r is leven na de groei'

✒ Adriaan Molenaar, Woudrichem

'Een beter milieu begint bij jezelf' is een veel gehoorde slogan. Een misleidende slogan echter. Ze zorgt ervoor dat je je gaat focussen op wat jíj kunt doen, wat jouw ecologische voetafdruk is, enzovoorts. Het is echter zo goed als onmogelijk om als Nederlander níet een te grote footprint te hebben of om CO2-neutraal te leven. De enige manier om dat te bereiken is wanneer de samenleving als geheel flink verandert. Anders gezegd: ' een beter milieu begint bij een systeemverandering'.

Over systeemverandering gaat het laatste boek van Paul Schenderling, 'Er is leven na de groei' *). Het boek, geschreven in samenwerking met een groep deskundigen, gaat uit van de basisgedachte dat het huidige paradigma van voortdurende economische groei onhoudbaar is. We beginnen nu al tegen de grenzen van de draagkracht van onze planeet op te lopen, en dat zal alleen meer worden. Daarbij richten de rijken de grootste schade aan, en worden de armsten het eerst getroffen. Systeemverandering is dus dringend nodig. Eén vraag doet zich dan wel direct voor: hoe dan? Hoe kom je tot een andere, meer duurzame maatschappij-inrichting zonder dat de economie instort of er grote maatschappelijke onvrede ontstaat? Volgens zeggen van de auteur is dit het eerste boek dat concreet aangeeft hoe een transitie naar duurzaamheid daadwerkelijk kan worden ingezet.

De auteur begint direct met het uiteenzetten van zijn oplossing. Deze bewaar ik bewust voor het einde van dit artikel. Daarna schetst hij contouren van een samenleving 'voorbij de groei'. Die ziet er aanlokkelijk uit: het leven zal minder een 'rat race ' zijn, en doorgeschoten individualisme buigt om naar meer samenwerking in bijvoorbeeld coöperaties. Ook zal wat je bezit van aanmerkelijk betere kwaliteit zijn dan nu, om er langer mee te kunnen doen. Er worden hier inspirerende vergezichten getekend, ongeacht of je het eens bent met de d de auteur gewezen weg om er te komen. Wat de auteur ook doet, en wat ik zeer inzichtgeve vind, is aangeven waarom de huidige milieuduurzaamheidsmaatregelen niet werken, terwij wel miljarden in worden gestoken. In het bijzon bestrijdt de auteur fel de mogelijkheid van ' groe groei'. Dit is de populaire (en door grote bedrijv gepromote) gedachte dat door nieuwe technieken economische groei mogelijk kan blijven, zonder de milieu- en klimaatschade meegroeit. Trefze wordt er afgerekend met dit idee: we moeten simp weg mínder gaan consumeren, dat is de en werkende optie.

Een ander kritiekpunt dat Schenderling aansnijd het volgende. Veel huidige maatregelen ter vergroten de kloof tussen arm en rijk. Subsid komen onvermijdelijk het meest terecht bij wie al welvarend zijn – denk aan subsidies op zonnepanelen of de 'Tesla-subsidie'. Heffingen op consumptie, anderzijds, zullen de armeren het hardste treffen omdat die een groter deel van hun inkomen uitgeven aan basisbehoeften. Terecht is er dus weerstand tegen een 'vleestaks' of een heffing op vakantievluchten – ze raken de armeren het hardst, terwijl juist de rijkeren het meeste vervuilen.

Hoe is dan wel de gewenste maatschappelijke transitie te bereiken? Daar zet het boek mee in en ik sluit er mee af. Volgens deze voorgestelde maatregel zitten mijns inziens echter ke haken en ogen. Zo zal de belastingdienst flink aan de bak eten, en de afgelopen jaren geven weinig hoop dat ze zonder blemen grote veranderingen zal kunnen doorvoeren… Een er principieel probleem is dat de overheid het consumptierag van elke burger gedetailleerd zal moeten registeren. Ik ag me sterk af of je dat moet willen en of de overheid daar goed mee kan omgaan. De haalbaarheid van de geschetste oplossingsrichting betwijfel ik daarom. Gelukkig worden er in het boek ook andere opties geschetst waarmee hetzelfde doel zouden kunnen worden bereikt: een maatschappij aan de groei voorbij.

Schenderling is de overgang naar een ander systeem te bereiken met slechts één vrij simpele maatregel1): een progressieve belasting op consumptie, gecombineerd met een lagere belasting op arbeid. Dit zorgt ervoor dat wie het meest consumeert (en dus vervuilt en uitstoot) flink zal moeten betalen, terwijl de minder welvarenden weinig verschil zullen merken. Let wel: het gaat hier dus om een progressieve belasting op uitgaven, niet op inkomsten! Hoe milieuvriendelijker je leeft, hoe rijker je kunt zijn binnen de grenzen van je inkomen.

Ondanks deze kanttekeningen gooit dit boek een belangrijke steen in de vijver. Niet alleen 'het roer moet om ' – dat besef leeft inmiddels vrij breed - maar vooral 'hóe kun je het roer daadwerkelijk omgooien? In welke richtingen is het wel, en in welke níet te zoeken als je aan het huidige paradigma voorbij wilt?' Leesvoer dus voor politici, maar ook voor maatschappelijk betrokkenen met een hart voor de planeet. Want zoals Schenderling terecht aangeeft: een eerste voorwaarde is dat we het met zijn allen anders willen. Daarvoor zijn perspectieven zoals dit boek aanreikt onmisbaar en inspirerend. ✤

*) Er is leven na de groei: Hoe we onze toekomst realistisch veiligstellen. Paul Schenderling Oktober 2022 ISBN 9789083256443, 272 pag; €25

1) Voor de fijnproevers: dit idee is gebaseerd op een minder bekende gedachtegang van de Franse econoom Thomas Piketty, wiens werk de l t t j ld ijd l d ht h ft k