................................................. 2215 Inne rzadkie zespoły uciskowe................................................... 2216 Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego.............................. 2216 Choroby tkanki łącznej uwarunkowane genetycznie......................................................................... 2220 Zespoły Ehlersa i Danlosa Irena Zimmermann‑Górska, Grzegorz Goncerz......................................................................... 2220 Dysplazje kostno­‑stawowe Mariusz Korkosz............................... 2222 Nowotwory tkanek miękkich i kości.......................... ☚cf5 Nowotwory tkanek miękkich Wojciech M. Wysocki, Piotr Rutkowski, Joanna Wysocka, Andrzej Komorowski....................... ☚asm Mięsaki kości Piotr Rutkowski.................................................. ☚asn Inne choroby układu ruchu............................................. 2225 Zmiany w układzie ruchu związane z zaburzeniami hormonalnymi Eugeniusz Józef Kucharz....................................... 2225 Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą............................ 2225

XXXIII

Spis treści 1.2.

1.2.1.

1.2.2.

1.3.

1.3.1.

1.3.2.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

O. 1.

2.

VIII

A. 1.

2.

3.

4.

5.

Zmiany w układzie ruchu związane z chorobami tarczycy............ 2226 Zmiany w przebiegu tyreotoksykozy........................................... 2227 Zmiany w przebiegu niedoczynności tarczycy............................. 2227 Zmiany w układzie ruchu towarzyszące zaburzeniom wydzielania glikokortykosteroidów.............................................................. 2228 Zmiany w przebiegu zespołu Cushinga....................................... 2228 Zmiany w przebiegu niedoczynności kory nadnerczy................... 2228 Zaburzenia układu krwiotwórczego w chorobach reumatycznych Maria Podolak‑Dawidziak.............................................................. 2228 Martwica jałowa kości Mariusz Korkosz..................................... 2230 Osteoartropatia przerostowa Irena Zimmermann‑Górska.............. 2232 Amyloidoza (skrobiawica) Anna Filipowicz‑Sosnowska.................. 2234 Rumień guzowaty Irena Zimmermann‑Górska............................... 2236 Zapalenie tkanki tłuszczowej Irena Zimmermann‑Górska............... 2238 Kinezyterapia w chorobach układu ruchu Barbara Krzyśko........................................................................... 2239 Metody i techniki kinezyterapii.................................................. 2239 Usprawnianie w różnych okresach choroby................................. 2240

Choroby alergiczne Patofizjologia i klasyfikacja chorób alergicznych Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†............................................. 2243 Rodzaje nadwrażliwości............................................................ 2243 Alergia atopowa....................................................................... 2245 Endotypy chorób z nadwrażliwości (alergicznych)....................... 2248 Alergie IgE‑zależne nieatopowe................................................. 2248 Nazewnictwo chorób z nadwrażliwości...................................... 2248

1.5.

1.6.

1.7.

2.

2.1.

2.2.

3.

3.1.

3.2.

3.2.1.

3.3.

3.4.

4.

Badania diagnostyczne.................................................... 2250 Badania laboratoryjne.............................................................. 2250 Immunoglobuliny klasy E (IgE) Jerzy Kruszewski.......................... 2250 Eozynofile we krwi obwodowej i wydzielinach Jerzy Kruszewski.......................................................................... 2251 Tryptaza Jerzy Kruszewski.......................................................... 2252 Histamina, metylohistamina i diaminooksydaza Jerzy Kruszewski.......................................................................... 2252 Test aktywacji bazofilów Ewa Czarnobilska, Małgorzata Bulanda..... 2253 Inhibitor składowej C1 układu dopełniacza Jerzy Kruszewski........ 2253 Kompleksy immunologiczne Jerzy Kruszewski............................. 2254 Testy skórne Jerzy Kruszewski.................................................... 2254 Testy skórne punktowe i śródskórne........................................... 2254 Testy płatkowe......................................................................... 2256 Próby prowokacyjne Jerzy Kruszewski........................................ 2258 Próba prowokacyjna donosowa................................................. 2258 Próby prowokacyjne z lekami.................................................... 2259 Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym.................... 2259 Próba dospojówkowa............................................................... 2260 Próba z żywym owadem........................................................... 2260 Badanie cytologiczne wymazu z nosa Jerzy Kruszewski............... ☚bf7

C.

Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny

D.

Nadwrażliwość na leki Aleksandra Wardzyńska, Joanna S. Makowska, Barbara Bieńkiewicz, Marek L. Kowalski†............... 2270

E.

Choroba posurowicza Barbara Rogala, Ewa Cichocka‑Jarosz..................................................................... 2280

F.

Alergiczny nieżyt nosa

B. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

XXXIV

Ewa Cichocka‑Jarosz, Łukasz Błażowski, Jerzy Kruszewski....................... 2261

Monika Świerczyńska‑Krępa, Barbara Rogala, Jan Brożek, Andrzej Emeryk, Magdalena Arcimowicz....... 2282

G. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Alergiczne choroby oczu Ewa Bogacka, Anna Groblewska...... ☚cei Klasyfikacja alergicznych chorób oczu....................................... ☚47c Alergiczne zapalenie spojówek................................................ ☚bnb Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki.................................. ☚bnc Atopowe zapalenie spojówek i rogówki.................................... ☚vhi Kontaktowe zapalenie spojówek i powiek.................................. ☚ice Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek............................. ☚bnd Zapalenie spojówek z podrażnienia.......................................... ☚6xl

H.

Alergiczne choroby skóry Jacek Szepietowski, Wiesław Gliński†.......................................................................... 2292

1.

2.

3.

4.

Pokrzywka............................................................................... 2292 Atopowe zapalenie skóry........................................................ ☚bgb Kontaktowe zapalenie skóry.................................................... ☚awr Skórne objawy alergii na leki..................................................... 2299

I.

Obrzęk naczynioruchowy Roman J. Nowicki, Grzegorz Porębski........................................................................ 2302

J.

Zespół aktywacji mastocytów Marek Niedoszytko......... ☚u73

K.

Alergie na jady owadów Marek Jutel, Ewa Cichocka‑Jarosz..... 2309

L.

IX

Zasady swoistej immunoterapii alergenowej

Barbara Rogala, Ewa Cichocka-Jarosz, Grzegorz Goncerz..................... ☚bge

Wybrane choroby układu nerwowego

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

Badania diagnostyczne................................................... ☚yx4 Objawy podmiotowe i przedmiotowe........................................ ☚bgs Objawy podmiotowe Grażyna Zwolińska.................................... ☚bgt Ból......................................................................................... ☚acd Parestezje.............................................................................. ☚bdq Zawroty głowy i zaburzenia równowagi.................................... ☚bdr Zaburzenia czynności ruchowych.............................................. ☚bds Zaburzenia widzenia................................................................ ☚cid Zaburzenia snu....................................................................... ☚beu Objawy przedmiotowe Grażyna Zwolińska................................ ☚bd3 Zaburzenia czucia powierzchniowego, głębokiego i wibracji...... ☚bdp Zaburzenia czynności ruchowych.............................................. ☚ace Zaburzenia świadomości.......................................................... ☚bdt Afazja, apraksja, agnozja i zaburzenia uwagi............................. ☚clw Zaburzenia pamięci................................................................. ☚acf Zaburzenia węchu i smaku....................................................... ☚bgf Zaburzenia czynności narządu wzroku...................................... ☚acg Zaburzenia czynności zwieraczy............................................... ☚ce6 Objawy oponowe Witold Przyjałkowski...................................... ☚aee Zespół zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego Grażyna Zwolińska..................................................................... ☚bgu Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego Witold Przyjałkowski....... ☚6sv Anatomia i fizjologia opon mózgowo-rdzeniowych................... ☚b5h Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego..................................... ☚a3d Nakłucie lędźwiowe................................................................ ☚a3e Podstawowa ocena płynu mózgowo-rdzeniowego..................... ☚aef Oznaczenie wewnątrzoponowej produkcji przeciwciał............... ☚d46

B. 1.

2.

2.1.

3.

3.1.

Bóle głowy Jacek J. Rożniecki................................................ 2317 Wstęp...................................................................................... 2317 Migrena................................................................................. ☚bdu Migrena przewlekła.................................................................. ☚aci Niemigrenowe bóle głowy....................................................... ☚bdv Ból głowy typu napięciowego................................................. ☚bgg

A. 1.

1.1.

1.1.1.

1.1.2.

1.1.3.

1.1.4.

1.1.5.

1.1.6.

1.2.

1.2.1.

1.2.2.

1.2.3.

1.2.4.

1.2.5.

1.2.6.

1.2.7.

1.2.8.

1.3.

1.4.

Spis treści 3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

3.6.

3.7.

4.

Klasterowy ból głowy............................................................... ☚acj Hemikranie napadowe............................................................ ☚bgh Krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem (SUNCT).............................................................. ☚bgi Hemikrania ciągła..................................................................... ☚cfc Inne rzadkie pierwotne bóle głowy......................................... ☚bdw Klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego................................. ☚b2p Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków......................... ☚ask

C.

Udar mózgu

D.

Padaczka Krystyna Niedzielska, Piotr Czapiński......................... ☚ack

E. 1.

2.

3.

4.

5.

Otępienie Maria Barcikowska................................................. 2331 Łagodne zaburzenia poznawcze................................................ 2332 Choroba Alzheimera................................................................ ☚bgl Otępienie naczyniopochodne i mieszane.................................... 2332 Otępienie z ciałami Lewy’ego.................................................. ☚bdx Zwyrodnienie czołowo-skroniowe............................................. ☚bej

F. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Choroby układu pozapiramidowego Urszula Fiszer.... ☚gp5 Choroba Parkinsona................................................................. ☚cjz Postępujące porażenie nadjądrowe........................................... ☚bel Zanik wieloukładowy.............................................................. ☚acm Drżenie samoistne................................................................. ☚bem Choroba Huntingtona............................................................. ☚ben Dystonia.................................................................................. ☚clx Zespół niespokojnych nóg...................................................... ☚bgm Zespół Tourette’a.................................................................... ☚dwj

G.

Stwardnienie rozsiane Anna Członkowska, Dagmara Mirowska-Guzel............................................................ ☚beo

H. 1.

1.1.

1.2.

2.

Choroby układu nerwowo‑mięśniowego.................... 2335 Uszkodzenie komórki rogu przedniego Grażyna Zwolińska......... ☚bd4 Stwardnienie zanikowe boczne................................................. ☚acn Rdzeniowy zanik mięśni........................................................... ☚aco Uszkodzenie nerwu obwodowego (neuropatie) Grażyna Zwolińska....................................................................... 2335 Ostra zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna (zespół Guillaina i Barrégo)....................................................... 2335 Przewlekła zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna....... 2336 Neuropatie paranowotworowe.................................................. 2337 Neuropatie spowodowane leczeniem przeciwnowotworowym lub naciekaniem nowotworu..................................................... 2337 Dziedziczne neuropatie ruchowo-czuciowe................................ ☚ck6 Choroby złącza nerwowo­‑mięśniowego Grażyna Zwolińska.......... 2337 Miastenia................................................................................. 2337 Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona..................................... ☚acq Botulizm................................................................................. 2340 Choroby mięśni (miopatie) Marek Bodzioch............................... 2340 Dystrofie mięśniowe (miopatie dystroficzne)............................. ☚a5e Kanałopatie i zaburzenia transportu jonów............................... ☚a5f Miopatie wrodzone.................................................................. ☚bas Miopatie mitochondrialne........................................................ ☚ass Miopatie metaboliczne........................................................... ☚a5g Inne miopatie.......................................................................... 2340

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

4.6.

I. 1.

2.

Anna Członkowska, Maciej Niewada...................... 2320

Urazy czaszkowo-mózgowe Waldemar Koszewski, Zbigniew Czernicki...................................................................... ☚bat Podstawy patofizjologii urazu mózgu......................................... ☚av Lekki uraz mózgu..................................................................... ☚acs

3.

4.

5.

6.

7.

8.

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

9.

X

Złamanie kości sklepienia czaszki............................................. ☚bfa Złamanie podstawy czaszki...................................................... ☚bfb Krwiak nadtwardówkowy........................................................ ☚bfc Krwiak podtwardówkowy........................................................ ☚act Wodniak podtwardówkowy...................................................... ☚av3 Uszkodzenie mózgu................................................................. ☚bfg Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe............................ ☚acu Stłuczenie mózgu, krwiak śródmózgowy.................................... ☚bfd Rana drążąca i postrzałowa..................................................... ☚bfy Rozsiane uszkodzenie aksonów................................................ ☚acv Późne następstwa urazów mózgu............................................ ☚bdb

Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej

A.

Biologia molekularna nowotworów Janusz A. Siedlecki...................................................................... ☚av4

B.

Epidemiologia nowotworów i badania przesiewowe.................................................... 2343 Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce Joanna A. Didkowska, Witold A. Zatoński.......................................... 2343 Badania przesiewowe w onkologii Radzisław Kordek, Jarosław Reguła, Włodzimierz Olszewski........................................... 2344

1.

2.

C. 1.

2.

3.

D. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

E. 1.

2.

3.

4.

4.1.

4.1.1.

4.1.2.

4.1.3.

4.2.

4.3.

4.3.1.

4.3.2.

4.3.3.

4.3.4.

5.

6.

6.1.

Patomorfologia i klasyfikacja zaawansowania nowotworów Włodzimierz Olszewski.................................... 2348 Metody diagnostyczne w patomorfologii................................... 2348 Patomorfologiczne czynniki prognostyczne i predykcyjne............ 2349 Klasyfikacja zaawansowania nowotworów................................. 2350 Ogólne zasady diagnostyki nowotworów Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†....................................... 2352 Badania pomocnicze................................................................. 2352 Badania obrazowe.................................................................... 2352 Badania laboratoryjne.............................................................. 2355 Badania genetyczne i molekularne............................................. 2355 Diagnostyka nowotworów o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym.............................................................................. 2355 Leczenie nowotworów.................................................... 2357 Ogólne zasady leczenia skojarzonego Maciej Krzakowski............. 2357 Zasady leczenia operacyjnego nowotworów Krzysztof Herman..... 2358 Radioterapia Bogusław Maciejewski........................................... 2360 Metody leczenia systemowego Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†................................................................ 2365 Chemioterapia.......................................................................... 2365 Biologiczne podstawy chemioterapii.......................................... 2365 Chemioterapeutyki przeciwnowotworowe.................................. 2366 Ogólne zasady chemioterapii..................................................... 2368 Hormonoterapia....................................................................... 2370 Leczenie ukierunkowane molekularnie i immunoterapia.............. 2371 Przeciwciała monoklonalne...................................................... ☚ac3 Leki małocząsteczkowe (inhibitory kinaz tyrozynowych i innych białek)................................................................................... ☚bep Cytokiny.................................................................................. ☚ac4 Inhibitory immunologicznych punktów kontrolnych.................... ☚coj Specyfika leczenia chorych w wieku podeszłym Aleksandra Łacko....................................................................... ☚beq Wybrane skutki niepożądane leczenia przeciwnowotworowego........................................................... 2371 Nudności i wymioty Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†................................................................ 2371

XXXV

Spis treści 6.2.

6.3.

6.4.

6.5.

6.5.1.

6.5.2.

6.5.3.

6.5.4.

6.6.

6.7.

F. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

G. 1.

2.

3.

4.

4.1.

4.2.

XI

A. 1.

2.

3.

4.

5.

5.1.

5.2.

5.3.

5.4.

5.5.

5.6.

5.7.

B. 1.

2.

2.1.

XXXVI

Mielosupresja i gorączka neutropeniczna Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†............................................. 2373 Zespół rozpadu nowotworu Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Bogdan Ochrem, Krzysztof Krzemieniecki†.......................................... 2376 Wynaczynienie cytostatyków Aleksandra Grela‑Wojewoda, Wojciech M. Wysocki.................................................................... 2379 Popromienne zapalenie skóry i błon śluzowych Marcin Hetnał, Wojciech M. Wysocki.................................................................... 2380 Popromienne zapalenie skóry.................................................... 2381 Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej.................... 2381 Popromienne zapalenie przełyku............................................... 2382 Popromienne zapalenie błony śluzowej jelit................................ 2382 Zapalenie skóry wywołane przez leki blokujące EGFR Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†....................................... 2382 Zaburzenia płodności i laktacji Krzysztof Małecki........................ 2383 Wybrane stany nagłe u chorych na nowotwory Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak†............... 2385 Silny nieuśmierzony ból............................................................. 2385 Zespół żyły głównej górnej........................................................ 2386 Zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe................................. 2387 Nowotworowa niedrożność jelit................................................ 2387 Zespół ucisku rdzenia kręgowego............................................ ☚be2 Złamania kości....................................................................... ☚be3 Hiperkalcemia.......................................................................... 2388 Wybrane nowotwory...................................................... ☚bfh Rak piersi Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†.................... ☚cj2 Rak gruczołu krokowego Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†................................................................ ☚bfi Czerniak Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†....................... ☚bfj Rak skóry Andrzej Komorowski, Wojciech M. Wysocki..................... ☚bfk Rak podstawnokomórkowy skóry.............................................. ☚adc Rak płaskonabłonkowy skóry.................................................... ☚bfl

Choroby zakaźne Wprowadzenie................................................................... 2391 Definicje Weronika Rymer......................................................... 2391 Czynnik biologiczny Weronika Rymer......................................... 2392 Czynniki wpływające na postać i przebieg zakażenia Weronika Rymer.......................................................................... 2393 Łańcuch zakażenia Weronika Rymer........................................... 2394 Wektory przenoszące drobnoustroje.......................................... 2396 Kleszcze Robert Flisiak............................................................. 2396 Pluskwiaki różnoskrzydłe Joanna Stańczak............................... ☚xwy Pchły Joanna Stańczak............................................................. ☚2fz Komarowate Beata Biernat...................................................... ☚yyg Ćmiankowate Beata Biernat..................................................... ☚qlw Muchówki krótkoczułkie Joanna Stańczak................................. ☚sdz Nieswoiste metody ochrony przed owadami i kleszczami Agnieszka Wroczyńska.................................................................. 2397 Podstawy diagnostyki laboratoryjnej chorób zakaźnych............................................................................ 2399 Cele i zasady badania mikrobiologicznego Anna Przondo‑Mordarska.............................................................. 2399 Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych Anna Przondo‑Mordarska, Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć, Gajane Martirosian†, Elżbieta Rożynek............................................... 2399

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteriami atypowymi Katarzyna Pancer......................................................................... 2405

3.

Diagnostyka zakażeń grzybiczych Anna Przondo‑Mordarska, Gajane Martirosian†, Elżbieta Rożynek, Barbara Podsiadło, Elżbieta Ochman.......................................................................... 2407

4.

Diagnostyka zakażeń wirusowych Anna Przondo‑Mordarska, Gajane Martirosian†, Elżbieta Rożynek............................................... 2410 Diagnostyka zarażeń pasożytniczych Anna Przondo‑Mordarska, Gajane Martirosian†, Elżbieta Rożynek............................................... 2411

5.

C. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.1.4.

2.1.5.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

2.8.

2.9.

2.10.

2.11.

2.12.

2.13.

2.14.

2.15.

2.16.

2.17.

2.18.

2.19.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

4.

4.1.

4.1.1.

4.1.2.

4.1.3.

4.1.4.

4.1.5.

4.1.6.

4.2.

4.3.

4.3.1.

4.3.2.

4.3.3.

Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego........... ☚bfz Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego – informacje ogólne Waleria Hryniewicz......................................................... ☚bf Metody leczenia przeciwdrobnoustrojowego............................ ☚adg Zasady wyboru leku................................................................. ☚bf3 Monitorowanie leczenia i przyczyny niepowodzenia................... ☚bf4 Badanie mikrobiologiczne a skuteczność kliniczna leku.............. ☚bf5 Oporność bakterii na antybiotyki.............................................. ☚cl2 Leki przeciwbakteryjne Waleria Hryniewicz.................................. ☚bf Antybiotyki β-laktamowe......................................................... ☚bt7 Penicyliny.............................................................................. ☚a64 Cefalosporyny........................................................................ ☚adh Monobaktamy........................................................................ ☚a57 Karbapenemy.......................................................................... ☚adi Inhibitory β-laktamaz.............................................................. ☚lwi Makrolidy.............................................................................. ☚a2a Ketolidy................................................................................. ☚b27 Linkozamidy............................................................................ ☚adj Oksazolidynony...................................................................... ☚a2n Fluorochinolony...................................................................... ☚a2o Glikopeptydy........................................................................... ☚adk Tetracykliny............................................................................. ☚b2r Aminoglikozydy....................................................................... ☚b2s Kotrimoksazol i trimetoprim..................................................... ☚adl Chloramfenikol........................................................................ ☚b3f Metronidazol i tynidazol........................................................... ☚cla Streptograminy....................................................................... ☚b6d Lipopeptydy........................................................................... ☚adm Antybiotyki makrocykliczne o wąskim spektrum działania........ ☚awm Ryfamycyny............................................................................. ☚cdc Polimyksyny............................................................................ ☚cgg Nitrofurany............................................................................. ☚cgh Fosfomycyna........................................................................... ☚cgi Leki przeciwwirusowe Miłosz Parczewski................................... ☚cgj Wirocydy................................................................................ ☚cgk Wirostatyki.............................................................................. ☚cik Przeciwciała monoklonalne o działaniu przeciwwirusowym....... ☚hhd Leki immunomodulujące stosowane w leczeniu zakażeń wirusowych................................................................ ☚cg6 Leki przeciwgrzybicze Waleria Hryniewicz................................. ☚a5q Azole..................................................................................... ☚b3a Flukonazol............................................................................. ☚adn Itrakonazol.............................................................................. ☚azr Worykonazol.......................................................................... ☚a2p Ketokonazol........................................................................... ☚a2q Pozakonazol........................................................................... ☚ado Izawukonazol......................................................................... ☚3yh Polieny.................................................................................. ☚adp Echinokandyny........................................................................ ☚a2k Kaspofungina.......................................................................... ☚a7v Anidulafungina...................................................................... ☚baq Mykafungina........................................................................... ☚cak

Spis treści 4.3.4.

4.4.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.1.3.

5.2.

5.3.

Rezofungina........................................................................... ☚xwt Analogi nukleozydów.............................................................. ☚a2l Leki przeciwpasożytnicze......................................................... ☚6fe Leki przeciwpierwotniakowe Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak........ ☚j7p Leki przeciwmalaryczne........................................................... ☚chl Leki przeciwko toksoplazmozie................................................. ☚ckn Inne leki przeciwpierwotniakowe.............................................. ☚ciw Leki przeciwko robakom płaskim i nicieniom Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak........................................................................... ☚cg7 Leki przeciwko ektopasożytom Jacek Szepietowski, Joanna Salomon........................................................................ ☚chm

Choroby wirusowe............................................................ 2413 Choroby wirusowe – informacje ogólne Miłosz Parczewski......... ☚2an Choroba przeziębieniowa (przeziębienie) Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec............................................................................... 2413 3.

Choroby wywołane przez parwowirusa B19 Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec............................................. ☚adw 4.

Gorączka chikungunya Agnieszka Wroczyńska........................... ☚cfm 5.

Grypa Ernest Kuchar, Jacek Mrukowicz, Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec............................................................................... 2414 6.

Japońskie zapalenie mózgu Agnieszka Wroczyńska...................... ☚jzq 7.

Odkleszczowe zapalenie mózgu (syn. środkowo­europejskie lub wczesnoletnie) Robert Flisiak.............................................. 2421 8.

Odra Leszek Szenborn, Piotr Sawiec.............................................. 2423 9.

Różyczka Leszek Szenborn, Bożena Dubiel..................................... 2425 10. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic) Leszek Szenborn, Bożena Dubiel............................................................................ 2427 11.

Wirusowe gorączki krwotoczne Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................................................... ☚uz6 11.1.

Wirusowe gorączki krwotoczne – informacje ogólne Anna Kuna, Agnieszka Wroczyńska, Weronika Rymer.......................... ☚bbv 11.2.

Denga.................................................................................... ☚a3r 11.3. Żółta gorączka......................................................................... ☚cfj 11.4.

Zakażenie wirusem gorączki krwotocznej ebola......................... ☚cfk 12.

Wścieklizna Piotr Kajfasz....................................................... ☚q4m 13.

Zakażenia adenowirusowe Ernest Kuchar.................................. ☚cio 14.

Zakażenia herpeswirusami........................................................ 2429 14.1.

Zakażenia herpeswirusami – informacje ogólne Weronika Rymer......................................................................... ☚jwe 14.2.

Ospa wietrzna Ewa Duszczyk, Bożena Dubiel................................ 2429 14.3.

Półpasiec Piotr Zaborowski........................................................ 2431 14.4.

Zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) Weronika Rymer............ ☚g3w 14.5.

Zakażenie wirusem Epsteina i Barr (EBV) Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec, Weronika Rymer......................... 2434 14.5.1. Mononukleoza zakaźna............................................................ 2436 14.6.

Zakażenie HHV-6 i HHV-7 Agnieszka Matkowska‑Kocjan................ ☚i7r 14.7.

Zakażenie HHV-8 Justyna Kowalska........................................... ☚hl3 14.8. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej Piotr Zaborowski, Piotr Sawiec............................................................................... 2437 15.

Zakażenia koronawirusowe....................................................... 2440 15.1.

Zakażenia koronawirusowe – informacje ogólne Agnieszka Wroczyńska, Weronika Rymer............................................ 2440 15.2.

COVID‑19 (choroba spowodowana przez SARS‑CoV‑2) D. 1.

2.

Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska, Miłosz Parczewski, Filip Mejza, Jacek Mrukowicz.......................................................... 2440

15.3.

15.4.

Bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej (MERS)

Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska, Miłosz Parczewski, Filip Mejza, Jacek Mrukowicz......................................................... ☚abk

Zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS)

Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska, Miłosz Parczewski, Filip Mejza, Jacek Mrukowicz.......................................................... ☚aif

16.

16.1.

16.2.

16.3.

16.4.

16.5.

16.6.

17.

17.1.

17.2.

17.3.

18.

18.1.

18.2.

18.3.

19.

20.

21.

22.

E. 1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

3.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

5.

5.1.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Zakażenia pokswirusami......................................................... ☚z3m Zakażenia pokswirusami – informacje ogólne Anna Moniuszko‑Malinowska....................................................... ☚7u6 Mięczak zakaźny Weronika Rymer, Piotr Sawiec, Andrzej Gładysz..... ☚cim Ospa krowia Anna Moniuszko-Malinowska................................. ☚43m Mpox (d. ospa małpia) Anna Moniuszko-Malinowska.................... ☚rni Ospa owcza Anna Moniuszko-Malinowska.................................. ☚g7v Ospa prawdziwa Anna Moniuszko-Malinowska........................... ☚uap Zakażenia poliomawirusami Weronika Rymer............................ ☚2gv Zakażenia poliomawirusami – informacje ogólne....................... ☚kc2 Zakażenia JCV......................................................................... ☚fyv Zakażenia BKV........................................................................ ☚zbb Zakażenia wirusami Coxsackie i innymi enterowirusami Małgorzata Inglot...................................................................... ☚pbe Zakażenia wirusami Coxsackie i innymi enterowirusami – informacje ogólne................................................................... ☚nzp Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)............................. ☚lvs Zakażenia wirusami Coxsackie.................................................. ☚cin Zakażenie wirusem Zachodniego Nilu Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska................................................................. ☚kdj Zakażenie HPV Magdalena Leszczyszyn‑Pynka.............................. ☚kzr Zakażenie HTLV Miłosz Parczewski............................................ ☚rop Zika Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska.................................. ☚cfl Wybrane choroby bakteryjne........................................ 2455 Choroby bakteryjne – informacje ogólne Katarzyna Fleischer‑Stępniewska..................................................... ☚4xn Bartonelozy............................................................................. ☚jq4 Bartonelozy – informacje ogólne Jolanta Niścigorska‑Olsen.......... ☚cll Angiomatoza bakteryjna Jolanta Niścigorska‑Olsen...................... ☚cii Choroba Carriona Małgorzata Paul........................................... ☚ckc Choroba kociego pazura Jolanta Niścigorska‑Olsen..................... ☚ckb Gorączka okopowa Jolanta Niścigorska‑Olsen............................. ☚clm Plamica wątrobowa Jolanta Niścigorska‑Olsen............................ ☚bnj Bruceloza Jolanta Niścigorska‑Olsen........................................... ☚bni Choroby przenoszone drogą płciową........................................ ☚auu Choroby przenoszone drogą płciową – informacje ogólne Maciej Pastuszczak...................................................................... ☚hfp Kiła Anna Wojas-Pelc, Maciej Pastuszczak, Andrzej Jaworek.............. ☚auz Rzeżączka Aleksandra Batycka‑Baran........................................ ☚au2 Zakażenie chlamydiowe przenoszone drogą płciową Aleksandra Batycka‑Baran........................................................... ☚au3 Ziarnica weneryczna pachwin Aleksandra Batycka‑Baran............ ☚au4 Dur brzuszny i paradury (gorączka jelitowa, zespół durowy) Piotr Zaborowski........................................................................ ☚k3e Dur brzuszny........................................................................... ☚aea Dżuma Katarzyna Sikorska........................................................ ☚kfs Gorączka od ugryzienia przez szczura Weronika Rymer............... ☚cki Gorączka Q Ernest Kuchar........................................................ ☚auv Jersinioza Daniel Chober, Miłosz Parczewski................................. ☚y3c Martwicze zapalenia powięzi Magdalena Leszczyszyn‑Pynka, Monika Bociąga‑Jasik.................................................................. ☚bnf Melioidoza Małgorzata Sulima.................................................. ☚gkz Nokardioza Bogusz Aksak‑Wąs.................................................. ☚i2j Nosacizna Weronika Rymer...................................................... ☚avk Pastereloza Jolanta Niścigorska‑Olsen......................................... ☚avl Promienica Monika Bociąga‑Jasik............................................. ☚bng Różyca Monika Bociąga‑Jasik................................................... ☚bne Tularemia Jolanta Niścigorska‑Olsen.......................................... ☚avm Wąglik Monika Bociąga‑Jasik.................................................... ☚clp

XXXVII

Spis treści 19.

19.1.

19.2.

19.3.

19.4.

20.

21.

21.1.

21.2.

21.3.

21.4.

21.5.

21.5.1.

21.5.2.

21.5.3.

21.6.

22.

22.1.

22.2.

22.3.

23.

23.1.

23.2.

23.3.

24.

24.1.

24.2.

24.3.

24.3.1.

24.3.2.

24.3.3.

24.4.

24.5.

24.5.1.

24.5.2.

24.5.3.

24.5.4.

24.5.5.

24.5.6.

24.5.7.

24.6.

24.7.

25.

F. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.4.1.

1.4.2.

Zakażenia Clostridium............................................................... 2455 Zakażenia Clostridium – informacje ogólne Martyna Biała, Marzenna Bartoszewicz............................................................... ☚j3m Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym) Robert Flisiak, Piotr Sawiec.................................... 2455 Tężec Robert Flisiak, Jacek Mrukowicz........................................... 2458 Zgorzel gazowa Monika Bociąga‑Jasik....................................... ☚aus Zakażenia gronkowcowe Tomasz Smiatacz, Waleria Hryniewicz....... 2460 Zakażenia krętkami................................................................... 2467 Zakażenia krętkami – informacje ogólne Bogusz Aksak‑Wąs........ ☚sft Borelioza z Lyme Robert Flisiak, Jacek Szechiński........................... 2467 Dur powrotny przenoszony przez kleszcze Jerzy Jaroszewicz........ ☚auy Dur powrotny przenoszony przez wszy Anna Grzeszczuk............. ☚ckh Krętkowice endemiczne Natalia Kulawiak, Natalia Zgud‑Jankowska.............................................................. ☚wv6 Bejel....................................................................................... ☚25r Pinta..................................................................................... ☚3dh Malinica................................................................................. ☚f72 Leptospiroza Marta Wawrzynowicz‑Syczewska............................... ☚clk Wybrane zakażenia paciorkowcowe........................................... 2471 Zakażenia paciorkowcowe – informacje ogólne Patrycja Leśnik, Marzenna Bartoszewicz........................................... ☚2uz Płonica (szkarlatyna) Magdalena Leszczyszyn‑Pynka...................... ☚cli Róża Magdalena Leszczyszyn‑Pynka............................................. 2471 Zakażenia przecinkowcami....................................................... ☚jhn Zakażenie Vibrio cholerae (cholera) Piotr Kajfasz....................... ☚sgy Zakażenie Vibrio vulnificus Bogusz Aksak‑Wąs........................... ☚7wi Zakażenie Vibrio parahemolyticus Bogusz Aksak‑Wąs................. ☚6t2 Zakażenia riketsjami i innymi bakteriami wewnątrzkomórkowymi........................................................... ☚p3s Zakażenia riketsjami i innymi bakteriami wewnątrzkomórkowymi – informacje ogólne Piotr Zaborowski, Weronika Rymer........................................................................ ☚a3q Anaplazmoza Robert Flisiak..................................................... ☚b3z Dury plamiste Piotr Zaborowski, Weronika Rymer.......................... ☚avf Dur endemiczny, zaroślowy..................................................... ☚cm7 Dur mysi, endemiczny............................................................. ☚cm6 Dur wysypkowy epidemiczny, choroba Brilla i Zinssera............... ☚cjo Erlichioza (ludzka erlichioza monocytowa) Jerzy Jaroszewicz....... ☚aux Gorączki plamiste Piotr Zaborowski, Weronika Rymer.................... ☚avg Afrykańska gorączka kleszczowa.............................................. ☚cj4 Dalekowschodnia gorączka plamista........................................ ☚ckz Gorączka plamista Flinders Island............................................. ☚cjw Gorączka plamista Gór Skalistych............................................. ☚cjp Gorączka plamista przenoszona przez pchły.............................. ☚ck2 Gorączka plamista śródziemnomorska...................................... ☚cjq Japońska gorączka plamista...................................................... ☚cjr Ospa riketsjozowa Piotr Zaborowski, Weronika Rymer................... ☚cj6 Zakażenie R. parkei Piotr Zaborowski, Weronika Rymer................. ☚cj3 Trąd Anna Kuna.................................................................... ☚34m Choroby grzybicze............................................................ 2474 Grzybice skóry, paznokci i błon śluzowych Anita Hryncewicz‑Gwóźdź............................................................. ☚clo Dermatofitozy......................................................................... ☚ckg Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) powierzchowna.................. ☚ckk Łupież pstry............................................................................. ☚ckl Zakażenia przez grzyby dimorficzne......................................... ☚5qu Zakażenia przez grzyby dimorficzne – informacje ogólne........... ☚ckm Sporotrychoza........................................................................ ☚bnk

XXXVIII

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

G. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

1.6.

1.7.

1.8.

1.9.

1.10.

1.11.

1.12.

1.13.

1.14.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.4.

2.5.

2.6.

2.7.

2.8.

2.9.

2.10.

2.11.

2.12.

2.13.

2.14.

2.15.

2.16.

2.17.

2.18.

2.19.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

Grzybice układowe................................................................... 2474 Grzybice układowe – informacje ogólne Weronika Rymer, Bogdan Ochrem........................................................................ ☚mmj Histoplazmoza Piotr Zaborowski, Weronika Rymer........................ ☚aec Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) Iwona Cielniak.................... 2474 Kryptokokoza (toruloza, drożdżyca europejska) Miłosz Parczewski....................................................................... ☚ci2 Mukormykoza (zygomykoza) Weronika Rymer............................ ☚ci3 Inne grzybice układowe Weronika Rymer, Bogdan Ochrem............ ☚x2z Choroby pasożytnicze...................................................... 2478 Choroby pierwotniakowe.......................................................... 2478 Choroby pierwotniakowe – informacje ogólne Jerzy Stefaniak, Agnieszka Wroczyńska................................................................. ☚zso Babeszjoza Jerzy Jaroszewicz................................................... ☚auw Balantidioza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska......................... ☚cjb Blastocystoza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska........................ ☚cja Giardioza Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak.................. 2478 Leiszmanioza Agnieszka Wroczyńska, Piotr Zaborowski.................. ☚a3b Malaria (zimnica) Agnieszka Wroczyńska, Wacław Nahorski........... ☚ad7 Pełzakowe zapalenie rogówki Małgorzata Paul.......................... ☚ofc Pełzakowica Tomasz Mach, Agnieszka Wroczyńska......................... 2480 Sarkocystoza Agnieszka Wroczyńska......................................... ☚smk Toksoplazmoza Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak........................ 2482 Trypanosomoza afrykańska (śpiączka afrykańska) Małgorzata Paul......................................................................... ☚cho Trypanosomoza amerykańska (trypanosomoza południowoamerykańska, choroba Chagasa) Małgorzata Paul......................................................................... ☚cha Zarażenie rzęsistkiem pochwowym (rzęsistkowica) Przemysław Ciechanowski............................................................. ☚grd Robaczyce................................................................................ 2485 Robaczyce – informacje ogólne Jerzy Stefaniak........................ ☚miw Anisakioza Agnieszka Wroczyńska.............................................. ☚cfi Bąblowica.............................................................................. ☚54g Bąblowica jednojamowa (echinokokoza) Jerzy Stefaniak, Krystyna Frąckowiak, Krzysztof Kaczmarek....................................... ☚b5e Bąblowica wielojamowa (alweokokoza) Jerzy Stefaniak, Elżbieta Kacprzak....................................................................... ☚b6e Dirofilarioza Małgorzata Paul................................................... ☚ckd Fascjoloza Małgorzata Paul...................................................... ☚cdh Filariozy Piotr Zaborowski........................................................ ☚b6v Glistnica Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak................... 2485 Owsica Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak...................... 2487 Paragonimoza Małgorzata Paul................................................ ☚cke Schistosomoza Piotr Zaborowski, Agnieszka Wroczyńska............... ☚aeb Tasiemczyce Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak.............. 2488 Tęgoryjczyca Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska....................... ☚byd Toksokaroza Małgorzata Paul, Jerzy Stefaniak............................. ☚ap6 Trichurioza (włosogłówczyca) Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska..... ☚cdi Wągrzyca (cysticerkoza) Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak.......... ☚atz Węgorczyca (strongyloidoza) Małgorzata Paul.......................... ☚auq Włośnica Karolina Mrówka, Jerzy Stefaniak, Łukasz Pielok................. 2489 Wysypka pływaków Małgorzata Paul........................................ ☚cln Zespół larwy skórnej wędrującej Jerzy Stefaniak, Karolina Mrówka......................................................................... ☚ckj Zarażenia ektopasożytami......................................................... ☚ci5 Muszyce Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak..................................... ☚ckf Nużyca Jacek Szepietowski, Joanna Salomon................................. ☚chd Świerzb Jacek Szepietowski, Joanna Salomon................................ ☚chb Wszawica Jacek Szepietowski, Joanna Salomon............................. ☚chc

Spis treści H. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

7.

7.1.

7.2.

Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego........... 2492 Ostre ropne zapalenie opon mózgowo­‑rdzeniowych Witold Przyjałkowski..................................................................... 2492 Bakteryjne nieropne zapalenia ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski..................................................................... 2499 Gruźlicze zapalenie opon mózgowo­‑rdzeniowych i mózgu Witold Przyjałkowski..................................................................... 2499 Wirusowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski..................................................................... 2501 Grzybice ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski...... ☚a3f Ograniczone zakażenia mózgu Witold Przyjałkowski................... ☚cgy Ropniak podtwardówkowy...................................................... ☚aeh Ropień mózgu......................................................................... ☚a4v Zarażenia pasożytnicze ośrodkowego układu nerwowego Małgorzata Paul........................................................................ ☚cm5 Neglerioza............................................................................. ☚au5 Ziarniniakowe pełzakowe zapalenie mózgu.............................. ☚au6

2.1.10.

2.1.11.

2.1.12.

2.1.13.

2.1.14.

2.1.15.

2.1.16.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.5.

2.2.6.

3.

3.1.

3.2.

3.2.1.

I.

Zakażenia u osób z niedoborem odporności Weronika Rymer, Bogdan Ochrem.................................................. ☚2ng

J.

Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) Bartosz Szetela, Brygida Knysz, Jacek Gąsiorowski................................ 2506

K.

Gorączka o nieznanej przyczynie Piotr Zaborowski........ 2520

3.2.4.

L. 1.

2.

3.

Zakażenia szpitalne Tomasz Ozorowski, Waleria Hryniewicz..... 2531 Zakażenia szpitalne – informacje ogólne.................................... 2531 Zakażenia związane z cewnikiem donaczyniowym...................... 2534 Inne zakażenia szpitalne........................................................... 2536

3.2.5.

3.2.6.

3.3.

3.4.

Sepsa i wstrząs septyczny

O.

Ł.

Roman Jaeschke, Miłosz Jankowski, Andrzej Kübler.............................. 2537

M.

Postępowanie w przypadku ekspozycji na zakażenie wirusowe przenoszone drogą krwi Weronika Rymer, Brygida Knysz, Jacek Juszczyk.................................. 2546

N.

Immunoprofilaktyka chorób zakaźnych u dorosłych Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz, Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska.................................................................. 2551 Immunoprofilaktyka chorób zakaźnych u dorosłych – informacje ogólne.................................................................... 2551 Rodzaje immunoprofilaktyki...................................................... 2551 Szczepionki.............................................................................. 2552 Klasyfikacja szczepionek........................................................... 2552 Skład szczepionek..................................................................... 2552 Niepożądane odczyny poszczepienne......................................... 2553 Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień.............................. 2553 Postępowanie przed szczepieniem i po szczepieniu..................... 2555 Opracowanie indywidualnego kalendarza szczepień................... 2557 Dokumentacja szczepień........................................................... 2557 Program szczepień dla dorosłych.................................................. 2558 Szczepionki przeciwko chorobom wirusowym............................. 2558 COVID‑19................................................................................. 2558 Denga..................................................................................... 2562 Grypa...................................................................................... 2563 Japońskie zapalenie mózgu....................................................... 2563 Mpox (d. ospa małpia)............................................................. 2564 Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)............................ 2564 Odkleszczowe zapalenie mózgu................................................ 2564 Odra, świnka i różyczka............................................................ 2565 Ospa wietrzna.......................................................................... 2565

1.

1.1.

1.2.

1.2.1.

1.2.2.

1.2.3.

1.2.4.

1.2.5.

1.2.6.

1.2.7.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.1.4.

2.1.5.

2.1.6.

2.1.7.

2.1.8.

2.1.9.

3.2.2.

3.2.3.

1.

2.

XII

A. B.

Półpasiec................................................................................. 2566 Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).......................................... 2566 Wścieklizna.............................................................................. 2567 WZW typu A............................................................................. 2569 WZW typu B............................................................................. 2569 Zakażenie RSV.......................................................................... 2571 Żółta gorączka......................................................................... 2571 Szczepionki przeciwko chorobom bakteryjnym........................... 2571 Błonica i tężec.......................................................................... 2571 Cholera................................................................................... ☚ch5 Dur brzuszny............................................................................ 2572 Krztusiec.................................................................................. 2573 Meningokoki............................................................................ 2573 Pneumokoki............................................................................. 2573 Szczepienia w określonych grupach osób................................... 2575 Szczepienia przed podróżą zagraniczną...................................... 2575 Szczepienie osób z niedoborem odporności................................ 2575 Szczepienie osób po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych........................................................................ 2576 Szczepienie osób leczonych onkologicznie.................................. 2576 Szczepienie osób z dysfunkcją śledziony (asplenia, hiposplenizm)........................................................................... 2576 Szczepienie osób z chorobami autoimmunologicznymi leczonych immunosupresyjnie lub lekami biologicznymi............................. 2577 Szczepienie osób z pierwotnymi niedoborami odporności............ 2577 Strategia kokonu...................................................................... 2580 Szczepienie osób z zaburzeniami krzepnięcia.............................. 2580 Szczepienia a stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych........ 2581 Profilaktyka zakażeń personelu medycznego Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska............................................ 2582 Środki indywidualnej ochrony personelu medycznego................. 2582 Rodzaje metod izolacji i inne metody profilaktyki zakażeń w placówkach medycznych....................................................... 2587

Zaburzenia gospodarki wodno­‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej Fizjologia Edward Franek, Franciszek Kokot†.............................. 2591 Zaburzenia gospodarki wodnej

Edward Franek, Franciszek Kokot†.................................................... 2594

1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

Stany odwodnienia................................................................... 2594 Odwodnienie izotoniczne.......................................................... 2594 Odwodnienie hipertoniczne....................................................... 2594 Odwodnienie hipotoniczne........................................................ 2595 Stany przewodnienia................................................................ 2595 Przewodnienie izotoniczne........................................................ 2595 Przewodnienie hipertoniczne..................................................... 2597 Przewodnienie hipotoniczne (zatrucie wodne)............................ 2597

C. 1.

2.

3.

Zaburzenia gospodarki sodowej................................... 2598 Fizjologia Edward Franek, Franciszek Kokot†.................................. 2598 Hiponatremia Edward Franek, Robert Drabczyk, Franciszek Kokot†...... 2598 Hipernatremia Edward Franek, Franciszek Kokot†........................... 2605

D. 1.

2.

3.

Zaburzenia gospodarki potasowej

Edward Franek, Franciszek Kokot†.................................................... 2607

Fizjologia................................................................................. 2607 Hipokaliemia............................................................................ 2608 Hiperkaliemia........................................................................... 2609

XXXIX

Spis treści E. 1.

2.

3.

F. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

G. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

H.

XIII

A. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

B. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

C. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

1.4.

1.5.

2.

3.

4.

5.

XL

Zaburzenia gospodarki magnezowej Edward Franek, Franciszek Kokot†.................................................... 2612 Fizjologia................................................................................. 2612 Hipomagnezemia...................................................................... 2612 Hipermagnezemia..................................................................... 2614 Zaburzenia gospodarki wapniowo‑fosforanowej i witaminy D Edward Franek, Franciszek Kokot†......................... 2615 Fizjologia................................................................................. 2615 Hipokalcemia........................................................................... 2616 Hiperkalcemia.......................................................................... 2617 Hipofosfatemia......................................................................... 2619 Hiperfosfatemia....................................................................... 2620 Witamina D.............................................................................. 2621 Zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej

Edward Franek, Franciszek Kokot†.................................................... 2624

Fizjologia................................................................................. 2624 Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo­‑zasadowej na metabolizm......................................................................... 2627 Podział zaburzeń równowagi kwasowo­‑zasadowej..................... 2627 Kwasica nieoddechowa............................................................. 2627 Kwasica oddechowa................................................................. 2628 Zasadowica nieoddechowa....................................................... 2629 Zasadowica oddechowa............................................................ 2629 Dożylne leczenie płynami

Miłosz Jankowski, Roman Jaeschke.................................................. 2630

Zatrucia Ogólne zasady postępowania w ostrych zatruciach Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Janusz Szajewski†...................... 2639 Ocena stanu chorego................................................................ 2639 Rozpoznanie zatrucia................................................................ 2639 Dekontaminacja....................................................................... 2641 Metody przyspieszonej eliminacji wchłoniętych trucizn............... 2642 Odtrutki................................................................................... 2642 Słownik wybranych pojęć.......................................................... 2642 Wybrane zespoły kliniczne w ostrych zatruciach Dorota Klimaszyk......................................................................... 2643 Ostry zespół cholinergiczny....................................................... 2643 Ostry zespół antycholinergiczny................................................ 2644 Hipotermia............................................................................... 2645 Hipertermia............................................................................. 2646 Zespół sympatykomimetyczny................................................... 2647 Zespół serotoninowy (serotoninergiczny)................................... 2648 Zatrucia substancjami chemicznymi

Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński.............................................. 2650

Alkohole.................................................................................. 2650 Alkohol etylowy....................................................................... 2650 Alkohol izopropylowy i propylowy............................................. 2653 Alkohole wyższe (amylowy, butylowy, etyloheksalowy, alkohole fuzlowe)................................................................................... 2653 Alkohol metylowy..................................................................... 2653 Glikol etylenowy....................................................................... 2654 Amoniak i wodorotlenek amonowy........................................... ☚ae7 Azotany i azotyny nieorganiczne............................................... ☚bsv Chlor...................................................................................... ☚afa Cyjanki i cyjanowodór.............................................................. ☚a7o

6.

6.1.

6.2.

6.3.

6.4.

6.5.

7.

7.1.

7.2.

7.3.

8.

8.1.

8.2.

9.

10.

10.1.

10.2.

10.3.

10.4.

11.

11.1.

11.2.

12.

13.

Herbicydy.............................................................................. ☚cmw Parakwat................................................................................ ☚afb Dikwat................................................................................... ☚bsw Glifosat................................................................................... ☚bsx Chlorofenoksykwasy................................................................ ☚afc Pochodne mocznika................................................................. ☚bsy Insektycydy............................................................................. ☚bsz Insektycydy chlorowcopochodne.............................................. ☚afd Insektycydy fosforoorganiczne................................................. ☚bs2 Insektycydy karbaminianowe.................................................. ☚buq Kwasy i zasady żrące................................................................ ☚bvr Kwasy żrące............................................................................ ☚afe Zasady żrące........................................................................... ☚a7p Ołów....................................................................................... ☚aff Rozpuszczalniki organiczne...................................................... ☚a7q Aceton.................................................................................... ☚a7r Dioksan.................................................................................. ☚afg Toluen.................................................................................... ☚afh Trichloroetylen........................................................................ ☚a7s Rtęć........................................................................................ ☚a7t Związki nieorganiczne rtęci...................................................... ☚a7u Związki organiczne rtęci............................................................ ☚avi Siarkowodór............................................................................. ☚afi Tlenek węgla............................................................................ 2655

D.

Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego Zbigniew Kołaciński, Dorota Klimaszyk, Janusz Szajewski†..................... ☚bbf Grzyby................................................................................... ☚a75 Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides).......................... ☚cjf Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus)......................................... ☚bvs Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta)....................... ☚bvt Rośliny wyższe....................................................................... ☚bvu Cis pospolity (Taxus baccata).................................................... ☚afk Naparstnica (Digitalis)............................................................. ☚bvv Rośliny zawierające alkaloidy tropanowe.................................. ☚ckt Jad żmii zygzakowatej............................................................. ☚bbg

1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

3.

E. 1.

1.1.

1.2.

1.3.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

2.5.

2.6.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

3.6.

4.

5.

Zatrucia lekami i substancjami psychoaktywnymi Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Karina Sommerfeld-Klatta......... ☚bbh Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe.............................. ☚bbi Barbiturany.............................................................................. ☚afl Benzodiazepiny....................................................................... ☚bbj Zespół abstynencyjny z odstawienia leków nasennych lub leków uspokajających.............................................................. ☚cnv Opioidy.................................................................................. ☚bbk Morfina................................................................................. ☚afm Heroina................................................................................... ☚a3z Kodeina i dekstrometorfan....................................................... ☚chf Tramadol................................................................................ ☚chg Metadon................................................................................. ☚chh Ostry zespół odstawienia opioidów........................................... ☚chi Substancje psychoaktywne..................................................... ☚a32 Amfetaminy............................................................................ ☚ato Fencyklidyna i ketamina.......................................................... ☚a33 Kokaina................................................................................. ☚a34 LSD........................................................................................ ☚afn Kannabinoidy naturalne.......................................................... ☚a35 Dopalacze................................................................................ ☚cal Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne................................. ☚bvw Sole litu................................................................................. ☚bc4

Spis treści 6.

7.

8.

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

9.

10.

Paracetamol............................................................................ ☚bbl Kwas acetylosalicylowy............................................................ ☚a76 Wybrane leki stosowane w chorobach układu krążenia............... ☚cil Blokery kanału wapniowego.................................................... ☚afo β-blokery............................................................................... ☚a77 Digoksyna................................................................................ ☚cl5 Pochodne kumaryny............................................................... ☚baa Pochodne metyloksantyn........................................................ ☚bab Sole żelaza.............................................................................. ☚bac

XIV

Medycyna podróży

A.

1.

1.1.

2.

3.

3.1.

3.2.

4.

5.

B. 1.

2.

2.1.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

4.

4.1.

Ogólne zasady przygotowania pacjenta do podróży zagranicznej do tropiku i regionów o złych warunkach sanitarnych..................................... 2659 Ocena ryzyka zdrowotnego w podróży Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer.......................................................... 2659 Podróże zagraniczne podczas pandemii COVID‑19...................... 2659 Porada medyczna przed wyjazdem zagranicznym Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer............................ 2660 Zasady aklimatyzacji do odmiennych warunków środowiskowych w podróży Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer, Robert K. Szymczak................................ 2660 Aklimatyzacja do klimatu tropikalnego...................................... 2660 Aklimatyzacja do wysokości n.p.m............................................. 2661 Podróże lotnicze Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer.......................................................................... 2662 Przekraczanie wielu stref czasowych w podróży Tomasz Chodnik.......................................................................... 2663 Zapobieganie chorobom zakaźnym w podróży Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer........................... 2664 Szczepienia ochronne przed podróżą zagraniczną...................... 2664 Profilaktyka malarii................................................................... 2665 Chemioprofilaktyka malarii....................................................... 2665 Zasady nieswoistej profilaktyki chorób infekcyjnych w podróży................................................................................ 2667 Zapobieganie chorobom przenoszonym przez owady i pajęczaki............................................................................... 2667 Zapobieganie zakażeniom pokarmowym................................... 2668 Inne zasady nieswoistej profilaktyki chorób zakaźnych................ 2669 Szczepienia obowiązkowe i zalecane, zapobieganie malarii oraz inne zasady profilaktyki w podróży do poszczególnych krajów..................................................................................... 2670 Zasady szczepień dla podróżujących do poszczególnych krajów..... ☚2il

C.

Ostra choroba wysokościowa Robert K. Szymczak, Agnieszka Wroczyńska, Zdzisław Jan Ryn†......................................... ☚cd4

D.

Choroba dekompresyjna

XV

Opieka paliatywna

A. 1.

2.

3.

Jacek Kot................................ ☚dvj

Opieka paliatywna w chorobach nienowotworowych......................................................... 2673 Współczesne podejście do opieki paliatywnej Piotr Z. Sobański, Ewa Jassem, Małgorzata Krajnik...................................................... 2673 Opieka paliatywna w chorobach układu krążenia Piotr Z. Sobański, Przemysław Leszek, Tomasz Grodzicki, Grzegorz Opolski........................ 2674 Opieka paliatywna w chorobach układu oddechowego Ewa Jassem, Małgorzata Krajnik, Alicja Siemińska................................ 2676

B. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

6.1.

6.2.

7.

8.

9.

9.1.

9.2.

10.

C. 1.

2.

XVI

Postępowanie w wybranych objawach chorobowych...................................................................... 2678 Ból u chorego na nowotwór Piotr Z. Sobański, Małgorzata Krajnik...... 2678 Duszność Piotr Z. Sobański, Małgorzata Krajnik.............................. 2695 Kaszel Małgorzata Krajnik, Ewa Jassem......................................... 2701 Czkawka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak†..................................... 2702 Nudności i wymioty Wojciech Leppert, Jacek Łuczak†..................... 2703 Zaparcie i biegunka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak†..................... 2705 Zaparcie................................................................................... 2705 Biegunka................................................................................. 2707 Świąd Małgorzata Krajnik, Jacek Szepietowski................................ 2707 Odleżyny Maciej Sopata, Elżbieta Tomaszewska.............................. 2711 Jadłowstręt, wyniszczenie i zmęczenie nowotworowe Iwona Zaporowska‑Stachowiak, Lidia Gorzelińska................................ 2715 Jadłowstręt i wyniszczenie nowotworowe.................................. 2715 Zmęczenie nowotworowe.......................................................... 2717 Sedacja paliatywna Iwona Zaporowska‑Stachowiak, Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Leszek Pawłowski............................ ☚byn Opieka w okresie umierania........................................... 2719 Przygotowanie ciężko chorego do umierania i śmierci Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Marzena Studniarek‑Krzywda............... 2719 Opieka nad osobą umierającą Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak............................................................................. 2720

Zaburzenia odżywiania

A.

Neuroendokrynna kontrola głodu i sytości Bogusława Baranowska............................................................... ☚ave

B.

Ocena stanu odżywienia

C.

Niedożywienie Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†................... 2727

D.

Leczenie żywieniowe

E. 1.

2.

Zaburzenia zachowania związane z odżywianiem Bogusława Baranowska.............................. ☚beh Jadłowstręt psychiczny............................................................. ☚cdx Żarłoczność psychiczna (bulimia).............................................. ☚cdy

F.

Otyłość

XVII

Podstawy EBM

A.

Wprowadzenie

B.

Pytania kliniczne

1.

2.

2.1.

2.2.

2.2.1.

2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.3.4.

Formułowanie pytania klinicznego........................................... ☚awy Składowe pytania klinicznego................................................. ☚awz Pacjenci (populacja)................................................................. ☚cjd Interwencja............................................................................. ☚aia Precyzja opisu interwencji........................................................ ☚bi6 Dobór interwencji w grupie kontrolnej...................................... ☚bhf Interwencje dodatkowe.......................................................... ☚bhg Efekt grupowy leków.............................................................. ☚cam Punkty końcowe...................................................................... ☚bja Obiektywne i subiektywne punkty końcowe.............................. ☚cag Klinicznie istotne i zastępcze punkty końcowe........................... ☚aib Złożone punkty końcowe........................................................... ☚brl Jakość życia związana ze zdrowiem............................................ ☚aic

Stanisław Kłęk.......................... 2725

Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†....... 2729

Magdalena Olszanecka‑Glinianowicz, Lucyna Ostrowska, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.............................................................. 2735

Piotr Gajewski, Roman Jaeschke..................... ☚bbs

Jan Brożek, Piotr Gajewski, Wiktoria Leśniak, Roman Jaeschke, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała.......................... ☚awg

XLI

Spis treści C.

1.

1.1.

1.1.1.

1.2.

1.2.1.

2.

2.1.

2.2.

3.

3.1.

3.2.

3.3.

Ocena informacji o metodzie leczniczej, rokowaniu lub szkodliwości Wiktoria Leśniak, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz....... ☚aid Rodzaje i metodyka badań klinicznych...................................... ☚aie Badania eksperymentalne......................................................... ☚aif Ocena wiarygodności badania z randomizacją........................... ☚aig Badania obserwacyjne............................................................ ☚bhx Ocena wiarygodności badań obserwacyjnych............................ ☚bi5 Miary efektu.......................................................................... ☚bhy Rodzaje zmiennych.................................................................. ☚cmf Pojęcia................................................................................... ☚aih Interpretacja wyników............................................................ ☚bhh Istotność statystyczna i kliniczna oraz precyzja oszacowania efektu................................................................ ☚b7w Analiza w podgrupach.............................................................. ☚aii Możliwości wykorzystania wyników badania klinicznego w opiece nad konkretnym pacjentem........................................ ☚bjb

D.

Ocena informacji o metodzie diagnostycznej

1.

2.

2.1.

2.2.

2.3.

Proces diagnostyczny................................................................ ☚aij Ocena przydatności testu........................................................ ☚bim Ocena wiarygodności informacji na temat testu......................... ☚bhz Parametry określające trafność testu........................................ ☚aik Którym parametrem trafności diagnostycznej testu należy się kierować.................................................................. ☚b7x Kliniczne wykorzystanie znajomości charakterystyki testu diagnostycznego..................................................................... ☚b7y

3.

Jan Brożek, Roman Jaeschke, Wiktoria Leśniak, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała................................................... ☚bil

E.

Przegląd systematyczny i metaanaliza

1.

2.

Kryteria wiarygodności............................................................. ☚ail Metaanaliza............................................................................ ☚bin

F.

Wytyczne praktyki klinicznej Roman Jaeschke, Jan Brożek, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała, Wiktoria Leśniak........ ☚blj Etapy tworzenia wytycznych.................................................... ☚aim Ocena jakości wytycznych........................................................ ☚blk Jak korzystać z wytycznych....................................................... ☚b7z Wdrażanie wytycznych do praktyki........................................... ☚ain

1.

2.

3.

4.

Wiktoria Leśniak, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski.................................................... ☚bh2

Indeks................................................................................... I-1

XLII