Natuurlijk Overijssel, editie herfst 2023

Herfst 2023

natuurlijk

Overijssel

September 6

Samenwerken is onze natuur

18 Paddenstoelen: pronkstukken van het schimmelrijk

24

Uitdaging windmolens

Voorwoord

Inhoud september 2023

BOOMGAARD

natuurlijk

Overijssel 06 Landbouw en natuurbeheer vinden elkaar

'T is herfst in de boomgaard Bladeren veranderen van kleur Een kleurrijk schouwspel ieder jaar Dat siert de herfst

Polarisatie In november zijn er weer verkiezingen voor de Tweede Kamer. Eerlijk gezegd baal ik daarvan. Noodzakelijke investeringen in natuur en landschap en de plannen voor verdere transitie van de landbouw dreigen hierdoor te vertragen. En verkiezingen betekenen campagne voeren. Polarisatie is daarbij in Den Haag het verdienmodel.

Je bent niet ergens vóór maar liever ergens erg tégen. Dat zien we ook in de thema’s die ons raken. De afgelopen jaren hebben verschillende politici veel vervelende en onjuiste zaken over de staat van onze natuur gezegd, én over ons als natuurbeschermers. Net als er door andere politici weer onjuiste beelden van agrariërs zijn geschetst. En dat allemaal voor de profilering van de heren en dames in Den Haag…

Terwijl die tegenstelling er eigenlijk niet is. Agrariërs kunnen niet zonder gezonde bodem, schoon water en frisse lucht. En voor natuurbeheer kan juist de inzet van agrariërs heel wenselijk zijn.

We merken op regionaal niveau de effecten van die polarisatie. Waar wij juist moeten samenwerken om tot resultaten te komen, krijgen we soms te maken met achterdocht en onzekerheid. Begrijpelijk maar wel onwenselijk.

En als deskundigen op gebied van natuur en biodiversiteit worden wij niet of minder vertrouwd. Terwijl juist de kracht van onze organisatie die kennis en kunde is. Natuurbeheer is een vak. Op basis van onderzoek, kennis en nauwkeurig monitoren werken we onze maatregelen uit. Als je dan voor de voeten wordt geworpen dat je lukraak maar iets doet of alleen voor het geld gaat, dan steekt dat. Te meer omdat we elkaar de volgende jaren nodig hebben.

Gelukkig is niet alles zo zwart-wit. Omdat we ook vaak merken dat we dezelfde uitdagingen hebben. Bijvoorbeeld op gebied van droogte en verdroging. Mijn recente eigen ervaring in een eerste gebiedsproces in de Broekheurne in Enschede is dat wij elkaar als agrariërs en natuurbeheerders snel vinden als het om problemen en oplossingen gaat. Misschien zijn de grenzen tussen onze beroepen wel vager dan vaak wordt gedacht. Een boer is net zo een beetje natuurbeheerder als een natuurbeheerder een beetje boer is.

Daar kunnen ze in Den Haag nog wat van leren…

Win-win door samenwerking

10 Voorbeeldige erven Paradijsjes voor planten en dieren

Een seizoen van wind en regen Takken zwaaien in de wind Tijd van oogsten is gekomen En het plukken weer begint

13 De Groene verdieping Hoogveentjes Beerze komen tot leven

Men gaat er aan de slag Ieder jaar een ritueel Op de Horte doen dat vrijwilligers En fruit is er weer veel

18 Paddenstoelen Pronkstukken van het schimmelrijk

20 Niets doen is geen optie

De herfst geeft prijs Drukte in de boomgaard Een appel en perenfestijn Dat is een feestje waard

Landgoederen snakken naar verjonging

23 Donateurs spreken zich uit Het Grote Landschap Overijssel Onderzoek

Henri Kroes Tuinman Horte

24 Uitdaging windenergie Belangenbehartiging voor de natuur

26 De achtertuin van…

Henri Kroes

En verder 04 Kort nieuws 12 Onze bedrijfsvrienden 17 Eropuit 27 Colofon

Fotograaf: Mieke Scharloo

Michael Sijbom Directeur - bestuurder

coverfoto: Vliegenzwam fotograaf: Gonny Sleurink

Nieuws 5

Nieuws Rode wouwen voorzien van zenders Landschap Overijssel heeft de afgelopen zomer vier jonge rode wouwen voorzien van een zender, Met deze zenders zijn ze te volgen en ontstaat er meer zicht op waar en hoe ze leven. Het zenderproject is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Fonds 1999.

grauwe klauwier foto: jacob van der weele

Waarneming Grauwe klauwier in Beerzerveld In het Beerzerveld zijn dit voorjaar maar liefst vijf territoria van de grauwe klauwier geteld, waarbij vaak een wijfje met jongen was te zien. De toename wordt onder meer toegeschreven aan de herstelmaatregelen in het gebied.

De grauwe klauwier is inmiddels uit ons cultuurlandschap verdwenen, maar hij heeft het wel gered in open terreinen met struiken, bramen en ruigtekruiden. Hier gedijen ze in de windluwte en zijn ze minder gemakkelijk te pakken door sperwer en havik. Dat komt doordat deze natuurlijke vijanden er geen gebruik kunnen maken van de dekking van opgaande bomen.

In Beerze zijn veel alleenstaande bomen weggehaald. Ook gesloten bosopslag is grotendeels verwijderd.

Gunstig voor de grauwe klauwier en zijn jongen is een groter voedselaanbod. Door de warme, droge zomers vliegen er waarschijnlijk meer en langer grotere insecten. Behalve insecten eet hij ook hagedissen en zelfs muizen. Het voedsel zoekt de vogel vanuit een uitkijkpost op een tot zes meter hoogte.

De rode wouw is een zeldzame roofvogel in Nederland. Hij broedt sinds kort jaarlijks in het oosten van het land, waarbij Overijssel meer dan een kwart van de dertig Nederlandse broedparen herbergt. Europees wordt hij zwaar beschermd en helaas ook bedreigd. Er zijn zorgen om de hoge sterfte, mogelijk door vergiftiging, aanvaringen met windturbines en verkeer, zo blijkt uit meerjarig onderzoek. Om hierover meer te weten te komen worden jonge ronde wouwen nu gezenderd. Met de verzamelde gegevens kunnen onderzoekers de wouwen volgen en zien waar ze eten en wat hun mogelijke doodsoorzaak is. Nu we een aantal rode wouwen gedurende hun leven kunnen volgen, hopen we ze in de toekomst nog beter te kunnen beschermen. Beleidsmakers voor het landelijk gebied kunnen er zo voor zorgen dat de voedselsituatie wordt verbeterd en de overheid adviseren hoe (beter) om te gaan met de bedreigingen voor deze vogels. Het zenderen van de jonge dieren is een arbeidsintensief en delicaat traject.

Kijk voor een video over het zenderen op landschapoverijssel.nl/rodewouwen-gezenderd

De Koemaste in Hellendoorn wordt deze herfst toegankelijk gemaakt voor mensen die minder goed ter been zijn. Dat is een welkome ontwikkeling voor de bewoners van het nabijgelegen zorgcomplex. Vooral omwonenden komen naar de Koemaste om er dagelijks van het groen te genieten.

In de Koemaste, waar de Regge vriendelijk doorheen meandert zie je vogels als patrijs, scholekster en oeverloper en ook reeën, konijnen en hazen leven in dit gebied. Paarden en koeien lopen er vrij rond. Om ze in het gebied te houden, zijn veeroosters aangelegd. Voor menig bewoner van zorgcomplex De Blenke dat tegenover de Koemaste ligt, vormen ze een niet te nemen hindernis. Samen met Stichting Groen & Handicap heeft Landschap Overijssel nu een plan gemaakt om de Koemaste toegankelijker te maken. Behalve een gemakkelijke passage van de veeroosters voor rolstoelen, rollators en scootmobiels, staan er meer verbeteringen op de rol. De paden worden op diverse plekken verbeterd, er komt verharding naast zitbankjes en de informatiepanelen worden zo geplaatst dat ze beter leesbaar zijn vanuit een rolstoel.

Kijk verder op www.landschapoverijssel.nl/regge-hellendoorn

Koemaste foto: henrica de joode

Laatste fase natuurherstel Manderheide Op de Manderheide is de laatste fase van het natuurherstel ingezet. Dat herstel richt zich vooral op het creëren van ruimte voor nieuwe heideontwikkeling.

Zelf een bijzondere waarneming gedaan in een van onze terreinen? Laat het ons weten via communicatie@landschapoverijssel.nl

natuurwerkdag foto: jan werndly

rode wouw zenderen foto: mark zekhuis

Grensoverschrijdende samenwerking

Aamsveen foto: nico kloek

Koemaste toegankelijk voor mindervaliden

Natuurwerkdag in het teken van ontmoeten

Landschap Overijssel gaat samen met de Duitse partners aan de slag met het herstellen van de natuur in het Aamsveen bij Enschede en het naastgelegen natuurgebied Hündfelder Moor.

Er is een subsidie van 8,7 miljoen euro voor beschikbaar gekomen vanuit de Europese Unie.

Vrijdag 3 en zaterdag 4 november zijn het weer de landelijke Natuurwerkdagen. Een mooi moment om een handje mee te helpen in de natuur, van wilgen knotten en bollen poten tot insectenhotels bouwen en kikkerpoelen opschonen.

Het Aamsveen heeft een oppervlakte van 144 hectare en ligt ten zuidoosten van Enschede.

Het vormt landschappelijk en ecologisch gezien één geheel met het naastliggende het Hündfelder Moor, dat 266 hectare groot is. Beide gebieden zijn hebben een Natura 2000-status.

In vroegere tijden maakten ze deel uit van een omvangrijk hoogveengebied van bijna 2500 hectare. Door ontginning en turfwinning is hiervan een beperkt deel overgebleven. De beide gebieden lijden momenteel onder te lage grondwaterstanden en het weglekken van water uit het hoogveen. Al langer bestand de wens om samen met de Duitse partners aan beide kanten van de grens het gebied te vernatten zodat de typische natuur zich er kan herstellen.

Kijk ook op www.landschapoverijssel.nl/aamsveen

In Overijssel kun je op 55 verschillende locaties meedoen. genoeg te doen! Dit jaar staan de Natuurwerkdagen in het teken van ontmoeten. Zo is er een speciale ‘singlelocatie’ waar gelijkgestemden elkaar kunnen ontmoeten tijdens het klussen. En de nieuwe locatie Landgoed Brecklenkamp bij Denekamp zet zich in om mensen meer betrekken bij hun landgoed om daar samen van te genieten. Doe jij ook mee op de Natuurwerkdag?

Kijk voor de locaties op www.natuurwerkdag.nl en meld je aan!

In deze fase worden bomen op de Galgenberg en de onderbegroeiing verwijderd om de heidegebieden te verbinden.

Daarna volgen het frezen van de stobben en het wegharken we de strooisellaag. Dat is de bovenste laag van de bodem die bestaat uit onder meer oude bladeren, takjes en naalden.

Tot slot wordt steenmeel uitgestrooid. Zo ontstaan optimale omstandigheden voor heidezaden die nog in de bodem zitten, om te kiemen. Het werk is naar verwachting vóór de Kerst klaar.

Manderheide foto: nico kloek

6 Samenwerken

Samenwerken 7

Heidekoeien in de Bergvennen

samenwerking met boeren foto: mieke scharloo

In natuurgebied Bergvennen Breckelerkampseveld vinden de heidekoeien van Gertjan Roesthuis precies de omstandigheden die ze nodig hebben. Roesthuis heeft al langer een kudde met schapen en Nederlandse landgeiten, die natuurterreinen begrazen en zo een bijdrage leveren aan het beheer ervan. “Ik vind het fantastisch om een oud ras te behouden voor de toekomst, maar het moet ook in je bedrijfsvoering passen. Door samen te werken met Landschap Overijssel kan dat. Het Landschap heeft de dieren aangeschaft en ik hoef ik geen eigen land te bezitten om ze te verweiden. Dat scheelt aanzienlijk in de kosten. Verder hebben we afgesproken dat ik fok met de kudde. Eerst willen we de kudde laten groeien, maar na een tijdje zullen er ook dieren verkocht worden voor fokkerij elders, of voor vlees. Zoals ik dat altijd al doe met de schapen.”

Gertjan Roesthuis gelooft dat hier zeker een markt voor is: “Een stuk vlees met een beter verhaal is er niet. De

Landbouw en natuurbeheer vinden elkaar Tekst: Lia van Looij

Steeds vaker vinden Landschap Overijssel en agrariërs elkaar in initiatieven die een winwinsituatie opleveren. Deze samenwerking is goed voor natuur en landschap én voor het verdienmodel van agrariërs. “Natuurbeheer en landbouw gaan vaak hand in hand," stelt Hans Pohlmann, manager Natuur bij Landschap Overijssel.

De samenwerking vindt plaats op de terreinen van Landschap Overijssel en op de grond van de agrariërs. Pohlmann: “Op onze eigen terreinen pachten zo’n 160 agrariërs 2000 hectare grond, ongeveer 30 procent van ons areaal.

Dit is deels landbouwgrond die wij in eigendom hebben en deels natuurgrond. De agrariërs helpen ons met het beheer en zij benutten onze grond als onderdeel van hun

bedrijfsvoering, bijvoorbeeld door er hooi van te oogsten of jongvee op te laten weiden. De afspraken over het beheer leggen we vast in pachtcontracten voor zes jaar, met verlenging als het goed bevalt. Hoe meer voorwaarden wij opleggen voor het beheer, hoe lager de pachtprijs. Zo blijft de samenwerking voor de pachter interessant. Inmiddels is er een wachtrij voor de pachtgronden.” >

Gertjan Roesthuis en Rick Staudt foto: ilona dijkman

heidekoe is een oudhollands ras en de dieren leven vrij in hun natuurlijke omgeving, zonder dat ze worden bijgevoerd met eiwitten of mineralen. Ik word nu al gebeld door slagers uit de Randstad met interesse." Ook overweegt hij excursies aan te bieden. Als je in het natuurgebied tussen de koeien loopt, krijg je een gevoel dat niet te beschrijven is. Onderweg vertel ik dan hoe de natuurlijke keten hier werkt. De koeien helpen bij het natuurbeheer door te grazen. Met hun poep zorgen ze voor lokale bemesting, waar insecten van leven, die weer gegeten worden door vogels. De koeien verspreiden zaden van planten die blijven hangen in hun vacht.

En diezelfde vacht biedt in het voorjaar nestmateriaal voor vogels. Zo is de keten rond. Een eerlijk en mooi verhaal, waar ik helemaal achter sta.” Terreinbeheerder Rick Staudt sluit zich daarbij aan: “Dit is een prachtige vorm van samenwerking aan natuurbeheer. Begrazing is onmisbaar in onze natuurterreinen en dat móeten we samen doen!”

8 Samenwerken

Samenwerken 9

Behalve in de natuurgebieden van Landschap Overijssel zelf, wordt er samengewerkt op de gronden van de agrariërs en particuliere grondeigenaren. Hans Pohlmann: “We adviseren bijvoorbeeld welke natuurwaarde haalbaar is op hun grond.

Hoe ze die realiseren, is aan de eigenaar zelf. Daarnaast ondersteunen we bij de aanleg en het beheer van landschapselementen op de grond van agrariërs en particuliere grondeigenaren.”

is meteen een financiële bijdrage gedaan om langjarig de beheerkosten te dekken. Daardoor kunnen we agrariërs een contract en financiële zekerheid bieden voor 21 jaar. Deze regeling, waarbij langjarig een vergoeding wordt gegeven voor landschapsbeheer is uniek in Nederland. Daarnaast werken we met de provincie, gemeenten en andere partijen samen om ook de aanschaf en aanplant van plantmateriaal in het buitengebied te stimuleren.”

Langjarige vergoeding

Inmiddels zijn zo’n 1.900 contracten afgesloten. Hiermee wordt voorzien in het beheer van 1.124 kilometer aan houtwallen en singels, 500 poelen, 3.100 knotbomen en 326 hectare (geriefhout)bos. Schoemakers schat dat ongeveer de helft van de contracten is afgesloten met agrariërs, dus zo'n 950. "Op de circa 6.000 agrariërs in Overijssel is dit een mooi aandeel. Er is veel animo. In enkele gemeenten zijn nog mogelijkheden om een contract aan te gaan.”

Dit gebeurt vanuit de Stichting Groene en Blauwe Diensten Overijssel (SGBDO), die de groenblauwe dooradering in het landschap wil behouden en versterken. Dan gaat het bijvoorbeeld om de aanleg van houtwallen en poelen. Geert Schoemakers, projectleider van SGBDO: “De Stichting is in het verleden opgezet door de provincie Overijssel, achttien gemeenten en Landschap Overijssel. Bij de oprichting

Dik 3 kilometer aan hagen

Net als Geert Schoemakers ziet zijn collega-projectleider Gerke Brouwer animo bij de agrariërs: “Vroeger waren natuur en landbouw met elkaar verweven. Houtwallen en singels maakten als vanzelfsprekend deel uit van de bedrijfsvoering. Zo leverden houtwallen het hout voor de rasterpalen en dienden ze als veekering. Toen de landbouw intensiever en meer geïndustrialiseerd werd, zijn natuur

en landbouw steeds verder van elkaar verwijderd. Maar gelukkig zien we verandering. Steeds meer agrariërs zijn bereid om natuur- en landschapsbeheer deel te laten uitmaken van hun bedrijfsvoering. Zij willen meedoen, maar er moet wel een verdienmodel onder liggen. De langjarige zekerheid die wij dan kunnen bieden, is een belangrijke voorwaarde.”

Salland Loont Om agrariërs financiële zekerheid te bieden, is Landschap Overijssel betrokken bij Salland Loont. Gerke Brouwer: “De vergoeding die agrariërs nu krijgen voor verschillende vormen van natuur- en landschapsbeheer is vaak niet meer dan een onkostenvergoeding.

De werkzaamheden dragen dus niet bij aan het hun verdienmodel. Ook zien we dat veel geldstromen beschikbaar zijn via allemaal verschillende loketten. En sommige gebieden worden op dit moment uitgesloten van deelname. Het is voor agrariërs moeilijk daarin een

weg te vinden. Met Salland Loont willen we ervoor zorgen dat al die geldstromen gestapeld worden en via één loket laagdrempelig beschikbaar komen voor alle grondeigenaren in Salland. Onderdeel hiervan is ook dat we meer diensten ontwikkelen waarmee agrariërs inkomsten kunnen genereren, zodat zij de stap kunnen zetten naar natuurinclusief boeren. Bijvoorbeeld met vergoedingen voor bodembeheer en maatregelen om verdroging tegen te gaan. In 2024 starten we met een flinke pot geld, dat is de ambitie.”

Eén van de agrariërs die gebruikmaken van de Groene en Blauwe Diensten is Rutger Pelgröm. Hij legde maar liefst 2,9 kilometer knipscheerheg, 380 meter struweelhaag, 40 knotwilgen en 11 hoogstamfruitbomen aan op zijn percelen. Pelgröm: “Ik vind het interessant om deze elementen aan te leggen, zowel voor de biodiversiteit en de maatschappij als financieel. Het plantmateriaal en de beplanting zijn gefinancierd vanuit een project van Landschap Overijssel en Trees4all. Voor het beheer heb ik een contract voor minimaal 21 jaar, zodat deze kosten zolang zijn gedekt. Als je dat beheer slim aanpakt, kun je er een redelijk saldo mee draaien. Zo hebben wij de aanplant zelf gedaan en een machinale heggenschaar gekocht om zelf de heggen bij te houden.”

Rutger Pelgrom inspecteert de struweelhaag foto: mieke scharlo

En hoe beïnvloedt de aanplant de oogst? “Op de plekken waar de heggen staan, kun je natuurlijk niks inplanten. Maar naast de heggen zie ik op een strook van wel 15 meter dat de gewassen meer opleveren. De heggen houden de wind tegen, waardoor deze geen vocht aan de bodem kan onttrekken. Ook zijn er meer insecten, die ziektes en plagen kunnen tegenhouden,” vertelt de agrariër die bezig is met omschakeling naar biologische landbouw. “Ik ben stappen aan het zetten om in 2024 gecertificeerd te zijn. Biologisch boeren heeft meerwaarde omdat je een gezonder en sterker systeem krijgt. Bovendien geeft het me energie om het anders te doen. Ik krijg positieve reacties. Mensen zeggen dat ik goed bezig ben, dat geeft een drive.”

Gerke Brouwer foto: mieke scharlo

Match De heidekoeien in de Bergvennen, de contracten voor aanleg en beheer van landschapselementen en het project Salland loont zijn voorbeelden, benadrukt manager Pohlmann.

"We zijn continu op zoek naar manieren om de belangen van de natuur samen te brengen met de belangen van agrarische buren. De afgelopen decennia is onder meer door intensivering en industrialisatie van de landbouw veel verloren gegaan aan biodiversiteit en landschappelijke kwaliteit. Dit is niet meer houdbaar. Er moet iets veranderen voor het agrarisch bedrijf en daar proberen we ons steentje aan

bij te dragen door te zoeken naar de match van onze belangen. Als agrariër moet je een beetje gevoel bij natuurbeheer hebben. En wij moeten langjarige financiële zekerheid bieden. Juist omdat deze er vanuit Den Haag en Brussel op dit moment niet is. We gaan graag om tafel met agrariërs om ideeën voor samenwerking uit te wisselen. We staan altijd open voor een gesprek.”

Meer weten over onze samenwerking met agriërs, kijk op www.landschapoverijssel.nl/samen-met-boeren

10 Voorbeeldige erven

Voorbeeldige erven 11

ook vaak bijen, omdat ze zelfvoorzienend wilden zijn”, legt Bart Ottink uit. Ook zie je veel eikenbomen, eikenhouten geriefhoutbosjes en wilde appel en peer. Dat probeert het stel voort te zetten. Ze verkopen hun eigen honing en jam en slachten zelf de kippen die vrij rondlopen op hun erf. In deze streek was vroeger vaak ruimte voor sierbeplanting op het voorerf en had de inrichting achter het huis een functioneel karakter.

Wim van der Linde voert zijn kippen foto: gonny sleurink

Verwonderd Aan de andere kan van de provincie kijkt ook ambassadeur Wim van der Linde nog altijd vol verwondering naar zijn familiegrond: Landgoed te Kelre in Sint Jansklooster. Hij heeft hier met zijn vrouw een bos aangeplant, kilometers houtwallen aangelegd en drie poelen gegraven. “Ja, dat was een flinke klus. Maar als je ziet wat er in al die jaren groeit…

Ongelofelijk!” Achter het huis staat een kenmerkend rijtje wilgen. “Die hebben we 20 jaar geleden gepoot. Je ziet een duidelijk verschil in grootte. Hoe verder van het water, hoe kleiner de wilg.” Ook vind je in de Kop van Overijssel heel oude knoteiken, knotessen en eikenhakhoutstoven.

Voorbeeldige erven Paradijsjes voor planten en dieren

Tekst: Jaco Meijboom

Auke en Bart Ottink foto: margot schulte

Liefde en toewijding Ruimte maken voor de natuur is pure liefhebberij voor Wim van der Linde. Nu lopen hier weer reeën en verblijven er weer kerkuilen op het landgoed van zijn familie. Hij ziet het resultaat van zijn liefde en toewijding en denkt aan de toekomst. “Ik hoop dat mijn natuurgedrevenheid in mijn kleinkinderen zit. Zij zijn hier veel geweest, hebben hier gespeeld en op de trekker gezeten. Ze hebben een band met deze plek en ik hoop dat zij dit willen voortzetten.”

Investeren in natuur “Als kind zag ik hier een lucht vol veldleeuweriken, een land vol bloemen en op elk paaltje een grutto”, herinnert Wim van der Linde zich. “Ik verliet de streek toen ik ging studeren.

Toen ik twintig jaar later terugkwam, schrok ik: ik zag geen mol en geen vogel meer. Mijn vrouw en ik hebben de grond geërfd. Toen ben ik heel erg groen geworden. Het is een landgoed, maar het gaat mij om de natuur.” Een afgebroken tak laat hij liggen en kunstmest laat hij weg. Hij wijst naar een oude appelboom in het groene gras. “Kijk, die leek verloren, maar er groeien alweer sterappels aan. Mensen die beweren dat zonder mest niets groeit? Dat is onzin.”

Auke en Bart Ottink uit Haaksbergen en Wim van der Linde uit Sint Jansklooster hebben hun erven streekeigen ingericht. Met adviezen van Landschap Overijssel brachten ze een brede biodiversiteit terug, creëerden ze ware paradijsjes voor planten en dieren. Nu zijn ze ambassadeur met hun voorbeeldige streekeigen erven. Laat je inspireren!

De natuur zijn gang laten gaan en zien wat opkomt, is een belangrijk uitgangspunt voor Auke en Bart Ottink in Haaksbergen. “We zien veel bijen, vlinders en zweefvliegen. En steeds weer nieuwe vogels,” vertelt Bart Ottink. “Een meerkoet, steenuilen en kerkuilen hadden een nest op ons erf.”

Dieren vinden volop nestgelegenheid, doordat het stel takken, riet en bladeren durft te laten liggen. Nadat ze de poel hebben opgeschoond, is een bult naast een afgebroken, dode boom, blijven liggen. “Hier trekken muisjes in en die zijn weer goed voor de uil.”

Loslaten De vader van Bart was al begaan met de natuur op deze plek. Toen Auke en Bart samen op dit erf gingen wonen

werd hun behoefte om de natuur zijn gang te laten gaan sterker. “We haalden eerst de grassprietjes tussen het grind vandaan”, vertelt Auke Ottink lachend. “Maar dat is niet te doen. Je kunt het niet strak houden. We willen natuur die in balans is.” De zonnepanelen die achter de natuurakker staan, worden omringd door bessenstruiken.

“Daar staan er wel honderd, drie verschillende soorten. We hoeven niets af te dekken, er is genoeg voor vogels en voor onszelf. Daar kan de hele buurt van mee-eten.”

Zelfvoorzienend Rond boerderijen in Twente zag je vroeger veel hoogstamfruitbomen. Struiken en bomen zoals mispel, zoete kers en kleinbladige linde komen er veel voor. “Mensen hielden

Landgoed Kelre is een paradijsje voor planten en dieren foto: gonny sleurink

Op jouw erf aan de slag Wil jij meer streekeigen landschapselementen op jouw erf? Kijk op onze website voor meer informatie en advies op maat of bezoek één van onze ambassadeurs. www.landschapoverijssel.nl/streekeigen-landschapsbeheer www.landschapoverijssel.nl/ambassadeurs

12 Vrienden

Even voorstellen!

De afgelopen maanden kreeg Landschap Overijssel er weer drie nieuwe bedrijfsvrienden bij. Landschap Overijssel is trots op de samenwerking met deze maatschappelijk betrokken bedrijven. Zij stellen zichzelf kort voor.

ODIN Landschapsontwerpers

Hoogveentjes Beerze komen tot leven

Koopmans Bouwgroep Maak kennis met Koopmans Bouwgroep! Als bouwbedrijf ontwikkelen, bouwen en renoveren we woningen en utiliteitsgebouwen met creatieve en innovatieve oplossingen. Ons doel is om veilige, duurzame en mooie gebouwen te realiseren waar mensen graag wonen, werken, leren en hun vrije tijd doorbrengen. Daarom zijn we trots om vriend te zijn van Landschap Overijssel, omdat we samenwerken aan het beschermen en ontwikkelen van de prachtige natuur en unieke landschappen in Overijssel.

Negam: krachtig in én met de natuur

­­

Natuurherstel, stuwen vernieuwen, watergangen herinrichten én werken op de mooiste (on)bekendste plekken? Dat zijn wij; Negam. Een hecht en vakkundig team dat feilloos op elkaar inspeelt. En die het werken in de natuur als 'elke dag vakantie' ervaart. Dat wil toch iedereen?

de vrienden van landschap overijssel • Aannemersbedrijf Gerwers B.V., Tilligte • Aannemingsmij Hegeman B.V., Nijverdal • Authentiek Bouw B.V., Nieuwleusen • Aveco de Bondt, Holten • Ben & Jerry's Hellendoorn, Hellendoorn • Boskalis Nederland, Rotterdam • Bouwbedrijf Salbam B.V., Vilsteren • Bouwbedrijf Scholte op Reimer, Vasse • Bouwhuis Aannemingsmaatschappij 'Bouwmij' B.V., Beerzerveld • BPD Ontwikkeling B.V. - Regio NoordOost & Midden, Amersfoort • CIUS Techniek B.V., Dalfsen • Countus Accountants + adviseurs, Zwolle • De Friesland, Leeuwarden • De Ridderschap van Overijssel, Velp • Dolmans Landscaping Noord en Oost, Beilen • Doop, Zwolle • Dunnewind Groep B.V., Ommen • DuretTrip Notarissen, Zwolle • Eshuis Accountants en Adviseurs, Almelo • Gasunie, Vilsteren • Gemeente Dinkelland, Denekamp • Gemeente Oldenzaal, Oldenzaal • Grolsche Bierbrouwerij Nederland B.V., Enschede

• Grondverzet Vilsteren B.V., Dalfsen • Heutink, Nijverdal • Ingenieursbureau Eelerwoude, Goor • Installatiebedrijf Tijhaar Vilsteren B.V., Vilsteren • KWS Infra B.V., Zwolle • Landgoed de Wilmersberg , De Lutte • Landschapsadvies en onderhoudsbedrijf Welhuis, Rossum • Lenferink Schilders - Afbouw en Vastgoedonderhoud, Lemelerveld • NABR B.V., Enschede • NEGAM B.V., Borne • NV Rova Holding , Zwolle • ODIN Landschapsontwerpers B.V., Diepenheim • Roelofs Beheer B.V., Den Ham • Royal Haskoning DHV, Amersfoort • Sensata Technologies Holland B.V., Hengelo • SIGHT Landscaping B.V., Harderwijk • Sonodruk, Heino • St. Military Boekelo, Enschede • Sweco Nederland B.V., Zwolle • Takman Ijzerwaren, Ommen • Timmerhuis Groep, Vriezenveen

• Twence B.V. Afval en energie, Hengelo • Wadinko N.V., Zwolle • WandelWol V.O.F., Nieuwleusen • Stichting Van Tarel Bruins Fonds, Groningen • Slimstock Nederland, Deventer • Koninklijke Auping B.V., Deventer • Tauw B.V., Deventer • Vitens, Zwolle

gouden vrienden:

Stichting van Tarel Bruins Fonds

zilveren vrienden:

Maak kennis met de bedrijfsvrienden

Na het eerdere natuurherstel wordt Beerze al natter foto: fleur de graaff

Tekst: Frans Bosscher

Landschap Overijssel is trots dat ze negen gebieden beheert die zijn aangewezen voor Natura 2000. In de afgelopen jaren zijn er maatregelen genomen om de natuur te versterken. Hoe heeft dat uitgepakt? Met een serie artikelen maken we de balans op. In deze aflevering nemen we je mee naar Beerze, gelegen aan de Vecht tussen Ommen en Mariënberg.

Beerze, het is misschien wel het meest authentieke deel van het Vechtdal. Het begint met een boerennederzetting aan de zuidoever van de Vecht, gebouwd op rivierduinen die na de laatste ijstijd zijn ontstaan. Langs de zuidwestkant van de buurtschap ligt een lange, slingerende kamduin, ooit opgebouwd om boerderijen en akkers te beschermen tegen stuivend zand. Dat zand was afkomstig van kale vlaktes die het gevolg waren van (te) intensieve beweiding van bossen en heidevelden vanaf de middeleeuwen. Op de duin plantten de boeren eiken. Ze hakten de takken eraf om er kachels en ovens mee te stoken, en gereedschap te maken. Die functie hebben de hakhoutbossen

verloren, waarna ze zijn uitgegroeid tot grillige eikenbossen.

Achter de duin ligt het landgoed met park en tuinen. Daaromheen liggen naaldbossen, die ook zijn aangeplant om het stuivende zand te beteugelen. Deze bossen vormen de overgang naar een groot gebied met heide, jeneverbessen en hoogveentjes. Het reliëf in dit zuidelijke deel is sinds het ontstaan in de vroege middeleeuwen intact gebleven. Vooral in dit gebied zijn natuurwaarden aanwezig die van Europese waarde zijn. Reden waarom het gebied is aangewezen voor Natura 2000, het Europese netwerk van waardevolle natuurgebieden.

www.landschapoverijssel.nl

29 September 2023

De Groene Verdieping

Een betrokken en professioneel team met landschapsarchitecten en -ontwerpers! Vanuit ons prachtige nieuwe kantoor op Landgoed Weldam werken wij aan maatschappelijke opgaven in de dorpen en landschappen van Oost-Nederland. Samen met onze opdrachtgevers en andere specialisten ontwikkelen wij integrale visies en maakbare plannen die op draagvlak kunnen rekenen, van keukentafel tot bestuur.

Landschap Overijssel koestert eenheid natuur en cultuurhistorie

Om ervoor te zorgen dat deze natuurwaarden minimaal behouden blijven, en liever nog verbeteren, heeft Landschap Overijssel het gebied de afgelopen jaren flink onderhanden genomen. Op de kamduin hebben de eiken weer ruimte gekregen. Bomen die hier van nature niet voorkomen, zoals Amerikaanse vogelkers, Amerikaanse krent en douglas, zijn weggehaald. Kamperfoelie, salomonszegel en lelietje van dalen krijgen nu weer ruimte en licht aan de voet van de eikenstammen.

De naaldbossen met vooral grove dennen krijgen een totaal ander aanzien. De dicht op elkaar geplante bomen, die nauwelijks licht doorlaten, zijn gekapt. Daarvoor in de plaats komt een variatie aan loofbomen. Dat vergroot de biodiversiteit, omdat hier veel meer verschillende soorten dieren in en om leven. Tegelijkertijd wordt er minder water verdampt, waardoor de verdroging van het gebied vermindert.

Verjonging Om het stuifzand en de heide te herstellen zijn ook veel bomen weggehaald, vertelt ecoloog Mark Zekhuis: “Het is natuurlijk zo dat stuifzand na verloop van tijd dichtgroeit.

Maar het ging hier heel snel door de neerslag van stikstof.

We hebben daarom bomen weggehaald en de bovenlaag van de bodem afgegraven, zodat we weer kaal zand hebben. En

ook hierdoor is er weer minder verdamping van water.”

Om ervoor te zorgen dat de heide en het stuifzand niet weer dichtgroeien met grassen en bomen, grazen er 100 schapen en 100 geiten in het Beerzerveld. De schapen vreten pijpenstro weg, de Hollandse landgeiten blijken heel effectief in het verwijderen van jonge bomen, zoals berk, grove den, vuilboom en Amerikaanse vogelkers.

Een dissonant is het moeizame herstel van de jeneverbessen. Het gros van de struiken is 150 tot 200 jaar oud, maar verjonging vindt maar op een paar plekken plaats.

“Op een perceel dat we eerder al hebben afgegraven, zien we wel verjonging optreden”, aldus Zekhuis. “De verzuring van de bodem als gevolg van de stikstofneerslag staat herstel elders in de weg.”

Volzuigen Het vasthouden van water is een terugkerend thema bij Natura 2000-maatregelen, elders, maar ook hier op Beerze.

Om het zeldzame hoogveen te kunnen herstellen is een hogere waterstand van levensbelang. Rond het begin van de jaartelling was meer dan de helft van ons land bedekt met hoogveen. Nu is het vrijwel verdwenen door toedoen van de mens. Van de zestiende tot en met de negentiende eeuw werd het veen afgegraven, gedroogd en verhandeld als turf. De hoogveentjes in het Beerzerveld worden dan ook gekoesterd.

Grauwe klauwier foto: mark zekhuis

Verdroging is evenwel een serieuze bedreiging. “We hebben kades gemaakt waardoor het water minder snel horizontaal wegloopt en we het langer in het gebied kunnen vasthouden," vertelt de ecoloog . “Twee veenputten – de Meeuwenplas en de Spoorplas – hebben we ondieper gemaakt, zodat ze minder water onder het hoogveen wegtrekken. Ook zijn er slootjes gedempt en gaten gedicht.

Dat er hier veengroei was, kwam door een bodemlaag op anderhalve meter diepte die nauwelijks water doorliet. We noemen dit de gliedelaag. Bij de turfwinning zijn hier en daar gaten ontstaan in de gliedelaag, waardoor het water wegloopt de bodem in. Daardoor verdroogt het veen dat boven deze laag groeit. We hebben die gaten zo goed mogelijk proberen op te sporen en dichtgemaakt.” Veenmossen kunnen zich nu weer volzuigen, zodat het hoogveen gaat werken als een spons en een eigen waterhuishouding creëert.

Kraanvogel Het geheel overziend, is Mark Zekhuis tevreden over het effect van de maatregelen tot nu toe. “Het aantal broedende grauwe klauwieren neemt al toe. Op de hoogveenplateaus hebben lavendelheide, kleine veenbes, klein blaasjeskruid, veenpluis, de zeldzame wollige bisschopsmuts en hoogveenmossen nu weer alle ruimte. Ook adders hebben baat bij de ingrepen die we gedaan hebben. Het zou me niet verbazen als er op een dag ook een kraanvogel broedt.”

De afgelopen jaren hebben we veel natuurherstel uitgevoerd in Beerze. “Dat wil niet zeggen dat de omstandigheden nu

optimaal zijn en dat we klaar zijn. Nog steeds zijgt er water uit het gebied. We blijven dan ook alle kansen aangrijpen die er zijn om het te versterken. Zeker zolang de externe effecten op de natuur in Nederland zo groot zijn."

Beschermd dorpsgezicht Parallel aan de inspanningen voor de Natura 2000-waarden, wil Landschap Overijssel het cultuurhistorische karakter en de biodiversiteit van de akkers bij het dorp versterken.

Het dorpslint van Beerze en de akkers die in eigendom zijn van Landschap Overijssel, zijn aangewezen als beschermd dorpsgezicht. In goed overleg met de pachter wil de natuurorganisatie een groot perceel grasland veranderen in kleine percelen waarop graan wordt verbouwd. Dat levert meer akkerranden op. Goed voor het historische beeld, maar ook voor insecten, vogels en andere kleine dieren is dit een impuls. Daarnaast wordt met de pachter en de provincie gesproken over omvorming van een deel van de landbouwpercelen naar natuurgrond. Om het karakter van het dorp te versterken heeft Landschap Overijssel ook de ambitie om de schuren, werkplaats en kantine van de buitendienst, die in het dorp en het bos staan, te verhuizen.

Vanuit Beerze vertrekken momenteel alle trekkers en machines naar de natuurgebieden in West-Overijssel. Een verhuizing betekent minder verstoring voor de natuur.

Tegelijkertijd biedt het mogelijkheden om het woonerf in Beerze zo in te richten dat het beter past bij het beschermd dorpsgezicht en inkomsten oplevert voor natuurbeheer.

Stuifzand Beerze foto: nico kloek

2

3

Activiteiten 17

Wandelroute Beerze

Eropuit in de

De route ‘Beerze: natuur en landgoed’ (8km) vind je in onze app ‘wandelen in Overijssel’

HERFST

Beleef de natuur in prachtige herfstkleuren! Vanuit onze eigen bezoekerscentra hebben we een divers aanbod activiteiten die passen bij dit seizoen. Ga mee met de excursie 'Herfst en paddenstoelen’ op 22 oktober in het Reestdal of ontdek ze tijdens ‘Herfst en paddenstoelen’ op 14 oktober in Dal van de Mosbeek en … in Hof Espelo.

Pers je eigen fruit Wat doe jij met je eigen oogst appels en/of peren? Laat je fruit professioneel persen door onze mobiele fruitpers en ga met heerlijke pakken fruitsap weer naar huis. Meld je aan voor 27 september in Mander of 8 oktober in Balkbrug.

Steek je handen uit de mouwen tijdens de landelijke Natuurwerkdag

Appels, fruitpersdag foto: erik de kruif

Iets betekenen voor de natuur en het landschap? Dat kan ook samen met je buren, vrienden of familie! Jouw hulp is ontzettend welkom en hard nodig. Meld je aan voor diverse natuurklussen op 3 en 4 november.

Schrijf je in op www.natuurwerkdag.nl

Beleef de natuur met je (klein)kinderen We hebben op meerdere plekken speelnatuur. Hier kunnen kinderen hun energie kwijt met klimmen, klauteren en hutten bouwen.

We hebben ook georganiseerde activiteiten speciaal voor kinderen. Er is genoeg te doen! Hieronder ons aanbod voor de herfst per locatie: Bezoekerscentrum Dal van de Mosbeek (Mander) 14-10 Wandeling ‘Herfst en paddenstoelen’ 20-09 Pannenkoeken bakken 25-10 ‘Red de egel’ Bezoekerscentrum Hof Espelo (Enschede) 19-11 De ‘Kinderboswerkmiddag’ “Het Beerzerveld is eigenlijk een omgekeerd landschap. Normaal is het in lage delen nat en op hoge delen droog. Hier is het precies andersom. Heel apart. De droge heide en stuifzand liggen lager dan de kletsnatte hoogveenstukken. Door het natuurherstel dat we hebben uitgevoerd, zien we meer vogelsoorten, zoals grauwe klauwieren en nachtzwaluwen. Het is ook een afwisselend landschap, met bossen, heide, stuifzand en hoogveen. En wat het voor mij bijzonder maakt, is dat het zo open, weids én rustig is. Je kunt hier heerlijk wandelen zonder iemand tegen te komen.”

Evert Dijk, beheerder

Egel foto: mark zekhuis

Bezoekerscentrum De Wheem (Balkbrug) 25-10 Herfst Knutselen 27-09 Uilenballen pluizen 25-10 Herfst knutselen 19-11 Lopen met de loep 29-11 Aan het werk in de natuur

Een kinderfeestje organiseren in de natuur? Dat kan bij ons! Neem voor meer informatie en mogelijkheden contact op met de coördinator van ons bezoekerscentrum Hof Espelo. Mail naar bezoekerscentrum.hofespelo@landschapoverijssel.nl

foto: ben vulkers

Meld je aan voor onze groene praktijkcursussen!

Leren hoe je veilig in het landschap of op je eigen erf werkt? Tijdens onze cursussen leer je door te doen: een authentieke heg vlechten, een houtwal of poel onderhouden of een boom veilig omzagen. Er zijn nog enkele plaatsen beschikbaar op 27, 29 september en 3, 4 oktober. Er geldt een bijdrage van slechts 25,00. Deelnemers van de Stichting Groene en Blauwe Diensten kunnen gratis deelnemen. Meld je aan via www.landschapoverijssel.nl/activiteiten

Poel onderhouden foto: gonnie sleurink

KIJK VOOR DE MEEST ACTUELE ACTIVITEITEN EN VERRASSENDE ROUTES OP LANDSCHAPOVERIJSSEL.NL * Alle data zijn onder voorbehoud.

4

18 Paddenstoelen

Paddenstoelen 19

genoemd. De grootste die bekend is, zit in het westen van de Verenigde Staten in de grond. Het is een netwerk van honingzwammen met een oppervlakte van duizend hectare.

Ontdekkingstocht Paddestoelen foto: cees elzenga

Landgoederen In ons land komen zo’n 5.500 paddenstoelen voor. In Overijssel gaat het om 1.500 tot 2.000. In de veenmoerassen in de kop van Overijssel kom je soorten tegen die elders minder te zien zijn, bijvoorbeeld mosklokjes en wasplaten zoals het veenmosvuurzwammetje. Maar ook elders in de provincie kom je aan je trekken, zegt ecoloog Piet Bremer.

“Vooral langs de lanen op landgoederen, bijvoorbeeld op de Lonnekerberg, Hof Espelo en Groot Brunink, staan de bermen vol met paddenstoelen. Ridderzwammen, amanieten, boleten, je komt ze volop tegen. Dat heeft er vermoedelijk mee te maken dat er geen ophopingen van takjes en bladeren liggen. Vruchtlichamen hoeven zichzelf dan niet door een strooisellaag heen te werken. Ook het kleibos bij Windesheim is een locatie waar je veel moois kunt zien.”

Pronkstukken van het schimmelrijk Tekst: Frans Bosscher

De herfst is het seizoen dat je de meeste paddenstoelen kunt zien. Na de bloemen in voorjaar en zomer, is het nu de beurt aan paddenstoelen om kleur te geven aan het landschap. En dan te bedenken dat ze slechts de zichtbare delen zijn van een groot ondergronds universum.

De komende maanden is het weer genieten geblazen. Zeker als we een natte herfst krijgen en de nachtvorst uitblijft, krijgen we weer volop paddenstoelen te zien. We dagen de kinderen uit om op zoek te gaan naar kabouters, die er hun huisjes in hebben gemaakt. Zelf genieten we van de kleuren en vormen. Maar wat we te zien krijgen, is maar een topje van de ijsberg. Paddenstoelen zijn de vruchten van een schimmel die onder de grond leeft. Zo’n schimmel heeft een groot netwerk van draden, die lijken op vertakkingen van bomen. Die draden zijn flinterdun en vaak heel lang; in een kubieke meter grond zitten al gauw tientallen kilometers aan schimmeldraden.

Verbond Deze onzichtbare schimmelwereld is voor de natuur van cruciaal belang. Om te beginnen breken ze vrijwel alle planten- en dierenresten af. Het is aan schimmels te danken dat dode bomen na verloop van tijd uit het bos verdwijnen.

Maar ook beschadigde bomen zijn niet veilig. Zo vestigen honingzwammen zich graag op bomen die zijn beschadigd.

De voedingsstoffen die bij de afbraak van organisch materiaal vrijkomen, gebruiken planten en bomen weer om te kunnen groeien. Schimmels gaan vaak een verbond aan met bomen. Ze hechten zich aan boomwortels en geven water en voedingstoffen aan de boom. In ruil daarvoor krijgen ze van de boom suikers. Zo houden ze elkaar in leven.

Je eigen tuin Vijftig jaar kijkt Piet Bremer nu naar paddenstoelen, in Flevoland en Overijssel. Maar de mooiste staat gewoon bij hem in de tuin. “Dat was de in Overijssel zeldzame ruwe aardster. Die stond hier ineens onder de cypres. Ook bijzonder is de melkvuurzwam die hier bij de hazelaar groeit.

Als je hem proeft, weet je meteen waar hij z’n naam aan te danken heeft. Je mond staat in vuur en vlam.” Je eigen tuin is volgens Piet sowieso een heel geschikte plek om paddenstoelen te zien. “Laat wat dood hout op een plek met schaduw liggen. En plant bijvoorbeeld een berk, heb wat geduld en na een tijdje heb je er vliegenzwammen of zelfs donzige melkzwammen staan.”

Zelf ontdekken?

Wil je meer weten over paddenstoelen? Dan is het leuk om er op de knieën voor te gaan zitten. Met een spiegeltje kun je zien of de sporen in plaatjes of in buisjes zitten. Met zoekkaarten kun je veel voorkomende soorten herkennen. Maar ook de app Obsidentify is heel handig om de namen van paddenstoelen te achterhalen, zeker als het om minder bekende soorten gaat. Plukken is officieel verboden, maar als je alleen voor eigen gebruik plukt (circa 250 gram) krijg je geen bekeuring.

Daarbij geldt natuurlijk wel, dat je op de paden moet blijven. En - niet onbelangrijk: eet alleen paddenstoelen waarvan je 100 procent zeker weet dat ze niet giftig zijn.

Paddenstoelenwandeling Dit najaar houdt Landschap Overijssel op diverse locaties paddenstoelenexcursies onder leiding van experts die je alles kunnen vertellen over de zwammen die je onderweg treft. Kijk voor de exacte data en locaties op www.landschapoverijssel.nl/ eropuit/activiteiten

Eekhoorntjebrood foto: nico kloek

Amethistzwam foto: pieter bruin

Reuzenzwam foto: mark zekhuis

Grote parasolzwam foto: nico kloek

Vliegenzwam foto: nico kloek

Wood Wide Web Veel schimmelsoorten leven samen met één of enkele boomsoorten. Zo heeft de vliegenzwam – inderdaad, die rode met witte stippen – een hechte relatie met berk, eekhoorntjesbrood met eik en kastanjeboleet met grove den.

Maar er is meer. Schimmeldraden werken ook als een soort telefoon- en transportlijnen tussen bomen. Via zo’n netwerk geven bomen voedingstoffen door aan bomen die verzwakt zijn. Wood Wide Web worden die netwerken inmiddels

20 Revitaliseren

Revitaliseren 21

hier zo maar alles willen kappen. Dat is toch veel te rigoureus. Ze doen het alleen om er geld aan te verdienen," voegt ze eraan toe. De vrouw verwijst naar het plan van dit voorjaar om een tiental bomen, verspreid over het landgoed, te vellen. Dat is toen niet doorgegaan onder meer omdat vogels in de directe omgeving nesteldrang vertoonden.

Evert Dijk op Landgoed de Everberg foto: mieke scharloo

Aftakeling

'Niets doen is geen optie'

Landgoederen snakken naar verjonging Tekst: Mieke Scharloo

Terreinbeheerder Evert Dijk van Landgoed de Eversberg zal er nooit aan wennen: afscheid nemen van eeuwenoude monumentale bomen. "Maar soms is het noodzakelijk om ongevallen te voorkomen. Niets doen is namelijk geen optie, tenzij we het hele gebied afsluiten voor bezoekers. En dat wil ook niemand." Het is in een notendop het dilemma dat op veel landgoederen in Overijssel speelt.

Een rondje over De Eversberg illustreert Dijks verhaal. Zodra we over de Kappertsweg vanuit het noorden het terrein oplopen zien we een rij stevige kale staken van wat ooit fiere beuken zijn geweest. "Die waren in een zeer slechte staat en vormden een gevaar voor de bezoekers door vallende takken. We wilden zoveel mogelijk laten staan, zodat vleermuizen, spechten en uilen nog kunnen nestelen in holle ruimtes. Daarom hebben we alleen de toppen eraf gehaald."

De bomen waren ooit geplant om een slingerende loofgang of berceau te vormen. Vrijwel naast het 'stakenlaantje' is nu een nieuwe slingerende loofgang ingericht om de huidige bezoeker toch de ervaring van zo'n berceau te bieden.

Levend Want dat is van belang, vindt Landschap Overijssel. Het hecht eraan dat het landgoed De Eversberg veilig toeganke-

Manager Natuurterreinen Hans Pohlmann van Landschap Overijssel kent dit sentiment. "We horen dit verhaal vaker, maar de waarheid is anders. Deze werkzaamheden kosten alleen maar geld. Dat geld investeren we vanuit onze missie om landschap en natuur te beschermen en te ontwikkelen, ook voor toekomstige generaties. Inclusief de beleving daarvan." Volgens Pohlmann zijn revitalisering en herstel van de oude landgoederen in Overijssel juist op dit moment van groot belang om het erfgoed en de beleving ervan veilig te stellen zonder de ecologie geweld aan te doen. "Het is een issue dat op al onze landgoederen speelt. Denk bijvoorbeeld aan Smalenbroek, Haverriet, Soeslo en de Horte. Dat komt doordat ze allemaal in ongeveer dezelfde periode zijn aangelegd én eigenlijk allemaal last hebben van verdroging en verzuring van de bodem."

De karakteristieke laanbomen op veel landgoederen zitten zodoende in dezelfde levensfase, ze hebben inmiddels een respectabele leeftijd van enkele honderden jaren bereikt.

Daardoor zijn ze kwetsbaarder voor invloeden van buitenaf.

Hele lanen komen nu tegelijk in de zogenaamde aftakelingsfase. Dat aftakelingsproces wordt nog eens versneld door de enorme droogte door klimaatverandering, de stikstofdepositie en de grondwaterstandverlaging voor de aanleg van wijken, straten, en spoorlijnen en de landbouw.

"Onze bomen en bossen hebben daar echt zwaar onder te lijden," stelt Pohlmann.

Visueel In alle bossen op zandgronden speelt behalve verdroging vooral verzuring van de bodem een belangrijke rol." Door uitspoeling van kalium, calcium en magnesium verzuurt de bodem. Daardoor verdwijnen schimmels, bacterieën, nematoden, wormen, mijten en springstaarten of raakt de balans ertussen verstoord. Hierdoor stagneert de omzetting of afbraak van ruwe humus naar voor bomen opneembaar voedsel. Zo vermindert de vitaliteit van de bomen in rap tempo. "De afgelopen tien jaar hebben we daarom al diverse maatregelen genomen om de beeldbepalende lanen en bomen zo veel mogelijk te behouden," stelt Evert Dijk. Er is recent nog bodemverbetering en vitaliteitssnoei toegepast en er zijn bomen gekandelaberd. Dat is een techniek waarbij de takken zo worden gesnoeid dat de boom de vorm van een kandelaar krijgt. Het idee is dat de boom dan op de ‘stompen’ weer nieuwe loten kan zetten zodat hij er weer tientallen jaren tegenaan kan. Op De Eversberg is het kandelaberen echter om een andere reden toegepast, vertelt de terreinbeheerder. “We willen zo lang mogelijk de markante stammen van wegkwijnende en dode beuken laten staan, omdat ze een onderdeel zijn van een laan.

Daarmee houden we de lijnen van het landgoed visueel intact. Op den duur is dit beheer echter onhoudbaar. Die dode bomen vallen een keer om.”

Niets doen is dus geen optie. Landschap Overijssel moet als terreineigenaar ingrijpen, legt Pohlmann uit. "Dat kan door het terrein af te sluiten voor bezoekers zodat de

lijk blijft voor bezoekers. En dat het erfgoed en de beleving ervan zo goed mogelijk intact worden gehouden, rekening houdend met de natuurwaarden van het gebied. Door de reconstructie en het behoud van de structuur van statige lanen, fraaie zichtlijnen, de stinzentuin en de loofgang blijft het verhaal van het landgoed zichtbaar en levend.

Rigoureus De Eversberg trekt vooral veel bezoekers vanuit de omringende woonwijken. Door de ligging wordt het landgoed benut als een soort stadspark om het hoofd leeg te maken door er een rondje te rennen of om de hond uit te laten.

Sommigen lopen er wel drie keer per dag een ronde met hun viervoeter. "Ik kom hier echt tot rust, het is hier zo mooi, elke dag weer," vertelt een vrouw die met haar twee honden passeert. "Kijk eens om je heen, zo zonde dat ze

Bomen hebben het, ook op De Eversberg, zwaar door verdroging en verzuring foto: mieke scharloo

Onderzoek 23

Donateurs spreken zich uit Het Grote Landschap Overijssel Onderzoek Tekst: Marie-José von Geusau foto: mieke scharloo

Deelnemers aan het Grote Landschap Overijssel Onderzoek vinden dat de Stichting zich vooral moet inzetten voor het beheer van natuurterreinen en de belangenbehartiging voor natuur en landschap. Zij toonden zich tevreden met de manier waarop Landschap Overijssel zich manifesteert. Ook deelden zij wensen en tips waarmee we nog meer impact kunnen realiseren.

natuur zijn gang kan gaan en er geen gevaarlijke situaties ontstaan. Want wij zijn volgens de wet aansprakelijk als iemand gewond raakt. Zelfs als die persoon onze waarschuwingen heeft genegeerd, treft hem geen blaam volgens de wet. De andere optie is onderhouds-, herstel- en verjongingswerkzaamheden uitvoeren. Daar kiezen we voor op onze landgoederen. We hechten aan het levend houden van ons erfgoed. En dat doen we met goed onderbouwde plannen, waarvoor we altijd onafhankelijk deskundigen raadplegen."

Laten zitten Om ongelukken te voorkomen laat het Landschap risicobomen, zoals bomen dichtbij een pad of een parkeerplaats, op de eigen terreinen geregeld controleren door daartoe bevoegde personen. Zij voeren een zogenaamd Visual Tree Assessment (VTA) uit, waarbij naar de conditie van de bomen wordt gekeken. Zijn er bijvoorbeeld zwammen of schimmels aanwezig? Of een holle stam, boomziektes, hoe ziet het groeigedrag eruit?

foto: mieke scharloo

Tips voor veilig bosbezoek Voor De Eversberg wordt het meest recente rapport gebruikt voor het op te stellen lanenherstelplan dat voor de periode vanaf 2026 wordt geschreven. In aanloop daarnaartoe wilde het Landschap afgelopen voorjaar al een aantal bomen vellen die een gevaar voor de veiligheid vormen. Omdat het broedseizoen voor de deur stond, is dat uitgesteld en inmiddels bijgesteld, onder andere op aandringen van omwonenden. Er worden opnieuw bomen gesnoeid en gekandelaberd, zodat ze nu niet hoeven worden gekapt. "Maar," stelt terreinbeheerder Evert Dijk, "het is symptoombestrijding, uitstel van executie. Ik maak me zorgen, het verval gaat steeds sneller. Als we zo doorgaan met het beheer dan houden we op den duur alleen dit soort totempalenlanen over op De Eversberg. Daar willen we onze kinderen en kleinkinderen toch niet mee laten zitten?"

• Blijf op de officiële wegen en paden. Je mag verwachten dat de terreinbeheerder de bomen langs wegen en paden en geregeld inspecteert en beheert.

• Mijd het bos met windkracht 4 of hoger. Door de sterke wind kunnen takken afwaaien.

• Mijd het bos na een zware storm. Na de storm kunnen er nog losse takken in de bomen hangen. Geef de terreinbeheerder de tijd om het bos daarvan vrij te maken.

• Volg de aanwijzingen van de terreinbeheerder. www.landschapoverijssel.nl/Eversberg

Het Grote Landschap Overijssel Onderzoek is uitgezet onder 5.806 donateurs en 4.772 nieuwsbrieflezers. Het merendeel van de respondenten heeft Landschap Overijssel leren kennen vanuit de gebieden waar zij wandelen, fietsen en recreëren. Zij zijn over het geheel genomen tevreden over en betrokken bij Landschap Overijssel. De belangrijkste taak van het Landschap vinden zij terreinbeheer en belangenbehartiging en zij menen dat Landschap Overijssel daarin een verschil kan maken. De meesten van hen zijn betrokken bij meerdere groene goede doelen, zoals Natuurmonumenten en de Postcodeloterij. Bijna 60 procent geeft aan geen tegenprestatie te verwachten voor hun bijdrage.

Zij zouden het wel waarderen als Landschap Overijssel onder meer exclusieve excursies en bijeenkomsten houdt.

Steun Opvallend is de animo van Overijsselse bedrijven om samen te werken met Landschap Overijssel. Ruim honderd reageerden positief. De belangstelling voor uiteenlopende vormen van informatiebijeenkomsten is groot; vrijwel alle respondenten hebben dit aangegeven. Ook verheugend was de respons op de vraag of men zitting wil nemen in een donateurspanel. Zo’n panel denkt actief mee over de uitdagingen waar natuur en landschap in Overijssel voor staan.

Driehonderd respondenten staan daarvoor open. Alle thema’s die zijn voorgelegd, werden positief gewaardeerd. Dan gaat het om belangenbehartiging, beheer, versterken biodiversiteit, bestrijden wateroverlast en droogte, landschapselementen, cultureel erfgoed, mensen helpen zelf aan de

slag te gaan en vrijwilligerswerk. De respondenten hechten vooral aan het samenwerken met andere organisaties en kennis delen. De meeste voelen minder voor activisme.

Communicatie Over het geheel genomen zijn respondenten tevreden over onze aanpak en de communicatie daarover. Ze zouden het liefst meer betrokken zijn bij Landschap Overijssel via de diverse wandel- en fietsroutes, publicaties en excursies.

Om op de hoogte gehouden te worden hechten zij vooral aan de nieuwsbrief, het magazine (digitaal en in print), de website, e-mails en, als het even kan, persoonlijke ontmoetingen. Ze willen dan vooral worden geïnformeerd over de inhoud van het werk van Landschap Overijssel: de ontwikkelingen in natuur en landschap in de provincie, onze impact en de manier waarop we de belangen van de natuur behartigen. De digitale nieuwsbrief en het magazine op papier krijgen als rapportcijfer een 8. De routeapp, waar een derde van de respondenten gebruik van maakt, oogst ook veel waardering. De website wordt deels goed en deels neutraal gewaardeerd.

En nu Het onderzoek brengt een enorme rijkdom aan informatie. Er is tijd nodig om die goed te wegen en te vertalen in beleid en acties. Op korte termijn zetten we de eerste stappen. Zo ontvangen donateurs binnenkort een uitnodiging voor een informatiebijeenkomst. Ook is besloten dat de nieuwsbrief voortaan maandelijks verschijnt.

Excursie op de Lemelerberg foto: vladimir fotografie

22 Revitaliseren

24 Standpunten

Standpunten 25

Voorkeursgebieden

Wat doet Landschap Overijssel?

Fleur Schilt: “Wij vinden locaties op of dichtbij bedrijventerreinen het meest geschikt. Ook pleiten we voor windmolens langs snelwegen in plaats van dichtbij natuurgebieden.

Een snelweg betekent namelijk al een doorsnijding van het landschap en een bron van verstoring voor de natuur.

Deze bronnen van verstoring kunnen maar beter geclusterd worden. Een voorbeeld hiervan zijn de windmolens langs de A28 bij Zwolle en Staphorst." Ook ziet de belangenbehartiger mogelijkheden in gebieden die als laatste zijn ontgonnen. Die landschappen zijn grootschalig verkaveld voor efficiënte landbouwproductie en hebben relatief minder cultuurhistorische waarden.

Landschap Overijssel is continu en constructief in gesprek met ambtenaren en bestuurders. Onze inspanningen hebben al tot mooie resultaten geleid. Zo zocht de gemeente Staphorst gebieden voor windmolens na 2030. De gemeente heeft dit inhoudelijk en procesmatig goed aangepakt.

Echter, de effecten op het Reestdal bleken onderschat. Een windpark zou het zeldzaam authentieke Reestdal aanzienlijk verstoren, dat bovendien een vogelrichtlijngebied is. De gemeente heeft dit onderkend, de zoeklocatie nabij het Reestdal geschrapt en haar voorkeur bevestigd voor een gebied langs de snelweg.

De gemeente Wierden had in mei een voorkeursgebied gepresenteerd voor een windpark pal naast ons Wierdense Veld. We hebben meer aandacht gevraagd voor effecten op ons natuurgebied, foerageergebieden en een ecologische verbindingszone. Door onze gesprekken en acties van inwoners, is het proces aangepast. Behalve met gemeenten zijn we in gesprek met inwoners om informatie te verstrekken over de invloed van windmolens. Zo behartigen we de belangen van natuur, landschap en cultuurhistorie in onze eigen terreinen maar ook daarbuiten. Landschap en natuur zijn immers van ons allemaal.

Buizerd bij windturbine foto: bouke atema

Regionale blik

Uitdaging windenergie Tekst: Silvia Kooij

Landschap Overijssel is voorstander van duurzame energie en daarvoor zijn windmolens nodig. Minder uitstoot van CO2 door schone energieproductie is beter voor de natuur.

“Voorwaarde is wel dat locaties gekozen worden met respect voor de waarde van landschap, erfgoed en natuur. Daar maken wij ons hard voor,” aldus Fleur Schilt, belangenbehartiger bij Landschap Overijssel.

“Windenergie is een efficiënte en schone manier van energie opwekken, in vergelijking met zonneparken die veel ruimte in beslag nemen,” vertelt Fleur Schilt. “Maar windturbines hebben veel impact. Ze zijn groter dan elke maat en schaal die we gewend zijn en dus nergens in ons landschap te verstoppen. Daarnaast hebben ze invloed op de natuur. Vogels en vleermuizen vliegen in de wieken en ervaren windparken als barrières op hun vliegroutes. Wild schrikt van de slagschaduw als de wieken voor de zon langs draaien. Ook is er een forse fundering nodig voor een windmolen, die schade kan aanbrengen in de bodem en daarmee ook de natuur. Met bijvoorbeeld lekkend hoogveen als gevolg.” Directeur Michael Sijbom stelt onomwonden: “We moeten onze natuur en ons landschap koesteren en

Landschap Overijssel vindt dat er gebieden in Overijssel moeten blijven waar je een authentiek historisch landschap kunt beleven, zoals bij Beerze of in het Reestdal. "Daarom willen we voorkomen dat straks op elke horizon een windmolen te zien is. Daarnaast zijn we met gemeenten in gesprek over leefgebieden en migratieroutes van vogels.

Vogels trekken zich namelijk weinig aan van gemeentegrenzen. Om bijvoorbeeld kraanvogels en blauwe kiekendieven te beschermen, moeten we rekening houden met de optelsom van effecten van potentiële windparken bij verschillende natuurgebieden. Dat werkt alleen als je met een regionale blik locaties zoekt. Ook clustering in windparken is belangrijk om verstoring te beperken. En als dan ergens een windpark komt moet een deel van de opbrengst geïnvesteerd worden in natuur, erfgoed en landschap. Zo kan het verlies aan waarde gecompenseerd worden. Voor dit alles zetten wij ons in.”

Kijk ook op www.landschapoverijssel.nl/groene-energie

daarom zeer kritisch zijn over alle ingrepen, zoals windturbines, maar ook spoorlijnen en distributiecentra.”

Zorgen om natuur In Overijssel staan nu 32 grote windmolens. Om de energiedoelen in 2030 te halen, moeten er ongeveer 90 bijkomen.

Dat betekent een grote sprong naar schone energie, maar ook een forse verandering van ons landschap. Een grote zorg van Landschap Overijssel is dat er vaak pas bij de vergunningaanvraag voor een windpark aandacht is voor effecten van windmolens op de natuur. Dat is te laat, vindt Landschap Overijssel, want natuurwaarden, cultuurhistorie en landschappelijke waarden horen meegewogen te worden bij de afweging van zoekgebieden ten opzichte van elkaar.

Leijerhooilanden met op de achtergrond windturbines foto: nico kloek

Jouw steun maakt dit mogelijk Deze inspanning kunnen we alleen leveren met inkomsten uit donaties en schenkingen. Vind je het belangrijk dat de gebieden voor windmolens gekozen worden met respect voor landschap, natuur en erfgoed? Blijf ons dan steunen, doe een extra donatie en spoor anderen aan om ons te steunen.

De achtertuin van 27

uit de grond te trekken. "Wist je dat er bij de sequoiaboom een leylijn loopt? Dit zijn onzichtbare energielijnen die in een netwerk kriskas over de hele wereld liggen. Op een leylijn is de kans groot dat er een heel grote boom staat of een boom met een bijzondere vorm, of er ligt een verrassend grote kei. Als je ervoor openstaat, kun je de energie van de leylijn voelen. Tijdens één van de droge zomers, was ik zo druk met het bewateren van de planten en bomen, dat ik hier zelfs in de tuin heb overnacht bij de sequoia. Ik was toen ook nog jarig en er was een maansverduistering."

Henri pleegt milde ecocide foto: mieke scharloo

Ontmoetingen met een verhaal Het hele jaar door is Kroes in de tuin te vinden. In het begin nog vier dagen in de week, sinds een paar jaar twee dagen in de week waarbij hij op de donderdagochtend hulp krijgt van de vrijwilligers van de Natuurwerkgroep De Horte. "Ik heb in al die jaren heel veel mooie ontmoetingen gehad met bezoekers van de tuin. Om het ijs te breken, vertel ik altijd dat ik hier tuinman ben. En zo raak je vanzelf aan de praat, iedereen heeft wel een eigen verhaal." Tijdens deze ontmoetingen komt ook altijd de dichter in de tuinman naar boven. Hij draagt de mensen graag zijn gedichtenvariant op Carpe Diem (pluk de dag) voor: ‘Wie de dag plukt, zal de dag oogsten. Ik wens u een hele mooie oogst toe’. "Ik geef de mensen graag iets moois mee. En weet je wat zo leuk is?

Ze gaan altijd met een glimlach weg."

De achtertuin van... Henri Kroes

‘Wie de dag plukt, zal de dag oogsten’

Mooie spreuk Vanwege zijn gezondheid stopt Henri Kroes dit najaar als tuinman bij Landschap Overijssel. Zijn liefde voor de natuur zet hij dan in zijn eigen, kleinere achtertuin voort waar hij kruiden en groenten gaat verbouwen. Voor de lezer heeft hij tot besluit nog een mooie spreuk: ‘De voetprint van je leven, is de kleur van je bestaan’. "Wat ik daarmee wil zeggen is; wat je van vroeger uit geleerd hebt, is de basis van je leven."

Tekst: Suzanne van Gaale

Al 23 jaar het domein van tuinman Henri Kroes: de landschapstuin van Landgoed de Horte bij Dalfsen, daar waar Landschap Overijssel zijn thuisbasis heeft. Hij spit, schoffelt, snoeit en harkt dat het hem een lieve lust is. Het is ook de plek waar hij mooie gesprekken heeft met bezoekers én die hem inspireert tot bijzondere gedichten.

heeft Kroes van zijn vader. Ook hij was, net als Henri, een Zin om je handen uit de mouwen te steken bij Landschap Overijssel? Alleen of bijvoorbeeld samen met echt natuurmens. Via een omweg is hij als tuinman bij jouw buurt? Of sluit je je liever aan bij een bestaande vrijwilligersgroep? Kijk voor alle mogelijkheden op Landschap Overijssel terecht gekomen. "Van huis uit ben ik www.landschapoverijssel.nl/werken-bij of op www.groenbezig.nl. timmerman. Jarenlang heb ik gewerkt als meubelmaker tot mijn gezondheid het liet afweten. Toen ben ik via werkleerbedrijf Larcom aan de slag gegaan voor de gemeente. Daar   i ? deed ik vooral het onderhoud van de plantsoenen en sportvelden. En toen kwam 23 jaar geleden, ook via Larcom, de colofon baan als tuinman van Landgoed de Horte voorbij. Ik ben C Met gemak de mooiste natuurfoto’s! i www.landschapoverijssel.nl/fotohut Natuurlijk Overijssel is een uitgave van ­Landschap Overijssel en wordt vier keer per jaar aan de donateurs toegezonden. De oplage is 11.500 ex., september 2023. nooit meer weggegaan."

i

?

 C



‘Zie je leven als een grote tuin. Jij bent daar de tuinman, maak er wat bijzonders van.’ Het is één van de vele gedichten - of tegeltjeswijsheden zoals Henri Kroes het zelf noemt - die hij al werkende in de tuin bedenkt. Een toepasselijker gedicht op zijn verbinding met de natuur is er niet. "De natuur is mijn alles, daar leef ik mee," vertelt hij. Van oorsprong is de tuin van Landgoed de Horte een oude Franse tuin. Er is zelfs een eigen mammoetboom, een Sequoiadendron giganteum. Ook vind je er een historische druivenkas, een prachtige oude moerbeiboom, notenbomen en een boomgaard met diverse oude fruitrassen. "In de 23 jaar dat ik hier nu werk, is er wel veel veranderd. Waar vroeger bijvoorbeeld rozenstruiken stonden, hebben we nu borders vol wilde bloemen. Daar komen heel veel vlinders op af. En waar nu de druiven in de kas groeien, was vroeger een kweekkas voor groenten." De liefde voor de natuur



Henri Kroes in de border tussen de bloemen foto: suzanne van gaale

26 De achtertuin van

Aardse energie Terwijl tuinman Kroes mij door de prachtige tuin gidst en vol passie vertelt over onder meer de moerbeiboom en de borders vol wilde bloemen, kan hij het niet laten om her en der nog een verdwaalde graspol en jonge bramenscheuten

redactie en productie Landschap Overijssel, Poppenallee 39, 7722 KW Dalfsen, tel. 0529 - 401 731 Redactie: Mieke Scharloo Tel: 0529 – 408 387 Mail: mieke.scharloo@landschapoverijssel.nl Web: www.landschapoverijssel.nl

donateursadministratie Vragen over het lidmaatschap: Sandra Bos en Acklien Lautenbach Tel: 0529 - 401 731 Mail: ­donateurs@landschapoverijssel.nl Bijdrage: minimaal 24 euro per jaar IBAN: NL93 INGB 0008 6231 98

opmaak en druk Sonodruk Heino

Landschap Overijssel is een Erkend Goed Doel. Dat betekent dat wij voldoen aan strenge kwaliteitseisen.

Toezichthouder CBF controleert dit. Meer weten?

Kijk op geefgerust.nl

Foto: Annie Keizer

We komen ook op plekken zonder postcode In Salland komen verschillende kleine populaties ringslangen voor. Ze zijn kwetsbaar. Het voortbestaan van de ringslang in de regio is onzeker. Landschap Overijssel zet zich samen met vrijwilligers en kennisorganisatie RAVON in om ervoor te zorgen dat de verschillende populaties elkaar kunnen bereiken. We leggen broeihopen aan langs de Regge, zodat de ringslang zich er kan vestigen en de populaties uit Ommen en Hellendoorn elkaar kunnen ontmoeten. Samen kunnen ze zich dan voortplanten tot een sterkere soort.

Dankzij onze deelnemers kregen 168 goede doelen dit jaar een bijdrage. Samen met deze organisaties werken we aan een rechtvaardige, groene en gezonde wereld voor iedereen. Landschap Overijssel maakt deel uit van het samenwerkingsverband LandschappenNL. De afgelopen vijf jaar ontving LandschappenNL een bijdrage van € 71,4 miljoen. Sinds de oprichting van de Postcode Loterij in 1989 hebben we al ruim € 7,6 miljard aan goede doelen kunnen schenken.

Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

Retouradres: Landschap Overijssel, Poppenallee 39, 7722 KW Dalfsen