Podręcznik "Kardiologia"

Kardiologia

Autorzy I tomu prof. dr hab. med. Andrzej Szczeklik II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Michał Tendera Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice Górnośląski Ośrodek Kardiologii, Katowice‑Ochojec

prof. dr hab. med. Ryszard Aleksandrowicz Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Centrum Biostruktury Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa prof. Annalisa Angelini Istituto Di Anatomia Patologica Universita Di Padova, Padwa

dr med. Sławomira Borowicz‑Bieńkowska Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego i Szpital Wojewódzki, Poznań dr hab. med. Grażyna Brzezińska‑Rajszys Pracownia Cewnikowania Serca i Angiografii Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa

dr hab. med. Bronisław Bednarz Klinika Kardiologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa

prof. dr hab. med. Andrzej Budaj Klinika Kardiologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa

dr med. Jerzy Bellwon I Katedra i Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk

dr hab. med. Paweł Buszman Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice Górnośląski Ośrodek Kardiologii, Katowice‑Ochojec

prof. dr hab. med. Andrzej Beręsewicz Zakład Fizjologii Klinicznej Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa

dr hab. med. Zbigniew Chmielak I Klinika Choroby Wieńcowej i Samodzielna Pracownia Hemodynamiczna Instytut Kardiologii, Warszawa

dr med. Magdalena Białkowska Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa dr hab. med. Zofia T. Bilińska I Klinika Choroby Wieńcowej Instytut Kardiologii, Warszawa prof. dr hab. med. Andrzej Bochenek I Katedra i Klinika Kardiochirurgii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr med. Piotr Boros Zakład Fizjopatologii Oddychania Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa

dr hab. med. Stefania Lidia Chojnowska I Klinika Choroby Wieńcowej Instytut Kardiologii, Warszawa dr med. Łukasz Chrzanowski II Katedra Kardiologii Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. med. Bogdan Ciszek Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Centrum Biostruktury Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa

VII

Autorzy I tomu prof. dr hab. med. Barbara Cybulska Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP, Warszawa

dr med. Miłosz Jankowski II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

prof. dr hab. med. Barbara Dąbrowska Warszawa

prof. dr hab. med. Andrzej Januszewicz Klinika Nadciśnienia Tętniczego Instytut Kardiologii, Warszawa

prof. dr hab. med. Andrzej Dąbrowski Klinika Kardiologii i Chorób Wewnętrznych Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa prof. dr hab. med. Aldona Dembińska‑Kieć Zakład Biochemii Klinicznej Katedry Biochemii Klinicznej Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. med. Marcin Demkow I Klinika Choroby Wieńcowej i Samodzielna Pracownia Hemodynamiczna Instytut Kardiologii, Warszawa dr med. Ewa Deskur‑Śmielecka Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań prof. dr hab. med. Piotr Dylewicz Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego i Szpital Wojewódzki, Poznań dr med. Artur Filipecki I Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr med. Marzena Frołow Zakład Angiologii II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Andrzej Gackowski Klinika Choroby Wieńcowej Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Mariusz Gąsior III Katedra i Oddział Kliniczny Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze prof. dr hab. med. Zbigniew Gąsior Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

dr hab. med. Marek Kabat Klinika Nadciśnienia Tętniczego Instytut Kardiologii, Warszawa dr med. Bogusław Kapelak Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Jarosław D. Kasprzak II Katedra Kardiologii Uniwersytet Medyczny, Łódź dr med. Beata Kieć‑Wilk Zakład Diagnostyki Katedry Biochemii Klinicznej Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Longina Kłosiewicz‑Latoszek Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa lek. Adam Koleśnik Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Centrum Biostruktury Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa dr med. Marek Konka Klinika Wad Wrodzonych Serca Instytut Kardiologii, Warszawa lek. Janusz Konstanty‑Kalandyk Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Marek Kopala Klinika Kardiochirurgii Instytut „Centrum Zdrowia Matki Polki”, Łódź

lek. Renata Główczyńska I Katedra i Klinika Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa

dr hab. med. Magdalena Kostkiewicz Klinika Chorób Serca i Naczyń Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

prof. dr hab. med. Piotr Hoffman Klinika Wad Wrodzonych Serca Instytut Kardiologii, Warszawa

dr med. Marek Krzanowski NZOZ Chorób Naczyń Angiomed, Kraków

VIII

Kardiologia dr med. Łukasz J. Krzych I Oddział Kardiochirurgii Górnośląskie Centrum Medyczne Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

prof. dr hab. med. Lech Poloński III Katedra i Oddział Kliniczny Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze

dr med. Paweł Kuca Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa

lek. Aleksander Prejbisz Klinika Nadciśnienia Tętniczego Instytut Kardiologii, Warszawa

prof. dr hab. med. Piotr Kułakowski Klinika Kardiologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa

prof. dr hab. med. Piotr Pruszczyk Szpital Kliniczny im. Dzieciątka Jezus Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Warszawa

dr med. Urszula Mackiewicz Zakład Fizjologii Klinicznej Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa

dr med. Izabela Przywarska Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego i Szpital Wojewódzki, Poznań

dr med. Paweł Maga Zakład Angiologii II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

lek. Piotr Pysz Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

prof. dr hab. med. Maciej T. Małecki Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Michał Mączewski Zakład Fizjologii Klinicznej Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr med. Janina M. Michalak Klinika Kardiologii Zachowawczej Centralny Szpital Kliniczny MSWiA, Warszawa dr hab. med. Katarzyna Mizia‑Stec Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. med. Jacek Moll Klinika Kardiochirurgii Instytut „Centrum Zdrowia Matki Polki”, Łódź dr hab. med. Andrzej Ochała Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice Górnośląski Ośrodek Kardiologii, Katowice‑Ochojec prof. dr hab. med. Grzegorz Opolski I Katedra i Klinika Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa

prof. dr hab. med. Grzegorz Raczak Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca Instytut Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk prof. dr hab. med. Witold Rużyłło I Klinika Choroby Wieńcowej i Samodzielna Pracownia Hemodynamiczna Instytut Kardiologii, Warszawa dr med. Jerzy Rybicki SP ZOZ „Repty” Górnośląskie Centrum Rehabilitacji im gen. Jerzego Ziętka, Tarnowskie Góry prof. dr hab. med. Andrzej Rynkiewicz I Katedra i Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk prof. dr hab. med. Jerzy Sadowski Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Marek Sanak Zakład Biologii Molekularnej i Genetyki Klinicznej Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

prof. dr hab. med. Tomasz Pasierski Oddział Kardiologii i Chorób Naczyń Międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa

dr hab. med. Bogdan Solnica Zakład Diagnostyki Katedra Biochemii Klinicznej Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

prof. dr hab. med. Piotr Podolec Klinika Chorób Serca i Naczyń Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

dr hab. med. Maciej Sosnowski Zakład Nieinwazyjnej Diagnostyki Serca i Naczyń III Katedra Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

IX

Autorzy I tomu dr med. Andrzej Stanke Pracownia Elektrofizjologii Oddział Kardiologiczny Wojewódzki Szpital Zespolony, Elbląg

dr hab. med. Krystian Wita I Oddział Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny Górnośląskie Centrum Medyczne, Katowice

dr hab. med. Janina Stępińska Klinika Wad Nabytych Serca i Oddział Intensywnej Terapii Kardiologicznej Instytut Kardiologii, Warszawa

prof. dr hab. med. Adam Witkowski Samodzielna Pracownia Hemodynamiczna Instytut Kardiologii, Warszawa

dr med. Grzegorz Styczyński Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa dr med. Wojciech Szczeklik II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Magdalena Szopa Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

dr hab. med. Elżbieta Katarzyna Włodarska Klinika Wad Wrodzonych Serca Instytut Kardiologii, Warszawa dr hab. med. Anna Maria Wnuk‑Wojnar I Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. med. Jan Wodniecki II Katedra i Oddział Kliniczny Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze

prof. dr hab. med. Wiktor B. Szostak Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa

prof. dr hab. med. Henryk Wysocki Katedra i Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej i Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Medyczny, Poznań

dr hab. med. Andrzej Szuba Klinika Chorób Wewnętrznych, Zawodowych i Nadciśnienia Tętniczego Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław

lek. Michał Zawadzki Zakład Diagnostyki Radiologicznej Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Centralny Szpital Kliniczny MSWiA, Warszawa

prof. dr hab. med. Witold Tomkowski Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa

dr med. Tomasz Zdrojewski Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk

prof. dr hab. med. Maria Trusz‑Gluza I Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. med. Anetta Undas Zakład Kardiologii Doświadczalnej Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Ewa Walczak Zakład Anatomii Patologicznej Instytut Reumatologii, Warszawa prof. dr hab. med. Jerzy Walecki Zakład Diagnostyki Radiologicznej Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Centralny Szpital Kliniczny MSWiA, Warszawa dr med. Karol Wierzbicki Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

X

Kardiologia

Autorzy II tomu prof. dr hab. med. Andrzej Szczeklik II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Michał Tendera Górnośląski Ośrodek Kardiologii, Katowice‑Ochojec Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

prof. dr hab. med. Waldemar Banasiak Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław

dr med. Jan Brożek II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Department of Clinical Epidemiology & Biostatistics and Department of Medicine McMaster University, Hamilton, Ontario, Kanada

lek. Jan Biegus Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław

dr hab. med. Zbigniew Celewicz SPS ZOZ „Zdroje”, Oddział Położnictwa i Ginekologii, Szczecin Zdroje

prof. dr hab. med. Andrzej Bochenek I Katedra i Klinika Kardiochirurgii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

dr hab. med. Jerzy Chudek Katedra i Klinika Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

dr med. Małgorzata Bała II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

dr med. Wojciech Bodzoń II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Sławomira Borowicz‑Bieńkowska Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań Szpital Wojewódzki, Poznań dr med. Wojciech Braksator Katedra i Klinika Kardiologii Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Wewnętrznych Wojewódzki Szpital Bródnowski Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej, Warszawa dr med. Janusz Bromboszcz Katedra Rehabilitacji Klinicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji, Bielsko‑Biała

prof. dr hab. med. Barbara Cybulska Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa Szkoła Zdrowia Publicznego Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr med. Ewa Deskur‑Śmielecka Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań dr med. Robert Drabczyk Oddział Nefrologii i Stacja Dializ, Szpital Wojewódzki, Bielsko‑Biała prof. dr hab. med. Jacek S. Dubiel II Klinika Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. med. Maria Dudziak Zakład Diagnostyki Chorób Serca, II Katedra Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk

V

Autorzy II tomu prof. dr hab. med. Piotr Dylewicz Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań Szpital Wojewódzki, Poznań dr med. Zbigniew Eysymontt I Oddział Rehabilitacji Kardiologicznej Śląskie Centrum Rehabilitacji, Ustroń prof. dr hab. med. Krzysztof J. Filipiak I Katedra i Klinika Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa prof. dr hab. med. Edward Franek Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii Centralny Szpital Kliniczny MSWiA, Warszawa Zakład Badawczo‑Leczniczy Endokrynologii Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej Polska Akademia Nauk, Warszawa dr med. Marzena Frołow Zakład Angiologii, II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Piotr Gajewski II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Ewa Gaszewska‑Żurek Górnośląski Ośrodek Kardiologii, Katowice‑Ochojec prof. dr hab. med. Jacek Imiela I Oddział Wewnętrzny i Nefrologii Międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa‑Międzylesie Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa prof. Roman Jaeschke MD MSc Departament of Medicine and Department of Clinical Epidemiology & Biostatistics McMaster University, Hamilton, Ontario, Kanada dr hab. med. Ewa A. Jankowska Klinika Chorób Serca Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław dr med. Miłosz Jankowski II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Andrzej Januszewicz Klinika Nadciśnienia Tętniczego, Instytut Kardiologii, Warszawa prof. dr hab. med. Włodzimierz Januszewicz Warszawa prof. dr hab. med. Barbara Jarząb Zakład Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie Oddział w Gliwicach

VI

prof. dr hab. med. Jacek Jassem Katedra i Klinika Onkologii i Radioterapii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk dr hab. med. Jacek Jawień Zakład Analizy Farmakologicznej, Katedra Farmakologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Anna Jegier Zakład Medycyny Sportowej, Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. med. Anna A. Kasperlik‑Załuska Klinika Endokrynologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa lek. Izabela Katyńska Hospicjum Palium, Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej Uniwersytet Medyczny, Poznań prof. dr hab. med. Longina Kłosiewicz‑Latoszek Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa dr med. Jadwiga Kłoś Klinika Kardiologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. med. Franciszek Kokot Katedra i Klinika Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. med. Zdzisława Kornacewicz‑Jach Klinika Kardiologii, Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin dr med. Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek Hospicjum Palium, Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej Uniwersytet Medyczny, Poznań dr med. Elżbieta Kozek Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Hubert Krysztofiak Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej Polska Akademia Nauk, Warszawa Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej, Warszawa dr med. Łukasz J. Krzych I Katedra i Klinika Kardiochirurgii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr hab. med. Ewa Kucewicz Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskie Centrum Chorób Serca, Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze

Kardiologia dr hab. med. Jolanta Kujawa, prof. nadzw.

Klinika Rehabilitacji Medycznej, II Katedra Rehabilitacji Oddział Fizjoterapii, Wydział Wojskowo‑Lekarski Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. med. Piotr Kułakowski Klinika Kardiologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr med. Marcin Kurzyna Klinika Chorób Wewnętrznych Klatki Piersiowej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. med. Andrzej Kübler Katedra Anestezjologii i Intensywnej Terapii Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław dr med. Wiktoria Leśniak II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Jacek Łuczak Hospicjum Palium, Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej Uniwersytet Medyczny, Poznań dr med. Franciszek Majstrak SP Centralny Szpital Kliniczny, Klinika Kardiochirurgii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr hab. med. Artur Mamcarz, prof. nadzw. WUM III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej, Warszawa dr med. Leszek Masłowski Oddział Angiologii, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny, Wrocław dr n. kf. Piotr Mika Zakład Rehabilitacji, Reumatologii i Geriatrii Katedra Rehabilitacji Klinicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków mgr Irena Milaniak Oddział Kliniczny Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr med. Jacek Mrukowicz Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków prof. dr hab. med. Jacek Musiał II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. med. Rafał Niżankowski Zakład Angiologii, II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

prof. dr hab. med. Tomasz Pasierski Oddział Kardiologii i Chorób Naczyń Międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa dr hab. med. Paweł Petkow‑Dimitrow II Klinika Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Jolanta Petruk‑Kowalczyk Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław dr med. Witold Pikto‑Pietkiewicz Katedra i Klinika Kardiologii, Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Wewnętrznych, Wojewódzki Szpital Bródnowski Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa dr med. Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków dr hab. med. Robert Pływaczewski Zakład Diagnostyki i Leczenia Niewydolności Oddychania Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. med. Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław lek. Dorota Powała Zespół Konsultantów Medycznych Powszechny Zakład Ubezpieczeń, Warszawa dr med. Aleksander Prejbisz Klinika Nadciśnienia Tętniczego, Instytut Kardiologii, Warszawa prof. dr hab. med. Piotr Pruszczyk Szpital Kliniczny im. Dzieciątka Jezus Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Warszawa dr med. Piotr Przybyłowski Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Jerzy Sadowski Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Elżbieta Senkus‑Konefka Katedra i Klinika Onkologii i Radioterapii Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk prof. dr hab. med. Jacek Sieradzki Klinika Chorób Metabolicznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków lek. Paweł Siwołowski Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław

VII

Autorzy II tomu prof. dr hab. med. Jadwiga Słowińska‑Srzednicka Klinika Endokrynologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa

prof. dr hab. med. Anna Wilmowska‑Pietruszyńska Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów

dr med. Maciej Sopata Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej, Uniwersytet Medyczny, Poznań

dr med. Przemysław Witek Klinika Chorób Metabolicznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

prof. dr hab. med. Janina Stępińska Klinika Wad Nabytych Serca i Oddział Intensywnej Opieki Kardiologicznej Instytut Kardiologii, Warszawa

dr hab. med. Wojciech Wojakowski Górnośląski Ośrodek Kardiologii, Katowice‑Ochojec Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice

dr hab. med. Ewa Straburzyńska‑Migaj I Klinika i Katedra Kardiologii, Uniwersytet Medyczny, Poznań dr hab. med. Andrzej Surdacki II Klinika Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. med. Andrzej Szuba Klinika Chorób Wewnętrznych, Zawodowych i Nadciśnienia Tętniczego Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław dr med. Piotr Szymański Klinika Wad Wrodzonych Serca, Instytut Kardiologii, Warszawa prof. dr hab. med. Adam Torbicki Klinika Chorób Wewnętrznych Klatki Piersiowej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. med. Maria Trusz‑Gluza I Katedra i Klinika Kardiologii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr hab. med. Jan Tylka, prof. nadzw.

Katedra Psychologii Zdrowia, Instytut Psychologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa prof. dr hab. med. Anetta Undas Zakład Kardiologii Doświadczalnej, Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków II Katedra Chorób Wewnętrznych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr med. Karol Wierzbicki Klinika Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii Instytut Kardiologii Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. med. Andrzej Więcek Katedra i Klinika Nefrologii, Endokrynologii i Chorób Przemiany Materii Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr n. kf. Małgorzata Wilk Zakład Rehabilitacji Kardiologicznej Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań Szpital Wojewódzki, Poznań

VIII

dr med. Jacek Wojarski Katedra i Oddział Kliniczny Kardiochirurgii i Transplantologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze dr hab. med. Andrzej Wojtarowicz Klinika Kardiologii, Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin prof. dr hab. med. Krystyna Zawilska Oddział Chorób Wewnętrznych i Hematologii Szpital im. Józefa Strusia, Uniwersytet Medyczny, Poznań prof. dr hab. med. Marian Zembala Katedra i Oddział Kliniczny Kardiochirurgii i Transplantologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze prof. dr hab. med. Wojciech Zgliczyński Klinika Endokrynologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. med. Irena Zimmermann‑Górska Uniwersytet Medyczny, Poznań dr med. Robert Zymliński Ośrodek Chorób Serca, Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław dr med. Sławomir Żegleń Katedra i Oddział Kliniczny Kardiochirurgii i Transplantologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze