3.1.
SPIS TREŚCI
4.9. Recepturowanie kosmetyków promieniochronnych ............... 77
4.9.1. Fototypy skóry ............................................ 81
4.9.2. Rodzaje filtrów UV ........................................ 81
4.9.3. Wskazówki dotyczące recepturowania kosmetyków przeciwsłonecznych ...................................... 83
4.9.4. Skuteczność ochrony przeciwsłonecznej według wskaźnika SPF ............................................ 84
4.10. Zagrożenia w tworzeniu receptur oraz istota kontroli jakości w przemyśle kosmetycznym ...................................... 87
5. Weryfikacja stabilności otrzymanych formulacji kosmetycznych .... 91
5.1. Typy stabilności formulacji kosmetycznych oraz ich znaczenie dla jakości produktu .............................................. 92
5.2. Stabilność mikrobiologiczna –
5.3. Stabilność termiczna – istota i uwarunkowania wykonywania testów przyspieszonego
5.4.
5.6.
6. Uwarunkowania
6.1. Budowa i fizjologia skóry ..........................................
6.2. Drogi przenikania
6.3. Charakterystyka przenikania
6.4. Mechanizmy przezkomórkowego przenikania składników aktywnych ............................................
6.5. Mechanizm międzykomórkowego przenikania składników aktywnych ............................................
6.6. Uwarunkowania skuteczności przenikania składników biologicznie czynnych przez skórę .............................................
7. Kosmetyki naturalne i wegańskie
7.1. Rynek kosmetyków naturalnych i wegańskich
7.2. Obliczanie stopnia naturalności kosmetyków –Norma
7.3. Certyfikacja kosmetyków naturalnych i wegańskich
8. Proces wdrożenia nowego kosmetyku na rynek krok po kroku ......
8.1. Jak poprawnie zgromadzić dossier produktu kosmetycznego – PIF .............................................
8.2. Badania wdrożeniowe produktów kosmetycznych
8.3. Istota oceny bezpieczeństwa produktu kosmetycznego oraz proces rejestracji kosmetyku w portalu CPNP
8.4. Opcjonalne badania skuteczności działania produktów kosmetycznych ...................................................
8.5. Testowanie produktów kosmetycznych na zwierzętach –fakty
9.1. Wymagania
9.2. Tworzenie składu jakościowego
9.3.
9.4. Deklaracje marketingowe na opakowaniu
9.5.
10.1. Jakość
10.2. Odczyn i pH kosmetyku – jakie powinny być i jak je zweryfikować?
10.4. System szybkiej wymiany
Lepkość jest wynikiem sił tarcia wewnętrznego, które związane jest z przesuwania się warstw cieczy względem siebie. Innymi słowy jest to miara wewnętrznego oporu ośrodka podczas przepływu. Zgodnie z laminarnym modelem przepływu, lepkość wynika ze zdolności płynu do przekazywania pędu pomiędzy warstwami poruszającymi się z różnymi prędkościami. Oznacza to, że jeśli dwie warstwy płynącej cieczy są oddalone od siebie o długość Δx, to wystąpi różnica w szybkości poruszania się każdej z warstw cieczy – jedna z nich będzie się poruszać szybciej niż druga.
Wyróżnia się dwie podstawowe miary lepkości:
y Lepkość dynamiczna – jest to stosunek naprężeń ścinających do zmiany szybkości ścinania. Jednostką lepkości dynamicznej w układzie SI jest [kg/(m·s)] lub centypuaz [cP] = [g/(m·s)] w układzie CGS. Wielkość ta oznaczana jest grecką literą μ i można ją wyrazić wzorem:
gdzie:
τ – naprężenia ścinające; γ – szybkość ścinania
y Lepkość kinematyczna (nazywana też kinetyczną) – jest to stosunek lepkości dynamicznej μ do gęstości płynu ρ. Jednostką lepkości kinematycznej w układzie SI jest m2/s lub Stokes w układzie CGS. Wielkość ta oznaczana jest zazwyczaj grecką literą ν i można ją wyrazić wzorem:
Ze względu na charakter zależności naprężeń ścinających oraz szybkości ścinania wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje płynów, są to ciecze newtonowskie i ciecze nienewtonowskie. Wśród tych drugich można wydzielić wiele podgrup, m.in. ciecze plastycznolepkie, pseudolepkie, tiksotropowe. Ciecz newtonowska (doskonale lepka) jest to model lepkości, który został wprowadzony przez Isaaca Newtona. Pojęcie to definiuje płyny, które wykazują liniową zależność naprężenia ścinającego od szybkości ścinania. Zatem prędkość, z jaką narasta odkształcenie, jest proporcjonalna do przyłożonego naprężenia ścinającego. Lepkość takich cieczy pozostaje więc stała i nie zależy od szybkości ścinania. Do takich cieczy należą: y ciecze czyste, takie jak woda, etanol; y roztwory rzeczywiste; y roztwory rozcieńczone o charakterze micelarnym i koloidalnym.
Natomiast ciecz nienewtonowska to każdy płyn, który nie spełnia hydrodynamicznego prawa Newtona. W przeciwieństwie do płynu newtonowskiego, krzywa
płynięcia (wykres zależności naprężeń stycznych od szybkości ścinania) takiego płynu nie jest funkcją liniową. Lepkość płynu nienewtonowskiego nie jest więc stała w warunkach izobarycznych, lecz zmienia się w czasie. Wartość lepkości dla tego typu cieczy zależy m.in. od szybkości ścinania, kształtu naczynia, w którym się znajdują, a także rodzaju procesów, jakimi poddano daną ciecz. Wśród cieczy nienewtonowskich wyróżnia się między innymi:
a) ciecze pseudoplastyczne – rozrzedzane ścinaniem – ich lepkość zmniejsza się wraz ze wzrostem szybkości ścinania. Asymetryczne cząsteczki znajdujące się w cieczy ulegają stopniowemu uporządkowaniu aż do momentu, w którym nie mogą być upakowane ciaśniej (cząstki podłużne układają się wzdłuż linii płynięcia). Jest to moment, w którym ciecz wykazuje najniższą lepkość (najwyższą płynność). Wraz ze wzrostem szybkości ścinania wzrasta stopień uporządkowania asymetrycznych cząsteczek. Zjawisko to przedstawiono na rysunku 4. Pseudoplastyczność jest to cecha stężonych roztworów micelarnych i koloidalnych, w tym emulsji i pian;
Rysunek 4
Płynięcie cząstek asymetrycznych w cieczach pseudoplastycznych. A) orientacja; B) rozciąganie; C) odkształcanie; D) rozpad cząsteczek
b) ciecze tiksotropowe – lepkość tych układów maleje podczas występowania naprężeń ścinających, jednak po ich ustaniu z powrotem wzrasta. Związane jest to zatem z izotermiczną zmianą konsystencji pod wpływem ruchu mechanicznego. Zjawisko upłynniania żelu pod wpływem bodźców mechanicznych, takich jak mieszanie, a następnie powrót do postaci żelu, nazywane jest tikstropią. Układ przechodzi wówczas z postaci zolu (ciekłej) w stan żelu, czemu towarzyszy znaczny wzrost lepkości. Zjawisko triksotropii jest niejednokrotnie pożądane jako cecha fizykochemiczna produktu kosmetycznego.
Recepturowanie hydrożeli i oleożeli
Tabela 5
Kategorie kosmetyków promieniochronnych
Oznaczenie kategorii Współczynnik ochrony Pomiar współczynnika ochrony przeciwsłonecznej – SPF
Niska ochrona 6 6,0–9,9
Zależność pomiędzy wartością współczynnika SPF a ilością pochłanianego bądź odbijanego promieniowania nie jest wprost proporcjonalna, jest to bardzo cenna informacja potwierdzona licznymi badaniami naukowymi. Tą zależność można przedstawić w postaci funkcji wykładniczej (rys. 15). Wynika z tego, że filtr przeciwsłoneczny o SPF 15 chroni skórę w ok. 93%, natomiast preparat o SP 30 w ok. 97%, zatem preparat o SPF 100 nie pochłania 100% promieniowania UV. Nie jest możliwe opracowanie produktu, który ochroniłyby przed promieniowaniem UV w 100%.
Współczynnik SPF, jak już wcześnie wspomniano, dostarcza informacji na temat ochrony przez promieniowaniem UVB. Natomiast skuteczność w walce z promieniowaniem UVA można wyznaczyć na podstawie współczynników IPD (Immediate Pigmentation Darkening) oraz PPD (Persistent Pigmentation Darkening), które oznaczają odpowiednio natychmiastowe bądź trwałe opalanie skóry. Im wyższy współczynnik, tym lepsza ochrona przed promieniowaniem UVA. Można skorzystać również z pięciostopniowej skali Bootsa (Boots Star Rating System), w której jedna gwiazdka oznacza minimalną ochronę, z kolei pięcioma gwiazdkami oznacza się produkt, który zapewnia najwyższą ochronę przed promieniowaniem UVA.
Degradacja substancji promieniochronnej znacząco obniża jej zdolność ochronną, dlatego fotostabilność jest bardzo ważną cechą filtrów UV, która w szczególności dotyczy filtrów UVA. Polega ona na odporności na skutek promieniowania słonecznego.
W różnych rejonach świata funkcjonują inne wymagania dotyczące obowiązujących metod testowania, przeprowadzanych badań oraz sposobu oznakowania
St opień chrony UVB [%]
współczynnika SPF
Rysunek 15
Zależność wartości SPF od stopnia ochrony UVB wyrażonego w procentach
na opakowaniach produktów ochrony przeciwsłonecznej. W Europie przewodzi ISO (Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna), a w Stanach Zjednoczonych FDA (Agencja Żywności i Leków). Złotym standardem w ocenie ochrony przeciwsłonecznej jest ISO 24444, jej odpowiednikiem w Stanach Zjednoczonych jest FDA 2011. Norma ISO 24444 opisuje metodę in vivo wyznaczania wartości SPF produktów kosmetycznych. Jest to badanie polegające na wyznaczeniu na plecach osoby poddanej testowi stref, które są pokrywane badanymi produktami i naświetlane promieniowaniem UV za pomocą symulatora słonecznego. Następnie ocenia się powstały rumień w strefie pokrytej produktem oraz bez produktu, co umożliwia oznaczenie stopnia ochrony SPF. Znając współczynnik ochrony SPF, można przeprowadzić badania wodoodporności zgodnie z wytycznymi Cosmetic Europe – in vivo Water Resistance, ISO 16217: WR lub ISO 18861:WR%. W ocenie poziomu ochrony przeciwsłonecznej UVA stosuje się procedurę in vitro zgodną z normą ISO 24443 oraz procedurę in vivo zgodną z normą ISO 24442.
4.10. ZAGROŻENIA W TWORZENIU RECEPTUR
Tworzenie formulacji kosmetycznych niesie za sobą ryzyko wielu zagrożeń w kontekście jakości wytworzonego produktu. Przede wszystkim technolog kosmetyczny,
4.10. Zagrożenia w tworzeniu receptur oraz istota kontroli jakości w przemyśle kosmetycznym
Wartość
7.1. RYNEK KOSMETYKÓW NATURALNYCH I
WEGAŃSKICH
Rynek ekologicznych produktów kosmetycznych w ostatnich latach znacząco wzrósł i nadal prognozuje się jego ciągły rozwój. Jest to związane z coraz większą świadomością ekologiczną konsumentów, chęć dbałości o planetę oraz panującą modą społeczną na życie zgodne z ideologią slow life. Konsumenci coraz częściej są bardziej świadomi składów produktów kosmetycznych, stąd coraz większą popularność zyskują kosmetyki organiczne oraz ekologiczne. Wiedza konsumentów rośnie również w kwestii praw obrony zwierząt, stąd również wzrasta zapotrzebowanie na kosmetyki wegańskie. Coraz większa liczba klientów skłonna jest kupować droższe produkty naturalne oraz ekologiczne, ponieważ w ich odczuciu są one bezpieczniejsze. Według badania PMR przeprowadzonego w sierpniu 2021 roku na grupie 1006 Polaków, aż 26% klientów deklarowało zakup kosmetyków naturalnych w przypadku większości zakupów kosmetycznych. Do tej grupy należą najczęściej osoby w wieku 18–34 lat oraz osoby z dochodami powyżej 5 tys. zł netto miesięcznie. Natomiast co 10 badany nabywa kosmetyki naturalne przy okazji każdych lub prawie każdych zakupów kosmetycznych. Do tej grupy również należą osoby w wieku 18–34 lat, głownie kobiety. Największym rynkiem zbytu produktów kosmetycznych w Polsce, w tym również kosmetyków naturalnych, są sklepy drogeryjno-kosmetyczne. Zgodnie z danymi PMR, sklepy te odpowiadają za połowę sprzedaży na rynku kosmetyków naturalnych. Jak wynika z badania PMR, ponad połowa osób kupujących kosmetyki naturalne kupuje je najczęściej w drogeriach.
Badania pokazują, że w ostatnich latach prócz wzrostu sprzedaży naturalnych produktów kosmetycznych, wzrosła również sprzedaż produktów wegańskich. Firmy kosmetyczne coraz częściej odwołują się do wartości etycznych i stają w obronie praw zwierząt. Aby uznać kosmetyk za wegański, wszystkie surowce użyte do formulacji muszą mieć odpowiednie zaświadczenie lub deklarację, potwierdzającą, że dany surowiec jako wegański. Jeśli dostawca surowca nie posiada stosowanego dokumentu lub nie może, bądź nie wykazuje woli jego przygotowania, wówczas należy wybrać alternatywnego dostawcę danego surowca bądź też rozważyć i sprawdzić prawdopodobieństwo, że wybrany przez nas surowiec nie jest wegański. Do przemysłu kosmetycznego przeniknęła również ideologia „zero waste”, zgodnie z którą zaczęto wdrażać na rynek kosmetyki w opakowaniach biodegradowalnych i wielokrotnego użytku. Zaczęto również zwracać uwagę na zawartość mikroplastiku w samych recepturach kosmetycznych. Istnieje jednak możliwość, że w myśl tej ideologii konsumenci minimalizują swoje zakupy i starają się lepiej zarządzać domowym budżetem, dlatego rynek tych produktów nie jest aż tak dynamiczny.
Kosmetyki
Komitet Ekspertów Produktów Kosmetycznych przy Komitecie Zdrowia Publicznego Rady Europy opracował w 2000 roku wytyczne dla produkcji, marketingu i oznakowania kosmetyków naturalnych. Zgodnie z treścią tego dokumentu, za kosmetyk naturalny uznaje się produkt otrzymany ze składników pochodzenia naturalnego: roślinnego, zwierzęcego bądź mineralnego uzyskanych metodami fizycznymi (np. tłoczenie, ekstrakcja, filtracja, destylacja, suszenie), mikrobiologicznymi lub enzymatycznymi. Według wytycznych Komitetu, do stosowania w kosmetykach są dopuszczone następujące surowce: rozpuszczalniki naturalne lub pochodzenia naturalnego (np. woda, alkohol etylowy, gliceryna) oraz wyłącznie naturalne substancje zapachowe, które spełniają wymagania normy ISO 9235 lub substancje zapachowe wyizolowane z nich metodami fizycznymi. Niedozwolone są natomiast syntetyczne olejki eteryczne, substancje modyfikowane chemicznie oraz syntetyczne reprodukcje naturalnych zapachów. Emolienty i emulgatory otrzymane mogą być wyłącznie z substancji naturalnych drogą hydrolizy, estryfikacji lub reestryfikacji (np. oleje roślinne, estry, woski, lecytyna, lanolina, polisacharydy, proteiny, lipoproteiny). Konserwanty, które są określane mianem pseudonaturalnych, są wymienione w załączniku VI dyrektywy kosmetycznej (76/768/WE).
7.2. OBLICZANIE STOPNIA NATURALNOŚCI KOSMETYKÓW – NORMA ISO 16128
Norma ISO 16128 jest normą, która zawiera wszystkie niezbędne wytyczne pozwalające określić stopień naturalności kosmetyku. Według definicji zawartej w tym dokumencie, za składniki naturalne uznaje się wyłącznie substancje pozyskane z roślin, zwierząt, mikroorganizmów lub minerałów. Substancje te mogą być pozyskane w wyniku: procesów fizycznych, takich jak mielenie, suszenie lub destylacja, reakcji fermentacji zachodzących w przyrodzie lub w wyniku ekstrakcji z użyciem naturalnych rozpuszczalników bez zamierzonej modyfikacji chemicznej. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w normie ISO 16128 za składniki pochodzenia naturalnego uznaje się: rośliny (w tym grzyby oraz glony), minerały, zwierzęta, mikroorganizmy. Natomiast składniki uzyskane z paliw kopalnych (pochodne ropy naftowej) zostały wykluczone z tej definicji.
W praktyce zastosowanie normy ISO 16128 przez producentów ma na celu obliczenie procentowej zawartości składników naturalnych i organicznych w produktach kosmetycznych oraz oznaczenie tych wskaźników wyrażonych procentowo na opakowaniach tych produktów. Stwarza to konsumentowi możliwość pozyskania dokładnej i rzetelnej informacji na temat stopnia naturalności i organiczności kupowanych kosmetyków. Norma ISO 16128 służy zatem do standaryzacji stoso -
131 7.2. Obliczanie stopnia naturalności kosmetyków – Norma ISO 16128