2023_04

INFORMATIEBLAD

Boomblad

Amerikaanse vogelkers als toekomstboom

Vaarwel bosbeheerplan, hallo natuurbeheerplan

Schützen und Nutzen, zo werkt het in Beieren

Boomblad (Herfst 2023), jaargang 21 ­ nummer 4 Het Boomblad wordt uitgegeven door de West-Vlaamse bosgroepen en verschijnt vier keer per jaar. De Bosgroep Houtland en de Bosgroep IJzer en Leie zijn een initiatief van privébosbeheerders, de Provincie West-Vlaanderen en het Agentschap voor Natuur en Bos.

Redactie/foto’s: Clint Callens, Chris Couwelier, Hendrik De Bleeckere, Tom De Visschere, Miguel Depoortere, Jan Goris, Frederik Lembreght, Marie-Louise Martens, Rilke Terryn, Hanne Vanderstede

Prepress: Philip Gesquière, POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Druk: POC - sectie Digitaal Design & Productie, Provincie West-Vlaanderen

Papier: Gedrukt op milieuvriendelijk papier

Oplage: 2000 exemplaren

Verantwoordelijke uitgever: Bosgroep Houtland vzw, Tillegemstraat 81, 8200 Sint-Michiels, vertegenwoordigd door Albert de Busschere

Beste bosliefhebber,

De jaarwisseling is allerminst een rustige periode voor onze bossen en onze bosgroepwerking. Het plantseizoen dat van jaar tot jaar korter wordt, loopt op volle toeren en bosexploitanten haasten zich om het door hen gekochte hout te oogsten vooraleer de bossen te nat worden.

Tussen al die activiteit door, kijk ik graag terug op het afgelopen jaar. Zowel de West-Vlaamse bosgroepen als De Bosgroepen elders in Vlaanderen probeerden zich meer dan ooit te versterken voor de toekomst. Nieuwe thema’s zoals klimaat, natuur en gezondheid, bosuitbreiding, samenwerking met openbare besturen, natuurbeheerplannen… zorgen voor heel wat extra kansen maar doen ons ook beseffen dat er enorm veel werk op de plank ligt. Een nieuwe uitdaging aangaan is altijd een sprong in het onbekende. En er is bij De Bosgroepen de laatste tijd effectief veel gesprongen geweest. Binnen West-Vlaanderen groeide het personeelsbestand, de Koepel van Vlaamse bosgroepen ging voor meer zelfstandigheid, bosgroepen in Vlaanderen fusioneerden,… Ongetwijfeld wordt het af en toe ‘vallen en opstaan’ maar dit alles getuigt toch dat de goesting van bestuurders en personeel nog altijd heel groot is om verder De Bosgroepen uit te bouwen. En dat doen we maar met één doel, namelijk u kunnen helpen bij het duurzaam beheren van uw bossen.

Tijdens de studiereis met Inverde naar Beieren (zie blz. 10) werd een bedrijf bezocht dat wijnvaten produceert. ‘Duigen’ zijn smalle planken om te buigen tot vaten. Deze kunnen alleen gemaakt worden uit stammen van topkwaliteit, in dit geval inlandse eiken. Het vraagt een gericht bosbeheer gedurende verschillende generaties om zulke bomen te kunnen afleveren. Er worden dan ook hoge prijzen voor deze bomen betaald, ca. 500 tot 1.500 euro/m³

De tijd vliegt snel, gebruik hem wel. Ik wens u allen een gezond, voorspoedig, gelukkig en bosrijk nieuwjaar toe.

Veel leesplezier.

Albert de Busschere

Voorzitter Bosgroep Houtland vzw

Oproep

Gaat u verhuizen? Uw e-mailadres wijzigt? Uw telefoonnummer verandert? U verkoopt uw perce(e)len? Laat het ons weten. Onze administratie blijft dan actueel. Bij verkoop van uw perce(e)len stellen wij het op prijs als u ons de naam van de nieuwe eigenaar kan bezorgen. Alvast heel veel dank.

Amerikaanse vogelkers als toekomstboom

Artikel door Jan Goris, Bosgroep Houtland vzw

Deze rubriek over onze eigen leden begint of eindigt bijna systematisch met de woorden: ‘een heel bijzondere bosbeheerder met een heel bijzonder bos…’ Klaarblijkelijk hebben we nogal wat interessante figuren in onze rangen en het is altijd een plezier om met zulke mensen te kunnen samenwerken. Bovendien wordt het bosbeheer zo geen eenheidsworst en dat heeft ook voordelen voor de natuur. Hier gaan we dus weer:

In de vele kleine privébossen van Sijsele (Damme) treffen we een bijzondere boseigenaar. Russ Quick is van Canadese origine en aldus een geboren bosliefhebber. Of is dat een vooroordeel? In elk geval heeft hij besloten om zijn pensioen actief en nuttig door te brengen door de aankoop van twee verwaarloosde bospercelen die hij eigenhandig tot duurzame, inheemse bossen wil omvormen. Daarnaast is

actief als vrijwilliger bij Natuurpunt Brugge en bij de Bosgroep Houtland.

De twee percelen van elk zo’n halve hectare liggen nabij het oude spoorwegpad te Sijsele. Russ heeft de afsluiting tussen beide percelen verwijderd zodat het feitelijk één bos geworden is. Het eerste bosperceel bestond bij aankoop in 2017 voor 100% uit Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina) met een ondergroei van bramen. Russ kent deze ‘Black cherry’ maar al te goed van uit het oorspronkelijk verspreidingsgebied in de oostelijke helft van Noord-Amerika en Canada. -

hout -Amerikaanse kersen genoemdis zwaar, hard, gemakkelijk te bewerken en heeft een prachtige kleur en tekening. Over de oceaan is er dan ook een hele keten van bosbouw en houtverwerking op deze soort afgestemd. Hier kennen we de soort vooral als te bestrijden, uitheemse woekeraar in lichtrijke bossen op zandgronden.

Gelijktijdig met bovenstaande aanpak, kapt Russ jaarlijks een strook van 10m bos (uitgezonderd de toekomstbomen). Hij herplant deze zoom met inheemse bomen en struiken. Het betreft zomereik, wintereik en beuk aangevuld met haagbeuk en meidoorn aan de randen. Zo ontstaat stap voor stap een inheems bos onder het scherm van enkele zware Amerikaanse vogelkersen. Spontane verjonging van o.a. gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) en tamme kastanje wordt ook behouden en gekoesterd.

Russ ringt de concurrenten om de groei van de toekomstbomen met blauwe stip te bevorderen.

en de achterstallige startsituatie geen toplocatie maar er lijkt potentie genoeg om het experiment verder te zetten.

bos zelf nog realiseren.

Een aantal toekomstbomen werden gemarkeerd om te behouden en de rest werd geveld door een deskundige aannemer zonder gebruik van zware machines. Hoewel een heraanplanting werd voorbereid, koos Russ er voor om af te wachten en maximaal gebruik te maken van natuurlijke verjonging. Nu, één groeiseizoen na de kap, blijft deze verjonging voorlopig wat uit. Wordt vervolgd…

Het tweede perceel werd geëxploiteerd door een kleine tractor met lier om de bodem zo goed mogelijk te sparen.

men die samen met berken als eerste verschijnen op kapvlaktenzanden. Het

Russ heeft het bijzondere plan opgevat om de Amerikaanse en de Europese benadering te combineren. Op termijn wil hij een inheems bos met vooral beuk en inlandse eik maar intussen zal hij proberen kwaliteitshout te produceren met de aanwezige Amerikaanse vogelkers. Eerst werden toekomstbomen van Amerikaanse vogelkers aangeduid. De directe concurrenten van deze toekomstbomen werden geringd en dat gebeurt jaarlijks verder naar gelang de noodzaak om de kronen vrij te houden.

Zijn de toekomstbomen van de Amerikaanse vogelkers in dit bos voldoende kwalitatief en vitaal? De bomen stonden lange tijd heel dicht wat nefast is voor de groeikracht van pionierbomen. Een vergelijkende meting van de diameters over 5 jaar leert dat de bomen jaarlijks gemiddeld 0,5 tot 1cm dikker worden. Dat lijkt misschien weinig maar betekent dat er nog steeds kans is om binnen 20 tot 40 jaar kaprijp kersenhout van 50cm diameter te produceren. De stamvorm was meestal slecht met vorken, kromming en zware zijtakken. Door snoei en een goede keuze van de toekomstbomen kan toch telkens 2m tot 6m takvrij en recht kersenhout bekomen worden. Voor kwaliteitshout bij loofbomen heb je genoeg aan kleine lengtes. Kortom, het is mede door de zandige grond

Ongetwijfeld zullen sommige lezers bedenkingen hebben bij het gebruik van Amerikaanse vogelkers als toekomstboom vanwege zijn reputatie als ‘bospest’. Of men de vogelkers als een probleem ervaart, hangt af van de specifieke situatie in het bos en de beoogde terreindoelen. Wie hierover advies wenst voor een gefundeerde beslissing kan volgende brochure downloaden: https://bosgroepen.nl/nieuws/ nieuw-de-beslisboom-amerikaanse-vogelkers. In het bos van Russ is er uiteraard massale uitzaaiing van Amerikaanse vogelkers. Russ moet dan ook meerdere keren per jaar door zijn aanplantingen lopen (kruipen) om de zaailingen te verwijderen.

Russ kocht het tweede perceel begin 2021. Dit was begroeid met voornamelijk lork, Amerikaanse eik en enkele andere soorten. Een grondige analyse bracht het besluit om het grootste deel van de bomen te kappen. De meeste bomen hadden een te kleine kroon om nog veel groeikracht te hebben. Bovendien wil Russ de omvorming naar een inheems

Meten is weten

Russ noteerde gedurende drie jaar elke maand het gewicht van eiken- en kersenhout op zijn houtstapel. Het gaat om blokken van 25cm die buiten worden bewaard, onder een open afdak. Zijn les: “Na 2 jaar is kers en eik zo droog als mogelijk in het Belgische klimaat. Een derde jaar laten liggen maakt het niet droger. Klieven maakt een klein verschil in het eerste jaar, na 2 jaar is er geen verschil. Kers droogt sneller, nl. in ca. 15 maanden.”

Vaarwel BOSbeheerplan, hallo NATUURbeheerplan

Met een beheerplan in de hand geniet een boseigenaar van vele voordelen. Er moeten minder vergunningen aangevraagd worden, er zijn vaak subsidies en fiscale vrijstellingen en vooral: je hebt een handige leidraad voor je bosbeheer. Door een wetswijziging kunnen er sinds 2017 enkel nog natuurbeheerplannen ingediend worden. De vroegere bosbeheerplannen behoren dus stilaan tot het verleden. Vanaf 28 oktober 2023 zijn de bosbeheerplannen zelfs niet meer wettelijk geldig! Maar wat is er dan met die lopende bosbeheerplannen gebeurd? En wat zijn de verschillen met de nieuwe natuurbeheerplannen? We leggen het graag nog eens uit.

Omzetten van de oude bosbeheerplannen

In de nieuwe wetgeving werd gelukkig een procedure voorzien om met ‘minimale inspanning’ de lopende bosbeheerplannen om te zetten in het nieuwe format. Zo zijn al die oude beheerplannen niet plots verloren.

De procedure hiervoor verschilt al naargelang het type bosbeheerplan en de ligging van het bos.

Voor wie een beperkt bosbeheerplan heeft voor een bos niet gelegen in een beschermingszone (VEN of Europees beschermd

Natura2000-gebied = SBZ), is het eenvoudig, want het bosbeheer kan gewoon verder gaan. De omzetting is hier louter administratief: het beperkt bosbeheerplan verandert van naam naar Natuurbeheerplan type 1. Dat is het eenvoudigste beheerplan met de bescheiden ambitie, waarbij de

boskwaliteit minstens behouden blijft. Soms zijn beperkte bosbeheerplannen wél gelegen in zo’n beschermingszone. Volgens de nieuwe regels moeten de ecologische ambities hier wat hoger zijn, dus een simpele naamswijziging gaat niet. Het beperkt beheerplan zal dus automatisch aflopen op 28 oktober 2023 en boseigenaars moeten vanaf dan kapmachtigingen aanvragen.

De meeste boseigenaars hebben nog een uitgebreid bosbeheerplan. Deze plannen worden omgezet naar een Natuurbeheerplan type 2. Deze omzetting is meer dan een naamswijziging. Een subtieler verschil is de overschakeling van Criteria Duurzaam Bosbeheer naar Criteria Geïntegreerd Natuurbeheer. Een belangrijk verschil is de mogelijkheid om je bos te beheren als natuurstreefbeeld. Hier wil je op termijn een inheems bos met hoge natuurwaarde realiseren. Denk bijvoorbeeld aan een eiken-berkenbos op zandgrond met veel structuurvariatie, struiken, dood hout en oude bomen. Open natuur kan ook worden opgenomen in het natuurbeheerplan. Open natuurstreefbeelden zijn bijvoorbeeld droge heide of bloemenrijk, permanent cultuurgrasland. Voor natuurstreefbeelden ontvangt de boseigenaar jaarlijks een beheersubsidie.

Deze subsidie is niet vrijblijvend, vraag daarom zeker raad aan je bosgroep. Een Natuurbeheerplan type 2 geeft ook recht op fiscale gunsten. Een overzicht vind je in de tabel op pagina 8.

Wat doet de bosgroep?

Het is wel wat, al die omzettingen en de nieuwe spelregels. Maar geen nood!

Als je een beheerplan hebt via de bosgroep, moet je zelf geen initiatief nemen. Jouw bosgroep ontvangt eerst een voorstel over de omzetting. Hierin staat bijvoorbeeld welk type beheerplan er mogelijk is, welke natuurstreefbeelden kunnen en hoe het financiële plaatje eruit ziet. De bosgroep bekijkt dit voorstel grondig en zal de boseigenaren contacteren wanneer dit nodig is. We informeren je over de nieuwigheden voor jouw bos en maken eventueel afspraken over de streefbeelden en subsidies. Hoe dit contactmoment precies verloopt, verschilt tussen de bosgroepen.

Ook na de omzetting blijft de bosgroep je aanspreekpunt. Meestal zal de beheerder zelf verantwoordelijk zijn voor het bosbeheer en kan hij advies of ondersteuning vragen aan zijn bosgroep. De bosgroep ontvangt jaarlijks de beheerplan-subsidies en zal deze volgens de gemaakte afspraken doorstorten of inzetten voor beheer. Ook deze regeling kan verschillen tussen de bosgroepen. Indien je zelf indiener bent van je beheerplan, zal Agentschap Natuur en Bos jou rechtstreeks contacteren voor de omzetting en voor de opvolging nadien.

Stand van zaken

Ongeveer 700 beheerplannen moeten worden omgezet, een hele klus! In juni 2023 waren 270 omgezet en 200

lopend. Tegen 28 oktober 2023 zal er voor elk beheerplan een omzetting lopende zijn.

Wie vragen heeft over de stand van zaken m.b.t. zijn beheerplan tijdens de omzettingsperiode na 28 oktober 2023, kan bij de Bosgroep of het ANB terecht.

Financiering volgens oude wetgeving (vb. ecologische bosfunctie) is vanaf dat moment gestopt. Voor de beperkte beheerplannen wordt er tegen 28 oktober per provincie één goedkeuringsbesluit opgemaakt die de omzettingen administratief regelt.

Omzettingen in WestVlaanderen op volle toeren

In West-Vlaanderen zijn er ca. 1.368ha private bossen van bosgroepleden opgenomen in een uitgebreid bosbeheerplan. Het gaat om meer dan 300 boseigenaars. Deze eigenaars worden nu volop gecontacteerd i.v.m. de omzetting naar een natuurbeheerplan. Het vraagt veel tijd om een voorstel op maat van elke eigenaar uit te werken en om de eigenaar van de nodige informatie te voorzien. De Bosgroepen zijn er in elk geval van overtuigd dat een beheerplan een belangrijk instrument blijft voor boseigenaars en adviseren hun leden dan ook om een natuurbeheerplan aangepast aan hun wensen effectief goed te keuren.

Artikel door Thomas Van de Peer, Bosgroep Kempen Noord

Voorbeeld van een natuurstreefbeeld op heel arme zandgrond: het eiken­berkenbos met zogenaamde code 9190.

Is het verplicht om mijn bosbeheerplan om te zetten?

Nadat u gecontacteerd werd door de bosgroep kan u, behalve in uitzonderingsgevallen, beslissen om niet langer deel te nemen aan het beheerplan. Meldt dit duidelijk aan uw

bosgroep binnen de gevraagde termijnen. Denk er wel aan dat u vanaf dan geen vergunning meer heeft om uw bos te beheren.

“Natuurbeheerplannen” voor meer informatie. Of handiger: contacteer je bosgroep, ze helpen je met plezier verder.

Echt doorbomen?

Surf naar de site www.natuurenbos. vlaanderen.be en klik door naar

Tabel overzicht nieuwe natuurbeheerplannen

Natuurbeheerplan

Natuurbeheerplan

Natuurbeheerplan

Natuurbeheerplan

Komt +/- overeen met

Ambitie

Beperkt bosbeheerplan Uitgebreid bosbeheerplan Uitgebreid bosbeheerplan Bosreservaat

Behouden van aanwezige natuurkwaliteit

Streven naar hogere natuurkwaliteit

Streven naar hoogste natuurkwaliteit Natuurreservaat

Criteria Geïntegreerd Natuurbeheer ja ja ja

Natuurstreefbeelden

Subsidies Beheer ja ja ja

Subsidies Toegankelijkheid Mogelijk Mogelijk Mogelijk Mogelijk

Subsidies Aankoop gronden Mogelijk

Veel overtredingen inzake hakselhout

Artikel door Bram Vlaeminck, Natuurinspecteur. Origineel artikel gepubliceerd in De Landeigenaar 98.

Het aanbrengen van hakselhout over een oppervlakte op de bosbodem (of soms zelfs in de bodem gefreesd) is een schending van art. 96 v.h. Bosdecreet. (Art. 96. Behoudens machtiging van het Agentschap of in de gevallen en onder de voorwaarden voorzien in een goedgekeurd beheersplan, zijn ingrijpende wijzigingen en beschadigingen van de bodem, de strooisel-, kruid-, of boomlaag verboden.)

In een tuin wordt schors of verhakseld hout gebruikt om ‘onkruid’ te weren. Als je dit in een bos doet, verstoor je op significante wijze de bodem en kruidlaag van het bos hetgeen niet is toegestaan. Hakselhout op of in de bodem zorgt voor een verstoring van het proces van natuurlijke vertering waardoor teveel voedingstoffen ineens op of in de bodem terecht komen. De planten die gedijen op voedselrijke bodems (bramen en netels) krijgen hier voordeel bij ten opzichte van typische bosplanten.

Als er wordt gekapt in bos, doe dan bij voorkeur het kroonhout in takkenwallen of -hopen, deze geven het wild extra schuilplaatsen en de vertering gaat zijn natuurlijke gang. Takkenstapels zijn

trouwens ook goed voor insecten en zwammen en van deze organismen smult op zijn beurt dan weer heel wat ander bosleven. Het spaart trouwens een mooie kost en veel fossiele brandstof uit als de aannemer zijn hakselaar niet hoeft te gebruiken.

Heb je toch hout verhakseld, dan kan dat misschien gebruikt worden als groenbedekker in akkers. Het inwerken van houtsnippers in (hellende) landbouwpercelen helpt het organische stofgehalte van de bodem te verhogen en zo ook op langere termijn de bodemstructuur te verbeteren, wat de bodem weerbaarder maakt tegen droogte en erosie.

Hetzelfde verhaal geldt trouwens voor het frezen en/of klepelen van bosbodems. Dit kan omwille van art. 96 alleen wanneer het is toegestaan in een machtiging van het Agentschap voor Natuur en Bos. Zowel de uitvoerder (aannemer/bosexploitant) als de opdrachtgever zijn verantwoordelijk. Bij een overtreding worden in principe beide partijen opgenomen als verdachten en verhoord. Het parket zal finaal dan beoordelen wie wel of niet gedagvaard wordt.

Hakselhout in het bos blazen en klepelmaaien zijn niet toegestaan. Een toelating van het Agentschap voor Natuur en Bos kan gevraagd worden, bijvoorbeeld voor het oppervlakkig klepelen van een kapvlakte ter voorbereiding van een aanplanting.

Schützen und Nutzen, zo werkt het in Beieren

Naar jaarlijkse gewoonte gingen afgelopen zomer bosbeheerders en boseigenaars samen op buitenlandse studiereis met Inverde. In Beieren (Duitsland) genoten zij van prachtige bossen waar houtproductie en natuurbescherming hand in hand gaan. De ontmoetingen met lokale bosbeheerders leverden heel wat inspiratie.

Topeiken in een beukenbos

We starten meteen met een hoogtepunt: Spessart, één van de grootste aaneengesloten bos-

bekend om eik van topkwaliteit. Spessart is van nature een beukenbos. Zonder intensief beheer zouden de beuken domineren en de eiken verdwijnen.

De Spessart kent een eeuwenoude traditie van eikels inzaaien, sinds 2021 is deze traditie zelfs erkend als UNESCO Werelderfgoed. De lokale bewoners spelen hierin een cruciale rol. Tijdens mastjaren gaan de vrouwen en kinderen eikels verzamelen in het bos. Hiervoor krijgen de verzamelaars een vergoeding. De beste resultaten worden bereikt als er zo snel mogelijk kan gezaaid worden.

Om lange, dikke, kaarsrechte eikenstammen te verkrijgen is het van cruciaal belang dat de eiken voldoende ‘ingepakt’ staan gedurende hun levensloop. Hiervoor doen voornamelijk beuk en haagbeuk dienst. Er dient dus een intensief beheer gevoerd te worden om de

juiste balans te bewaren tussen eik en beuk. Krijgen de beuken vrij spel, dan verdringen ze de eiken; worden de eiken te veel vrijgesteld, dan krijgen ze waterlot. Bovendien zijn dunne groeiringen in het eikenhout een belangrijke eigenschap voor topfineer, dus de eiken groeien best traag en gelijkmatig. Een extra reden om de eiken niet te sterk vrij te stellen.

Houtopbrengst is een belangrijke functie, elk jaar wordt ongeveer 100.000 m³ gekapt. In dit houtvolume zitten ook altijd enkele 400-jarige topeiken, deze worden verkocht op hun houtpark voor ca 2.000 €/m³! Dankzij de mooie opbrengsten van de houtverkoop (jaarlijks 7 miljoen €) is het bosbeheer er volledig zelfbedruipend en winstgevend.

Houtopbrengst en biodiversiteit gaan hier mooi hand in hand. De vier parameters structuur, leeftijd, dood hout en biotoopbomen bepalen samen de

biodiversiteitsklasse van een bepaald bosbestand. Biotoopbomen worden gekenmerkt door speciale natuurwaarden zoals holen, grote diameters, hoge ouderdom… Er moeten minimaal 10 biotoopbomen per hectare aangeduid worden, deze mogen niet gekapt worden.

Fineerbedrijf Fritz Kohl

Bij Fritz Kohl komen we meer te weten over het ganse proces van stam tot fineerhout. Op het laadpark liggen indrukwekkende stapels rondhout: vooral eik, maar ook walnoot, esdoorn en boskers. De man die de selectie en zaagsnedes maakt ‘leest’ de stam aan de hand van de dikte van de schors en slapende knoppen.

In het kookbad wordt het hout zacht. Voor een eik duurt dat gemiddeld 25 dagen aan 70°, sommige soorten hoeven er slechts een halve dag in. Elk bedrijf heeft zijn eigen

kookrecept, dus het is een beetje geheim. We zien vreemde afrolstukjes liggen, die afkomstig blijken van berk uit het hoge noorden. Het hout staat vol mooie kattenpootjes. Bij de afrolmachine gebeurt het echte fineerwerk. Stukken tot 3m lengte kunnen op de rol worden gezet. Ze kunnen schillen van 0,01 mm tot 2 mm.

Bij de snijfineermachine passeert een blok hout aan hoge snelheid langs een dunschiller. Dunne snedes (van 0,01 mm tot 2,5 mm voor parket) worden als vellen op elkaar gestapeld. Dit alles wordt nadien gerold en geperst aan 150°C. De kunst is de vochtigheid juist te hebben. Te nat betekent immers schimmel, te droog leidt tot barsten. De gemiddelde verkoopprijs van fineer bedraagt 4 €/m² , de beste kwaliteiten gaan tot 25 €/ m². De stammen worden ingekocht aan gemiddeld 625€/m³. Als je even rekent, verlaten ze de fabriek als fineer aan 4.000 tot 25.000 €/m³!

Wijnvatmakerij

Het familiebedrijf Assman staat al vier

generaties bekend om top producten, gemaakt van tophout. We hebben de eer om rondgeleid te worden door de gepassioneerde 90-jarige Herr Assman. De voorraad bestaat uit 95% eik uit de regio, daarnaast ligt er ook wat kers en kastanje.

Elk vat is vakmanschap, er komen geen computers aan te pas. Het hout moet noestvrij zijn, anders lekken de vaten. Men zaagt volgens de radialen om de transportvaten in het hout niet door te snijden, anders loopt de inhoud er geheid uit. De duigen worden conisch gezaagd, met een smalle binnenzijde en dikkere uiteinden. Vervolgens zet men het vat ineen en bindt men het met metaalbanden. Daarna volgt het betere plooi- en buigwerk. Het familiebedrijf maakt ongeveer 300 wijnvaten per jaar, daarnaast zo’n 70 giga vaten en nog een hoop Spielerei zoals bloembakken.

Tot slot komt de uitleg over wat er precies in die vaten gaat: wijn en schnaps. En daar moet natuurlijk van geproefd worden.

Artikel door Bosgroepen Oost-Vlaanderen

meestal ‘afgerold’ tot schilfineer. Hardere houtsoorten worden gesneden tot snijfineer. Alleen stammen van topkwaliteit zijn geschikt voor fineertoepassingen.

Bosdomein Castel

In bosdomein Castel merkt men de achteruitgang van het bos door de klimaatverandering. Via kleine lenzen die voor extra licht zorgen proberen ze hier eikenverjonging in de groei te krijgen. Het is belangrijk om de lens niet loodrecht boven de verjonging te hebben, want de zon staat immers niet loodrecht boven ons. Met een oriëntatie Z-ZW of Z-ZO ontvangt de verjonging een korte periode direct zonlicht. Dit benadeelt de beuk maar is voordelig voor de eik. Met goede jeugdzorg kunnen ze de eik zo boven de natuurlijke verjonging van beuk houden.

Steigerwald

Schützen und Nutzen, beschermen en benutten. Deze kijk op bosbeheer is de rode draad tijdens deze reis. We maken kennis met de Bayerische Staatsforsten, die 800.000 ha bos beheren. Dr Ulli Megner en Dr Daniel Kraus waren 17 jaar geleden de grondleggers van een systeem waarbij natuurlijk bos en bosbeheer hand in hand gaan. Een ommezwaai in het klassieke Duitse bosbeheer.

één oppervlakte. In 17 jaar tijd werd hier van 20m³ dood hout/ha naar een voorraad van bijna 40m³ dood hout/ ha gegaan. Er werd geen hoger brandrisico vastgesteld. Dood hout slaat water op en werkt zelfs brandvertragend. Het echte gevaar ligt bij droog, harshoudend naaldhoutstrooisel.

Bij de lokale Bosgroep

Beieren is een zeer bosrijk gebied, de bosindex bedraagt 35%. Qua bosoppervlakte en (economisch) bosbelang is de situatie in Beieren dus niet vergelijkbaar met Vlaanderen. Maar de eigendomsstructuur van hun bosareaal is wel vergelijkbaar met de onze: private eigenaars bezitten ongeveer 60% van de bossen. De kleine boseigenaars (< 5 ha) zijn er ook in de meerderheid. Net zoals bij ons worden private boseigenaars en openbare besturen verenigd in ‘Bosgroepen’.

In Beieren zijn veel verschillende Bosgroepen actief. Elke Bosgroep heeft zijn eigen manier van werken, maar de basisprincipes zijn overal dezelfde. We worden ontvangen

goed voor een totale bosoppervlakte van 12.000 ha. De werking van deze Bosgroep is gelijkaardig aan de onze: adviesverlening, dunningen aanduiden, houtverkopen organiseren en aannemers opvolgen behoren tot hun belangrijkste taken. Ze krijgen subsidies van de overheid en de aangesloten eigenaars betalen een kleine som lidgeld.

Interessant is dat deze Bosgroep steeds samen werkt met dezelfde exploitant tegen een vaste kost. De Bosgroep is zeker dat de exploitatie goed zal uitgevoerd worden; de exploitant weet dat hij jaarlijks een bepaald houtvolume kan oogsten bij de Bosgroep. De exploitant brengt de stammen aan de weg, daar worden ze opgekocht door houtkopers of houtverwerkende bedrijven. De Bosgroep neemt 4% commissie op de opbrengst van de houtverkoop.

De Beierse bosbeheerders trachten zo veel als mogelijk met natuurlijke verjonging te werken. Een boom die vanzelf ontkiemt in het bos is veel robuuster dan een plantje dat opge-

Het provinciedomein Bergelen is uitgegroeid tot een waardevol natuurgebied, waar ook ruimte is voor recreatie.

Bergelen in beweging

Artikel door Tom De Visschere, Provincie West-Vlaanderen

Het provinciedomein Bergelen in Gullegem is een groen eiland in het stedelijk gebied Wevelgem-Kortrijk. Vanaf 1996 bouwde de Provincie het uit tot een domein dat nu ongeveer 60 ha beslaat. De aantrekkingskracht van dit domein is met de jaren fors toegenomen. Ook nu nog blijft de Provincie op zoek naar nieuwe impulsen voor het domein.

Natuurgebied

Centraal in het domein ligt Bergelenput, een oude zandwinningsput die ontstond in de jaren ‘70 bij de aanleg van de autosnelweg E403. De meanderende Heulebeek vormt de ruggengraat van het domein. Vlakbij de beek is het open landschap van weiden en hooilanden behouden. De historische ‘meersen’ - met diverse poelen - worden gemaaid in het voorjaar en daarna begraasd door koeien. Op de hoger gelegen gronden werd een loofbos aangeplant.

Vanuit de observatiehut heb je een mooi zicht op de watervogels. Je kan er overwinterende watervogels spotten, zoals smienten en wintertalingen. In de zomer laat de ijsvogel en heel soms een roerdomp zich al eens zien. In 2022 werden een aantal visdiefeilandjes aangelegd, wat dit jaar

leidde tot een succesvol broedgeval van deze vogel. In januari dit jaar plantte de Provincie ten zuiden van Bergelenput (ter hoogte van de straat ‘Bergelen’) 2 ha nieuw bos aan. Een gedeelte daarvan werd volgens de QD-methode aangeplant. Bomen en struiken worden daarbij als eilandjes aangeplant. In totaal wordt zo 10 à 15% van deze oppervlakte beplant. De overige 85% blijft ongemoeid. Dit biedt voordelen voor de natuur: meer ruimte zorgt voor meer biodiversiteit. Deze methode geeft evenveel kans op de ontwikkeling van een kwaliteitsvol bos, bovendien met minder werk. De overige oppervlakte kreeg een traditionele beplanting met o.a. eik, beuk en struiken zoals meidoorn, sleedoorn, Gelderse roos, rode kornoelje, aalbes, inlandse vogelkers en hazelaar.

Recreatie

Bergelen is uitgegroeid tot een waardevol natuurgebied, waar ook ruimte is voor recreatie. Wandelaars vinden hun gading in dit groene gebied. Hengelaars kunnen terecht aan Bergelenput. In de grote open ruimte tussen de bospercelen ligt een speelweide met een avontuurlijk speelterrein. In het speelbos dat erop aansluit kunnen kinderen zich verder uitleven. Opmerkelijk in het domein is de historische en beschermde meiboom.

De historisch gerenoveerde hoeve ‘Bulscamp’ biedt ruimte aan een bistro met een zonnig terras en speelterrein.

Op stapel

Het natuureducatief centrum ‘De Rand’ krijgt een nieuw gebouw. Deze werken starten waarschijnlijk eind 2024.

Workshop bosuitbreiding

Artikel door Hanne Vanderstede, Bosgroep IJzer en Leie vzw

Dat bosuitbreiding hoog op de agenda staat, moeten wij jullie wellicht niet meer vertellen. Meer dan ooit beseffen we dat bossen nodig zijn. Meer bos voor Vlaanderen!’, het bosuitbreidingsprogramma van de Vlaamse Overheid, heeft als doel om 10.000 ha extra bos te realiseren in de periode 2020-2030. Tegen 2024 mikt men op 4.000 ha bosuitbreiding. Dat blijkt gemakkelijker gezegd dan gedaan als we even de Bosteller raadplegen.

De aanleg van nieuwe bossen gaat gepaard met heel wat uitdagingen.

De omstandigheden waarin nieuwe bossen

opgroeien, zullen de volgende decennia, mede door de klimaatverandering, steeds opnieuw wijzigen. Hittegolven, lange droogteperiodes, … zullen een grote invloed hebben op onze bossen en de nieuw aangeplante jonge boompjes op de proef stellen. Daarnaast zijn er nog andere zaken die een rem vormen op onze bosuitbreidingsambitie. De kostprijs van plantgoed stijgt, er is onvoldoende plantgoed beschikbaar, het vinden van beschikbare gronden,…

Daarom wordt naast het aanplanten van nieuwe bossen, ook de spontane bosuitbreiding meer en meer gestimuleerd in de hoop de doelstelling van het bosuitbreidingspro -

Je kan er natuurlijk van uit gaan dat bos vanzelf wel tevoorschijn komt als je lang genoeg wacht. Dit blijkt nogal simplistisch gedacht en gebaseerd op een grote dosis geluk. Om tot een goed gesloten jong bos uit natuurlijke verjonging te komen, zijn een goede voorbereiding en nazorg essentieel.

Om onze kennis hierover te vergroten en te delen, organiseerden de Bosgroepen eind september voor hun medewerkers een workshop spontane bosuitbreiding op het ANB domein Hooggoed te Aalter. Daar konden we enkele percelen bezoeken waarop bosaanleg en natuurlijke bosverjonging de voorbijgaande jaren op verschillende manieren werden aangepakt. Boswachter Bart Roose gidste ons naar geslaagde of minder geslaagde bosuitbreidingen. Omdat voor natuurlijke verjonging beschikbare mogelijkheden in de omgeving noodzakelijk zijn, is het Hooggoed met zijn 120 ha bos een ideale leverancier van zaden voor de aangrenzende terreinen en voormalige maïsakkers.

Ik weet niet of het de bedoeling was om ons enthousiasme aan te wakkeren maar na een korte wandeling stonden we in een mooi jong bos tussen flink uitgegroeide kloempen waartussen de natuurlijke verjonging zijn gang kon gaan. Extra soorten met

voornamelijk Berk hadden tussen de kloempen al duide lijk hun plaats opgeëist. Deze aanplant had 15 jaar geleden gelukkig weinig last van wild die zich maar al te graag te goed doen aan de jonge planten en zaailingen. Vandaag vormt de gestegen wilddruk een grote uitda ging en heeft natuurlijke verjonging op sommige plaatsen weinig kansen. Wildbescherming is dan noodzake lijk. Waar we bij een aanplant vaak werken met individuele bescherming van de boompjes is voor het slagen van natuurlijke bosuitbreiding het afrasteren van een volledig perceel de meest geschikte oplossing.

Een honderdtal meters verder wordt ons enthousiasme toch getemperd. Een zelfde aanplant van kloempen blijkt het veel moeilijker te hebben en van natuurlijke verjonging was zo goed als geen sprake. Dominante ruigtekruiden wonnen de concurrentiestrijd van de zaailingen. Naar redenen voor deze situatie was het vooral gissen. Weersomstandigheden in de jaren na aanplant? Kwaliteit van de bodem? Kwaliteit van het plantgoed?... Veel mogelijkheden dus… Maar bedenkingen, ideeën en vragen ontsnapten snel uit de hoofden van de ambitieuze bosgroepmedewerkers. Het vooraf inzaaien met ijlere kruiden of grassen en het openleggen van een deel van de minerale bodem zou zaailingen meer kansen kunnen geven. En als natuurlijke verjonging mislukt is dan het aanplanten van een aantal spillen een oplossing?... Deze laatste bedenking vraagt echter een zeer goede opvolging en bescherming van de individuele spil of boom. Er wordt namelijk slechts 1 boom aangeplant met de bedoeling om deze als toekomstboom te laten uitgroeien.

Tot nu toe hadden we het over aanplant en natuurlijke verjonging. Maar hoe zit het met zaaien? Daarvoor wandelen we verder naar een voormalige akker waarop o.a. Linde, Den, Haagbeuk,.. werd gezaaid. Het perceel leek gedomineerd door ruigtekruiden. En ook wanneer we na wat zoeken enkel van de Haagbeuk wat zaailingen terugvonden, werd duidelijk dat dit voorlopig om een weinig succesvolle bosuitbreiding gaat. Het probleem met zaaien is dat alle zaad op één dag op het terrein terecht komt. Ongunstige weersomstandigheden en wilddruk hebben dus een enorm effect op alle zaden en kiemplantjes. Bij natuurlijke verjonging valt het zaad verspreid over verschillende maanden en is het risico gespreid. Het perceel was daarnaast niet beschermd tegen wildvraat, maar toch leken hier ook andere oorzaken een spelbreker te zijn. Ook van natuurlijke verjonging vanuit het naburige bos was weinig te zien. De hypothese dat de bodemsamenstelling hier misschien een invloed heeft, leek voor sommigen een bodemanalyse als interessante optie goed te verdedigen.

Mijn conclusie van deze zonnige en leerrijke dag was dat we het geluk van een spontane bosuitbreiding best een handje helpen. Aandacht voor bodemanalyse en -voorbereiding is belangrijk om een natuurlijke verjonging meer kansen op slagen te geven. Enkele jaren voorafgaandelijk maaien, de minerale bodem open leggen door de ploegzool te breken, de humuslaag beïnvloeden door het inzaaien van bepaalde grassen of kruiden,… Bij hoge wilddruk is het daarnaast noodzakelijk om voldoende bescherming te voorzien. En ook de nazorg verliezen we niet uit het oog. Blijkt het geluk toch niet mee te werken, dan zijn er nog tal van bosaanlegtechnieken waar we mee aan de slag kunnen. Exacte wetenschap lijkt hier alvast geen stand te houden.

Volgend wekelijks citaat bij mij thuis lijkt deze dag dan ook sprekend samen te vatten: In theorie is er geen verschil tussen theorie en praktijk, maar in de praktijk wel.

Elia en ‘Zorg voor Bossen’ slaan de handen in elkaar

Hoogspanningsbeheerder Elia werkt voortaan samen met de 2 West-Vlaamse bosgroepen voor het beheer van het groenscherm rond het hoogspanningsstation in Sijsele (Damme). Aan deze actie namen drie zorg voorzieningen deel: Cirkant uit Aartrijke, PC Sint-Amandus uit Beernem en Viro Brugge. Enkele leerlingen van de BUSO-school Ter Bruyninghe in Kortrijk werden ingeschakeld als ‘gevorderden’ voor het snoeiwerk. Het Nieuwsblad, Het Laatste Nieuws en Focus-WTV brachten verslag uit. Er zijn al bijna 60 verschillende werkdagen georganiseerd. Onze medewerkers Rilke en Hendrik maken van elke werkdag een leuk ‘krantenbericht’ om op te hangen in de instellingen. Een voorbeeld:

Het was toch wel een iets of wat speciale dag in Vivenkapelle. Bij het krieken van de dag kwamen 4 groepen helpen om de wildbeschermingsnetjes te verwijderen op deze site van Elia hoogspanningsbe heerder. Ook werden de randbomen wat opgesnoeid door de leerlingen van Ter Bruyninghe. Even later kwam burgemeester Joachim Coens van Damme ook een handje toesteken. Het was overduidelijk wie de meeste ervaring had :-) Een bosje van zo’n 100m lang werd hier volledig ontdaan van alle plastiek en het moet gezegd dat dit zéér vlot en secuur gebeurde. Takken werden op hopen gelegd, er werd gelachen en nadien ook gegeten … helaas geen frietjes maar we zagen toch ook dat die broodjes jullie smaakten! Carlo de hond kon zelfs geen kruimels eten … maar wafels zéér zeker ;-) Een fijne en geslaagde activiteit die zelfs op tv werd uitgezonden. Wie kan dat zeggen?

Dag van de Boseigenaar in Wildenburg

Tijdens de Week van het Bos vieren De Bosgroepen de Dag van de Boseigenaar. Dan zetten wij graag onze boseigenaars in de kijker. Want zij zetten zich in voor goed bosbeheer en zorgen mee voor de bossen die ons zuurstof, ontspanning en zoveel meer bieden. De Bosgroepen vierden dit feest op 11 oktober door in elke provincie telkens een bos van een privé eigenaar voor 1 dag open te stellen. Iedereen was van harte welkom om mee te vieren.

In West-Vlaanderen waren we te gast bij Guy van der Bruggen in het prachtige kasteelpark van Wildenburg. Hoewel Guy net thuis kwam van een lange vlucht, heeft hij iedereen met open armen ontvangen. We bekeken de groei van de jonge beplantingen en genoten van de sierlijke waterpartijen en oude bomen. Aan het einde van de tocht genoten we van een kloempenbier bij de bosgroeptent. Over de hele dag leidden we meer dan 100 mensen rond op het domein waaronder een klas enthousiaste leerlin -

Paddenstoelenwandeling

Op 7 oktober vond naar goede gewoonte onze jaarlijkse paddenstoelenwandeling plaats op het mooie domein Hemsrode. De immer sympathieke en enthousiaste gidsen Christine en Eddy (paddenstoelenwerkgroep Natuurpunt) hadden opnieuw een mooie wandeling voorbereid met vele wonderlijke soorten paddenstoelen.

Het mooie weer, zonnig en zacht herfstweer waarop we getrakteerd werden, zorgde ervoor dat het domein Hemsrode er bijzonder uitnodigend uitzag voor een wandeling. En niet alleen wij dachten er zo over, ook het grote aantal deelnemers die ons vervoegden, dacht er zo over. Dat we na zoveel edities nog steeds op zoveel enthousiastelingen mogen rekenen, bewijst dat de uitstap het zeker waard is.

Tijdens de wandeling zocht iedereen mee naar paddenstoelen, want ja, het zijn niet allemaal opvallende vliegenzwammen natuurlijk. Maar met de vele ogen van de deelnemers werden er overal paddenstoelen gevonden in het gras, tussen de blaadjes, op bomen, op dode takken, … . Bij iedere paddenstoel wisten de gidsen weer iets nieuws te vertellen en zo de deelnemers te boeien.

We wensen onze gidsen dan ook hartelijk te danken, net als de nieuwe eigenaars van domein Hemsrode en hopen jullie volgend jaar allemaal opnieuw welkom te heten op de volgend editie.

Nieuwe medewerkster Bosgroep IJzer en Leie

Hallo, graag stel ik mij even voor. Ik ben Joyce Lettanie, alleenstaande en wonende te Ieper samen met mijn 2 katjes en 2 soayschapen.

Vroeger kon u mij vooral terug vinden in de winkel, waar ik de mensen met raad en daad bijstond om de gewenste artikelen te kunnen meegeven. Sinds vorig jaar heb ik besloten een andere weg in te slaan om

de kennis uit mijn opleiding kantooradministratie en gegevensbeheer meer te gaan gebruiken, dus ben ik nu vooral te vinden op een bureaustoel. Maar om toch de feeling te houden met mensen en dieren werk ik nog als flexijob bij in het weekend.

Naast het vele werken moet er ook ontspanning zijn. Ik heb nog mijn hobby en passie paardrijden die ik kan uitoefenen. Samen met mijn paard Oscar trekken wij graag de natuur in of bij slechter weer houden we het graag droog en maken we binnen een ritje.

Ik kijk er enorm naar uit om mij als administratief-communicatief medewerker volledig in te zetten om deze nieuwe uitdaging aan te gaan bij de Bosgroep IJzer en Leie.

Verslag cursus houtkwaliteit

Hout, een veelzijdige en waardevolle grondstof met een breed scala aan toepassingen. Het is van essentieel belang in onze maatschappij en wordt al eeuwenlang gebruikt voor constructie, meubels, papierproductie en talloze andere toepassingen.

We organiseerden op 20 september een cursus houtkwaliteit voor leden van de Bosgroep. Als doel: het herkennen van kwaliteitsbomen en de gebreken en eigenaardigheden van hout.

De dag begon met een theoriecursus, gegeven door Geert Bruynseels van Inverde. Hij kwam ons vakkundig uitleggen welke gebreken er bestaan in het hout, hoe we die kunnen zien in opgroeiende bomen en welke toepassingen het hout kan hebben. Die theorie konden we dan samen in het Vrijbos in Houthulst gaan omzetten in de praktijk. Een beuk met draaigroei, eiken met waterlot en allerhande andere gebreken zoals kromme bomen konden we opmerken tijdens de wandeling.

Afsluit van de dag was een bezoek aan houtzagerij RAES MARCEL NV in Hooglede waar we konden zien hoe stammen verzaagd worden tot het afgewerkte product zoals parket of verpakkingsmateriaal. Een zeer leerrijke dag die ons als bosbeheerders nog maar eens duidelijk maakt hoe belangrijk het is om de correcte (toekomst)bomen te selecteren. Kwaliteitshout is en blijft dan ook een essentieel onderdeel van onze maatschappij.

Stagiair Gilles Gauthier

Hallo, ik ben Gilles Gauthier, 20 jaar, afkomstig uit Wervik en voor 25 dagen stagiair bij Bosgroep IJzer en Leie. Ik zit nu in mijn 3de jaar bachelor groenmanagement en dit aan Vives hogeschool Roeselare.

Bij mooi weer werk ik in mijn vrije tijd vaak buiten in onze tuin en weide. Bij slecht weer houd ik me bezig met ambachtelijke houtbewerking en tweemaal per week ga ik zwaardvechten in Brugge in de Sint-Michielsgilde. Ik leerde de bosgroep kennen tijdens een excursie rond kuberen en uitkiezen van toekomstbomen. Een medewerker van de bosgroep was hierop ook aanwezig. We raakten aan de praat over de vzw en ik was er snel van overtuigd dat dit iets voor mij was. De mix tussen

veldwerk en bureauwerk sprak me aan en bezig zijn met natuur en werken aan een groenere omgeving zijn alleen maar pluspunten. Ik mag meewerken aan het in kaart brengen van private bossen. Bij het maken van beplantingsplannen word ik getest en bijgeschaafd op mijn plantenkennis. Het project zorgbossen laat me dan weer toe om zelf wat in het bos te kunnen werken en genieten van de rust en eenvoud. Een topstage dus!

BOSGROEPEN IN WEST-VLAANDEREN

Legende

Openbare bossen

Privébossen

Bosgroep IJzer en Leie

Bosgroep Houtland

Wat is een bosgroep?

De West-Vlaamse Bosgroepen motiveren en helpen boseigenaars op een vrijblijvende manier om hun bos duurzaam te beheren. Zo ontstaan mooie en gezonde bossen met hoge natuurwaarden, waardevol hout en veel ontspanningsmogelijkheden.

De bosgroep is er voor alle boseigenaars uit het werkingsgebied. Het maakt niet uit of u boseigenaar bent van een bosperceel van enkele aren bos of van meerdere hectaren. Weet u graag wat de bosgroepen voor u en uw bos kunnen betekenen, neem dan contact op met uw bosgroep! De contactgegevens vindt u hieronder.

Bosgroep Houtland vzw

Streekhuis Noord-West-Vlaanderen (Kasteel Tillegem)

Tillegemstraat 81

8200 Sint-Michiels (Brugge)

050 40 70 23 bosgroephoutland@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

BTW: BE 0866.482.291

RPR Gent, afdeling Brugge

Coördinator: Jan Goris

Bosgroep IJzer en Leie vzw

Bezoekerscentrum De Palingbeek

Vaartstraat 7

8902 Zillebeke (Ieper)

057 23 08 54 - Fax: 057 23 08 51 clint.callens@west-vlaanderen.be www.bosgroepen.be

Ondern.-nr.: 0816.706.346

RPR Gent, afdeling Ieper

Coördinator: Clint Callens