снежань ‘2024 #15
Заступнікі
JАMBOREE»:
Заступнікамі 2025 года
паводле выбару дэпутатаў
Сейма стануць мастачка
Вольга Базнаньска і скульптар
Францішак Душэнька,
пісьменнікі Стэфан Жэромскі
і Антоній Слонімскі, генерал
Казімеж Саснкоўскі. На 2025-ы
прыпадае тысячагоддзе
каранацыі двух першых каралёў у Гнезне, таксама гэты год
абвешчаны годам польскіх афіцэраў. Сенат Рэспублікі Польшча абвясціў 2025-ы Годам рэжысёра Войцеха Ежы Хаса, філосафа Юзафа Тышнера, паэткі Марыі ПаўлікоўскайЯснажэўскай і набеліята Уладзіслава Станіслава Рэйманта.
Вольга Базнаньска. Уласная формула
партрэта
Налета споўніцца 160 гадоў з дня
нараджэння і 85 гадоў з дня смерці Вольгі
Базнаньскай (1865—1940). Гэта самая
вядомая польская мастачка мяжы ХІХ і
ХХ стагоддзяў: яе карціны з’яўляюцца
аднымі з найважнейшых твораў польскага
мадэрнісцкага жывапісу і ўваходзяць у
канон гісторыі мастацтва, а яе кар’ера стала прыкладам найвыбітнейшага
поспеху польскага мастацтва на
міжнароднай арт-сцэне.
Вольга Базнаньска ўдзельнічала ў
прэстыжных еўрапейскіх выставах і
атрымала мноства ўзнагарод, у тым
ліку Гран-пры на Сусветнай выставе ў
Парыжы. Мастачка была ўзнагароджана французскім ордэнам Ганаровага
легіёна і ордэнам Адраджэння Польшчы.
Большую частку жыцця творца пражыла ў эміграцыі — у Мюнхене і Парыжы, але захоўвала моцную сувязь з радзімай і польскім мастацкім жыццём. Яна
вярталася на працяглы час у родны Кракаў, рэгулярна дасылала свае карціны
на выставы ў Кракаў і Варшаву, была
сяброўкай польскіх арт-суполак.
Вольга Базнанска напісала шмат
нацюрмортаў і аўтапартрэтаў, але яе візітоўкай сталі псіхалагічныя
партрэты — асабліва выявы дзяцей.
Мастачка адмовілася ад традыцыйных
умоўнасцяў дзіцячых партрэтаў,
дзе юныя мадэлі былі намаляваны ў элегантнай вопратцы і ў вычварных інтэр’ерах, і
Войцех Ежы Хас. Візіянер польскага кіно
Сотая гадавіна з дня нараджэння
Войцеха Ежы Хаса (1925—2000) —
выдатная нагода для ўшанавання гэтага
вялікага кінарэжысёра і сцэнарыста,
шматгадовага выкладчыка і рэктара
Дзяржаўнай вышэйшай школы кіно, тэлебачання і тэатра імя Леона Шылера ў Лодзі .
Фільмы Хаса «Рукапіс, знойдзены ў
Сарагосе» паводле Яна Патоцкага, «Лялька» паводле Баляслава Пруса,
«Пятля» паводле Марэка Гласкі і
«Санаторый пад клепсідрай» паводле Бруна Шульца назаўсёды ўвайшлі ў гісторыю кінематографа і вядомыя
Марціна Скарсэзэ, што пацвярджае ягоныя заслугі
Душэнька быў прафесарам Дзяржаўнай
вышэйшай
ў
мастацтва) і яе рэктарам у 1981—1987 гады.
У
памяці: помнік Абаронцам узбярэжжа на
Вестэрплатэ і помнік ахвярам лагера смерці
Трэблінка ў Гданьску. Сярод іншых цікавых
праектаў — помнік польскім артылерыстам у
Торуні, а таксама помнік Марыі Канапніцкай у
Гданьску.
Мемарыял у Трэблінцы — выдатны твор манументальнай архітэктуры, адзін з найбольш
(1891—1945), творчасць якой з’яўляецца прадметам вывучэння самых вялікіх аўтарытэтаў Інстытута літаратурных даследаванняў у Варшаве. Унучка Юліюша Косака, дачка Войцеха Косака — знакамітых мастакоў-баталістаў.
Як пісала пра сваю «каляжанку-пісьменніцу» лаўрэатка
ўніверсальны
«Спрэчка пра існаванне
чалавека» і «Гісторыя філасофіі па-гуральску»
маюць вагомае значэнне для польскай
філасофскай думкі і грамадскага жыцця.
Пасля абароны доктарскай дысертацыі па
філасофіі ў Ягелонскім універсітэце Тышнер
прыняў святарскае пасвячэнне. Ён быў актыўным
удзельнікам інтэлектуальнага жыцця і паважаным
выкладчыкам філасофіі ў Папскай тэалагічнай
акадэміі ў Кракаве. Адметнай рысай жыцця і
творчасці Юзафа Тышнера стала прывязанасць да гуральскай традыцыі,
дагэтуль перавыдаюцца і перакладаюцца на англійскую, нямецкую, французскую, італьянскую, беларускую, рускую, шведскую, кітайскую, японскую мовы і хіндзі, што робіць яе адной з самых
Стэфан
Налета споўніцца
раманаў, драм і рэпартажаў, якія сфармавалі
нацыянальнае мысленне многіх пакаленняў палякаў», — адзначаецца ў пастанове Сейма.
Антоній Слонімскі. Заступнік польскай інтэлігенцыі
130 гадоў з дня смерці пісьменніка, сатырыка, перакладчыка, тэатральнага крытыка Антонія Слонімскага (1895—1976) будзе адзначацца ў лістападзе 2025-га. Слонімскі стаў адным з заснавальнікаў першай літаратурнай кавярні «Пад Пікадорам» у 1918
годзе, а неўзабаве пасля гэтага — заснавальнікам паэтычнай групы «Skamander». У міжваенныя гады супрацоўнічаў
Kurier Polski і Wiadomości Literackie, быў
Генерал Казімеж Саснкоўскі. Непахісны
абаронца польскай справы
На лістапад 2025-га прыпадаюць і 140-я
ўгодкі з дня нараджэння генерала Казімежа
Саснкоўскага (1885—1969) — паплечніка
Юзафа Пілсудскага, аднаго з камандзіраў
польска-бальшавіцкай вайны 1920 года.
У пастанове Сейма аб прызначэнні
заступнікам года генерала Саснкоўскага
называюць сімвалам зацятай барацьбы за
незалежнасць, выдатным арганізатарам
Войска Польскага і непахісным абаронцам
польскай справы на міжнароднай арэне.
У Другой Рэчы Паспалітай Саснкоўскі займаў
пасаду міністра ваенных спраў і інспектара арміі. Пасля пачатку Другой сусветнай вайны кіраваў абаронай ад немцаў пада Львовам,
а ў эміграцыі стаў галоўнакамандуючым
польскіх узброеных сіл. У лістападзе 1944
выехаў у Канаду і пасяліўся ў ваколіцах
Манрэаля. Пасля вайны Казімеж Саснкоўскі стаў журналістам.
Памёр пасля цяжкай і працяглай хваробы.
Цела было крэміраванае, урна з прахам
знаходзілася ў Парыжы ў касцёле Святога
Станіслава. Паводле тастаменту, генерал хацеў быць пахаваным як мага бліжэй да
Польшчы і вярнуцца на радзіму, як толькі
ўпадзе камуністычны рэжым. 12 лістапада
1992 года скрыня з прахам Казімежа Саснкоўскага была дастаўлена ў Польшчу і
пахавана ў варшаўскім касцёле Святога Яна Хрысціцеля.
Казімір Саснкоўскі ўзнагароджаны Ордэнам Virtuti Militari, Крыжам Незалежнасці, Ордэнам Polonia Restituta, чатыры разы — Крыжам Доблесці, двойчы —
Залатым Крыжам Заслугі, а ў 1995 годзе —
пасмяротна — ордэнам «Белы арол».
• Генерал Казімеж Саснкоўскі. 1900.
Уладзіслаў Станіслаў Рэймант. Натхненні з
вясковага жыцця
Сотая гадавіна смерці выдатнага пісьменніка,
набеліята Уладзіслава Станіслава Рэйманта (1867—1925) прыпадае на 2025 год.
Выхаваны ў шматдзетнай сям’і, Рэймант не
меў магчымасці вучыцца ў гімназіі і патрапіў
у кравецкую майстэрню свайго родзіча, дзе
разам з іншымі вучнямі наведваў нядзельную школу. Юнак з запалам праглынаў кнігі, наведваў тэатры і выставы, нават пачаў
пісаць вершы і паспрабаваў шчасця ў
вандроўным тэатры ў якасці акцёра, але пазней па патрабаванні сям’і быў вымушаны ўладкавацца даглядчыкам на ВаршаўскаВенскую чыгунку. Уладзіслаў Рэймант не
кідаў заняткі пісьменніцтвам і ў рэшце рэшт вырашыў сысці з нялюбай працы, пераехаў у Варшаву і пачаў супрацоўнічаць з часопісамі, дзе публікаваў рэпартажы,
навелы і апавяданні. Папулярнасць Рэйманту
прынеслі ягоныя творы «Зямля запаветная», «Камедыянтка» і «Ферменты».
У 1902 годзе Tygodnik Ilustrowany пачаў
друкаваць раман Рэйманта «Мужыкі» ,
кніжнае выданне якога выйшла праз два
гады. Сялянскі эпас стаў сапраўднай літаратурнай падзеяй. Аўтарам
захапляліся за дакладнае ўзнаўленне рытму жыцця вясковай абшчыны, за
ўмелыя натуралістычныя апісанні і амаль
імпрэсіяністычнае адлюстраванне прыроды. Падкрэслівалася ўвага пісьменніка да
дэталяў і ягоная адмова ад «младапольскай экзальтацыі».
У 1905 годзе Уладзіслаў Рэймант атрымаў прэмію Францішка Левенталя за найлепшы раман апошніх пяці гадоў.
Год польскіх герояў з Катыні, Харкава, Меднага, Быкоўні ды іншых месцаў
Сейм прызначыў заступнікамі года ўсіх з
амаль 22 тысяч афіцэраў і прадстаўнікоў
польскай дзяржавы, забітых вясной 1940-га. Хлусня пра тое, што гэтае
беспрэцэдэнтнае забойства прадстаўнікоў
польскай інтэлігенцыі і польскіх
дзяржаўных эліт здзейснілі немцы, была
пакладзена ў аснову Польскай Народнай
Рэспублікі і спрыяла ўсталяванню савецкай улады на польскіх землях. Праўда пра
гэта злачынства стала рухавіком імкнення
палякаў да свабоды і фундаментам
незалежнай Польшчы. Калектыўнае заступніцтва
«Калі мы ўшаноўваем герояў, мы ўспамінаем іх не
выкапаных з
і зафіксаваных нямецка-фашысцкімі камерамі. Гэта ўспамін пра іх як пра жывых, што прадстаўляюць свабодную Польшчу,
У
пазіцыі Польшчы
на сярэднявечнай мапе Еўропы, якая
ЗБІГНЕЎ
2024 год быў абвешчаны Сусветным годам Збігнева Герберта і адзначаецца сёлета ва
ўсім свеце пад эгідай ЮНЕСКА. Часта здараецца так, што талент творцы адкрываюць адно пасля яго смерці. Збігнеў Герберт — зусім іншы выпадак. Ён зрабіўся мэтрам, не паспеўшы толкам пабыць дэбютантам, а праз наступныя чатыры дзесяцігоддзі стаў для «паспалітай публікі» сапраўдным жыхаром Алімпу. «Каралевіч польскіх паэтаў навечна заняў сваё месца ў нацыянальным пантэоне побач з Каханоўскім, Міцкевічам і Славацкім», — прамовіў у 1998-м на развітанні з класікам тагачасны прэм’ер-міністр Польшчы Ежы Бузэк.
Маладосць у часы крыгаходу
Няўстойлівасць цяперашняга свету выклікае ў
многіх няўтульнасць. Герберту з тэктанічнымі
зрухамі грамадскага жыцця было наканавана сутыкнуцца яшчэ ў маладосці. «Мне
давялося пажыць у чатырох вельмі розных
палітычных сістэмах. Гэтая насычанасць
дала мне адчуванне гісторыі і, магчыма, нават здольнасць разумець людзей далёкіх
эпох», — так казаў ён яшчэ ў той час, калі
Польшча была «нарадовай». То-бок пятая
краіна — дэмакратычная — чакала наперадзе.
Першыя тры палітычныя сістэмы — міжваенная
Польшча, Савецкі Саюз (менавіта гэтая дзяржава
межы ўжо ўстаяліся
канчаткова ды непарушна. Пара турбулентнасці, якую спарадзіла Першая сусветная,
апостал Павел. Паэтычная оптыка стала найлепшым сродкам для таго, каб выявіць новыя вымярэнні жыцця, больш глыбокія яго перспектывы — там, дзе, здавалася б, пануе беспрасветны морак.
Маўчанне для «Мовазнаўцы»
Жыў сабе імператар. Былі ў яго жоўтыя вочы і драпежныя сківіцы. Жыў ён у палацы, поўным мармуру і паліцыянтаў. Самотна. Абуджаўся ўначы і крычаў. Ніхто яго не
любіў. Найбольш захапляўся паляваннем і тэрорам. Але фатаграфаваўся
сярод кветак. Калі памёр, ніхто не
адважыўся зняць яго партрэты. Паглядзіце,
уласную кнігу. Патлумачыў ён сваё маўчанне значна пазней: «"Мовазнаўца" лічыў, што не трэба купляць увесь народ, дастаткова займець у свае рукі інжынераў душ, і гэта цалкам вырашае праблему заняволення. Улады патрабавалі легітымізацыі, а легітымізацыі спрыяла так званая творчая інтэлігенцыя, перадусім пісьменнікі. Я пакінуў іх кампанію, бо не хацеў удзельнічаць у гэтай імпрэзе». «Мовазнаўцам» Герберт называў Сталіна. Мянушку абумовіла брашурка «Марксізм і пытанні мовазнаўства» (1950), якая выйшла за аўтарствам правадыра. Зразумела, у інтэлектуальных
Украіне.
Як чалавек кемлівы, Герберт-старэйшы разумеў: хутка і немінуча яны будуць у Львове. Апынуцца зноў у СССР банкір
жадання не меў. Таму, пакуль не позна, сям’я перабіраецца ў Кракаў. Неўзабаве
Збігнеў становіцца грамадзянінам ПНР. Яго стасункі з гэтай дзяржавай заўсёды будуць
складанымі і драматычнымі — што, зрэшты, узаемна.
Хлопец апынуўся на жыццёвых ростанях.
або справу душы? Ён ідзе ў Акадэмію
«Мовазнаўцы» атмасфера спакваля мянялася. Вось тады Герберт і выйшаў з ценю. У 1956 годзе ўжо 32-гадовы паэт нарэшце выдае свой дэбютны зборнік — «Струна святла», а
і зорка».
Сказаць, што яны выразна і дакладна адлюстроўваюць
Ішлі
набыў вядомасць спярша ў Польшчы, а потым і
па-за яе межамі.
Ужо тады Герберт стаў успрымацца
даследчыкамі польскай паэзіі як фігура, скажам так, досыць нязручная. Прынамсі для класіфікацыі. Ён увесь час блытаў карты ў літаратурных дыскусіях — напрыклад, паміж
Навука для варвара
Для грамадзян СССР жалезная заслона
была дэ-факта непераадольнай. Пра
замежныя вандроўкі просты смяротны паэт
мог хіба марыць. Тыя літаратары, якія
паралельна былі чыноўнікамі, мелі болей
магчымасцяў і часам выпускалі падарожныя
нататкі з «буржуазных краін». Пісаліся яны і па-беларуску. Але ж падобныя творы досыць цяжка паставіць на адну паліцу са
зборнікам эсэ Збігнева Герберта «Варвар у
садзе», выдадзеным у далёкім 1962 годзе.
У Польшчы мяжа была куды больш
празрыстай. Атрымаўшы сякую-такую вядомасць, паэт падоўгу падарожнічае па
заходняй Еўропе. Прычым не ў складзе
афіцыйных дэлегацый з абавязковым «куратарам».
Гадамі ён вядзе лад жыцця культурніцкага
пілігрыма, часцяком карыстаючыся
з гасціннасці выпадковых знаёмцаў.
Як потым распавядаў сам Герберт, не раз яго перадавалі «з рук у рукі»: у наступным мястэчку ён спыняўся ў
сваякоў тых, у каго ночыў напярэдадні.
« На дарогах свету апекаваўся мною не толькі Зеўс, але таксама і тыя людзі, якія мне сустракаліся, і для якіх я быў чужаніцай », — дадаў ён, адзначыўшы, што заўсёды быў не турыстам, а менавіта
падарожнікам.
Эсэ, змешчаныя ў кнізе, часам нагадваюць падарожныя нататкі (у прыватнасці, аўтар
не абыходзіць увагай такі важны аспект, як
кулінарыя), часам — навукова-папулярныя
артыкулы на гістарычную тэматыку. А часам гэта і наогул палемічныя памфлеты. Прычым палеміка трохі анахранічная
Збышак» . Аднак чаму досыць адукаваны чалавек называе сябе варварам? І што прымусіла яго рушыць у шлях? Неаспрэчна, вобраз Еўропы
ці срэбны гадзіннік, яе даводзіцца ў сабе ўзнаўляць », — казаў Збігнеў Герберт. Каб стаць еўрапейцам, Еўропу неабходна спасцігнуць самому. Ва ўсёй культурнай і гістарычнай перспектыве, ажно да палеаліту.
Цягам доўгіх сваіх падарожжаў аўтар, праўдападобна, кіраваўся менавіта такой мэтай — няспешна ўвабраць у сябе і ў нечым прыўлашчыць гісторыю Еўропы. Бадай эмпірычна, з дапамогай сваіх ног і органаў пачуццяў.
малазначных», — тлумачыць аўтар кнігі «Пан
Когіта». Гэта ананімны для аналаў сусветнай
культуры інтэлігент, пра якога не напішуць у
энцыклапедыях і падручніках. Аднак ён шчыра ды
апантана імкнецца разгадаць таямніцы сусвету — як матэрыяльнага,
і гераічным, як героі старажытнасці, хоць сітуацыя
фразу: je pisse sur vous…» Думаецца, яе сэнс
зразумелы без перакладу.
Журналіст Багдан Рыманоўскі запытаў, ці
адчувае сябе Герберт чалавекам самотным.
«Так, я вельмі самотны, — адказаў надзвычай
паспяховы ў грамадскім і шчаслівы ў
тут
правадыра».
пасля Першай сусветнай вайны. Людзі ўсвядомілі каштоўнасць міру і адчулі прагу да жыцця. «Залатыя дваццатыя» сталі перыядам эканамічнага пад’ёму, быў зроблены шэраг
навуковых адкрыццяў, распаўсюджвалася радыёвяшчанне, а кінематограф, здабыўшы
гук, ператварыўся ў паўнавартасны від
мастацтва.
У 1925 годзе ў Парыжы адбылася міжнародная выстава сучасных дэкаратыўных і прамысловых
мастацтваў, дзе ўпершыню быў агучаны тэрмін
для новага стылю і новага духу часу — ар-дэко.
У адрозненне ад даваеннага ар-нуво, новы стыль не вызначаўся глыбокімі сэнсамі і не
збіраўся мяняць свет, як авангард. Ар-дэко —
гэта, хутчэй, пра вонкавы эфект, эфектнае
ўражанне і бляск жыцця.
Гэты эклектычны стыль узнік у выніку сінтэзу мастацтва неакласіцызму і мадэрну.
Паўплывалі на яго і такія напрамкі, як
неаготыка, кубізм, канструктывізм і футурызм, якія перамяшаліся са старажытнаегіпецкімі, японскімі ды іншымі экзатычнымі матывамі. Ар-дэко найбольш яскрава праявіў сябе ў
дэкаратыўным мастацтве, модзе і архітэктуры, найменш у жывапісе. Адна з найбольш яркіх яго прадстаўніц — мастачка Тамара Лэмпіцка.
Партрэты, якія яна стварала ў другой палове
1920-х і 1930-я, лічацца сёння найвыразнейшай
праявай ар-дэко.
У сваіх працах Лэмпіцка ўвасобіла вызваленне жанчын 1920-х, разняволеную жаночую сэксуальнасць. Не толькі творчасцю, а і ўсім сваім жыццём мастачка выяўляла новы
Жыццё Тамары Лэмпіцкай было поўнае
містыфікацый, якія яна сама і стварала.
Найперш гэта тычылася года і месца
нараджэння.
Дзякуючы даследаванням, праведзеным
Нацыянальным музеем у Любліне,
высветлілася сапраўдная дата нараджэння:
не 16 мая 1898 года, як было пазначана ў
яе дакументах, а 16 чэрвеня 1894 года —
гэтая дата (па юліянскім календары) фігуруе
ў афіцыйнай кнізе ахрышчаных дзяцей у
лютэранскай царкве Святога Пятра і Паўла ў
Маскве.
Маленькая Тамара (Марыя ў дзяцінстве)
нарадзілася і вырасла ў Варшаве. Вучылася
ў школе ў Лазане, выйшла замуж за юрыста
Тадэвуша Лэмпіцкага ў Пецярбургу.
З бальшавіцкай Расіі яны збеглі ў Данію, а
пасля — у Парыж.
Пісаць карціны Лэмпіцка пачала, каб
забяспечыць сям’ю сродкамі да існавання,
аднак імкнулася да большага — вядомасці і
славы. Яна паступіла ў парыжскую Акадэмію
дэ ла Гранд Шам’ер, у якой на яе моцна
паўплываў Андрэ Лот. Ён распрацоўваў
прынцыпы мадэрнізацыі салоннага жывапісу, звяртаючыся да формул эксперыментальнага мастацтва — ад імпрэсіянісцкіх колеравых
вырашэнняў да кубісцкіх метадаў пабудовы
прасторы. Яго кампрамісная форма жывапісу
адпавядала кансерватыўным густам багатых слаёў грамадства і адначасова мякка і
нетраўматычна далучала іх да самых сучасных трэндаў.
Мастачка прыняла гэтую формулу: напрыклад, крытыкавала тагачасных імпрэсіяністаў, якія, на яе думку, малявалі «бруднымі» фарбамі. Яна вырашыла, што яе ўласны стыль
і неўзабаве яна пачала выстаўляць творы ў галерэях. Замовіць партрэт у Лэмпіцкай стала модна. Аўтарка тонка балансавала на мяжы пачуццёвасці і эратызму, рэагуючы на густы буржуазнай публікі Парыжа 1920-х. Яна ўвасабляла сваіх мадэлей у яркіх металічных адценнях і геаметрызаваных формах, што было не
або групамі. Яны адкрыта дэманструюць сваю сэксуальнасць пад пільным поглядам мастачкі. З гэтай прычыны Лэмпіцкую часам разглядаюць як протафеміністку, бо як мастачка, яна адмовілася ад традыцыйнай схемы, у якой аголеная жанчына выяўляецца выключна для асалоды мужчынскага погляду.
1935 год» у Палацы Люксембурга ў Парыжы.
Сёння яе працы сталі
запатрабаванымі,
сярод знакамітасцяў. Джэк Нікалсан, Барбара Стрэйзанд і Мадонна з’яўляюцца аднымі з самых заўзятых калекцыянераў Лэмпіцкай. Яе мастацтва прадстаўлена ў музычных кліпах Мадонны, напрыклад — у Vogue. Яе карціны натхняюць модных
«JAZZ JАMBOREE»:
фэсту былі сярод іншых секстэт Вадзіма
Сакуна, Neva Jazz Band, квартэт Георгія
Гараняна, Аляксей Казлоў і «Арсенал»
і іншыя. Пры гэтым нямногія ведаюць,
што ў праграме Jazz Jamboree 2000 года
бралі ўдзел і музыканты з Беларусі —
група Apple Tea, якая ў той час працавала ў Варшаве. Праўда, выступалі нашы
землякі не на асноўнай сцэне, а ў адным
з клубаў. Пазней быў выдадзены альбом
пад назвай «Warsaw Zoo» . А вось у запісе
альбома «Ten-Ten» і яго прэзентацыі ў
Мінску паўдзельнічаў вядомы польскі флюгельгарніст Роберт Маеўскі .
А калі дадаць да ліку гасцей такіх славутых прапагандыстаў джазу, як вядучы праграм «Гадзіна джазу» радыёстанцыі «Голас
Амерыкі» Уіліс
фестывалю моладзі і студэнтаў прайшлі ў тым ліку і канцэрты джазавай музыкі.
Праз год у Сопаце адбыўся і першы джаз-
фестываль у Польшчы — папярэднік Jazz
Jamboree. Тады ж быў выдадзены і першы
нумар штомесячніка «Джаз». Наступны год
быў пазначаны ў тым жа горадзе другім фэстам, а ў 1958-м першы фестываль
прайшоў ужо ў Варшаве пад простай назвай
«Джаз’58». Тры фестывалі адбываліся тут у памяшканні клуба «Стадола», сам жа фестываль зладзіў Hot-Club Hybrydy. Частка выступленняў прайшла і ў Кракаве. Пераносы канцэртаў з Сопата адбыліся ў
Hybrydy і джаз-клубам з Кракава ўзяцца за
арганізацыю мерапрыемства.
Увогуле назву Jazz Jamboree прыдумаў
польскі журналіст і пісьменнік Леапольд
Тырманд , падазраю — адзін са сваякоў
беларускай кампазітаркі Эдзі Тырманд.
Праўда, існуе і іншая версія. Прынамсі,
мастак і сцэнограф з Кракава Ежы
Скажыньскі змясціў назву «Jazz Jamboree»
на сваім плакаце, які рэкламаваў
фестываль у Сопаце ў 1956 годзе.
Але неўзабаве фэст змяніў у Варшаве
лакацыю, перабраўшыся ў Нацыянальную
філармонію, а ад 1965 канцэрты мелі
мейсца ўжо ў Зале кангрэсаў. Шматгадовай
арганізацыяй фэсту займаўся фонд Jazz
Jamboree, а ад 2017 года справу ўзяў у
свае рукі фонд «Джазарыюм» .
Цяперашні кіраўнік аргкамітэту, даўні гаспадар славутага варшаўскага джаз-
«Акварыум» Марыюш
Jamboree
чынам уплывае на выбар выканаўцаў. Гэта азначае, што запрашаць камерцыйных зорак нам не па сілах… Даўней Jazz Jamboree быў адзінай такой джазавай імпрэзай у Польшчы, з’яўляючыся, вобразна кажучы, акенцам у свет. І ён быў выключнай нагодай, каб пачуць найлепшых джазавых музыкантаў з сусветнай сцэны. Па квіткі ўтвараліся чэргі. Цяпер у нас маецца шмат джазавых фестываляў, адбываецца мноства асобных канцэртаў па ўсёй краіне, у Польшчу прыязджаюць шмат знакамітых
да такой колькасці. Мы адчуваем сябе добра і ў "Стадоле"». Марыюш Адамяк назваў
да
канцэпцыі фэсту «другой хваляй польскага джазу».
Неабходна адзначыць, што ў паваенны перыяд джаз у Польшчы (і не толькі там, да часу і ў СССР) перажываў не лепшыя часы. Ён не ўхваляўся ўладамі, але спрачацца з імі і нешта даказваць ім было непрынята. І толькі ў канцы 1950-х пачалося адраджэнне джазу ў краіне.
Так, папраўдзе ўсё завіхурыла ў Сопаце. А крыху пазней сталіцай новай музыкі зрабілася Варшава. І калі напачатку тое, што выконвалі польскія музыканты, істотна адрознівалася
спачатку называўся «Джазавы агляд» і
ўпершыню адбыўся ў 1964 годзе. (Нагадаю, што першы джазавы фестываль прайшоў
у СССР у 1962-м.) У выніку сучасны джаз
у Польшчы карыстаецца сёння такой
папулярнасцю сярод людзей самых розных узростаў, шмат набыць квіткі на многія
канцэрты, і не толькі прыезджых зорак, робіцца вялікай праблемай.
Неабходна адзначыць, што першыя
канцэрты Jazz Jamboree прымаліся
публікай з надзвычайным энтузіязмам.
Саксафаніст Ежы «Дудусь» Матушкевіч ,
даўнейшы лідар групы Melomani , які,
• Група Melomani. 1956.
Першыя тры фэсты Jazz Jamboree
адбываліся ў клубе «Стадола», які ўяўляў
з сябе звычайную драўляную сталоўку, дзе
харчаваліся будаўнікі Палаца культуры
і навукі. Пры ўсім пры гэтым атмасфера
ў клубе была вельмі нязвыклая. У кнізе
«Таварыскае і пачуццёвае жыццё»
Леапольд Тырманд згадвае: «Апошнім часам увагу Мікалая прыцягвалі розныя
баракі, напоўненыя джазам і ціхенькім шоргатам фанатычнага танца. Тыя баракі
насілі своеасаблівыя назвы, як тая ж "Стадола", яны былі насычаныя культам інтэнсіўнасці… Джазавая літургія, якая руйнавала падзел паміж тымі, хто выконваў і хто слухаў, ахвяравала трапятанне,
і амаль усе наступныя фестывалі пачыналіся з выканання гэтай мелодыі. А той жа Леапольд Тырманд, адзін, дарэчы, з
вядоўцаў канцэртаў, у фестывальнай
праграмцы напісаў: «Што мы будзем рабіць у той "Стадоле"? Будзем слухаць джаз! Ён зрабіўся злучывам і сімвалам асяроддзя, якія ўзніклі спантанна, шляхам натуральнага адбору і выбару».
Як згадвае Раман Коваль у кнізе «Польскі джаз», ансамбль Забяглінскага выступіў у двух складах: традыцыйным і асучасненым як свінгтэт. На фэсце
з квартэтам паказаў свінгавую праграму. Там жа выступіў таксама Modern Dixielanders з маладзенькім тады Збігневам Намыслоўскім , які на той час граў на трамбоне. Таксама ў «Стадоле» тады зайгралі трыа Kамэды, Modern Combo, секстэт Kратахвіла, New Orleans Stompers і нават дацкі Louis Hjulmand Quartet — адзіны і першы замежны калектыў». Цяперашні галоўны рэдактар часопіса Jazz Forum Павел Брадоўскі падзяліўся сваімі поглядамі на гісторыю Jazz Jamboree ў гутарцы з карэспандэнткай PAP: «Раней быў перыяд так
музыканты. Тады ж быў запісаны альбом
«Stan Getz in Poland» , які, на думку Паўла Брадоўскага, зрабіўся адной з найбольш
значных пазіцый польскай джазавай
дыскаграфіі. А ў 1983 годзе ў Польшчу
прыехаў сам Майлс Дэвіс . Павел Брадоўскі:
« Першы прыезд музыканта быў найбольш
важнай падзеяй у біяграфіі Jazz Jamboree і
ў цэлым у гісторыі джазу ў Польшчы».
Пра аўдыторыю Jazz Jamboree вельмі
дасціпна пісаў вялікі прыхільнік джазу
галоўны рэдактар часопіса Przekrój Мар’ян
Эйле: «Ніводнае з мастацтваў не мае
такой гарачай публікі. Ні ў тэатры, ні на сімфанічным канцэрце, ні на мастацкай
выставе не заўважаю такой энтузіястычнай
публікі, як на джазавым канцэрце… О, джаз прыносіць мноства станоўчых
эмоцый! Так, напрыклад, ён дапамагаў
мне знаёміцца з дзяўчатамі. Складаней за ўсё распачынаць гутарку, а тут усё робіцца проста. Дастаткова, каб тая ці іншая сказала: "Ах, пану таксама даспадобы бібоп!"»
У Польшчы прынята лічыць, што першы
фестываль менавіта пад назвай Jazz
Jamboree адбыўся ў 1965 годзе. За ўсю
сваю гісторыю фэст не праводзіўся толькі аднойчы — у 1982-м, калі Польскае
джазавае таварыства не пажадала
падтрымаць легітымацыю ваеннага становішча.
Дзеля чаго ўсё гэта пішацца? А дзеля таго, каб згадаць першыя крокі да Jazz
Jamboree і тое, у што ператварыўся з часам гэты фестываль, якую
ЧЫТАНКА
«ТЭХНАЛОГІЯ»
Старонка выдавецтва
Мельхіёр Ваньковіч. «Шчанячыя гады»
Успаміны заступніка 2024 года, пісьменніка
Мельхіёра Ваньковіча (1892—1974) дагэтуль
не перакладаліся на беларускую мову, хоць
найперш яны цікавыя менавіта беларускаму
чытачу. Нашчадак заможнага шляхецкага
роду, Ваньковіч нарадзіўся ў маёнтку
Калюжычы (цяпер — Бярэзінскі раён).
У «Шчанячых гадах» паўстае Беларусь на
зломе гістарычных эпох — ад паўстання 1863 года да савецка-польскай вайны 1920-га. Кніга
«ЯНУШКЕВІЧ»
Фб-старонка выдавецтва
Шчэпан Твардах. «Кароль»
«Літаратурны накаўт» ад лідара сучаснай
літаратурнай сцэны Польшчы, кожная з
выдадзеных кніг якога абавязкова робіцца
бестселерам. «Кароль» — гэта гісторыя
габрэйскага гангстара ў «польскім пекле».
Прыгожыя машыны, жанчыны, халодная гарэлка і гарачая кроў. Бокс, трушчобы
і раскошныя публічныя дамы. Этнічны, сацыяльны, рэлігійны і палітычны плавільны
кацёл Варшавы ў 1937 годзе. Жыццё паводле правілаў бандыцкага свету, дзе самай
каштоўнай валютай з’яўляецца сіла. Яркія
канфлікты і эмоцыі, непрадказальныя павароты сюжэту. «Кароль» — цікавая і пазбаўленая
міфаў выява рэалій Варшавы 1930-х. Твор
Шчэпана Твардаха пераклаў на беларускую
мову Мікола Раманоўскі. Адметна, што паводле рамана «Кароль» у
Сага славутага польскага пісьменніка
жанры фэнтэзі, героі якога даўно сталі
Станіслаў Ігнацы Віткевіч. «Ненасытнасць» «Ненасытнасць»Станіслава
лічыцца найлепшым раманам аўтара. Антыўтапічная фантазія, напісаная ў 20-я гады XX стагоддзя, апісвае працэс сталення галоўнага героя на фоне рэвалюцыйнага кітайскага ўварвання ў Еўропу і распаўсюджання новай веры. Сімвалам гэтай веры з’яўляецца таблетка, прыняцце якой дазваляе змяніць светапогляд, а таксама падавіць індывідуальнасць і знішчыць асобу як такую. Кніга насычана эротыкай, філасофіяй, палітыкай і мастацтвам — праз пагружэнне
персанажы імкнуцца спатоліць сваю прагу жыцця і заглу шыць метафізічны жах існавання. «Ненасытнасць» па-беларуску пабачыла свет у перакладзе
Яраслаў Гжэндовіч. «Гаспадар Ледзянога Саду»
Галоўны герой рамана Вука Дракайнен, узброены найноўшымі тэхналогіямі, якія робяць яго амаль звышчалавекам, шукае зямных навукоўцаў на планеце пад назвай Мідгаард. Задача надзвычай складаная, бо планету засяляе цывілізацыя антрапоідаў, тэхналогіі
Лем (1921—2006)
ў навукова-фантастычным жанры. У ягонай творчасці дамінавалі тры галоўныя тэмы: Космас, Жыццё і Розум, іх узнікненне і эвалюцыя. Мастацкая форма часта з’яўлялася асновай для філасофскіх разважанняў і схаванай пад гумарам крытыкі парадкаў у камуністычнай Польшчы. Творы Станicлава Лема перакладзены
GUTENBERG
Старонка выдавецтва
Карнэль Макушыньскі. «Д’ябал
з памяці»
Самай першай кніга праекта стаў зборнік
прысвечана даваеннаму Казімежу Дольнаму, дзе, акрамя «звычайных» жыхароў, жывуць людзі творчыя — мастакі, пісьменнікі, акцёры і музыкі. Беларускі пераклад твора Марыі Кунцэвічовай зрабіла Галіна Жарко.
Адам Мiцкевiч. «Гражына» Вялікі паэт, геній літаратуры, заснавальнік
старабеларускія, дыялектныя і размоўныя формы. Твор дапоўнены
Марыя Канапніцка. Кніжка-вершык для дзяцей «Сцяпанка Гудзімуха»
Пісьменніца, паэтка, перакладчыца Марыя Канапніцка (між іншым, маці васьмярых дзяцей)
— гэта разважанні Мілаша пра чалавека, грамадства
сучаснасці. Ян Бжэхва. Дзіцячая кніжка-верш
«ЛОГВІНАЎ»
Старонка выдавецтва
Тадэвуш Далэнга-Мастовіч. «Кар’ера Мікадзіма Дызмы»
Празаік, сцэнарыст, журналіст Тадэвуш ДалэнгаМастовіч (1898—1939) нарадзіўся на Глыбоччыне, трагічна загінуў
Горад, якога няма...
Парадокс, але перад вайной польскія
кінематаграфісты не так часта здымалі свае
стужкі на вуліцах сталіцы. І гэта пры тым, што
цэнтр даваеннай кінавытворчасці размяшчаўся менавіта ў Варшаве. Катастрофа Другой Сусветнай
адбілася на польскай сталіцы як не на адным
іншым горадзе свету. Яскравы факт: калі Юльюш
Махульскі ў пачатку 1980-х здымаў культавы «Ва-банк», ролю варшаўскіх вуліц выканалі
перадваенныя вуліцы Лодзі — настолькі змянілася
польская сталіца.
Якой неверагодна прыгожай была Варшава
да 1 верасня 1939 года, паказана на кадрах кінахронікі. Якой яе зрабіла вайна, можна з
дапамогай адпаведных акуляраў убачыць у
3D-варыянце ў Музеі Варшаўскага паўстання — там дэманструецца ўнікальная
птушынага палёту.
Падчас Другой сусветнай зніклі не толькі вуліцы,
фільм будучага класіка
Аляксандра Форда «Легіёны вуліц» з рэалістычным
сюжэтам, дзе хлопчык, каб дапамагчы сям’і, абірае тыповы варшаўска-даваенны занятак — становіцца вулічным газетчыкам.
Нямы фільм «Дванаццаць крэслаў» (1931)
Міхала Вашыньскага і Марціна Фрыча, першая
ў гісторыі экранізацыя вядомага рамана Ільфа і
Пятрова, якраз захаваў непаўторныя фрагменты варшаўскага побыту пачатку трыццатых: галоўныя героі ў
Горад 44
Кінавобраз Варшавы няпоўны без падзей
Другой сусветнай. Сярод стужак, прысвечаных
польскай сталіцы, асобнае месца — у твораў пра
Варшаўскае паўстанне. А сярод гэтых фільмаў ніяк не абысці «Канал» (1956) Анджэя Вайды —
першы гучны нацыянальны і міжнародны поспех
польскага кінакласіка.
На фоне бравурных ваенных стужак «Канал» —
сапраўдная трагедыя. Героі фільма, маладыя
паўстанцы, спрабуюць прарвацца да сваіх праз сістэму падземных каналаў. У кіно 1950-х, у часы сімвалізму, гэтая вандроўка ў цемры выглядала вялікай метафарай. Так, мір
здабыты, але перамога не наступіла, і першыя
гледачы «Канала» апынуліся ў пастцы новага таталітарызму. Сваю ролю ў фільме адыгрывае і сама Варшава,
эпізодамі.
Другі фільм Яна Камасы, ужо цалкам ігравы, сімвалічна называецца «Горад 44». Яго маладыя героі вымушаны хаваць свой патрыятызм і прагу да волі падчас акупацыі. Але 1 жніўня 1944 года яны рашуча ўздымаюць сцягі Паўстання
чынам
расповед пра чалавека, які вымушаны хавацца ад вайны ў
развалінах вялікага горада.
Горад-Фенікс
Кіно ў Варшаве ў пасляваенныя часы
здымалі шмат. Нават не зважаючы на тое, што разбурэнні вымусілі перанесці кінавытворчасць ды адукацыю новых
кінематаграфістаў у Лодзь. Можна толькі
пазайздросціць упартасці варшавякаў,
маладой сям’і, якая вымушана туліцца ў вялікай кватэры сярод руінаў. «Прыгоды на Марыенштаце» (1953), яшчэ адна стужка камедыёграфа Бучкоўскага, стала першай каляровай польскай поўнаметражнай карцінай. Галоўная гераіня фільма трапляе ў Варшаву з правінцыі і ўжо не можа развітацца са сваім новым каханнем, сустрэтым у Марыенштаце — адным з варшаўскіх раёнаў.
Яшчэ адзін будучы класік, Анджэй Мунк , у 1958 годзе выпусціў
горада
кіно. «Восьмы дзень тыдня» (1958) Аляксандра Форда, зняты паводле твора Марэка Гласкі , чвэрць стагоддзя праляжаў «на паліцы» на радзіме, у год выхаду яго паглядзела зусім няшмат гледачоў за мяжой Польшчы. Цэнзура шчыравала не дарма — Варшава ў фільме выглядае зусім не вясёлай
адбудаванай
маладой сацыялістычнай дзяржавы. Замест бравурнага аптымізму Аляксандр Форд прапануе нешта накшталт рамантычнага нуару: галоўныя героі, закаханыя маладыя жыхары Варшавы, ніяк не могуць знайсці надзейны прытулак — ні ў прамым, ні ў пераносным сэнсе. Калі казаць пра лірыку,
прадстаўлена ў карціне «Тры колеры. Белы» . Варшава тут — няўдзячная, халодная радзіма, у якой няма месца для вяртання нядаўніх
Новыя будынкі, бізнэс-цэнтры, гандлёвыя
плазы, транспартныя развязкі… Часам
Варшава выглядае як нерэальная
прастора. Магчыма, менавіта гэта думка
натхніла аўтараў рэтрафутурыстычнага серыяла «1983» (2018). Падзеі тут разгортваюцца ў альтэрнатыўнай Варшаве
будучыні, а фантазія стваральнікаў
дае рады нават «Сэксмісіі» Юльюша Махульскага і відэагульні «Кіберпанк 2077».
Ды і больш рэалістычным увасабленням
сучаснай кінаВаршавы характэрныя ноткі
нуару. Enfant terrible сучаснага польскага
кіно Войцех Смажоўскі шакуе гледача
адваротным бокам сталічнай рэальнасці ў
«Дарожнай паліцыі» (2012). Пярэваратні
ў пагонах са сталічнай «драгоўкі» — ці
не самыя адмоўныя героі за ўсе часы
польскага кіно, а рэжысёрскі
Міхала Энглерта Варшава ператвараецца
ў халодны звышсучасны мегаполіс, дзе
бетонныя трасы ды шкляныя будынкі
падкрэсліваюць жорсткія адносіны паміж насельнікамі.
Нарэшце, бадай што самы незвычайны
погляд на сучасны горад — у
кінематаграфічным шэдэўры Міхала
Марчака «Усе бяссонныя ночы» (2016).
Эпізоды з жыцця клубнай тусоўкі сярэдзіны двухтысячных пададзеныя з любоўю ды пэўнай настальгіяй. Варшава —
малады
і галоўны
рэдактар часопіса з 1960-га па 1962 год Раман
Юрысь з ранняй маладосці быў камуністам, адсядзеў у турме яшчэ да Другой сусветнай, пасля вайны быў камуністычным функцыянерам і журналістам буйнога камуністычнага выдання
Trybuna Ludu. Пасля таго як у 1963 годзе ў часопісе быў апублікаваны
рэкламы гумовых пальчатак. Раздзелы выставы, як і раздзелы кнігі «"Ты і я": часопіс, графіка, з’ява», супадаюць з раздзеламі часопіса — «Мода», «Цела», «Жыллё», «Кухня», «Фільмы», «Літаратура», «Веды», «Рэклама», «Рознае».
«Робім самі».
• Перад карчмой. 1877.
• Бабіна лета. 1875.
(1849—1914)
творцы,
паўплываў на сімвалічны вобраз польскага краявіду.
Нездарма ў культавай стужцы «Мужыкі» для лірычных сцэн былі абраныя менавіта яго жывапісныя палотны, прыналежныя канону польскага мастацтва XIX стагоддзя. Выстава з’яўляецца кульмінацыяй даследчага праекта, які ажыццяўляецца сумесна Нацыянальнымі музеямі ў Варшаве
шляхецкай сям’і, у якой шанавалася мастацтва, атрымаў
з вясковага жыцця, экзотыка кірмашоў, конныя тройкі,
ў залішняй рэалістычнасці,
у якіх ён рашуча парываў з канонамі ідэалістычнага
1882.
Яго сцэны вясковага жыцця ўражваюць пералікам дробных дэталяў і фіксацыяй мімалётных настрояў. Першыя карціны былі створаны пад уплывам настаўніка
1909. •
мастацкіх уплываў — напрыклад, да імпрэсіянізму. У грамадскай свядомасці Хэлмоньскага ўяўлялі рамантыкам, што пагарджае цывілізацыяй, адзінай крыніцай натхнення якога была прырода, прырода менавіта польская, людзі і звяры, якія тут жывуць. Гэтаму
Мельхіёр Ваньковіч (1892—1974), класік
польскага рэпартажу, майстар аповеду і
вандроўнік, на выставе ў варшаўскім Музеі
літаратуры імя Адама Міцкевіча прадстаў як
аўтар фатаграфій, з дапамогай якіх фіксаваў
свет у шматлікіх сваіх падарожжах.
Экспазіцыя «Мельхіёр Ваньковіч.
Фотарэпарцёр» зладжана з нагоды 50-й
гадавіны смерці пісьменніка, 80-й гадавіны
бітвы пры Монтэ-Касіна (якую ён апісаў
у трохтомным рэпартажы), а таксама ў
гадавіну смерці яго дачкі Крысціны, якая
загінула ў Варшаўскім паўстанні.
Казімеж Пашкоўскі неўзабаве пасля смерці
Мельхіёра Ваньковіча пісаў: «Ці ёсць яшчэ
такі пісьменнік у нашай літаратуры XX стагоддзя, які, падобна Ваньковічу, захацеў
бы перасекчы чатыры часткі свету, наведаць дзясятак краін, пракаціцца да іх па чыгунцы, самалётам, верталётам, лодкай, санямі, рызыкнуць здароўем і жыццём, дабрацца да
падартактычных шахт Канады...»
Куратары выставы Анна Граховяк і Лукаш
Гарбаль падзялілі экспазіцыю ў Музеі літаратуры на тры часткі: паўночна-ўсходняя
мяжа Другой рэспублікі, Польшча і ЗША.
Мельхіёр Ваньковіч нарадзіўся ў Калюжыцы
пад Мінскам. Бацькі памерлі вельмі рана, і будучы пісьменнік вырас на Ковеншчыне
ў маёнтку бабулі. Гэты час ранняга
дзяцінства, які ён апісаў у аповесці 1934
года «Шчанячыя гады», паўплываў на яго
творчую індывідуальнасць. У адным з
інтэрв’ю Ваньковіч казаў, што ад дзядоў
і прадзедаў паходзіць з земляў Вялікага Княства Літоўскага, культура якога не стала часткай польскай. І што выхоўваўся і ў беларускай культуры шляхты, дзе валадарылі каталікі, а падданыя былі
• Фрагменты экспазіцыі «Мельхіёр Ваньковіч. Фотарэпарцёр».
становішча землякоў: крытыкаваў мясцовую ўладу, падкрэсліваў, што варта заняцца інфраструктурай на пастаяннай аснове. Таму ў рэпартажах і на здымках паказваў недапрацоўкі ўладаў: хворых дзяцей, мястэчка, не адбудаванае пасля вайны, ці школу, узведзеную дзякуючы дармовай працы салдат з матэрыялаў, якія далі
мясцовыя жыхары. Вельмі сімптаматычны здымак вясковай дарогі, збудаваны на кантрасце старыны і сучаснасці. На ім тагачасная машына і селянін, які з цяжкасцю ўтрымлівае каня, спалоханага невядомым. Ваньковіч фіксуе каларытныя тыпажы мясцовых сялян, іх працу — напрыклад, сплаў дрэва па Нёмане, гандаль на кірмашах, адпачынак і святы. Захапляла яго і рэлігійная
не сцяну, а дзяржаву, якая магла б служыць узорам добра ўладкаванай дэмакратыі, свабоды і дабрабыту. Наступная частка экспазіцыі прысвечана Польшчы. У верасні 1939 года Мельхіёр Ваньковіч стаў бежанцам, пасля 1945-га — палітычным эмігрантам. Першы раз ён вярнуўся ў 1956 годзе,
з турмы. Здымаў ушанаванне гістарычнай
памяці: напрыклад, людзей, якія клапаціліся
пра магілы загінулых у Варшаўскім
паўстанні, кветкі на месцах скрадзеных
рэлігійных скульптур. Дакументаваў
грамадзянскі супраціў, фіксаваў змены, якія
здарыліся з яго краінай у выніку вайны і
панавання новай улады.
Наступны раздзел выставы прысвечаны
паездцы ў ЗША. У студзені 1957 года
Ваньковічы прыехалі ў Каліфорнію па
запрашэнні некалькіх устаноў. Праўда, яго малодшая дачка Марта жыла ў Штатах, і ён паспеў пазнаёміцца з краінай яшчэ
напрыканцы 1940-х. ЗША ён называў
краінай камфортнай «дэманстрацыйнай
лабараторыяй пераменаў».
Фатаграфіі, паказаныя на выставе ў літаратурным музеі, з’яўляюцца надзвычай
каштоўнай гістарычнай крыніцай. Яны
дазваляюць зразумець сацыялагічныя і
этнаграфічныя асаблівасці зямель сучаснай
• 56. Сялянка з паўночна-ўсходняга памежжа Другой
Выстава была падрыхтавана Габрэйскім
гістарычным інстытутам імя Эмануэля
Рынгельблюма ў Варшаве да 80-й гадавіны
ліквідацыі гета ў акупаванай Лодзі.
Гета ў Лодзі існавала з 8 лютага 1940 года
па 29 жніўня 1944 года. Там утрымліваліся
мясцовыя габрэі, а таксама прывезеныя
з навакольных гарадоў і дэпартаваныя
з Трэцяга рэйха і пратэктарату Багеміі і
Маравіі. Большасць жыхароў Лодзінскага
гета былі забітыя ў нямецкіх лагерах смерці, у самім гета ад голаду і хвароб
памерла каля 45 тысяч.
На выставе паказваюць унікальную
калекцыю работ з Лодзінскага гета.
Гэта і мастацкія творы, напрыклад
жывапісныя сцэны з жыцця і працы гета
Юзафа Коўнера , малюнкі і эскізы Ізраіля
Лейзэровіча , а таксама
падтрымаць ілюзію нармальнасці ў сітуацыі
ізаляцыі і прадчування смерці.
Асаблівую цікавасць уяўляюць творы, якія паўсталі з унутранай неабходнасці
дакументаваць рэаліі жыцця тысяч габрэяў.
Яны з’яўляюцца выражэннем супраціву
памежнай сітуацыі, у якой апынуліся іх стваральнікі, спробай захаваць
чалавечнасць.
Толькі нешматлікія з гэтых аўтараў
ад пратэкцыі ці яе адсутнасці.
Краявіды Юзафа Коўнера — акварэльныя
імпрэсіяністычныя накіды, поўныя
сакавітых фарбаў, — уражваюць, перадусім
калі задумацца, у якіх умовах яны
ствараліся. У гета гэтак жа свяціла сонца, як і за яго перыметрам, пэўны дыскамфорт прыўносяць чорныя постаці жыхароў ці
старанна выпісаныя краты-вокны. Яго ж
акварэльнаму пэндзлю належыць і яркі
нацюрморт, які адрозніваецца ад выяў
мірнага жыцця хіба толькі тым, што для
букета кветак замест вазы выкарыстаны чайнік.
Карціна «Мост у гета з Успенскай царквой
на заднім плане» з’яўляецца ўнікальным сведчаннем бесчалавечных умоў, у якіх жылі габрэі. У гета не хапала ўсяго, таму Юзаф Коўнер напісаў сваю працу
на цукровым мяху замест сапраўднага
палатна. Яркі каларыт карціны кантрастуе
з гэтым сімвалам галечы.
Намнога больш трывожная кампазіцыя
«Мост у гета» Сары Маяровіч, якая
паказвае абмежаваную прастору
бруднаватымі змрочнымі колерамі.
Пратэкцыя
Адзін з раздзелаў кампазіцыі прысвечаны такому спосабу выжывання. На кожным кроку патрабаваліся знаёмствы і сувязі, праз якія можна было атрымаць больш
лёгкую працу ці лепшае харчаванне. У гета існавала цэлая група ўпаўнаважаных
Кіраўнік стаіць на пярэднім плане, а за ім — сцэны, характэрныя для Лодзінскага закрытага раёна: фекалісты вывозяць адыходы, людзі збіраюць з зямлі рэшткі
ежы, якія выпалі з вазоў, натоўп ідзе
па пешаходным мосце, які злучае дзве часткі гета, а на заднім плане фрагмент царквы Успення Прасвятой Багародзіцы,
пераўтвораны ў склад, дзе працавалі
габрэі.
Румкоўскі акружаны дзецьмі, якія ў мальбе працягваюць да яго рукі. Жыццё гэтых
самых слабых жыхароў гета залежала толькі ад яго. Сапраўды, начальнік і яго адміністрацыя асабліва клапаціліся пра іх лёс.
Праца
У гета дзейнічалі фабрыкі і майстэрні, што выраблялі патрэбныя для нямецкай
гаспадаркі рэчы, у якіх працавалі нават
дзеці да 10 гадоў. З часам Лодзінскае гета ператварылася ў своеасаблівы лагер
працы. Існавала меркаванне, якое існавала
аж да ліквідацыі гета, што асобы, якія
працуюць, застануцца жывымі.
Асабліва непрыемнай працай быў
вываз фекалій, гэта аказаўся даволі
распаўсюджаны матыў у розных творах, таму што людзей запрагалі ў брычкі замест коней. Серыя акварэлей
зафіксавана пагрузка капусты ў кашы: на фоне прыгожага касцёла пад наглядам надзорнага два чалавекі сагнуліся і разбіраюць кучу капусты. На іншай акварэлі абіраюць бульбу. Прадуктаў на ўсіх не хапала, запасы былі невялікія, таму людзі, увасобленыя ў творах, засяроджваюцца над ежай, унурыўшы плечы і абхапіўшы міскі рукамі. Хлопчык кладзе галаву на стол у творы Коўнера, вырашаным, у адрозненне ад яго іншых акварэлей, у прыцішанай гаме: ці то фарбы скончыліся, ці то часы пагоршыліся. Асабліва сімвалічная невялікая скульптурка мужчыны, які есць суп на фоне прадуктовай карткі. Уражваюць скажоныя прапорцыя і безнадзейная ўтрапёнасць постаці, што схілілася, нібы аберагаючы, місу з супам.
На выставе прадставілі рэчы, якія выраблялі ў
макет.
У Габрэйскім гістарычным інстытуце захоўваецца
На выставе «Збышка Сямашка. Фатограф
Варшавы» ў Доме спатканняў з гісторыяй
паказалі больш за 200 фотаздымкаў аўтара, які называў сябе дакументалістам, але
праявіўся як таленавіты творца. Цяжкія
ўмовы жыцця Варшавы выглядаюць
эстэтычна і заўсёды з незвычайнага ракурсу. Напрыклад, Сямашка падымаўся
з цяжкім фотаабсталяваннем і штатывам
на дахі, чакаючы адпаведнага святла,
або лётаў на самалёце над Варшавай, каб сфатаграфаваць яе з вышыні, але таксама хадзіў па вуліцах, назіраючы за людзьмі. Ён
не абмяжоўваўся здымкамі на замову, шукаў цікавыя месцы, планы. Важным элементам яго бачання сучаснага дынамічнага горада былі таксама аўтамабілі, аўтобусы, трамваі або неонавыя шыльды на начных
фотаздымках.
Горад у руху быў галоўнай тэмай работ
Збышка Сямашкі, аднак яму было важна
фіксаваць і людзей у горадзе, што
творца неаднаразова падкрэсліваў. Людзі
складаюць важную ролю
ці акцэнтам, у любым выпадку — самым
сэнсава насычнаным элементам.
У 2011 годзе архіў Сямашкі ўвайшоў у
збор Нацыянальнага лічбавага архіва .
Разам з ростам цікавасці да архітэктуры
пасляваеннага мадэрнізму 1950—1960-х працы фатографа карыстаюцца
папулярнасцю.
Гераніма Канечкі запрасіў
гледачоў на 23-і фестываль сусветных прэм’ер, які трываў з 8 па 23 лістапада.
У праграме фэсту былі прадстаўлены польскія і замежныя спектаклі, у тым ліку некалькі
пастановак у межах культурнага сезона «Румынія — Польшча», сцэнічныя эскізы п’ес, што ўвайшлі ў фінал драматургічнага конкурсу «Аўрора», і спадарожныя мерапрыемствы.
Праграмны дэвіз сёлета — «Прагрэс / Рэгрэс». Падзеі апошніх гадоў — ваенныя
канфлікты, пандэмія, эканамічны і экалагічны
крызісы — напаўняюць страхам, пачуццём
пагрозы і бездапаможнасці. З іншага боку,
пастаянна развіваюцца медыцына, новыя
тэхналогіі, у тым ліку і штучны інтэлект.
Спектаклі фэсту надзвычай разнастайна і неадназначна дазваляюць зірнуць на праблемы
прагрэсу і рэгрэсу: праз прызму цела, яго ўзаемасувязі з новымі тэхналогіямі, праз класавыя адрозненні, сямейныя і сацыяльныя адносіны, змены паміж тым, што з’яўляецца
жаночым і мужчынскім, праз сутыкненні індывідуальнай і калектыўнай гісторыі.
Сярод польскіх фестывальных прэм’ер — «Малады мужчына» Уроцлаўскага сучаснага тэатра і «AHAT ILĪ. Сястра багоў» Польскага
тэатра ў Быдгашчы імя Гераніма Канечкі.
«Малады мужчына» — гэта спектакль пра інтымныя адносіны пісьменніцы з хлопцам, маладзейшым за яе на трыццаць гадоў.
Рэжысёрка Катажына Кальват супрацоўнічала
з вядомым візуальным мастаком Збігневам
пра багоў,
— жанчыну, служанку Інаны Ніншубур, якая пераконвае багоў-бацькоў умяшацца і пакінуць Інане жыццё. Але дзеля гэтага Ніншубур ідзе на
добраахвотную ахвяру.
Конкурс сучаснай драматургіі «Аўрора», які праводзіцца ў межах фэсту з 2021 года, адрасаваны драматургам з краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, Балкан, Каўказа і
Цэнтральнай Азіі. У ліку сёлетніх фіналістаў — беларускі драматург Мікіта Ільінчык з п’есай «Прывітайся з Абдо», натхненнем для якой стала падарожжа ўздоўж польска-беларускай
ў Вялікім оперным тэатры імя
Станіслава Манюшкі ў Познані
«Вянчанне» — адзін з найважнейшых
драматычных твораў сучаснай літаратуры.
П’есу, выдадзеную на польскай мове ў 1953
годзе, сотні разоў ставілі па ўсім свеце.
Менавіта пастаноўка «Вянчання» аргентынскага рэжысёра Хорхе Лавелі ў Парыжы ў 1963-м істотна паспрыяла пісьменніцкай вядомасці Вітальда Гамбровіча, заступніка
Ціхэньскі, які на працягу многіх гадоў даследуе
прасторы на стыку драматычнага і опернага
тэатра.
«Вянчанне» — гэта драма чалавека, які не можа
знайсці свайго сапраўднага аблічча. Гамбровiч
стварае вар’яцкую i абсурдную рэальнасць, паказвае разбураны вайной свет, якi немагчыма
адбудаваць па старых правiлах. Гэты кантэкст
драмы Вітальда Гамбровіча асабліва востра
гучыць сёння, калі ў Еўропе і ва ўсім свеце
адбываюцца ўзброеныя канфлікты, прывід чарговай вялікай вайны выходзіць за межы
абстракцыі, а манія вялікасці, улада і жаданне
кантролю — гэта не толькі грахі мінулага, але і
пляма сучаснасці.
«Гісторыя» ў Польскай каралеўскай оперы, Варшава
23 лістапада адбылася сусветная оперная
прэм’ера паводле рукапісаў (у тым ліку раней неапублікаваных фрагментаў) драмы
«Гісторыя» («Аперэта») Вітальда Гамбровіча. Галоўны герой оперы, сямнаццацігадовы
юнак, з’яўляецца ўвасабленнем аўтара п’есы.
Ён сутыкаецца з уласнымі сямейнікамі і ілюзорнымі грамадскімі ідэаламі, якія яны ўвасабляюць, а затым і з творцамі вялікай
гісторыі — царом Мікалаем II, імператарам
Вільгельмам II, Юзафам Пілсудскім. У дзействе бяруць удзел бацька, маці, браты і сястра знакамітага пісьменніка, а музыка адлюстроўвае іх характэрныя рысы характару
і мелодыі галасоў. Перапляценне асабістых і палітычных нітак стварае мазаіку сэнсаў,
ХХІІ Фестываль рэжысёрскага мастацтва
«Інтэрпрэтацыя» ў Катавіцах
Праграмная формула Нацыянальнага
фестывалю рэжысёрскага мастацтва
«Інтэрпрэтацыя» — гэта прэзентацыя творчасці
наймаладзейшага пакалення польскіх
рэжысёраў, якія дэбютавалі ў прафесіі не
пазней за 15 гадоў таму. Яны змагаюцца за Лаўр
Конрада — статуэтку імя рэжысёра Конрада
Свінярскага, патрона Катавіцкага фестывалю.
Таксама ў межах фэсту ладзяцца конкурсы на
найлепшую рэжысуру тэлевізійных спектакляў
і на найлепшую рэжысуру радыёспектакляў.
«Інтэрпрэтацыя» праводзіцца па формуле
біенале — кожныя два гады.
Фестываль распачаўся спектаклем, які ў
самым прамым сэнсе дае голас жанчынам.
«Маці. Песня ваеннага часу» рэжысёркі Марты
Гурніцкай падрыхтаваная
з Варшавы і Тэатрам імя Максіма Горкага
ў Берліне. У складзе хору — 21 жанчына
рэжысёркі
Катажыны Мінкоўскай з TR Warszawa, «Як я не
забіў свайго бацьку і як моцна пра гэта шкадую»
рэжысёра
у
якая праз сваё не ўхваленае царквой і сям’ёй каханне
адрынутая грамадствам і паступова скатваецца на дно жыцця. Рэжысёр дэканструюе ўмоўнасці
меладрамы і трактуе лёс галоўнай гераіні
Евы праз квір-феміністычную оптыку: гэта спроба выйсці за межы мужчынскага погляду, зафіксаванага ў рамане Жэромскага і затым увекавечанага ў экранізацыі Валерыяна Бароўчыка.
XVII Міжнародны тэатральны фестываль «Боская камедыя» ў Кракаве
«Боская камедыя» натхняе на роздум і
дыскусію. Фестываль напоўнены спектаклямі, сустрэчамі з творцамі, канцэртамі, дыскусійнымі панэлямі і жывымі дыскусіямі пра нядаўна прагледжаныя спектаклі. Гэта не
толькі свята тэатра, але і стварэнне прасторы для дыялогу паміж людзьмі і ідэямі.
Падчас сёлетняга фэсту будуць прадстаўлены
каля дваццаці старанна адабраных спектакляў
з Польшчы, а таксама некалькі горача
абмяркоўвальных замежных пастановак
і спектакляў, падрыхтаваных студэнтамі
тэатральных школ.
Найважнейшы тэатральны фестываль
Польшчы сёлета пройдзе пад слоганам
«You Are So Fucking Special». Цытата з песні
англійскага
Праграма PURGATORIO прадставіць найбольш
цікавыя пазаконкурсныя спектаклі, без якіх
немагчыма казаць пра імідж польскага тэатра
апошніх месяцаў. PARADISO — гэта лабараторыя
эксперыментаў маладых творцаў, што шукаюць
уласнай тэатральнай ідэнтычнасці.
Летась Матэвуш Пакула да слёз расчуліў
гледачоў «Боскай камедыі» і перамог са
спектаклем «Як я не забіў свайго бацьку і як
моцна пра гэта шкадую», які стаўся самай
шчодра ўзнагароджанай польскай пастаноўкай
за апошнія сезоны. Новы твор рэжысёра
«Залатыя плыткі», прадстаўлены ў конкурснай
праграме INFERNO, знаходзіцца ў светлавых
гадах ад «Як я не забіў…» — гэта напалову
камедыя, напалову мюзікл з хітамі эпохі 1970-х, у тым ліку Nazareth і Led Zeppelin. Галоўны
герой — вядомы касмолаг і папулярызатар
космасу
атрымлівае
НАСА. Разам
выбраць матэрыялы, якія будуць уключаны ў «Залатыя плыткі» і адпраўлены ў космас разам з зондамі «Вояджэр». У распараджэнні членаў спецыяльнай каманды ёсць дасягненні ў галіне мастацтва, музыкі, навукі, а таксама
найважнейшыя гістарычныя падзеі. Чым мы
павінны ганарыцца больш за ўсё? Адказ на гэтае
пытанне аказваецца больш складаным, чым
здавалася спачатку.
У межах INFERNO дэманструецца і «Вяселле»
Тэатра імя Юльюша Славацкага ў Кракаве.
Адна з найважнейшых польскіх рэжысёрак
Мая Клячэўска выкарыстоўвае кананічны тэкст у польскай літаратуры — «Вяселле»
Станіслава Выспяньскага. Гэты твор называюць барометрам, які дакладна вызначае надвор’е ў польскім грамадстве. Рэалістычны сюжэт паступова замяняецца фантасмагорыяй, а звычайнае свята ператвараецца ў сімвалічнае
вайна, і яе прыход здаецца непазбежным».
Эпічная сцэнічная адаптацыя «Мужыкоў»
Народнага тэатра ў Кракаве раскрывае
найбольш важныя ніткі рамана Уладзіслава
Рэйманта. Паводле рэжысёра Рэмігіюша
Бжыка, ягоную пастаноўку было б варта
назваць «Мужычкі» — як бестселер Яанны
Куцель-Фрыдрышак пра сялянскае паходжанне
прабабуль, бабуль і матуль сучасных
«гарадскіх» палякаў.
У цэнтры спектакля — жанчыны, якія
падвяргаюцца пастаяннаму прыгнёту.
Замкнёныя ў штодзённых рытуалах, яны
павольна збіраюць сілы, каб змагацца,
каб нарэшце загаварыць сваім голасам.
Гэта няпроста, таму што вясковы жорстка
афарбаваны свет пануючага патрыярхату
напоўнены гвалтам, які зыходзіць з нязначных
«Refugees Welcome.
«Патэнцыйныя
Адпраўным пунктам выставы з’яўляецца
канцэпцыя патэнцыйнай гісторыі, сфармуляваная Арыэлем Айша Азулаем, даследчыкам палітычнай думкі і візуальнай
культуры. Аўтар разглядае гісторыю не як
дысцыпліну, а як інструмент імперскага гвалту
і кідае выклік дамінуючым наратывам — межы, нацыянальныя дзяржавы, музеі і архівы. Канцэпт патэнцыйнай гісторыі прапануе
інструмент аднаўлення, стратэгію пераказу
гісторыі з незаходняга і дэкаланіяльнага пункту
гледжання.
Створаныя ў апошнія гады працы спалучаюць
