Vrij spel is een vorm van spontaan spel die door het kind zelf wordt geà nitieerd. Het is zowel volkomen natuurlijk als absoluut essentieel. Vrij spel is een fundamentele behoefte voor kinderen, omdat het hen de vrijheid biedt om zichzelf te uiten en tegelijkertijd de vaardigheden ontwikkelt die ze nodig hebben om de wereld te begrijpen en mentale representaties van hun omgeving te vormen.
Door vrij spel kunnen kinderen hun ideeën uiten en in de praktijk brengen, zowel alleen als met anderen. Ze ontwikkelen creativiteit, verbeeldingskracht en sociale vaardigheden, zoals zichzelf uitdrukken, luisteren, communiceren, samenwerken en delen. Daarnaast biedt vrij spel kinderen de kans om belangrijke levensgebeurtenissen, -of deze nu positief of moeilijk waren- te verwerken door middel van rollenspel en verhalen naspelen.
“Spelen is de meest
Vrijspel
Spel helpt kinderen om ingrijpende ervaringen te begrijpen en verwerken, zoals de geboorte van een broertje of zusje, een hevige storm, ziekte, een scheiding, een verhuizing of het verlies van een grootouder. Daarnaast stelt het hen in staat om volwassen gedrag na te bootsen, wat het belang benadrukt van het geven van goede voorbeelden. Denk bijvoorbeeld aan activiteiten zoals tuinieren, knutselen, koken, naaien, schilderen, de hond borstelen, boodschappen doen, vogels voeren, het huis onderhouden, een boek lezen, muziek maken, zingen, dansen, tijd doorbrengen met vrienden, wandelen of zwemmen in de natuur. Dit zijn allemaal rijke en betekenisvolle ervaringen die bijdragen aan de ontwikkeling van het kind. Als een volwassene daarentegen het grootste deel van zijn tijd op een scherm kijkt in het bijzijn van een kind, zal dit weinig waarde opleveren voor de ontwikkeling van het kind en mogelijk zelfs schadelijk zijn. Aangezien jonge kinderen vooral leren door imitatie, kun je je voorstellen waar dit hen naartoe leidt…
Een van de fundamentele doelen van vrij spel
Een van de belangrijkste doelen van vrij spel is om het spontane bewegen van het kind te stimuleren, zodat het zijn wilskracht kan ontwikkelen. Dit is een van de drie essentiële aspecten van de menselijke natuur, naast denken en voelen (zoals beschreven in de leer van Rudolf Steiner en de Steiner-Waldorfpedagogie). De opvoeder roept niet: “Het is tijd voor vrij spel!” of “Speel nu winkeltje!” Nee, het idee is juist om kinderen vrij te laten spelen op hun eigen initiatief. Dit betekent echter niet dat het een moment van chaos is, integendeel. De speelomgeving, de beschikbare materialen en de middelen moeten zorgvuldig worden doordacht en voorbereid door de begeleider.
Wat maakt een sessie vrij spel waardevol?
De kwaliteit van de aanwezigheid van de opvoeder
De volwassene speelt niet actief mee met de kinderen. Ze kunnen wel af en toe een uitnodiging accepteren, zoals doen alsof ze soep eten in een denkbeeldig restaurant of kort instappen in een fantasiebus naar het strand. Maar de hoofdrol van de opvoeder is om aanwezig, oplettend en observerend te zijn bij wat er gebeurt. Tegelijkertijd kan de opvoeder zich bezighouden met een dagelijkse taak, zoals een tussendoortje klaarmaken, opruimen of een ambachtelijke of creatieve activiteit uitvoeren. Hierdoor kunnen sommige kinderen zich spontaan aangetrokken voelen om mee te doen en op een natuurlijke manier participeren.
Vrijspel
De Speelruimte
Wanneer kinderen op een vaste locatie spelen, is het belangrijk om de ruimte zorgvuldig in te richten. Veiligheid staat daarbij voorop. Dit betekent dat gevaarlijke bomen moeten worden verwijderd, scherpe takken en braamstruiken gesnoeid en dat er een afscherming moet komen als er een vijver of ander potentieel gevaar is Daarnaast moet de ruimte aansluiten op de behoeften van de kinderen Dit kan door het gebruik van meubels op kinderformaat, zoals een speelkeuken, tafels, stoelen, boomstammen en andere eenvoudige speelelementen Ook natuurlijke speelplekken kunnen de omgeving verrijken, bijvoorbeeld door heuveltjes te maken, kuilen te graven, een zandbak aan te leggen of zelfs een kleine moestuin te introduceren (al is een succesvolle oogst nooit gegarandeerd!). Klimtouwen en andere natuurlijke speelelementen kunnen extra uitdaging en variatie bieden. De speelruimte zal zich met de tijd vanzelf ontwikkelen en verbeteren. Het belangrijkste uitgangspunt is eenvoud: geen onnodige franje, maar een omgeving waarin kinderen vrij kunnen spelen en ontdekken. Een laatste aandachtspunt: als er een kampvuur wordt toegevoegd, zorg er dan voor dat dit op een aparte, veilige plek gebeurt, gescheiden van de vrije speelruimte. Speelt het vrije spel zich af in een natuurlijke omgeving, dan is het verstandig om de locatie vooraf te verkennen op mogelijke gevaren en speelkansen. De natuur biedt van zichzelf al een ideale speelomgeving: volop ruimte, eindeloze mogelijkheden en een rustgevende sfeer.
“Spelen is de hoogste vorm van onderzoek.”
Albert Einstein
Materialen en Speelobjecten
Hoewel vrij spel door de kinderen zelf wordt vormgegeven, zijn volwassenen verantwoordelijk voor het aanbieden van een inspirerende en goed ingerichte speelomgeving. De keuze van materialen en objecten speelt daarbij een grote rol
Hoeveelheid: De juiste balans is belangrijk Te veel spullen kunnen rommelig aanvoelen en kinderen afleiden, waardoor het moeilijker wordt om zich echt in hun spel te verdiepen.
Kwaliteit: De beste materialen zijn natuurlijk en veelzijdig, zodat kinderen ze op verschillende manieren kunnen gebruiken. Denk aan houten bordjes, kastanjes, mos, schepjes, harken, lapjes stof en houten stokken.
Met een goed ingerichte speelruimte en de juiste materialen kunnen kinderen vrij ontdekken, experimenteren en hun fantasie de vrije loop laten
De Fantasiewereld
De verhalen en sprookjes die kinderen te horen krijgen, worden vanzelf onderdeel van hun spel. Ze beleven de verhalen telkens opnieuw, nemen verschillende rollen aan, wisselen van personage en passen elementen uit de verhalen naar eigen inzicht aan. Dit proces is van groot belang voor hun creativiteit, verbeeldingskracht en emotionele ontwikkeling Daarom is het vertellen en voorlezen van verhalen een waardevol moment en zou het een vast onderdeel moeten zijn van de activiteiten die aan kinderen worden aangeboden. Gedeelde verhalen bieden inspiratie, verrijken hun fantasiewereld en vormen een basis voor vrij spel.
