PRZEDMOWA
Drodzy Czytelnicy!
Nasze trzy wcześniej wydane książki z serii „Zioła w medycynie” cieszą się ogromną popularno‑ ścią. W rozmowach oraz drogą mailową otrzymujemy gratulacje oraz podziękowania za wiedzę i rady w nich zawarte. To dla nas wielki zaszczyt. Jednocześnie kierowane są do nas prośby o ko‑ lejne pozycje książkowe, dotyczące fitoterapii innych schorzeń. Nie jesteśmy w stanie od razu sprostać wszystkim oczekiwaniom. Uświadomiliśmy sobie jednak, że najbardziej powszechne, nie‑ zależnie od wieku i płci, są problemy z kondycją lub zdrowiem skóry, włosów i paznokci. Tak zrodził się pomysł napisania tej książki – książki dla wszystkich. Dbanie o stan i zdrowy wygląd skóry jest ważnym elementem życia codziennego, gdyż w pewnym sensie stanowi ona wizytówkę każdej oso‑ by. A poza tym „człowiek zawsze będzie chciał być piękniejszy niż jest”, jak zauważył już 2300 lat temu chiński mędrzec Mencjusz (Meng‑cy).
Oczywiście naszym pierwotnym zamysłem było opisanie przede wszystkim mieszanek i leków ziołowych stosowanych w przypadku problemów dermatologicznych. Jednak z przykrością stwier‑ dziliśmy, że postęp dotyczący fitoterapii skóry, włosów i paznokci jest nieznaczny w porównaniu z rozwojem kosmetologii i zastosowania w kosmetykach innowacyjnych wyciągów roślinnych. Po‑ nadto rośliny lecznicze, które jeszcze w XX wieku były podstawą leczenia chorób skóry – rumianek, nagietek czy arnika, w populacji europejskiej są coraz częściej przyczyną uczuleń skórnych. To dla‑ tego, że w czasach, w których przyszło nam żyć, rośnie liczba osób mających cerę bardzo wrażliwą i skłonną do alergii. Stres, zanieczyszczenie środowiska, detergenty to główne czynniki sprawcze nadwrażliwości układu immunologicznego i skóry.
W XXI wieku człowiek coraz bardziej ceni sobie urodę i estetykę, rosną też oczekiwania nabyw‑ ców wobec kosmetyków. Obecnie kosmetyk to coś znacznie więcej niż tylko produkt o działaniu upiększającym i pielęgnacyjnym. Dodatek różnych substancji biologicznie aktywnych, np. anty‑ oksydantów, hydroksykwasów czy witamin, powoduje, że niektóre z kosmetyków można zaliczyć do produktów wspomagających leczenie. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że stosowanie wysokiej jakości preparatów kosmetycznych zawierających wyciągi roślinne to także forma współ‑ czesnego ziołolecznictwa. Dlatego z myślą o czytelnikach w tekście książki podano w nawiasach nazwy substancji aktywnych lub wyciągów roślinnych według Międzynarodowego Nazewnictwa Składników Kosmetycznych (INCI – International Nomenclature of Cosmetic Ingredients) – te, na które naszym zdaniem warto zwrócić uwagę, czytając skład preparatów kosmetycznych. Ułatwi to poszukiwanie w recepturze kosmetyków wartościowych składników opisywanych w książce. Ogrom ważnych i ciekawych informacji, które chcieliśmy przekazać, spowodował, że tym razem książkę podzielono na tom 1 i tom 2. W tomie 1 zamieszczono porady fitoterapeutyczne dotyczące
zarówno poważnych schorzeń dermatologicznych (m.in. bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych, pasożytniczych, alergicznych), jak i tych, które można potraktować jako defekty kosmetyczne (np. cera naczyniowa, nadmierne pocenie się).
W tomie 2 wielu czytelników zainteresują między innymi rozdziały traktujące o możliwościach wykor zystania ziołolecznictwa w przypadku chorób włosów i paznokci, uszkodzeń skóry, cellulitu, rozstępów na skórze, a także po ukąszeniach owadów. W tomie 2 nie zabrakło również nowatorskiego spojrzenia na psychodermatologię i możliwości wykorzystania w niej ziół. Należy zaznaczyć, że w tomie 2 szczególnie cenny jest rozdział opisujący składniki naturalne wpływające na stan skór y, włosów i paznokci, który jest uzupełnieniem wiedzy zawartej w obu tomach.
Życzymy miłej, a przede wszystkim służącej zachowaniu zdrowia i urody, lektury dwóch tomów naszej książki.
Prof. dr hab. n. med. Ilona Kaczmarczyk-Sedlak Mgr Arkadiusz Ciołkowski, fitoterapeuta
Należy pamiętać, że kąpiele w przypadku pokrzywki nie powinny być zbyt ciepłe (najlepiej około 37°C), ponieważ wyższa temperatura może wywołać lub nasilić uczucie świądu.
5.3. ATOPOWE ZAPAlENIE SKÓRY
Mianem atopii określa się grupę schorzeń, w których przeciwciało – immunoglobulina E (IgE) – wiąże na swojej powierzchni różne alergeny, zapoczątkowując w ten sposób reakcję uczu‑ leniową, a w konsekwencji także reakcję zapalną. Jedną z tych chorób jest ATOPOWE ZAPAlENIE SKÓRY, określane skrótem AZS (od pierwszych liter).
AZS uwarunkowane jest genetycznie (nieprawidłowa budowa bariery naskórkowej), a rozwój jego objawów klinicznych zależy od wielu genów. Choroba nie jest zaraźliwa. Ma charakter przewle‑ kłego i nawrotowego zapalenia skóry, któremu towarzyszy charakterystyczny, bardzo silny świąd. Częstość występowania AZS w ciągu ostatnich 30 lat znacznie wzrosła.
Dotyka osoby w każdym wieku (niektóre dane podają – 2–10% dorosłych, 15–30% dzieci). Najczę‑ ściej diagnozowane jest już w wieku dziecięcym (objawy mogą się pojawić w 1. roku życia). Do tej pory nie ma w pełni skutecznego leczenia AZS, a choroba może trwać praktycznie do końca życia.
Stanowi często pierwszy etap „marszu alergicznego”, nazywanego też „marszem atopowym”. Jest to przewlekły stan, w którym do jednej postaci alergii dochodzą kolejno inne:
1) AZS;
2) alergia pokarmowa;
3) alergiczny nieżyt nosa;
4) astma.
Etiologia choroby nie jest do końca wyjaśniona, a rozpoznanie przez lekarza nie należy do łatwych. Wiadomo jednak, że u podstaw AZS leży nadmierna reakcja alergiczna, za którą odpowiedzialny jest układ odpornościowy skóry.
Do czynników wyzwalających objawy AZS zalicza się przede wszystkim:
alergeny wziewne (np. pyłki roślin, sierść zwierząt, odchody roztoczy kurzu domowego);
alergeny pokarmowe (np. mleko krowie, jaja kurze, soja, orzeszki ziemne), tu jednak zdania specjalistów są podzielone; a także:
mechaniczne podrażnienie skóry (np. przez wełnę);
infekcje (np. zapalenie skóry wywołane gronkowcem złocistym);
zasadowe mydła i detergenty z dodatkami zapachowymi i barwnikami;
nadmierne wysuszenie skóry (zob. podrozdz. 6.3 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2);
nadmierne pocenie się (zob. podrozdz. 10.1);
wysoką temperaturę (problem uszkodzeń termicznych skóry opisano w podrozdz. 3.3 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2);
bardzo niską temperaturę otoczenia (osoby z tendencją do odmrozin powinny zapoznać się z informacjami zawartymi w podrozdz. 3.1 również w tomie 2);
zbyt wilgotne albo zbyt suche powietrze;
czynniki psychiczne i emocjonalne (stosowanie ziół u osób z problemami psychodermatologicz‑ nymi opisano w rozdz. 8 również w tomie 2).
Objawy AZS są różne w zależności od wieku chorego. Wyróżnia się 3 fazy kliniczne choroby:
niemowlęcą (do 2. roku życia) – intensywnie swędzące grudki i pęcherzyki na rumieniowym podłożu, zlokalizowane na policzkach, czole i głowie, a czasem na kończynach i tułowiu;
dziecięcą (dzieci w 3.–11. roku życia) – zmiany w postaci grudek i blaszek z lichenizacją (za‑ palne zgrubienie i szorstkość skóry), zlokalizowane na rękach, stopach, wokół nadgarstków i kostek oraz w zgięciach łokciowych i podkolanowych; często występuje również łupież biały (zob. podrozdz. 8.2);
młodzieżową/osób dorosłych (od 12. roku życia) – zmiany przede wszystkim na fałdach zgięcio‑ wych, twarzy i szyi, górnych częściach ramion i pleców, grzbietowych powierzchniach rąk i stóp oraz palców rąk i stóp; mają postać suchych, łuszczących się grudek i blaszek na rumieniowym podłożu.
Nie wszyscy chorzy przechodzą opisane powyżej fazy, jednak w każdym przypadku choroba charakteryzuje się wieloletnim przebiegiem z naprzemiennymi okresami nasilenia i osłabienia objawów. Skóra nie tylko jest zaczerwieniona, sucha, łuszcząca się i nadwrażliwa, ale dodatkowo występuje uporczywy świąd (sposoby łagodzenia świądu opisano w podrozdz. 6.2 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2). W wyniku drapania powstają nadżerki oraz strupy, często ulegające nadkażeniu bakteryjnemu, wirusowemu, a nawet grzybiczemu. Wykazano, że przebiegowi AZS towarzyszy utrata ochronnej warstwy lipidowej skóry, co skutkuje nasileniem utraty wody oraz jej wysuszeniem. Taki stan skóry ułatwia jej penetrację przez alergen.
Diagnostyka AZS polega na rozpoznaniu kryteriów (tzw. kryteria Hannifina–Rajki):
„dużych” – świąd, przewlekły i nawrotowy przebieg, wygląd i umiejscowienie zmian, obecność w rodzinie chorób o podłożu atopowym;
„małych” – m.in. suchość i rogowacenie skóry, swędzenie skóry po spoceniu, nasilenie zmian wywołanych stresem, podwyższony poziom IgE w surowicy krwi.
Szczegółowa diagnostyka jest niezbędna ze względu na konieczność wykluczenia chorób imi‑ tujących AZS – świerzbu, łojotokowego zapalenia skóry, zespołu rybiej łuski, łuszczycy, a nawet grzybicy skóry. W niektórych przypadkach – szczególnie u dzieci – różnicowanie może nastręczać spore trudności.
Podstawowe zasady leczenia AZS to:
edukacja pacjenta (dotycząca przyczyn i postępowania w AZS);
unikanie alergenów (po uprzednim zidentyfikowaniu alergenu przez lekarza);
unikanie czynników powodujących zaostrzenie choroby (np. ubrań wykonanych z materiałów syntetycznych lub wełnianych);
stosowanie odpowiednich dermokosmetyków – emolientów, które mają działanie pielęgnacyj‑ ne, ale jednocześnie wspomagające właściwe leczenie (emolienty opisano w podrozdz. 7.13 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2);
farmakoterapia (leki stosowane miejscowo na skórę oraz leki doustne).
W leczeniu miejscowym zastosowanie znajdują leki (tylko z przepisu lekarza) o działaniu przeciwzapalnym, immunosupresyjnym i immunomodulującym, czyli regulującym aktywność komórek układu odpornościowego w skórze. Są to glikokortykosteroidy (o różnej sile działania, w postaci maści, żeli, kremów lub płynów na skórę owłosioną) i inhibitory kalcyneuryny w postaci kremu (takrolimus, pimekrolimus). UWAGA: leki te aplikuje się wyłącznie na zmiany chorobowe! W chwili obecnej z glikokortykosteroidów do stosowania miejscowego dostępny jest bez recepty w aptekach jedynie hydrokortyzon w kremie o stężeniu 0,5% (lub 1%), np. Hydrocortisonum krem 5 mg/g (Aflofarm). Dawkowanie: niewielką ilość kremu nanieść 2–3 razy dziennie na chorobowo zmienioną skórę. Nie stosować na duże powierzchnie skóry, otwarte rany i uszkodzoną skórę oraz u pacjentów ze współistniejącą grzybicą układową ani dłużej niż przez 14 dni, chyba że lekarz zaleci inaczej.
Niekiedy w ciężkich postaciach AZS występuje konieczność leczenia ogólnego. Stosuje się wówczas przez krótki czas doustnie i tylko z przepisu lekarza glikokortykosteroidy oraz leki immu‑ nosupresyjne (cyklosporyna A, azatiopryna, metotreksat). lekarz może również zlecić leczenie AZS za pomocą innych leków, niewymienionych w tym rozdziale.
We współistniejących nadkażeniach bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych stosuje się lecze‑ nie miejscowe (w postaci maści, kremów lub szamponów) z zastosowaniem leków o działaniu przeciwbakteryjnym (neomycyna, mupirocyna, kwas fusydowy), przeciwwirusowym (acyklowir) czy przeciwgrzybiczym (mikonazol, ketokonazol). W razie potrzeby lekarz może zlecić stosowanie antybiotyku doustnie.
W celu zmniejszenia świądu w przebiegu AZS wykorzystuje się doustne leki przeciwhistaminowe. leki przeciwhistaminowe I generacji (np. hydroksyzyna) wykazują silne działanie przeciwświądowe i uspokajające, ale są to leki wydawane w aptece tylko z przepisu lekarza.
Słabiej działają w wyprysku atopowym dostępne w aptekach bez recepty leki przeciwhistaminowe II i III generacji (np. cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna).
U dzieci, a także u dorosłych z AZS można zastosować doustnie probiotyki w celu regulacji składu prawidłowej flory układu pokarmowego, co w konsekwencji wzmacnia funkcjonowanie układu odpornościowego. Przykładowy preparat to Latopic (Biomed Kraków). Pod tą samą nazwą występuje seria emolientów do stosowania na skórę, które zawierają m.in. metabolity bakterii kwasu mlekowego.
W przypadku świądu można sięgnąć po preparaty do stosowania na skórę na bazie czarnuszki siewnej (zob. str. 162 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2), z nasion której pozyskuje się olej bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe, a także w nigelon (sub‑ stancję o działaniu przeciwuczuleniowym i przeciwświądowym). Przykładowy krem to Nigellum (Prolab). Sposób użycia: krem delikatnie wmasować w zmienioną chorobowo skórę. Stosować raz lub kilka razy dziennie, w zależności od potrzeb.
Działanie przeciwświądowe oraz łagodzące wpływ czynników drażniących skórę można uzyskać, stosując ektoinę. Jest to substancja syntetyzowana przez bakterie żyjące w środowisku pustyn‑ nym, która chroni je przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Krem Ectokrem (Solinea) zawiera oprócz ektoiny także ceramid‑3, skwalan, olej z owoców oliwki europejskiej, masło shea, ekstrakt z kwiatu i liści winorośli balonowej. Sposób użycia: o ile lekarz nie zaleci inaczej, apliko‑ wać 2 razy dziennie lub tak często, jak to jest potrzebne. Krem delikatnie wmasować w zmienioną chorobowo skórę aż do jego całkowitego wchłonięcia. Można stosować długotrwale. Nie stosować na zainfekowaną skórę.
W zaawansowanych stadiach AZS korzystne efekty przynosi także naświetlanie zmian skórnych promieniami ultrafioletowymi UVA i/lub UVB, czyli fototerapia. Szczególne znaczenie w leczeniu AZS ma pielęgnacja skóry atopowej. Należy używać na‑ turalnych dermokosmetyków o działaniu natłuszczającym, nawilżającym i łagodzącym stany zapalne, czyli emolientów. Zostały one dokładnie opisane w tomie 2 książki Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci (zob. podrozdz. 7.13). Aby osiągnąć pożądany skutek leczenia AZS, zmiany skórne należy smarować emolientem 2–5 razy dziennie. Używanie takiego dermoko‑ smetyku w AZS jest nieodzowne, niezależnie od stopnia nasilenia objawów. Regularne stosowanie emolientów przyczynia się do zmniejszenia konieczności wprowadzenia do terapii miejscowych leków przeciwzapalnych, np. glikokortykosteroidów. Ważna jest również kolejność stosowania pre‑ paratów na skórę, najpierw nawilża się skórę emolientem, a dopiero po upływie 10–15 minut nakłada się produkt leczniczy, np. z glikokortykosteroidem.
Zabiegi higieniczne u osób z AZS. Należy pamiętać, że osoby z AZS powinny ograniczyć kon‑ takt z wodą. Do kąpieli powinno się używać ciepłej wody (ale nigdy gorącej, w przeciwnym razie zaostrzy to objawy; optimum 27–30°C), a sama kąpiel nie powinna być dłuższa niż 10 minut. Do mycia można używać łagodnych detergentów o pH wynoszącym 5,5–6,0. W nasilonej liche‑ nizacji poleca się dodawanie do kąpieli soli z Morza Martwego (np. firmy Bingospa) lub soli bocheńskiej (np. firmy Salco), co ułatwia usunięcie łuszczącego się naskórka (przed zakupem
ww. soli należy zapoznać się z przeciwwskazaniami zamieszczonymi na opakowaniu produktu). Na świąd pomaga z kolei dodanie do kąpieli siemienia lnianego w postaci całych nasion lnu lub płatków owsianych (jeśli nie ma uczulenia na gluten). Po zakończeniu kąpieli skórę należy delikatnie osuszyć. Istotne jest, aby jak najszybciej po zakończeniu kąpieli (do 5 minut) nałożyć na skórę emolient – po pierwsze dlatego, że rozgrzana i rozmiękczona skóra szybciej traci wodę, a po drugie najefektywniej wchłania wtedy prozdrowotne składniki. Po kąpieli szczególnie pomocne są emolienty zawierające 10% mocznik, które zatrzymują wodę w warstwach skóry (zob. str. 201 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2).
Nie poleca się do mycia skóry z AZS klasycznego mydła, w tym popularnego mydła szarego, gdyż ma ono tendencję do wysuszania skóry. I dlatego osoby z AZS, a szczególnie te uczulone na mydło, powinny sięgać po kosmetyki na bazie wyciągów z mydlnicy. Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis) to roślina wytwarzająca saponiny, substancje mające zdolności do pienienia się i oczyszczania skóry i włosów (podobne, choć słabsze od mydła). W czasach, gdy nie znano mydła, to właśnie odwary z korzenia mydlnicy służyły do mycia. Współczesne kosmetyki na bazie mydlnicy mogą nawet przewyższać swoimi właściwościami tradycyjne mydła, gdyż nie niszczą i nie wysuszają skóry. Produktami powstałymi na bazie mydlnicy są kosmetyki z serii Mydlnica lekarska firmy Fitomed.
Mydlnica lekarska rośnie w Polsce, natomiast w tropikalnych i subtropikalnych regionach Azji występuje inna roślina, której owoce też zawierają saponiny i są popularnym składnikiem ajurwe‑ dyjskich środków myjących. Jest to drzewo zwane orzechowcem myjącym lub mydłowcem (Sapindus mukorossi). W aptekach i sklepach zielarskich można pytać o owoce mydłowca pod nazwą Orzechy piorące (EkoMama), które wykorzystuje się do mycia skóry, włosów, ale także do prania odzieży, czy nawet jako szampon dla zwierząt.
Osoby chore na AZS do demakijażu powinny używać ziołowych płynów micelarnych. Powinny również unikać stosowania odzieży drażniącej skórę. Bawełna jest zazwyczaj dobrze tolerowana, natomiast silnie drażniącym materiałem jest wełna! Ubrania należy prać w łagodnych, hipoaler‑ gicznych środkach piorących, bazujących na naturalnych składnikach, bez dodatku wybielaczy oraz sztucznych barwników. Autorzy książki kilkakrotnie spotkali się z pozytywnymi opiniami doty‑ czącymi hipoalergicznego proszku do prania firmy lovela. Proszek ten został przebadany klinicznie i posiada pozytywną opinię Instytutu Matki i Dziecka. Mimo że produkt przeznaczony jest do prania ubrań dziecięcych, autorzy zalecają go również do prania ubrań dla dorosłych, mających problem z nadwrażliwością skóry związaną z AZS.
Wiele osób z AZS niesłusznie rezygnuje z basenu w obawie, że podchloryn sodu znajdujący się w wodzie pogorszy stan skóry. W rzeczywistości może on nawet wywierać pozytywny wpływ na chorą skórę, należy jednak pamiętać, aby po kąpieli dokładnie wysuszyć ciało i nasmarować je emolientem. Natomiast konieczne jest unikanie nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne. Warto też zrezygnować z wizyt w solarium (zob. podrozdz. 6.3 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2).
U chorych na AZS przestrzeganie eliminacyjnej diety nie jest konieczne, jeśli nie występują za‑ ostrzenia zmian na skórze po spożyciu określonego pokarmu. Jednak u osób z AZS stwierdzono
niedobór niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych w zewnętrznych warstwach naskórka. Dotyczy to zwłaszcza kwasu gamma-linolenowego (GlA). Kwas GlA występuje w niektórych olejach roślinnych (np. oleju z wiesiołka, oleju z ogórecznika lekarskiego). Wobec tego oleje z GlA lub gotowe preparaty je zawierające powinny być spożywane przez osoby chorujące na AZS. W codziennej pielęgnacji skóry cenne mogą okazać się również kosmetyki zawierające GlA. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe oraz GlA zostały szczegółowo opisane w tomie 2 książki Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci (zob. podrozdz. 7.2).
Ziołolecznictwo w terapii AZS odgrywa rolę pomocniczą.
Korzystne działanie przynosi stosowanie kuracji z awokado (smaczliwka wdzięczna), owocu w kształcie gruszki rosnącego w tropikalnych obszarach Ameryki Środkowej i Południowej. Awoka‑ do zawiera 20–30% tłuszczów (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe), jest również bogatym źródłem witaminy E oraz błonnika. W domu warto przygotować papkę: obraną ze skóry połówkę awokado zmieszać z czubatą łyżeczką zmielonego pyłku kwiatowego (np. firmy Bartpol). Spo‑ żywać raz dziennie. Jednocześnie rozgniecionym na miazgę awokado należy smarować (2–3 razy dziennie) chorobowo zmienione miejsca w celu złagodzenia objawów. Do pielęgnacji skóry ato‑ powej można również użyć oleju z awokado (np. firmy Ol’Vita). Sposób użycia: zmiany skórne smarować 2 razy dziennie, rano i wieczorem. Na podstawie rozmów z pacjentami chorującymi na AZS autorzy książki mogą również polecić do stosowania na skórę macerat z nasion lnu (zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe oraz śluz o działaniu powlekającym i regenerującym skórę). W tym celu należy nabyć w aptece lub sklepie zielarskim tzw. całe nasiona lnu ( całe siemię lniane) . Sposób użycia: 5–10 g (1–2 łyżki stołowe) nasion zmiażdżyć w moździerzu. Zmiażdżone nasiona zalać 150 ml letniej wody. Pozostawić na 1–2 godziny (od czasu do czasu mieszając), po czym tak otrzymany kleik odcedzić przez sitko. Nakładać na zmienione chorobowo miejsca za pomocą płatka kosmetycz‑ nego. Gdy kleik na skórze całkowicie wyschnie, zabieg powtórzyć. Przedtem jednak suchy kleik należy delikatnie usunąć.
W celu nawilżenia skóry oraz złagodzenia stanu zapalnego można wykorzystać:
napar z kwiatu dziewanny – 1 czubatą łyżkę stołową suszonych kwiatów zalać 1/2 szklanki ciepłej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i odstawić pod przykryciem na 30 minut; przece‑ dzić, mocno odciskając zioła; w zależności od wielkości zmian namoczyć wacik kosmetyczny lub kawałek gazy, lekko odcisnąć (materiał ma być wilgotny, ale nie mokry) i przykładać na zmiany skórne 2–4 razy dziennie;
napar z kwiatu nagietka – 2 czubate łyżki stołowe kwiatów nagietka zalać w termosie 1/2 litra wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 30 minut; przecedzić, mocno odciskając zioła; po przestudzeniu stosować do przemywania skóry 2–3 razy dziennie;
napar aloesowo-nagietkowy – sposób przygotowania jak ww. naparu z kwiatu nagietka; po przecedzeniu przelać do termosu, dodać sok aloesowy z miąższem (np. firmy EkaMedica)
w proporcji 1 : 1 i odstawić na 10 minut; nawilżonym wacikiem smarować zmiany na skórze 4–5 razy dziennie;
Olej nagietkowy (Zielarz Polski) – smarować zmiany skórne wacikiem nasączonym olejem 3–5 razy dziennie;
Olej rokitnikowy (Dary Natury) – stosować jak olej nagietkowy;
kąpiel ziołową
Składniki:
kwiat dziewanny 100 g
kwiat lipy 50 g
liść babki lancetowatej 50 g
liść brzozy 50 g
Sposób przygotowania:
Zioła dokładnie wymieszać i podzielić na 3 części. Jedną porcję ziół (pozostałe porcje wykorzystać następnym razem) zalać 2 litrami wody, doprowadzić do wrzenia, gotować przez 3 minuty i odstawić pod przykryciem na 1 godzinę. Przecedzić, mocno odciskając zioła, i przelać do wanny wypełnionej letnią wodą. Stosować do codziennej kąpieli.
W celu poprawy regeneracji skóry można wykorzystać do picia napar z następującej mieszanki ziołowej:
Składniki:
ziele fiołka trójbarwnego 100 g
liść babki lancetowatej 50 g
kwiat rumianku 50 g
kwiat nagietka 50 g
UWAGA!
Sposób przygotowania:
1 płaską łyżkę stołową dokładnie wymieszanych ziół zalać w termosie 1 szklanką wrzącej wody i odstawić na 20 minut. Przecedzić i pić 3 razy dziennie po 1 szklance ciepłego naparu między posiłkami. Tak przygotowany napar można również stosować do przemywania zmian chorobowych.
Chorzy na AZS powinni bardzo ostrożnie stosować preparaty otrzymywane z kwiatów nagietka czy kwiatów rumianku, gdyż rośliny te u niektórych osób mogą powodować uczulenia (zob. podrozdz. 5.5).
Pomocny w łagodzeniu zmian skórnych występujących na głowie u osób z AZS może okazać się Seboradin Sensitive, szampon – kuracja do wrażliwej, atopowej skóry głowy (lara) zawierający ekstrakt z czarnego musale (Curculigo orchioides) i kompleks aminokwasów. Sposób użycia: nanieść na mokre włosy, rozprowadzić i wmasować w skórę głowy i włosy. Pozostawić na 2–3 minuty. Następnie spłukać, czynność powtórzyć. Do codziennego stosowania.
Autorzy książki, korzystając z własnych doświadczeń, zalecają w łupieżu różowym kurację ziołową:
wewnętrznie
Składniki: Sposób przygotowania:
liść melisy
100 g
szyszka chmielu 50 g
korzeń kozłka lekarskiego 50 g
ziele macierzanki 50 g
kwiat lipy 50 g
zewnętrznie
Składniki:
kwiat nagietka 100 g
kwiat rumianku 100 g
liść szałwii 50 g
kwiat lipy 50 g
2 czubate łyżki stołowe starannie wymieszanych ziół zalać w termosie 3 szklankami wrzącej wody i odstawić na 30 minut. Przecedzić i wypić w trzech porcjach (po szklance ciepłego naparu) między posiłkami.
Sposób przygotowania:
Zioła dokładnie wymieszać i podzielić na 3 części. Jedną porcję ziół (pozostałe pozostawić do kolejnego użycia) zalać 2 litrami wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 1 godzinę. Przecedzić, odciskając zioła. Przelać do kąpieli z ciepłą, ale nie gorącą wodą. Stosować (można codziennie) do obmywania ciała. Po wyjściu z wanny skórę delikatnie osuszyć.
UWAGA: chorzy z tendencją do alergii powinni bardzo ostrożnie stosować kwiat nagietka i kwiat rumianku, gdyż rośliny te mogą powodować uczulenia (zob. podrozdz. 5.5).
6.4. ŁUSZCZYCA
ŁUSZCZYCA jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób skóry. Według różnych źródeł cierpi na nią około 2–4% populacji, głównie mieszkańców Europy i Ameryki Północnej. Znano ją już w starożytności – pierwszy opis łuszczycy sporządził Hipokrates, uznawany za ojca medycyny. Natomiast jeszcze w XIX wieku była mylona z trądem, co skazywało chorych na pełną izolację. Do dziś chorych na łuszczycę spotyka społeczny i towarzyski ostracyzm, a wiele osób obawia się zakażenia, choć współczesne badania wykluczają taką możliwość. Łuszczyca jest chorobą przewlekłą z tendencją do nawrotów. Układ odpornościowy nadmiernie stymuluje komórki do szybkiego wzrostu (kilka dni zamiast kilku tygodni), w wyniku czego orga‑ nizm nie jest w stanie pozbyć się nadmiernej ilości złuszczających się komórek naskórka, które gromadzą się na jego powierzchni. Etiologia choroby nadal nie jest wyjaśniona, choć coraz więcej specjalistów uważa, że czynnikami decydującymi są zaburzenia układu odpornościowego oraz ob‑ ciążenia genetyczne (przy czym prawdopodobnie za wywołanie łuszczycy odpowiada kilka genów).
Jeżeli oboje rodziców cierpi na łuszczycę, to ryzyko ujawnienia się choroby u ich dziecka wynosi
50%. Jeśli choruje jedno z rodziców, to prawdopodobieństwo wystąpienia łuszczycy u dziecka wynosi około 16%.
Wyróżnia się:
łuszczycę typu I – występuje u więcej niż 75% chorych na łuszczycę, początek choroby pojawia się pomiędzy 15. a 40. rokiem życia, charakteryzuje się ciężkim przebiegiem;
łuszczycę typu II – zwykle pojawia się po 40. roku życia, jej przebieg jest zdecydowanie łagodniejszy.
Oczywiście łuszczyca może pojawić się w każdym wieku, choć u niemowląt i dzieci zdarza się to rzadko (z wyjątkiem łuszczycy kropelkowej i odwróconej).
Łuszczyca charakteryzuje się występowaniem różnorodnych objawów, takich jak:
czerwonobrunatne grudki na skórze (klasyczny objaw łuszczycy pospolitej);
grudki przypominające wypukłe płatki;
zmiany skórne pokryte łuszczącą się, srebrnobiałą powłoką;
suchość skóry;
świąd – występuje czasami, drapanie powoduje nasilenie objawów oraz rogowacenie uszko‑ dzonego naskórka.
W przeważającej większości przypadków zmiany lokalizują się na kolanach, łokciach, dolnej części pleców oraz skórze głowy (w łuszczycy pospolitej), choć mogą wystąpić na każdej części ciała.
Na ogół obserwuje się symetryczny rozkład zmian skórnych na ciele. Zmiany nie są jednolite, mogą mieć charakter pojedynczych lub zlewać się w grupy, aż do pokrycia niemal całej powierzchni ciała, łącznie z przydatkami (paznokcie).
Ustępujące zmiany łuszczycowe nie pozostawiają blizn.
Bardzo często pierwsze objawy łuszczycy pojawiają się w przypadku:
silnego bądź długotrwałego stresu (40–80% chorych na łuszczycę);
przyjmowania niektórych leków, np. beta‑adrenolityków, preparatów litu, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofenu, butapirazolu, indometacyny);
infekcji bakteryjnych górnych dróg oddechowych, np. anginy paciorkowcowej;
infekcji wirusowych, np. odry, ospy;
chorób przewlekłych, np. cukrzycy, otyłości;
niewyleczonych ognisk zapalnych, np. próchnicy zębów;
długotrwałego ucisku spowodowanego odzieżą lub biżuterią;
uszkodzenia skóry (drobne ranki, ukąszenia owadów, tatuaże, poparzenia).
Wyróżnia się kilka różnych typów łuszczycy (niektóre mogą współwystępować):
łuszczycę pospolitą (zwykłą) – występuje najczęściej (80–90% ogółu przypadków), objawia się wypukłymi obszarami zaognionej skóry, pokrytymi charakterystyczną srebrnobiałą łuską;
erytrodermię łuszczycową – ten rodzaj łuszczycy często stanowi zaostrzoną formę łusz‑ czycy pospolitej; łuszczące się zmiany zapalne skóry obejmują znaczne powierzchnie ciała, pojawiają się obrzęk, bolesność skóry oraz uporczywy świąd; erytrodermia łuszczycowa ma często ciężki przebieg, a objawami ogólnego stanu zapalnego są: gorączka i zaburzenia wodno‑elektrolitowe;
łuszczycę stawową, nazywaną też łuszczycowym zapaleniem stawów – oprócz zmian skórnych powoduje przewlekłe zapalenie stawów, objawiające się bólem i obrzękiem stawów oraz ich ograniczoną ruchomością, w skrajnych przypadkach może prowadzić do kalectwa ze względu na deformację stawów;
łuszczycę paznokci – wskutek zniszczenia struktury paznokcia pojawiają się poprzeczne rowki i zagłębienia w płytce paznokciowej; charakterystyczne są również pod płytką paznokcio‑ wą żółto‑brązowe plamy, nazywane plamami olejowymi; choroba pogarsza stan paznokci (stają się kruche i łamliwe) i może prowadzić do onycholizy, czyli odklejenia się paznokcia od łożyska; ta forma łuszczycy bywa mylona z grzybicą paznokci;
łuszczycę kropelkowatą – objawami są charakterystyczne maleńkie (do 2 mm) i owalne punkciki; związana jest z infekcjami (np. paciorkowcowym zapaleniem gardła), a zmiany skórne obejmują tułów;
łuszczycę plackowatą – wyraziste czerwone zmiany (okrągłe lub owalne) mające tendencję do zlewania się, a ze względu na przyspieszony proces rogowacenia pokryte srebrzystobiałą łuską;
łuszczycę krostkową – na objętej odczynem zapalnym skórze (rumień) występują krosty wypełnione ropną treścią, zmiany najczęściej zlokalizowane są na dłoniach i stopach;
łuszczycę krostkową uogólnioną (typu von Zumbusch) – łuszczyca o najcięższym przebiegu, występująca przeważnie u dorosłych; zmianom skórnym towarzyszą osłabienie, ogólne złe samopoczucie, wysoka gorączka; badania krwi wykazują leukocytozę, czyli zwiększo‑ ną ilość białych krwinek (leukocytów), a sama choroba jest groźna dla życia;
łuszczycę krostkową dłoni i stóp – bardzo rzadka postać łuszczycy, występująca głów‑ nie u kobiet, najczęściej pojawiająca się w 50.–60. roku życia; zmiany skórne występują na dłoniach i stopach – głównie na kciuku i palcu najmniejszym dłoni oraz na pięcie i łuku stopy;
łuszczycę wysiękową – zmiany skórne zlokalizowane są w okolicy pach, pachwin oraz narządów płciowych;
łuszczycę brudźcową – zadawniona postać łuszczycy wysiękowej;
łuszczycę brodawkującą – przerost naskórka jest nierównomierny, brodawkowaty;
łuszczycę odwróconą – postać łuszczycy dotykająca najczęściej osób starszych; zmiany zlokalizowane są na tzw. powierzchniach zgięciowych (np. łokciach) i mają charakter sączący, przy czym nie wykazują łuski;
łuszczycę zastarzałą – pokryte grubą warstwą srebrzystobiałej łuski zmiany skórne utrzy‑ mujące się (mimo leczenia) miesiącami, a nawet latami;
łuszczycę okolicy pieluszkowej – u dzieci około 2. roku życia.
W trakcie diagnozowania łuszczycy lekarz wykonuje oględziny skóry na ciele i głowie (a także paznokci) w celu stwierdzenia objawów oraz przeprowadza wywiad z pacjentem, aby ustalić ewen‑ tualne przypadki łuszczycy w rodzinie, czy w życiu pacjenta nie doszło do silnego stresu oraz czy i jakie leki on obecnie przyjmuje (bądź przyjmował). Niekiedy konieczne jest pobranie wycinka skóry w celu wykonania badań mikroskopowych.
Jak dotąd nie jest znana terapia gwarantująca całkowite wyleczenie łuszczycy. Prowadzone le‑ czenie pozwala na zredukowanie zmian skórnych i innych objawów, co poprawia komfort życia pacjenta. W niektórych przypadkach dochodzi do całkowitego zaniku objawów, niestety choroba ma charakter nawrotowy (może minąć nawet kilkanaście lat do ponownego wystąpienia objawów). Dobór leku zależy od typu łuszczycy i jej stopnia nasilenia.
leczenie łuszczycy zwykłej lub innych typów łuszczycy o niewielkim nasileniu opiera się na zasto‑ sowaniu leków do użytku zewnętrznego (czyli na skórę). Dobór postaci leku zależy od lokalizacji zmian:
maści na tułów,
kremy na twarz i w fałdach skórnych,
żele, szampony, balsamy lub lotiony na owłosioną skórę głowy.
W pierwszej kolejności podstawą leczenia miejscowego jest stosowanie środków usuwających nawarstwiony naskórek. W tym celu wykorzystuje się preparaty keratolityczne (złuszczające) z mocznikiem, kwasami alfa-hydroksylowymi lub kwasem salicylowym (zob. podrozdz. 7.10 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2). Przykładem może być seria dermokosmetyków firmy Cerko przeznaczonych do pielęgnacji nadmiernie zrogo‑ waciałej, wysuszonej i swędzącej skóry całego ciała, łącznie z paznokciami.
Na owłosioną skórę głowy można również zastosować lek dostępny bez recepty w aptekach i sklepach zielarskich Salicylol (Profarm), znany również pod nazwą: oliwka z kwasem salicylowym lub oliwka salicylowa, który jest roztworem kwasu salicylowego w oleju rycynowym. Sposób użycia: oliwką posmarować skórę głowy. Głowę owinąć ręcznikiem na 1 godzinę. Zmyć oliwkę delikatnym szamponem. Zabieg można powtarzać codziennie, aż do ustąpienia zmian. Przeciwwskazania: noworodki i niemowlęta, nadwrażliwość na salicylany, ostre zmiany zapalne, przerwanie ciągłości skóry, ostrożnie w cukrzycy.
Należy pamiętać, że łusek nie wolno zdrapywać mechanicznie, gdyż zaostrza to chorobę.
Kolejny etap miejscowego leczenia łuszczycy rozpoczyna się, gdy łuski już nie występują, a zamiast nich pojawia się czerwona powierzchnia skóry. Pod kontrolą lekarza zastosowanie znajdują prepa‑ raty nakładane na skórę o działaniu przeciwzapalnym i zmniejszającym nawarstwianie naskórka, zawierające:
cygnolinę (synonimy: ditranol, antralina);
dziegcie pochodzenia roślinnego (dziegieć sosnowy, dziegieć brzozowy), np. krem ochronno-regeneracyjny Bioarpil (Bioarp), szampon do włosów Paraderm (Paramedica Łódź); natomiast dziegcie pochodzące z węgla kamiennego, np. prodermina, stopniowo są wycofywane ze względu na zawartość rakotwórczego benzopirenu;
glikokortykosteroidy;
analogi witaminy D3 (zob. podrozdz. 7.4.11 w książce Zioła w medycynie. Choroby skóry, włosów i paznokci, tom 2);
retinoidy (zob. podrozdz. 7.4.1 również w tomie 2).
W cięższych postaciach łuszczycy oprócz terapii miejscowej lekarz zaleca stosowanie leków o dzia‑ łaniu ogólnoustrojowym: metotreksat, cyklosporynę A, retinoidy, leki hamujące działanie TNF‑α (etanercept, adalimumab, infiksymab), leki hamujące aktywację limfocytów T (alefacept, efalizu‑ mab), inhibitory Il‑12 i Il‑23 (ustekinumab) i inhibitory Il‑17A (sekukinumab).
UWAGA!
Autorzy książki spotkali się z poglądem pacjentów, że ponieważ choroba ma charakter „fazowy” (określenie jednego z pacjentów odnoszące się do pojawiania się i zanikania zmian skórnych), również leki należy stosować cyklicznie. Jest to pogląd całkowicie błędny i niemający żadnych medycznych przesłanek. Co więcej, samowolne przerwanie przyjmowania leku (lub mocne ograniczenie jego stosowania) zwiększa ryzyko zastąpienia jednego rodzaju łuszczycy innym (często o bardziej nasilonych objawach). Dlatego autorzy przestrzegają przed takimi eksperymentami.
W łuszczycy opornej na terapię miejscową oraz w umiarkowanych i cięższych postaciach łusz‑ czycy plackowatej wykorzystuje się również fototerapię, czyli naświetlanie promieniami UVA i UVB emitowanymi przez sztuczne źródło światła. Drugą możliwością jest fotochemioterapia (PUVA Psoralen Ultra‑Violet A), czyli fototerapia UVA poprzedzona podawaniem środka światło‑ uczulającego (doustnie lub miejscowo). Środkami światłouczulającymi są psoraleny; doustnie stosuje się metoksalen (kapsułki Oxsoralen firmy G.l. Pharma, tylko z przepisu lekarza).
