101036803

mikropróbkowania laserowego

Obrazowanie za pomocą techniki LA-ICP-MS

2.6. Możliwości przeprowadzenia badań o charakterze ilościowym – kalibracja układu pomiarowego ...

2.7. Wybrane obszary zastosowań techniki LA-ICP-MS w analizach kryminalistycznych

2.7.1. Analizy statystyczne i wielowymiarowe

2.7.2. Analiza kosmetyków

2.7.3. Analiza materiałów kryjących i podłoży papierowych ..........................................

2.7.4. Analiza włókien, włosów i kości ludzkich ...................................................

2.7.5. Analiza cząstek powystrzałowych

2.7.6.

próbek gleby

2.7.7. Analizy mikrookruchów szkła

2.7.8. Analiza lakierów samochodowych .........................................................

2.7.9. Analiza porcelany .....................................................................

2.8. Podsumowanie

3.5.

5.4. Analiza ilościowa

5.4.1. Metoda „bezkalibracyjna” stosowana w spektroskopii emisyjnej

5.4.2. Metoda krzywych kalibracyjnych w spektroskopii emisyjnej ze wzbudzeniem laserowym

5.5. Analizy stratygraficzne – profilowanie głębokościowe z wykorzystaniem techniki

5.6.

5.8. Przykłady

6.2.3.

6.2.4.

6.3. Mikroanaliza i spektrometria rentgenowska

6.3.1. Emisja i rejestracja promieniowania rentgenowskiego

6.3.2. Przygotowanie próbek do analizy .........................................................

6.4. Warunki albo determinanty wykorzystania metody SEM-EDX w badaniach  kryminalistycznych

6.4.1. Artefakty w widmie rentgenowskim: piki ucieczki, sumaryczne i nakładające się

6.4.2. Warunki prowadzenia analizy ilościowej ....................................................

6.4.3. Potencjał badawczy techniki SEM-EDX .....................................................

6.5. Przykłady zastosowania techniki SEM-EDX w kryminalistyce

6.5.1. Obserwacja obrazu w mikroskopie elektronowym

6.5.2. Jakościowa analiza pierwiastkowa

6.5.3. Ilościowa analiza pierwiastkowa

6.5.4. Łączne badania chemiczno-morfologiczne powierzchni

6.5.5. Badanie rozkładu pierwiastków na powierzchni i wzdłuż linii próbki

6.5.6. Automatyzacja

7.1.

7.2. Dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego na monokrysztale w badaniach narkotyków i nowych

7.3. Dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego na materiale proszkowym w badaniach narkotyków

7.4. Dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego w badaniach

7.5. Dyfrakcja promieniowania rentgenowskiego na materiale proszkowym w badaniach dzieł

8.5.

12.5.

9.2.3.

9.3.1.

9.3.2.

9.3.3.

9.3.4.

9.4.1.

9.4.2.

Metody badania materiału biologicznego w kierunku NPS

Wprowadzenie – izomery i izomeria

Znaczenie izomerii leków

Izomery nowych substancji psychoaktywnych

14.4. Rozdzielanie izomerów nowych substancji psychoaktywnych różnymi technikami

14.4.1. Rozróżnianie izomerów metodą chromatografii gazowej połączonej ze spektrometrią mas (GC-MS)

14.4.2. Rozróżnianie izomerów metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną z matrycą diod (HPLC-DAD)

14.4.3. Rozróżnianie izomerów metodą chromatografii cieczowej ze spektrometrią mas (LC-MS) ...............

14.4.4. Rozróżnianie izomerów innymi technikami

Podsumowanie

15.1. Wprowadzenie

15.2. Obraz kliniczny zatrucia substancjami ułatwiającymi dokonanie przestępstwa na tle seksualnym

15.3. Etanol

15.3.1. Rachunek prospektywny

15.3.2. Rachunek retrospektywny ...............................................................

15.3.3. Toksyczność etanolu

15.3.4. Oznaczanie etanolu w materiale biologicznym

15.4. GHB i analogi ............................................................................

15.4.1.

15.7.

Analiza powietrza wydychanego

Metoda spektrofotometryczna

16.2.2. Analiza śliny .........................................................................

16.3. Analizy laboratoryjne

16.3.1. Metoda chemiczna (Widmarka)

16.3.2. Metoda enzymatyczno-spektrofotometryczna

Metoda chromatograficzna

Interpretacja wyników badań

16.4.1. Interpretacja wyników w odniesieniu do osób żyjących

16.4.2. Interpretacja wyników analiz pośmiertnych

19.3.2.

20.1. Wprowadzenie – charakterystyka rodentycydów

20.2. Rodentycydy antykoagulacyjne

20.2.1. Mechanizm działania rodentycydów antykoagulacyjnych

20.2.2. Toksyczność rodentycydów antykoagulacyjnych

20.3. Diagnostyka zatruć rodentycydami antykoagulacyjnymi i znaczenie toksykologiczne

20.4. Zabezpieczanie i przechowywanie materiału biologicznego

20.5. Techniki izolacji rodentycydów z materiału biologicznego

20.6. Oznaczanie rodentycydów wybraną techniką analityczną

20.7. Podsumowanie

badań

HbCO (hemoglobina tlenkowęglowa, karboksyhemoglobina)

21.2.1. Charakterystyka CO, źródła narażenia, patomechanizm, objawy ostrego zatrucia, leczenie

21.3.1. Patomechanizm, źródła narażenia, objawy ostrego zatrucia, leczenie

Podsumowanie

22.1. Wprowadzenie – mechanizm toksycznego

22.2. Techniki przygotowania materiału biologicznego ..............................................

22.3. Metody chromatografii cieczowej wykorzystywane do oznaczania anionów nieorganicznych w materiale biologicznym ..................................................................

22.3.1. Chromatografia jonowa jako technika pozwalająca na bezpośrednią detekcję anionów nieorganicznych

22.4. Techniki chromatografii gazowej do oznaczania anionów nieorganicznych w materiale biologicznym

22.4.1. Techniki bezpośrednie oznaczania anionów

22.4.2. Uniwersalne odczynniki do derywatyzacji

22.5. Dobór wzorca wewnętrznego ...............................................................

22.5.1. Metoda rozcieńczeń izotopowych

23.2. Rodzaje materiału biologicznego w próbkach kryminalistycznych

23.2.1. Krew obwodowa ......................................................................

23.2.2. Mocz ...............................................................................

23.2.3. Włosy ..............................................................................

23.2.4. Paznokcie ...........................................................................

23.2.5. Ślina ...............................................................................

23.2.6. Pot ................................................................................

23.2.7. Treść żołądkowa ......................................................................

23.2.9. Tkanki narządów wewnętrznych ..........................................................

23.2.9.1. Wątroba .....................................................................

23.2.9.2. Mózg .......................................................................

23.2.9.3. Nerka.......................................................................

23.3. Analiza przypadków .......................................................................

23.4.

24.2. Proces ekstrakcji jako sposób przygotowania materiału sekcyjnego do

24.3. Nowoczesne techniki izolacji ksenobiotyków z matryc biologicznych – wybrane przykłady

24.4. Innowacyjne nanomateriały w technikach ekstrakcyjnych

25.2.2. Rodzaje kart DBS .....................................................................

25.2.3. Pobieranie próbek .....................................................................

26.2.4. Suszenie i przechowywanie kart oraz dalsze przygotowanie próbek do analizy ........................

25.2.5. Stabilność próbek na kartach DBS

25.3. Zalety i wady metody

25.4. Zastosowanie metody

25.4.1. Metody bezpośredniej analizy kart DBS oraz ich zastosowanie

25.4.2. Metody ekstrakcyjne oraz ich zastosowanie w metodzie DBS

26.3.2. Linie

26.3.3.

26.8.

27.5.

Selekcja i przygotowanie materiału

Rozprzestrzenianie się drobin powystrzałowych

28.4. Rodzaje i trwałość śladów po wystrzale z broni palnej

28.5. Kryminalistyczne cele badań śladów powystrzałowych

28.6. Zastosowanie technik wykrywania pozostałości powystrzałowych

28.6.1. Badania optyczne dowodów w sprawie postrzału i pobieranie materiału do badań

28.6.2. Spektroskopia w poczerwieni w identyfikacji organicznych cząstek stałych

28.6.3. Spektrometria mas w sprzężeniu z chromatografią gazową i cieczową w badaniach lotnych i gazowych pozostałości powystrzałowych

28.6.4. Elektronowa mikroskopia skaningowa sprzężona ze spektrometrią rentgenowską w ujawnianiu mikrośladów nieorganicznych

28.7. Powiązanie osób z czasem i miejscem użycia broni palnej

28.7.1. Identyfikacja cząstek charakterystycznych i zgodnych z powystrzałowymi ..........................

28.7.2. Znaczenie liczby wykrytych cząstek powystrzałowych

28.7.3. Różnorodny skład chemiczny mas spłonek i jego wpływ na wykrywanie cząstek powystrzałowych

28.8. Badania przestrzelin dla ustalenia otworów wlotowych i wylotowych oraz oceny odległości strzału ... 356

28.8.1. Badania optyczne i instrumentalne przestrzelin ...............................................

28.8.2. Wizualizacja rozkładu pozostałości powystrzałowych wokół przestrzeliny metodami chemigraficznymi ....

28.9. Skład chemiczny pozostałości jako podstawa do wytypowania amunicji ..........................

28.9.1. Materiał odniesienia – pozostałości z wnętrza łuski nabojowej ....................................

28.9.2. Ocena możliwości rozróżniania rodzaju amunicji jedynie na podstawie pozostałości powystrzałowych .....

28.10. Analiza materiałów przeniesionych na powierzchnię pocisku ...................................

28.11. Znaczenie pozostałości powystrzałowych w odtworzeniu zdarzenia z użyciem broni palnej .........

28.12. Podsumowanie

29.1. Wprowadzenie – definicja dokumentu

29.2. Skład chemiczny materiałów kryjących

29.3. Kryminalistyczne aspekty badania materiałów kryjących na dokumentach

29.4. Badania materiałów kryjących z zastosowaniem technik nieniszczących

29.5. Badania materiałów kryjących z zastosowaniem technik niszczących

29.6. Określanie wieku materiału kryjącego na dokumencie

29.7. Podsumowanie

30.1. Wprowadzenie

30.2. Materiał badawczy

30.3. Metody badania

30.3.1. Morfologia próbki

30.3.2. Określenie

30.3.3. Ustalenie składu chemicznego

30.3.3.1.

30.3.3.4.

30.4. Typowanie pojazdu na podstawie śladu lakierowego

30.5.

31.3.

31.9.

32.2.

32.3.1. Próbkowanie

32.3.2. Przygotowanie

32.3.3.

32.3.5. Walidacja metod

32.3.6. Kontrola metod

32.4. Nielegalne laboratoria narkotyków

32.5. Badania nielegalnych upraw konopi

32.6. Profilowanie narkotyków

32.7. Podsumowanie

33.1. Wprowadzenie – analiza farmaceutyczno-kryminalistyczna

33.2. Identyfikacja składników metodą spektrometrii mas

wysokorozdzielczej spektrometrii mas z analizatorem

33.3. Przykłady zastosowania LC-QToF-MS w analizie kryminalistyczno-farmaceutycznej

33.3.1. Sfałszowane i nielegalne suplementy

33.3.2.

33.3.3. Produkty lecznicze stosowane niezgodnie z przeznaczeniem

33.3.4.

Spektroskopia absorpcyjna w podczerwieni

34.2.1. Charakterystyka widma oscylacyjno-rotacyjnego

34.2.2. Tryb transmisyjny

34.2.3. Tryb całkowitego odbicia (ATR-IR)

34.2.4. Interpretacja widm i identyfikacja związków w spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni

34.2.5. Zastosowania spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni

34.3. Proszkowa dyfrakcja rentgenowska

34.3.1.

34.3.2. Zastosowania proszkowej dyfrakcji rentgenowskiej

34.4. Przykłady zastosowania technik ATR-IR i XRPD w analizie kryminalistycznej

34.4.1. Sfałszowane produkty lecznicze stosowane w zaburzeniach erekcji

34.4.2.

Rozróżnianie izomerów strukturalnych

34.4.5. Identyfikacja materiałów w obszarze wyrobów medycznych

35.2. Schemat postępowania analitycznego

35.3. Przykładowe postępowanie i uzyskane wyniki

35.3.1. Zaaranżowany opis sprawy ..............................................................

35.3.2. Sposób prowadzenia analiz ..............................................................

36.1. Wprowadzenie – samobójstwo – czynniki ryzyka

36.2. Samobójstwo chemiczne – metoda na odebranie sobie życia

36.3. Statystyki w zależności od przyczyn samobójstw

36.4. Zagrożenia CBRNE jako współczesne wyzwanie dla służb ratowniczych

36.5. Potencjał Państwowej Straży Pożarnej na zagrożenia

36.6. Zdolność identyfikacyjna SGRChem

36.7. Detekcja związków chemicznych

36.8. Detekcja promieniowania jonizującego .......................................................

36.9. Detekcja zagrożeń

36.10. Organizacja akcji przy chemicznym samobójstwie – studium przypadku

36.11.

37.1. Wprowadzenie – miejsce chemometrii w analityce sądowej

37.2. Macierz danych surowych a możliwość analizy przestrzeni obiektów i zmiennych

37.3. Przygotowanie danych

37.4.

37.6. Przykłady wykorzystania analizy skupień w naukach sądowych

38.3. Dlaczego LR rekomenduje się do rozwiązania zagadnienia porównawczego?

38.5.1.

38.5.2. Hybrydowe modele LR dla zbiorów o m < p

38.6. Konstrukcja zbiorów uczących i testowych

38.6.1. Podział na zbiory uczące i testowe, gdy m >> p

38.6.2. Podział na zbiory uczące i testowe, gdy m <

39.1. Wprowadzenie ............................................................................

39.2. Wychowanie w trzeźwości i przeciwdziałanie alkoholizmowi

39.2.1. Napój alkoholowy i bezalkoholowy

39.2.2. Stan po użyciu alkoholu i nietrzeźwości

39.2.3. Badania na zawartość alkoholu w organizmie

39.3. Przeciwdziałanie

39.3.1.

39.3.3. Nowe substancje

39.3.4. Znaczna i nieznaczna ilość narkotyków

39.4. Bezpieczeństwo ruchu drogowego

39.5. Bezpieczeństwo żywności i żywienia

39.6. Bezpieczeństwo leków

39.7. Bezpieczeństwo stosowania substancji chemicznych

39.8. Bezpieczeństwo w miejscu pracy

39.9. Zwalczanie

39.10.

dr hab. Piotr Adamowicz, prof. IES

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie

mgr Karolina Augustyniak

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Fizycznej, Zespół Obrazowania Ramanowskiego

dr hab. inż. Hanna Barchańska

Politechnika Śląska

Wydział Chemiczny, Katedra Chemii Nieorganicznej, Analitycznej i Elektrochemii

mgr Iwona Biel

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

dr hab. Agata Błażewicz, prof. NIL

Narodowy Instytut Leków, Warszawa

Zakład Leków Sfałszowanych i Wyrobów Medycznych

dr hab. Zuzanna Brożek-Mucha, prof. IES

Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie

Zakład Kryminalistyki, Pracowania Badania Mikrośladów

dr inż. Magdalena Buszewska-Forajta

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Wydział Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Katedra Nauk Podstawowych i Przedklinicznych

dr Ewelina Chajduk

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej

Laboratorium Jądrowych Technik Analitycznych

dr n. med. Agnieszka Chłopaś-Konowałek

Instytut Ekspertyz Toksykologicznych w Borowej

mgr Kacper Choromański

Centrum Nauk Sądowych Uniwersytetu Warszawskiego,

Uniwersytet Warszawki, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Kryminalistyki

mgr farm. Joanna Dawidowska

Gdański Uniwersytet Medyczny

Wydział Lekarski, Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

Wydział Farmaceutyczny, Katedra Biofarmacji i Farmakodynamiki

dr Michał Adam Dobrowolski

Uniwersytet Warszawski

Wydział Chemii, Zakład Chemii Teoretycznej i Strukturalnej, Pracownia Krystalochemii

dr n. med. Adam Frankowski

Centrum Nauk Sądowych Uniwersytetu Warszawskiego

mgr Małgorzata Gołąb

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

dr hab. Beata Jasiewicz, prof. UAM

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Wydział Chemii, Zakład Produktów Bioaktywnych

mgr Paweł Kalbarczyk

Instytut Chemii i Techniki Jądrowej

Laboratorium Jądrowych Technik Analitycznych

dr Małgorzata Król

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

dr inż. Elżbieta Maćkiewicz

Politechnika Łódzka

Wydział Chemiczny, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej

dr hab. Kamilla Małek, prof. UJ

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Fizycznej, Zespół Obrazowania Ramanowskiego

prof. dr hab. Michał J. Markuszewski

Gdański Uniwersytet Medyczny

Wydział Farmaceutyczny, Katedra Biofarmacji i Farmakodynamiki

dr inż. Agnieszka Martyna

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych, Instytut Chemii, Zespół Chemii Sądowej

dr hab. Jan Maurin

Narodowy Instytut Leków, Warszawa

Zakład Leków Sfałszowanych i Wyrobów Medycznych

dr Paweł Nowak

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

dr n. med. Karolina Nowak

Uniwersytet Opolski

Wydział Lekarski, Instytut Nauk Medycznych, Zakład Farmakologii

dr inż. Aleksandra Pawlaczyk

Politechnika Łódzka

Wydział Chemiczny, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej

mgr Łukasz Pięta

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Fizycznej, Zespół Obrazowania Ramanowskiego

mgr farm. Karolina Pioruńska-Sędłak

Narodowy Instytut Leków, Warszawa

Zakład Leków Sfałszowanych i Wyrobów Medycznych

dr hab. Anna Poliwoda, prof. UO

Uniwersytet Opolski

Wydział Chemii, Katedra Chemii Analitycznej

dr Magdalena Popławska

Narodowy Instytut Leków, Warszawa

Zakład Leków Sfałszowanych i Wyrobów Medycznych

mgr Marcelina Rusin

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

dr Marta Siczek

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Wydział Lekarski, Katedra Medycyny Sądowej, Zakład Medycyny Sądowej

Pracownia Toksykologii Sądowej

dr Arleta Sierakowska

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Wydział Chemii, Zakład Produktów Bioaktywnych

dr inż. Wojciech Skrzeczanowski

Wojskowa Akademia Techniczna Instytut Optoelektroniki

dr hab. Marek Smoluch

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki

mgr Gracjana Stachewicz

Gdański Uniwersytet Medyczny

Wydział Farmaceutyczny, Katedra Biofarmacji i Farmakodynamiki

Wydział Lekarski, Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

mgr Paweł Stelmaszczyk

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

dr n. farm. Karolina Stypułkowska

Narodowy Instytut Leków, Warszawa

Zakład Leków Sfałszowanych i Wyrobów Medycznych

dr Paweł Szpot

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Wydział Lekarski, Katedra Medycyny Sądowej, Zakład Medycyny Sądowej

Pracownia Toksykologii Sądowej

prof. dr. hab. inż. Małgorzata Iwona Szynkowska-Jóźwik

Politechnika Łódzka

Wydział Chemiczny, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej

dr Anna Trynda

Centrum Nauk Sądowych Uniwersytetu Warszawskiego

mgr Olga Wachełko

Instytut Ekspertyz Toksykologicznych w Borowej

dr hab. Jolanta Wąs-Gubała, prof. IES

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie

Zakład Kryminalistyki, Pracownia Badania Mikrośladów

dr hab. Marek Wiergowski

Gdański Uniwersytet

Medyczny Katedra i Zakład Medycyny Sądowej

dr hab. Renata Wietecha-Posłuszny, prof. UJ

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

mgr Patryk Własiuk

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej

mł. bryg. mgr inż. Damian Woszczyna

Jednostka Ratowniczo Gaśnicza Nr 6 Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie

dr hab. Michał Woźniakiewicz, prof. UJ

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

mgr Anna Wójtowicz

Uniwersytet Jagielloński

Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, Zespół Analiz Sądowych i Klinicznych

prof. dr hab. Grzegorz Zadora

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie

Uniwersytet Śląski w Katowicach

Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych, Instytut Chemii, Zespół Chemii Sądowej

dr n. med. Marcin Zawadzki, prof. UMW

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Wydział Lekarski, Katedra Medycyny Sądowej, Zakład Medycyny Sądowej Pracownia Toksykologii Sądowej

prof. dr hab. Janina Zięba-Palus

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie emerytowany kierownik Zakładu Kryminalistyki

dr hab. Dariusz Zuba, prof. IES

Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie

Marcin ZAWADZKI

1 5 15

15.1

W ciągu ostatnich kilkunastu lat obserwuje się stopniowy wzrost liczby przestępstw na tle seksualnym z zastosowaniem substancji zaliczanych do tzw. pigułek gwałtu. Chociaż związki te nazywane są pigułkami, mogą one być stosowane zarówno jako płyny (np. GBL, rozpuszczona sól sodowa GHB), kryształki (sole gamma-hydroksykwasów),

TABELA 15.1. Ksenobiotyki stosowane jako „pigułki gwałtu”

Grupa Substancje

alkoholeetanol

1,4-butanodiol (BDO)

hydroksykwasy i laktony

benzodiazepiny i pochodne

k was gamma-hydroksymasłowy (GHB)

proszki (rozkruszone tabletki), itp. Z punktu widzenia chemicznego oraz mechanizmów oddziaływania na organizm ludzki substancje te zaliczane są do wielu różnych grup, zatem ich oznaczenie w laboratorium toksykologii sądowej wymaga zastosowania zróżnicowanych technik analitycznych. Szczegółową listę ksenobiotyków używanych jako substancje ułatwiające dokonanie przestępstwa na tle seksualnym, na podstawie danych Pacha i wsp. [1] oraz w modyfikacji własnej, przestawia tabela 15.1.

lakton kwasu gamma-hydroksymasłowego (GBL)

kwas gamma-hydroksywalerianowy (GHV)

lakton kwasu gamma-hydroksywalerianowego (GVL)

4-metylo-GHB

sole GHB i GHV

Ultrakrótko działające (okres półtrwania do kilku godzin): midazolam, temazepam, triazolam

Krótko działające (okres półtrwania do 30 godzin): alprazolam, lorazepam, oksazepam, tetrazepam, medazepam, nordiazepam, klorazepat, estazolam, flunitrazepam, lormetazepam, bromazepam, 7-aminoklonazepam, hydroksybromazepam, halazepam

Długo działające (okres półtrwania leku i aktywnych metabolitów do 250 godzin): chlordiazepoksyd, prazepam, klonazepam, diazepam, flurazepam, nitrazepam, ketazolam

TABELA 15.1. ciąg dalszy

15. Wykrywanie i oznaczanie substancji ułatwiających dokonanie przestępstwa na tle seksualnym

Grupa Substancje

Nowe substancje psychoaktywne: fenazepam, diklazepam, flubromazepam, pyrazolam, flunitrazolam, adinazolam, etizolam, norfludiazepam

barbituranyUltrakrótko działające: tiopental, metoheksital

Krótko działające: heksobarbital, pentobarbital, sekobarbital

Średnio długo działające: allobarbital, aprobarbital, butabarbital, cyklobarbital

Długo działające: barbital, fenobarbital, prymidon

pochodne fencyklidyny i inni antagoniści receptora NMDA

ketamina, deschloroketamina, metoksyketamina

dizocylpina (MK-801)

benzocyklidyna (BTCP)

fencyklidyna (PCP)

3-metylo-PCP, 3-metoksy-PCP

3-hydroksy-PCP

klasyczne narkotykiamfetamina, metamfetamina, ecstasy i inne pochodne heroina

kokaina

LSD i inne psychodeliki

pozostałe lekileki OTC: przeciwbólowe, przeciwhistaminowe, przeciwkaszlowe klonidyna meprobamat

difenhydramina

metadon, morfina, tramadol i inne opioidy

TABELA 15.2. Czasy wykrycia substancji w moczu, po ich jednorazowym przyjęciu

Substancja

Czas detekcji

etanoldo 24 godzin

hydroksykwasy i laktonydo 10 godzin

benzodiazepiny i pochodnedo 24 godzin do 3 dni, długo działające, rzadko stosowane jako pigułki gwałtu

barbituranydo 24 godzin, krótko działające do 2–3 tygodni, długo działające, rzadko stosowane jako pigułki gwałtu

pochodne fencyklidyny i inni antagoniści receptora NMDA do 48 godzin

klasyczne narkotykiamfetamina i pochodne: do 36 godzin

heroina: do 2–3 dni

kokaina: do 48 godzin

LSD i inne psychodeliki: kilka godzin

Początkowo do kontroli powietrza wydychanego były stosowane niespecyficzne metody chemiczne wykorzystujące utleniacze chemiczne. Obecnie wśród metod oznaczania etanolu w powietrzu wydychanym dominują trzy zasady fizykochemiczne, na których opiera się sposób pomiaru: półprzewodnikowe, elektrochemiczne utlenianie etanolu oraz absorpcji promieniowania podczerwonego.

Nieprawidłowości w trakcie pomiaru powietrza wydychanego mogą dotyczyć za małej objętości powietrza koniecznej do uzyskania miarodajnych wyników (urządzenie powinno dokonywać pomiaru dopiero, gdy do detektora dotrze powietrze z głębi płuc, a nie z górnych części układu oddechowego). Nie wolno również pozwolić, aby osoba badana paliła papierosy lub przyjmowała leki drogą wziewną pomiędzy pomiarami powietrza wydychanego. Bardzo ważnym zjawiskiem zaburzającym pomiar zawartości etanolu w powietrzu wydychanym jest obecność alkoholu zalegającego w jamie ustnej (residual alcohol ). Po spożyciu napojów lub produktów zawierających alkohol etylowy (wódek, win, piw, leków ziołowych na bazie etanolu, odświeżacza do ust, czekoladek z likierem itp.) w jamie ustnej może zalegać etanol do 15 min od chwili spożycia. W praktyce alkohol ten zalega nie dłużej niż 10 min, jednak z ostrożności zakłada się, iż należy odczekać nie mniej niż 15 min. W związku z tym w w/w zarządzeniu Komendanta Głównego Policji [2] podano, iż badania urządzeniami elektronicznymi nie należy przeprowadzać przed upływem 15 minut od chwili zakończenia spożywania alkoholu lub palenia tytoniu przez badanego

16.2.1.1

Najstarsze analizatory wydechu wykorzystywały reakcję utleniania etanolu dichromianem(VI) potasu do kwasu octowego (kwas siarkowy(VI) służy m.in. do absorbowania etanolu z powietrza), czemu towarzyszy zmiana zabarwienia związku chromu z pomarańczowego na zielony (odpowiednio z K 2Cr2O7 na Cr2(SO4)3):

2K 2Cr2O7 + 3C2H5OH + 8H2SO4

3CH3COOH + 2Cr2(SO4)3 + 11H2O + 2K 2SO4

Intensywność zmiany zabarwienia pozwalała na szacunkowe określenie zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu, zwłaszcza gdy proces wydmuchiwania powietrza był kontrolowany czasowo lub objętościowo (tzw. dmuchanie w balonik o określonej objętości). Dichromian(VI) potasu jako silny utleniacz reaguje w ten sposób z wieloma substancjami organicznymi, dając tym samym potencjalnie wyniki fałszywie pozytywne. Ponadto dichromian(VI) potasu jest rakotwórczy, więc jego stosowanie jest obecnie minimalizowane. Warto zwrócić uwagę, iż naukowcy z Instytutu Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie w 1956 roku opatentowali „Przyrząd do doraźnego wykrywania obecności alkoholu w wydychanym powietrzu” (Patent PRL nr 38118), który wykorzystywał omawianą metodę chemicznego wykrywania etanolu [3]. Na podobnej zasadzie, ale z użyciem innej substancji utleniającej, następuje zmiana zabarwienia z białej na różową (o wzrastającej intensywności barwy różowej dla stężeń 0,2, 0,5 i 0,8‰) w handlowo dostępnym testerze Alco2Go [4].

16.2.1.2

Czujniki półprzewodnikowe (semiconductor) wykorzystują przepływ prądu na powierzchni tlenku wchodzącego w specyficzną reakcję z etanolem. W detektorach typu TGS (ang. Taguchi Gas Sensor) etanol przenika przez błony półprzepuszczalne do podgrzewanej elektrody półprzewodnika, na której powierzchni dochodzi do redukcji i zmiany impedancji proporcjonalnej do stężenia etanolu w powietrzu [5]. Są to tanie urządzenia o niskim zużyciu energii elektrycznej, które wymagają częstszego wzorcowania niż czujniki elektrochemiczne.

16.2.1.3

Czujniki elektrochemiczne (ang. Electrochemical Detectors) wykorzystują reakcję elektrochemiczną utleniania etanolu do kwasu octowego na platynowej elektrodzie katalitycznej, w wyniku której powstaje prąd elektryczny (paliwowe ogniwo elektrochemiczne – ang. Fuel Cell Detector). Powstający prąd jest proporcjonalny do zawartości AgNO3

Metody oznaczania alkoholu etylowego w organizmie

etanolu w powietrzu. W przypadku stosowania tego typu czujnika może dochodzić do podobnej reakcji z alkoholami I-rzędowymi (np. metanolem) oraz wodorem, natomiast aceton ma ograniczony wpływ na wynik pomiaru.

16.2.1.4

Czujniki wykorzystujące pomiar absorpcji w podczerwieni (ang. Infrared Detector, I R) wykorzystują zwykle pomiar absorpcji przy specyficznych dla etanolu długościach fali 3,37 oraz 3,44 μm, który daje sygnał proporcjonalny do stężenia etanolu w powietrzu. Pomiar stosunków absorpcji przy dwóch długościach fali zwiększa swoistość pomiaru i zmniejsza ryzyko interferencji. Na wynik oznaczenia etanolu metodą absorpcji w podczerwieni może mieć wpływ obecność acetonu.

Przykładowe analizatory wydechu mające pozytywną opinię Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie przedstawiono w tabeli 16.1. Warto zwrócić uwagę, że w Stanach Zjednoczonych podobną listę analizatorów wydechu wykorzystywanych w celach sądowych (działających na różnych zasadach fizykochemicznych oraz różnych producentów) przygotowuje federalny Departament

Transportu [6]. Zgodnie z amerykańskim prawem analizator dowodowy powinien mieć następujące cechy: zapewnić wydruk co najmniej trzech wyników pomiarów (lub trzech kolejnych wydruków); mieć możliwość przypisania każdemu wykonanemu testowi unikatowego numeru, który użytkownik może odczytać przed każdym badaniem i który jest drukowany na każdej kopii wyniku; możliwość wydruku na każdej kopii wyniku nazwy producenta urządzenia, jego numeru seryjnego i czasu wykonania badania; mieć możliwość odróżnienia etanolu od acetonu na poziomie stężenia alkoholu 0,2‰; możliwość wykonania ślepej próby powietrznej oraz możliwość przeprowadzenia kontroli kalibracji.

Wady i zalety analizatorów wydechu działających w oparciu o różne zasady fizykochemiczne przedstawiono w tabeli 16.2 [5].

Urządzenia stosowane w polskiej policji są poddawane co 6 miesięcy kontroli metrologicznej i wzorcowaniu w akredytowanych laboratoriach. Celem takiego wzorcowania jest oszacowanie niepewności pomiarowej zgodnie z wytycznymi organizacji European co-operation for Accreditation i Polskiego Centrum Akredytacji (dla współczynnika rozszerzenia k = 2 oraz prawdopodobieństwie rozszerzenia 95%) [8] oraz błędów pomiarowych

TABELA 16.1. Analizatory do badania powietrza wydychanego na zawartość alkoholu, mające pozytywną opinię Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie [7]

UrządzenieProducentMetoda detekcji

Możliwość wykazania alkoholu zalegającego

Alert® J4XAlcohol Countermeasure Systems Corp. pół przewodnikowynie

Alcomat® Alcotest® 7110

Alkometr® A2.0 Simens Dräger AWAT absorpcja w zakresie promieniowania podczerwonego (IR) tak

Alcotest® 7410

Alcotest® 7410Plus RS

Alkometr® SD-400

Alco-Sensor® IV

PBA 3000 Dräger Dräger Lion Intoximeters Inc.

Alcohol Countermeasure Systems Corp. utlenianie elektrochemiczne (EC)nie

Intox® EC/IRIntoximeters Inc.IR oraz ECtak

26.4

Gantioskopia

Założenie rękawiczek przez sprawcę nie wyklucza pozostawienia przez niego śladów kryminalistycznych. Metoda analizująca ślady pozostawione przez rękawiczki to gantioskopia [22]. Mechanizm tworzenia śladów rękawiczek jest bardzo podobny do tworzenia śladów daktyloskopijnych. Także i w tym przypadku ślad pozostawiają drobiny brudu i tłuszczu przylegające do powierzchni rękawiczki. Pozostawiony ślad zabezpiecza się, wykorzystując przede wszystkim proszki daktyloskopijne. Na podstawie analizy śladów rękawiczek ustala się między innymi ich rodzaj (czy są zrobione ze skóry, z dzianiny czy z tkaniny). Na kolejnych etapach analizy identyfikuje się cechy grupowe rękawiczek, takie jak liczba palców, rodzaj szwów, oraz indywidualne, do których zaliczyć można różnego rodzaju uszkodzenia i wytarcia.

26.5

Cheiloskopia jest metodą polegającą na ustalaniu tożsamości osób na podstawie śladów czerwieni wargowej [23,24]. Nazwa tej metody wywodzi się od słów greckich cheilos – warga i  scopein – ogladać. Antropolodzy jako pierwsi zwrócili uwagę na obecność bruzd czerwieni wargowej, nie sugerując jednak praktycznego zastosowania tego zjawiska. Zjawisko to zostało opisane po raz pierwszy przez R. Fischera w 1902 roku. Do rozwoju tej metody przyczynili się dwaj japońscy naukowcy Y. Tsachihashi i K. Suzuki, którzy ustalili, że układ linii czerwieni wargowej jest indywidualny i niepowtarzalny dla każdego człowieka. Jest on także niezmienny dla poszczególnych osób w ciągu co najmniej 10 lat. Wyróżnia się pięć podstawowych typów bruzd czerwieni wargowej: romboidalny, prostokątny, rozgałęziony, pionowy długi oraz pionowy krótki oraz cztery rodzaje wzorów linii czerwieni wargowej w zależności od dominującego kształtu: liniowy, rozwidlony, siateczkowaty, nieokreślony (brak cech dominujących). Pojedynczy odcisk może zawierać do 1200 cech indywidualnych. Do rozwoju cheiloskopii przyczynił się między innymi Polak, Jerzy Kasprzak, który wyróżnił 23 cechy indywidualne rysunku bruzd czerwieni

wargowej. Cheiloskopia może być wykorzystywana zarówno do identyfikacji osób, jak i do identyfikacji substancji tworzącej ślad (ślina, kosmetyk). Polskie prawodawstwo wymaga ustalenia siedmiu cech wspólnych między śladami analizowanym i porównawczym. Techniki stosowane przy cheiloskopii są podobne jak przy daktyloskopii. Najprostsza metoda polega na użyciu proszków daktyloskopijnych i utrwalania śladów na folii oraz ich fotografowaniu.

26.6

Otoskopia (gr. otos – ucho oraz scopein – oglądać) jest metodą identyfikacji osób na podstawie analizy śladów małżowiny usznej [25]. W literaturze obecne są także inne, alternatywne nazwy tej metody: konchoskopia, auroskopia, auriculoskopia. Małżowina uszna kształtuje się już podczas życia płodowego człowieka i jej kształt pozostaje niezmienny przez cały okres życia człowieka. Jest elementem budowy człowieka odpornym na urazy mechaniczne, dzięki czemu pozostaje w stanie umożliwiającym identyfikację nawet wtedy, gdy inne części ciała uległy uszkodzeniu. Prekursorami badań otoskopijnych byli A.V. Iannarelli, C.V. Lugt oraz Z. Kasprzak. Ten ostatni wyróżnił pięć typów małżowiny usznej: owalny, okrągły, trojkątny, romboidalny i wielokątny. Ponadto wyróżnić możemy 24 ogólne cechy identyfikacyjne małżowiny usznej [26]. Analizując ślad otoskopijny, mierzy się długość, szerokość i kąt małżowiny usznej. Ostatni etap identyfikacji to analiza szczegółowych cech identyfikacyjnych, do których należą różnego rodzaju zgięcia, nierówności, zmarszczki czy też ślady po noszonych ozdobach.

Ślady otoskopijne są najczęściej pozostawiane na drzwiach i szybach. Do ich zabezpieczania wykorzystuje się przede wszystkim proszki daktyloskopijne i folię. Uwidoczniony ślad należy sfotografować, a materiał porównawczy pobierany jest przy użyciu otometru. Na podstawie analizy śladu można wnioskować między innymi o wzroście czy też wieku osoby, która pozostawiła ślad, przykładając ucho do podłoża. Na rysunku 26.7 przedstawiono ślady małżowiny usznej uwidocznione za pomocą proszku grafitowego, tlenku żelaza(III), sproszkowanego żelaza, ninhydryny, pyłu cynkowego i kurkumy.

Metody identyfikacji osób ze szczególnym uwzględnieniem daktyloskopii

RYS. 26.7. Ślady małżowiny usznej uwidocznione za pomocą: (a) proszku grafitowego, (b) tlenku żelaza(III), (c) sproszkowanego żelaza, (d) ninhydryny, (e) pyłu cynkowego, (f) kurkumy

26.7

Chejroskopia to metoda identyfikacji osób, w której analizuje się i bada odciski pozostawione przez wewnętrzną część dłoni [22]. Linie, zwane chirogramami, obecne w wewnętrznej części dłoni zaczęto badać i analizować na początku XX wieku. Pionierem tych badań jest Amerykanin Harris Hawthorne Wilder. Eksperci wyróżniają sześć obszarów w każdej dłoni: w centrum znajduje się zagłębienie dłoniowe, wokół którego znajduje się pięć wypukłości. Dwa najważniejsze elementy strukturalne wyróżniane w dłoniach to spirale i pętle.

Podoskopia, natomiast, to badanie śladów linii papilarnych stóp i ich wykorzystanie w identyfikacji osobistej. Ponadto metoda ta pozwala na identyfikację ewentualnych patologii – deformacji stopy, asymetrii postawy lub innych problemów związanych z postawą lub chodem.

26.8

Odontologia to metoda identyfikacji osób oparta na analizie uzębienia [27, 28]. Wykorzystywana jest przede wszystkim do identyfikacji indywidualnej i zbiorowej