INFORMATIEBLAD ANTWERPSE BOSGROEPEN
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT - N ° 76
OKTOBER - NOVEMBER - DECEMBER 2025
Bosgazet
4 Bosbouw vroeger en nu: van houtfabriek naar veerkrachtig ecosysteem
9 Heeft de beuk nog een toekomst?
12 Een boseigenaar aan het woord: van naaldbos naar natuuroase
INHOUD
3
Blablaaadjes
4 Bosbouw vroeger en nu: van houtfabriek naar veerkrachtig ecosysteem
9 Heeft de beuk nog een toekomst?
12 Een boseigenaar aan het woord: van naaldbos naar natuuroase
14 Bosgroepnieuws
18 Soort in de kijker: Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea)
19 Kalender & zoekertjes
20 Contactgegevens
De Bosgazet verschijnt viermaal per jaar, het is een uitgave van de Antwerpse Bosgroepen en wordt zowel digitaal als per post verstuurd naar leden en geïnteresseerden. Verantwoordelijke uitgever en eindredactie: Stephanie Van Loock
Lay-out: Koloriet - Leefdaal
Verhuisd? Vragen over uw lidmaatschap? De Bosgazet en/of nieuwsbrief digitaal ontvangen? Neem contact op via bosgroepen@ provincieantwerpen.be
Beste lezer, beste boseigenaar,
In dit nieuwe nummer brengen we opnieuw een mix van achtergrond, praktijk en inspiratie voor iedereen die met bos bezig is.
We starten met een artikel over de geschiedenis van onze bossen: hoe zijn ze geëvolueerd en welke lessen nemen we mee naar de toekomst? Daarna zoomen we in op een actuele vraag: heeft de beuk nog een toekomst in ons veranderende klimaat?
Verder laten we een betrokken boseigenaar aan het woord die natuurbeheer een prominente plaats geeft op zijn terrein. Zijn verhaal toont hoe je als eigenaar echt het verschil kunt maken.
Ook het Bosgroepnieuws komt aan bod: een terugblik op het Bossymposium van onze Nederlandse collega-bosgroepen, een collage met beelden uit het FEN-project, en uiteraard een overzicht van wat er op de agenda staat, zoals de Dag van de Boseigenaar en het Boomweekend.
We hopen dat dit nummer je praktische inzichten en nieuwe ideeën biedt. Veel leesplezier gewenst!
Veel leesplezier, Martine en Frederic
Bosgroepen, wat zijn dat?
Veel van de bossen in Vlaanderen zijn in privéhanden. De bosjes zijn vaak kleiner dan een hectare en zeer versnipperd. Om op een duurzame en rendabelere manier aan bosbeheer te doen, zijn De Bosgroepen opgericht ter ondersteuning van de vele boseigenaars. Boseigenaars krijgen een professioneel advies en kunnen samenwerken met andere boseigenaars in de buurt. Elke boseigenaar is vrij om al dan niet gratis lid te worden en gebruik te maken van De Bosgroep-diensten. Men behoudt de volledige zeggenschap over het beheer van zijn eigendom. Een kans om te grijpen!
De belangrijkste taken van De Bosgroep zijn informeren, sensibiliseren en organiseren. Je kan ons contacteren voor:
– gratis, onafhankelijk en vrijblijvend advies
– informatie over hoe je bos duurzaam kan beheerd worden
– organisatie van wandelingen, cursussen en excursies
– uitvoering van gezamenlijke bosbeheerwerken: dunnen, exotenbeheer, houtverkopen
– hulp bij de bosadministratie: kapmachtigingen, subsidies en beheerplannen
– ondersteuning bij aanplantingen
– optimaliseren van de toegankelijkheid van je bos
Contact
Verhuisd? Vragen over uw lidmaatschap? Neem contact op via bosgroepen@provincieantwerpen.be
De Bosgazet of Nieuwsbrief analoog of digitaal ontvangen? Of dit aanpassen? Kan je zelf doen via de link web.provincieantwerpen.be/cn/avrml/bosgroepen.
Het is weer zover, het plantseizoen staat voor de deur!
Ook deze winter steken de Bosgroepen en hun vrijwilligers de handen uit de mouwen. Over de hele provincie Antwerpen planten ze nieuwe bossen aan, zowel in samenwerking met particulieren als met lokale besturen. Er wordt meer dan 30 hectaren bos aangeplant, goed voor 68.000 bomen!
Zo ondersteunt Bosgroep Kempen Noord een ambitieus project genaamd “De Wieltjes”, in samenwerking met de stad Turnhout. De stad kocht heel wat aangrenzende gronden aan die samen 20 hectare overspannen en gedeeltelijk bebost worden.
Ook helpt de Bosgroep gemeente Herentals om enkele hectaren nieuw bos aan te planten deze winter.
In Zandhoven heeft een particulier speciaal 4 hectaren aangekocht om deze in te zetten voor meer natuur. Bosgroep Antwerpse Gordel zal hem helpen om hier nieuw bos op te planten, tijdens een plantactie met vrienden en familie. Gemeente Puurs start dan weer de tweede fase van het project “Steenbossen”, waar deze winter bijna 2 hectaren worden aangeplant in samenwerking met de Bosgroep.
Steek jij graag de handen uit de mouwen, je voeten in je laarzen, en vooral: bomen in de grond?
Contacteer dan zeker je Bosgroep en ontdek de plantacties of vrijwilligersactiviteiten van deze winter.
Zin om je kennis omtrent bosbeheer uit te breiden?
Benieuwd naar aanpak van bosbeheeruitdagingen voor bosbeheer in de provincie Antwerpen?
Dan zijn deze vormingsmomenten op jouw maat! Inschrijven? Ga naar de website van Inverde en schrijf je in via
Opleiding Plaats
Boswetgeving in de praktijk Vrieselhof (Oelegem-Ranst)
Bosbeheeruitdagingen in Antwerpen
de website van Inverde: https://www.inverde.be/opleidingen/zoeken
Vergeet niet je korting te verzilveren door de kortingscode te gebruiken bij inschrijving.
Datum Min. deelnemer
Max. deelnemers Korting Kortingscode
23/10/2025 20 25 €9 BOSWETGEVING
Kamp C (Westerlo) 13/11/2025 16 25 €39 BOSBEHEERUITDAGINGEN
Samen gericht actief beheren met een gezamenlijk natuurbeheerplan type 1
Sinds de zomer van 2025 kan iedere boseigenaar bij elke Antwerpse Bosgroep intekenen op een natuurbeheerplan type 1. Per werkingsgebied ontstaat er zo een gezamenlijk natuurbeheerplan voor beheerders die zich richten op behoud van de bestaande biodiversiteit en een mogelijke economische en/of belevingsdoelstelling. Bosgroep Zuiderkempen startte reeds in 2022 met haar gezamenlijk natuurbeheerplan type 1 ‘Zuiderkempen’ en heeft ondertussen al 179 deelnemende eigenaars met een totaal van 175 hectare.
De gezamenlijke visie is het behoud van het bos en zijn natuurwaarde. Per eigenaar wordt er een afzonderlijke invulling gege-
ven waardoor individuele accenten mogelijk zijn. Concreet worden doorheen het jaar de geïnteresseerden en hun bosgegevens verzameld waarna ze tezamen worden toegevoegd. Geen afzonderlijke kapvergunningen meer nodig, wel een lange termijnvisie en de mogelijkheid tot een gezamenlijke aanpak van beheerwerken. Op deze manier hopen we ook de administratieve last zowel voor de bosgroep als de boseigenaar te kunnen reduceren.
Interesse?
Contacteer je bosgroepverantwoordelijke.
Bosbouw vroeger en nu: van houtfabriek naar veerkrachtig
Wie vandaag door een Vlaams bos wandelt, beseft amper hoeveel geschiedenis en beheer er onder zijn voeten ligt. De bossen die wij kennen zijn het resultaat van eeuwen van menselijk ingrijpen. Ze vertellen een verhaal van exploitatie, vernieling, herstel en herwaardering. Van het kappen van oerbossen voor akkerland tot de hedendaagse visie op multifunctioneel bosbeheer: het Vlaamse bos evolueerde voortdurend mee met de samenleving.
Eeuwenlang in beweging
Vaak leeft de gedachte dat bossen vroeger ‘natuurlijk’ waren en dat pas de moderne tijd verandering bracht. Het tegendeel is waar. Al vanaf de nieuwe steentijd (5300 v.C.) werden grote stukken bos gekapt om landbouw mogelijk te maken. In de middeleeuwen werden bossen systematisch gerooid voor akkerbouw en veeteelt. Tegelijk werd de resterende bosoppervlakte intensief gebruikt: als bron voor brandhout, bouwmateriaal, weidegrond voor varkens (die eikels vraten), en als jachtgebied. Bossen waren een levensnoodzakelijke hulpbron. De dorpen lagen er middenin of net ernaast, en hun overleven hing ervan af.
Brecht Demasure van het Centrum Agrarische Geschiedenis vat het mooi samen: “Bossen werden vooral als functioneel gezien. Pas vanaf 1970 kwam er
[5300 v.C.]
Kap van oerbos voor landbouw
[19de eeuw] Aanplanting naaldhout voor mijnhout
[Middeleeuwen] Rooien voor akkerbouw en veeteelt
veerkrachtig ecosysteem
aandacht voor de ecologische waarde van bossen. Van recreatie was er zelfs nog geen sprake voor de jaren zestig.”
Een oud gebruik dat lang stand hield, was het zogenaamde ‘mastbos’: varkens werden in het najaar het bos in gestuurd om eikels te eten. In sommige gemeenten bestond zelfs een vast gebruiksrecht voor deze praktijk. De schepenen bepaalden wanneer het ‘mastseizoen’ begon. Boetes op het te vroeg loslaten van varkens werden streng toegepast, om overbegrazing van het bos te voorkomen.
De ontginning: van heide tot plantagebos
De grootschalige aanplant van bossen begon pas in de 19de eeuw. In Vlaanderen werd dat aangevuurd door de nood aan mijnhout. Grove den werd geplant op zandige heidegronden, vaak in rech-
[Begin 20ste eeuw] Ontginning Rovertsche Heide in de Kempen
te rijen, dicht op elkaar. Dat was geen esthetische keuze, maar puur praktisch: de bomen moesten lange rechte stammen vormen. Tot wel 18.000 boompjes per hectare werden geplant.
Interessant is de geschiedenis van de Ro vertsche Heide in de Kempen. Daar werd begin 20ste eeuw een compleet heidegebied met de hand ontgonnen. Grond werd 45 cm diep geploegd, greppels werden gegraven, berkenbrandsingels werden rond de percelen aangelegd om brandoverslag te vermijden. Deze singels zie je nu nog terug als zaadbron
[Wereldoorlogen] Kapping tot 60% van bosbestand & populariteit populier
voor natuurlijke verjonging. Een oud-arbeider vertelde ooit dat ze na de middag verplicht waren een emmer water te drinken om uitdroging tegen te gaan: het werk was stoffig, zwaar en eindeloos.
Zicht op de Hoge Mouw begin 20ste eeuw © Bosgroep Zuiderkempen
[1999] Oprichting Bosgroepen
[1920–1950] Monoculturen naaldhout & eerste menging
[1990] Bosdecreet & belang van multifunctioneel bos
[2025] Werken aan klimaatrobuuste bossen
Bosbeheer tussen 1920 en 1950: pragmatisch en sober
Tussen 1920 en 1950 groeide het inzicht dat bodemuitputting door monoculturen problematisch was. Toch bleven productiebossen met naaldhout de norm. Ecologie stond in de kantlijn. Enkele bosbeheerders experimenteerden wel met menging of zaaiden eerst stikstofbindende gewassen zoals lupine om de bodem voor te bereiden op een bosaanplant. In handleidingen van toen werd het belang van humus onderstreept. Adviezen zoals: “laat het bladhout liggen ter bescherming van jonge aanplant tegen wildvraat” of “verwijder geen wortelstronken uit kale plekken, want ze beschermen tegen erosie” tonen aan dat praktijkkennis soms zijn tijd vooruit was.
Sommige aanbevelingen doen vandaag glimlachen. Zo werd er geadviseerd om een ‘wal van snoeisel’ te leggen tegen konijnen, of om dennenappels te koken voor de hars. De hars werd dan op kamertemperatuur met bijenwas gemengd tot pleisters voor mens en dier. Bosbe-
heer was toen een ambacht met een kruiding van volksgeneeskunde Oorlog,
mijnbouw
en populieren
De beide wereldoorlogen hakten letterlijk in op de Vlaamse bossen. Bomen sneuvelden voor loopgraven, barakken of om strategische redenen. Tijdens WO I en II werd in sommige streken tot 60% van het bosbestand gekapt of vernietigd. Ook de opkomst van de mijnindustrie in Limburg eiste tonnen stuthout. Populier werd populair: een snelgroeiende soort die sinds de jaren dertig luci-
fers, meubels en fineer opleverde. In Geraardsbergen bloeide zelfs een luciferindustrie op basis van lokaal populierenhout. In sommige dorpen klonken de populieren bijna als klokken: bij wind zwollen de bladeren aan tot een geritsel dat menige veldwerker vergezelde tijdens het hooien.
Wetswijzigingen als keerpunt
Het Bosdecreet van 1990 markeert het begin van een moderne kijk op bosbeheer in Vlaanderen. Bos kreeg voortaan bescherming en werd erkend in zijn multifunctionele waarde: natuur, houtproductie en recreatie. ‘Waters en Bossen’ professionaliseerde de aanpak. Beheerplannen werden verplicht, subsidies kwamen beschikbaar, en het idee van duurzaam bosbeheer kreeg voet aan de grond.
Voor het eerst werd niet alleen gekeken naar houtvolume, maar ook naar fauna, flora en de beleving van de mens. Een pad werd niet langer enkel een ruimingsweg voor houttransport, maar ook een wandelroute met infoborden. En een open plek in het bos werd niet per definitie herbeplant, maar kon ook ecologische waarde hebben voor vlinders, reptielen of vogels.
Mooie stammen verzaagd in zaaghout © Bosgroep Zuiderkempen
De Bosgroepen: een
stille revolutie
Echt baanbrekend voor het private bosbeheer was de oprichting van De Bosgroepen in 1999. Dankzij hen konden duizenden kleine boseigenaars beroep doen op ondersteuning. Met hun respectvolle aanpak kregen ze al vlug het vertrouwen van heel wat boseigenaars. Dankzij het gratis advies, gezamenlijke beheerplannen en houtverkopen werden heel wat bossen terug in beheer genomen.
Ik dacht dat dit een vergissing was,” zei de man, “ik wist niet dat je met een bos geld kon verdienen.
Een bosgroepmedewerker vertelde ooit waarom een boseigenaar de inkomsten van de houtverkoop terugstortte naar de Bosgroep. “Ik dacht dat dit een vergissing was,” zei de man, “ik wist niet dat je met een bos geld kon verdienen.”
Bosbouw anno 2025: naar veerkracht en diversiteit
Intussen worden we steeds meer geconfronteerd met de gevolgen van de
klimaatverandering. Dat is dan ook het nieuwe aandachtspunt van het actuele bosbeheer. Bossen dienen weerbaar gemaakt te worden tegen extreme weersomstandigheden. Grote kaalkappen zijn uit de boze. Bossen dienen gesloten te blijven om het microklimaat zoveel mogelijk te behouden. Dood hout blijft liggen als habitat. Homogene bossen maken plaats voor gemengde bossen. Er wordt geëxperimenteerd met nieuwe soorten en herkomsten die mogelijks klimaatrobuuster zijn. Ook wordt er meer dan ooit aandacht besteed aan een goede bosbodem om de vitaliteit van de bossen te optimaliseren.
Slot: het bos als spiegel van zijn tijd
Bosbeheer is nooit neutraal geweest. Elke generatie drukt haar stempel op het boslandschap. Wat vroeger economische noodzaak was, wordt nu afgewogen beleid. Het huidige bos is het resultaat van generaties bosbeheer en reflecteert de veranderingen in maatschappelijke noden. Met de wetenschap
dat deze noden in de toekomst mogelijks weer veranderen, is het belangrijk om zoveel mogelijk opties open te laten voor de toekomstige bosbeheerders.
Ter plaatse verzagen van hout met de mobiele boomzaag. © Bosgroep Zuiderkempen
Dood hout als bron van biodiversiteit © Bosgroep Zuiderkempen
Een gesprek met Jan Milis, boseigenaar in de Bosgroep Zuiderkempen
Na een duik in de geschiedenis van de Vlaamse bossen, schuiven we aan bij iemand die vandaag met hart en ziel zijn eigen stukje bos beheert: Jan Milis, lid van de Bosgroep Zuiderkempen. Zijn liefde voor populieren en zijn ervaring met de veranderende realiteit van het bosbeheer zijn inspirerend.
Jan, je bent een liefhebber van populieren. Wanneer begonnen die aan hun opmars in Vlaanderen?
“Dat was vooral vlak na de Tweede Wereldoorlog. Toen zijn heel wat natte weilanden beplant met Canadapopulieren. Het waren vaak notabelen – artsen, notarissen – die dat deden als investering. Maar ook boeren plantten populieren, bijvoorbeeld langs de rand van hun weiland. Populieren brachten in die tijd zó veel op, dat ze per stuk verkocht werden. Men onderhandelde gewoon over de prijs per boom. En dat allemaal zonder enige subsidie.”
Wanneer kwam jouw eerste populierenbos in handen?
“In 1995 kreeg ik de kans om vijf hectare populierenbos te kopen in Laakdal. Ik heb die bomen laten kappen en nadien opnieuw ‘Canada’s’ geplant – de kloon Beaupré. Helaas zijn die allemaal afgestorven door de roestziekte. Toen heb ik er een gemengd bos van gemaakt, onder andere met essen. Die zijn dan weer getroffen door de essentaksterfte. Ook de boskersen doen het niet goed. Gelukkig slaan de tamme kastanjes, wilgen en elzen wel aan.”
de hoogste subsidies. Ik heb toen op natte gronden veel essen aangeplant, maar die doen het nu slecht. De laatste jaren heb ik nieuwe soorten populierenklonen aangeplant mét een onderetage van hazelaar. Die bossen staan er fantastisch bij.”
Wat is voor jou goed bosbeheer?
“Je moet meegaan met de natuur. Je begint met een bepaald plan, maar alles verandert: het klimaat, de houtprijzen, zelfs de maatschappelijke visie op bos. Dat heeft allemaal invloed op je beheer. Wat mij opvalt, is dat overheden zich maar traag aanpassen aan die veranderingen. Private boseigenaars zijn vaak veel flexibeler en schakelen sneller.
Mijn bossen zijn vrij toegankelijk voor recreanten. Iedereen is welkom.
Je hebt dus al heel wat experimenten achter de rug.
“Zeker. In de jaren 2000 waren er subsidies voor bebossing van landbouwgronden. Als je eik of es plantte, kreeg je
Zijn je bossen toegankelijk voor wandelaars of fietsers?
“Ja, zeker. Mijn bossen zijn vrij toegankelijk voor recreanten. Iedereen is welkom. Ik vind dat mensen recht hebben op bos. Ik heb daar helemaal geen moeite mee.”
Wat gaf uiteindelijk de doorslag om boseigenaar te worden?
“Ik werk gewoon graag in het bos. Ik geniet ervan om te zien hoe het evolueert, hoe het leeft en verandert. De natuur laat zich niet volledig sturen, en dat is net het boeiende eraan. Mijn grootste opbrengst? Dat is zonder twijfel het plezier dat ik eraan beleef.”
Dank je wel, Jan, voor dit inspirerend gesprek – en vooral: voor je werk in het bos!
Geschreven door Jan Seynaeve, Bosgroep Zuiderkempen
Heeft de beuk nog een toekomst?
Er circuleren alarmerende berichten over onze majestueuze beuk. De klimaatverandering eist haar tol: hitte en droogte doen de beuk pijn. Hij houdt immers van schaduw en wortelt niet zo diep. De vzw Bomen Beter Beheren zette fabels en feiten op een rij tijdens een studienamiddag en kreeg het kruim van de Vlaamse boswetenschappers voor de microfoon.
Wat maakt de beuk zo bijzonder?
De Fagus sylvatica, zoals de beuk officieel heet, is een Europese boom bij uitstek. Zijn verspreidingsgebied strekt zich uit van Schotland tot de Balkan, van Noord-Spanje en de Italiaanse gebergtes tot het zuiden van Zweden. En ons land ligt pal in het midden van dat gebied. Meer nog, de plek waar je de grootste beuken ter wereld vindt (tot 50 meter hoog en vijf meter omtrek), is het Zoniënwoud. Dat verdient de titel Unesco-erfgoed. En het zal misschien verbazen maar oude beukenbossen zijn super biodiverse ecosystemen en een Europees beschermd habitat.
Beuk is perfect aangepast om in grote, schaduwrijke bossen te groeien. Daar is hij de koning van het woud. Een jonge beuk overleeft in de schaduw van alle andere boomsoorten en gaat vroeg of laat doorgroeien tot in het dak van het bos. In het bos zijn de milieuomstandigheden (wind, zon, luchtvochtigheid, bodem,…) behoorlijk stabiel. In een meer dynamische of verstoorde omgeving is beuk minder goed gewapend. Zo heeft beuk slechts een dunne schors die gevoelig is voor zonnebrand en zitten
meer dan twee derde van zijn fijne wortels in de eerste 30cm van de bodem.
Hoe kwetsbaar is de beuk echt?
Klimaatmodellen voorspellen dat het areaal van beuk zou krimpen tegen 2100 en dat de soort zich meer noordelijk en naar de berggebieden zal verplaatsen. Voor Vlaanderen liggen deze modellen niet gunstig. Ir. Kris Vandekerkhove, van het Instituut voor Natuuren Bosonderzoek, en professor Kris Verheyen van het Lab Bos & Natuur van de Universiteit Gent nuanceren deze voorspellingen. “De modellen zijn heel algemeen, ze houden vaak geen rekening met het aanpassingsvermo-
gen van de bomen, evenmin met bodem, bosbeheer of de gunstige effecten die een lokaal microklimaat kan bieden. De trend is wel duidelijk maar een doemscenario hoeft dit niet te zijn.”
Onderschat de veerkracht van beuken niet. Beuken zijn gekend als dramaqueen. Bij stress geven ze snel signalen van aftakeling maar evengoed herstellen ze weer als het tij keert. Onze beuken hebben een brede genetische basis en dat maakt hen weerbaar. Beuk slaagt er beter dan andere soorten in om via zijn bladeren water uit de lucht op te nemen. Door uitwisseling van voedsel en water met schimmels (mycorrhiza) vergroot beuk zijn kansen om crisisperioden te overleven. In schaduwrijke bossen, waar de beuken hun eigen microklimaat creëren, is er door dit alles nu amper sterfte. Het gemiddeld blad-
© Kris Vandekerkhove
verlies bij andere loofbomen in Vlaanderen is momenteel zelfs groter dan het bladverlies bij beuk.
Een ander verhaal is het voor de beuken aan de rand van een bos of in dreven door het open landschap. Deze exemplaren staan meer bloot aan de elementen en zijn daardoor kwetsbaarder. Zij krijgen het moeilijk, zeker als er weinig
geschikte wortelruimte is door bodemverharding, inploegen of als de stamvoeten herhaaldelijk beschadigd worden.
Wat kunnen we doen voor de beuk?
De experts raden aan om zeker nog beuk te planten. Dit in het bijzonder op lemige en zandlemige bodems. Doe het dan in of naast bestaand bos zodat er enige schaduw is en de boompjes snel kunnen aantakken op het schimmelnetwerk dat hen helpt te overleven.
Het is van groot belang om natuurlijke verjonging van beuk op alle bodems te behouden en te laten doorgroeien. De kans is groot dat deze ‘overlevers’ beter aangepast zijn aan de nieuwe omstandigheden dan hun ouders. Grote plekken in het midden van een bos kaal kappen om licht te brengen is uit den boze. Dat is een recept voor zonnebrand en andere schade aan de beuk.
Wat zien we op het terrein?
Ook De Bosgroepen waren vertegenwoordigd op de studiedag en stelden de resultaten van een bevraging bij hun veldmedewerkers voor. Bijna allemaal hebben deze zelf al problemen bij beuk ervaren, de meerderheid ook bij beuken in bosverband. Opvallend is dat de helft van de medewerkers ervan overtuigd is dat droogte niet de enige oorzaak is. Andere genoemde oorzaken zijn: hitte, variërende watertafel, zon, kapwerken (vb. zonnebrand na dunning), bodemverharding, stikstofdepositie, aantasting mycorrhiza, verdwijnen bosmicroklimaat, ongeschikte standplaats, schimmelaantastingen, concurrentie door de dichte, gelijkjarige plantwijze,…
Meer dan 85% van de bosgroepmedewerkers gaat nu al anders om met het planten van beuk dan vroeger. Er wordt
minder beuk geplant maar er wordt vooral alleen nog beuk geplant in specifieke omstandigheden zoals op vochtigere standplaatsen, in de schaduw, in kleine gaten in het bos, als concurrent tegen exoten, op leem en zandleem, in menging en/of om cultuurhistorische reden. Bij nieuwe bebossingen in open veld gebruikt bijna niemand nog beuk. De grote meerderheid dunt ook minder sterk in beukenbossen en kaalkappen en groepenkappen worden vermeden.
Wat
leert dit ons over de beuk in de toekomst?
Bos- en bomenbeheerders zien problemen bij beuk. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt toch dat beuk diverse eigenschappen heeft om zich aan te passen aan klimaatverandering. De mens heeft hierbij een belangrijke rol. Het gaat dan niet alleen over de aanpak van klimaatverandering maar ook over een aangepast bosbeheer en het vermijden van andere verstorende factoren zoals bodemcompactie, zonnebrand, stikstofvervuiling,… We moeten de beuk koesteren, hij hoort als geen andere soort thuis in onze bossen. Vergeet hierbij echter niet dat een gemengd bos met verschillende soorten de beste garantie is voor de toekomst.
Geschreven door Jan Goris, Bosgroep Houtland
Beuk onder de loep
• Latijnse naam: Fagus sylvatica
• Europees verspreidingsgebied
• Ecologische rol: schaduwverdrager, microklimaatvormer
• Kwetsbaarheden: dunne schors, ondiepe wortels
Een boseigenaar aan het woord: van naaldbos
In het rustige Reties Heike, een bos geflankeerd door de bovenloop van de Kleine Nete, was er in 2024 veel bedrijvigheid. Boseigenaars herstelden samen met Bosgroep Kempen Noord vier waardevolle vennen. We vroegen aan Djohan Hasan, één van de boseigenaars, naar zijn verhaal achter dit natuurproject.
Bosgroep:
Dag Djohan, was de bedrijvigheid inderdaad zo groot?
Djohan:
Zeker, want om de overgroeide vennen terug vrij te maken werden indrukwekkende machines ingezet. Zo kwam er een harvester om bomen te rooien, rupskranen om de oeverzone te plaggen en rupsdumpers om het materiaal af te voeren.
Bosgroep:
Een hele organisatie dus, waarbij je gelukkig geholpen werd door de bosgroep.
Djohan:
Inderdaad, zonder de bosgroep was het niet gelukt. Ze schreven eerst een natuurbeheerplan met een toekomstvisie voor het ruime bosgebied. Daarna moesten er vergunningen aangevraagd worden, gespecialiseerde aannemers gezocht en beheerwerken aangestuurd. De bosgroep regelde ook een subsidie vanuit het Blue Deal-programma, waarmee natuurprojecten voor herstel van natte biotopen en hun bewoners worden ondersteund.
Bosgroep:
Het Reties Heike is inderdaad een heel waardevol gebied voor waterinfiltratie en in de voedselarme vennen leeft de zeldzame en Europees beschermde heikikker. Wist je dat jouw boseigendom zo belangrijk is voor de soort?
Djohan:
Dat wist ik ja, onder meer via Natuurpunt die hier ook eigendom heeft. Ik ben een natuurliefhebber en heb de bossen rond mijn woning gekocht ter bescherming van de natuur. Ik ben heel trots dat de kikkersoort het hier naar zijn zin heeft.
Djohan Hasan toont de natuurinrichtingswerken in zijn bos © Bosgroep Kempen Noord
naar natuuroase
Bosgroep:
Doe je zelf ook aan bosbeheer, of laat je dat liever aan anderen over?
Djohan:
Nee hoor, ik geniet ervan om zelf in het bos te werken. Het geeft mentale rust naast mijn drukke job. De bosgroep adviseert me en dan ga ik zelf aan de slag met maaien, vrijstellen van loofbomen, of aanplanten. Al de rest doet de natuur helemaal zelf en dat is best indrukwekkend! Het eentonige naaldbos is nog nauwelijks herkenbaar. Een dunning en windval waren de start voor een traject naar een loofbos vol biodiversiteit en dynamiek.
Bosgroep:
Ook de ingrijpende werken voor het herstel van de vennen zullen zo’n impuls geven aan de natuur. Djohan, mag ik je bedanken voor dit interview en ook voor al je inzet voor het bos en de natuur.
Djohan:
Met veel plezier gedaan!
Geschreven door Bosgroep Kempen Noord
ANTWERPSE GORDEL
Eerste Hulp Bij Opgroeiend Bos
Afgelopen zomer trokken we er weer op uit met onze enthousiaste vrijwilligers om jonge bossen te beheren. In het Biesbesbos in Boechout deden we een bostracking. We kozen de toekomstbomen en gaven ze waar nodig een vormsnoei. Ook jobstudent Simon Biermans stak flink de handen uit de mouwen! In De Merel en De Leeuwerik in Brecht gingen we aan de slag met opties zoeken in de aangeplante kloempen en kregen deze ook een snoeibeurt. Onze jonge bossen kunnen er weer even tegen!
ZUIDERKEMPEN
Maak kennis met ons nieuwe administratieve gezicht
KEMPEN NOORD
Hallo allemaal!
Mijn naam is Julie Gebruers, en op 1 oktober 2025 start ik met veel goesting als administratieve kracht bij Bosgroep Zuiderkempen. Ik woon samen met mijn partner en onze drie jonge kindjes, wat het dagelijks leven mooi gevuld houdt. In mijn vrije tijd geniet ik van de kleine dingen: een wandeling in de natuur, een goed boek (als er eens tijd is ...) of gewoon gezellig samenzijn met vrienden en familie. Ik kijk er erg naar uit om het team en de leden-boseigenaars te leren kennen en mijn steentje bij te dragen aan het werk dat Bosgroep Zuiderkempen doet. Tot binnenkort!
Versterking bij Bosgroep Kempen Noord
Het is druk bij Bosgroep Kempen Noord. Een combinatie van afwezigheden en grote beheervragen heeft de werkdruk bij het team sterk vergroot. Daarvoor krijgen we tijdelijk hulp van 2 nieuwe medewerkers. Emiel Raes komt ons ‘in opdracht’ 2 dagen in de week versterken en werkt normaal bij de Thomas More Hogeschool. Hij zal zich voornamelijk bezighouden met de opmaak van natuurbeheerplannen. Jobstudent Benne Roelen zal 1 dag per week voor administratieve ondersteuning en hulp bij inventarisaties voor natuurbeheerplannen zorgen. Welkom Emiel en Benne!
ANTWERPSE GORDEL
ZUIDERKEMPEN
KEMPEN NOORD
Bossymposium in Moergestel (Noord-Brabant) Internationale samenwerking voor veerkrachtige bossen
Op 26 juni 2025 verzamelden meer dan 200 bosbeheerders, onderzoekers en beleidsmakers uit Nederland en Vlaanderen in Moergestel (Noord-Brabant) voor een inspirerend symposium over bosherstel. De bijeenkomst maakte deel uit van SUPERB, een grootschalig Europees project onder leiding van het European Forest Institute (EFI). Dit initiatief wil verspreid over Europa duizenden hectaren boslandschap herstellen, telkens afgestemd op de lokale noden.
In Nederland ligt de focus op het herstel van verzuurde bossen op de hogere zandgronden, voornamelijk in Brabant en Limburg. Daar worden – net als bij ons in Vlaanderen – maatregelen genomen tegen verzuring, stikstofverrijking en verdroging. De uitdagingen zijn bijzonder herkenbaar voor boseigenaars en beheerders in bijvoorbeeld de Antwerpse en Limburgse Kempen.
De deelnemers werden warm onthaald op een ruime, sfeervolle locatie en kregen een rijkgevuld programma aangeboden, opgebouwd rond vier hoofdthema’s: (1) Bos en het veranderende klimaat, (2) Bodem als basis voor bosherstel, (3) Fauna van het bos en (4) Speciale uitdagingen voor het bos. Alle presentaties zijn terug te vinden op de website van Bosgroep Zuid Nederland via de link: https://bosgroepen.nl/bosgroep-zuid-nederland/projecten/ superb/
Het symposium werd afgesloten door twee vooraanstaande
stemmen uit de sector. Bart Nyssen, afscheidnemend bosecoloog bij Bosgroep Zuid Nederland, gaf een prikkelende lezing over invasieve exoten zoals Amerikaanse vogelkers, Amerikaanse eik en valse acacia. Volgens hem gedragen deze soorten zich in de praktijk niet verschillend van onze inheemse pioniers als grove den of ruwe berk.
Bart Muys, professor bosecologie en bosbeheer aan de KU Leuven, pleitte voor een veerkrachtig bosbeheer zonder taboes – en met een gevoel van urgentie. De almaar snellere klimaatverandering dwingt ons om kritisch te kijken naar de samenstelling en structuur van onze bossen. Meer dan ooit moeten we inzetten op robuuste, veerkrachtige bossen, ook op landschapsschaal.
© foto’s: Marrie Hoedelmans
Bosgroep Antwerpse Gordel is FAN van FEN!
Provincie Antwerpen investeerde afgelopen jaar sterk in een veerkrachtig Functioneel Ecologisch Netwerk (FEN), dat natuurgebieden met elkaar verbindt en de biodiversiteit in onze regio versterkt. Dankzij deze subsidies werden in de loop van 2024-2025 diverse projecten uitgevoerd in de regio van Bosgroep Antwerpse Gordel, die bijdragen aan een groener en meer verbonden landschap. Deze projecten kwamen tot stand in nauwe samenwerking met lokale boseigenaars, terreinbeheerders en partners zoals Stichting Kempens Landschap en Regionaal Landschap De Voorkempen.
Hieronder zetten we graag enkele van deze uitgevoerde projecten in de kijker:
Zellaer, Bonheiden
Kasteeldomein Zellaer (Bonheiden, 18ha) wordt hier en daar geplaagd door ‘ontsnapte’ rododendron struiken die delen van de onderetage in het bos hebben ingepalmd. Sinds enkele jaren wordt er ingezet op het terugdringen van deze soort zodat de natuurlijke verjonging en op termijn ook de structuurdiversiteit van het bos opnieuw hersteld worden. We werken samen met Stichting Kempens Landschap bij dit project.
Ponderosa, Berendrecht
Bij de beheerders van jeugdverblijf Ponderosa in één van de bezorgdheden dat de Amerikaanse steeds blijft verjongen onder de hoogspanningslijn
Ecofirst, dat voor netbeheerder Elia natuurherstel de de zone onder de hoogspanningslijn. Met steun delen pakten we daarnaast de vogelkerszaadbomen dige domein aan. Zo blijft het mozaïeklandschap van en heiderelicten in stand, wat ideaal is voor soorten zwaluw en de boomleeuwerik.
in Berendrecht is
vogelkers zich
op hun domein.
uitvoerde, plagvan de FEN-midvogelkerszaadbomen op het vollevan bos, grasland soorten als de nacht-
Brechtse Hoge Heide, Brecht
In de Brechtse Hoge Heide zijn belangrijke stappen gezet om de ecologische samenhang te versterken. Via het FEN-project werd gewerkt in samenwerking met privé-eigenaars en Stichting Kempens Landschap aan bosomvorming met inheemse soorten, het verwijderen van exoten en de aanleg van bosranden. In Gruttosingel werden bovendien poelen aangelegd voor de zeldzame kamsalamander, met advies van Regionaal Landschap De Voorkempen. Dankzij deze gezamenlijke inspanningen krijgt de natuur meer ruimte en worden leefgebieden beter verbonden.
Bautersemhof, Zandhoven
Verspreid over het domein Bautersemhof werd op zo’n 2 hectare de rododendron aangepakt om ruimte te maken voor jonge, inheemse bomen. Het domein ligt in een Habitatrichtlijngebied en met dit project werd een stap gezet in de uitvoering van het Natuurbeheerplan type 2. Zo werd gewerkt aan het herstel van waardevolle habitatbossen van het type 9120.
Rode kelkzwam: kleurrijke kampioen op dood hout
De felgekleurde rode kelkzwam zorgt voor kleur in het winterbos. Je vindt hem vaak op begraven en bemoste takken van verteerd loofhout en op vochtige, vaak bemoste stronken. Hij groeit het liefst op dood hout van wilg, es, iep en beuk, maar ook op hazelaar of eik wordt hij gezien.
Deze schimmel helpt om dood hout af te breken, waardoor voedingstoffen weer vrijkomen voor de groei van andere bomen of struiken. Halfverteerde stammen, takken en stronken houden bovendien veel vocht vast, waarvan het bos in droogteperioden profiteert. De rode kelkzwam vervult dus samen met zijn collega’s een belangrijke rol in het bos.
Rode kelkzwammen zie je al vanaf eind november in het bos verschijnen. De allerbeste periode om ze te spotten is echter februari en maart. Hun voorkeur gaat uit naar loofbossen op vochtige, voedselrijke grond, naar standplaatsen die nat zijn gedurende de winter en voldoende beschaduwd zijn tijdens de zomer.
Wil jij ook rode kelkzwam in jouw bos? Laat dan voldoende dood hout achter. En misschien kleurt jouw bos dan ook helderrood tijdens de wintermaanden.
Niet meer op de rode lijst
Terwijl de rode kelkzwam op het eind van vorige eeuw nog zeldzaam voorkwam, wordt hij sinds 2010 als vrij algemeen voorkomend beschouwd in Vlaanderen. In heel Europa gaat de soort echter achteruit. Het verdwijnen van broekbossen door verdroging is één van de belangrijkste oorzaken hiervan.
Rode kelkzwam
Sarcoscypha coccinea
Eigenschappen
• 1 tot 5 centimeter groot
• Dunne, witte, viltige steel
• Ingedeukte of ingesneden, felrode kelkachtige bol
• Makkelijk te verwarren met de krulhaarkelkzwam, waar hij enkel microscopisch van te onderscheiden is
Dag van de Boseigenaar in een schitterend bosgebied in Zoersel
WANNEER: Woensdag 8 oktober van 15u tot 18u.
WAT: We nemen je mee op een (educatieve) wandeling langs prachtige realisaties van de Bosgroep, met achteraf een gezellige quiz bij een drankje en hapje. Volgens de traditie, zetten we ook graag een boseigenaar in de bloemetjes.
WAAR: De Welvaart (Lokaal Natuurpunt Voorkempen) te Zoersel
PARKING: Begraafplaats Sint-Antonius (Emiel Vermeulenstraat 110, 2980 Zoersel)
Geef ons een seintje via bosgroepen@provincieantwerpen.be bij deelname. Zo kunnen we voldoende gidsen en catering voorzien. Tot dan!
Boomweekend op 28, 29 en 30 november: plant jij mee?
Op 28, 29 en 30 november steken jeugdbewegingen en scholen hun handen weer uit de mouwen om op verschillende locaties in Vlaanderen bomen in de grond te steken en zo meer bos voor Vlaanderen te creëren. Dat weekend organiseert Bosgroep Antwerpse Gordel samen met de stad Lier een plantactie en ook bij Bosgroep Kempen-Noord zal een actie doorgaan, met name in Herentals. Meer informatie volgt binnenkort!
Bos te koop
Gemengd bos
Opp: 0,109 ha
Ligging: 13011 Herentals 1 AFD te Herentals
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 0499 29 10 54, martinevb65@gmail.com
Gemengd bos
Opp: 0,377 ha
Ligging: sectie D342 te Poederlee
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 0499 12 23 09, lievelommez@telenet.be
Gemengd bos
Opp: 0,39 ha
Ligging: wijk B nummer48/a/deel te Vorselaar
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 0496 25 80 63, w.debruyne@telenet.be
Gemengd bos (Corsicaanse den met onderetage van loofhout)
Opp: 1,0 ha
Ligging: 13007A0245/00E000 te Eindhout, Laakdal
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 0496 73 02 86, agnes.boeckmans@telenet.be
Gemengd bos
Opp: 0,51 ha
Ligging: sectie C 127/L en 127/M te Testelt, Scherpenheuvel-Zichem
Vraagprijs: €20.000
Contact: 0488 13 33 09, katy.van.vaek@hotmail.com
Loofbos
Opp: 1,175 ha
Ligging: C210, C211, C212, C199, C200, C201 te Schriek
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 032 494 22 57 78, verakempenaers@hotmail.com
Loofbos
Opp: ca 0,4 ha
Ligging: Hollaken te Haacht
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 015 55 01 70, georges.storme@skynet.be
Te bebossen grasland
Opp: 1,15 ha
Ligging: 3 percelen ter hoogte van Binnendijkstraat 35, Weert (Bornem)
Voorwaarde: het grasland dient omgevormd te worden tot bos
Vraagprijs: prijs overeen te komen
Contact: 0474 85 47 93
Contact
Bosgroep Antwerpse Gordel vzw Vrieselhof, Schildesteenweg 99, 2520 Ranst
T: 03 355 09 40
M: antwerpsegordel@bosgroep.be
Coördinatie:
Kathleen Vanderheyden - 0476 76 18 25
Karolien Devriendt - 0475 75 77 98
Medewerkers:
Bert Van Gils - 0476 86 80 01
Gijs Bracke - 0470 21 38 94
Simon De Smedt - 0472 45 19 70
Stephanie Van Loock – 0471 44 92 99
Matthias Vermeire - 0471 11 87 40
Julie Doens - 0473 82 12 63
Administratie:
Marleen Brosens - 03 355 09 40
An Wilmssen - 03 355 09 40
Bosgroep Kempen Noord vzw Polderstraat 33, 2360 Oud-Turnhout (Oosthoven)
T: 014 85 90 19
M: kempennoord@bosgroep.be
Coördinatie:
Marieke Verreet - 0474 74 17 31
Medewerkers:
Kevin Greeven - 0477 63 12 47
Chris Meeuws - 0478 45 51 38
Joost Malliet - 0477 93 25 51
Sien Van Looveren - 0470 90 57 44
Jordan Rodriguez-Milis – 0471 55 93 80
Thomas Van de Peer - 0476 96 57 92
Administratie:
Annick Vangenechten - 014 85 90 19
Pascale Weckhuysen - 014 85 90 19
Bosgroep Zuiderkempen vzw
Kamp C, Britselaan 20C, 2260 Westerlo
T: 014 27 96 57
M: zuiderkempen@bosgroep.be
Coördinatie:
Jan Seynaeve - 0474 99 99 35
Medewerkers:
Joran Mertens - 0475 80 73 36
Jan Wauters - 0478 78 20 22
Jef Michiels - 0474 84 21 78
Administratie:
Julie Gebruers - 014 27 96 57
Provincie Antwerpen
Algemeen bosuitbreidingsmedewerker:
Iliana Janssens - 03 240 66 89
iliana.janssens@provincieantwerpen.be
