LUD - Sgríobh Róimh - 22-25

LUD

DEASACHADH 22 GIBL. / CÈIT. 2025

NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG

Dar a thàinig an Phápa gu 'n Gàidhealtachd Le Iain Mòr Mac Bheathain

Am Maighstir Mhòr nam Machairean Le Mòrag Bheag Bhuidhe

Stailc-Choitcheann Bhanchubhair 1918 Le Gerri Mac a' Chùirn

FAIRE PÁPA FROINNSIAS TÓRRAMH PÁPA FROINNSIAS

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

DEASACHADH 22

Dè a Steach Air Cuibhrinn

32

Faire ‘s Tórramh Pápa Froinnsias

Fíor Ainm an Pápa Leo nó Leon?

20

Le Géaróid mac Frannc Dubh

Cúpla Focla

23

Faire, Tórramh, agus Cuasach

Seann Facail

24

Le Uinseann F. Pintado

Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 04 Nuaidheachd Ionadail 06 Nuaidheachd nan Dùthaichnal 10 Nuaidheachd na Cruinne 14 Sean Ghàedhealtachd 20 Fòram Coimhearsnachd 26 Dànach, Òranach & Sgeulach 32 Creideamh & Spioradalachd

LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE

Tá sé sin go h-ionntach deas do’n amharc Tír nan Craobh 'cur comhaireachd in éadan na Stáit Aontaichdhe. 'S impireachd uilemhor iad agus ghabhail siad an talamh mhór amach as Meagsagó 'gus amach as na Duine Dúthchais fosta. 'S fíor óglach Mac Ó Cearnaigh agus thánaig do sheantuismitheoirí aige 'mach as Cearra san mhachaire Mhaigh Eó.

Deirdre Nic Loingsigh (Gaeilig na Spéiríní)

Adh Mór go Pápa Úir!

Tá sé sin galánta do fhoghluim agus do’n amharc ar Pápa Leo XIV, an Phápa Úr.

D’fhan sé áma mhaith annseo san Ghaedhealtachd agus cuiridh sé beannachdaí móra naomha ar an obair 's súile 'gainn ar son an bhfill Eaglais Gaedhealach istigh Eaglais Mór Caitligeach ar ais aríst. Beidh sin an-mhaith má déanaidh sé sin.

Tomás Mac Giolla Mhaoláin (Gaeilig na Cruacha)

Math u Mhanitóba!

Tha i sin móran ghasta do’n orac air LUD agus an obair dochreidsinn agaibh a dhéanamh. Chaidh muinntear na Gáidheal chugaibh a-mach air na Machairean Móra bho 1790an b’fheudar, agus bha sluaghan uile-mhor agaibh bho 1880 air aghaidh.

Déanann sibh obair fhada mhór gach uile mios, seachdain 's bliana 'gus 's móran truagh tha sibh duine 's muinntear dearmad san an Gháidhealtachd an-diugh. Leanaidh sibh air aghaidh leis an obair dochreidsinn mór a charaidean mhath mhór.

Eilidh Ruadh Chaimbeul (Gáilig Thairbeart)

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Chaidh leinn gu Ròimh air Turas Naomha san Cháisg san bhliadhan so. Chaidh leinn gu Colaisde Naomh Iosadóir - Colaisde nan Gàedheal san Ròimh - nuair a bha muid san am baile so cuideachd.

Bha e sin an-speisialta 's an-Naomha gun daobht! Bhuail leinn leis an tAthair Mícheál Mag Rath, agus thug e turas mhath faoi nan colaisde leinn fhé cuideachd. Dh’fhoghluim muid mu nan Gàedheal san Ròimh, agus chuala sinn rudan 's sgeultan suimiúil 's dochreidsinn thug sin mòran dòchas oirnn mar sin a-mhàin.

Bha e sin àm mòran eachdraidh mar chaidh Pàpa Naomha Frionnsias gu Dhia Mhòr aig an t-àm so. Rinn leinn cuairt gu ‘n Bhatacain latha 'mhàin roimhe fhuair e bhàis, agus bha ionngantas mhòr oirnn mar sin gun daobht.

Cha robh sluagh uilemhor san an àite roimhe sin. Rinn leinn Turas Naomha thairis an Thìr Mhòr (Eòraip) airson 3 seachdainn 's 3 latha.

Bhuail leinn asteach àitean Naomha ri linn an turas so.

Bliadhan Chlann na Gaedheal - 2025 D'fhogair Clann Éirí Gréine 'n bliadhan úr seo 2025 do bhith Bliadhan Chlann na Gaedheal! Beidh sin go h-ionntach deas agus go h-ionntach speisialta ar son muinnteara Gaedhealach trasan an Domhain! Déanann linn faoi Clann na Gaedheal annseo go dtí iarraidh linn cuidiú, airgead agus airgid ar son rudannu rúnda daoibh sna Clann na Gaedheal. Nuair a bha mé óg bha bhreagh mór eadar na Gaedheil abhaile 'gus Clann na Gaedheal, ach go tobann sna 1990idí / 2000idí ar aghaidh; thánaig sin chun stad gan eolas agus thánaig focail cruadh, garbh 's mí-cheart san bhéal na Gaedheil abhaile. Agus tá siad focail gharbh gan amharas. Ach tiocaidh sin chun deireadh anois leis an bliadhan speisialta seo!

Pádruig Mac an t-Saoir (Gaeilig Thír Eoghain) 02

lionra-uisge-dhearg.ca

'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?

POST-D SINN

POST D'AR BOGSA PO

Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

NUAIDHEACHD IONADAIL

Am Maighstir Mhòr nam Machairean Le Mòrag Beag Buidh (Gàilig Bharraigh) Bha mòran brònach an t-àm nuair chaochail am Maighstir Iain Dhonnchaidh ann am bliadhna 1951.

Nuair a chaochail Maighstir Iain Dhonnchaidh (1880 gu 1951) bha e sin an-bhrònach airson sgolairean agus seannchaidhean nan Gàidheal thairis na h-Eilein. Bha muinntir brònach thairis Tràigh Tuath 's Bagh Tuath air am Bharraigh gu h-àiridh, mar rugadh 's togadh e eatara. Bha croidh' an-mhor aige ‘gus dh’ fhàs e shuas a-steach san seanchus nan Gàidheil Eilein gun teagamh. Bha seannchaidh an-mhòr 's dochreidsinn e fhèin gun teagamh, agus bha e abalta do chur eòlas, gràdh agus an ùidh aig gach uile duine chruinnich leis leotha ri chéile.

Bha seannchaidh mhòr e fhèin, agus thug e sgeultan, seannchas 's searmoinean tro Gàilig a-mhàin gach uile latha 's seachdain. Bha neach-bruidhne nas mhòr nan Gàilig e san àm a bha beò 's saoghal aige.

Bha mòran breagh aig am Maighstir Iain Dhonnchaidh chun seannchas, sgeultan agus eachdraidh nam Barraigh gu h-àiridh gun teagamh. Bha mòran eagal aig am Maighstir Iain Dhonnchaidh bithidh na seannchas, na sgeultan agus an eachdraidh nan Gàidheal dearmada san am, agus bha 'n iarr mhòr aige fhèin do fhaigh iad clàraichte gun mhall.

04

lionra-uisge-dhearg.ca

Bhuail e ri chéile leis Coimisean Beuloideas na h-Èireann agus leis Institiud Beuloideas na h-Albainn, agus fhuair e do teideal Cheud Uachdaran nan dhà shluagh annseo cuideachd fhèin!

Bha mòran mòran shonas aige leis an òrain aig Ruairidh Iain Bhàin, agus bha Ruairidh Iain Bhàin cuid do mhuinntir air ann am Bagh Tuath. Rinn e mòran craoladhan tro Gàilig airson am BBC, agus bha taifeadan nan guth aige air a-staigh san am BBC cuideachd gun teagamh.

Bha bàrd mhòr am Maighstir Iain Dhonnchaidh, agus chuir ‘s sgrìobh e bàrdachd gasta ri chéile nuair a bha e ‘muigh air nam Machairean Móra ‘gus nuair a bha e ‘nn Seann Gàidhealtachd ri linn am bliadhnichean.

Tha cuimhne mhòr aig am Maighstir Iain Dhonnchaidh thairis nan Eilein Bhige, Gleann Comhann, Baile Chaolais, Loch Abar, Obar Dheathain, Beinn na Faoghla 'gus Bharraigh. Tha cuimhne mhath aige 'nn an Tìr a’ Bhuachaille cuideachd agus mu 'n àite Ath a’ Fhiadh, Baile Chlann Raghnuill agus thairis Meadhan Thìr a’ Bhuachaille airson cuid an-mhòr gu h-àiridh.

Bha spiorad mòran dochreidsinn aige gun teagamh, agus chaidh e air aghaidh leis an obair agus an Strìgh nan Gàidheal air na h-Eilein, air Tìr Mhòr agus thairis nan tonn ann am Machairean Móra ri chéile. Bha saoghal mhath 's an-ùidh a robh aige 'gus dheun e obair mhòr airson Barraigh san aimsir aige cuideachd.

Tha cuimhne mhòr aige an-diugh agus tha e beò eatarainn mar sin.

lionra-uisge-dhearg.ca

05

NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL

Stailc-Choitcheann Bhanchubhair 1918 Le Gerri Mac a' Chùirn (Gàilig Muile) Dearg agus Ruadh – Na luchd-obrach ann an Bhancubhair, 1918 Carson a tha na “ceart” no “deas” politigeach a’ smaoineachadh gu bheil an cead aca gu dèan rud sam bith dhan luchd-obrach? Tha nan cead aca gum bith dubh-shaorach. Tha an cead aca a’ dèanamh buidhinn agus a’ faigh maoin à cogadh gu sonraichte. Tha an cead aca a’ mairbhaich cuideachd. Calpairean, luchd-gnìomhachais agus luchd-politigeach a’ faireachdainn gu bheil an cead aca gu dèan a h-uile rudan mar an liosta os cionn. Tha iad air a’ cleachd saighdearan, luchd-bhigilantaidh agus poileas co air a bhith a’ dèanamh an làban aca airson linntean.

Gu dearbh, chan eil an cead aca, cha robh an cead aca, ‘gus cha bhith an cead aca gu bràth. Moladh do Luchd-Obrach Bhancubhair ann an 1918. Sheas iad airson an còraichean aca.

An adhbhar? Am murt dhan Ruadh Ó Goidín, neach-iomairt agus sòisealach, anns a’ choille dìreach tuath de Cumbarlann ann an Tìr a’ Chaluim Cille. ’B e coimhearsnachd mèinnearachd a bh’ ann. Bha Ruadh gad fhalach air sgàth ‘s nach bhiodh e a’ sabaid dhan Cogadh Mòr - Ciad Cogadh a' Dha Ghall - 1914 gu 1918.

Bha Ruadh an ceart-aghaidh do chogadh. ’B e strìbh impireachd a bh’ ann. Chaidh Ruadh bho mì-fhreagarrach airson sèirbhis

06

lionra-uisge-dhearg.ca

armailteachd gu aimhean ann an 1918 mar peanaist airson an obair aige mar neach-eagrachaidh aonadh-ciùird.

Lorg Domhnull Cambeul e anns a’ choille agus chuir Domhnull Caimbeul urchair, dìreach aon, do Ruadh. Bhàsaich Ruadh bhon leòn. Bha constapal speisealach a robh Caimbeul. Thuirt Domhnull Caimbeul gun robh e ga dhìon fhèin tro ghnìomh. Chreid thusa sin ma thogras tu fhèin! Cha do chreid na luchd-obrach sin. Thàinig iomadh duine air a tiodhlachadh le bròn agus frìth.

Air an aon seachdain as dèidh an tiodhlachadh, air Dàrna Là Lùnastal 1918, stad na luchd-Obrach Bhancubhair an obair. Bha e Stailc-Choitcheann airson aon latha: a Chiad Stailc-Choitcheann ann an eachdraidh Canada gu dearbh agus chuireas an Comhairle na h-Obraich (CnanO) an eagan a chèile e. Cha robh tramaichean ann no obrach sam bith anns an loingeas no am factaraidhean. Bha am baile na thost airson 24 uairean.

Uill, gu beagnaich. Dh’ eagraich am paca, no 'sluagh’, an aghaidh an stailc; ged a am paca mar ainm ‘s a “tìr-ghràdhaichean”. Leis beannachd dhan rèimean, dh’ fheuchainn an “tìr-ghràdhaichean” seo a’ cuir crìoch an stailc. Chaidh iad airson an ceannardas CnanO agus an togalach CnanO cuideachd.

Chleachd iad mòr eagal; chleachd iad ainneart; ghiùlain iad an Seoc an Aonaidh dìreach airson tomhas math!

Chaidh an “tìr-ghràdhaichean” gu an Teampail Làbarach. Thilg iad leabhraichean, litrichean agus sgrìobhan laghail a-mach an uinneag. Bhrist iad bòrdan agus seithrichean. Air an dàrna làr dh’ obraich Bioctar Midgleidh, Rùnaire na CnanO. Chaidh Midgleidh a-mach air sgeilp uinneige oir dhan sluagh.

Cha b’ urrain dhaibh fhaighinn faisg air oir bhac Froinnsias Mac an t-Sionnaich (dhan LuchdObraich nan Guthain) an t-slighe. Bha i uabhasach gaisgeil agus cha teann i

lionra-uisge-dhearg.ca

07

air falbh. Nuair a thàinig Midgleidh a-steach dhan oifis, chleachd am paca forsa agus phòg Midgleidh an Seoc an Aonaidh air neo! Chaill Midgleidh an speuclairean aige agus bha a choileir air a reubadh.

Ach, shabaid na luchd-obrach ri “tìr-ghràdhaichean”. An ath mhadainn, dh’ fheuch iad a’ cleachd forsa a-rithist dh’fhaighinn an obrachd long-lann air ais dhan obair aca. Aig a talla na aonaidhean-ciùird, chleachd na luchd-obrach casan sheithrichean a’ plùc am paca air ais a-mach an talla. Chaidh an obrachd long-lann ais dhan obair aca nuair a dh’iarradh iad gum bith. Ghairm an ceannardas aonadh-ciùirt Brianna R.,air Unsplash grad-thaghadh agus fhuair iad an taic bhon ballrachd aonadh.

An robh an Stailc-Choitcheann ann an Bhancubhair buaidh airson na luchd-obrach? Cha robh, ’s docha.

Ach, cha robh e mì-bhuaidh a bharrachd. Ghnìomh iad le mòralachd agus gaisgeil a dh’aindeoin an muiseagan luchd-gharbh-chruaidh agus an Seoc an Aonaidh aca. Chog na luchd-obrach airson clas-obrach Canada agus an dearg dhen clas aca, agus a thoir gu cuimhne Ruadh co a bha marbhaich leis aon peilear bhon gunna de clas-calpaire Canada.

Dealbhean as BC Labour Heritage Centre

08

lionra-uisge-dhearg.ca

BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS

lionra-uisge-dhearg.ca/scriobh

ÁILLIDH

NAN URRAIDHE

BITHIDH AN ÀITE SEO CHUGAD

SAN GÀILIG 'BHEIL SUIM AGAD DO CHUR SANAS LE LUD? CUIRIDH SGAIRT CHUGAINN AIRSON MÒRAN EÒLAS

NUAIDHEACHD NA CRUINNE

An Sgithia Seann Dhachaigh nan Gàidheal “Mathi na tóisig ba día tancatar assin Scithia Agnoman Eber cen ail 295] da mac Thaitt meic Ógamain.

Elloth. Lámfind. Lamglass léir. tri meic Agnomain imréil; Cacher is Cing clú co mbúaid {MS folio 3b 45} dá degmac Ebir echrúaid.

300] Arim a llong tri longa. ic tiachtain dar tromthonna; trí fichit cach luing luad ngle.

7 mna cach tres fiche.” leis Am Filidh Gilla-Cóemáin, Lebor Gabála Érenn.

Tha 6 seann theacsaichean nan Gàidheal a tha ag innse dhuinn mun Sgithia no An Scithia, sin a ràdh: Lebor Gabála Érenn - http://www.maryjones.us/ctexts/lebor1.html#14 Cath Maige Tuired Cunga - http://www.maryjones.us/ctexts/1maghtured.html Cath Maige Tuired - http://www.ucc.ie/celt/published/T300011.html Do Fogluim Chonculainn Annso Sios - https://celt.ucc.ie/published/T301038.html ‘S e Nemed agus a chlann a thàinig bhon Sgithia gu h-Eirinn agus ‘s e ainm Gaelach a tha air Nemed (Naomtha nó Naofa san Fhlaithis.

10

lionra-uisge-dhearg.ca

PavelS, Getty Images

Agus, seallaibh air na h-ainmean a tha air na daoine à Sgithia. ‘S e ainmean Gaelach a tha orrasan: Gabran (bha Gabrán mac Domangairt rígh Dàil Riada ri linn 6mh Aoise AD), Tolc (“neart, ionnsaidh”), Trenfer ( “fear làidir”), Trenmiled ("òglach làidir"), Garb ("garbh"), Glacedh (“ trodair”), Duirdri (“rígh òran a dheanamh”?), Fonnam (“gluaisceart nas làidire gu tro 's go fro”), Teidm (“trioblad, caoineadh”), Tinnargain (“òglach, laochra ùr gheal”), Tescad (“aig ghearr a-mach”), Bha na famhairean a bha a’ fuireach anns an Sgithia cuideachd agus seallaibh air an t-ainm a bha air an Rìgh a thàinig gu h-Eirinn gu Catha Maige Tuired: - Indech, Rìgh Famhaireach na Sgithia (a' dìoghaltas).

‘S e beul-aithris a tha air fhàgail gu leòr mun famhairean anns an Sgithia agus tha mi ‘n dòchas gum b’ urrainn dhomh beul-aithris mu fhamhairean na Sgithia sam bith innse beagan a dh’ aithghearr.

Tha Lebor Gabála Érenn, Foirgheall Obar Bhrothaig 1320 agus A' Chroinic Chruithneach ag ràdh gun robh na Gàidheil fhèin a-réir Lebor Gabála Érenn a’ fuireach ann am barrachd na 300 bliadhna anns na Bogaichean Mheoideach (Muir Mheoid no Muir Asóbh an-diugh) anns an Sgithia agus ‘s e Rìgh na Sgithia a bha 'nn ann an coignear nan Gàidheal, sin a ràdh, Eber Scot, Boamain, Ogamain, Tat agus Agnomain.

Dh’fhàg na Gàidheil an Sgithia aig deireadh an latha agus chaidh iad dhan Spàinnt an toiseach agus an dèidh sin do dh’Eirinn agus do dh’Alba.

lionra-uisge-dhearg.ca

11

Tha Do Fogluim Chonculainn Annso Sios ag ràdh gun robh Cù Chulainn ann anns an Sgithia far an robh e a’ cluich Iomain agus far an robh e air a theagasg iomairt airm le Sgàthach (Scàthach), nighean Bhuanuinne, Rìgh na Sgithia.

‘S e ainmean Gaelach a tha air a h-uile duine a tha ann anns an teaghlach Sgàthaich: Sgàthach fhèin (sgàthach dhubha) ; -a h-athair, Buanuinne, Rìgh na Sgithia (gu brath air fad); a nighean, Uathach (garbha, ); dà mhac Sgàthaich, Cuar (caim, ) agus Cat (cat) Tha na foillseachaidhean ùra a thànaig à Eirinn a tha ag ràdh gu bheil firinn gu leòr ann ‘san seann theacsaichean sin nan Gaidheal mun Sgithia: https://www.theguardian.com/.../originsof-the-irish-down...

Chaidh na seann làithean bhuainn, ach ‘s e Gàilig, seann chanan nan laoch agus nan rìghrean na Sgithia a tha bheò ann an-seo, anns an Sgithia.

Agus ‘s e Iomain, geama nan Gàidheal, agus Lannareachd, Gleachd agus Ealainean Mhàirsealach nan Gàidheal eile a tha beò anns an Sgithia cuideachd.

Le meas, Beathan Fionn Negoda MacDhùghaill Baile Dàn Chatrìona, An Sgithia. us Gleachd.

12

lionra-uisge-dhearg.ca

SEAN GHÀEDHEALTACHD

Dar a thàinig an Phápa gu 'n Gàidhealtachd Le Iain Mòr Mac Bheathain (Gàilig Ros an Ear) Bha sin dochreidsinn dar a thàinig an Pàpa gu 'n Gàidhealtachd ann an Èirinn san am bliadhna 1979.

Ach bha sin mòran dochreidsinn dar a thàinig e gu h-Albainn ann am bliadhna 1982 gu h-àiridh. Tha 1979 an Ceud Bliadhna Phàpa 'gus tha 1982 an Dàrna Bliadhna Phàpa cuideachd.

Thàinig Pàpa Eoin Pól II ( a Dhà) gu h-Albainn ann an 31mh Céitean 1982. Thàinig e 'staigh san an Adhair-phort Dhùn Èideann orson cuairt mhòr gu h-Albainn san an àm sin. Thubhairt e Aifrionn Naomhtha Mhòr san an Pàirc Mhic Mhuirich agus bha dhà fhichead a' còig mìle (45,000) gu dhà fhichead a deich mìle (50,000) duine aig an àite sin gun amharas. Rinn e cuairt mhòr gu taoisich Prodastùnach san an tìr cuideachd. Agus thàinig àireamh mhath na Prodastùnaich thun an Aifrionn Naomhtha seo cuideachd. Agus chaidh mise 'gus mo chairdean thun an am Pàirc Mhic Mhuirich orson an Aifrionn Naomhtha seo. Bha gach uile rud seo san an Dhùn Èideann aig an àm chuairt am Phàpa Naomhtha. alboomen, pixabay

Thàinig trì cheud mhìle (300,000) duine 'mach thun gach uil' Aifrionn Naomhtha 'nn an Dùn Èideann, Glasgu 's àitean eile thairis na h-Albainn aig an t-àm sin. Dheun Pàpa Eóin Pól an ceud Aifrionn Naomhtha taobh a-muigh orson an ceud àm bho 1981 dar a thàinig e san aice bàis dar rinn duine rùnda 'n obair do chur e fo thalamh 's gu bàis. Bha fhios aige (an Pàpa) agus bha fhios aca (Eaglais Caitligeach) bha e sàbhàil idir muinntir na Gàidheal Caitligich dar a bha e 'mach idir na duine san an Albainn ri cuairt oifigeal mhòr annseo.

14

lionra-uisge-dhearg.ca

Thubhairt e 'n Aifrionn Naomhtha uilemhor ann an Glasgu dar thàinig trì cheud mhìle (300,000) duine 'mach orson an Aifrionn ann an Pàirc Bhaile Uisdean a-mhàin aig an t-àm sin. Bha sin ann an Ceud Là 'nn an Dàrna Mhios an t-Samhraidh ann an Glasgu cuideachd.

Dar a dh' fhan e 'nn an Dùn Èideann idir 31mh Ceud Mhios an t-Samhraidh gu Ceud Là, Dàrna Mhios an t-Samhraidh, bhuail e ri chéile leis ceannardan Eaglais Clèirich annsein. Chaidh an chruinnich chuairt gu math idir an Phàpa 's an Eaglais Clèirich gun amharas.

Chuir an cuairt nan Pàpa Naomhtha Eóin Pól II (a Dhà) spiorad ùr 's uilemhor gu na Gàidheal Caitligich gu h-àiridh, agus chuir e sin stad gu rudan an aghaidh an Eaglais Naomhtha 's an aghaidh Creideamh na Caitligich cuideachd. Dh' fhàs aid shuas leis spiorad uilemhor aca 'gus cha robh mòran eagal aca 'nis mar chunnaic aid cha robh aid a-mhàin san an Domhain agus san an Ghaidhealtachd ri chéile. Dh' fhàs misneachd uilemhor aca dar thàinig Pàpa gu h-Albainn annsein.

Chuir an cuairt seo spiorad 's misneachd uilemhor idir na Gàidheal Caitligich agus chuir e sin eagal uilemhor idir na fhir bhuidhe 's idir namhdain eile nan Gàidheal. Chunnaic aid chan eil 's cha robh aon eagal aig na Gàidheal Caitligich agus cha robh aon ùidh aca do shaoghal san eagal na fhir bhuidh' annsein.

Feumaidh leinn do thill thun an lathan sin mar tha e sin nas tábhachtach orson teaghlaich, na clainne 's na muinntirean nan Gàidheal 's a' Ghaidhealtachd cuideachd gun amharas. Feumaidh leinn do thòisich agus do chur beò nasgan ùr idir cànan nan Gàidheal - Gàilig agus idir Creideamh 's Eaglais Naomhtha Caitligeach cuideachd, agus feumaidh leinn sin a dheunamh gun mhall 's gun amharas. Tha mòran mòran dòchas agam deunaidh Pàpa Leon XIV (14mh - ceathar dheug) beò ùr thun Eaglais Gàidhealach air ais a-rithisd mar cuiridh sin beò, misneachd agus mòran mòran dòchas idir muinntir na Gàidheal a-rithisd gun amharas. Tha mòran paidrean agam deunaidh e sin leinn fhìn.

jmviglino, pixabay lionra-uisge-dhearg.ca

15

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

Breacan Naomh Fionan Le Géaróid Mac Maghnuis (Gàilig Chinn Tìre) Tha 'n sgeul an ùidh mu Breacan Naomh Fionan nuair a thàinig e sin gu beò aig an t-àm Cuairt Mhòr na Pàpa Beinidict XVI (Sè Dheug) gu h-Albainn 'gus an Ghaidhealtachd san am bliadhna 2010. Bha fear an dheas agus an ciùin a robh Pàpa Beinidict gun teagamh, agus bha e sin dochreidsinn 's an dheas do 'n amharc an shonas aige nuair a thàinig e eadar measg na Gàidheil eadar Sè Dheug gu Naoidh Dheug (16mh gu 19mh) Sultain 2010.

Bha sonas an-mhor aige nuair a bha e san Albainn gu h-àiridh gun teagamh, agus chunnaic na Gàidheil agus na Caitligich sin san sràidean ‘s air an teilifiosan aig an àma sin cuideachd. Chuir duine breacan mhaith ri chéile airson an cuairt mhòr na Pàpa san aimsear seo cuideachd, agus bha e sin mòran mòran gasta nuair a chuir e 'm breacan aige ri linn an cuairt seo mar chuaidh am pioctaran sin seo thairis nan Domhain airson Clann na Gàidheal, agus thairis a’ Seann Ghaidhealtachd airson Fine Gàidheal. Chuir e sin spiorad mhaith 's mòran misneachd eadar measg na Gàidheil san aimsear sin gun teagamh. Seo ‘n sgeul mu Breacan Naomh Fionan aig an t-àm sin.

Sheumais san Dhùn Éideann, agus chuir Beinidict am breacan aige air fhéin airson an chuairt seo cuideachd.

16

lionra-uisge-dhearg.ca

Thug Céith Phàdruig am breacan gu Beinidict XVI (Sè Dheug) ann an Sè Dheug (16mh) Meadhon Fòghmhair 2010. Tha e sin Féill Fionan agus bha Fionan an cheud naomh na h-Albainn gun teagamh. Thug e an Creideamh Crìosdachd gu h-Albainn mu mìle, sè cheud bliadhan (1,600) bho shoin. Tha sgeul an mhaith, an mhòr 's an ùidh aig am breacan seo. Agus tha Breacan Naomh Fionan an t-ainm eile mu breacan seo cuideachd. Chuir iad an dathan speisialta ‘nn am breacan seo 'gus tha sgeul seannchas an mhaith aig gach uile dath ann am breacan cuideachd: 1. Tha na lìnig bàn air gort gorm airson dathan naiseanta 's bratach na h-Albainn.

2. Tha 'n uaine airson na crotail aig fàs ann an Tigh Mhàrtainn nuair a fhuair e sin bhunaidh le Naomh Fionan. Tha sin ann an Gall Gháidhealaibh 's thug Fionan an ainm àite do chuimhne Naomh Mhàrtainn a’ Ghaill. Thosaidh Fionan an misean do chur na Soisgeulan Ìosa Crìosd gu duine seo mu bliadhna 397 IC. 3. Tha dhà lìnig dhearg ri thaobh an lìnig bàn a mhàin, agus tha iad ann airson Cáirdineal Nuadhman. Chuir e air an t-slighe gu Naomhachd ri linn an turus Pàpa gu h-Albainn ann an 2010.

4. Tha ochd snàth no snàitlein aig gach uile snàitlein bhàn air an uaine ‘s tha e sin airson gach uile Sgìre Easbuig na 5. h-Albainn. 'S iad air an uaine an seo.

6. Tha ceathar ceud, dhà fhichead a dhà dheug snàitlein airson gach uile paraiste no sgìre na h-Albainn cuideachd.

7. Tha na lìnigean buidhe 's bàn ri chéile airson dathan a’ Bhatacain.

Fhuair gach uile taoiseach ‘s ceannard riaghaltas na h-Albainn am Breacan Fionan aca airson cuairt mhòr na Pàpa. Thug Cáirdineal Céith Phàdruig Ó Briain agus Caitligich 's Gáidheal eile iad gu duine mar bha 'n latha speisialta airson na Muinntear Caitligeach gun teagamh cuideachd. Chuir an cuairt seo spiorad na’s mhòr ortha 'gus chuir sin spiorad mhòr chun na Gáidheil na h-Éirinn aig an t-àm seo cuideachd mar tha mhaid muinntear mhòr a mhàin ri chéile fo 'n Dhia Mhòr.

lionra-uisge-dhearg.ca

17

Thubhairt Cáirdineal Céith Phàdruig am faclan seo gu Pàpa Beinidict nuair a thug e ‘m breacan chuige: ”Seo onair mhòr orm do bith abalta do chur an cheud breacan a dhèanamh an seo airson cuairt mhòr do fhéin an Phàpa. Fhuair e sin an seo ri chéile airson an chuairt do fhéin a mhàin, agus thug gach uile duine Phàrlamaid tacaigh chun an chuairt seo, mar tha fhios aca tha e sin an mhor, an tábhachtach ‘s na’s mhaith ‘s na’s mhòr airson mhuinntear na Caitligich 's na Gàidheil aig an aimsear seo. Tabhair mi 'm breacan seo do fhéin do chuimhne 'n latha mhòr seo a n-Athair Naomtha. 'S an onair mhòr orm do shoin a dhèanamh a rithisd.”

- Cáirdineal Céith Phàdruig Ó Briain.

Seo e 'n sgeul mu Breacan Fionan no Breacan Naomh Fionan no Breacan na Phàpa a nis a chairdean, agus tha e sin gu deas agus tha e sin gasta ri chéile gun teagamh.

18

lionra-uisge-dhearg.ca

T TO O II G GH H

M MH HA A II N N II S S II R R

DOIRE A' CHOLM CILLE

Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúthchas www.abbeyhoteldonegal.com

FÒRAM COIMHEARSNACHD

Làithean Mór A' Mhìos - An Giblean 12 - Gaelach Lán 18 - Di-hAoine na Ceusta 20 - Di-Domhnaich na Càisge 21 - Di-Luain na Càisge 27 - Gaelach Úr

Féill Bealltainn 'S Féill Bealltainn an latha 'gus féill mór le na Gaedheil mar tha mhaid chun gu samhraidh le sin amháin. Tha sin air 1mh Céitean gach aon bliadhain.

Tiocaidh daoine 'muigh trasan na Gaedhealtachd agus cuiridh iad teine mór do céilliúradh an latha seo speisialta cuideachd agus tha sin gu gasta. 'S féill an-mhor le na Gaedheil abhaile 'gus le na Gaedheil thairis nam fharraige

Ath Mhìos - An Céitean

cuideachd.

01 - Féill Bealtainn 11 - Là Màthraichean 12 - Gaelach Lán 15 - Lag B'Omer 26 - Gaelach Úr

Féill Chaluim Cille

Mìos Moire

Bithidh là mòr oirnn air ais a-rithisd

‘S Ceitein an Mhios orson Moire

air 9mh Òg-mhios, agus tha e sin

Mhàthair Mhac Dhè, no am Mìos

Ath Làrna Mhìos - An t-Òg-mhìos

Féill Chaluim Cille! 'S fíor naomh

Moire gu duin’ eile. Tha i

01 - Shavuot 09 - Féill Chaluim Cille 11 - Gaelach Lán 15 - Là nan Athraichean 21 - Uair Àirde na Gréine 25 - Gaelach Úr 30 - Deireamh Bhliadhain na Sgoil

mór nan Gàedheal e fhé gun dabht

an-sònraichte orson Caitligich ‘s

's gun teagamh, agus iarraidh mhuid

Ortadogsaich thairis an

do'n obair chun an féill so nas

Saoghail. Adeir duine paidrean

móran a dheanamh, agus iarraidh

sònraichte gu Moire gach uile là.

mhuid do thosaidh an obair so gun

'S Fìor Beanrighean nan

teagamh a chairdean!

Gàidheal cuideachd i fhìn.

20

lionra-uisge-dhearg.ca

Là nan Athraichean

Là Màthraichean

Tha dhá Là nan Athraichean

Thàinig Là Màthraichean chun leinn

annseo sa Ghaedhealtachd. 'S

annso san Dùthaich nan Craobh air ais

ciad latha air treasamh

a-rithisd, agas tha là mòr airson

Domhnaich nan Òg-mhìos gach

teaghlaichean agus clainne thairis

bliadhain agus tha dárna féill air

Dùthaich nan Craobh, agas thairis an

Féill Iósaph air 19mh Márt gach

domhan cuideachd. Ach chan eil Là

bliadhain cuideachd. Chan fhuil

Màthraichean annso 'n Là

an lathan seo leathan saoire

Màthraichean ann sa Seann

'gus chan fhuil sin cóir 's ceart!

Ghaidhealtachd. Ach tha là ceart leinn

Ach bithidh mhaid chun sin gun

ri sin gun teagamh, agas chan eil iad

mhall le cuidich Dia Mhór!

ceart ann sa dhachaidh dhùthchais.

lionra-uisge-dhearg.ca

21

e Jon . s 4 a 9 r 9 .1 eò lann , le S 0 F c i , l n e 3, 9 a 5 iai , G R 2 ' to O .5 Way , 1994, p y z La yf. lfa C o L Y

s,

LORG FOCAL

FAIRE CUASACH TÓRRAMH PÁPA FROINNSIAS LEON

MÀTHRAICHEAN ATHRAICHEAN FÉILL CHALUIM CILLE FÉILL BEALLTAINN BHANCHUBHAIR STAILC

22

lionra-uisge-dhearg.ca

CÚPLA FOCLA FAIRE

Dealbh Le Syda Productions

CUASACH

Dealbh Le Antonio Gravate

'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla?

Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

TÓRRAMH

Dealbh Le Pavel Danilyuk, Pexels

lionra-uisge-dhearg.ca

23

SEANN FACAIL

UINSEANN F. PINTADO

Socraigh na cuntais gan bhean an tábhairne.

(Gaeilig Ghleann Gaibhle) Sucoracos indo contassa cina bena indo taberna.

(Gallaic)

Deir an t-amadán agus an meisceach cad atá ar a n-aigne.

(Gaeilge Thír Amhalaigh) Ateiro indo anmetanus oncus indo miscacos codi adsta are esom aigenom.

(Gallaic)

Is é an comhartha is fearr ná airgead a bheith agat le haghaidh fíona.

(Gaeluinn Tuadh Mhumhain) Esti ei indo comardia esti verros nave argatom indo bivota oncutu letos ageda vinom.

(Gallaic)

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 24

lionra-uisge-dhearg.ca

Bithidh là mòr oirnn air ais a-rithisd air 9mh Òg-mhios, agus tha e sin Féill Chaluim Cille!

'S fíor naomh mór nan Gàedheal e fhé gun dabht 's gun teagamh, agus iarraidh mhuid do'n obair chun an féill so nas móran a dheanamh, agus iarraidh mhuid do thosaidh an obair so gun teagamh a chairdean!

Gleannsamh agus Ath-saoghail 's faclair nuadh seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY

DÀNACH, ÒRANACH & SGEULACH CAILLEACH AN ARDÁIN GHLAIS (CUID A H-AON)

Le Cathal Mac Grianna (Gaeilig Chloch Cheann Fhaola) Sula dtáinig Naomh Pádraig go h-Éirinn bhí

ormsa 'gus chuir mé deireadh lena cuid

Rígh i gCúige Laighean a raibh nighean

áilleachta le buille den t-slaitín seo atá in mo

an-dóighiúil aige. Lá amháin nuair a bhí sí ag

láimh. Éireoidh an rud céanna duitse má

cruinniú sabharcán tháinig sean-chailleach

dhiúltaíonn tú an rud atá mise ag iarraidh ort a

fhad léi agus dubhairt: ‘Tá nighean agam sa

dhéanamh.’

bhaile atá ar aon aois leatsa agus caithfidh tusa cuidiú liom cleamhnas a dhéanamh di a

Ar chluinstin na bhfocla seo di tháinig eagla

bheas taitneamhach agamsa.’

mhór ar nighean an Rígh. Is dóiche go dtitfeadh

‘Níl baint ar bith agamsa le do ghnoithese,’

sí i laige ach ab é go bhfaca sí a deartháir (an

arsa nighean an rígh. ‘Níl aithne ar bith agam

mac ba sine ag an Rígh) ag teannadh léi.

ar do nighean agus chomh beag aithne agam ort féin.’

‘Cé h-iad na mná seo?’ arsa an prionnsa.

‘Beidh na seacht n-aithne agat orm sula

‘Is mise Cailleach an Ardáin Ghlais agus is í seo

bhfágfaidh tú an gleann seo,’ arsa an

mo nighean,’ arsa an t-sean-bhean. ‘Tá mé ag

chailleach. Leis sin chonnaic siad cailín ag

iarraidh ar do dheirfiúr cuidiú liom fear a fháil fá

teannadh leo. Bhí sí beagnach chomh sean i

choinne an chailín seo.’

gcuma leis an chailligh í féin agus bhí aghaidh uirthi chomh gránna le peacadh marfa.

‘Níl fear ar an domhan a dhéanfadh cleamhnas den chineál sin,’ arsa an prionnsa.

‘Seo mo nighean,’ arsa an chailleach. ‘Bhí sí

26

ina cailín álainn nuair a bhí sí fichead

‘Ná bí ró-chinnte de sin,’ arsa an chailleach. ‘Tá

bliadhain d’aois ach lá amháin chuir sí fearg

aithne agamsa ar fhear,’ ar sise, ‘agus beidh lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

lúcháir air í a phósadh roimh luigh na gréine.’

‘Má tá,’ arsa an prionnsa, ‘is fearr duit a ghabháil ar a lorg.’

‘Níl gnoithe leis sin,’ arsa an chailleach. ‘Is tusa an fear atá in m’intinn.’

Chuir seo fearg ar an phrionnsa 'gus dubhairt sé: ‘Bain chugat go tapaidh agus ná feicim go deo arís thú. Tá duisín saighdiúr ar an taobh eile den sgonsa sin agus má scairtim orthu is gairid go mbeidh tú féin agus do nighean sa loch udaí thall.’

Leis sin bhuail an chailleach nighean an Rígh sa ghualainn leis an tslaitín draíochta agus i gcaochadh súile bhí sí níos gráice ná nighean na caillí. Ní raibh a fhios ag nighean an Rígh go dtáinig athrú ar a cuma ach ar siocair an rud a dubhairt an chailleach tháinig crith trom uirthi.

‘A dheirfiúr mo chroidhe,’ arsa an prionnsa, ‘is é an mí-ádh a thug anseo thú inniu. Cad é an dóigh a dtig liom tú a thabhairt abhaile chuig d’athair agus do mháthair?’

‘Dhéanfaidh mise álainn arís í,’ arsa an chailleach, ‘má phósann tú mo nighean.’

Ansin bhuail an chailleach a nighean féin leis an t-slait agus rinne cailín dóighiúil di arís.

‘An bpósfaidh tú 'nois í?’ ar sise leis an phrionnsa.

‘Ní phósfaidh mé anois ná go brách í,’ arsa an prionnsa, ‘agus níl dúil agam codladh dhá oidhche sa leabaidh amháin go dtí go ndíbrítear thusa 'gus gach duine de do chineál ó éadan na tíre seo.’

Sgairt sé ar na saighdiúirí 'gus d’imigh an chailleach agus a nighean chomh tapaidh le séideán gaoithe.

Ba le croidhe brónach a thug mac an Rígh a dheirfiúr abhaile.

Chonaic an Rígh ag teacht iad agus tháinig sé giota ina n-araicis. lionra-uisge-dhearg.ca

27

‘An í seo Cailleach an Ardáin Ghlais atá leat?’ ar seisean leis an phrionnsa.

‘Faraor, a athair, ní hí,’ arsa an prionnsa. ‘Seo do nighean féin ach caithfidh mé a insint duit gurb í an chailleach a chuir sa chrot sin í.’

‘Mo leanbh, mo nighean,’ arsa an Rígh. ‘Ba bhrónach an lá é a chuaigh tú amach le sabharcáin a chruinniú. Ach ná bac leis.

Tiontóidh an t-arm amach amárach agus bhéarfaidh siad an chailleach ghránna go dtí an caisleán seo. Dóifear í mar fhód mónadh ach bhéarfaidh mé uirthi ar dtús áilleacht mo nigheana a thabhairt ar ais.’

‘An dtabharfaidh tú cead domhsa a ghabháil leis an arm?’ arsa mac an Rígh.

‘Cinnte,’ arsa an Rígh. ‘Ní rachaidh siad ar lorg na caillí gan tú.

Ach ná déan dearmad go gcaithfear í a thabhairt annseo beo. Ní bhfaighidh mé suaimhneas intinne go deo go dtuga mé breithiúnas báis uirthi.’

‘Dhéanfar sin uilig,’ arsa an prionnsa.

‘Tá súil agam go n-éireoidh leat,’ arsa an Rígh, ‘ach caithfidh tú a bheith cúramach. Tá mé beagnach cinnte go rachaidh sí as amharc in uaimh inteacht faoin talamh nuair a gheobhaidh sí le fios go bhfuil an t-arm ar a lorg. Déan fáinne thart fán áit a bhfaca tú í agus ná lig di imeacht.’

‘Sin an dóigh is fearr,’ arsa an prionnsa. ‘Tá cú agam a rachas isteach san uile uaimh agus ní baol go dtiocfaimid abhaile gan í.

Tabhair aire mhaith, a athair, do mo dheirfiúr dhílis go dtige mise ar ais.’

Maidin lá arna mhárach gléasadh dhá mhíle de na saighdiúirí ab fhearr a bhí ag an Rígh agus chuir siad tús ar an aistear, an prionsa ag a gceann. Shílfeadh duine go raibh a fhios ag an chú cad é a bhí riachtanach. Chuaigh sé isteach san uile uaimh a casadh orthu agus is rómhinic a tháinig sé amach cumhdaithe le

28

lionra-uisge-dhearg.ca

clábar. Thug obair an mhadaidh uchtach úr don phrionnsa 'gus na saighdiúirí 'gus d’aithin siad go mbeadh an chailleach ina príosúnach in am ghairid. Mhair an cuartú ar feadh seachtaine ach ní raibh an chailleach ná a níon le feiceáil. Ag éirigh na gréine maidin amháin chuaigh an prionnsa, 'n cú leis, fhad le gleann beag ina bhfaca sé giorria Brianna R., Unsplash cupla lá roimhe sin. Bhí sé imníoch ar siocair nach raibh tuairisc ar bith aige le cur chuig an Rígh agus ba é sin an fáth a dteachaigh sé leis féin. Chuaigh an cú isteach in uaimh agus tháinig amach go tapaidh, giota éadaigh leis ina bhéal.

‘An áit ina bhfuil éadaidh féadann daoine a bheith,’ arsa an prionnsa leis féin.

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

Shéid sé adharc agus in am ghairid tháinig baicle saighdiúr chuige. ‘Tá Cailleach an Ardáin Ghlais annseo,’ arsa an prionsa, ‘ach ní thiocfaidh sí 'mach i dtobainneacht.’

‘Thig linn an talamh a thochailt ar an dá thaobh,’ arsa fear de na saighdiúirí.

Leis sin, tháinig an chailleach amach as an uaimh. Thug cupla saighdiúir léim cun tosaigh le greim a fháil uirthi ach d’iarr an prionnsa orthu seasamh ar gcúl go ceann bomaite.

‘Cad é atá a dhíth oraibh?’ arsa an chailleach.

‘Tusa agus do nighean agus an slaitín draíochta,’ arsa an prionnsa.

‘Má éiríonn leat,’ arsa an chailleach, ‘beidh lúcháir ort fáil réite linn.’ lionra-uisge-dhearg.ca

29

‘Gheobhaimid réite libh gan mórán trioblóide,’ arsa an prionnsa. ‘An bhfuil sibh ag teacht linn go socair nó an mbeidh sé riachtanach againn brosnach a chruinniú agus sibh a dhódh annseo?’

‘Tug do dheirfiúr anseo,’ arsa an chailleach, ‘agus dhéanfaidh mise chomh dóighiúil í is a bhí riamh.’

Ar an bhomaite sin thug an cú léim ar aghaidh agus sular mhothaigh an chailleach é sgiob sé an slaitín draíochta asUnsplash a láimh.

Brianna R., ‘Tá mo chumhacht imithe anois,’ arsa an chailleach. ‘Fhad is a bhí an slaitín agam in mo sheilbh ní raibh binn agam ort féin ná d’arm.’

Bheir beirt de na saighdiúirí ar an chailleach agus cheistnigh an prionnsa í fána nighean.

‘Níl sí i bhfad uainn,’ arsa an chailleach.

‘Ní fhágfaimid an gleann seo gan í,’ arsa an prionnsa.

‘Tá mise annseo,’ arsa nighean na caillí ag teacht amach as an uaimh. Chuir a cuid áilleachta ionntas ar an phrionnsa 'gus rinne sé suas a intinn a iarraidh ar an Rígh gan í a chur chun báis. Bhí sí go díreach chomh hálainn lena dheirfiúr féin sular buaileadh í leis an t-slaitín draíochta.

‘Cuirfidh mé ceist amháin ort,’ arsa an prionnsa, ‘sula dtéimid chun tosaigh. An í seo do mháthair?’ ar seisean.

‘Ní hí,’ arsa an cailín álainn.

‘Ní chuireann an freagar sin ionntas orm,’ arsa an prionnsa. Thug sé ordú do na saighdiúirí aghaidh a thabhairt ar an bhaile agus an chailleach a thabhairt leo. ‘Siúlfaidh an cailín seo le mo thaobh féin,’ ar seisean.

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 30

lionra-uisge-dhearg.ca

Ágatha Depiné, Unsplash

Nuadh-Bhrígh Le Fear an Fhearainn (Gaeilig an Róimh) (I) Idir an smaoineamh agus an briathar tá dúichí oighir agus ceo.

(II) Ach beidh mise le mo bheo ag cascairt an tseaca, ag scaipeadh an cheo.

(III) Ag gríosú is ag grianadh le gaetha tintrí mo chroí.

(IV) Ionas go dtiocfaidh tú fós i mbláth, tusa nach bhfuil ionat ach scáil.

(Súile Shuibhne 1983) I nDil Chuimhne an Phápa Proinsias (1936 go 2025)

lionra-uisge-dhearg.ca

31

CREIDEAMH & SPIORADALACHD FAIRE PÁPA FROINNSIAS Le Géaróid Mac Maghnuis (Gaeilig Ghleann Bharr) Ba muid ann nuair a fuair Pápa Froinnsias bás san Róimh agus ba sin laethanta brónach againn gan dabht. Thánaig linn go Róimh ar son an Naomh-Canonú Carlo Acutais, ach char fhuair sin a dhéanamh nuair a fhuair Pápa Froinnsias bháis ar Cásga Luan 2025.

Rinn linn cuairt go Réilig na Caipisínigh san Róimh le linn mhaduinn Cásga Luan nuair chuala 'n nuachd brónach againn. Ba sin an-bhrónach ar son linn fhéin go h-áiridhe mar fuair muid pósta faoi 'n aimsir Pápa Froinnsias, agus rinn sé rudannaí nas easga do linn sin a dhéanamh.

Char chuala linn faoi bás Pápa Froinnsias roimhe thánaig linn go Réilig na Caipisínigh. Thánaig brónach mhór orainn nuair a chuala linn an droch-sgéal seo, ‘gus chuala linn duine ‘cainnt faoi sin fosta san an Réilig.

Chuaidh linn chun an faire go luath sa mhaduinn 24mhadh Aibreán 2025. Ba sé sin lá brónach ar son linn againn fhéin. Ba sluagh 's sluaighte uilemhor ag fanachd taobh amuigh 's faoi timpeall an Bhatacain do fhaigh asteach an thír sin ag an am seo. D’fhan muid san chéad shluagh ar son uair 's leith-uair le chéile. Fuair muid ann ag 9 a chlog sa mhaduinn agus ba sluagh uilemhor ann ag fanachd do chuairt deireannach a dhéanamh leis na Phápa bháis. D’fhan muid taobh amuigh an Bhatacain ar son uair 's leath-uair agus ba 'n aimsir an-theth ar son fear Gaedhealach as Tír Chonaill. Fuair muid trí 'n chéad geata na gardaí do fhaigh asteach an Bhatacain ag an t-am sin, agus dhéan na gardaí ‘s saighdeara na h-Eadaile obair an-mhaith ag an lá sin gan amharas.

Chuaidh muid as sluagh uilemhor amháin taobh amuigh an Bhatacain go sluagh uilemhor asteach san Bhatacain. Thánaig duine 'muigh as gach aon tíre san Dhomhain. Chuala linn Spánnais a labhairt ag na

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 32

lionra-uisge-dhearg.ca

duine ar son cuid mhór, agus chuala linn Portangalais, Eadalais, Franngais, Ollanais, Gearmaltais agus canain eile fosta. Ba Gaedheil amháin linn fhéin ag an am seo b’fhéidir. Ba mhuid ‘cainnt canan Gaeilig amháin le linn an t-am seo linn, agus ba 'n lá nas theth nuair a ba muid ag fanachd ann fosta.

Ba rudannaí ruaille buaille ro-gharbh nuair a ba muid ag fanachd do fhaigh cuairt deireannach leis an Pápa bháis do thabhairt measanna mhór deireannach go Pápa Froinnsias annsin. Ba lá rofhada 'gainn nuair a d’fhan muid ann gan amharas.

Ba muid eadar measg faoi 20,000 go 150,000 duine 'gus chuaidh gach aon rud ro ro mhall ag an am sin fosta. Chuaidh an gluais chun Paislig Naomh Pheadair ro ro mhall, agus thánaig mo bhean chéile nas easga san aice báis cupla ama mar cha rabh aon maor nó stiubhart ann do chur cuidiú go duine 'nnsin. Cha rabh sin cóir agus ceart!

Ba muid eadar measg sluagh uilemhor na Spáinnigh, agus rinn siad glaochanna 's sgairteanna go muinntir teilifíosa Spánnais gan mhall. Thánaig duine 's muinntir mheadhan go Cearnóg Naomh Pheadair ar son clárannaí a dhéanamh faoi rudannaí cunntartach againn. Agus ba fearg uilemhor acu faoi sin. Thánaig meadhan na h-Eadaile, na Phortangáile 'gus tír eile san Eórap do chainnt faoi sin annseo. Agus ba sin go maith. Ach cha rabh sin an sgéal leis meadhan Beurla mar shampla! Dubhairt siad ba gach aon rudannaí go maith, agus cha rabh sin fíor! Ba mhuid ann agus cha rabh sin na fhíor sgéal! Ba siad an sásta leis gach aon rud ann, ach cha rabh sin an sgéal leis meadhan Spánnais buadhchas le Dhia Mhór.

fhearg an-mhór aige 'nnsin. Ar ball nuair a ba mhuid ar an slighe go San Giobhannaí Rotunda (Naomh Eoin Rotunda san Ghaeilig) bhuail muid leis sagart mhór, agus fuair muid 'cainnt agam faoi rudannaí gharbh 's cunntartach ag an Bhatacain ar son an faire. Ba fhios aige faoi 'n sgéal sin, agus dhubhairt sé chugam 's chugainn faoi 'n Ard -Easbuig mhór na Spáinnigh, agus faoi cha rabh sé sásta leis rudannaí. Ba fhearg uilemhor aige gan dabht, agus chuaidh sé go ceannas mhór na Bhatacain faoi rudannaí na duine 'cruinnighthe taobh amuigh ar son faire na Pápa. Ba rudannaí gharbh ar son lá 'mháin, ach chuir an Ard-Easbuig na Spáinnigh gach aon rud go ceart ina dhiaidh sin gan dabht. Chuir sé ‘n eagal go duine a creid agam.

Ba ‘n slighe ro ro mhall chun an Paislig Naomh Pheadair. Chuala linn sgéaltaí faoi na foireann dheonaich. Fuair tinneas theth ag sluagh uilemhor na duine mar an theth uilemhor gan amharas, agus ba sé sin ro chunntartach gan dabht! Cha rabh sluagh mhaith na foireann dheonaich san Chearnóg Naomh Pheadair agus ag an Bhatacain le linn an t-am seo. Chuala linn sgéaltaí chuaidh cuid mhór aca chun abhaile gan orduigh nuair a chuala 's d’fhoghluim siad faoi báis an Phápa. D’iarr linn iad do bhidh ann againn nas luath, ach char thánaig siad ann. Thánaig sluagh Trìnda bheagNicÉigeir eile na foireann dheonaich san an Bhatacain ar ball, ach ba sin ina dhiaidh trí uair ro fhada, 'gus cha rabh sin cóir 's ceart! Ba bean amháin in aice tinneas uilemhor leis an theth le thaobh linn fhéin, agus ba sin ag coise na fhoireann dheonaich amháin. Thosaidh rudannaí do ghluais nas mhaithe nuair a thosaidh siad an obair aca.

Nuair a fhuair linn asteach Paislig Naomh Pheadair, chonnaic linn sluagh mhór duine 'glac grianghrafannaí san áite seo. Ba duine eile fuinn agus char thánaig siad go 'n faire do chur measanna go Pápa Froinnsias. Ba suim amháin aca do fhaigh ghrianghrafannaí 'gus sin é!

Ach chuaidh linn ann leis an faire.

Chonnaic linn Ard-Easbuig Spáinneach, agus cha rabh sé go maith leis rudannaí gharbh 's cunntartach annseo gan dabht! Chonnaic linn ba

lionra-uisge-dhearg.ca

33

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

34

lionra-uisge-dhearg.ca

TÓRRAMH PÁPA FROINNSIAS Le Géaróid Mac Maghnuis (Gaeilig Ghleann Bharr) Thánaig faoi 3.5 milliúin duine 'muigh ar son an tórramh Pápa Froinnsias san Róimh ar an 26mhadh Aibreán 2025. Ba sé sin dochreidte 'gus go h-anmhaith do shin an amharc nuair thánaig sluagh mhór chun an Róimh ar son amach as gach tíre na n-Domhain. Agus thánaig cuid mhór muinntir na Róimh amach ar son an tórramh Easbuig na Róimh fosta. Fuair 250,000 go 290,000 duine 'steach Cearnóg Naomh Pheadair ar son an tórramh, ach ba cuid mhór na duine 'muigh as sin faoi timpeall an Cearnóg mar ba sin nas sábháilte sin a dhéanamh ag an t-am sin.

Thánaig duine riaghaltais amuigh as gach aon tír na n-Domhain chun an tórramh seo mar ba fear an-mhór 's an-mhaith 's an-tábhachtach a rabh Pápa Froinnsias. Fuair sé na teideil t-ainm - Pápa na Duine - le linn nuair a ba Pápa Naomha é eadar 2013 go 2025.

Thánaig ceannairithe riaghaltais gach tír na n-Domhain chun an tórramh mar ba fear mhór san Dhomhain é fhéin agus ba sin tábhachtach ar son iad fhéin do cheangail a chéile le na Caitligich san thír acu fosta.

Thosaidh rudannaí ‘mach leis an tórramh ar 25mhadh Aibreán 2025 nuair thánaig an orduigh chun an Gardaí Eilbheiseach do chur na gclaibín ar do chonrádh an Phápa.

Dhéan siad sin agus d’fhan siad leis fhéin le linn an oidhche 25mhadh go 26mhadh Aibreán fosta. 'S obair tábhachtach ar son na Gardaí Eilbheiseach mar thug siad mionn naomha speisialta do sheasamh agus do throid ar son an Phápa do chur sé faoi

lionra-uisge-dhearg.ca

35

chosanta futhu 'mháin. Dhéan siad obair galánta 's dochreidte le linn Faire 's Tórramh Phápa Froinnsias ag an aimsear seo gan amharas.

Thánaig ceannasachd na 24 Eaglais faoi riaghaltas Pápa ‘s Pápachd chun an tórramh seo fosta, ‘gus thug siad beannachdaí, paideara ‘s litireachd Naomha faoi timpeall conrádh an Phápa. Ba sé sin an-speisialta ‘s an-dheas ar son siad sin a dhéanamh ag an t-am sin. Thug na hEaglaisí Bhiosantaich beannachdaí naomha speisialta fosta 'gus fuair an conrádh dhúnnta 'na dhiaidh sin go h-áiridhe. Thánaig na n-Gardaí Eilbheiseach amach as an bheairig acu do sheas san garda onair ar son an Pápa bháis ina dhiaidh sin.

D’éirigh linn shuas go luath sa mhadainn 26mhadh Aibreán 2025 mar d’iarr sinn do fhaigh 's do chuairt a dheanamh deireannach go Pápa Froinnsias. Ba sin nas tábhachtach ar son linn fhéin mar fhuair muid pósta faoi riaghaltas an Pápa seo, 'gus rinn sé nas easga ar son linn fhéin do fhaigh pósta san Eaglais Naomha fosta. Fhuair muid an tagsaidh go 'n áit taobh amuigh in aice sean bhallaí na Bhatacain, agus thosaidh muid do shiubhail chun an tórramh annsin gan mhall. Bhuail linn le chéile leis sluaighte móra leis an uimhreacha uilemhor nuair a rinn linn an turas chun an tórramh. Ba sluagh uilemhor na saighdeara, gardaí, sean-shaighdeara 's óglaigh chúlraidh as Poblachd na h-Eadaile le linn an tórramh seo fosta.

Thug siad cuidiú uilemhor go na Bhatacain agus ba sé sin an-mhaith.

Nuair a ba linn ar an slighe chun an tórramh seo, chonnaic linn uachdarain agus sluagh oifigiúil na hAlbáine le taobh leis an sluagh oifigiúil agus an uachdarain an Tuirc agus an Mharacó. Ba sin an mhaith do’n amharc siad ar an slighe chun tórramh an Phápa. Ba fear deas é fhéin chun na riaghaltais seo sin nuair a ba sé ‘n Phápa, 'gus ba ceannasachd na tíreanna seo 36

lionra-uisge-dhearg.ca

Dan Kitwood/Getty

an-chairdiúil chun an Pápa, an Phápachd agus an Eaglais Naomha mar sin. Thug siad onair 's meas 's ómós chun Pápa Froinnsias nuair a ba siad cuid mhaith san tórramh aige fosta.

Char dheachaigh linn asteach san Chearnóg Naomh Pheadair, ach fhuair linn ag an áite mhaith in aice sin. Ba fhios againn bhiodh sin an dheacair ar son do fhaigh asteach ann. Ach fuair linn áite galánta ‘s speisialta ‘s an-shábháil againn, agus d’fhan linn ann ar son an tórramh. Ba teilifiosa móra ‘mach san sráideanna faoi timpeall an áite 'gus chonnaic linn an tórramh orthu 'nnsin.

Ba 'n Aifrionn Naomha dochreidte 's an-Naomha gan amharas!

Ba sé sin dochreidte do’n amharc eadar faoi 2,000 go 3,700 sagart amach as eaglaisí chugainn do chur Comaoineach Naomha. D’fhan linn ar son deich bomaite 'mháin nuair a thosaidh sin amach ann. D’fhan linn nas fhaide ar son Comaoineach Naomha san Ard Eaglais Leitir Ceanainn nuair a ba linn ag fanachd ar son sin ann. Agus chuaidh gach aon rud go maith ar son gach aon rud san an tórramh seo fosta. Fuair muid Comaoineach Naomha gan fanachd fhada, 'gus ba sé sin dochreidte le linn fhéin.

Agus ba sé nas speisialta do’n amharc na h-Eaglaisí Bhiosantaich cuid mhór ‘s mhaith ag an Aifrionn Naomha seo fosta. D’éirigh na croidhidhe 'gainn shuas nuair a chonnaic linn sin, agus ba sé sin an-dheas nuair thug siad beannachdaí deireannach faoi 'n áite na conrádh Pápa Froinnsias.

Ina dhiaidh an Aifrionn Naomha, chuaidh an tórramh ar aghaidh amuigh as an Bhatacain chun roilig 's Eaglais Naomh Muire Mhór, agus ba sin amharc dochreidte fosta. Chonnaic linn céadta mílte duine 'lean an tórramh chun an eaglais seo.

Chuaidh 300,000 duine chun an eaglais ar son an Beannachdaí Deireannach, agus char dheachaigh linn leotha.

Ba 'n lá seo brónach gan amharas, ach ba sin speisialta san an slighe 'mháin fhéin. Ba sé sin lá stairiúil fosta.

lionra-uisge-dhearg.ca

37

FÍOR AINM AN PÁPA LEO NÓ LEON?

Le Géaróid mac Frannc Dubh (Gaeilig Thír Eoghain) Tá ceist ‘s cainnt eadar na Gaedheil faoi d’ainm ceart ag an Pápa Naomhtha úr. Tá sin sgéal ‘s ceist an-mhór eadar sgolairidhe Gaeilig go h-áiridh, mar tá ‘s sgríobhann daoine d’ainm Leo ar son an Pápa, ach chan fhuil sin cóir agus ceart ar son cuid mhór na Gaedhealtachd fosta. Abair 's sgríobh duine 'n tainm Leo, ach tá móran mearbhall 's ruaille buaille mar tá sin an focal leo (le duine) ar son cuid nas mhór na Gaedheil fosta, ‘gus abair sgríobhnairí 's sgolairidhe Clann na Gaedheal an t-ainm Leon mar sin seo 'mháin. Agus tá sin clisde 's ceart san mo chionn, agus tá mis’ an sásta leis an t-ainm seo fosta.

Thosaidh na Gaedheil Thalamh an Éisg ‘s na Gaedheil Dheas Mhumhain an t-ainm Leon ar son Pápa Leon XII (1823 go 1829) mar bha siad an sásta leis fhéin mar chuir sé obair fhada ‘s dochreidte do chur stad chun an Cogaidh Saoirse na Spáinntigh nó Cogaidh Clainne na Spáinntigh (1808 go 1826). Cha rabh sé go maith do’n amharc agus do chuala faoi na Spáinntigh na h-Eoraip agus na Spáinntigh san Aimearaga ‘troid in aghaidh iad fhéin le chéile. D’iarr na Spáinntigh san Aimearaga saoirse ‘muigh as Spáinn go brách ar fad, agus d’iarr na Spáinntigh na h-Eorapa do fhaigh Aimearaga faoi riaghaltas 's faoi riaghail acu go brách ar fad aríst. Ach chuaidh iad ar aghaidh leis an chogaidh fhada ar son bliadhna 's bliadhna 's bliadhna gan sos 's gan stad. Bha brónach mhór ag Leon XII faoi chogaidh eadar na Spáinntigh mar

38

lionra-uisge-dhearg.ca

chonnaic sé bha Caitligich iad san Eaglais Naomhtha 'mháin, agus bha sin tubaiste mhór atá siad 'troid in aghaidh orthu le chéile. D’iarr Leon XII do chur nasga 's ceanngailte na Spáinntigh le chéile ar ais aríst, ach chuaidh an chogaidh ar aghaidh mar cha rabh aon suim ag an Spáinntigh do chur stad chun an chogaidh, agus cha rabh aon creid 's creideamh acu do shíochána dhéanamh leis na Spáinntigh Aimearaga.

Bha sluagh mhór Gaedhealach san gach aon airm 'troid ar son gach aon taobh le linn an chogaidh seo. Cha rabh na muinntear san Shean Gaedhealtachd sásta do chuala faoi na saighdeara nas óige 'troideadh in aghaidh iad - Gaedheil in aghaidh Gaedheil - san chogaidh eadar Caitligich eile. Cha rabh an strígheanna seo 'n aghaidh na Gall, agus cha rabh siad in aghaidh na tighearnaí talamh san abhaile. Bha creid ag na muinntear beidh na Gaedheil óige 'troideadh in aghaidh na saighdeara Gallda

lionra-uisge-dhearg.ca

39

Taig air làrach-lìn againn www.lionra-uisge-dhearg.ca

Sgrìobhadh Mìosail

Leabhar-lann Làn

'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/ Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

LUD

LÌONRA H-UISGE DHEARG

Tús na heagna uamhan Dé.

(Sean Fhocail)