Spis treści
Rozdział 1 Założenia, ramy i kierunki rozwoju psychoterapii integracyjnej dzieci
1.1. Idea integracji w psychoterapii
1.1.1. Integracja w psychoterapii: ujęcia terminologiczne i implikacje kliniczne
1.1.2. Współczesna psychoterapia w procesie przemian: uwarunkowania rozwoju i implikacje dla podejścia integracyjnego
1.1.3. Czynniki wspólne jako fundament skuteczności psychoterapii: wnioski z badań metaanalitycznych
1.1.4. Monoterapia czy integracja? Dylematy wyboru ścieżki terapeutycznej i ich konsekwencje kliniczne
1.1.5. Wyzwania podejścia integracyjnego: między elastycznością a ryzykiem eklektyzmu
1.2. Modele integracji w psychoterapii
1.2.1. Integracja teoretyczna
1.2.2. Integracja asymilatywna
1.2.3. Czynniki wspólne
1.3. Terapia szyta na miarę, czyli charakterystyka psychoterapii dzieci i młodzieży w podejściu integracyjnym 28
1.3.1. Specyfika psychoterapii integracyjnej dzieci i młodzieży 29
1.3.2. Zasady psychoterapii integracyjnej dzieci i młodzieży 37
1.3.3. Łączenie podejścia rozwojowego i psychopatologii w psychoterapii dzieci i młodzieży 45
1.3.4. Indywidualizacja procesu psychoterapii 48
1.3.5. Metody psychoterapii integracyjnej dzieci i młodzieży
1.3.6. Kontrakt, relacja i sojusz terapeutyczny
50
54
1.3.7. Mechanizmy prowadzące do zmiany w procesie terapeutycznym 66
1.3.8. Zróżnicowane podejście terapeutyczne wobec dzieci – potrzeba elastyczności i bezpieczeństwa
1.3.9. Psychoterapia młodzieży – między tożsamością a autonomią
1.4. Ewaluacja i pomiar efektów terapii
1.4.1. Terapia oparta na dowodach – założenia, znaczenie i kryteria empirycznego potwierdzenia
1.4.2. Integracyjność jako realizacja zasady „najlepszych dostępnych dowodów”
67
75
78
79
80
1.4.3. Kompetencje kliniczne terapeuty jako fundament podejścia integracyjnego 80
1.4.4. Preferencje pacjenta i współtworzenie terapii 80
1.4.5. Mechanizmy zmiany jako elementy podlegające weryfikacji 81
1.4.6. Psychoterapia integracyjna jako przyszłość praktyki opartej na dowodach 81
1.5. Przyszłość psychoterapii integracyjnej dzieci i młodzieży – nowe kierunki integracji 84
1.6. Etyka w psychoterapii integracyjnej dzieci i młodzieży 93
1.6.1. Kluczowe zasady etyczne w psychoterapii dzieci i młodzieży 93
1.6.2. Wyzwania etyczne w pracy z dziećmi i młodzieżą
98
1.6.3. Szczególne wyzwania etyczne w pracy z dziećmi i młodzieżą 100
Rozdział 2 Kompetencje dzieci i młodzieży – konteksty prawidłowego rozwoju
2.1. Zmiany rozwojowe
2.1.1. Typy zmian rozwojowych
2.1.2. Znaczenie zmian rozwojowych w praktyce psychoterapeutycznej
2.2. Rozwój psychospołeczny w okresie dzieciństwa i adolescencji według koncepcji
Eriksona
2.3. Koncepcja zadań rozwojowych według Roberta Havighursta
2.4. Potrzeby dzieci i młodzieży
2.5. Kompetencje rozwojowe w okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa
2.5.1. Rozwój fizyczny i motoryczny
2.5.2. Rozwój poznawczy
2.5.3. Rozwój komunikacji i mowy
2.5.4. Rozwój społeczno-emocjonalny
2.5.5. Wskaźniki rozwojowe w zachowaniu
2.5.6. Przykład z praktyki psychoterapeutycznej
2.6. Kompetencje rozwojowe w okresie środkowego i późnego dzieciństwa
2.6.1. Rozwój fizyczny i motoryczny
2.6.2. Rozwój poznawczy
2.6.3. Rozwój
2.6.4. Rozwój
eczno-emocjonalny
2.6.5. Wskaźniki rozwojowe w zachowaniu
2.6.6. Przykład z praktyki psychoterapeutycznej
2.7. Kompetencje rozwojowe w okresie adolescencji
2.7.1. Rozwój fizyczny, biologiczny
2.7.2. Rozwój poznawczy
2.7.3. Rozwój społeczno-emocjonalny
2.7.4. Rozwój moralny
2.7.5. Rozwój tożsamości
2.7.6. Wskaźniki rozwojowe w zachowaniu
2.7.7. Przykład z praktyki psychoterapeutycznej
Rozdział 3 Psychopatologia rozwojowa jako paradygmat wyjaśniający kształtowanie się zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży 151
3.1. Psychopatologia – naukowa teoria czy konstrukt kulturowy? Znaczenie definicji w kontekście psychoterapii dzieci i młodzieży 153
3.2. Od separacji do integracji: psychopatologia rozwojowa a ewolucja paradygmatów w psychologii i psychopatologii 155
3.3. Psychopatologia rozwojowa jako metaparadygmat interdyscyplinarny 158
3.4. Podsumowanie 166
Rozdział 4 Teoretyczne podstawy integracji w psychoterapii dzieci i młodzieży 169 Wprowadzenie 171
4.1. Psychoterapia psychodynamiczna i psychoanalityczna – znaczenie nieświadomości i relacji z obiektem 171
4.1.1. Podstawowe zasady podejścia psychodynamicznego w psychoterapii 173
4.1.2. Znaczenie relacji przywiązaniowych w rozumieniu objawów psychicznych u dzieci i młodzieży 177
4.1.3. Mentalizowanie jako podstawowy proces rozwoju psychicznego i zmiany w psychoterapii dzieci i młodzieży 181
4.1.4. Funkcje ego i mechanizmy obronne w rozwoju i psychoterapii dzieci i młodzieży 184
4.1.5. Czynniki leczące w psychoterapii psychodynamicznej 189
4.1.6. Udział rodziców w psychoterapii psychodynamicznej dzieci i młodzieży 192
4.1.7. Efektywność i ograniczenia psychoterapii psychodynamicznej dzieci i młodzieży 192
4.2. Psychoterapia poznawczo-behawioralna – znaczenie myślenia, emocji i zachowania 194
4.2.1. Podstawowe założenia psychoterapii poznawczo-behawioralnej w pracy z dziećmi i młodzieżą 194
4.2.2. Mechanizmy zmiany w psychoterapii poznawczo-behawioralnej 199
4.2.3. Rola przekonań w kształtowaniu się zdrowia psychicznego i zaburzeń 202
4.2.4. Rola wzmocnienia w psychoterapii poznawczo-behawioralnej 212
4.2.5. Dostosowanie terapii poznawczo-behawioralnej do potrzeb dzieci i młodzieży 215
4.2.6. Efektywność i ograniczenia psychoterapii poznawczo-behawioralnej dzieci i młodzieży 223
4.3. Podejście systemowe w psychoterapii – dziecko w kontekście relacji rodzinnych i społecznych 225
4.3.1. Rodzina jako kluczowe środowisko rozwoju: ujęcia interakcyjne, strukturalne i systemowe 226
4.3.2. Zasady podejścia systemowego w psychoterapii dzieci i młodzieży 234
4.3.3. Mechanizmy powstawania zaburzeń w terapii systemowej dzieci i młodzieży 236
4.3.4. Cele systemowej terapii rodzin i mechanizmy zmiany terapeutycznej 237
4.3.5. Genogram jako narzędzie analizy rodziny w psychoterapii 238
4.3.6. Efektywność i ograniczenia systemowej terapii rodzin 250
4.4. Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna – wspieranie autentyczności, relacji i rozwoju osobistego 253
4.4.1. Cele psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej 253
4.4.2. Zasady psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej w pracy z dziećmi i młodzieżą 254
4.4.3. Techniki i metody psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej w pracy z dziećmi i młodzieżą
257
4.4.4. Mechanizmy powstawania zaburzeń i zmiany w psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej 259
4.4.5. Efektywność i ograniczenia psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej w pracy z dziećmi i młodzieżą
4.5. Podejście oparte na neuronaukach – zrozumienie procesów dojrzewania i neuroplastyczności w procesie psychoterapii dzieci i młodzieży
4.5.1. Neuroplastyczność a podatność na rozwój zaburzeń psychicznych
261
263
264
4.5.2. Kluczowe mechanizmy neuronalne leżące u podstaw rozwoju regulacji emocjonalnej u dzieci i młodzieży 265
4.5.3. Neuronalne mechanizmy traumy u dzieci i młodzieży oraz ich znaczenie dla psychoterapii
266
4.5.4. Integracja neuronauki i psychoterapii w praktyce klinicznej dzieci i młodzieży 267
Rozdział 5 Etapy psychoterapii pacjentów w wieku rozwojowym
5.1. Modele opisujące strukturę psychoterapii w ujęciu integracyjnym
5.2. Etapy psychoterapii dzieci i młodzieży – specyfika i odrębności
5.2.1. Etap diagnostyczny
5.2.2. Etap właściwego procesu psychoterapii
5.2.3. Etap ewaluacji procesu i utrwalania zmian
Rozdział 6 Opracowanie przypadku i wprowadzenie do procesu psychoterapii dzieci i młodzieży
6.1. Psychopatologia zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego: diagnoza nozologiczna, mechanizmy powstawania, wskazania
6.1.1. Systemy diagnostyczne
6.1.2. Diagnoza zaburzeń psychicznych
6.1.3. Modele zdrowia i zaburzeń psychicznych 288
6.1.4. Mechanizmy powstawania zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży 290
6.1.5. Wskazania do podjęcia interwencji 292
6.2. Transdiagnostyczna perspektywa w psychoterapii dzieci i młodzieży jako kierunek rozwoju podejścia integracyjnego 295
6.2.1. Rozumienie złożonych problemów psychicznych u dzieci i młodzieży w podejściu transdiagnostycznym
6.2.2. Czym jest podejście transdiagnostyczne w psychoterapii dzieci i młodzieży? 297
6.2.3. Wspólne mechanizmy psychopatologii w ujęciu transdiagnostycznym: implikacje dla integracyjnej psychoterapii dzieci i młodzieży 300
6.2.4. Praktyczne zastosowanie podejścia transdiagnostycznego w psychoterapii dzieci i młodzieży 302
6.2.5. Podsumowanie 304
6.3. Konceptualizacja przypadku na potrzeby psychoterapii integracyjnej 305
6.3.1. Kontekst skierowania pacjenta do terapii 310
6.3.2. Pierwsze spotkanie z dzieckiem i jego rodzicami 319
6.3.3. Oczekiwania pacjenta i rodziców oraz rozumienie ich przez terapeutę 329
6.3.4. Identyfikacja problemu i ocena dysfunkcji w psychoterapii dzieci i młodzieży 340
6.3.5. Motywacja dziecka i jego rodziców do uczestniczenia w procesie leczenia 349
6.3.6. Sformułowanie celów terapii
6.3.7. Określenie zasobów klienta 370
6.3.8. Ustalenie mechanizmów odpowiedzialnych za pogorszenie jakości życia 377
6.3.9. Hipotezy psychoterapeutyczne 386
6.3.10. Planowanie interwencji 388