101036992

Spis treści

ROZDZIAŁ 1. Podstawy teorii innowacji

1.1. Innowacje, rodzaje i ekonomiczna interpretacja

1.2. Innowacyjność gospodarki

1.3. Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki innowacyjności

1.4. Modele innowacji – od modelu liniowego do systemu innowacji

1.5. Transfer wiedzy i dyfuzja innowacji

1.6. Bariery działalności innowacyjnej

ROZDZIAŁ 2. Koncepcja systemów innowacji

2.1. Pojęcie narodowych systemów innowacji (NSI)

2.2. Sposoby pomiaru poziomu innowacyjności

2.3. Różne modele narodowych systemów innowacji w gospodarce

2.4. Od narodowych do regionalnych, branżowych i technologicznych systemów innowacji

2.5. Polityka innowacyjna jako element systemu innowacji

ROZDZIAŁ 3. Teoretyczne podstawy polityki innowacyjnej

3.1. Definicja strategii innowacji i polityki innowacyjnej

3.2. Miejsce polityki innowacyjnej w polityce gospodarczej państwa

3.3. Ewolucja polityki innowacyjnej: od podejścia tradycyjnego do współczesnego

3.4. Współczesny model polityki w dziedzinie innowacji

3.5. Cele i narzędzia polityki innowacyjnej

3.6. Ewaluacja polityki innowacyjnej

ROZDZIAŁ 4. Struktury proinnowacyjne i ich rola w pobudzaniu innowacyjności

4.1. Pojęcie struktury proinnowacyjnej w gospodarce

4.2. Parki naukowo-technologiczne w teorii i praktyce

4.3. Inkubatory biznesu

4.4. Sieciowe powiązania innowatorów

4.5. Geneza i ewolucja koncepcji klastrów

4.6. Innowacyjne miasta

ROZDZIAŁ 5. Finansowanie innowacji jako narzędzie polityki innowacyjnej

5.1. Źródła finansowania innowacji

5.2. Problem ryzyka innowacyjnego

5.3. Finansowanie innowacji przez kapitał podwyższonego ryzyka: private equity, venture capital, aniołowie biznesu

5.4. Instytucje wspomagania finansowego: podatki, subsydia, amortyzacja

ROZDZIAŁ 6. Polityka innowacyjna w praktyce – doświadczenia wybranych krajów

6.1. Polityka innowacyjna w państwach członkowskich Unii Europejskiej: porównanie Finlandii i Irlandii

6.2. Polska i Czechy – polityka innowacyjna w kontekście doganiania liderów innowacyjności

6.3. Polityka innowacyjna w Stanach Zjednoczonych

6.4. Polityka innowacyjna Korei Południowej – azjatyckiego tygrysa innowacyjności

6.5. Chiny – od transferu technologii i imitacji ku tworzeniu rodzimych innowacji

Zakończenie

Bibliografia

Indeks

Rysunek 1.8. Model sieciowy procesów innowacyjnych ród o: opracowanie w asne na podstawie: Rothwell (1994, s. 27), Smith (2010, s. 119).

Najwa niejszym ogniwem w modelu sieciowym s procesy uczenia si . Sk ada si na nie przep yw wiedzy wewn trz firmy (uczenie si przez dzia anie, projektowanie, rozwój, pora ki itp.), uczenie si od dostawców, konkurentów, partnerów, u ytkowników itp. (Rothwell 1994, s. 27).

Model sieciowy procesów innowacyjnych stanowi podstaw do kolejnych generacji innowacji – modelu innowacji otwartych oraz systemowego uj cia innowacji.

Model innowacji otwartych, który zaproponowa Henry Chesbrough (2003; 2004; 2006), bazuje na za o eniu, e wspó cze nie sukces w dzia alno ci innowacyjnej zale y od umiej tnego pozyskania, zintegrowania i wykorzystania wiedzy w asnej przedsi biorstwa oraz wiedzy zewn trznej. Nawi zuje to bezpo rednio do pi tej generacji innowacji w klasyfikacji R. Rothwella, tj. do modelu sieciowego, przy czym dodatkowo akcentuje si dwa aspekty: obni enie kosztów pozyskania wiedzy oraz zmniejszenie ryzyka dzia alno ci innowacyjnej (Bellantuono, Pontrandolfo, Scozzi 2013, s. 559). Innowacje powstaj zatem jako po czenie wielu strumieni wiedzy i kompetencji pochodz cych z ró norodnych róde . Procesy te przedstawia rysunek 1.9.

Dost pna wiedza jest rozproszona wewn trz przedsi biorstwa oraz w jego otoczeniu. Wysi ek zespo ów pracuj cych nad innowacjami polega na jej pozyskaniu, selekcji

Rysunek 1.9. Model innowacji otwartych

ród o: opracowanie i adaptacja na podstawie Chesbrough (2006, s. 3).

i zintegrowaniu w wi zk przydatn do opracowania nowego pomys u i jego wdro enia na rynku, na którym firma dzia a, oraz na nowych rynkach. Nowe rozwi zania nie zawsze musz zosta wprowadzone na rynek, cz z nich mo e by licencjonowana innym firmom, technologia rozprzestrzenia si tak e innymi kana ami (technologiczne spin off).

W wietle zaprezentowanego modelu (rys. 1.9) otwarto modelu mo na postrzega przez pryzmat wykorzystania zewn trznych róde innowacji b d zewn trznych kana ów przekszta cania pomys u w innowacj i wprowadzenia jej na rynek. Mo na wyró ni co najmniej dwa sposoby wykorzystania wiedzy zewn trznej w modelu innowacji otwartych:

–wykorzystanie wiedzy wewn trznej, natomiast zastosowanie zewn trznych kana ów przekszta cenia w asnych pomys ów i wynalazków w innowacje; jedn z mo liwo ci jest sprzeda licencji firmie zewn trznej, która dokona komercjalizacji wiedzy, przekszta caj c pomys czy wynalazek w innowacj , a nast pnie wprowadzi j na rynek, –pozyskanie wiedzy od podmiotów zewn trznych, a nast pnie jej rozwini cie za pomoc w asnych zasobów przedsi biorstwa i komercjalizacja innowacji na rynku.

5.Finansowanieinnowacjijakonarzędziepolitykiinnowacyjnej

Tabela 5.4. Ryzyko w poszczególnych etapach działalności innowacyjnej

Ryzyko innowacyjne w poszczególnych etapach procesu innowacyjnego

RyzykoPrzykładowe narzędzia polityki innowacyjnej

Brak efektów prac B+RRyzyko braku zwrotu nakładów poniesionych na B+R

Brak akceptacji innowacji przez rynek

Mała liczba odbiorców innowacji (brak dyfuzji wśród odbiorców)

Ulepszenia i aktualizacja innowacji zbyt kosztowna i nieefektywna

Imitacja innowacji przez konkurencję

Wprowadzenie na rynek przez konkurentów nowego, lepszego rozwiązania

Ryzyko braku komunikacji z klientami i rozpoznania zdolności absorpcyjnych rynku

Ryzyko zbyt niskich przychodów i nieosiągnięcia korzyści skali

Ryzyko dodatkowych wysokich kosztów związanych z opracowaniem nowej generacji innowacji

Ryzyko zmniejszenia zysków

Ryzyko straty i „wypchnięcia” z rynku

Granty i dotacje na prace B+R, ulgi podatkowe związane z działalnością B+R; wsparcie inkubatorów biznesu; wsparcie współpracy z uczelniami

Granty na badania rynku i programy promocyjne

Promocja innowacji na rynkach zagranicznych; wsparcie rozwoju funduszy wysokiego ryzyka

Ulgi inwestycyjne; wsparcie rozwoju funduszy wysokiego ryzyka

Ulgi inwestycyjne na prace nad ulepszeniami innowacji; wsparcie rozwoju funduszy wysokiego ryzyka

Wsparcie współpracy z klientami (dostawcami) przy rozwoju nowego produktu; wsparcie współpracy firm w ramach klastrów

Źródło: opracowanie własne.

W

śród instrumentów o charakterze informacyjnym znajdują się różnego rodzaju działania ułatwiające przedsiębiorstwom dostęp do informacji o nowych technologiach, o rozwoju rynku, a także działania promocyjne organizowane (i współfinansowane czy w pełni finansowane) przez administrację publiczną. Przykładowe instrumenty to: wsparcie rozwoju inkubatorów przedsiębiorczości, klastrów czy sieci, szkolenia dla firm, organizacja imprez wystawienniczo-targowych. Zestawienie najważniejszych instrumentów zawiera tabela 5.5. Niektóre z tych instrumentów zostały już scharakteryzowane wcześniej (np. inkubatory biznesu, klastry, sieci), a szersze omówienie narzędzi odnoszących się do finansowania innowacji jest zawarte w dalszej części tego rozdziału.

5.3.Finansowanieinnowacjiprzezkapitałpodwyższonegoryzyka…

Tabela 5.5. Instrumenty polityki innowacyjnej ograniczające ryzyko innowacyjne

Instrumenty ekonomiczno-finansowe

Rodzaje instrumentów

Przykłady Zróżnicowany dostęp do kredytów

Nisko oprocentowane kredyty na innowacje

Refinansowanie kredytów

Państwowe gwarancje kredytowe

Wsparcie publiczne dla rozwoju kapitału podwyższonego ryzyka

5.3.

Instrumenty informacyjne Bankowo-kredytowe

Budżetowo-podatkowe

Ulgi podatkowe

Ulgi inwestycyjne

Preferencyjne opodatkowanie transakcji leasingowych

Regulacje dotyczące zaliczania niektórych wydatków do kosztów uzyskania przychodów

Ulgi celne

Przyspieszona amortyzacja środków trwałych

Subwencje i dotacje budżetowe

Instrumenty prawne

System zamówień publicznych

Zabezpieczenia instytucjonalne

(np. regulacje dotyczące zabezpieczeń finansowych, takich jak: poręczenie wekslowe, gwarancja bankowa itp.)

Publiczne usługi w zakresie dostarczania informacji

Finansowanie studiów wykonalności (granty ze źródeł publicznych)

Usługi związane z promocją innowacji na rynku krajowym i zagranicznym (np. targi)

Szkolenia dla firm innowacyjnych

Wsparcie rozwoju inkubatorów biznesu i parków naukowo-technologicznych

Wsparcie rozwoju sieci i klastrów

Źródło: opracowanie na podstawie Janasz (2010).

Finansowanie

innowacji przez kapitał podwyższonego ryzyka: private equity, venture capital, aniołowie biznesu

Jedną z barier prowadzenia działalności innowacyjnej jest brak możliwości finansowania. Poza tradycyjnymi możliwościami finansowania, takimi jak środki własne czy fundusze pozyskane od rodziny i przyjaciół lub kredyty bankowe, przedsiębiorstwo może poszukiwać inwestora prywatnego. Finansowanie za pomocą kapitału prywatnego przy jednoczesnym uzyskaniu wsparcia w zakresie zarządzania przedsięwzięciem innowacyjnym określa się jako finansowanie private equity. To zaczerpnięte z terminologii anglosaskiej określenie oznacza ogół inwestycji dokonywanych przez kapitał prywatny w przedsiębiorstwa nienotowane na giełdzie. Niekiedy pojęcie to jest określane też jako kapitał wysokiego ryzyka bądź podwyższonego ryzyka (Janasz 2010, s. 58–59).

Polityka innowacyjna w praktyce – doświadczenia wybranych krajów

Celem tego rozdziału jest identyfikacja najważniejszych tendencji występujących w polityce innowacyjnej wybranych państw. W kolejnych podrozdziałach analizowane są kraje reprezentujące różne typy narodowego systemu innowacji (NSI) i różne podejście do polityki innowacyjnej. Do doboru tych państw jest wykorzystana typologia NSI omówiona w rozdziale 2, a syntetycznie ujęta w tabeli 2.4 (zob. s. 70).

Pierwszą grupę porównywanych krajów stanowią dwa państwa członkowskie Unii Europejskiej charakteryzujące się dynamicznym typem narodowego systemu innowacji: Finlandia oraz Irlandia. Są one w czołówce liderów innowacyjności w Europie, ale różnią się od siebie pod względem szczegółowych rozwiązań, jeśli chodzi o podejście do wspierania innowacji. Ponadto w ostatnim pięcioleciu oba kraje obniżyły nieco swoje pozycje w rankingu innowacyjności, warto więc przyjrzeć się bliżej, z jakiego typu problemami się borykają i jakie priorytety oraz narzędzia polityki innowacyjnej mają w tych państwach kluczowe znaczenie.

Kolejną parę państw analizowanych pod kątem rozwiązań polityki innowacyjnej tworzą Polska i Czechy. Oba kraje dokonują restrukturyzacji swoich systemów innowacji, jednak nadal należą do grupy tzw. doganiających NSI. Powstaje pytanie, czy restrukturyzacja NSI związana w latach 90. XX w. z przejściem od gospodarki planowej do rynkowej, a następnie z członkostwem w Unii Europejskiej spowodowała przesunięcie priorytetów polityki innowacyjnej i zmianę jej narzędzi? Jak wiele zaczerpnięto w tym zakresie z ram wyznaczonych przez zasady kształtowania polityki innowacyjnej

Unii Europejskiej?

Po analizie doświadczeń wybranych państw UE warto zapoznać się z nieco innymi podejściami do polityki innowacyjnej. W tym celu wybrano dwa kraje charakteryzujące się jednym z najwyższych poziomów innowacyjności na świecie, a mianowicie Stany Zjednoczone i Koreę Południową. Oba państwa mają tzw. stabilnie funkcjonujący typ narodowego systemu innowacji (zob. rozdz. 2, tab. 2.6, s. 70), jednak z uwagi na całkowitą odmienność ścieżek kształtowania innowacyjności oraz różnice kulturowe nie wydaje się sensowne ich bezpośrednie porównywanie i dlatego są przedmiotem analiz w odrębnych podrozdziałach.

6.1.PolitykainnowacyjnawpaństwachczłonkowskichUniiEuropejskiej…

Kolejnym państwem, którego doświadczeniom w kształtowaniu polityki innowacji warto się przyjrzeć bliżej, są Chiny. Jest to tzw. wschodzący rynek, ale niezbilansowany w zakresie systemu innowacji. Celem jest pokazanie priorytetów i kluczowych narzędzi charakterystycznych dla innowacyjności tej gospodarki. Zarysowuje się tutaj pytanie, w jaki sposób i za pomocą jakich narzędzi polityki innowacyjnej możliwa stała się ewolucja innowacyjności od transferu technologii i imitacji ku tworzeniu rodzimych innowacji. Przechodząc do szczegółowej analizy wybranych, najważniejszych aspektów polityki innowacyjnej tych siedmiu gospodarek, warto raz jeszcze wyraźnie zaznaczyć, że celem rozważań nie jest ocena skuteczności prowadzonej polityki innowacyjnej. Chodzi raczej o empiryczną ilustrację funkcjonowania w praktyce omówionych we wcześniejszych rozdziałach różnych narzędzi polityki innowacyjnej i pokazanie, jak różne kraje dobierają instrumenty swojej policy mix, nakierowując je na rozwiązywanie konkretnych problemów występujących w funkcjonowaniu narodowego systemu innowacji. Rozdział ten jest więc swego rodzaju praktycznym studium korespondującym z teoretyczną koncepcją współczesnej polityki innowacyjnej, o której była mowa w rozdziale 3, i z analizą najważniejszych instytucji polityki innowacyjnej prowadzoną w rozdziałach 4 i 5. Tłem tych rozważań jest charakterystyka funkcjonowania narodowych systemów innowacji analizowanych krajów z wykorzystaniem koncepcji i metodyki przedstawionej w rozdziale 2.

6.1. Polityka innowacyjna w

państwach członkowskich

Unii Europejskiej: porównanie Finlandii i Irlandii

Jakie problemy, wymagające interwencji polityki innowacyjnej, zarysowują się w funkcjonowaniu NSI dwóch europejskich krajów o dynamicznym narodowym systemie innowacji, tj. Finlandii i Irlandii?

Oba kraje zaliczają się do państw UE wiodących pod względem innowacyjności, przy czym Finlandia jest w rankingu krajów UE w grupie liderów innowacyjności (innovation leaders), Irlandia zaś w grupie silnych innowatorów podążających za liderami (strong innovators) (EC 2021). Dystans w innowacyjności obu krajów widać również, gdy porówna się ich pozycję w globalnym rankingu innowacyjności. Finlandia uplasowała się w 2021 r. na 7. miejscu, natomiast Irlandia na miejscu 19. (WIPO 2021). To, co łączy oba kraje, to ten sam dynamiczny model narodowego systemu innowacji, ale są też pewne różnice, jeśli chodzi o długookresowe tendencje zmian pozycji innowacyjnej. Irlandia osłabiła swoją pozycję innowacyjną na tle innych państw UE w ostatnich kilku latach (spadek z 7. w 2010 r. na 11. miejsce w 2021 r. w rankingu innowacyjności państw UE), natomiast Finlandia, po niewielkim osłabieniu innowacyjności (spadek na 3. miejsce w 2010 r.) stopniowo ją odbudowuje – w 2021 r. zajmowała 2. miejsce wśród krajów UE. Porównanie osiągnięć tych krajów pod względem innowacyjności pozwoli określić skuteczność ich polityki innowacyjnej. Irlandia wykorzystuje w znacznym stopniu umiędzynarodowienie do pobudzania rodzimej innowacyjności i jest to