Installateurszaken juni 2023

Special: Water

Relax!

Altijd het perfecte klimaat. Climate Airconditioners van Nefit Bosch.

Lente, zomer, herfst of winter... met een Climate Airconditioner van Nefit Bosch zit je altijd goed. Efficiënt koelen en verwarmen, hoogwaardige kwaliteit voor een concurrerende prijs. Probeer nu de single- of multi-split systemen met honderden euro’s voordeel. 5 Airco‘s + 1 gratis! Kijk op nefit-bosch.nl/airco-actie.

Slim & zonaal ventileren

DucoBox Energy Comfort Plus

Airconditioning: zo hou je ook jouw hoofd koel Je bent natuurlijk een kei in je vak. Toch heeft iedere professional wel eens leidraad nodig. De hedendaagse airco’s zijn duurzaam en veelzijdig. Je kunt ermee koelen én verwarmen. En dit kan dan weer zowel handmatig als automatisch ingesteld worden. Maar waar doet jouw klant nu goed aan?

Check wasco.nl/koel-wonen voor alle tips, tricks, instructieblogs en -video’s. Zo ben jij op alles voorbereid.

Join the NEOlution!

Het is tijd voor een nieuwe buistechnologie: nieuw materiaal, nieuwe kleur, doordachte mogelijkheden. Met de ontwikkeling van de NEO-X5 wil polymeer-specialist REHAU de markt voor vloerverwarming revolutioneren. Het resultaat: een duurzame buis met hoog installatiecomfort.

Ga jij ook deel uitmaken van de NEOlution? rehau.nl/neo-x5

Zuinig met (warm) water

Als we het over duurzaamheid hebben, ligt de nadruk vaak bij de warmte-opwekker. Uiteraard begint het daar allemaal mee en dragen bijvoorbeeld warmtepompen of PVT-systemen aanzienlijk bij aan een milieuvriendelijke samenleving. Maar ook op het oog ‘kleine ingrepen’ maken een woning of gebouw een stuk duurzamer. Wat te denken van waterbesparende douchekoppen en kranen. Slimme technologie zorgt ervoor dat tot ruim de helft op watergebruik kan worden bespaard, zonder overigens aan comfort in te boeten. Maar er is meer. Natte ruimten lijken paradijsjes voor technische innovaties die ons

helpen zuiniger met watergebruik en warmwaterproductie om te gaan: recirculatiedouches, douche-WTW, mengkranen waaruit alleen koud water stroomt als de hendel op de middenpositie staat, het toepassen van een slim leidingverloop… Zelfs het installeren van kokendwaterkranen kunnen een bijdrage leveren.

Ook op sanitairgebied komt de installatiebranche dus goed voor de dag als het gaat om verduurzaming. Zolang al die slimmigheidjes de gebruiker maar niet aansporen om het eigen duurzame gedrag te laten voor wat het is. Want dan schieten we uiteindelijk ons doel voorbij.

Waarom komt er geen warm water uit de kraan? Om geld over te houden voor je nieuwe Gucci-tas!

Al 50 jaar partner van de installatie sector

De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Ruim assortiment voor installateurs Altijd & overal online bestellen

50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar

Verleng uw terrasseizoen met Frico

Type CIR

Voor toepassingen waar een discreet design en een discrete werking nodig zijn.

De CIR zorgt het hele jaar door voor comfort op terrassen, balkons en buitenterrassen. De CIR is ook te gebruiken voor spotverwarming in werkplaatsen en magazijnen. De CIR creëert geen gloed en is de perfecte keuze als u op zoek bent naar een discrete oplossing. De lamp zelf zal wel oplichten, zoals hiernaast is te zien.

Type IHW / IHF

Geschikt voor zwaardere buitentoepassingen waar het design meetelt.

De halogeen infraroodverwamer IH is krachtig met een oppervlaktetemperatuur van 2200 °C. IH is de perfecte keuze voor die buitenomgevingen waar design belangrijk is. IH kan ook worden ingezet voor lokale verwarming in grote panden. IH is verkrijgbaar in twee verschillende designs. De IHW zorgt van dichtbij voor een comfortabele warmte in het verblijfsgebied en zorgt ook voor een verdere warmteverdeling. De IHF heeft een directe warmteverdeling en is ontworpen voor hogere montage. De IHW is geschikt voor een montagehoogte van 1,8-2,5m en de IHF voor 2,3-3,5m. Beide types geven een oranje/rode gloed af.

Type IHS

Geschikt voor zwaardere buitentoepassingen waar het design meetelt, met IR / bluetooth bediening.

De Infrasmart is een compacte, halogeen infroroodverwarmer en kan worden bediend via de meegeleverde IR afstandsbediening, een app of een ingebouwde schakelaar. De Frico Infra app is beschikbaar voor iOS en Android en werkt tot op 50m afstand, voor maximaal 8 heaters tegelijk. De Infrasmart is verkrijgebaar in verschillende kleuren (wit/grijs/zwart) en IP-klasses (IP24/IP67) en is daarmee geschikt voor elke situatie, of het nu om een balkon, terras of andere buitenruimte gaat.

Type ELIR

Voor alle buitentoepassingen waar een grote mate van flexibiliteit nodig is.

ELIR zorgt voor intensieve verwarming, geschikt voor alle buitentoepassingen en lastige industriële panden. Doordat de ELIR licht, stabiel en draagbaar is, is hij ook zeer geschikt voor tijdelijke verwarming op bouwplaatsen e.d. Door de hoge beschermklasse (IP65) kan de straler in elke omgeving geïnstalleerd worden.

18 WARMWATERBESPARING

Onze woningen worden steeds beter geïsoleerd. Daardoor neemt de vraag naar warmte voor ruimteverwarming af. Maar hoe zit het met de behoefte aan thermische energie voor warm tapwaterproductie? IZ sprak erover met ISSO en Hansgrohe.

20 ONTHARDERS

Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek gaat in dit artikel in op drie soorten ontharders die erg populair zijn. Het gaat om de magnetische ontharder en de

DUURZAME AMBITIES OVERHEID

Het personeelstekort in de technische branche blijft een groot struikelblok voor de energietransitie, en daarmee komt de haalbaarheid ervan in het geding. 53 procent van de organisaties in de technische sector beaamt dit. Bovendien zorgt de energietransitie volgens vier op de tien (42%) dat er nog meer vacatures bijkomen. Dit is een flinke uitdaging voor de sector, omdat de branche al jaren kampt met enorme tekorten. Dit blijkt uit de zevende editie van de TechBarometer van technisch opleider ROVC onder ruim 1.000 HR-beslissers in technische bedrijven, 2.700 technici en 1.000 potentiële zij-instromers. Het vertrouwen van de sector in de duurzaamheidsambities van de overheid is laag. Nederland heeft zich ten doel gesteld dat in 2030 alle energie uit duurzame bronnen moet komen. Bijna de helft (45%) van alle HR-beslissers acht deze doelstelling onhaalbaar. Daarnaast moet in 2050 de energievoorziening bijna helemaal duurzaam zijn. Dit vindt 46 procent van de HR-beslissers een onhaalbare doelstelling. Uit eerdere edities van de TechBarometer bleek ook al een dergelijk laag vertrouwen. Toch bestempelt een vijfde (19%) van de technische organisaties de energietransitie als de belangrijkste ontwikkeling binnen de techniek.

John Huizing, directeur van ROVC: “Om de klimaatdoelen van de overheid te bereiken, zijn volgens berekeningen

ontharder die werkt op basis van kooldioxide toevoeging aan het drinkwater en het Greenguard onthardingsprocedé.

22 BEVOCHTIGING

Volgens experts heeft circa 40% van de gebouwen te kampen met een te lage luchtvochtigheid. Met name tijdens de koudere maanden. De markt levert verschillende oplossingen om dit probleem het hoofd te bieden, maar sommige brengen een legionellarisico met zich mee. Hoe ga je hiermee om?

40 RENDEMENTSVERLIES

Tegenvallende rendementen van warmtepompen kunnen het gevolg zijn van verkeerde uitgangspunten, afwijkende temperaturen of ontwerpcondities. Vergelijkbaar met de traditionele cv-installatie kunnen ook lucht en vuil in het systeem na verloop van tijd het risico op storing en onderhoud verhogen.

van de NVDE 23.000 tot 28.000 extra technici nodig. En dat terwijl er nu al een gigantisch tekort is aan technische vakmensen. Wie een zonnepaneel, laadpaal of warmtepomp wil, moet maanden wachten. Zonder nieuwe maatregelen zet de arbeidskrapte niet alleen een streep door de energietransitie, ook worden we als land minder innovatief met alle gevolgen voor de welvaart van dien. Zij-instromers vormen een belangrijk onderdeel van de oplossing, maar zij moeten wel geënthousiasmeerd worden om zich te laten omscholen voor de techniek. Met het afschaffen van het STAP-budget, één van de belangrijkste middelen binnen het overheidsinitiatief Leven Lang Ontwikkelen, gaat een laagdrempelige manier om kennis te maken met ons vak verloren. Zonde, want het was in potentie een effectief instrument om het personeelstekort terug te dringen en duurzaamheidsambities waar te maken. Ik hoop dat we met de over heid, organisaties en brancheverenigingen kunnen kijken naar een goed alternatief.”

DUURZAME ENERGIE IN GEBOUWEN

Het nieuwe Deel 8 ‘Duurzame Energietechniek’ van het ISSO Handboek Bouwen Installatietechniek behandelt de toepassing van duurzame energie in gebouwen. het betreft vooral de kennis die nodig is bij de uitvoering van stap 2 in de Trias Energetica. Voor stap 1 en 3 is de kennis uit een groot aantal andere ISSO­publicaties van toepassing. De warmtepomp, de met biomassa gestookte cvketel en de brandstofcel komen uitgebreid aan bod. Ook is er aandacht voor toepassing van zonne­ en windenergie. Omdat in de praktijk meestal een

Flink minder verpakkingen

tijdverschil optreedt tussen de opwekking en het gebruik van duurzame energie, komt hier steeds vaker ook een vorm van opslag bij kijken. Daarom is ook (kleinschalige) energieopslag een onderwerp dat in deze module aan de orde komt.

REXEL NEEMT WASCO OVER

Rexel Groep, een elektrotechnische groothandel met activiteiten in meer dan 20 landen, wordt de nieuwe eigenaar van Wasco, een groothandel binnen de installatiebranche in Nederland. Wasco was sinds 2019 in eigendom van Gilde Equity Management (GEM) en het Management. Voor de voorgenomen overname is bij de Ondernemingsraad van Wasco het adviestraject opgestart en geldt nog het voorbehoud van goedkeuring door de Europese mededingingsautoriteiten.

Eén jaar na de presentatie van het Brancheplan Verpakkingen slaagt de installatiebranche er al in om aanzienlijk minder verpakkingen te gebruiken. Bij de 35 deelnemende bedrijven is de hoeveelheid papieren en kartonnen verpakkingen met 10% afgenomen en van plastic verpakkingen met 12%. De deelnemende bedrijven plakken inmiddels 13% minder stickers op verpakkingen en in 16% van de gevallen kiezen ze voor een duurzaam alternatief voor het bedrukken van emballage. Techniek Nederland en de Federatie Elektrotechniek (FEDET) maakten de resultaten in het Bouwhuis in Zoetermeer bekend.

Wasco richt zich als groothandel op verwarming, sanitair, onderdelen, ventilatie en airconditioning. Wasco heeft 35 vestigingen, 2 distributiecentra, een assortiment van meer dan 500.000 producten en een digitaal platform. Mede als gevolg van de energietransitie heeft Wasco de afgelopen jaren een sterke groei doorgemaakt. De overname van Wasco door Rexel biedt Wasco de mogelijkheid deze groei verder door te zetten, door haar assortiment verder uit te breiden en daarmee klanten nog beter te helpen bij de transitie naar duurzame energie. Herold van den Belt, CEO van Wasco, is zeer positief over de nieuwe samenwerking met Rexel: “Wasco is na meer dan 50 jaar ervaring uitgegroeid tot een van de meest toonaangevende en gespecialiseerde groothandels in Nederland, met name op het gebied van HVAC, sanitair en bijbehorende onderdelen. De samenwerking met Rexel zal Wasco in staat stellen haar strategische doelstellingen te kunnen blijven realiseren en zorgt ervoor dat zij in nog betere positie is om haar klanten te helpen bij het transitie van gas naar duurzame energie in Nederland. Samen met GEM hebben we de organisatie verder ontwikkeld om in te spelen op de energietransitie. Met behulp van Rexel kunnen we blijven investeren in onze operatie en services, om onze klanten zo goed mogelijk van dienst te kunnen blijven zijn. Wasco en Rexel zullen als twee aparte bedrijven in de Nederlandse markt blijven opereren, onder hun eigen naam.”

De technieksector presenteerde het Brancheplan Verpakkingen in maart 2022 aan staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat. Doel van het plan is om 20% minder plastic en kartonnen verpakkingen te gebruiken in 2025. Bovendien wil de branche dat de verpakkingen die dan nog worden gebruikt, volledig recyclebaar zijn. Het Brancheplan richt zich op het verduurzamen en verminderen van verpakkingen én op het hoogwaardig hergebruiken van verpakkingsmaterialen.

Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland is tevreden over de eerste resultaten. “Het mooie van dit plan is dat de partijen die deelnemen dat niet doen omdat het moet, maar omdat ze er zelf in geloven. Als sector zetten we hiermee een flinke stap op weg naar een circulaire economie. Hopelijk zijn we daarmee ook een voorbeeld voor andere branches.” Terpstra vindt wel dat financiële en facilitaire ondersteuning vanuit de overheid nodig is om het Brancheplan uit te bouwen en nóg meer vaart te geven.

Subway 3.0 TwistFlush Krachtiger en zuiniger

TwistFlush is de nieuwste spoeltechnologie: hierbij wordt een optimale spoeling gecombineerd met waterbesparing. Een krachtige draaikolk van wervelend water spoelt het toilet bijzonder stil hygiënisch en grondig schoon. Kijk voor meer informatie op villeroyboch.com/twistflush

MÉÉR MBO-STUDENTEN VOOR TECHNIEK

Het ziet ernaar uit dat komend schooljaar méér nieuwe mbo-studenten zullen kiezen voor een technische opleiding. Een steekproef van de MBO Raad laat zien dat de opleidingen installatie- en elektrotechniek deze zomer bij de nieuwe aanmeldingen kunnen rekenen op een toename van zo’n 3%. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, is niet verrast door de cijfers: “Jongeren willen een baan die ertoe doet en een carrière met veel perspectief. Dan kom je al snel bij de technieksector uit.”

De groeiende aantrekkingskracht van techniekopleidingen is opvallend, omdat het totale aantal aanmeldingen voor mbo-opleidingen terugloopt. Bij de aankomende techniekstudenten is vooral de bbl (beroepsbegeleidende leerweg) populair. Mbo’ers die een bbl-opleiding volgen, werken vier dagen per week en gaan één dag naar school. De bbl levert het grootste deel van de instroom

Eten voor een sterkere installatiesector

Regionaal Techniek Centrum

Hardenberg, Wij Techniek en Techniek Nederland organiseren in samenwerking met Installatie Vakdagen de eerste editie van het E&W Diner. Deze avond voor ondernemers uit de installatiebranche is op dinsdag 12 september 2023 tijdens de eerste beursdag van Installatie Vakdagen in Evenementenhal Hardenberg.“Het motto van de avond is: Meedoen is niet achterover leunen in een stoel en kijken

naar een show”, vertelt Irma de Hoon namens Installatie Vakdagen. “We gaan deze avond informeren en inspireren; netwerken en samen bouwen aan een sterkere installatiesector in de regio. Aanwezigen worden verwacht daar hun steentje aan bij te dragen in een interactief programma.”

De rode draad van het programma van het E&W Diner is dat in veel organisaties mensen het belangrijkste kapitaal vormen en dat investeren in personeel hoog op de agenda staat.

Daarom staat tijdens deze avond talent centraal. De Hoon: “We gaan samen met onderwijs, overheid en het bedrijfsleven in

RONDE GATEN

gesprek over hoe we talent kunnen binden, boeien en bestendigen. De inschrijving voor het E&W Diner zal via uitnodiging verlopen.”

Oud-installateur Jaap Schut heeft door de jaren heen een indrukwekkende collectie historisch gereedschap en oude installaties opgebouwd. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. In die collectie bevindt zich ook een zogenaamde zinksnijder.

“Het middelste punt plaatste men op het zink, waar na de verstelbare tweede punt op maat gezet werd en er ronde plaatjes zink konden worden gesneden. Op de foto’s zijn een kleine en een grote zinksnijder te zien. Die laatste is maar liefst 90 cm lang. Beide zinksnijders zijn van ijzer en ik schat ongeveer 100 jaar oud.

van nieuwe werknemers in de technieksector.

CIRCULAIR DOUCHEN IS EEN HAALBARE LUXE

Nederlandse Huishoudens gebruiken 1 miljard m3 aardgas voor het verwarmen van douchewater, 15-20% van het huishoudelijk gasverbruik. Douchewater dat warm het riool instroomt! DoucheWTW (doucheWarmteTerugWinning) reduceert de douche-energiebehoefte met 30% tot 55%. Met een stijgend douche-aandeel in energiebehoefte (in nieuwbouw al > 50%) een serieuze verduurzamingsoptie. Nederland is wereldwijd koploper in de ontwikkeling en productie van doucheWTW. Het warme wegstromende douchewater verwarmt het koude sanitair water voor, waardoor de (hybride)warmtepomp/cv-ketel/boiler minder hard hoeft te werken. DoucheWTW reduceert de energiebehoefte, zonder comfortverlies, onafhankelijk van gedrag én betrouwbaar voor het installatiedesign. Met het huidige assortiment doucheWTW’s, kan toepassen op elk moment en voor elke woning.

In nieuwbouw geeft het toepassen van doucheWTW zoveel besparingsvoordelen, dat een doucheWTW net zo gewoon zou moeten zijn als isolatie en kierdichting. Naast kostenreductie voor de eindverbruiker, levert energiebesparing in de bouwkolom voordelen op zoals een kleinere benodigde

bron, kleinere opslag van tapwater en verlaging belasting van het elektriciteitsnet.

De drastisch kleinere capaciteit voor warmtapwater maakt verregaande verduurzaming ook in bestaande bouw makkelijker. Kleinere boilers voor warmwater verkleinen de ruimte voor de tapwater installatie, verlaagt de belasting op de constructie én verlaagt stilstandsverliezen.

In samenwerking met de hybride warmtepomp neemt het gasverbruik nog verder af, waardoor het resterende (aard)gas eenvoudiger kan vergroenen. Meer voordelen:

•  Lagere energierekening die minder gevoelig is voor prijsfluctuaties.

•  Flexibiliteit in woningindeling zonder herberekening BENG.

•  Verbeterde BENG en energielabel.

•  Verlagen belasting elektriciteitsnet.

Margot van Gastel, Luxxor Sustainable Drainsystems, namens de sectie doucheWTW van de Nederlandse Verwarmingsindustrie

ONWETENDHEID OVER DUURZAME WARMTE

De laatste jaren is er veel te doen over het verduurzamen van woningen. Voor professionals in de branche is het onderwerp steeds meer de norm aan het worden, maar hoe zit dat met de consument? Weten consumenten wat de opties zijn om te verduurzamen en wat de voor- en nadelen van verschillende systemen zijn? Uit onderzoek van Jaga Climate Designers blijkt dat er veel onwetendheid over is. Zo heeft 64% van de ondervraagden geen idee wat er bedoeld wordt met de termen warmteopwekker en afgiftesysteem en wat de verschillen zijn. Bert Kriekels, Sales Directeur Jaga: “Wij vinden dat verduurzaming voor iedereen toegankelijk moet zijn.” Jaga heeft in samenwerking met Markteffect onderzoek gedaan naar 1.000 woningeigenaren met een eigen koopwoning in Nederland. Uit het onderzoek blijkt dat bijna 75% van de ondervraagden duurzaamheid bij het kopen van een woning belangrijk of erg belangrijk vindt. Ook geeft 69% aan gedeeltelijk of zelf duurzame oplossingen aangebracht te hebben, zoals isolatie, zonnepanelen, HR++ glas of een warmtepomp. Kriekels: “Dat zijn goede ontwikkelingen. Door het nieuws rondom het milieu en de invoering van de warmtepomp, gaat verduurzamen van de woning steeds meer leven bij de consument. De wil om te verduurzamen is er dus steeds meer, maar vaak mist de inhoudelijke kennis over hoe de systemen precies werken en wat alle opties zijn.”

Uit het onderzoek blijkt dat 64% van de respondenten het verschil niet weet tussen een warmteopwekker en een afgiftesysteem. Kriekels: “We kunnen de consumenten niet kwalijk nemen dat ze het verschil niet weten tussen deze twee componenten. Er komen ook steeds meer opties en mogelijkheden bij.” De warmtepomp (74%), de cv-ketel (84%) en hr-ketel (73%) zijn wel bekend bij de consument als mogelijkheden om een woning te verwarmen. Dat is ook niet zo gek als we zien dat de warmteopwekker bij mensen thuis vaak nog een cv-ketel of hr-ketel is. Slechts 6% heeft een warmtepomp in huis. De traditionele radiatoren blijven het meest voorkomende afgiftesysteem, bij 77% bij de woningeigenaren.

Nieuwe lector

Per 1 september 2023 start Ingrid Janssen als lector Duurzame Gebouwde Omgeving bij Avans Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht. Zij is op dit moment werkzaam als associate professor Real Estate Management aan TIAS School for Business and Society, en lid van de Raad van Commissarissen bij Wooninc.

Unica op weg naar1 miljard omzet Technisch dienstverlener

Unica realiseerde in 2022 een groei van de bedrijfsomzet met 14% tot €758 miljoen. Het operationele resultaat groeide van 29% naar €72,9 miljoen. Sinds 2014 is er een onafgebroken reeks van omzet- en winstgroei. Vanwege het sterke toekomstperspectief verwacht Unica rond 2025 de omzetgrens van €1 miljard te doorbreken.

De omzetgroei werd gerealiseerd door een organische groei en de overnames van EAL en ICT-detacheerder Working Spirit in 2022. De EBITDA-marge groeide naar 9,6% (2021: 8,5%). De nettowinst groeide in 2022 met 13% naar €30,3 miljoen (2021: €26,8 miljoen).

Vestiging nummer 80 voor Warmteservice

Warmteservice heeft op 8 mei haar eerste vestiging in Roermond geopend. Deze opening betekent voor het snelgroeiende familiebedrijf ook de tachtigste vestiging in Nederland. Via de vestigingen en de webshop verkoopt Warmteservice producten op het gebied van verwarming, sanitair, installatiemateriaal en duurzame oplossingen.

Het bedrijf heeft al zes vestigingen in Limburg. De vestiging in Roermond is gelegen aan Middenhoven 6a, op een industrieterrein met veel gerelateerde bedrijven in andere sectoren die ook aan installateurs leveren. Het pand heeft een winkeloppervlakte van zo’n honderd vierkante meter en een magazijn van vijfhonderd vierkante meter. De vestiging heeft veel producten op voorraad. Klanten kunnen bij Warmteservice Roermond terecht voor advies over traditionele producten zoals sanitairoplossingen, installatiemateriaal, radiatoren en cv-ketels en duurzame producten zoals warmtepompen, airco’s die kunnen verwarmen en koelen, zonnepanelen en laadstations voor elektrische auto’s.

De nieuwe kleine opvoerinstallatie

Miniformaat. Megasterk.

De Minilift S voor grijs water maakt alles mogelijk.

Verschillende pompcapaciteiten

Bestand tegen heet water en pekelwater

5 toevoeren en selecteerbare persaansluitingen

Variabel instelbaar pompvolume

Leertijd

VAN AANGEVEN TOT REALISEREN

Hij dj’t, maar is vooral installateur. Paul Sommers is van vele markten thuis en houdt wel van wat variatie. Als eigenaar van Sommers Installatietechniek bedient hij uiteenlopende klanten, met name in de luxe woningbouw. De meest gestelde vraag: “Hoe kan ik verduurzamen?”.

Als kind had hij al wat met techniek. Dat was ook bijna onontkoombaar, want pa Sommers had een eigen installatiebedrijf en junior hielp graag een handje. “Eerst kranen inpakken, toen beugels plaatsen en radiatorkranen verpakken, en na verloop van tijd ging ik zelf wastafels monteren en radiatoren aanbrengen. Geleidelijk aan groei je erin.”

Werk en hobby

De 46-jarige volgde de MTS-installatietechniek en daarna MIT, werkte bij een installateur en nam in 2000 het stokje over van zijn vader. “Dat is altijd een van mijn wensen geweest. Ik houd

van dingen maken en een glimlach op iemands gezicht toveren. Ook met dj’en komt die lach bij veel mensen op hun gezicht. Het is mijn manier om te ontspannen en dat wil ik graag zo houden. Toen ik het uiteindelijk moest combineren met een gezinsleven, heb ik het ook afgebouwd.”

Drukte

Zijn tienkoppen tellend bedrijf draait op volle toeren. “Ik heb vijf open vacatures, we hebben meer dan genoeg werk. Maar je weet het: nieuwe vakmensen vinden is vrijwel onmogelijk op dit moment.” Vooral sinds de energiecrisis is de vraag naar verduurzamingswerkzaamheden gigantisch gestegen.

Proven concepts

Sommers werkt graag met bewezen duurzame installatieconcepten met zonthermische energie, warmtepompen op propaan en vloerverwarming of hybride radiatoren. De uitdaging is vaak dat klanten geen flauw benul hebben van de kosten. “Menigeen denkt al met 5000 euro klaar te zijn.”

Project

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Elke maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

“Ik maak alleen nog maar een offerte als de bewoners een realistisch budget hebben en ze het zelf lonend vinden voor de tijd dat ze nog willen wonen in het pand.” Zo ook in het Brabantse Sint Anthonis. “Het ging om een relatief jonge woning uit 1997 met twee bouwlagen en een totale oppervlakte van 230 m2. Er wonen vier mensen. Ze hadden al Energielabel A, maar wilden

hun huis verder gaan verduurzamen.”

Traject

“Zo’n 5 jaar geleden hebben we een verduurzamingstraject ingezet. Eerst zijn de radiatoren verwijderd. En de vloerverarming is aangepast. Het systeem heeft nu geen pomp meer, waardoor het veel sneller reageert. Ook hebben we een slimme thermostaat van Honeywell, de Evohome, geïnstalleerd.”

Stap voor stap

“Daarna is de cv-ketel een tijd gaan draaien op een lagere temperatuurstand om te kijken of we ook de warmteopwekker konden vervangen voor een duurzaam alternatief. Dat ging goed en toen is de volgende stap gezet.” De woning kreeg een zonneboilersysteem, de SolvisBen. “In het systeem zit een apart cv-circuit voor het afgiftecircuit ingebouwd. Ook heeft de SolvisBen een gasbrandertje dat kan bijspringen in geval van nood.”

Warmtepomp

Recentelijk wilde het gezin de volgende stap zetten in het verduurzamingstraject. Naast de cv-ketel en de zonneboiler vroegen ze of er een warmtepomp kon komen. “Ik heb er een monoblock van Solvis bij laten zetten, de Solvis Lea. Via een centrale regelaar van Solvis zelf wordt nu alles geregeld. Dat is wel een voordeel bij hybride installaties met producten van hetzelfde merk: het is gemakkelijker om alles regeltechnisch rond te breien.”

Oplevering

De hybride installatie staat op het platte dak van de tweede verdieping en heeft een vermogen van 8 kW. “De oplevering vond plaats in maart en alles werkt naar behoren, de klant is erg tevreden.”

VERKLEINEN VAN DE KOUDEMIDDELINHOUD

Met als doel de CO2-uitstoot sneller te verlagen, vinden op dit moment onderhandelingen plaats over de herziening van de F-gassenverordening. De belangrijkste transitie is de overgang van koudemiddelen met een hoog aardopwarmingsvermogen (hierna GWP) naar alternatieve koudemiddelen met een laag GWP. Sommige laag GWP koudemiddelen brengen wel veiligheidsrisico’s met zich mee. Zo is er voor de directe omgeving kans op verstikking, vergiftiging, brand en explosiegevaar. Om de koudemiddelinhoud te verkleinen en koudemiddelen buiten gebouwen te houden om daarmee de risico’s te beperken, kan gekozen worden voor de toepassing van indirecte systemen. Bij een indirect systeem staat de warmte- en/of koudeopwekker die gevuld is met koudemiddel buiten opgesteld. Binnen het gebouw wordt gebruik gemaakt van een distributie- en afgiftesysteem dat is gevuld met water. Waar de koeltechnisch monteur vroeger alleen te maken kreeg met een installatie volledig gevuld met koudemiddel, komt daar nu dus een deel bij dat gevuld is met water. Daarvoor moet de monteur nu zowel van het koeltechnische als het waterzijdige deel en de afstemming en regeling tussen

beide installatiedelen kennis hebben. Dit betekent dat alle medewerkers binnen een bedrijf die onderdeel zijn van de totstandkoming van deze techniek (van projectleider tot monteur) hun kennis moet uitbreiden om futureproof te zijn. Om dit mogelijk te maken, moeten ook de bestaande opleidingen aangepast worden en wellicht nieuwe worden ontwikkeld zodat de kennis binnen onze sector gewaarborgd is en we de verduurzamingsopgave waar kunnen maken.

Binnen NVKL bereiden we ons voor op dergelijke ontwikkelingen en spelen we hier als sector op in. Onze NVKL-erkende bedrijven pakken dit onderwerp beet en kunnen hier snel op anticiperen. Zij zijn in het bezit van de NVKL-erkenning en voldoen aan alle verplichte wet- en regel geving, opleidingen en vakkennis waarop zij bovendien tweejaarlijks getoetst worden.

SMART.SWS –watermanagement op afstand helemaal in beeld.

Met SMART.SWS, de innovatieve aanvulling op het unieke watermanagementsysteem, heeft SCHELL het drinkwatermanagement opnieuw verbeterd. Of het nu om een doelmatige exploitatie, hygiënespoelingen, instellingen van de temperatuur of het waterverbruik gaat; met SMART.SWS heeft u het complete beheer en volledig inzicht – waar u zich ook bevindt.

Meer informatie op www.schell.eu

Verantwoordelijkheid voor gezondheid.

Coen van de Sande, directeur NVKL

Warmwaterbesparing

HOE VER KUNNEN WE NOG GAAN?

Onze woningen worden steeds beter geïsoleerd. Daardoor neemt de vraag naar warmte voor ruimteverwarming af. Maar hoe zit het met de behoefte aan thermische energie voor warm tapwaterproductie? IZ sprak erover met ISSO en Hansgrohe. Er zijn verschillende routes die je kunt bewandelen om (warm) water te besparen. Het beste is om al direct bij de bron te beginnen natuurlijk. Denk aan waterbesparende douchekoppen en kranen. Hansgrohe maakt daartoe gebruik van haar EcoSmart technologie.

Uitleg

Dankzij een uitgekiende doorstroombegrenzing, speciale straalopeningen en het bijmengen van lucht daalt het dagelijkse gebruik van douchewater tot maar liefst 60 %, zegt de fabrikant. Ongeacht hoe hoog de waterdruk ook is. Want een ‘precisie-O-ring’ reageert flexibel op de waterdruk en regelt zo de waterhoeveelheid. Is de druk te hoog, dan verkleint de ring de doorlaatopening. Als de druk te laag is, wordt de opening vergroot. Mede hierdoor gaat water besparen nooit ten koste van het comfort, zegt de fabrikant.

Besparing

Op deze manier wordt het watergebruik verlaagd tot 8 l/min bij hoofd- en handdouches (Green-producten bij Hansgrohe douches gebruiken zelfs maar 6 l/min). Hansgrohe mengkranen bij de wastafel en het bad hebben standaard slechts 5 liter water per minuut nodig

(EcoSmart+-producten gebruiken zelfs slechts 4 l/min bij 3 bar).

Groeiende belangstelling

“De belangstelling voor waterbesparende douches en kranen groeit sterk”, vertelt Irene van der Klugt, Product Manager bij Hansgrohe. “Zowel bij consumenten als in het B2B-segment.” De fabrikant probeert die groei ook verder te stimuleren via campagnes en haar eigen waterbespaarcalculator, die op de website is te raadplegen.

Recirculatiedouche

Een andere methode om het watergebruik al direct bij de bron terug te dringen is de recirculatiedouche, vertelt Nick Post, Specialist Sanitaire Technieken bij kennisinstituut ISSO. Een recycledouche pompt het douchewater rond. Het warme douchewater stroomt dus niet weg, maar wordt hergebruikt.

Desinfectie

Dat scheelt water en energie. Voordat het water opnieuw uit de douchekop komt, wordt het gefilterd en gedesinfecteerd met Uv-licht. Om het water op

temperatuur te houden wordt er per minuut ruim 1 liter vers warm water bijgemengd. Het systeem moet wel eerst gevuld worden met warm water. Maar daarna is er alleen nog energie nodig om het water dat wordt bijgemengd op te warmen. Dat is veel minder dan bij een gewone douche.

Rainshowers

“Tegelijkertijd signaleren we dat de vraag naar de in de volksmond bekende ‘rainshowers’ groeit. Maar dat hoeft geen belemmering te zijn om water te besparen. Ook die kan je uitvoeren als recirculatiedouches”, zegt Post. Van der Klugt: “Wij houden ook rekening met waterbesparing bij alle douches die groter zijn dan een handdouche. Al onze hoofddouches zijn verkrijgbaar in een waterbesparende EcoSmart variant die 9 l/min. doorlaat. Wat kleinere hoofddouches zijn zelfs verkrijgbaar met 6 l/min.”

Verwarming

Minder water vraagt ook om minder verwarming, maar hoe organiseer je dat vervolgens op een slimme manier? Een

methode die steeds meer aan populariteit wint volgens Post is de doucheWTW.

Monteren

Bij een douche-WTW wordt de warmte van het wegstromende water via een warmtewisselaar overgedragen aan het verse water. Daardoor is er minder gas of elektriciteit nodig om het water op temperatuur te brengen. Afhankelijk van de situatie kan de WTW op verschillende plekken worden ingebouwd. Denk aan de afvoerpijp, de muur naast de douche, in de douchebak of in de goot van de inloopdouche. Het is zelfs mogelijk om een WTW-unit los neer te leggen op de vloer van de douchebak of inloopdouche.

Coolstart

Hansgrohe heeft nog een ander handigheidje. Bij de CoolStart mengkranen stroomt er alleen koud water uit de kraan als de hendel op de middenpositie staat en wordt geopend. “Dit gebeurt bij de meeste mensen automatisch, dus met CoolStart besparen mensen kosten zonder dat ze het merken”,

aldus Van der Klugt. Het draaien van de hendel naar rechts is geblokkeerd en hoe meer je de hendel naar links draait, hoe warmer het water wordt. Je kunt dus zelf de temperatuur kiezen.

Kokendwaterkranen

Zijn kokendwaterkranen energieverslinders of juist niet? Een kokendwaterkraan bestaat uit een kraan en een boiler. De boiler plaats je in je keukenkastje, onder de kraan. In de boiler wordt kokend water onder druk opgeslagen en op temperatuur gehouden. Nadat je de kinderbeveiliging hebt ontgrendeld, komt het kokende water direct vanuit de boiler uit de kraan. Post: “De topmodellen gebruiken zeer weinig energie om warm te blijven. Minder dan een keukenboiler. Bovendien verlaag je de wachttijd, ook dat pakt gunstig uit.”

Leidingverloop

Door te kiezen voor een slim leidingverloop kan ook energie worden bespaard. Nog meer als de leidingen goed geïsoleerd zijn. De kunst is om het traject zo kort mogelijk te houden, zodat de transportverliezen miniem zijn. Hier loop je echter snel tegen grenzen aan in bestaande woningen, vertelt Post. “Vaak staat de warmteopwekker bijvoorbeeld in de trapkast, terwijl de douche aan de andere kant van de woning is. Dan houdt het op. Wat dat betreft biedt de utiliteit meer kansen, omdat je daar meer kan spelen met de indeling en positionering van ruimtes en functies.”

ISSO-PUBLICATIE

Opwek en opslag

Komen we bij de warmteopwekker. Het liefst gebruik je een zo duurzaam mogelijk systeem. Warmtepompen zijn inmiddels aardig ingeburgerd. De zonneboiler leek enige jaren geleden ook een glorieuze toekomst tegemoet te mogen zien, maar volgens Post is er inmiddels een kentering opgetreden. “Ik denk dat ze alweer aan populariteit verliezen en geleidelijk aan plaats zullen maken voor PVT-systemen. Die kunnen zowel thermische energie als stroom produceren. Bovendien heb je voor een zonneboilersysteem altijd naverwarming nodig, waardoor het uiteindelijke rendement beperkt blijft.”

Extra druk

Tot slot: Iedereen die al een tijdje meedraait in de installatiebranche weet dat de EPC-regeling een grote aanjager is geweest voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Zou aanvullende regelgeving op het gebied van drinkwater ook een soortgelijk effect kunnen sorteren? Bijvoorbeeld door de minimale temperatuurinstellingen voor warm tapwater te verlagen?

“Nee”, zegt Post. “Uit onderzoek is nu wel duidelijk dat we niet onder de 60 – 55 °C kunnen zitten in verband met legionellagevaar.” Voor een landelijke invoer van de Waterprestatienorm ziet hij daarentegen wel kansen. “Het zou op zich een goede stap zijn om het watergebruik aan banden te leggen via de WPN, zolang het uiteraard niet misbruikt wordt door de overheid als dreigmiddel.” 

De vernieuwde ISSO-publicatie 55 biedt professionals een update van bestaande kennis, maar ook een aantal nieuwe onderwerpen voor het ontwerpen en realiseren van leidingwaterinstallaties. Veel aandacht is er voor de invloed van het ontwerp op het energiegebruik, voor koudtapwatersystemen met actieve koeling en voor inregelventielen. Het reduceren van het energiegebruik in de ontwerpfase van een leidingwaterinstallatie wordt steeds belangrijker. Daarom is er nu een volledige paragraaf waarin drinkwaterinstallaties in relatie tot duurzaam bouwen worden behandeld. Dit maakt het voor ontwerpers duidelijk hoe zij ook de levensduurkosten van een leidingwatersysteem al in hun berekeningen en voorstellen kunnen meenemen.

Ontharders

WERKEN ZE WEL?

Ron Bosch, adviseur en HBOhoofddocent Installatietechniek

gaat in dit artikel in op drie soorten ontharders die erg populair zijn. Het gaat om de magnetische ontharder en de ontharder die werkt op basis van kooldioxide toevoeging aan het drinkwater en het Greenguard onthardingsprocedé.

Dit artikel is een vervolg op een eerder verschenen publicatie in IZ in de julieditie van 2022. Het desbetreffende artikel ging over de aansluiting van ontharders via de juiste keerkleppen. Bosch kreeg vervolgens de nodige vragen binnen bij de vakcommissie op de Hogeschool over het gebruik van specifieke ontharders.

Magnetische waterontharder

Een magnetische waterontharder zou volgens fabrikanten de aanwezige calciumionen voorzien van een negatieve elektrische lading. Hierdoor wordt de binding met magnesiumionen voorkomen. Er is echter geen enkele wetenschappelijke onderbouwing dat het werkt. Ook zijn er, zover wij hebben kunnen nagaan, geen testattesten van keuringsinstanties voorhanden waaruit de werking blijkt.

Te mooi

Een magneet-waterontharder is niet meer dan een klein doosje, die met tie-wraps om de hoofdwaterleidingbuis gemonteerd wordt. Je ziet ze veel in

veel om te doen is.

reclamespotjes op tv. Er zitten een paar permanente magneten in of elektromagneten die op stroom werken. Ze variëren in prijs van enkele tientjes tot honderden euro’s. Dat zo’n doosje met magneten je kalkprobleem oplost, lijkt bijna te mooi om waar te zijn. En dat is het waarschijnlijk ook. Recent gaf een rechtbank nog te kennen dat “het gebruik van de term ‘waterontharder’ in het geval van de Amfa magnetische waterontharder feitelijk onjuist is”.

Kooldioxide ontharder

Het tweede type waterontharder dat opgang maakt, is de kooldioxide ontharder. Door toevoeging van kooldioxide in het drinkwater wordt (een groot deel) van de calcium en magnesium omgezet in beter oplosbare stoffen.

Het koolzuur H2CO3 gaat een reactie aan met het calcium dat zich in het drinkwater bevindt. Na de reactie met het koolzuur is het calciumcarbonaat omgezet in calciumwaterstofcarbonaat Ca(HCO3CO3)2. Deze ‘kalkvorm’ lost doorgaans erg goed op in het drink- of leidingwater. Hier kleven echter nadelen aan.

Risico’s

Wie werkt met kooldioxide of koolzuur (CO2) moet zich namelijk bewust zijn van de risico’s die daarbij horen. Koolzuur is een kleur- en reukloos gas, dat onder druk vloeibaar is gemaakt. Het kan door inademing worden opgenomen in het lichaam. In hoge concentraties kan koolzuurverstikking veroorzaken. Met name ophoping in besloten ruimten brengt ernstige risico’s met zich mee.

Veilig werken

Personeel dat met koolzuur werkt, moet vooraf goed geïnstrueerd worden. Deze instructies moeten in ieder geval ingaan op:

•  de gevaren die verbonden zijn aan het werken met koolzuur;

•  de voorzorgsmaatregelen;

•  de maatregelen in geval van lekkage.

Verder dient er vooraf een training te worden verzorgd met de apparatuur en de persoonlijke beschermingsmiddelen die vereist zijn om te werken met koolzuur. Ook dienen er werkvoorschriften aanwezig zijn die de onderstaande richtlijnen bevatten:

•  het bedieningsvoorschrift;

•  het voorkomen van lekkages;

•  hoe te handelen bij een lekkage;

•  de plaats en het gebruik van de apparatuur voor noodsituaties, waaronder persoonlijke beschermingsmiddelen, gereedschap en dergelijke.

Gebruik

Bij het gebruik van de apparatuur moet er op worden gelet dat:

•  Het personeel of de gebruikers voldoende is/zijn geïnstrueerd en op de hoogte is/zijn van de werkvoorschriften.

•  De apparatuur op deskundige wijze wordt geplaatst en regelmatig wordt gecontroleerd.

Het Amfa antikalksysteem waar nu

Visualisatie

terugstroombeveiliging

•  Te allen tijde bij de aansluiting een koppelstuk wordt gebruikt.

•  Indien het vermoeden bestaat dat de installatie onveilig is, deze direct buiten bedrijf wordt gesteld.

Veiligheidsvoorzieningen

Allereerst de luchtverversing:

•  De opdrachtgever of werkgever is verplicht om de lucht van de ruimte waarin de koolzuurcilinders of installaties zich bevinden, regelmatig te verversen. Bij een ruimte van minder dan 100 m3 moet dit ten minste 4 maal per uur gebeuren. Indien de ruimte een inhoud heeft van meer dan 100 m3 moet dit ten minste 2 maal per uur gebeuren. Ter indicatie: Een ruimte van 8 bij 5 meter met een hoogte van 2,5 meter heeft een inhoud van 100 m3.

•  Ventilatie dient plaats te vinden door afzuiging van de lucht op circa 25 cm boven de bodem van de ruimte.

•  Bij gebruik van mechanisch ventilatie dient de ondernemer schriftelijk te kunnen aantonen dat de capaciteit van de mechanische ventilatie voldoet aan gestelde wettelijke eisen om de lucht minimaal 4 keer (<100m3) dan wel 2 keer (<100 m3) per uur te verversen.

Verder dient er een gasdetectiesysteem aanwezig te zijn, als bepaalde condities van kracht zijn. Hiervoor gelden de volgende regels:

•  Indien de luchtverversing minder dan 4 maal per uur plaatsvindt in een ruimte met een inhoud kleiner dan 100 m3, is de ondernemer verplicht om gebruik te maken van een gasdetectiesysteem om het koolzuurge-

halte permanent te meten.

•  Bij gebruik van een gasdetectiesysteem dient de opdrachtgever schriftelijk te kunnen aantonen of het systeem voldoet aan de gestelde wettelijke eisen.

•  Het gasdetectiesysteem dient voorzien te zijn van een CE-markering en treedt in werking wanneer het koolzuurgehalte 1,5 volumeprocent (vooralarm) en 3,0 volumeprocent (hoofdalarm) bedraagt. De goede werking van het gasdetectiesysteem dient te worden gewaarborgd door middel van periodiek onderhoud en deskundige controle.

•  Opdrachtgevers of werkgevers (rechtspersonen of natuurlijke personen) zijn verantwoordelijk voor het realiseren van deze voorziening. Het niet naleven van deze nieuwe wetgeving kan leiden tot boetes die kunnen oplopen tot €100.000,- per overtreding.

Greenguard ontharding

Als laatste bespreken we het Greenguard onthardingsprocedé. Dit type ontharder heeft twee filtertrappen. De filtertrap zoals het woord al zegt, zorgt ervoor dat het water eerst door het ene filter moet voordat het bij het andere filter aankomt. Vaak is het eerste filter een actief koolfilter. Afhankelijk van de uitvoering van het filter kunnen hier de chemische stoffen, zware metalen, chloor en bezinksel uit het water gehaald mee worden. Daarna gaat het door het tweede filter.

Binding

In het tweede filter zit een materiaal dat

ervoor zorgt dat mineralen gebonden worden tot kristallen, waardoor ze aan elkaar gaan kleven en niet meer aan apparaten, leidingen en badkamerwanden. De auteur heeft zelf al enige jaren een OneFlow-waterontharder. Het product werkt; de glazen beglazing in de badkamer wordt streeploos schoon en heeft geen kalkafzetting. Vervanging van het filter dient, afhankelijk van het gebruik, om de 2 al 3 jaar plaats te vinden.

Compact

Dit systeem behoeft geen toevoeging van zout of chemicaliën. Om die reden wordt ook geen afvalwater gegenereerd en is er geen rioolafvoer nodig. Het toestel is daardoor grotendeels onderhoudsvrij. Men hoeft enkel het patroon na één, twee of drie jaar te vervangen, afhankelijk van het type. Bovendien hebben systemen als de OneFlow of de Big Green geen elektriciteit nodig. Deze oplossing is ook bijzonder compact en eenvoudig te installeren. Tot slot worden alle vitale mineralen zoals calcium en magnesium in het water behouden.

Beveiliging

Bevochtiging BLIJF

ALERT OP LEGIONELLA

Volgens experts heeft circa 40% van de gebouwen te kampen met een te lage luchtvochtigheid. Met name tijdens de koudere maanden.

De markt levert verschillende oplossingen om dit probleem het hoofd

te bieden, maar sommige brengen een legionellarisico met zich mee.

Hoe ga je hiermee om?

Het is een terugkerend thema in IZ: luchtbevochtiging. Ondanks jarenlange campagnes van fabrikanten, leveranciers, kennisinstituten en andere stakeholders blijft een goede RV in de gebouwde omgeving een zorgenkindje.

Wat is er aan de hand?

Type gebouw

“Het hangt voor een groot deel af van het type gebouw en de processen die er zich in afspelen”, zegt Wil Sampers,

DGA van Cumulus. Zijn bedrijf is gespecialiseerd in industriële en utiliteits- bevochtiging en waterbehandeling.

“In een aantal marktsegmenten gelden duidelijke randvoorwaarden voor de RV in gebouwen. Denk aan de textielindustrie, fruit- en groentetelers die gebruik maken van koelcellen, laboratoria of de zorgsector. Vanwege de hygiëne of gewenste optimale productieomstandigheden houdt men daar al uit voorzorg strikte randvoorwaarden aan. Maar in bijvoorbeeld kantoren of woningen ligt dat anders.”

Graadmeters

“Het beslissingstraject duurt langer, men heeft geen sensor in het lichaam die de luchtvochtigheid meet. Geïrriteerde ogen, een droge hoest of huid zijn dan vaak indicatoren dat de luchtvochtigheid te laag is.” Dat betekent in de praktijk een RV onder de 40%.

Koude lucht

Vooral in de koude maanden schiet de RV naar beneden. Maar vergis je niet, zegt Sampers. “Ook tijdens andere periodes, zoals dit jaar tijdens Pasen, toen er droge, zeer warme lucht uit Oost-Europa over kwam waaien, kan de RV omlaag gaan.” Het probleem is dat koude lucht minder water bevat, waardoor je sneller in de gevarenzone terecht komt. “Ga je dan ventileren met een CO2-gestuurd systeem dan krijg je geen indicatie van de luchtvochtigheid”, zegt Sampers. Eigenlijk zou het dus raadzaam zijn om ook standaard een vochtsensor toe te passen bij systeem 3 en 4.

Integrale aanpak

Net zoals de overige geïnterviewden voor dit artikel, pleit de Managing Director van Cumulus voor een integrale aanpak van het probleem. Daarbij is het onder andere belangrijk om te

De nieuwe Cumro Hero heeft een tweede trap, waarbij het reject water door een extra membraan gefilterd wordt. Daarmee wordt het waterverlies met 2/3 gereduceerd.

letten op de functie van het gebouw, de populatie, de kwaliteit van de schil, gebalanceerde ventilatiesystemen goed in te regelen en een warmtewiel voor vochtterugwinning toe te passen. Dat laatste draagt ook bij aan een lager energiegebruik van klimaatinstallaties.

Samenwerken

Daarnaast is het belangrijk voor een bevochtigingsexpert die actief is in de utiliteit om nauw samen te werken met de leverancier van de LBK tijdens het ontwerp- en de realisatiefase. “Wij zitten met onze systemen graag aan de voorkant van een LBK, omdat we dan een uniforme aanstroom van lucht hebben en gebruik kunnen maken van stroomopwaartse ventilatoren. Maar, veel fabrikanten plaatsen onze bevochtigers liever aan de achterkant. Dat werkt niet optimaal, want de RC-fans creëren sterke wervels, waardoor de ventilator nat wordt.”

Woningbouw

Een lage RV komt zowel voor in de bestaande gebouwenvoorraad als nieuwbouw en zowel in de utiliteit als woningbouw. Voor de woningbouw bestaan ook oplossingen, toch hoeft een installateur nauwelijks aan de bak in dit marktsegment. “Financieel gezien is het voor veel eigenaren een brug te ver om professionele systemen aan te schaffen. Men gaat eerder langs bij een bouwmarkt of schaft via internet een bevochtiger aan. Het grote nadeel van deze oplossingen is dat ze vaak niet de benodigde capaciteit hebben voor de woning en er bij gebrekkig onderhoud biofilm ontstaat in de filters. Een voedingsbodem voor bacteriën en virussen.”

Professionele oplossingen

In het professionele segment zie je vooral stoombevochtigers en adiabatische bevochtigers voorbij komen. Zoals uiteengezet in de kaderteksten hebben beide hun voor- en nadelen. Beide systemen brengen in ieder geval het nodige onderhoud met zich mee. Zo is het bijvoorbeeld zaak om bij stoombe-

STOOMBEVOCHTIGING

Hierbij produceert een, vrijwel altijd gasgestookte, stoomketel of decentrale opwekker stoom die in de luchtbehandelingskasten aan de luchtstroom wordt toegevoegd om de gewenste luchtvochtigheid te bereiken. De lucht wordt daarmee niet alleen bevochtigd, maar ook opgewarmd. Dat is afhankelijk van het seizoen een voor- of een nadeel. Stoombevochtiging is een bevochtigingswijze die de verspreiding van micro-organismen minimaliseert, maar heeft als nadeel dat de productie van stoom veel energie vraagt.

Adiabatische bevochtiging

Bij adiabatische bevochtiging wordt water uiterst fijn direct in de luchtstroom verneveld. Nagenoeg al het water verdampt en bevochtigt zo de lucht. Hierbij is het niet nodig om het water eerst tot het kookpunt te brengen zodat het verdampt. De verdamping van het water onttrekt wel warmte aan de luchtstroom waardoor deze afkoelt. Om de luchttemperatuur van de bevochtigde lucht weer op het oorspronkelijke niveau te brengen, is verwarming noodzakelijk. Er zijn verschillende varianten, waaronder:

1. Hogedrukbevochtiging

Een hogedrukpomp brengt water onder een druk van 80 tot 100 bar. Het water wordt door een verstuiver geperst waardoor een zeer fijn nevel ontstaat. Eventueel grotere druppels worden afgevangen in een druppelvanger. Sommige leveranciers adviseren dat het water mineraalvrij moet zijn om afzetting op de vernevelaars te voorkomen omdat de openingen erg klein zijn. Hogedrukbevochtiging kan direct in de ruimte of in het luchtbehandelingssysteem geplaatst worden.

2. Centrifugale bevochtiging

Het water wordt hier fijn verneveld door water in een centrifuge met een fijne filter rond te slingeren. Het komt er dan verneveld uit en wordt meestal direct in de ruimte toegepast, bijvoorbeeld bij kassen en bedrijfshallen.

3. Ultrasone bevochtiger

De ultrasone bevochtiger werkt met hoge frequentie trillingen door trilplaten in een waterreservoir. Door deze trillingen ontstaat er een zeer fijne waternevel. Een luchtstroom verdeelt de fijne waternevel met lansen over de ruimte. Omdat de druppels heel klein zijn, neemt de lucht het water snel op. In tegenstelling tot luchtbevochtigers met stoom bevatten deze waterdruppeltjes onzuiverheden. Ultrasoonbevochtigers moeten daarom regelmatig schoongemaakt worden om besmetting met bacteriën via de lucht te voorkomen.

vochtigers te letten op kalkaanslag, een waterontharder kan wenselijk zijn. Adiabatische bevochtigers vragen op hun beurt weer om controle op biofilm en de werking van omgekeerde osmosemembramen als die worden toegepast. In alle gevallen adviseert Sampers één keer per jaar grootschalig onderhoud uit te laten voeren en daarbij onder andere te letten op de prestaties van afzonderlijke onderdelen, vervuiling,

lekkages, kwaliteit van filters en olie en eventueel de seals te vervangen bij hoge drukpompen. En uiteraard legionellamonsters te nemen.

Blijvend actueel

“Het legionellaprobleem blijft spelen. Bij 10-12% van de controles wordt de bacterie aangetroffen. Gelukkig staat Bovenkarspel nog bij veel mensen op het netvlies en houdt de sector zich

INSTALLATEUR

Hans Reijerink werkt als technisch specialist en projectleider bij Croonwolterendros. “In de winter maanden hebben veel utiliteitsge bouwen een te lage RV. Vaak is het een combinatie van te hoge ruimte temperaturen en te hoge ventila tievouden. Als je temperatuur een stuk lager instelt, is het probleem al significant minder. Helaas kan je het niet altijd voorkomen, denk aan verpleeghuizen, laboratoria, zieken huizen en dergelijke. Hier worden dan ook meestal luchtbevochtigers toegepast.” Reijerink pleit voor een integrale aanpak van het probleem. “Dat begint al met een deugdelijk ontwerp. Zorg voor een goede doorspoeling van het gebouw met voorbehandelde lucht. Bevochtigen is meestal onontkoombaar.” Op dit moment wordt vooral stoombevochtiging toegepast, constateert de technisch specialist. “Adiabatische bevochtiging was een tijd lang in opmars. Het grote voordeel is dat je met dergelijke systemen ook zomers kunt koelen. Maar er kleven ook nadelen aan vast. Denk aan het drinkwatergebruik en het feit dat een legionella beheersplan noodzakelijk is.” Daar hoort ook een jaarlijkse monstername bij. Volgens Reijerink gebeurt dat in de meeste gevallen wel. Tegen problemen met Legionella is hij tot dusverre nog niet aangelopen bij bevochtigers. Croonwolterendros geeft zelf de voorkeur aan stoombevochtigers. Een prima alternatief, maar let op. Reijerink: “Tijdens de installatie is het belangrijk om op de juiste wijze de stoomleidingen in het toevoerkanaal aan te brengen en ze met een EA-beveiliging aan te sluiten op de waterleiding. Houd bij het onderhoud rekening met de hardheid van het water. In sommige gevallen moeten de tanks vervangen worden.”

GROENTEN EN FRUIT

naar mijn indruk consequent aan de voorschriften met betrekking tot mon-

Dat is ook hard nodig, want met de vergrijzing en steeds strengere productie- en kwaliteitseisen in productiesectoren blijft alertheid geboden. En dat zal op termijn ook gaan gelden in de reguliere woningbouw. “We zien al in het luxe villasegment dat bevochtiging meer gemeengoed begint te worden, gewoonlijk is het dan een kwestie van tijd, voordat ook goedkopere technieken worden ontwikkeld die doorsijpelen naar de andere segmenten van de woningbouw.” 

Contronics wil voedselverlies tegengaan door vanaf de kweek tot de verkoop in supermarkten groenten en fruit vers te houden middels bevochtiging. Speciaal voor dit doel ontwikkelde het bedrijf de Dry Misting Technology. CEO Frank Bakker legt het werkingsprincipe uit. “Met behulp van ultrasone techniek transformeren we water in minidruppels. Deze worden vervolgens door een luchtstroom meegenomen en als een dekentje gelegd over de groente en fruit. De druppels verdampen direct bij aanraking.” Dry Misting Technology wordt bij de kweker toegepast, maar ook tijdens transport, opslag en de verkoop in supermarkten. Het systeem is eenvoudig aan te leggen, vertelt Bakker. “Neem een winkel, daarvoor hebben we als het ware kant-en-klare bouwpakketten ontwikkeld, waarvan je alleen de water toe- en afvoer en elektra hoeft aan te sluiten. Je bent binnen 1 tot 2 uur al klaar met de installatie. Als installateur moet je overigens wel eerst een training bij ons volgen voordat je aan de slag mag met ons systeem.” Eenmaal geïnstalleerd krijgt de apparatuur één keer per jaar een grondige onderhoudsbeurt, waarbij het systeem uit elkaar wordt gehaald en schoongemaakt. “Onze legionella-aanpak steunt op drie poten”, vertelt Bakker. “Ieder apparaat heef een omgekeerd osmosemembraam aan de voorkant, waar alleen watermoleculen doorheen kunnen. Daarbij monitoren we de waterstroom met sensoren. De tweede poot is om legionellagroei te voorkomen. Daartoe draait er één keer per uur een spoelprogramma. Is de temperatuur in het systeem te hoog dan vindt er een extra spoelbeurt plaats. Ook voorkomen we aanhechting van bacteriën door te werken met extra gepolijste RVS-kanalen. De derde poot ten slotte heeft betrekking op de aanpak van biofilm. Speciaal daarvoor laten we ’s nachts ozon door het systeem stromen.” Naast deze veiligheidsmaatregelen worden ook bij de installatie van ieder systeem en tijdens onderhoudsbeurten monsters genomen om te testen op Legionella. De sector is zich grondig bewust van de legionellarisico’s en de aanpak werpt vruchten af, heeft Bakker gemerkt. “Wat onszelf betreft: Dry Misting bestaat nu circa 25 jaar. Er draaien zo’n 35.000 installaties over de gehele wereld. Er heeft zich nooit een legionellaprobleem voorgedaan dat gerelateerd kon worden aan onze apparatuur.”

Dry Misting bij de kruidenier

AIRCONDITIONING: ZO HOU JE OOK JOUW HOOFD KOEL

De hedendaagse airco’s zijn duurzaam en veelzijdig. Je kunt ermee koelen én verwarmen. Check wasco.nl/koel-wonen voor alle tips, tricks, instructieblogs en -video’s. Zo ben jij op alles voorbereid.

wasco.nl/koel-wonen

Gouden randjes

OUDE TECHNIEK IN NIEUWE HUIZEN

In een middelgrote stad als Leiden valt goed af te lezen hoe de installatietechniek zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld.

Edwin Orsel, bouwhistoricus van de gemeente Leiden ging met IZ op pad en legde uit waarom

oude installaties ook voor nieuwe generaties waarde hebben.

Orsel houdt kantoor in het gebouw van Erfgoed Leiden en Omstreken. In het depot liggen restanten van oude installaties. Orsel laat ze zien en vertelt er enthousiast over.

Grens

De vraag is natuurlijk wat we als historische installaties omschrijven. Waar ligt de grens? “Ik zou zelf geneigd zijn om te zeggen tot circa 25 jaar geleden. Daarna is de omloopsnelheid van producten fors toegenomen. Er komen sindsdien aan de lopende band innovaties op de markt.”

Ambachtelijke karakter

Tot de industrialisatie in de 19e eeuw gebeurde alles op ambachtelijke wijze. Met de komst van massaproductie en ontwikkeling van nieuwe bouwmaterialen, zoals gietijzer en later kunststoffen kwam er een grote kentering op gang. De eersten die daarvan profiteerden waren de rijke burgers. Zij hadden de financiën en mogelijkheden om de eigen leefomgeving aan te pakken. Een arbeider daarentegen was volkomen afhankelijk van anderen. Hij moest werken voor een, veelal, karig loontje en had

een huurwoning.

Elektriciteit

“Illustratief voor deze ontwikkeling is de komst van elektriciteit in huizen. De architect Hendrik Jesse verbouwde in 1907 een woning aan de Breestraat, bij uitstek een straat voor de gegoede burgerij. De dokter wilde elektrische verlichting en had als een van de eerste Leidenaren een aansluiting op de stedelijke elektriciteitsfabriek. We hebben daar Bergmanbuizen aangetroffen met een zinken omhulsel en papieren huls binnen.”

Ventilatie

Diezelfde Jesse zorgde ook voor goede

ventilatie in de woningen van zijn clientèle. Dat ging op natuurlijke wijze, bijvoorbeeld via ventilerende onderdorpels en schuiframen. Allemaal nog vrij eenvoudig, maar in ieder geval werd men zich steeds meer bewust van het belang van goede ventilatie.

Toiletten

In dezelfde periode kwam er ook een kentering op gang op het gebied van sanitaire technieken, vertelt Orsel. Het toilet verhuisde van buiten naar binnen. Het voormalige ‘gemakshuisje’ kreeg nu een plek onder de trap. Men ging toiletpotten gebruiken en dat was mogelijk dankzij waterspoeling. Ook hier zien we de gegoede burgerij weer

Gedecoreerde toiletpot uit 1890 – 1904, in de woning aan de Nieuwe Rijn 10 te Leiden. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.

het voortouw nemen. In eerste instantie hadden ze vooral een fetisj voor rijk gedecoreerde toiletpotten, die vaak in Engeland werden vervaardigd. Ze waren uitgevoerd in verschillende kleuren, zoals bruin en blauw. Rond 1900 kwamen witte toiletpotten in zwang. Ze hadden een eenvoudiger design en hiermee werd de toiletpot ook bereikbaar voor de gewone man.

Badkamers

“Voor badkamers geldt hetzelfde verhaal. Zij volgden eigenlijk in het kielzog van de toiletten. Zo hebben we in een woning aan de Fruinlaan een badkamer aangetroffen uit de jaren ’20. Maar ook hier gold dat de gewone man pas later de beschikking kreeg over een eigen badkamer, eigenlijk pas na de Tweede Wereldoorlog. Nog lange tijd zijn lavetten in gebruik geweest.” De groeiende populariteit van baden en douchen had overigens alles te maken met een opkomend besef over het belang van een goede hygiëne.

Verwarming

Voor verwarming kwam de grote breuk pas in de jaren ’60. Daarvoor hadden de meeste huizen een eigen voorziening. Er werd gestookt met turf, olie, kolen en hout. De doorsnee burger had gewoonlijk een kachel in zijn woning staan. Pas met de exploitatie van het Gronings gas kwam cv-verwarming binnen het handbereik van iedereen.

Restanten

Wat wordt er zoal nog aangetroffen van al die oude installaties? Eigenlijk relatief weinig. De laatste decennia is er veel vervangen. Dat heeft ook te maken met het feit dat men zich pas recentelijk meer bewust is geworden van de historische waarde van de originele installaties.

Te duur

Maar er zijn ook andere redenen voor het verdwijnen van historische installaties. “Zo vindt menigeen ze te duur in het gebruik of niet meer van deze tijd. Dat laatste zie je vooral bij badkamers.

Als mensen verhuizen, verbouwen ze vaak de keuken en de badkamer. Dat zijn de meest trendgevoelige ruimtes.” Wat er wel overblijft zijn vaak componenten, zoals oude radiatoren, wcpotten of een origineel urinoir in een bruin café.

Advies

Orsel adviseert installateurs om “creatief om te gaan met historische installaties. Ik snap dat je niet alles kunt bewaren, daar pleit ik ook niet voor. Maar probeer op z’n minst componenten te behouden. Door ze te integreren in een nieuwe installatie indien mogelijk of ze als zuiver decoratief element te gebruiken. Op die manier kunnen ze ook nog steeds als educatieve elementen dienen om zichtbaar te maken hoe men in vroegere tijden leefde.

Bergmannbuis uit 1907, afkomstig uit Breestraat 117 in Leiden. Foto: Erfgoed Leiden en Omstreken.

“En er vallen ook wel lessen uit te leren. Met name dat men vroeger veel meer gebouwen als een eenheid benaderde. Installaties werden sneller in de bouwkundige constructies geïntegreerd en met een breed palet aan maatregelen werd gezorgd voor energiebesparing en klimatisering. Die dikke gordijnen uit grootmoeders tijd waren er bijvoorbeeld niet voor niets! 

MUSEUM HET WEVERSHUISJE

Aan de Middelste Gracht staat een wevershuisje dat grotendeels in originele staat is behouden. Het werd al in 1560 bewoond door een linnenwever. In 2001 vertrok de laatste bewoner die er decennialang sober geleefd had. Daarna werd het huisje ‘onzichtbaar’ gerestaureerd: het pandje is bouwkundig in goede staat gebracht, maar er is bewust geen modern comfort toegevoegd. De bedstee, het ene kraantje met alleen koud water en de afgebladderde verf zijn nog aanwezig, en bieden een inkijk in het leven van arbeiders aan het begin van de twintigste eeuw. In de voorkamer werd geweven, deze ruimte had geen verwarming. Daarachter was de woonkamer die een kachel met een plateau had, waarop werd gekookt. Ook destijds had men al slimme oplossingen voor het binnenklimaat. Zo stond de houten vloer op balkjes, waaronder werd geventileerd. Achter de bespanning was een luchtspouw. Ook wel zo handig. Mensen slapen graag in een koele ruimte. De bedstee was boven de aardappelkelder gepositioneerd, waardoor er automatisch werd gekoeld. Achter de woonkamer is een kleine binnenplaats, waaraan het achterhuis (bestaande uit één vertrek) grenst. Deze ruimte had geen verwarming, maar was zodanig gepositioneerd dat het er aangenaam vertoeven was in de zomermaanden. De binnenplaats zorgde voor voldoende licht en lucht, mede daarom stond het ‘gemakshuisje’ er. Baden deed men waarschijnlijk in het badhuis, zo’n 1 keer per maand. Voor de dagelijkse reinigingsbeurt gebruikten de bewoners een lampetkan en het water uit de put op de binnenplaats.

Elektrische boiler met slimme, zelflerende regeling

DDe E-Smart Plus boiler serie is de nieuwe standaard in elektrische boilers. De boilers zijn gemaakt van hoogwaardig roestvast staal. De roestvast stalen boilers doen aan kwaliteit en levensduur niet onder voor de traditionele koperen vaten, zijn 100% recyclebaar en zo goed als onderhoudsvrij. U kunt de boiler met het droge verwarmingselement en de slimme regeling bedienen vanuit de E-Smart boilerapp. U kunt de E-Smart Plus zelfs instellen als thermische accu voor de zelf opgewekte zonne-energie.

We blijven verbeteren, omdat

het altijd beter kan

De E-Smart Plus is een boiler met een zelferend vermogen. Dit houdt in dat de boiler zich aanpast aan het tapgedrag van de gebruiker. Dit zorgt

voor energiebesparing, omdat de boiler niet onnodig hoeft op te warmen. Deze slimme regeling zorgt voor een energiebesparing tot wel 10% ten opzichte van een conventionele boilerregeling.

In de E-Smart App kunt u een klokprogramma instellen, de boiler boosten en aan- en uitschakelen. Door de toepassing van een droog element is de boiler vrijwel ongevoelig voor kalk en doordat de boiler geen anode heeft, is er geen onderhoud noodzakelijk. Daarnaast kunt u de boiler zelf instellen als thermische accu. Bij gebruik van zonnepanelen kunt u de boiler en de panelen koppelen. U stelt het klokprogramma dan in op tijden dat de zon schijnt, zodat de boiler oplaadt. Zo kost het opladen geen extra energie.

Het E-Smart Plus assortiment

Eigenschappen

Roestvast stalen tank

Droog element

Tot 10% energiebesparing

Zelferend vermogen

Geen onderhoud

Lage stilstandsverliezen

Bedienbaar met app

Boostfunctie

Klokprogramma

Legionellaprgramma

Te programmeren als thermische accu voor zonnepanelen (middels klokprogramma)

De E-Smart Plus boiler is leverbaar in vijf verschillende uitvoeringen met een waterinhoud van 50, 80, 100, 120 of 150 liter. Uiteraard hebben ze ook de handige stelschroef aan de achterzijde, zodat het recht en waterpas stellen van de boiler eenvoudig is.

Inhoud & artikelnummer

Dé specialist in elektrisch verwarmen

Bij Masterwatt zijn we onderdeel van de energietransitie. Wij bieden een complete oplossing en adviseren u met kennis van installatietechniek en bouwkunde. Dit doen wij voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw. Of

het nu gaat om elektrische radiatoren, lokale infraroodverwarming, vloerverwarming, boilers of warmtepompen. Wij combineren al deze producten in ons advies voor uw woning voor een klimaatneutrale toekomst.

OPVOEREN AFVALWATER EN REGENWATER

SFA introduceert de Sanipump VX 50. Deze gietijzeren dompelpompen zijn geschikt voor het oppompen van regenwater, grijs en zwart afvalwater – zowel in grote woningen als bij industriële projecten – tot een maximumhoogte van 16 meter en een persleiding van DN 50. Ze worden geleverd in een draagbare of stationaire versie en zijn verkrijgbaar in 12 modellen. Acht daarvan zijn eenfasig (vier met vlotter), de andere zijn driefasig. De Sanipump VX 50 opvoerpompen zijn uitgerust met een vortex-waaier en worden geleverd met een verbindingsbocht van 90°, een terugslagklep en een stroomkabel. De pompen zijn compatibel met de Sanifospompschachten 1600, 2100 en 3100. Ze worden geplaatst in deze kunststof ondergrondse opvoerinstallatie, tenzij er al een betonnen pompschacht aanwezig is.

Dunne inbouwbox

Kludi introduceert een nieuwe Slim.Boxx voor inbouwinstallatie. De afdekrozetten van deze inbouwset meet nog slechts zeven millimeter voorsprong. Ook

DUURZAME BADKAMER

de diameter is aanzienlijk verkleind. “Dit maakt de Slim.Boxx-rozetten tot de dunste en kleinste op de markt”, aldus Arndt Papenfuss, marketingdirecteur van de Kludi Group. Verder is de

inbouwdiepte van de Slim. Boxx geredu ceerd. Met 75 millimeter – en 30 millimeter speelruimte – is deze montagevriendelijk. “Het is waarschijnlijk technisch onmogelijk om het nog verder te reduceren”, stelt Papenfuss. Dit maakt de inbouwbox geschikt voor inbouw in dunne gipswanden. Bij de ontwikkeling van de Slim.Boxx richtte Kludi zich op het verder optimaliseren van het montage- en installatiegemak. De nieuwe inbouwbox biedt – als belangrijke voordeel voor de installateur - de mogelijkheid om tijdens de installatie een correctiemogelijkheid van maximaal zeven graden te compenseren. Hiertoe verwijdert de installateur de voorgemonteerde positioneringspinnen die een perfect loodrechte installatie vergemakkelijken. Nog een voordeel is dat de behuizing

met een stanleymes eenvou dig kan worden ingekort. Dit kan omdat de behuizing is gemaakt van rubber. “Andere behuizingen bestaan veelal uit meerdere componenten, die weliswaar hard maar breukgevoelig zijn en door tijdrovend zagen laat inkorten”, aldus Papenfuss. Kludi gebruikt geen plastic meer in zijn verpakkingsmaterialen. In plaats daarvan dringt het bedrijf aan op 100% composteerbare, biogebaseerde alternatieven. Naast de verpakking heeft Kludi ook de hoeveelheid plastic in het product zelf verminderd. Zo is de steunbuis van de Slim.Boxx gemaakt van een hout-kunststof composiet. Kludi verpakt de Slim.Boxx in een kartonnen hoes van gerecycled papier.

Grohe biedt de mogelijkheid om een duurzame badkamer in te richten. Zo zorgt Grohe SilkMove EnergySaving voor een soepele bediening van de kraan en zal de kraan in de middelste hendelpositie alleen koud water in plaats van gemengd water geven. Alleen door de hendel naar links te bewegen, wordt warm water gevraagd. Doordat koud water vanuit de hendelpositie in het midden wordt gevraagd, slaat de ketel niet onnodig aan.

Grohe WaterSaving is een doorstroombegrenzer waarmee het waterverbruik tot 50% kan worden verminderd met behoud van comfort. Grohe heeft deze technologie beschikbaar op veel soorten kranen en douches. Het verbruik van een wastafelkraan wordt verminderd van 10 liter per minuut tot iets meer dan 5 liter per minuut en bij het gebruik van een handdouche van 15 liter per minuut tot 7.5 liter per minuut.

De thermostaatkranen van Grohe ten slotte, zijn voorzien van een EcoButton die ervoor zorgt dat de douche water

bespaard. Hiermee wordt waterverspilling tegengegaan tot 50%. Wanneer een klant meer water wil gebruiken, kan de EcoButton ingedrukt worden en de hendel worden door gedraaid. Daarnaast kunnen thermostaatkranen van Grohe temperatuurschommelingen opvangen.

KOUDEMIDDELEN IN DE TOEKOMST

Vanuit de Europese Unie komt steeds strengere regelgeving voor koudemiddelen in systemen zoals autoairco’s of warmtepompen. Wellicht ook niet geheel onterecht, want veel van deze koudemiddelen zijn sterke broeikasgassen of PFAS. R410A (GWP 2.088) wordt inmiddels al stapsgewijs uitgewisseld voor R32 (GWP 675) of, wanneer mogelijk, voor natuurlijke koudemiddelen zoals propaan (R290 - GWP 3). De voorkeur voor fabrikanten van multi-split systemen lijkt echter, zolang het mag, nog steeds R410A te zijn. Wat wellicht ook deels te maken heeft met lagere rendementen (en vervolgens ook weer meer uitstoot door een hoger verbruik) of door explosie en/of brandgevaar bij gebruik van andere koudemiddelen.

Gelukkig zijn de systemen waarin deze koudemiddelen zich bevinden gesloten systemen en komen de koudemiddelen bij normale werking niet in de atmosfeer terecht. Maar doordat er steeds meer warmtepompen en airco’s geplaatst worden, neemt de opgestelde hoeveelheid koudemiddelen toch toe. Een storm kan zomaar zorgen dat een systeem lek raakt. Of er wordt bij (zelf)sloop van een gebouw geen rekening gehouden met de aanwezigheid

VERBETERD SPOELVERMOGEN

Geberit heeft het Acanto wandcloset verbeterd, specifiek op spoelvermogen, belastbaarheid van de wc- zitting en de installatie. De hydraulisch geoptimaliseerde TurboFlush geometrie binnenin het keramiek zorgt ervoor dat het closet krachtiger en gelijkmatiger spoelt dan de norm vereist. Bij het openen van de wc-deksel wordt de vernieuwde binnengeometrie zichtbaar. Deze leidt het spoelwater door het keramiek als een krachtige draaikolk. De nieuwe interne geometrie regelt nauwkeurig de waterstroom en zorgt voor een volledige oppervlakspoeling en een hoog spoelvermogen dat stil is en grondig spoelt.

Drie nieuwe kenmerken zijn typerend voor de TurboFlushspoeltechnologie. Ten eerste is de keramische waterinlaat van het keramiek ingekort en verder naar achteren verplaatst. Met deze wijziging kan de rand van het wckeramiek slanker worden gemaakt. Een nieuwe kunststof spoelwaterverdeler leidt het water hydraulisch van de stortbak naar het keramiek. Kunststof is ideaal omdat het altijd in constante kwaliteit en vorm wordt geproduceerd. Als tweede maatregel is de waterstroom verbeterd door een omlopende geleidingsrand. Deze leidt het binnenstromende water spiraalsgewijs over het hele oppervlak tot hoog onder de bovenkant van de wc. Het water stroomt

van koudemiddelen in installaties.

Daarom ligt hier nu al een taak om extra voorlichting te geven: ook zelf ontmantelde monoblock warmtepompen zullen in de toekomst correct afgevoerd moeten worden. Want het foutief afvoeren van deze producten kan het door maatregelen verkregen milieuvoordeel een heel stuk beperken. Wellicht is er te mild ingezet op nieuwe regelgeving. Door de tussenstap van R32 komt er een generatie aan producten op de markt die mogelijk eerst een productcyclus door zullen gaan. Dit terwijl er in de markt en bij de gebruiker al steeds meer een voorkeur ligt richting duurzamere koudemiddelalternatieven.

gecontroleerd door het hele closet en garandeert een volledige en krachtige oppervlakspoeling. De derde vernieuwing is een tweede watergeleidende rand aan de onderkant van het keramiek. Deze rand verdeelt de draaikolk, zodat een deel van het water als een straal rechtstreeks in de sifon wordt geleid. Dit komt omdat er, net als bij tornado’s, een gebied in het midden technologie. Deze is in de fabriek voorgemonteerd in een montagebeugel. van de storm is, dat vrijwel onbeweeglijk blijft. Hierdoor kunnen lichtere resten, zoals delen van toiletpapier, blijven plakken en niet worden weggespoeld. De nieuwe watergeleiding zorgt ervoor dat het water zowel rondom als in het midden van de TurboFlush spoelt om de sifon volledig te reinigen.

Tim Visser Engineer-Adviseur W-installaties, voormalig zelfstandig installateur. [Twee generaties, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

De energietransitie

NIEUWE WEGEN OM SUCCESVOL TE ZIJN

De stichting ter bevordering van Wetenschappelijk Onderwijs en Onderzoek in de Installatietechniek (WOI) heeft Ed Rooijakkers

aangesteld als directeur. Rooijakkers is als adviseur werkzaam bij Halmos en heeft al ruim dertig jaar ervaring op het gebied van gebouwinstallaties. Voor IZ geeft

hij zijn persoonlijke visie op de energietransitie die we nu doormaken en de consequenties daarvan voor ons vakgebied.

De komende jaren staan wij als sector voor de uitdaging om de gebouwde omgeving te verduurzamen. Dat impliceert onder andere een overstap op groene energie. Hiervoor zijn andere technische voorzieningen nodig.

Infrastructuur

Onze (elektrische) infrastructuur is niet klaar voor de energietransitie. Op veel daken verschijnen PV-panelen die tezamen met windmolenparken zoveel energie leveren dat het net het niet meer aan kan. Ook schiet op veel plekken in Nederland het elektriciteitsnet tekort, omdat onder andere de groei van het aantal warmtepompen erin resulteert dat er een grotere vraag is dan voorheen. Op menige locatie is het voor bedrijven al niet meer mogelijk nieuwe aansluitingen te realiseren of wijzigen. Voor woningen is dit een

wettelijke verplichting dus daar speelt dat voor de afnemers minder, maar voor de netbeheerder blijft dit natuurlijk een uitdaging.

Salderingsregeling

Op dagen met veel zon en veel wind zie je dat de prijs van elektriciteit zelfs negatief kan worden, terwijl op een donkere en koude winterdag met weinig wind de elektriciteit schaars wordt waardoor de elektriciteitsprijs sterk oploopt. Voor woningen is het momenteel zo dat de elektriciteitsmeter terugloopt als er elektriciteit aan het net wordt terug geleverd. De zogenaamde salderingsregeling houdt in dat dezelfde prijs voor elektriciteit wordt gerekend voor zowel de invoeding als afname van het net. Met de wisselende prijzen betekent

dit dat de energieleverancier hier verlies op draait. Een kostenpost voor deze organisaties die met een verdere toename van PV op daken zal toenemen. Naar mijn mening is deze regeling op termijn onhoudbaar, ook voor woningen. Elektriciteit uit zonnepanelen zelf direct gebruiken blijft natuurlijk wel voordeel opleveren. Bij het wegvallen van de salderingsregeling worden (thuis)accu’s en ook slimme huishoudelijke apparaten snel interessant. Infrarood panelen met 100 % elektrische weerstandsverwarming zullen in de exploitatiefase echter juist een kostbare en weinig duurzame oplossing blijken te zijn.

Bestaande bouw

De grootste uitdagingen liggen in de bestaande bouw. Daar moet met recht

een energietransitie worden doorgevoerd, die niet zonder meer inpasbaar is. Enerzijds door de moeilijkheden die de elektriciteitsaansluiting op een net kan opleveren, maar ook door de eisen aan technisch ruimtebeslag, geluid en de eigenschappen van de aanwezige installaties. Voor nieuwbouw is dit eigenlijk wat eenvoudiger, omdat dergelijke zaken al gedurende het ontwerp kunnen worden meegenomen. Inclusief isolatie en luchtdichtheid. Daarbij wel de kanttekening dat de omvang van nieuwbouw vele malen kleiner is dan de bestaande gebouwvoorraad. Warmtepompen met de bodem als bron of een (echt) duurzaam warmtenet zijn bij nieuwbouw de beste oplossingen voor de levering van thermische energie.

Voorbereiding

Voor de bestaande bouw is de situatie dus duidelijk anders. De volgende constateringen zijn naar mijn mening van grote invloed op de te nemen maatregelen:

•  Duurzame technische voorzieningen in utiliteitsgebouwen en woningen brengen het nodige uitzoekwerk met zich mee en vragen om een gedegen ontwerp;

•  Er zijn diverse alternatieven/varianten mogelijk, waaruit een keuze gemaakt moet worden;

•  De temperatuurtrajecten van afgiftesystemen, zoals radiatoren, moet geschikt zijn, omdat warmtepompen minder hoge temperaturen kunnen maken dan gasketels;

•  De opstelling en technisch ruimtebeslag vragen om aandacht;

•  Als een ketel kapot gaat, heb je geen tijd voor deze voorbereiding, omdat klanten zo snel mogelijk niet meer in de kou willen zitten. Vaak wordt er in dergelijke gevallen dan weer een nieuwe ketel geplaatst;

•  Als deze oplossing (ketel) binnen enkele jaren niet meer aan de wettelijke eisen of eigen duurzaamheidsambities voldoet, zal je deze vervroegd moeten afschrijven;

•  Het bestaande elektriciteitsnetwerk is niet voorbereid om veel invoeding

door duurzame opwekking met zonnepanelen en veel meer afname door warmtepompen of stralingspanelen aan te kunnen.

Maatwerk

Het is dus essentieel om tijdig te inventariseren wat voor u of uw klanten de optimale oplossingen zijn en een plan te maken voor de energietransitie. In bestaande bouw blijkt dit vaak maatwerk te zijn. Dat vereist veel deskundigheid en meer servicewerkzaamheden om te borgen dat die oplossingen goed blijven functioneren.

Tussenstap

Nieuwbouw kan of moet eigenlijk, direct 100 % duurzaam en gasloos worden gerealiseerd, met natuurlijk veel aandacht voor het terugdringen van de energievraag. Onze energieinfrastructuur is nog niet klaar voor de energietransitie. Terugdringen van grote pieken in levering en invoeding zullen daarom steeds belangrijker worden. Dat vertaalt zich nu al in grote schommelingen in de energieprijzen. Eigenlijk is er in de bestaande bouw een tussenstap nodig, totdat onze energie-infrastructuur geschikt is. Plat gezegd komt het erop neer om gebouwen eerst gasarm te maken en dan pas gasloos. Tenzij er een duurzaam warmtenet met echte restwarmte of geothermie beschikbaar is. Biogas kun je mijns inziens beter voor andere doeleinden benutten dan voor het verwarmen van gebouwen.

Hybride oplossingen

Met hybride en bivalente warmtepompen die per gebouw (woning) circa 20 tot 25 % van de verwarmingscapaciteit invullen, kunnen we het gasgebruik met ruim 80 % terugdringen, zonder dat dit een aanslag is op het elektriciteitsnet. Met dezelfde belasting van het elektriciteitsnet kunnen we maar circa 20 % van de bestaande gebouwen helemaal gasloos maken, omdat de verwarmingspieken die maar kort optreden dan veel elektriciteit vragen. Dat bespaart dus 20 % aardgas. De hybride warmtepomp als tussenstap levert op de korte

en middellange termijn duidelijk meer (65 %) gasbesparing op. Laten we onze gasnetten nog benutten voor deze pieken in de warmtevraag, terwijl we onze gebouwen verduurzamen en de (elektrische) infrastructuur geschikt maken voor de duurzame toekomst. In gebieden waar het net voldoende afnamecapaciteit heeft en behoudt zijn 100 % gasloze oplossingen wel een betere oplossing.

Samenvatting

Wat betekent deze context dan voor ons vakgebied? Naar mijn visie het volgende:

•  Niet wachten tot de ketel kapot gaat, voordat aan duurzame oplossingen wordt gedacht. Dit vraagt om een andere benadering;

•  Voor bestaande bouw zijn hybride en bivalente oplossingen een essentiële tussenstap in de energietransitie, zowel vanuit de mogelijkheden die gebouwen bieden als vanuit de mogelijkheden van de infrastructuur;

•  De salderingsregeling lijkt mij op termijn onhoudbaar. Rekening houden met (latere) plaatsing van eigen accu’s bij het installeren van zonnepanelen is daarom aan te raden;

•  Infraroodpanelen zijn in exploitatie gunstig, zolang er een salderingsregeling voor woningen bestaat;

•  Inpassen van duurzame oplossingen in bestaande gebouwen vraagt om een deskundig advies en uitgekiende analyse;

•  Eerst de warmtevraag terugdringen, denk aan isoleren en kierdichting, en daarop de capaciteit dimensioneren, borgt een stabielere werking;

•  Natuurlijke ventilatie vervangen door gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning verlaagt het benodigde verwarmingsvermogen in ruimtes aanzienlijk. Vaak kunnen de aanwezige radiatoren dan al voldoende warmte leveren op een lager temperatuurtraject;

•  Er is veel deskundigheid nodig om te borgen dat de complexere techniek optimaal functioneert. De dienstverlening stopt niet na het installeren 

Bioketels

MAATWERK STEEDS MEER IN ZWANG

Eind april organiseerde de NBKL een webinar over bioketels in het buitengebied. Er was veel aan dacht voor maatwerkoplossingen en innovaties in het vakgebied.

Er zijn steeds meer boseigenaren die overstappen op een bioketel, consta teert de Nederlandse branchevereni ging voor leveranciers van bioketels. De bioketel is een gasloze oplossing waarmee ook nog flink op de kosten kan worden bespaard als er met eigen houtresten wordt gestookt. Vandaar ook dat boeren en particulieren met eigen houtsingels interesse hebben. Installateurs die klanten hebben in het buitengebied, kunnen hun voordeel doen met de veelheid aan informatie die in het webinar werd gedeeld.

Bos

Over het algemeen en zeker in Europa groeit er genoeg bos bij om een doorgroei van de markt voor bioketels te ondersteunen. De prijs van biomassa is de laatste jaren instabiel geweest door wereldwijde ontwikkelingen, maar dat was minder dan de schommelingen in gas- en olieprijzen. Voor boseigenaren tellen de globale prijsontwikkelingen natuurlijk niet.

Ruimtebeslag

Tijdens het webinar kwamen er een aantal creatieve oplossingen voor installatietechnische uitdagingen in beeld. Bioketels vragen meer ruimte dan een gasketel. Dat komt door de extra ruimtes voor de opslag van het hout en voor het buffervat dat er voor zorgt dat de bioketel zuinig en schoon draait. Dit probleem kan onder andere worden opgelost door de bioketel in een schuur

warmwaterleiding de warmte naar het woonhuis te transporteren.

Monumenten

Bij eigenaren van monumenten speelt het aangezicht van het monument natuurlijk een grote rol. Eén installateur liet zien hoe hij de bioketel samen met de houtbunker verdiept had aangelegd in een kelder, waar alleen de schoorsteen nog bovenuit steekt. Een innovatieve oplossing waarmee het zicht op het mooie monument bewaard bleef.

Grondstoffen

In het webinar werd veel kennis gedeeld door de experts over het duurzame karakter van houtige grondstof en de balans tussen ecologie en economie. Omdat binnen de houtige grondstof nog verschillen zijn tussen stukhout, houtsnippers en pellets, moet de installatie zich daarop aanpassen. In het webinar was ook aandacht voor de miscanthus (olifantengras, een snelgroeiende rietsoort). Voor de bioketel stelt miscanthus wel aanvullende eisen, onder andere aan de as-afvoer, maar het is zeker een interessante optie.

Zonnecollectoren

Een nieuwe trend is dat steeds meer

bioketels worden gekoppeld aan een zonnecollector of een warmtepomp, waardoor van elke techniek de voordelen optimaal benut kunnen worden en de nadelen verminderd.

Installateur Het beeld dat

tijkvoorbeelden is dat de relatie tussen installateur en klant steviger is dan bij een ‘gewone’ gasketel. Enerzijds omdat de klant meer vragen heeft over deze relatief onbekende techniek, anderzijds omdat de installateurs veel meer uitgedaagd worden om maatwerk te leveren.

Storingen

Tegenwoordig kan menig bioketel ook op afstand worden uitgelezen door de installateur. Veel storingen kunnen overigens door klanten zelf worden verholpen, bijvoorbeeld door een steen op een stuk ijzer te verwijderen. Ter verduidelijking: 80-90% van de storingen blijkt door een mindere kwaliteit grondstof te komen.

Aanschafmotieven

Gaandeweg het webinar kwamen de belangrijkste motieven van de klanten voor een bioketel bovendrijven: betaalbaarheid en duurzaamheid. Daarmee biedt de bioketel een aantrekkelijk alternatief voor de cv-ketel op aardgas 

Het webinar is terug te kijken op: https://youtu.be/naL4HstNvUU

Hemmo Hemmes, NBKL

XTREME 30

Als beste uit de test in 2020, 2021 en 2022

XTREME 36

Als beste uit de test in 2017, 2018, 2019, 2020, 2021 en 2022

Extreem besparen op energiekosten

In de Xtreme-serie van Intergas gaan prestaties, intuïtieve bediening, een eigentijds design en een extreem hoog rendement op warmwater hand-in-hand. Door dit hoge rendement gebruikt de Xtreme minder energie, zonder in te leveren op comfort. Bovendien is de Xtreme eenvoudig te combineren met een warmtepomp.

www.intergas.nl

Rendementsverlies

LUCHT EN VUIL IN WARMTEPOMPSYSTEMEN

Tegenvallende rendementen van warmtepompen kunnen het gevolg zijn van verkeerde uitgangspunten, afwijkende temperaturen of ontwerpcondities.

Vergelijkbaar met de traditionele

cv-installatie kunnen ook lucht en vuil in het systeem na verloop van tijd het risico op storing en onderhoud verhogen.

Lucht en vuil zijn twee onopvallende maar in de praktijk wel vaak voorkomende veroorzakers van rendementsverliezen, storing en onderhoud in verwarming- en koelinstallaties. Hun invloed is groter bij installaties die op basis van een lagere temperatuur werken om energie te besparen, zoals warmtepompen. Verder zijn vloerverwarmingsystemen gevoeliger voor lucht- en vuilophoping dan radiatoren. Lucht kan in de vorm van microbellen, opgelost in het leidingwater en in een vrije vorm aanwezig zijn in installaties. Dit vermindert zowel de doorstroming als warmte-afgifte. Ophoping van vuil wordt veroorzaakt door corrosie van leidingen en installatiecomponenten, bacteriegroei of kalkaanslag. Lucht en vuil hebben beide een reducerende invloed op de efficiëncy en levensduur van warmtepompen, wisselaars en andere componenten.

Adviezen uit de praktijk

De negatieve invloed van lucht en vuil op het rendement van installaties is zo groot dat Alklima automatische lucht-

en vuilafscheiders standaard voorschrijft bij de verkoop van warmtepompen.

“Wij zien bij onze servicecontacten een direct verband tussen alle meldingen en de aanwezigheid van lucht en vuil in het systeemwater”, vertelt Rudy Grevers, manager woningbouw bij het bedrijf. “In lagetemperatuur-installaties komt lucht in de vorm van microbellen meer voor en hopen vuildeeltjes zich sneller op dan in hogetemperatuur-installaties, waardoor de energetische prestatie afneemt. Als klanten contact opnemen over een code 9 melding wordt die vaak door lucht of vuil veroorzaakt, terwijl dat eenvoudig met een automatische lucht- en vuilafscheider te voorkomen is.”

Oplossingen

Er zijn meerdere oplossingen geschikt voor (hybride) warmtepompsystemen. Zo beschikken de robuuste messing lucht- en vuilafscheiders van het bedrijf Spirotech allemaal over een unieke ‘Spirobuis’ die zorgt voor actieve ontluchting van circulerende bellen en microbellen uit het systeemwater. Daarnaast verwijdert de Spirobuis effectief

(magnetische) vuildeeltjes zonder dat stroming en drukval wordt beïnvloed. Dit is mogelijk omdat het opgehoopte vuil buiten de hoofdstroom wordt opgeslagen. Door continu effectief lucht en vuildeeltjes uit het systeemwater te verwijderen blijven gevoelige installatiecomponenten beschermt en heb je minder kans op onnodige storing en onderhoud aan een warmtepompinstallatie. De messing lucht- en vuilafscheiders van Spirotech zijn beschikbaar in de maten 22 mm tot en met 2”. Er is dus voor vrijwel elk warmtepompsys-

De Spirobuis

ZIJ-INSTROOM IS EEN WERKWOORD

De vacatures blijven groeien en iedereen die een (loop) baan wil met impact kan een plek vinden in de techniek. Zelfs als je niet beschikt over de noodzakelijke kennis, vaardigheden en ervaring. Er is een plek voor elke zij-instromer en je wordt ondersteund bij het vinden van de juiste opleidingen. Maar van belang is dat het wensdenken hierbij niet de overhand neemt. Niet bij de werknemer en niet bij de werkgever.

Wat ik bedoel met wensdenken? De deuren openzetten voor iedereen levert nog niet altijd de juiste match op. Het vraagt allereerst om een antenne bij de werkgever: past deze persoon in de techniek, in mijn bedrijf? Zijn de verwachtingen die hij of zij heeft realistisch? Heeft deze toekomstige vakman of vakvrouw voor ogen wat de uitdagingen zijn? Na de eerste gesprekken en een positief besluit, kan iemand aan de slag. Maar dan begint het pas. Want één ding staat vast: zonder goede begeleiding gaan zij-instromers kopje-onder.

Wat is er nodig? Een opleidingsplan met duidelijke verwachtingen. Een begeleider intern die de zij-instromer onder zijn hoede neemt. Collega’s met geduld en vooral ook

RUIMTEBESPARENDE WASTAFELSIFON

Walraven heeft een sifon speciaal geschikt voor plaatsen waar weinig inbouwhoogte of -diepte is. De McAlpine Ruimtebesparende Wastafelsifon is verkrijgbaar in de afmetingen: 1¼ x 32 mm en 1¼ x 40 mm. De afmeting vanaf hart waiste bedraagt 110 x 80 mm.

Net als de MacValve, heeft ook deze wastafelsifon geen waterslot. Hierdoor kan het nooit uitdrogen door verdamping of onvoldoende gebruik. Het membraan opent door middel van waterdruk, zodat het water vrij weg kan stromen. Het membraan sluit zichzelf vervolgens zodat nare luchtjes en rioolgassen niet kunnen ontsnappen. In geval van onderdruk in het systeem zal het membraan ook openen waardoor het tevens functioneert als een

Zonale ventilatie

DUCO ziet in zonale ventilatie hét concept voor woningen van de toekomst. Bij zonale ventilatie wordt de woning niet gezien als één geheel maar als een verzameling van zones. De energie-efficiëntie en comfortverbetering van de standaard vraagsturing wordt naar een hoger niveau getild door de ventilatie ook alleen toe te passen waar nodig, aldus de

met tijd om iemand mee te nemen in het vak, in de sector, in het bedrijf. Een open cultuur waar fouten gemaakt mogen worden en waar ruimte is om op de werkvloer te leren. Respect voor elkaars kennis en ervaring. Lol en plezier om het vak ontdekken. En het gesprek om drempels en uitdagingen te benoemen en ook de eerlijkheid als het niet werkt. Zij-instroom is dus geen toverwoord. Het is een werkwoord. Voor de persoon die het vakmanschap moet ontwikkelen, maar ook voor het bedrijf dat de zij-instromer ontvangt. Het vraagt tijd, geduld en commitment. Moet je het alleen doen? Nee gelukkig niet! Wil je sparren met een deskundige op het gebied van arbeidsmarkt en onderwijs? Neem contact op met het Wij Techniek TeamWork Servicepunt of met de Adviseur Arbeidsmarkt in jouw regio.

beluchter. Dit garandeert een goede afvoercapa citeit van het overige wa ter lozende sanitair. Door het gebrek aan een waterslot zal de sifon tevens nare geluiden voorkomen. De sifon is voorzien van een mogelijkheid om deze eenvoudig te reinigen of een ontstoppingsveer in te voeren zonder de sifon in zijn geheel te hoeven demonteren.

fabrikant. Zonaal ventileren is een logisch gevolg van vraaggestuurd ventileren. De zonale ventilatiesystemen van DUCO ventileren enkel waar dat nodig is, waardoor ze minstens 30% minder geluid produceren, aldus de fabrikant. Daarnaast besparen ze tot 40% in energiegebruik ten opzichte van traditionele ventilatiesystemen.

Sven Asijee Directeur

Veilig het dak op

VEILIG EN GEZOND WERKEN IN DE TECHNIEK

Er is de laatste tijd veel te doen rond het veilig installeren van zonnepanelen. Door een aantal maatschappelijke ontwikkelingen

– hoge energieprijzen, de inzet op duurzaamheid en stimulering van de overheid op dit gebied

– is de vraag naar zonnepanelen onder Nederlandse huishoudens

toegenomen. Tegelijkertijd blijft

er een tekort aan vakmensen, die het werk wel moeten doen.

Kortom: de markt staat onder druk, en het risico op onveilige

situaties neemt toe.

‘Installateur zonnepanelen overleden na val van vier verdiepingen’, ‘Installateur zonnepanelen overlijdt na val van zes meter hoogte’ en ‘Tientallen ongelukken bij installatie van zonnepanelen.’ Wie online zoekt op ongevallen bij de installatie van zonnepanelen, komt tal van artikelen tegen over ongevallen door onveilige situaties bij het werken met zonnepanelen – soms dus met dodelijke afloop.

De druk neemt toe

Het probleem verergert, zo waarschuwde de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) in januari van dit jaar al. Het is gissen waar dit precies door komt, maar de enorme vraag naar zonnepa-

nelen gecombineerd met het beperkte aantal vakmensen die het werk moeten doen, heeft er waarschijnlijk iets mee te maken. De druk neemt toe, en dit heeft gevolgen voor het zo veilig en gezond mogelijk werken. In veel gevallen worden de zonnepanelen bijvoorbeeld via een ladder omhoog gebracht en er wordt soms gewerkt zonder valbeveiliging.

Goede gesprekken

Helen Klijnen is adviseur namens ArboTechniek, het platform op gebied van veilig en gezond werken in de techniek. Ze komt regelmatig in aanraking met de problematiek rond het veilig werken op hoogte. “Onlangs was ik tijdens de Bewust Veilig-dag op pad door Nederland met de Vakbus van Wij Techniek, die ArboTechniek speciaal op deze

dag mocht ‘lenen’. Bij de bedrijven die zich hadden aangemeld en waar ik langs ging, vonden goede gesprekken plaats.” Waar liepen de medewerkers vooral tegenaan? Helen: “Hier, maar ook breder in de branche, zie ik dat er geen onwil is, maar wel een gebrek aan kennis. Medewerkers zijn vaak gewoon niet op de hoogte van de juiste veiligheidsmaatregelen, het moet volgens hun allemaal ‘snel, snel, snel’. Dat terwijl hun leidinggevende vaak hamert op veilig werken.”

Te weinig oog voor context

En ander voorbeeld dat Helen met de Vakbus bij een bedrijf tegenkwam, was een gebrek aan aandacht voor veilig en gezond werken in het voortraject. Ook dit komt vaker voor in de techniekbranche, aldus Helen. Ze legt uit. “De

ADVISEURS VAN ARBOTECHNIEK

Installeert jouw bedrijf ook zonnepanelen en kan je wel wat advies gebruik op gebied van veilig werken? Neem dan contact op met een adviseur van ArboTechniek bij jou in de buurt. Heel makkelijk en helemaal gratis!

arboverantwoordelijke bij dit bedrijf kreeg terug van zijn monteurs dat of fertes soms met te weinig oog voor context worden uitgewerkt. Daardoor gaven zij aan soms voor verrassingen te komen te staan, bijvoorbeeld dat er opeens een zwembad aanwezig is, wat de situatie complexer en dus tijdsinten siever maakt om veilig te werken. Voor dit soort zaken kun je allemaal maatre gelen nemen in je offertetraject. Toen ik het dit vertelde aan de mensen bij het bedrijf en hen meenam in hoe je dit op een handige manier kunt doen, merkte je dat het kwartje viel. Ze waren erg blij met deze tips en konden er verder mee.”

Een beladen onderwerp

Er is veel voorlichtingsmateriaal beschikbaar: de Arbocatalogus, het Arboportaal van de SER, toolboxen van ArboTechniek. Toch is het gebrek aan kennis het probleem, zo blijkt wel uit Helens ervaringen. “Dat klopt. Men zoekt echt die toegankelijke, praktische tools, dus daar wordt momenteel aan gewerkt. Maar het is ook een beladen onderwerp, omdat de ongevallen die gebeuren vaak ernstig zijn. Tegelijkertijd is er de enorme vraag van de klant en het financiële aspect. En ja, veilig werken op hoogte kost op de korte termijn geld. Maar voor elk arbo-thema geldt: op de lange termijn levert het je veel meer op: je bent bezig met je vak, kunt langer door en de kans op dure en levensgevaarlijke ongevallen is veel kleiner.”

Geen onwil

Mari Garcia, vanuit werkgeversorganisatie Techniek Nederland betrokken bij het thema veilige en gezonde arbeidsomstandigheden, herkent het beeld dat Helen schetst en bevestigt dat het geen onwil is. Mari: “Ik merk vanuit de praktijk dat ieder bedrijf en ieder vakmens veilig wil werken, daar is geen discussie over. De wetgeving en regels die beschrijven op welke manier dat kan, zijn echter vaak niet bekend. Ook vanuit Techniek Nederland maken wij veel informatie beschikbaar. Zo organiseren wij

ARBOCATALOGUS, TOOLBOXPLATFORM EN PRESENTATIE

Op zoek naar praktische tips bij het werken op hoogte? De Arbocatalogus en het toolboxplatform van ArboTechniek bevatten informatie, praktijkvoorbeelden en handige tips. Daarnaast vind je op de site van ArboTechniek ook de presentatie die gebruikt werd tijdens de afgelopen Bewust Veilig-dag over het veilig installeren van zonnepanelen.

ARBOPORTAAL

Het Arboportaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bevat allerlei informatie over veilig en gezond werken, óók over werken op hoogte. Neem een kijkje op www.arboportaal.nl.

regelmatig webinars en workshops waar wij kennis over veilig en gezond werken graag willen overbrengen. Daarnaast heeft ArboTechniek natuurlijk de arboadviseurs beschikbaar, die bedrijven kosteloos kunnen helpen. Want als je écht weet hoe je op verschillende werklocaties veilig en gezond kunt werken, zetten we stappen vooruit en zorgen we ervoor dat medewerkers fit en vitaal blijven, vóór en na pensionering. En we voorkomen zo samen dat zich onveilige situaties voordoen.”

NLA: veel onveilige situaties

De NLA constateert op basis van de cijfers dat zich veel onveilige situaties voordoen en waarschuwt voor de gevaren. In een reactie lichten ze dit toe: “Er zijn dit jaar twee mensen overleden

tijdens het installeren van zonnepanelen. Dat is verschrikkelijk voor alle nabestaanden. Iedereen wil dat zijn partner, ouder, broer of zus ’s avond veilig thuiskomt. Helaas zien we nog te vaak dat er onveilig gewerkt wordt in deze sector. Bij onze controles zien we dat in meer dan 70 procent van de gevallen de Arbowet overtreden wordt. Denk daarbij aan installateurs die panelen via ladders omhoog brengen. Maar vaak ontbreekt het ook aan steigers, leuningen of dakrandbeveiliging. Met een paar simpele maatregelen kan veel ellende en verdriet worden voorkomen. We handhaven streng op het niet naleven van de wet- en regelgeving. Dan wordt het werk stilgelegd en dan volgt er een boete. Sommige bedrijven zijn zelfs meerdere maanden stilgelegd.” 

VOOR EEN TOCHTVRIJ BINNENKLIMAAT

Kenmerken Plafair luchtverdeelpanelen

Tochtvrije luchtverdeling

Volledig geïntegreerd in het systeemplafond (geen uitstekende delen onder plafond)

Geschikt voor inleg in standaard systeemplafond 600 x 600 mm en 1200 x 600 mm

Luchtverdeelpanelen zijn koppelbaar boven het systeemplafond

Gering gewicht

Eenvoudig te monteren

Toepasbaar bij geringe hoogte boven het systeemplafond

Eenvoudig te demonteren voor onderhoud

Schonere inblaaslucht

Lage drukken dus energiezuinig

Leverbaar in vele kleuren en afmetingen

De textiele onderzijde van het Plafair luchtverdeelpaneel is luchtdoorlatend over het gehele oppervlak. Hierdoor ontstaat een gelijkmatig uitblaaspatroon met een zeer lage luchtsnelheid.

Het Plafair luchtverdeelpaneel is in combinatie met systeemplafonds uitermate geschikt voor toepassing in kantoren, scholen, laboratoria en ziekenhuizen.

Ventilatoren van gerecycled plastic

S&P vervaardigd sinds kort kanaalventilatoren van gerecycled plastic: de TD EVO

Ecowatt PF-serie, waarbij PF voor planet friendly staat.

Zonder de voordelen van plastic op te geven, heeft Soler & Palau besloten om deze grondstof op een meer verantwoorde manier te gebruiken. Een eerste grote stap is het overgaan naar het vervaardigen van kunststof buisventilatoren van 85% gerecycled plastic. Design, efficiëntie, effectiviteit en laag geluidsvermogen blijven ongewijzigd. De TD EVO PF Ecowatt is de eerste duurzame buisventilator, vervaardigd van 85% gerecycled plastic, en 100% S&P-technologie. Ook de verpakking is duurzaam gemaakt en FSC-gecertificeerd. Er worden geen stickers gebruikt en de bedrukking is van eco-vriendelijke inkt.

Volgens de VN wordt slechts

DUURZAME BUIS

Rehau introduceert een nieuwe buistechnologie: nieuw materiaal, nieuwe kleur, doordachte mogelijkheden. Met de ontwikkeling van de NEO-X5 wil de polymeer-specialist de markt voor vloerverwarming revolutioneren. Het resultaat : een duurzame buis met hoog installatiecomfort.

10% van het plastic afval in de wereld (400 miljoen ton) gerecycled. Het verbruik van materialen als plastic en karton is vandaag de dag dagelijkse realiteit. Ongeveer 79% van het geproduceerde plastic afval belandt op stortplaatsen of wordt in de natuur gegooid of verbrand.

Hoge temperatuur warmtepomp

ONTGASSER VOOR LAGE TEMPERATUREN

Warmtapwaterspecialist B3 heating heeft het programma uitgebreid met een hogetemperatuur-warmtepomp met CO2 als milieuvriendelijk koudemiddel. Hiermee kunnen zonder een tweetrapsopstelling direct hoge temperaturen tot 90°C worden bereikt. De Q-ton van Mitsubishi Heavy Industries is in staat bij extreme koude periodes een hoge temperatuur te leveren met behoud van een gunstig rendement. Het leveringspakket van B3

Flamco heeft een ontgasser voor kleinere lagetemperatuursystemen ontwikkeld: de VacuStream. Het apparaat is met name geschikt voor kleinere systemen in de woningbouw en voor klein-zakelijke toe passingen en maakt (chemisch) spoelen overbodig. De VacuStream is een stille ontgasser van ca. 45 x 15 cm voor systemen tot 500 liter inhoud. Door het ruime temperatuurbereik (-5 ºC tot 65 ºC) functioneert de VacuStream bij zowel verwarmen als koelen. Hij ont gast het systeemwater volgens een vaste cyclus, waarbij er een vacuüm wordt gecreëerd met het te ontgas sen systeemwater. De luchtdeeltjes die hierbij vrijkomen, drijven naar boven en worden, zodra de zuiger in de oor spronkelijke positie terugkeert, via de Flexvent automatische vlotterontluchter aan de bovenzijde snel en effectief afge voerd. Het apparaat is voorzien van een ingebouwde 24V adapter waardoor hij op het lichtnet kan worden aangesloten.

heating loopt van Rinnai condenserende gasgestookte doorstromers naar elektrische opstellingen van ACV tot nu duurzame oplossingen met de Q-ton van Mitsubishi Heavy Industries.

Ontzorg airco

VRP Klimaat is specialist in airconditioning. Het bedrijf levert airco’s aan kleine- en grote bedrijven, maar installeert ze ook in woonhuizen.

ners van het wereldwijde, bekende merk SystemAir. VRP Klimaat beschikt over alle F-gas certificeringen die wettelijk verplicht zijn voor plaatsing en onderhoud en levert ook de logboeken die een opdrachtgever nodig heeft om aan zijn verplichting te voldoen. Naast het installeren van de airco, voert het bedrijf verder reparaties en controles uit, en tegen een meerprijs zorgt VRP voor de

Klimaatneutraal

BIM GEPLAND EN GEBOUWD OPLEIDINGSCENTRUM

Systeemleverancier Viega heeft op zijn locatie Attendorn-Ennest een energiezuinig opleidingsge bouw gerealiseerd. Het ongeveer

12.000 vierkante meter grote

interactieve gebouw is klimaat neutraal. Dankzij fotovoltaïsche

panelen en het warmtenet met een nabij gelegen productiehal wekt het meer energie op dan het nodig heeft. Viega World, zoals het gebouw heet, is volgens de BIM-werkmethode gepland en gebouwd. Als opdrachtgever, investeerder en toekomstige

gebruiker legde Viega vooraf

gedetailleerd het gebruik van het gebouw vast.

Duurzaamheid speelde een centrale rol bij de exploitatie van het centrum. Uitgangspunt was een zo gering mogelijke energiebehoefte en het gebruik van regeneratieve energiebronnen. Projectleider Dipl.-Ing. Sebastian Herkel van het Fraunhofer-instituut voor zonne-energiesystemen ISE legt uit dat het daarbij niet alleen ging om een zo laag mogelijk energiegebruik of een zo hoog mogelijk regeneratief rendement. “Onze insteek was veel meer

VIEGA WORLD KORT

- 12.200 m2

- 5 etages plus een ondergrondse parkeergarage

- 9 seminarzalen

- 2 conferentieruimten

- Energievoorziening door een PV-installatie met een jaarlijkse opbrengst tot 210.000 kWh, een warmtepomp van 700 kW voor verwarming en 575 kW voor koeling en een warmtepomp voor warm water (32,5 kW) met gebruik van restwarmte van de naburige productiehal.

om een modelproject te realiseren dat probleemloos voor andere gebouwen

kan worden toegepast en de weg wijst naar klimaatneutrale gebouwen.”

STREVEN NAAR DUURZAAMHEID

Viega heeft een eigen duurzaamheidsagenda opgesteld in samenhang met de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Als overkoepelende doelstelling wil het bedrijf uiterlijk in 2035 klimaatneutraal zijn. Daarnaast ligt de focus op de ontwikkeling van grondstofbesparende producten en technologieën die de energiebehoefte in gebouwen aanzienlijk verminderen.

Viega World heeft het hoogste classificatieniveau ‘Platina’ gekregen van DGNB (pre-certificaat voor bouwplanning).

Open aanpak

In eerste instantie werden de meest uiteenlopende technologische benaderingen overwogen met een open aanpak, waarbij vooral één hindernis moest worden overwonnen: de sterk wisselende belastingsprofielen van het trainingscentrum. Daarnaast was er de vraag naar leveringszekerheid en economische efficiëntie, vooral met het oog op de toepasbaarheid van het concept voor andere nieuwe gebouwen. Dit eisenpakket werd opgelost door een gezamenlijk ontwikkeld energieconcept. Dit omvat een moderne geïsoleerde gebouwschil (KfW Efficiency House 55), een fotovoltaïsch systeem van enkele duizenden vierkante meters en het gebruik van lokale warmte van een nabij gelegen productie-installatie. De output ervan dekt al ongeveer 375 kWh voor de verwarming/koeling van het trainingscentrum. Daarnaast is er een lucht/water- en een water/waterwarmtepomp met een vermogen van meer dan 730 kWh.

Geen geothermie

Dat er niet nog meer hernieuwbare energiebronnen worden gebruikt, heeft volgens Dipl.-Ing. Sebastian Herkel ook te maken met de locatie: “De bodem op de locatie is niet geschikt voor geothermie. En de overweging om een kleine windturbine te plaatsen moest zowel om technische redenen als vanwege de bouwomgeving worden opgegeven. In plaats daarvan werden vervangende maatregelen genomen.” Zo worden de gevel van het gebouw en een aangrenzend parkeerterrein ingezet

GEBOUWTECHNIEK BEPAALD

De concept- en procesmatige aanpak waarvoor bij de bouw van Viega World is gekozen hield in dat de technische gebouwuitrusting bepalend werd. Bij de planning werd aan de ‘levensaderen van het gebouw’ – zoals de (leiding)systemen voor verwarming, koeling, drinkwater en energie – zoveel gewicht toegekend dat de onderliggende concepten voor leidingtracés soms al vóór de architectuur en draagconstructie in de planning werden meegenomen. De bezoekers van het interactieve opleidingscentrum kunnen via open schachten en uitgebreide monitoring zelf ervaren wat de gevolgen van deze planningsaanpak zijn voor de vormgeving van toekomstige gebouwen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om energiebeheer en energie-efficiëntie, behoud van de drinkwaterkwaliteit of zuinig omgaan met natuurlijke hulpbronnen.

voor PV-elementen waarmee de warmtepompen voor verwarming en koeling van Viega World werken. Dit vereiste echter wel dat de energiebehoeften en het gebruik van regeneratieve energie zoveel mogelijk in de bouwplanning werden meegenomen. De integrale planning met de BIM-werkmethode bleek hiervoor ideaal, omdat zo bijvoorbeeld de energie-gevelelementen al tijdens de ontwerpfase in het ontwerp konden worden opgenomen.

Energieopslag in verlaagde plafonds Piekopbrengsten van de PV-installatie, die vanwege de sterk fluctuerende vraag in Viega World niet direct kunnen worden gebruikt, worden niet aan het

De bezoekers krijgen letterlijk zicht op processen en details die gewoonlijk achter een muur verborgen blijven. Belangstellenden kunnen deelnemen aan meer dan 700 seminars over ruim 20 specialistische onderwerpen, waaronder drinkwaterhygiëne.

openbare stroomnet geleverd, maar door middel van warmtepompen efficienter in warmte of koude omgezet en voor de betonkernactivering gebruikt. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van het Fonterra-systeem van Viega. Er wordt als het ware een grote energieopslag in de verlaagde plafonds van het seminarcentrum gecreëerd, die ervoor zorgt dat in het seminarcentrum een constant temperatuurniveau wordt gehandhaafd. Bijzonder energie-intensieve verwarmingsfasen komen zo grotendeels te vervallen 

RUBRIEK DRUPPELS

MEER DAN KRANEN EN DOUCHES

WC-BEDIENINGSPLATEN

TECE heeft zijn modellen van de rechtlijnige serie wcbedieningsplaten TECEsquare vernieuwd. Markant is het model van Corten staal, die een industriële matte roestlook heeft. Het oppervlak is met de hand afgewerkt, waardoor elke bedieningsplaat uniek is.

Hansgrohe is niet alleen fabrikant van kranen en douches. Bij Axor kun je ook voor spiegels, keramiek en badkamermeubels van deze fabrikant terecht. De wastafels en meubels combineren duurzaam design, hoge kwaliteit en gebruiksgemak. Met de wastafels Xuniva, Xelu en Xevolos is er keuze uit verschillende formaten en designs maar ook voor opbouw, inbouw en onderbouw. Ook is er de EluPura, een elegante toiletpot die 4,5 liter per spoelbeurt behaalt. Xarita is verder een veelzijdige spiegelreeks met een variatie aan mogelijkheden, zoals touch- of infrafoodbediening, verlichting in verschillende kleuren en een anti-condensfunctie.

Beschermen tegen

waterschade

Resideo Technologies introduceert de L-serie, die consumenten moet helpen zich te beschermen tegen waterschade. De Resideo

L1 WiFi- waterlekkage- en vorstdetector waarschuwt consumenten voor lekkende of bevroren leidingen via smartphone-meldingen, waarschuwingen op locatie en een alarm. De Resideo

Braukmann L5 WiFi-waterlekkage-afsluiter sluit automatisch de watertoevoer naar de woning af wanneer deze een waterlek detecteert. Dit doet hij na een melding via de aangesloten sensorkabel

of door een gekoppelde Resideo WiFi-waterlekkage- en vorstdetector.

De twee producten samen vormen zo een verdedigingssysteem tegen waterlekkage.

De producten zijn verbonden via de Resideo Smart Home app. Dit helpt om het bewustzijn van lekken

Daarnaast is de serie TECEsquare uitgebreid met een front van nikkel. Het nieuwe nikkeloppervlak heeft een geborstelde structuur. Het front heeft een anti-vingerafdrukafwerking. Deze methode gebruikt TECE ook voor de andere metalen oppervlakken.

Verder is de serie uitgebreid met fronten van gesatineerd glas. Het zijdeglans van de fronten oogt transparant en heeft een optisch diepte-effect. De vier nieuwe glasoppervlakken zijn wit, zwart, signaalgrijs en zandbeige.

te verhogen en het zorgt ervoor dat bezittingen en de constructie van de woning worden beschermd tegen mogelijk dure reparaties.

Design wastafels

De wastafels uit de O.novo serie van Villeroy & Boch hebben naast het rechthoekige design nu ook een ovaal design. Deze wastafel heeft een moderne uitstraling, is lichter van gewicht en doordat er minder keramiek voor de productie nodig is, zijn ze duurzamer.

De serie bestaat uit in totaal zes ovale modellen met een slank, filigraan design dat aansluit bij de lineaire, rechthoekige wastafels in de collectie. De wastafels zijn verkrijgbaar in breedtes 45, 50, 55, 60 en 65 cm en er is een fonteintje met een breedte van 36 cm met

kraangat rechts of links. De wastafels zijn er in diverse uitvoeringen, met of zonder kraangat en overloop. De wastafels en fonteintjes zijn leverbaar in White Alpine en optioneel verkrijgbaar met CeramicPlus. Dankzij deze toplaag hechten vuil en kalk zich amper.

SLECHT FUNCTIONERENDE SYSTEMEN BRENGEN DE DRIN KWATERH YGIËNE

IN GE VA AR.

Feit: duurzame energie is goed voor het milieu, maar bereikt nog niet de temperaturen die nodig zijn om de drinkwaterhygiëne te garanderen.

Innovatieve oplossingen voor behoud van de drinkwaterkwaliteit vindt u op viega.nl/Drinkwater

Viega. Höchster Qualität verbunden.

Warmtepompboilers KANSRIJK

OF KANSLOOS?

De warmtepompboiler lijkt aan populariteit te winnen. Maar is deze duurzame oplossing wel overal toe te passen en zal de groei doorzetten? IZ voelde

Bas Spekreijse, Managing Director van Etherma

Benelux erover aan de tand.

Zo’n twee jaar geleden nam Etherma warmtepompboilers op in haar assortiment. Uit marktonderzoek was namelijk naar voren gekomen dat Nederland een groot potentieel bood voor de afzet van deze duurzame warmteopwekker.

En, blijkt dat in de praktijk ook te kloppen?

“Twee jaar geleden leek de markt behoefte te hebben aan circa 10.000 warmtepompboilers per jaar. Dat is inmiddels volgens onze inschatting rond de 25.000.”

Hoe komt dat?

“Veel particulieren willen wel verduurzamen, maar hikken tegen het financiële plaatje aan. De warmtepompboiler is een betaalbare oplossing. Zeg dat je circa 3500 euro kwijt bent, waar dan nog 700 tot 800 euro aan subsidie vanaf gaat. Als je de warmtepompboiler naast de cv-ketel zet, in feite dus een hybride installatie, kan je 20 tot 40 % per jaar aan gas besparen. Dat levert ook nog eens een aantrekkelijke terugverdientijd op. Bovendien heeft de warmtepompboiler een betere COP voor de warmtapwaterproductie dan een

gewone warmtepomp.”

Zijn er nog andere voordelen?

“Jazeker, een warmtepompboiler zoals wij die aanbieden, zonder buitenunit, kan relatief makkelijk worden geplaatst. Je hebt er geen F-gassencertificering voor nodig. Dus de loodgieter of het klusbedrijf kan er ook eentje voor je neerzetten. Daarnaast hoeft er niet aan andere randvoorwaarden te worden voldaan, zoals die gelden bij duurzame ruimteverwarming. Denk aan extra isolatie of in bepaalde gevallen de installatie van een ander afgiftesysteem. Je kan er zo mee aan de slag.”

Hoe wordt een warmtepompboiler geïnstalleerd?

“Je zoekt een geschikte locatie in de woning – denk aan een zo kort mogelijk tracé voor de leidingen in verband met transportverliezen -, checkt of de voeding sterk genoeg is en regelt het waterzijdig inregelen. Daarna steek je de stekker in het stopcontact en klaar is Kees. Uiteraard moet je wel nagaan of de capaciteit ook daadwerkelijk toereikend is.”

Dat klinkt allemaal fraai, maar hoe zit het met het ruimtebeslag? Het gaat al snel om forse systemen. “Er zijn inderdaad beperkingen aan verbonden. Je kan bijvoorbeeld geen warmtepompboiler in een huurflatje neerzetten. Wij bedienen vooral particuliere woningbezitters. Ook gaat het voornamelijk om de renovatiesector, in de nieuwbouw worden al snel andere oplossingen toegepast.”

Waar worden de warmtepompboilers in een woning neergezet?

“Het gaat al snel om systemen met een gewicht van 100 kg, je moet dus goed opletten of de constructie het gewicht wel aankan. In de praktijk krijgen ze vaak een plek naast de cv-ketel op de zolder of komen ze in de garage te staan. Soms zelfs in de kelder.”

Nu gebruiken bepaalde warmtepompboilers de binnenlucht, maar daarmee koel je. Is dat niet oncomfortabel?

“Je moet inderdaad goed opletten waar je ze neerzet. Een garage is in een dergelijk geval bijvoorbeeld wel een goede oplossing.”

Een All-in-one oplossing, zoals jullie die aanbieden produceert geluid in de woning. Waar moeten we dan aan denken?

“De geluidsproductie is heel laag, ongeveer 35 dB(A). Je kan de warmtepompboiler eventueel in een omkasting zetten.”

Tot slot: hoe ziet de toekomst eruit voor de warmtepompboiler?

“Wij verwachten dat de warmtepompboiler aan populariteit zal winnen. Maar dat is ook afhankelijk van de acceptatiegraad van hybride oplossingen en regelgeving die verduurzaming op deze wijze wel of niet stimuleert. Op technisch gebied denk ik dat de koppeling met eigen opwek erg interessant gaat worden als de salderingsregeling definitief wordt afgeschaft.”

De Etherma Aqua Whp warmtepompboiler

MADE FOR THE FUTURE

LUCHT- EN VUILAFSCHEIDING IN WARMTEPOMPSYSTEMEN

SPIROCOMBI ® MB3

Verwijdert snel en efficiënt (magnetische) vuildeeltjes en circulerende lucht- en microbellen uit het installatiewater.

• Minder storingen en uitval door vervuiling

• Bescherming van kostbare onderdelen

• Nooit meer tussentijds handmatig ontluchten

• Geen luchtophoping in de vloerverwarming

• Besparing op energiekosten

• Beschikbaar van 22mm tot 2”

BEZOEK ONZE WEBSITE SPIROTECH.NL

DE WAARDE VAN WATER

We leven in een waterrijk land. En toch is water uit de kraan inmiddels niet meer zo vanzelfsprekend als we lang dachten. Denk maar aan het recente verleden. Er was nog wel kraanwater, maar boeren mochten hun gewassen niet meer besproeien, bossen en heidevelden op zandgronden werden kurkdroog en de vrachtvaart werd beperkt door de lage waterstanden in rivieren en kanalen. En ja, er werd ook een oproep gedaan aan alle Nederlanders om geen zwembadjes meer te vullen en de auto niet te wassen.

Schaarste: het lijkt wel één van de meest lucratieve marketinginstrumenten voor bedrijven. En ja, van schaarste wordt zeker ook gebruik gemaakt. En soms ook misbruik om de prijs van goederen of diensten op te drijven. Maar pas op voor overdrijving.

Want wat is de waarde van water? Als je midden in de woestijn staat mijlen verwijderd van een oase of nederzetting waar water te verkrijgen is, heb je heel wat over voor die veldfles met kraakhelder, koel water. Maar zit je op een lome zomeravond met vrienden op een terrasje na te genieten van een heerlijke dag, dan mag dat koele verfrissende pilsje best wel wat meer kosten dan een glas kraanwater. Hetzelfde geldt ei-

genlijk voor de producten of diensten van jouw bedrijf. Die moeten wel heel bijzonder zijn, willen afnemers daarvoor de ‘hoofdprijs’ betalen.

Het is dan ook van groot belang om goed te onderzoeken waar afnemers waarde aan hechten. En dat is vaak iets anders dan het product of de dienst dat een bedrijf levert. Want ga zelf maar na: betaal je zonder de gezelligheid van andere mensen in de kroeg of op een leuk terras vier tot vijf keer zoveel voor een pilsje dan dat biertje dat je in de supermarkt haalt en thuis drinkt? En om je dorst te lessen kun je overigens ook een glas water nemen. Wel zo goedkoop en om de dorst te lessen net zo waardevol.

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrij ven. Connecten? Scan de QR-code.

ALGEMEEN COLOFON

[ISSN:1872_6607)

OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

INSTALLATEURSZAKEN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV

Zuidkade 174

2741 JJ, Waddinxveen

T: 0182 631717

E: info@merlijnplus.nl

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur)

Wietse Buma

E: redactie@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Willem de Vries, Rogafa, NVKL, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser en Wij Techniek

Advertenties:

Ruud Struijk

T: 0182 631717

E: r.struijk@merlijnplus.nl

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen:

Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

© Merlijn Plus BV, 2023

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

Daikin Altherma 3 H MT/HT

Lucht/water warmtepompen voor middelhoge tot hoge temperaturen

Een complete range Hydrosplit-warmtepompen met R-32, ter vervanging van de cv-ketel, geschikt voor renovatie- en nieuwbouwwoningen met een verwarmingsvraag van 8 tot 18 kW.

› Uniek ontwerp

• Slechts � enkele ventilator voor de hele range (�-�� kW)

• Dubbele injectiecompressor voor hoge

aanvoertemperaturen: �� °C (MT) en �� °C (HT), zonder back-upverwarming

• Zwart rooster: ventilator is niet zichtbaar

• Matgrijze behuizing geschikt voor iedere omgeving

› Ongeëvenaarde prestaties

• Topprestaties met energielabels tot A+++

• Werkingsbereik tot -�� °C

• De stilste met een geluidsdruk van �� dB(A)

• Online (spraak)bediening met de Onecta app vanaf een smartphone

2 aansluitbare binnendelen:

Daikin Altherma 3 H MT Daikin Altherma 3 H HT

Uitgebreid McAlpine assortiment Kwaliteit en montagegemak

Veelzijdige sanitaire oplossingen

Walraven is exclusief vertegenwoordiger van het McAlpine sanitairassortiment in de Benelux. Naast diverse soorten sifons voor in de badkamer en keuken, biedt het assortiment ook diverse afvoersets en accessoires. McAlpine werkt continu aan innovatieve producten, waarbij de wensen van de gebruiker altijd centraal staan. Op het gebied van kunststof sifons en toebehoren behoort het assortiment dan ook tot het meest complete ter wereld. Nagenoeg alle McAlpine producten worden compleet en geheel voorgemonteerd aangeleverd waardoor ze snel en gemakkelijk geïnstalleerd kunnen worden.

Kijk voor meer informatie op walraven.com/nl/mcalpine-assortiment