IZ september 2023

XTEND

Direct voorraaduit leverbaar!

ONTDEK ONZE SLIMME HYBRIDE ADD-ON WARMTEOPLOSSING

Goed nieuws! De Intergas Xtend is vanaf nu leverbaar bij de technische groothandel. Deze slimme hybride installatie is niet alleen een slimme warmteoplossing voor de consument die graag wil verduurzamen. Het handzame formaat en het uitgebreide installatiegemak maken de Xtend ook heel aantrekkelijk voor jou als Intergas Xpert.

Eenvoudige installatie

De Intergas Xtend is een add-on hybride warmteoplossing die zich onderscheidt door een uiterst eenvoudige hydraulische installatie. De OpenTherm verbinding maakt snelle aansluiting op de meeste gangbare cv-ketels mogelijk; een combinatie die uitstekend functioneert. Ook in situaties waarbij bestaande radiatoren in gebruik blijven, is de Xtend een slimme keuze. Meest optimaal is de combinatie met een Intergas toestel, gezien de uitstekende compatibiliteit. De externe open verdeler die standaard wordt meegeleverd biedt een enorme flexibiliteit in plaatsingsmogelijkheden. Kortom, een ideale hybride installatie die overal gelijk toe te passen is.

Snel in te regelen

Onder op de Hybrid Heatpump Control Unit staat een QR-code waarmee je als installateur eenvoudig het inregelproces van de Xtend kan doorlopen. Op die manier is het systeem, na installatie, in een paar stappen optimaal in te regelen. Via het Service Dashboard heb je vervolgens direct inzage in eventuele storingen die zich voordoen aan het apparaat. Aan de hand hiervan zijn diagnoses op afstand te stellen en is het zelfs mogelijk om parameters aan te passen zonder dat je speciaal hiervoor aan huis hoeft te komen.

Handzaam formaat

De binnenunit van de Xtend heeft een bijzonder handzaam formaat dat altijd en overal past. Het is zelfs één van de kleinste units die er is in de markt! Dit maakt dat het toestel moeiteloos te hanteren is qua gewicht en afmetingen, dat je meer bewegingsruimte hebt bij de montage ervan en dat de plaatsingsmogelijkheden uitgebreid zijn. De Xtend maakt het bovendien eenvoudig om leidingslengtes te overbruggen waardoor de lucht/ water warmtepomp flexibel op te stellen is op verschillende plekken rondom een gebouw.

Direct uit voorraad leverbaar!

De Intergas Xtend is vanaf nu direct leverbaar via de technische groothandel. Intergas maakt in Nederland gebruik van een uitgebreid distributienetwerk.

Scan de qr-code voor een verkooppunt bij jou in de buurt

Snelle installatietijd

Gemakkelijk in te regelen

Compact formaat

OpenTherm compatible

Ontdek de magie van zonale ventilatie

Breng verse lucht in je leven, op het juiste moment, in de juiste ruimte

SCAN EN ONTDEK DE MAGIE!

Stilte en energie-efficiëntie, dat is de magie van zonale ventilatie!

30% minder geluid40% energiebesparing

We inspire at www.duco.eu

De Intergas Xtend is de eerste, volledig door Intergas ontwikkelde hybride warmtepomp. De Xtend onderscheidt zich door een uiterst eenvoudige hydraulische installatie. De externe open verdeler die standaard wordt meegeleverd biedt een enorme flexibiliteit in plaatsingsmogelijkheden. De OpenTherm verbinding maakt snelle aansluiting op de meeste gangbare cv-ketels mogelijk. Ook in situaties waarbij bestaande radiatoren in gebruik blijven, is de Xtend een slimme keuze. Meest optimaal is de combinatie met een Intergas toestel, gezien de uitstekende compatibiliteit. Kortom, een ideale hybride installatie die overal gelijk toe te passen is.

Voor het enige, échte certi caat.

Wil jij opgeleid worden tot

technisch trainer?

Wij zijn op zoek naar nieuwe collega’s die het leuk vinden om door te groeien als technisch trainer. Met ons talentenprogramma krijg je alle ruimte om je te ontwikkelen als trainer en de mogelijkheid om opleidingen te volgen!

Heb je ervaring in de koude-klimaat- en warmtepomptechniek?

Vind je het leuk om jouw kennis en ervaring te delen met de nieuwe lichting servicemonteurs? Help je graag collega’s verder door het delen van je kennis?

Vind je het leuk om nieuw talent te ontwikkelen?

Vind jij ook dat onderwijs voor een groot deel uit praktijk moet bestaan?

Dan zijn we op zoek naar jou!

Wil je meer weten over deze functie en talentenprogramma?

Bel dan met Carina van Dalen, tel: 088 020 6400.

Waterstof

Zo af en toe duikt er berichtgeving op over het gebruik van waterstof als alternatief voor gas. Onlangs nog werd een grootschalig onderzoek aangekondigd naar het produceren en toepassen van groene waterstof op basis van zonne- en windenergie bij agrarische ondernemingen. Er lopen ook verschillende praktijkproeven met wijken die ‘waterstofready’ worden gemaakt, zoals in het Groningse Wagenborg. Verder tonen fabrikanten inmiddels hun waterstofketels op vakbeurzen en elders in deze uitgave wijden we een artikel aan een andere noviteit: een infraroodverwarmer die volledig op waterstof kan werken.

We kunnen al deze inspanningen met recht onder het kopje ‘innovatief’ scharen. De vraag is alleen of waterstof straks ook daadwerkelijk op grote schaal gaat (of kan) worden toegepast. Duurzaamheidsconsultant Maarten van Andel heeft er een hard hoofd in. Achterin deze uitgave draagt hij hiervoor diverse argumenten aan. “Installeer gewoon een warmtepomp”, zo stelt hij onomwonden. “Die innovatie heeft zich inmiddels in de praktijk bewezen.”

De tijd zal leren waar we uiteindelijk op uitkomen. Het vakgebied levert ondertussen meer dan ooit fraaie innovaties af.

Nou, lekker hoor zo’n waterstofdouche

FIRE+ICE

VERWARMEN & KOELEN

DE LUCHT-LUCHT WARMTEPOMP MONOBLOCK, ZONDER BUITENUNIT

+ Comfortabel verwarmen & koelen

+ Minimalistisch Design.

+ Max. efficiëntie (COP van 3,28 bij 7 C°)

+ Snelle, vrijwel verliesvrije warmte

+ Comfortabele individuele regeling

+ Eenvoudig te installeren

Nieuw in ons assortiment Airco omkastingen

18 BENG-EISEN

Sinds 2021 zijn de BENG-eisen van kracht. Daar ging een lang en moeizaam traject aan vooraf, waarbij experts elkaar geregeld in de haren vlogen. Ruim 2 jaar verder maakt IZ de balans op met Rens ten Hagen, adviseur en als docent verbonden aan diverse vakopleiders in de bouw.

20 INFRAROOD EN WATERSTOF

Recentelijk lanceerde Schwank een innovatief verwarmingssysteem. Met behulp van infraroodstraling wordt

een behaaglijk binnenklimaat gecreëerd. Het systeem werkt op basis van gas. En het is al waterstofready.

26 HYGIËNISCHE INSTALLATIE

In het hartje van het Limburgse Geleen werkt VAL Vastgoed aan de transformatie van de lokale Paterskerk tot medisch centrum. Voor de installatietechniek vertrouwt het bedrijf op de kennis, producten en systemen van Viega.

34 WATERZIJDIG INREGELEN

Door de sterk fluctuerende gasprijzen neemt het belang van waterzijdig inregelen toe. Wat niet iedere installateur weet, is dat het vanuit nieuwe wet- en regelgeving soms zelfs ook verplicht is. Sander Fielt, productontwikkelaar bij technisch opleider ROVC, en Rudi Tenkink, trainer bij ROVC en installatiespecialist bij TenkinkTechniek weten er meer over.

AARDGASVRIJE WIJK

De gemeente Rotterdam, woningcorporatie Havensteder en energiebedrijf Eneco hebben een overeenkomst ondertekend om de komende jaren samen te werken aan het aardgasvrij maken van de Rotterdamse Agniesestraat en omgeving. Stadsverwarming bleek de beste en goedkoopste mogelijkheid is om aardgas te vervangen. Na de zomer is gestart met de vernieuwing van het riool in een aantal straten in de Agniesebuurt. Ook gaat de gemeente de wijk vergroenen en maatregelen nemen tegen wateroverlast. Voor deze werkzaamheden gaan delen van straten open, waardoor er een goed moment ontstaat om ook stadsverwarming aan te leggen.

Fors meer warmtepompen verkocht

In de woningbouw zijn in de eerste helft van 2023 in totaal ruim 85 duizend warmtepompen verkocht, een groei van 80% t.o.v. dezelfde periode vorig jaar. Vereniging Warmtepompen handhaaft de prognose voor heel 2023 met 60% groei naar 170

duizend warmtepompen. Het aandeel voor nieuwbouw wordt geschat op ruim 50 duizend - per definitie allelectric - warmtepompen. In de nieuwbouw neemt het aandeel water/waterwarmtepompen met bodemenergie of PVT als bron toe met 20% t.o.v. vorig jaar. Het aandeel lucht/

water- warmtepompen in de nieuwbouw neemt daarmee af. De prognose voor de bestaande woningbouw is 120 duizend warmtepompen in heel 2023, ruim een verdubbeling. De verhouding all-electric/hybride in de bestaande woningbouw blijft vooralsnog 50/50 evenals vorig jaar.

De groei in de bestaande woningbouw zal verder doorzetten. Hoewel materialentekorten en daarmee de levertijden verder teruglopen en een deel van de groei dus bestaat uit nalevering van openstaande bestellingen, is er tevens sprake van een significante autonome groei.

KOPER VERSUS KUNSTSTOF WATERLEIDING

Het type kunststof blijkt van grote invloed op de bacteriële veiligheid van leidingmaterialen. Daarentegen zijn koperen leidingen eigenlijk een veiligere keuze, als we puur kijken naar bacteriële veiligheid van drinkwatersystemen. Zo luiden de conclusies in het ISSO­rapport ‘Koper versus kunststof materiaal in leidingwatersystemen’. Dit rapport kwam tot stand na bestudering van de bevindingen uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken.

De focus in dit rapport ligt vooral bij de verschillen in bacteriologische aangroeipotentie tussen koperen en kunststof waterleidingen. Het beschrijft ook de verschillen tussen de diverse kunststof waterleidingen en hoe men hier verstandig mee kan omgaan. Uiteindelijk staat in het rapport wat de invloed van het leidingmateriaal is op de bacteriële groei en het effect dat het materiaal heeft op de kwaliteit van het leidingwater. Met het rapport wil ISSO professionals helpen bij het selecteren van het juiste leidingmateriaal voor drinkwaterleidingen bij aanvang van een project.

Het rapport concludeert dat, gezien de BPP­waarden (Biomassa Productie Potentie) van koper leidingwerk, de bacteriële veiligheid in drinkwatersystemen met koperen buizen is gewaarborgd. Bij kunststof leidingwerk moeten ontwerpers en installateurs nadrukkelijk aandacht besteden aan de keuze van het juiste type kunststof. Het onderzoek laat namelijk zien dat de BPP­waarden tussen de kunststofsoorten sterk verschillen. Het rapport toont dat marktpartijen zowel koper, PVC­C als PE­Xc in drinkwaterinstallaties met redelijk veel vertrouwen kunnen toepassen. Ook ongeplastificeerd PVC (PVC­U) heeft, zo blijkt uit een eerder onderzoek, een relatief lage BPP­waarde. Leidingwerk van PVC­P, PE­Xb en PE­100 kan men door de hoge BPP­waarden maar beter vermijden in leidingwaterwatersystemen. Flexibele kunststoffen hebben doorgaans een hogere concentratie weekmakers, die een belangrijke voedingsbodem vormen voor bacteriën.

Er geldt echter wel een waarschuwing bij het gebruik van de ‘veilige’ kunststofsoorten. Er bestaan namelijk grote variaties in BPP­waarden van PE­materialen, zowel tussen fabrikanten als tussen PE­typen. Die waarden kunnen zelfs boven de wettelijk toegestane grens van 1.000 pg ATP/cm2 uitkomen. Dit blijkt uit onderzoek waarin de variatie in BPP­waarden van 38 PE­materialen van 4 verschillende fabrikanten en 3 verschillende typen is onderzocht. Vandaar dat de auteur van het onderzoek benadrukt dat het bij prioritaire installaties verstandig is om geen kunststof leidingwerk te gebruiken. Wellicht, zo staat beschreven, zou RVS wel een alternatief kunnen zijn voor koper.

Omdat een installatie niet alleen uit leidingen bestaat, is het ook belangrijk om naar appendages, zoals afsluiters,

regelventielen en filters te kijken. Bij koperen leidingen zijn dit voornamelijk metalen – meestal messing – appendages. Bij kunststof kan het type kunststof van de appendages afwijken van het type kunststof van het leidingsysteem. Afhankelijk van de gekozen appendages en het materiaal ervan, hebben deze een positieve of negatieve invloed op bacteriegroei. Denk bij de selectie van de appendages dan ook na over het BPP van het toegepaste kunststof en welk effect dit kan hebben op het totale leidingsysteem, concludeert het rapport. Het rapport is beschikbaar via ISSO Open op www.isso.nl

IN MEMORIAM

Nicolette van Riemsdijk - Draper is op maandag 10 juli 2023 overleden. Bij Geberit Nederland wordt zij geroemd als de bezielende kracht achter het succes van AquaClean; de unieke whirlspray technologie, zoals zij het noemde. ‘Een douchewc is geen vanzelfsprekend product op de Nederlandse markt, maar haar geloof, doorzettingsvermogen en overtuigingskracht hebben de AquaClean een prominente plaats binnen het luxe sanitair gegeven; het succes was haar kindje, laat Geberit in een reactie op haar overlijden weten.

POSITIEVE VOORUITZICHTEN VOOR INSTALLATIEBRANCHE

Na jaren van forse groei daalt het productievolume in de installatiebranche in 2024 en 2025 licht. Minder vergunningen voor woningnieuwbouw zijn de voornaamste oorzaak van de daling. De vraag naar nieuwe utiliteitsgebouwen blijft hoog. De budgetsectoren overheid, zorg en onderwijs laten echter een lichte krimp zien. Dit blijkt uit het rapport Economische vooruitzichten 2024 en verder dat onderzoeksbureau Bouwkennis opstelde in opdracht van brancheorganisatie Techniek Nederland.

Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland zegt dat de vooruitzichten voor de technieksector nog altijd positief zijn: “Er is volop werk in de installatiebranche. De lichte daling van het productievolume geeft techniekbedrijven de mogelijkheid om achterstanden in te lopen. De kans is dus groot dat de wachttijden gaan afnemen en dat is goed nieuws voor opdrachtgevers. De vooruitzichten voor de periode na 2025 blijven uitstekend. De energietransitie krijgt steeds meer vaart en het aandeel techniek in bouwprojecten blijft groeien.” Door de wettelijke verplichting voor gasvrije nieuwbouw,

de eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG) en de behoefte aan koeling tijdens de warmere zomers groeit de vraag naar duurzame klimaatinstallaties. Daar profiteren met name bedrijven in de klimaattechniek van. Techniek wordt steeds belangrijker in de gebouwde omgeving. De installatiequote is met bijna 45% het hoogst in de utiliteitsbouw. Ook in de woningbouw blijft de installatiequote groeien; bij groot onderhoud is die inmiddels 22%, bij nieuwbouw 19%.

Brandveilige rookgasafvoer

Het normontwerp voor NEN 6062 is gepubliceerd en vervangt de versie uit 2017.

Deze norm betreft rookgasafvoervoorzieningen van stook- en verbrandingstoestellen voor zowel vaste als niet-vaste brandstoffen. Voor de beoordeling van de brandveiligheid van een rookgasafvoervoorziening verwijst het Bouwbesluit (en binnenkort het Besluit Bouwwerken leefomgeving) naar deze norm.

Mogelijk Legionella door cv-ketel Ferroli

Zeker elf mensen hebben

sinds juli vorig jaar Legionella opgelopen, waarschijnlijk door toedoen van een cvketel van fabrikant Ferroli. Twee mensen zijn aan de besmetting overleden. Dat melden Ferroli en het RIVM. Volgens het RIVM gaat het om twee typen combiketels van Ferroli als meest waarschijnlijke oorzaak van deze besmettingen.

Alle werknemers die deze ketels hebben geïnstalleerd zijn inmiddels geïnfor meerd over de reinigingsmaatregelen die moeten worden genomen. Omdat niet alle ketels op tijd te achterhalen zijn, heeft Ferroli een waarschuwingsbericht op de website gezet. Ferroli raadt daarin mensen in het bezit van een Ferroli cv-ketel van het type BlueSense en BlueHelix geproduceerd ná 1 januari 2022 aan zo spoedig mogelijk reinigingsmaatregelen te nemen. De serienummers beginnen met het cijfer 22 of 23.

HANDBANKSCHROEF

Oud-installateur Jaap Schut heeft door de jaren heen een indrukwekkende collectie historisch gereedschap en oude installaties opgebouwd. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. In die collectie bevindt zich ook onderstaand gereedschapsartikel. Het gaat om een handbankschroef van een loodgieter. Zoals bekend is een bankschroef een handig hulpmiddel om werkstukken vast te klemmen, zodat je zelf je handen vrij hebt om je project te bewerken.

Schut: “In een oud tijdschrift uit 1949 las ik dat zo’n handbankschroef ook door tegelzetters werd gebruikt om strippen van tegels heel af te kunnen breken. Zij noemden het een handschroefje.”

De nieuwe stichting Nederlandse Verduurzamingsindustrie – Gebouwde Omgeving (NVI-GO) verenigt bedrijven uit de Nederlandse maakindustrie die werken aan een duurzaam binnenklimaat voor de gebouwde omgeving. De stichting is een herpositionering van de Nederlandse Verwarmingsindustrie (NVI). De NVI-GO is nu de paraplu waaronder verschillende verenigingen (voorheen secties) samenwerken. We opereren als een collectief om verduurzaming in de gebouwde omgeving te versnellen. Dat doen we als de maakindustrie van de gebouwtechnologie en met CO2reducerende energieproducten. Sinds april van dit jaar ben ik de nieuw aangestelde directeur van NVI-GO. Tien jaar geleden leidde mijn intrinsieke motivatie me naar de energietransitie. Ik kwam terecht in de installatiewereld. De energietransitie, het motorblok onder de vele transities die we als samenleving momenteel doormaken, liet me niet meer los. Dankzij diverse inspirerende projecten ben ik nu nog steeds nauw betrokken bij de energietransitie. En toen kwam er die onverwachte vraag: “Voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving zoeken we iemand die vanuit vernieuwing en verbindend leiderschap de NVI-

GO vanuit een vernieuwde positionering verder wil uitbouwen”. Het antwoord hierop moge duidelijk zijn: ik ben de uitdaging aangegaan. Wat is er ontzettend veel te doen. Er is veel gebeurd en ook deze zomer is het op z’n minst gezegd komkommertijd, nu we te maken hebben met de val van het kabinet, en tegelijkertijd grote plannen om klimaatambities te halen vanuit de installatiebranche. We moeten door. Juist nu. En daar is van ons allemaal moed voor nodig. Moed om, zoals we binnen NVI-GO ook doen, bredere doelstellingen te formuleren, ook al is het ‘hoe daar te komen’ nog niet altijd duidelijk. Maar ook moed voor het aangaan van nieuwe samenwerkingen die nodig zijn om grote systeemveranderingen aan te jagen.

Ik wens iedereen veel moed en vertrouwen voor de periode die komt. Want samen gaan we harder. Ik kijk ernaar uit om hetzelfde te doen!

Annemarije Tillema, directeur Nederlandse Verduurzamingsindustrie – Gebouwde Omgeving (NVI-GO)

TWEEDE EXPERIENCE CENTER DAIKIN

Daikin heeft een tweede Experience Center geopend in Thialf, Heerenveen. In dit belevingscentrum presenteert de fabrikant energiezuinige binnenklimaatoplossingen die Nederland helpen te verduurzamen. Daikin is hoofdsponsor van de Koninklijke Nederlandse Schaatsbond (KNSB). Eerder werd een belevingscentrum in Breukelen geopend.

Het centrum in Thialf is duurzaam gebouwd en multifunctioneel: consumenten kunnen op afspraak de Daikin toepassingen op het gebied van airconditioning, warmtepompen, luchtbehandeling en koudetechniek beleven terwijl installateurs met (praktijk)trainingen en product infosessies kennis opdoen.

Waterstofhybrides in Groningse waterstofwijk

In de Groningse waterstofwijk Wagenborgen zijn onlangs de eerste bewoners aangesloten op waterstofhybrides. 33 woningen worden verwarmd met een hybride warmtepomp in combinatie met een cv-ketel op 100% waterstof – een primeur. De installatie is het sluitstuk van de zogeheten hybride route, waarbij de woningen worden geïsoleerd, een hybride warmtepomp wordt geïnstalleerd, en de restvraag wordt ingevuld met duurzaam gas – in dit geval waterstof.

Wagenborgen is één van de eerste wijken in Nederland die is aangesloten op een waterstofnetwerk. Samen met Groninger Huis, Enexis, Energiewacht, Eelshuis, Essent, Baas B.V. en de dertig bewoners, werkt Intergas aan het aardgasvrij maken van de wijk. Op 5 juli is de Waterstofwijk Wagenborgen feestelijk geopend. De 33 jaren 70-woningen

van Groninger Huis zijn eerst allemaal verduurzaamd tot energielabel B. Ondertussen heeft netbeheerder Enexis ervoor gezorgd dat waterstof getransporteerd kan worden door de bestaande gasleidingen. De laatste stap in de realisatie van het project was het aansluiten van de waterstofhybrides van Intergas.

“Het is een mooi voorbeeld van hoe de hybride route er in de praktijk uitziet”, zegt Gerrit Zijlstra, projectleider vanuit Intergas. Het is de eerste keer dat de waterstofhybride op wijkschaal is geïnstalleerd. Intergas heeft installateurs van Energiewacht opgeleid om deze hybrides te kunnen installeren en te onderhouden.

“De waterstof cv-ketel is zo ontworpen dat hij straks in de massaproductie meekan”, zegt Zijlstra.

De groene waterstof waarmee de huizen worden verwarmd, wordt op termijn opgewekt bij een agrarisch bedrijf net buiten het dorp.

Daar komt straks een elektrolyser te staan, die de lokaal opgewekte zonne- en windenergie direct om kan zetten in groene waterstof. Een belangrijk doel van het project is dan ook om te kijken hoe de bestaande gasinfrastructuur zo goed mogelijk hergebruikt kan worden voor het transport van waterstof. Voor de bewoners die niet mee wilden doen, is een nieuwe gasleiding aangelegd. Door nu ervaring op te doen met waterstofleidingen en toepassingen, kan als de inzet van groene waterstof op grotere schaal beschikbaar is, snel worden opgeschaald. Naast ervaring opdoen met het gebruik van waterstof-

leidingen, is een belangrijk doel van het project om aan te tonen dat gebruik van waterstof in de gebouwde omgeving technisch haalbaar is. Op deze manier kunnen relatief oudere huizen toch volledig duurzaam verwarmd worden zonder dat daar een verzwaring van het elektriciteitsnetwerk voor nodig is. De hybride warmtepomp draait zoveel mogelijk op duurzaam opgewekte stroom en op koude momenten schakelt hij over naar waterstof. Door die restvraag in te vullen met duurzaam gas, wordt met dit project aangetoond dat de hybride route een eindoplossing voor aardgasvrij wonen is.

WARMTEVERLIES IN WONINGEN

ISSO-publicatie 51 ‘Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen’ is verschenen. Hiermee kunnen verwarmingsinstallaties in woningen en woongebouwen worden ontworpen. Dit geldt voor het te installeren vermogen per vertrek of voor de gehele woning of het woongebouw. De methode in publicatie 51 volgt hiervoor de norm NEN-EN 12831-1. Alleen voor het onderdeel ‘warmteverlies naar de buren’ wijkt de publicatie af van deze norm, door bij de warmteverliezen niet uit te gaan van lagere temperaturen naar alle buren tegelijk. De kennis in deze publicatie is te gebruiken in nieuwbouw- en renovatieprojecten. Ze is niet specifiek bedoeld voor tijdelijk bouw. Installateurs en adviseurs vinden in de publicatie berekeningsmethodes waarmee zij het te installeren verwarmingsvermogen per vertrek kunnen bepalen. Ook gaat de informatie nader in op het maximaal vermogen voor een individuele of een collectieve aansluiting. De berekeningsmethode maakt onderscheid tussen woningen en woongebouwen die aan de nieuwbouweisen van het Bouwbesluit 2020 voldoen en woningen en woongebouwen van voor die tijd.

RUBRIEK VAKWERK

De laatste klus

EN OPNIEUW BEGINNEN

Lino Noya Mahn sloot in februari de deuren van zijn eigen bedrijf. Sindsdien werkt hij weer in loondienst.

Wat bewoog hem om de stap te zetten en wat was zijn laatste klus?

Met zijn 41 jaar kent Noya Mahn de installatiebranche al door en door. Na zijn werktuigbouwkundige opleiding werkte hij jarenlang als monteur en in diverse commerciële functies. Zo’n vier jaar geleden begon hij voor zichzelf. “Ik wilde weer aan de slag in de praktijk en sleutelen aan installaties.” Bovendien zag hij als techneut met zakelijk inzicht een gat in de markt.

Werkzaamheden

“Er was sowieso een schreeuwend tekort aan technici, daarnaast nam de vraag naar duurzame technieken en ventilatie-expertise toe. Met mijn bedrijf Noya Installatiechniek ben ik me daar op gaan richten. Bovendien installeerde en onderhield ik cv-ketels en aircosystemen en spoelde en regelde ik installaties in.”

Fusie

Eigenlijk liep het bedrijf al direct als een tierelier. De opdrachten stroomden binnen en Noya Mahn bouwde in een recordtempo een rijk klantenbestand op. “Ik had er ook veel plezier in. Het klantencontact, alles goed regelen, lekker bezig zijn op de werkvloer…” Uiteraard waren er ook mindere kanten aan het zelfstandig ondernemerschap, geeft Noya Mahn grif toe. “Klanten zijn zeker

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Elke maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

sinds de coronatijd soms wat gejaagder. En ook is het moeilijk om privé en zakelijk te scheiden als je een eigen bedrijf hebt. In feite fuseren die twee, als je echt altijd klaar wilt staan voor je klanten.”

Fysiek

Tegelijkertijd ging zijn knie steeds meer opspelen. Noya Mahn kreeg steeds meer pijn, het zorgde voor een onhoudbare situatie. “Ik wilde wel doorgaan, omdat de leuke kanten van het zelfstandig ondernemerschap de boventoon voerden, maar het was fysiek niet meer mogelijk.”

Project

Zijn laatste klus was in Oostvoorne. “Ik heb een villa van het gas af geholpen. Een leuke klus, zeker omdat alles vrij soepel ging. De villa had een betonnen constructie met drie bouwlagen. Eerst is de buitenkant geïsoleerd en daarna kon de cv-ketel worden vervangen door een luchtgebonden warmtepomp. De hele woning heeft vloerverwarming, maar ik heb aanvullend nog vier airco’s geïnstalleerd in de drie slaapkamers en in de gang naast de woonkamer om snel extra te kunnen koelen en verwarmen.”

Praktijkopleider

Afgelopen winter kreeg Noya Mahn het aanbod om aan de slag te gaan als Praktijkopleider. “Echt top, want op deze manier blijf ik verbonden met de

praktijk. Tegelijkertijd kan ik weer een duidelijke scheiding aanbrengen tussen werk en privé.”

Nieuwe generatie

Hij heeft nu iedere dag te maken met de toekomstige generatie monteurs. “Ze zijn anders en daar let je ook op bij het ontwikkeltraject. Aan de ene kant zie ik dat ze soms worstelen met discipline en geduld. Aan de andere kant zijn ze wel superhandig met digitale technieken. En dat komt goed uit, omdat ons vak steeds meer een digitaal karakter krijgt.”

Toekomst

Zelf wil hij zich de komende jaren doorontwikkelen. “Vooral technisch, op het gebied van innovaties.” Op de vraag of hij ooit nog de stap zou willen wagen richting het zelfstandig ondernemerschap, kan hij noch bevestigend, noch ontkennend antwoorden. “Ik houd van het snijvlak van techniek en commercie, dus wie weet”, zegt hij glimlachend.

“Maar voorlopig heb ik het hier prima naar mijn zin.”

SLIMME INNOVATIES

De koudemiddelentransitie is volop in beweging. Koudemiddelen met een hoog GWP (aardopwarmingsvermogen) worden versneld teruggefaseerd en vervangen door alternatieve koudemiddelen. Doordat een aantal van deze stoffen een hogere kans geven op verstikking, vergiftiging, brand en explosiegevaar voor de directe omgeving, is voldoende opgeleid en gekwalificeerd personeel om met deze stoffen te werken van essentieel belang. Het toenemende tekort aan koeltechnici door de transitie van gasketels naar warmtepompen en de uitstroom van mensen vanuit de installatiesector naar andere sectoren, vormt daarbij een probleem. Om dit tekort te beperken en de beschikbare capaciteit slimmer in te zetten, ligt er een belangrijke taak bij de fabrikanten.

Door productinnovatie kan veel tijd worden bespaard op de bouwplaats. Denk hierbij bijvoorbeeld aan monobloc warmtepompen. Een monteur kan bij een storing gemakkelijk de gehele unit vervangen en de oude meenemen voor reparatie.

Naast productinnovatie kunnen digitale hulpmiddelen en voorspelbaar onderhoud ook tijd en kosten terugbrengen.

Eurolyzer S1

Met een Google Glass kan de klant de monteur op afstand laten meekijken en een kleine storing zelf oplossen, waardoor de monteur niet hoeft af te reizen en kan worden ingezet op een andere klus. Door gestructureerd data van koelinstallaties te verzamelen, kan nauwkeuriger worden bepaald na hoeveel draaiuren de installatie onderhoud nodig heeft of bepaalde slijtage gevoelige componenten moeten worden vervangen. Ook dit voorkomt het inefficiënt inzetten van servicemonteurs.

NVKL-erkende installateurs zijn volledig op de hoogte van voornoemde innovatieve toepassingen. Zij zijn in het bezit van de NVKL-erkenning en voldoen aan alle verplichte wet- en regel geving, opleidingen en vakkennis waarop zij bovendien tweejaarlijks getoetst worden.

De nieuwe rookgasmeter voor inbedrijfstelling, inspectie, reparatie en onderhoud van cv-installaties.

Bediening naar keuze met het grote HR touchscreen én met één hand via het ronde touchpad

Handige, tijdbesparende functies, waaronder macro’s en multi-memory

Digitale meetrapportage met gratis EuroSoft connect (software en apps)

EN50379 deel 2 gecertificeerd, geschikt voor CO-certificering (Gasketelwet)

7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren

Coen van de Sande, directeur NVKL

BENG-eisen

WAT MOET JE ERMEE?

Sinds 2021 zijn de BENG-eisen van kracht. Daar ging een lang en moeizaam traject aan vooraf, waarbij experts elkaar geregeld in de haren vlogen. Ruim 2 jaar verder maakt IZ de balans op met Rens ten Hagen, adviseur en als docent verbonden aan diverse vakopleiders in de bouw.

Vanaf de jaren 90 werd er gewerkt met de EPC-eis om de energetische efficiëntie van nieuwbouw aan te geven. In de loop der tijd kwamen echter de nadelen van de EPC aan het licht. Zo kon je in theorie een lek kippenhok neerzetten en toch aan de eis voldoen door er een warmtepomp te plaatsen als duurzame thermische energieopwekker. Mede daarom zijn Ten Hagen en andere deskundigen dan ook blij dat de EPC in januari 2021 is vervangen door de BENG-eisen.

BENG

De BENG komt voort uit de Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD) en het Energieakkoord voor duurzame groei. In 2015 bracht het Ministerie van BIZA de eerste conceptversie naar buiten. Dat leidde tot het nodige gemor. Na een aantal wijzigingen lag er een definitieve versie op tafel. Maar ook die is 2,5 jaar na de invoering alweer toe aan revisie, aldus Ten Hagen.

Verplichting

De BENG-regels gelden voor alle nieuwbouw in de utiliteit en woning-

bouw. “Wil je echter bestaande gebouwen gaan verduurzamen in gemeentes die daarvoor nieuwbouweisen hanteren, dan gelden de BENG-regels ook”, licht Ten Hagen toe.

Stappenplan

Evenals de voormalige EPC-norm ligt de focus bij het primaire energiegebruik. De BENG levert als het ware een stappenplan om duurzame gebouwen neer te zetten of bestaande bouw te verduurzamen. Daarvoor zijn de regels van de Trias Energetica leidend.

Samenvatting

Heel kort door de bocht komt het erop neer dat je, in de woorden van Ten Hagen, “ten eerste de gebouwschil optimaal isoleert om de energievraag aan banden te leggen. Daarna zorg je voor gebouwgebonden installaties die energie terugwinnen en waar mogelijk

duurzame energie gebruiken. Tot slot vul je de helft van de energiebehoefte voor ventileren/koelen/verwarmen en de productie van warm tapwater in met eigen duurzame opwekking.”

KWH/m2

In meer officiële bewoordingen wordt gesproken van drie BENG-indicatoren: A. Energiebehoefte van een gebouw: de maximale energiebehoefte in kWh per m2 gebruiksoppervlak per jaar. B. Primair fossiel energiegebruik: het maximale primair fossiel energiegebruik, eveneens in kWh per m2 gebruiksoppervlak per jaar. En C. Hernieuwbare energie: het minimale aandeel hernieuwbare energie in procenten.

NTA 8800

De BENG-regels hebben een nieuwe methode voor de bepaling van de energieprestatie van gebouwen met zich

De BENG komt voort uit de Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD) en het Energieakkoord voor duurzame groei

meegebracht, namelijk de NTA 8800. Het opnameprotocol daarvoor is de ISSO 82.1, een lijvig boekwerk. “In feite staan in de NTA 8800 alle formules en in de ISSO de protocollen waarmee je makkelijker tot een resultaat komt”, vertelt Ten Hagen. “Dat is wel een beetje tricky, omdat de ISSO soms iets te grote stappen zet, waardoor je eigenlijk nog vervolgens moet finetunen.”

Eigen vlees

Veel installateurs zijn werkzaam in de bestaande bouw. Daar valt nu ook de meeste winst te boeken bij de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Hoe verloopt zo’n BENG-traject nou precies in de dagelijkse praktijk? Onder andere BouwProfs in samenwerking met Kader-opleidingen biedt de cursus ‘BENG expert bestaande bouw’ aan, waarin iemand wordt klaargestoomd om het verduurzamingstraject te begeleiden en monitoren. “Dat kan uiteraard geen installateur zijn, want dan ga je je eigen vlees keuren”, zegt Ten Hagen.

Verduurzamingscyclus

Leidend voor de BENG-expert is de verduurzamingscyclus. Die heeft zes aandachtspunten:

1. Isolatie- en kierdichtingsniveau

2. Ventilatievorm en –capaciteit

3. Gedrag en gebruik van de woning door bewoners

4. Opwekking van stroom

5. Productie van warmte en koude voor klimatisering en warmwaterproductie

6. Toepassing domotica

Overzicht

Met name 2,4,5 en 6 raken het werk van de installateur. “Lever als vakman een goede overzichtstekening aan met al het installatiewerk. In de praktijk gaat het daar al vaak fout. Onoverzichtelijke en onbegrijpelijke tekeningen, geen updates, noem het maar op”, vertelt Ten Hagen.

Decentrale balansventilatie

Qua ventilatie is Ten Hagen een hartgrondig pleitbezorger van decentrale balansventilatie met slimme sturing.

“Op die manier heb je de meeste controle over de in- en uitgaande luchtstromen en het energiegebruik”, licht hij toe. Je kan dan denken aan Climarad-units die in separate ruimtes worden geïnstalleerd.

Opwekking

Voor de opwekking van stroom kom je al snel uit op PV-panelen of eventueel windenergie. “Let in het laatste geval goed op als installateur dat je geen eigen windmolen adviseert in een stedelijke omgeving met veel hoogbouw. Je hebt een laminaire, min of meer regelmatige luchtstroming nodig om het beste rendement te behalen. Een eigen windmolen is dus eerder interessant voor buitengebieden.”

Warmtepompen

Ook over warmtepompen heeft Ten Hagen uitgesproken opvattingen. “Bovenaan mijn lijstje staan warmtepompen die hun thermische energie onttrekken aan omgevingswater of ondiepe grond.” Ze zijn betaalbaar, hebben een goede COP en je hoeft er geen ingrijpende handelingen voor te plegen, zoals diep in de grond boren, aldus Ten Hagen. Behoort een dergelijke warmtepomp niet tot de mogelijkheden dan valt een luchtgebonden oplossing te overwegen, “maar let goed op de geluidsproductie.”

Hybride

Hij heeft totaal geen begrijp voor het overheidsbeleid, waarin de toepassing van hybride warmtepompen wordt gepromoot. “Ze presteren vaak suboptimaal door menselijk ingrijpen. De bedoeling is dat de warmtepomp het leeuwendeel van de verwarming voor zijn rekening neemt, maar in de praktijk willen bewoners meestal snel verblijfsruimtes opwarmen, waardoor de cv-ketel voortdurend moet bijspringen en de warmtepomp niet optimaal wordt benut.”

Biogas

Niet dat hij een tegenstander is van gas. “Biogas heeft een enorme po-

tentie, want het is duurzaam en onze boeren zouden enorme hoeveelheden kunnen leveren. Maar er is veel weerstand, met name vanuit de waterstoflobby.” Zelf ziet hij Nederland niet veranderen in een waterstofeconomie. “De omzettingsrendementen zijn hartstikke laag en bovendien is waterstof een gevaarlijk goedje. Durf je dat door oude leidingen te pompen en wil je dat wel in je huis hebben?”

Infraroodpanelen

Ten Hagen ziet wel brood in infraroodpanelen. “Ze zijn efficiënt - de COP is 0,99 - en ideaal voor bijverwarming. Bijvoorbeeld van badkamers of een bijkeuken. Voor de hoofdverwarming geef ik de voorkeur aan warmtepompen, omdat die een hogere COP hebben.”

Slimmer maken

De laatste stap van de verduurzamingscyclus gaat over de toepassing van domotica. “In feite hebben we het dan over het ‘slimmer maken van installaties’. In het geval van ventilatiesystemen kan je denken aan CO2-sturing en waterdampsensoren. En de zomerbypass inschakelen van de WTW, zodat je niet voor noppes de lucht gaat voorverwarmen tijdens de warme maanden.”

Systeemintegratie

Nog een stap verder is systeemintegratie. Ventilatie en warmte- en koudeopwekkers op elkaar afstemmen en slim installeren. “Dus compacte systemen gebruiken, die eenvoudig zijn te onderhouden en goed zijn weggewerkt.”

Toekomst

Hoewel de BENG-regels al effect sorteren, zijn ze voor verbetering vatbaar. “De formules worden nu geherevalueerd. Ik verwacht dat er volgend jaar extra rekenregels voor domotica worden opgenomen in de NTA 8800.” Daarnaast kan ook de bekende TOjulieis om oververhitting van gebouwen tegen te gaan, op termijn een soortement vierde BENG-eis worden, denkt Ten Hagen 

Infrarood en waterstof

EEN INTERESSANT HUWELIJK

Recentelijk lanceerde Schwank

een innovatief verwarmingssysteem. Met behulp van infraroodstraling wordt een behaaglijk binnenklimaat gecreëerd. Het

systeem werkt op basis van gas. En het is al waterstofready.

Infraroodverwarmers zijn er in verschillende smaken. Zowel heldere-stralers als donkerstralers genieten grote populariteit. De geniumSchwank is een donkerstraler. Donkerstralers beschikken over speciale reflectoren. Deze donkere reflectoren bundelen de straling en kunnen daardoor gericht een gelijkmatige warmte in alle richtingen afgeven. Hierdoor wordt gelijk ook het warmteverlies geminimaliseerd.

H2-ready

Met de geniumSchwank lanceert de fabrikant de eerste IR-donkerstraler van het bedrijf die op 100% waterstof kan werken. De branders zijn hybride. Dit geeft ook de mogelijkheid om fossiele gassen te gebruiken en later over te stappen op waterstof. De branders zijn voorzien van een reflecterende FERAN-reflector. De reflectorbehuizing is volledig geïsoleerd om de convectiewarmteverliezen te verlagen. Hiermee heeft het een reflectorgeometrie van 95 % reflectie en een seizoensgebonden energie-efficiëntie van 99 %. De brander is standaard traploos modulerend van 75 % tot 100 % voor ideale vermogensaanpassing aan de seizoensgebonden warmtebehoefte. Ook heeft de brander ModBus-mogelijkheid voor optimale regelbaarheid en connectiviteit.

Overstappen

“Een overstap van aardgas op waterstof is eenvoudig te maken. Je hoeft alleen maar een kleine aanpassing door te voeren aan de brander. Je kan het bestaande leidingenwerk blijven gebruiken, vanwege het vluchtige karakter van waterstof is er wel een monitoringssysteem nodig”, vertelt Wilfred Heesakkers, Business Development Manager bij Schwank.

Utiliteit

De nieuwe serie is beschikbaar in de vermogensklassen van 20 tot 50 kW en lengtes tussen 4 en 13 meter. Om het

ONDERHOUD

systeem op te hangen is een minimale plafondhoogte van 4,5 m vereist. Mede daardoor zal je de infraroodverwarmer niet in een woonomgeving aantreffen. “Bij klanten moet je vooral denken aan hoge ruimtes, bijvoorbeeld bedrijfshallen, sporthallen en showrooms”, licht Heesakkers toe.

Indicatief

Deze ontwikkeling erg interessant, omdat het een indicatie is dat fabrikanten ook andere verwarmingsoplossingen dan de traditionele ketel ‘waterstofready’ aan het maken zijn. Wordt Nederland een waterstofeconomie?

De geniumSchwank vraagt weinig onderhoud. “Wij adviseren om het systeem één keer per jaar te inspecteren,” zegt Heesakkers. “Dat betekent het verbrandingssysteem nalopen, inclusief de rookgasafvoer en de buizen in verband met vervuiling en de regeltechnische componenten.” Aan het einde van de levensfase kan het staal overigens worden hergebruikt.

De door waterstof aangedreven multigasverwarmer geniumSchwank is de eerste stralingsverwarming die voor 100% op aardgas, LPG of waterstof kan werken, aldus de fabrikant. (Afbeelding: Schwank).

WATERSTOFKLEUREN

Waterstof die is geproduceerd met fossiele brandstoffen als bron en waarbij tijdens de productie broeikasgassen in de atmosfeer terecht komen, wordt grijze waterstof genoemd. Het merendeel van de geproduceerde waterstof valt in deze categorie. De belangrijkste bron voor grijze waterstof is aardgas. In Nederland wordt ongeveer 10% van het gewonnen aardgas ingezet voor de productie van waterstof, wat bijdraagt aan de positie van Nederland als op een na grootste waterstofproducent van Europa. Naast grijze waterstof kan er blauwe waterstof (uitstoot wordt afgevangen) en groene waterstof (uit hernieuwbare bron) worden geproduceerd.

GASLEKDETECTIE

Waterstoffabrieken

Volgens Heesakkers is er een grote toekomst weggelegd voor H2. “Zeker in de industrie. Je kan vlakbij industriële gebieden waterstoffabrieken neerzetten. Die kunnen dan brandstof leveren, maar ook energie bufferen. Daarmee voorkom je ook dat het elektriciteitsnetwerk vastloopt, wat je krijgt als iedereen op all-electric oplossingen overstapt. De koppeling met infraroodverwarming is interessant, omdat het energetisch gezien gunstiger uitpakt dan luchtverwarming, aldus Heesakkers.

Vloerverwarming

Klinkt allemaal aannemelijk, maar hoe zit het met andere concepten, zoals bijvoorbeeld warmtepompen die draaien op PV-panelen en via vloerverwarming hun warmte afgeven?

“Het is erg afhankelijk van de situatie. In fabriekshallen zal een klant eerder kiezen voor infraroodpanelen dan vloerverwarming, omdat hij waarschijnlijk om de

zoveel jaar zijn inrichting zal veranderen. Dan wil je makkelijk wijzigingen kunnen doorvoeren in de vloeropbouw.”

Woningbouw

In de woningbouw daarentegen zal het zo’n vaart niet lopen, meent Heesakkers. Een belangrijke rem op de doorgroei van de waterstofeconomie blijft de beschikbaarheid van H2. Dat is onder andere op te lossen door op wijkniveau de infrastructuur aan te leggen, zegt Heesakkers. In Nederland zijn daarom onder andere in Drenthe en Groningen experimenten gaande met waterstofwijken.

Rendement

Menig scepticus wijst daarnaast naar de lage omzettingsrendementen. Om groene waterstof te maken heb je namelijk duurzame energie nodig. Heel veel duurzame energie. Bij het omzetten van elektriciteit in waterstof gaat zo’n 50 procent van de energie verloren (zie ook elders in dit nummer). Ook bij

Met behulp van ultrasone gaslekdetectie kun je, onafhankelijk van de weersomstandigheden, direct een gaslek constateren, vaak al tot circa 28 meter afstand, aldus meetspecialist Hitma. Dit soort gaslekdetectoren kunnen worden geplaatst bij potentiële lekpunten in installaties, zoals bij flenzen, afsluiters of instrumentatie. Bij ultrasone gaslekdetectie worden gaslekkages gedetecteerd door het meten van een ultrasoon geluid, afkomstig van een gaslekkage. Een groot voordeel hiervan is dat deze detector ongevoelig is voor windrichting, gasverdunning en de richting van het gaslek. Met één Gassonic Ultrasonic gaslekdetector kun je een groot gebied op gaslekkage detecteren. Deze gasdetectiemethode is onder andere geschikt voor het detecteren van waterstof.

het omzetten van waterstof naar elektriciteit is er sprake van energieverlies: zo’n 40 procent. “Dat klopt”, beaamt Heesakkers. “Maar je hebt uiteindelijk wel een schone en klimaatneutrale oplossing, waarmee je de energievoorziening decentraal kan organiseren.”

Prognose

Al met al verwacht Heesakkers vooral een forse groei in de industrie en logistiek. “Het zou me niets verbazen als over een jaar of 10, zo’n 30 tot 40 % van de energievoorziening daar gebaseerd is op waterstof.” 

Voor de productie van groene waterstof is energie uit hernieuwbare bronnen nodig. Denk bijvoorbeeld aan wind- en zonne-energie.

De FlexSonic serie van Hitma detecteert gaslekken op basis van geluid.

Artificiële Intelligentie

WAT STAAT ONS TE WACHTEN ALS BRANCHE?

In dit artikel gaat Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent

Installatietechniek, dieper in op het onderwerp Artificiële Intelligentie, afgekort AI. Wat is AI en hoe gaat het ons werk beïnvloeden als branche?

AI is kort door de bocht de mogelijkheid om met gebruikmaking van computers en machines mensachtige vaardigheden te vertonen - zoals redeneren, leren, plannen, creatief zijn en uitvoeren.

Soorten AI

Er zijn drie soorten AI, te weten:

•  ANI: Artificial narrow intelligence (Smalle kunstmatige intelligentie)

•  AGI: Artificial general intelligence (Kunstmatige algemene intelligentie)

•  ASI: Artificial superintelligence (Brede kunstmatige intelligentie)

Hedendaagse toepassingen

Neem nu uw smartphone, u heeft het over waterontharders in een gesprek met iemand anders en ineens geeft Siri aan dat er op het web 10 items zijn gevonden hierover. Tevens vraagt het systeem wat er verder mee gedaan moet worden. Of, op basis van gezichtsherkenning kunt u door de douane heen bij een vliegveld, uw alarmsysteem thuis ontgrendelen of uw smartphone activeren. Daarnaast wordt AI ook gebruikt om cyberaanvallen te signaleren, bijvoorbeeld door afwijkende patronen in informatiestromen die wijzen op hacks. Maar het gaat nog verder. Tegenwoordig laten organisaties tijdens sollicitatieprocedures ook zogenaamde

Skillpaspoorten samenstellen op basis van beschikbare internetinformatie. Op die manier brengen ze de sterke eigenschappen en risico’s in beeld van kandidaten, zodat ze de ideale sollicitant kunnen selecteren.

Hoe werkt AI

In een vorig nummer van IZ heb ik u al meegenomen over de informatiestromen die via datatrending gebruikt kunnen worden. Ook hier worden op basis van algoritmes bergen aan data doorgespit en met reeds beschikbare informatie vergeleken. De software herkent patronen en zet deze om in informatie.

Nadelen

Een mogelijk nadeel is dat er niet valide informatie wordt gebruikt en verspreid. Dat kan weer leiden tot niet betrouwbaar nieuws of verkeerde uitgangspunten. En voordat je het weet worden er verkeerde uitvoeringbeslissingen genomen, waarbij de ingewonnen informatie bepaalde groepen mensen uitsluit of er foute informatie over bepaalde

personen terecht komt bij bijvoorbeeld banken en je geen lening meer krijgt.

Mogelijkheden

Anderzijds biedt AI talloze commerciële mogelijkheden. Denk aan E-Commerce. Stel je zoekt een geschikte warmtepomp voor een project, dan worden via patroonherkenning potentiële verkopers geïnformeerd die dan direct online een aanbod kunnen doen. Uiteraard betalen die leveranciers wel voor hun ranking in de dataverwerking. Ook een actueel thema als circulariteit kan van tevoren worden meegenomen in de informatiestromen. Denk aan gegevens over de exacte locatie van alle onderdelen in bijvoorbeeld een luchtbehandelingskast, welke materiaal er is gebruikt, waar het materiaal vandaan komt en hoe je het duurzaam kan hergebruiken. Daarnaast kunnen zaken gerelateerd aan het gebouw, bijvoorbeeld BENGgegevens automatisch worden toegevoegd aan een rekenmodel. AI heeft dus de potentie om de helpende hand te bieden bij de keuze en het ontwerp van installatieconcepten en de materia-

Dankzij AI zal het ook makkelijker worden om de bouw te industrialiseren

Energiebesparing

We hebben nog te vaak het idee dat onze ICT-faciliteiten vrijwel kosteloos draaien. En dat klopt niet. Als we bewust, met hulp van AI, alle gebouwgebonden energiestromen engineeren dan kunnen we veel energie besparen en kan de elektra aansluiting van een gebouw efficiënter ingericht worden.

Impact

Er gaan leveranciers komen die complete soorten informatiestromen in hun bibliotheek hebben zitten. Denk aan ISSO, groothandels die kant en klare installatieconcepten leveren of instanties die wet- en regelgeving opstellen. Door een gebouw met zijn bouwkundige en bouwfysische eigenschappen in te voeren zal vervolgens direct een configuratie kunnen ontstaan van een toepasbaar gebouwontwerp. Mogelijk zelfs verschillende varianten plus prijsopgave en een kwaliteitsrating erbij.

Workflows

We kennen dit natuurlijk al vanuit Revit. Deze software maakt ook gebruik van algoritmen door diverse gegevens uit allerlei bronnen te gebruiken en te analyseren en zo nodig toe te passen

in een tekenpakket. Zo worden ook clashes tussen diverse vakexperts die in het model werkzaam zijn voorkomen. Dit alles met het oog op beter presterende gebouwen. Hoe meer data hoe meer mogelijkheden, dus hoe meer reeds gerealiseerde Revit projecten, hoe meer het systeem getraind wordt op mogelijkheden en onmogelijkheden. De bulk van deze informatie is bijna niet meer te snappen, het systeem moet miljoenen workflows gaan aanleren. Maar uiteindelijk staat of valt alles bij valide informatie. Verkeerde data kunnen leiden tot falende processen.

Bouwpartners

Laten we eens kijken naar bouwpartners waar we zoal mee te maken hebben. Wordt bijvoorbeeld de rol van de architect en adviseur kleiner door AI of juist niet? Ik denk het niet, alleen het gebruiksgemak wordt sterk verbeterd, omdat AI meer taken overneemt. Wat we niet moeten vergeten is dat AI een middel is, we moeten wel met beide benen op de grond blijven staan en

WETGEVING

de voorgestelde gebouwontwerpen ook kunnen gebruiken en herkennen. Neem bijvoorbeeld constructieve veiligheid; het is leuk als AI dit heeft doorgerekend, maar ik wil toch altijd de regie houden over het ontwerp waar je immers verantwoordelijk voor bent. Noem het een operatorsfunctie waarbij je aan de zijlijn mee blijft lopen om te toetsen of het wel goed gaat. Er moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar blijven om deze processen te begeleiden en te sturen.

Kennis en opleidingen

Ook in onderwijscurricula zal AI een plek krijgen. Bij ons op de Hogeschool Arnhem/Nijmegen besteden we bijvoorbeeld veel aandacht aan domotica. Ook AI speelt hier een rol, bijvoorbeeld in het vak beveiligingstechniek. Zo kunnen tijdens festivals slimme camera’s op basis van gedrag van het publiek voorspellen wanneer er moet worden ingegrepen. Wat mij betreft wordt het vak alleen maar interessanter, omdat je met nieuwe technieken werkt. Ook

Waarom is een wet op artificiële intelligentie nodig? In juni 2023 stemde het Europees Parlement in Straatsburg voor het eerst in met een poging tot regelgeving. De Artificieel Intelligence Act moet de risico’s van AI beperken en tegelijkertijd het innovatieve karakter ervan stimuleren. Op z’n vroegst zal de wetgeving volgend jaar in de lente van kracht worden. En dat is nodig. Uiteindelijk moet hier voor de bouw een kader uit komen om goede randvoorwaardelijke afspraken te maken. Zo blijf je baas in eigen huis. Dat wil zeggen dat de onderhandelingspositie tussen installateur, groothandel én tussen opdrachtnemer en opdrachtgever in balans blijft. Tevens is er voor aanbesteding een duidelijk inschrijfmodel nodig op basis van bestaande parameters waar een engineer mee verder kan om passende calculaties te kunnen maken. Daarnaast is er nog een andere reden om goede wetgeving te implementeren. Volgens onderzoekers is het slechts een kwestie van tijd voordat we in staat zullen zijn intelligentie te creëren die ‘slimmer’ is dan de mens. Die van aangestuurde commando’s, naar semiautonome taken naar autonoom handelen kan gaan. Breder kan kijken dan de gestuurde taak. Sneller kan leren dan dat wij als mens kunnen leren. De tijd zal het leren.

lisatie daarvan.

zoomen we al in op de mogelijkheid om in de gebouwgebonden omgeving via IPads of VR-brillen ter plekke systemen te bekijken. Natuurlijk moet je altijd weten wat de software doet, anders heb je de processen niet meer in de hand en ben je volledig aangewezen op algoritmes. Dit geven wij onze studenten ook altijd mee, je moet ongeveer weten wat er aan installatieontwerp uitkomt en de mogelijkheden en onmogelijkheden kunnen onderscheiden.

Toekomst

We kunnen met zijn allen niet in een glazen bol kijken, maar ik kan wel voorspellen dat we technisch geschoold personeel nodig blijven hebben om werkzaamheden uit te voeren. Alles automatiseren gaat denk ik moeilijk worden. Deels automatiseren zal wel de druk van de markt afhalen doordat je slimmer bepaalde handelingen uitvoert. Er worden nu al door apparaten in de bouw op basis van ingevoerde parameters automatisch gaten geboord in plafonddelen. Daardoor kan de montage van leidingwegen sneller verlopen. Maar ook hier blijven mensen nodig, bijvoorbeeld om obstakels te verwijderen. Ook onderhoud en beheer zullen normaal uitgevoerd moeten worden door vakexperts. Alleen de frequentie en mate van onderhoud zal gestuurd gaan worden op basis van bijvoorbeeld data over de draaiuren van gebouwgebonden installaties. Wat betreft het werkplezier: ik verwacht dat het vakgebied interessant en uitdagend blijft. Juist door die toepassing van nieuwe technieken. Installateurs die voorop lopen, zullen extra de kans krijgen om zich te onderscheiden. Aanbestedingen zouden wel eens heel anders kunnen gaan verlopen, als Revit rekenmodellen de toon gaan aangeven. Met deze informatie kunnen aannemende partijen immers al uit het rekenmodel alle benodigde installaties halen en heel nauwkeurig tot op productniveau aan toe omschrijven wat ze precies kunnen bieden. Het is te verwachten dat we in de toekomst dan ook veel sneller, goedkoper en slimmer zullen gaan bouwen. En de kwaliteitsborging al aan de voorkant wordt geregeld 

KANSEN EN VALKUILEN

De opkomst van Artificiële Intelligentie (AI) brengt niet alleen nieuwe technologische mogelijkheden met zich mee, maar ook cruciale overwegingen waar we ons bewust van moeten zijn. Laten we samen verkennen welke kansen er voor ons liggen, waar we op moeten letten en welke valkuilen we moeten vermijden.

Kansen

Efficiëntie en Productiviteit: AI biedt ons de kans om onze werkprocessen te optimaliseren en te stroomlijnen. Taken die voorheen veel tijd en energie kostten, kunnen nu worden geautomatiseerd, waardoor we meer tijd overhouden voor strategische denkprocessen en complexere taken.

Innovatie in Dienstverlening: Installateurs kunnen profiteren van AI om hun diensten te innoveren. Denk aan slimme gebouwautomatiseringssystemen die het energiegebruik optimaliseren, het voorspellen van onderhoud om uitval te voorkomen, en zelfs het creëren van gepersonaliseerde gebruikerservaringen.

Kwaliteitsverbetering: AI-gestuurde tools kunnen ons helpen bij het maken van nauwkeurige berekeningen, analyses en voorspellingen. Dit resulteert in betere ontwerpen, minder fouten en uiteindelijk een hogere kwaliteit van het werk dat we leveren.

Aandachtspunten

Datakwaliteit: De betrouwbaarheid van AI-systemen hangt sterk af van de kwaliteit van de ingevoerde gegevens. Het is essentieel om ervoor te zorgen dat de data accuraat en up-to-date zijn om te voorkomen dat verkeerde conclusies worden getrokken.

Menselijke Toezicht: Terwijl AI krachtig is, is menselijk toezicht nog steeds noodzakelijk. Vertrouw niet blindelings op de resultaten van AI; blijf betrokken en begrijp de processen en uitkomsten.

Ethiek en Privacy: AI-technologieën kunnen gevoelige gegevens verwerken. We moeten erop toezien dat we de privacy van individuen respecteren en ethische normen handhaven bij het gebruik van AI-toepassingen.

Valkuilen

Volledige Afhankelijkheid: Het is verleidelijk om alle taken aan AI over te laten, maar volledige afhankelijkheid kan problematisch zijn. Houd menselijke expertise in stand voor complexe situaties en onverwachte problemen.

Onvoldoende Opleiding: Het begrijpen van AI en hoe het werkt, is cruciaal. Laat jezelf en je team bijscholen zoals wij op de University of Applied Sciences | Built Environment | HAN reeds doen in ons opleidingsprogramma, om effectief gebruik te kunnen maken van AI-tools en de resultaten ervan correct te interpreteren.

Negeren van Menselijke Interactie: Klantenrelaties en communicatie blijven belangrijk. Laat AI niet de persoonlijke interactie vervangen die klanten waarderen. Combineer technologie met menselijke warmte.

In een wereld waar AI een groeiende rol speelt, is het voor installateurs van groot belang om de juiste balans te vinden tussen technologische vooruitgang en menselijke expertise. Door efficiëntie te omarmen, innovatie te stimuleren en ethische overwegingen serieus te nemen, kunnen we onze positie in de markt versterken en blijven voldoen aan de behoeften van onze klanten.

HOOGWAARDIGE EXPANSIEVATEN GESCHIKT VOOR VERWARMING EN KOELING

SPIR OEXPAND®

Spirotech introduceert veiligheidsexpansievaten voor gesloten warmwater, -verwarmings-, airconditionings- en koelwatersystemen volgens EN 12828, met membraan om het water op te vangen en gasvulling met voordrukventiel, inclusief aansluiting voor een onderhoudseenheid. Nu verkrijgbaar in volumes van 4 tot en met 140 liter.

Hygiënische installatie

TRANSFORMATIE VAN KERK NAAR MEDISCH CENTRUM

In het hartje van het Limburgse Geleen werkt VAL Vastgoed aan de transformatie van de lokale Paterskerk tot medisch centrum. Voor de installatietechniek vertrouwt het bedrijf op de kennis, producten en systemen van Viega.

VAL Vastgoed is het vastgoed- en installatiebedrijf van de Verenigde Apotheken Limburg dat met meer dan 40 vestigingen grote delen van Limburg van (medicinale) zorg voorziet. De meest recente uitbreiding van het netwerk vinden we in Geleen, waar de plaatselijke Paterskerk wordt getransformeerd tot multifunctioneel medisch centrum waarin een huisartsen- en fysiotherapiepraktijk én een apotheek samenkomen. De kerk die meer dan 20 jaar heeft leeg gestaan, bevat nog steeds de oorspronkelijke glas in lood ramen en wandschilderingen. De plannen voor de ombouw werden door VAL Vastgoed zelf verzorgd. We spreken over het project met Dave Nollé, projectleider bij VAL Vastgoed (foto).

Optimale hygiëne

In een medische omgeving is een optimale hygiëne een absoluut vereiste. Eersteklas installatietechniek draagt daar in belangrijke mate aan bij. Daarnaast spelen duurzaamheid en energieefficiëntie bij de transformatie van de kerk een belangrijke rol. Deze thema’s zien we terugkomen in de keuze voor de Viega systemen Smartloop Inliner, de elektronische gebruikersstations en het Viega Smartpress-systeem om alle

leidingen doorstromend te kunnen aansluiten. Daarnaast koos VAL Vastgoed uit oogpunt van installatiegemak voor het Prevista voorwandsysteem.

Doorstromend installeren

Als we vragen naar de rol van een hygiënisch verantwoorde installatie, benadrukt Dave Nollé het grote belang ervan: “Voor een medisch centrum worden hoge eisen gesteld aan de hygiëne en het behoud van drinkwater-

kwaliteit. Dat start met een goed installatieontwerp; Viega heeft ons daarmee uitstekend geholpen. Daarnaast biedt Viega tal van mogelijkheden om de drinkwaterkwaliteit te garanderen. Het doorstromend aansluiten van leidingen zoals we dat hier doen, is daar een goed voorbeeld van. Daarbij hebben we gekozen voor het Viega Smartpresssysteem.” De fittingen hiervan hebben geoptimaliseerde Zeta-waarden, waardoor het leidingsysteem beter en

Maurice Geuns van Viega Nederland (l.) en Dave Nollé van VAL Vastgoed

doelmatiger kan worden gedimensioneerd. Omdat er zo minder watervolume in de installatie aanwezig is, wordt de drinkwaterkwaliteit behouden.

Elektronisch gebruikersstation

De ultieme oplossing om de waterkwaliteit ook bij langdurige afwezigheid te garanderen, biedt het elektronische gebruikersstation van Viega. Dave Nollé hierover: “Deze registreert eventuele stagnatie in de installatie en kritische temperatuurveranderingen. Zodra wordt afgeweken van vooraf bepaalde waarden wordt er automatisch gespoeld, waardoor de waterkwaliteit altijd gegarandeerd is. Bij de automatische spoeling worden bovendien de spoelhoeveelheid en de watertemperatuur manipulatieveilig gedocumenteerd. Zo kunnen we in geval van twijfel over het gebruik ervan altijd uitsluitsel geven.”

Bedieningsplaten met automatische spoelfunctie

De Prevista voorwandelementen waarvoor VAL Vastgoed in dit project koos, zijn bovendien voorzien van bedieningsplaten met Hygiene+ functie. “Daarmee kan de spoelfunctie automatisch worden

geactiveerd waardoor stagnatie van drinkwater effectief wordt voorkomen. Samen met de andere maatregelen helpt ons dat bij de legionellabeheersing. We hoeven niet iedere week iemand langs te sturen om te spoelen. De intelligente techniek van Viega spoelt namelijk - afhankelijk van de laatste spoeling - na een vooringesteld tijdsinterval automatisch. Op deze manier worden lange stagnatietijden voorkomen, ook als een wc langere tijd niet wordt gebruikt.”

Hygiënisch en energie-efficiënt

Voor de warmwatervoorziening in de getransformeerde kerk koos VAL Vastgoed voor het Smartloop Inliner-sys-

teem. Dave Nollé vertelt hierover: “In veel omgevingen zie je dat dit systeem voornamelijk in stijgleidingen wordt ingezet. Hier zetten we het in voor alle horizontale verwarmings- en warmwaterleidingen.” Gewoonlijk wordt bij centrale warmtapwatervoorzieningen naast de warmtapwaterleiding ook een circulatie-retourleiding gelegd. Met de Smartloop Inlinertechniek biedt Viega hiervoor een alternatief. “Een flexibele retourleiding in een metalen aanvoerleiding zorgt voor geringere temperatuurverliezen en een hygiënisch veiligere situatie. Bovendien zorgt de buis-in-buis-techniek voor lagere installatiekosten en ruimte- en energiebesparingen.” 

‘Meer dan alleen producten’

CONTINUE FOCUS OP BETER, SLIMMER ÉN EFFICIËNTER

Belimo geeft advies om de gehele installatie te upgraden met haar Retrofit+ oplossingen. Belimo speelt een sleutelrol bij het transformeren van ‘grijze’ HVAC-installaties tot ‘groene’ klimaatsystemen, zónder ingrijpende aanpassingen en/of hoge kosten, waardoor verduurzaming voor elk gebouw binnen handbereik komt.

Alleen wat wordt gemeten kan worden geanalyseerd en geoptimaliseerd. De “slimme” gebouwen van morgen worden gekenmerkt door een hoog niveau van energie efficiëntie en optimaal comfort in de ruimtes. Daarom moet een gebouw kunnen “communiceren” met de gebruiker, de onderhoudsspecialist en de energieleverancier. De EPBD stelt de Smart Readiness Indicator (SRI) voor de beoordeling van gebouwen. Deze indicator is ontwikkeld door de Europese Commissie en evalueert niet alleen onderhoud en energie, maar ook de levenskwaliteit van de bewoners van het gebouw. Gebouwautomatisering met slimme veldapparatuur die in een HVAC-systeem in een netwerk kan worden opgenomen, vormen de basis voor deze.

Maatwerk voor ieder project

Met Belimo Customized Products worden lucht- en waterzijdige aandrijvingen als prefab modules voorgemonteerd en/of gelabeld. Ook kunnen klantspecifieke instellingen geactiveerd worden, waarna de producten just-in-time en just-in-place als maatwerk naar de bouw worden vervoerd.

Belimo is in staat om klantspecifieke kabels of connectoren voor te monteren. En ook hydraulisch meerwaarde te bieden, door het voormonteren van leidingwerk, bevestigingsbeugels, bochten, koppelingen of ander fittingwerk aan de regelafsluiters en kogelkranen. Hierdoor kan de samengestelde set naadloos en plug-and-play op het leidingwerk worden aangesloten. Door de Customized Products als maatwerk te leveren, is iedere bestelling uniek.

Belimo produceert ook adapters op maat voor vreemdfabrikaat afsluiters, waardoor de Belimo aandrijvingen altijd juist en snel gemonteerd kunnen worden.

Bovendien zijn klanten verzekerd van een hoge elektrische en hydraulische kwaliteit. Er wordt uitsluitend gewerkt met gerenommeerde merken. Ook wordt ieder gereed gemeld Customized Product voor uitlevering zorgvuldig getest op functionaliteit en lekdichtheid. O.a. te kort aan montagepersoneel, korte doorlooptijd op projecten en het terugdringen van faalkosten liggen ten grondslag aan het “customizen” van onze Belimo oplossingen. Conform alle Belimo-producten wordt op de Customized Products ook standaard 5 jaar garantie gegeven.”

Trainingen

Op het gebied van klimaatinstallaties worden steeds meer specifieke eisen gesteld, wat niet alleen vraagt om ge-

kun je efficiënter werken wat resulteert in minder reis- en arbeidstijd, hierdoor reduceer je naast CO2 ook flink de kosten.

Door het geven van (gratis) trainingen als maatwerk aan te bieden bij zowel installateurs als scholen, sluiten de kennis en vaardigheden naadloos aansluiten bij de huidige expertise van de cursisten 

SCHOOLMAATJES

Ik geniet nog na van een driedaagse trip met twee schoolmaatjes van vroeger. De meisjes waren ook mee om ons in het gareel te houden. Beide maatjes kwam ik in 1982 tegen op de Gawalo-opleiding in Gouda. We kwamen alle drie uit Noord-Holland en besloten destijds al snel om met elkaar mee te rijden.

Op die ritten naar Gouda en terug werd er heel wat afgepraat. Het waren wilde en nuttige gesprekken; ideeën vlogen in alle vroegte door de auto heen. Alle drie startten we uiteindelijk een bedrijf. Weliswaar ieder in een andere tak van sport, maar we leerden enorm veel van elkaar. Ook voerden we samen klussen uit en hielpen we elkaar waar nodig en mogelijk.

In de loop der jaren hielden we onderling contact en bleven we elkaar regelmatig zien. Eén keer per jaar probeerden we samen te komen om even bij te kletsen, waarbij vrouwen en kinderen ook aanwezig waren. Het was één grote familiebijeenkomst.

Eén van mijn maatjes heeft enkele jaren terug zijn bedrijf verkocht en is gestopt in het vak. Daar ben ik momenteel ook druk mee bezig. Nummer drie, de oudste van de club,

is indertijd in een totaal andere installatiebranche gestapt maar nu ook druk bezig om afscheid te nemen van de werkende wereld.

We hebben het hier uiteraard over gehad tijdens onze driedaagse trip: hoe het bedrijf te stoppen. Heel veel wilde ideeën passeerden weer de revue. Overduidelijk was dat ieder voor zich dit op zijn eigen manier uitvoert maar er toch ook veel raakvlakken waren. Over één ding waren we het alle drie helemaal eens: op de een of andere manier moeten we onze kennis en ervaring delen met de nieuwe generatie, net zoals wij dit de afgelopen 40 jaar met elkaar hebben gedaan. Hier ga ik de komende tijd, genietend van mijn vakantie in het zon netje, eens goed over nadenken.

Dick Visser, voormalig eigenaar installatiebedrijf Visser in Twisk

[Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

Al 50

jaar

partner van de installatie sector

Meer info op wildkamp.nl/installatie

De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Ruim assortiment voor installateurs Altijd & overal online bestellen

Ondersteuning op maat bij projecten

Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt

50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar

ZIJDEZACHT DOUCHEN

De doucheserie Pulsify van Hansgrohe is uitgebreid met een tweede designvariant: de Pulsify E. De douche transformeert water in een zijdezachte mantel van ontelbare waterparels dankzij PowderRain. Revolutionair in het design is de plaatsing van de straalnoppen op de douchekop: deze staan niet los van elkaar, maar in ringen voor een nog beter straalbeeld en een makkelijker schoon te houden oppervlak. Dankzij EcoSmart technologie kan tot 60% aan water bespaard worden ten opzichte van reguliere douches. Pulsify E is beschikbaar in vier verschillende kleuren: chroom, mat zwart, mat wit en Brushed Bronze.

INBOUWDOUCHETHERMOSTATEN

Ideal Standard presenteert nieuwe Ceratherm Navigo inbouwdouchethermostaten. Met de Navigo-technologie regelt de bewoner watervolume of watertemperatuur met één soepele druk- en draaibeweging. De Ceratherm Navigo serie is verkrijgbaar in een ronde en vierkante uitvoering en in de kleuren chroom, Magnetic Grey, Brushed Gold en Silver Storm. Alle bijbehorende producten, zoals regen- en handdouche en de doucheslang, zijn eveneens in deze vormen en kleuren beschikbaar. Om de prestaties en installatie te garanderen heeft Ideal Standard tevens de Easy-Box inbouwunit separaat beschikbaar.

Innovatieprijs

Schell, de Duitse fabrikant van sanitaire systemen, heeft de PLUS X Award ontvangen voor de wastafel- en douchekranen uit de Modusserie. De prijs is een van de belangrijkste innovatieprijzen voor technologie, sport en lifestyle. De internationale vakjury wees de kranen als eerste aan in vier van de zeven categorieën: kwaliteit, design, gebruiksgemak en

RECTIFICATIE

functionaliteit. De twee be kroonde Modus-kranen hebben een modern ontwerp, zijn gemakkelijk te bedienen en bieden een uitstekende

In onze vorige uitgave meldden we dat je bij AXOR voor spiegels, keramiek en badkamermeubels terechtkunt. Dit is niet het geval. Deze uitbreiding geldt voor hansgrohe en vooralsnog niet voor AXOR.

bescherming tegen verbranding, zodat kwetsbare mensen zonder risico comfortabel kunnen douchen en hun handen kunnen wassen. De kranen zijn daarom bijzonder geschikt voor gebruik in barrièrevrije, sanitaire ruimtes in bijvoorbeeld ziekenhuizen, zorginstellingen en scholen.

Faillissement Alape

Het Duitse Alape heeft faillis-

sement aangevraagd. Door de sterke daling van de verkoop, met name in Duitsland, en de nadelen van de locatie als gevolg van de ontwikkeling van de energiekosten, is een winstgevende productie niet langer mogelijk voor de fabrikant van wastafels van geglazuurd staal.

De economische vertraging met terughoudendheid bij de consument als gevolg van de wereldwijde politieke onrust en de toegenomen onzekerheid op de energiemarkt door nieuwe wetgeving in Duitsland zijn de belangrijkste oorzaken. Dit heeft geleid tot aanhoudende zwakte van de sanitairmarkt in de CentraalEuropese kernmarkten van Alape; de bouwvergunningen zijn met bijna een derde gedaald.

De Duitse bouwsector verwacht dan ook een vertraging van zes procent voor de sanitairsector in 2023. De zwakte van de markt wordt nog verergerd door de toegenomen last van de ontwikkeling van de energiekosten, die een economische productie op de locatie in het Duitse Goslar onmogelijk maakt.

Bodo Müller vom Hofe, Managing Director van Alape, legt uit: “Voor een klein bedrijf als Alape GmbH kan het bedrijfsmodel met zijn energie-intensieve productie niet langer economisch worden geëxploiteerd onder de nieuwe Duitse randvoorwaarden na de energietransitie. De concurrentiedruk van import, vooral uit het Verre Oosten, en de sterke afhankelijkheid van de Europese kernmarkten, hebben ons uiteindelijk tot deze stap gedwongen.”

RAUTITAN

Dit systeem kan tegen een stootje

Materialen op een bouwplaats moeten tegen een flinke stoot kunnen. Ook als er een keer iets onverhoopt op valt of wordt geraakt. Met RAUTITAN kies je voor een robuust no-nonsense leidingsysteem. De PE-Xa stabil buis is zo sterk dat je er zonder problemen op kunt staan en lopen. Zelfs bij een lichte beschadiging van de aluminium laag behoudt de buis zijn levensduur op druk en temperatuur. De gangbare buisdiameters zijn bovendien makkelijk met de hand te buigen, zonder knikgevaar. Hierdoor werk je snel zonder buiggereedschap en met de zekerheid dat je buis heel blijft.

www.rehau.nl/rautitan

Dreigend gevaar

VERSTOPPINGEN, KOSTEN EN

De warmtepomp is in opmars, maar kan niet altijd zijn belofte waarmaken. Installateur Wilfred de Regt maakt regelmatig mee dat mensen in de kou zitten en het duurzame systeem voortijdig moet worden afgeschreven.

De Regt is een reinigingsspecialist. Met zijn bedrijf Vloerverwarming Specialist Nederland stuit hij op de meest ontluisterende situaties. “Ik denk dat zeker 50% van de verwarmingsinstallaties met problemen kampen. Met name door lucht, te veel weerstand en vervuiling in het systeem. En dat gaat alleen maar erger worden met de verduurzamingsslag die we nu aan het maken zijn met warmtepompen en LT-afgiftesystemen.”

Pushen

Volgens de gedreven vakexpert is de overheid daar in grote mate debet aan. “Ze hebben haast. Ze pushen duurzame energie erdoorheen, zonder dat de sec-

COMPACTE ONTGASSER

KOU

Volumestroom

tor goed is voorbereid op de transitie.” Volgens De Regt leidt dat onder andere tot veel fouten bij de installatie, het beheer en het onderhoud van installatieconcepten van warmtepompen met LT-afgiftesystemen.

Corrosie

Zit er lucht in het systeem, dan krijgen micro-organismen zuurstof. Is er staal gebruikt, dan vindt er vroeg of laat corrosie plaats. “Ik maak regelmatig mee dat een warmtepomp al na 10 jaar moet worden afgeschreven. Daar hebben de klanten dan wel duizenden euro’s voor neergeteld.”

De VacuStream van Flamco is een compacte en stille ontgasser (ca. 45 x 15 cm) voor systemen tot 500 liter inhoud. Mede door haar afmeting en ontgassingscapaciteit is de VacuStream uitermate geschikt voor kleinere lagetemperatuursystemen in de woningbouw en voor klein-zakelijke toepassingen. Door het ruime temperatuurbereik (-5 ºC tot 65 ºC) functioneert de VacuStream bij zowel verwarmen als koelen. De VacuStream ontgast het systeemwater volgens een vaste cyclus, waarbij er een vacuüm wordt gecreëerd met het te ontgassen systeemwater. De luchtdeeltjes die hierbij vrijkomen, drijven naar boven en worden, zodra de zuiger in de oorspronkelijke positie terugkeert, via de Flexvent automatische vlotterontluchter aan de bovenzijde snel en effectief afgevoerd. De VacuStream kan gemakkelijk, naast de warmtepomp of vloerverwarmingsverdeler (eventueel zelfs in de verdelerkast) worden ingebouwd. De VacuStream is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie van installaties.

Eerste les: vermijd staal. “Gebruik in plaats daarvan koper of een RVSachtige legering, maar let ook op de diameter en de juiste volumestroom. Menig installateur realiseert zich niet dat bij de overstap van een cv-ketel op een warmtepomp de aanvoertemperatuur daalt en de volumestroom omhoog moet om voldoende comfort te kunnen garanderen. Bovendien vergissen ze zich wel eens in de diameter van het leidingwerk, omdat ze vergeten dat eventuele inwendige koppelingen eigenlijk zorgen voor een kleinere diameter. En dus meer weerstand.”

Ontluchten

Ander aandachtspunt: ontluchten. “Als een LT-installatie last heeft van biofilm, hoe zit het dan met het risico op bacteriën als je gaat ontluchten? Ik vind dat daar nog te weinig aandacht voor is.”

Verhelpen

Bij klachten die wijzen in de richting van biofilm en corrosie neemt De Regt altijd eerst een watermonster. Zitten er stalen delen in het installatieconcept, dan laat hij die vervangen. Uiteraard wordt de installatie ook grondig doorgespoeld en krijgt het systeemwater eventueel chemische additieven toegevoegd om de kwaliteit te waarborgen.

Installatie

Voorkomen is uiteraard beter dan genezen. De Regt adviseert al bij de installatie van een warmtepomp met LTafgiftesysteem rekening te houden met een aantal zaken. “Zorg ervoor dat alle onderdelen schoon zijn, zodat er geen vervuiling in het systeem kan komen. Plaats filters, ontgassers, regel waterzijdig in en voeg additieven toe aan het water als het nodig is voor de kwaliteit. En, het zou daarnaast helpen als er betere richtlijnen komen.” 

SkyFlow

Het innovatieve adaptieve en vraag gestuurde ventilatiesysteem voor appartementengebouwen

Ned Air introduceert SkyFlow, het innovatieve ventilatiesysteem, dat optimaal inspeelt op de omstandigheden en behoeften in appartementengebouwen. In combinatie met haar centraal gestuurde luchtbehandelingskast biedt Ned Air een compleet ventilatieconcept, waarin installateurs- én bewonerscomfort volledig samen komen.

• Geruisloos

• Onderhoudsvrij

• Compact

• Optimaal gebruiksgemak en comfort

• Maximale montagevrijheid

• Positieve BENG-score

Waterzijdig inregelen

GOED VOOR PORTEMONNEE EN INSTALLATIE

Door de sterk fluctuerende gasprijzen neemt het belang van waterzijdig inregelen toe. Wat niet iedere installateur weet, is dat het vanuit nieuwe wet- en regelgeving soms zelfs ook verplicht is. Sander Fielt, productontwikke-

laar bij technisch opleider ROVC, en Rudi Tenkink, trainer bij ROVC en installatiespecialist bij TenkinkTechniek weten er meer over.

Waterzijdig inregelen is het optimaliseren van de warmteverdeling in radiatoren of vloerverwarming. “Het is de balans vinden tussen de opwekker, bijvoorbeeld een cv-ketel, het distributiesysteem zoals leidingen, en de afgifte zoals een radiator”, vertelt Sander.

“Hierdoor wordt niet alleen het comfort voor de gebruiker geoptimaliseerd –warmte komt daar waar het nodig is –, ook energiebesparing krijgt hierbij aandacht.”

Statisch

Waterzijdig inregelen kun je op twee manieren doen. “Enerzijds heb je statisch inregelen, ofwel het balanceren van alle gebruikers in de maximaal ingeregelde stand met de juiste pompstand”, licht Rudi toe. “Dit is een belangrijk samenspel, waarmee je afsluiters zo ver mogelijk open hebt en de pomp zo energiezuinig mogelijk instelt, maar wel de nodige liters per uur haalt.” Statisch inregelen is een arbeidsintensief proces. Rudi: “Voor op-

timaal resultaat wordt het proces vaak drie à vier keer herhaald. De installatie wordt meestal eerst op een nagenoeg open stand ingesteld, om vervolgens bij de gebruiker met de grootste invloed (liter/uur) te beginnen met inregelen en toe te werken naar de kleinste gebruiker. Het nadeel hiervan is dat wanneer radiatoren op de bovenverdieping niet gebruikt worden, er evenredig meer flow is over de gebruikers die wel vraag hebben. Bij een modulerende pomp is dit minder het geval, maar het zal altijd iets te veel blijven. Dit kun je controleren met een ultrasone meting op de leidingen”, aldus Rudi.

Toelichting

Figuur 1 en 2 illustreren dit proces, waarbij de cijfers de leidingweerstand voorstellen. In figuur 1 is er nagenoeg geen weerstand: de gebruiker links krijgt hierdoor het meeste water, de

rechter het minste. In figuur 2 krijgt iedere gebruiker evenveel water, omdat de optelsom van de weerstand gelijk is aan de weerstand uit de leidingen.

Dynamisch

Anderzijds heb je dynamisch inregelen, waarbij hetzelfde samenspel als bij statisch inregelen een rol speelt. Het verschil is dat alle actoren constant in beweging zijn. Rudi: “De dynamische afsluiters per gebruiker stel je in op het maximaal aantal liters per uur. Dan is het gelijk goed.” Dit is het grote voordeel van dynamisch inregelen: de arbeidsintensiteit is veel lager. “Deze afsluiter zorgt ervoor dat er nooit méér water doorstroomt dan nodig, en er altijd goede afgifte is. De pomp regelt constant op een vaste druk met een minimaal drukverschil van 20kPa voor de juiste werking van de dynamische afsluiters. Mochten er afsluiters geslo-

ten worden, dan regelt de pomp terug omdat de afsluiters automatisch gaan knijpen. Hierdoor ontstaat een groter drukverschil, wat de pomp weer weg wil regelen naar de ingestelde druk om de flow vast te houden.”

90 %

Of je nu statisch of dynamisch waterzijdig inregelt, het is hoe dan ook zaak om de opwekker na het inregelen goed af te stellen. Rudi: “De ketel moet gelijk aan of op 90 % aan capaciteit ingesteld worden van de totale afgifte. Honderd procent is haast nooit aan de orde. Bij vloerverwarming kun je het vermogen zelfs op 80 % afstellen, gezien je hiermee de woning op temperatuur houdt en niet continu op hoeft te stoken.”

Hoe je de opwekker na het inregelen goed afstelt, lees je in de handleiding van de fabrikant.

De EPBD-III

Maar wat maakt waterzijdig inregelen nu zo belangrijk? Daar zijn verschillende redenen voor. “Allereerst is er de Energy Performance of Buildings Directive (EPBD-III) die je hiertoe verplicht”, vertelt Sander. “Deze wettelijke richtlijn draait om het optimaliseren van het energiegebruik van woningen en kantoorgebouwen en stelt eisen waaraan verwarmingen, tapwater, koelingen en ventilatie aan moeten voldoen. Zo moeten ze periodiek gekeurd worden en moet een cv-ketel of warmtepomp bij het plaatsen of vervangen waterzijdig ingeregeld worden. En vervang je meer dan een derde van de radiatoren in een pand? Dan dien je thermostaatkranen

te plaatsen, mits er een flowregeling mogelijk is.”

Fluctuerende prijzen

Naast wet- en regelgeving, hebben we ook te maken met spanningen op de olie- en gasmarkt die de gasprijzen doen fluctueren. “De verwachting is dat de prijs de komende jaren alleen maar zal stijgen”, zegt Rudi. “En hoewel we weten dat we de komende jaren van het gas af moeten, is nog lang niet elke woning hier geschikt voor. Waterzijdig inregelen kan tijdelijk uitkomst bieden. Je bespaart er tot ongeveer 10 % in het gasgebruik mee”.

Warmtepomp

Dat heeft ook te maken met de warmtepomp die in dit toekomstperspectief steeds belangrijker wordt. Sander: “Cv-ketels hadden altijd voldoende vermogen om te compenseren als het systeem onvoldoende was ingeregeld. De ketel ging als het ware harder werken om toch voor comfort te zorgen. De warmtepomp heeft echter vaak onvoldoende capaciteit om te kunnen compenseren voor een slechte distributie. Hierdoor kunnen klachten en storingen ontstaan, doordat de warmtepomp is beveiligd voor een minimale

PRAKTIJKTRAININGEN

flow. Dit maakt waterzijdig inregelen nog belangrijker.”

Extra omzet

Sander vervolgt: “Tot slot biedt waterzijdig inregelen je als installateur volgens Techniek Nederland ook een kans om extra omzet te genereren, naast de inkomsten uit regulier onderhoud. Controleer daarom ook bij onderhoud of het waterzijdigsysteem nog functioneert. Hoe? Door te letten op waterdruk, flowinstellingen en of er voldoende temperatuurverschil is bij de radiator of vloerverwarming.”

De kneepjes van het installatievak

De kern van dit verhaal is dat het belang van waterzijdig inregelen van installaties toeneemt en zal blijven toenemen. Tijd dus om hiermee aan de slag te gaan. Gelukkig is het niet complex, als je het aan Sander en Rudi vraagt. “Het vraagt om inzicht in temperatuurtrajecten en flow”, licht Rudi toe. “Daarnaast heb je kennis nodig van de verschillende distributiesystemen. Vloerverwarming werkt net anders dan laagtemperatuur radiatoren. Maar dit verschil kun je heel goed leren.” 

In samenwerking met IW Nederland biedt ROVC een aantal praktijktrainingen aan rondom het waterzijdig inregelen van installaties. Bijvoorbeeld een training voor cv-installaties, waarin je de basis leert van het inregelen van verwarmingssystemen, of voor klimaatinstallaties. Hierin leer je via praktijkvoorbeelden waterzijdige problemen herkennen en oplossen in grote installaties.

Met dank aan Lisa Soeterbroek, Marcommit

Figuur 1: Schematische weergave van een niet-ingeregelde installatie

Figuur 2: Schematische weergave van een ingeregelde installatie

Duurzaam verwarmen?

Ontdek de opties Bekijk de video

Voor het duurzaam en energie efficiënt koelen en verwarmen van je gebouw of huis zijn er verschillende opties.

Denk hierbij aan de conventionele airconditioning unit, de lucht/water warmtepomp, de warmtepompboiler maar ook luchtbehandeling.

Bezoek ons tijdens de Installatie Vakdagen op stand 445 en wij geven u graag advies over de verschillende mogelijkheden.

STILSTAAN IS GEEN OPTIE

Techniek wordt steeds belangrijker in de gebouwde omgeving, zo blijkt uit recent onderzoek van Techniek Nederland. De installatiequote -het aandeel installatietechniek in de totale bouwsom- is met zo’n 43% het hoogst in de utiliteitsbouw. Ook in de woningbouw blijft de installatiequote groeien; bij groot onderhoud is die inmiddels 22%, bij nieuwbouw 19%. Met de toenemende aandacht voor verduurzaming stijgt het aandeel van klimaattechniek in de installatiewerkzaamheden. Dit geldt voor nieuwbouw, maar ook voor renovatiewerkzaamheden. De afgelopen jaren is de populariteit van de warmtepomp flink gegroeid. Hierin spelen de hoge energieprijzen en de afhankelijkheid van Russisch gas zeker een rol, maar ook het beleid van de overheid. We zijn dus op koers. Maar voor hoe lang? Want het kan u niet ontgaan zijn! We gaan opnieuw naar de stembus in november. Het kabinet is gevallen en daarmee komt veel beleid in de koelkast. Maar is dat wenselijk? De verschillende signalen die in heel Europa deze zomer te zien zijn (bosbranden, hoge zeewatertemperatuur, extreem weer) geven aan dat we niet stil kunnen zitten als het gaat om het klimaat. De klimaatcrisis trekt zich niets aan van

politieke debatten. Met alle grote uitdagingen voor onze energievoorziening, de economie en het klimaat zelf, kan Nederland zich geen vertraging veroorloven. De energietransitie is een marathon, geen sprint en ook geen intervaltraining. Net zoals bij ieder bedrijf moet er doorgewerkt worden om de omzet te halen die we als maatschappij willen: een duurzame toekomst.

Wij gaan dus als installatiesector gewoon verder zoals we dat elke dag doen. Werkend aan die duurzame toekomst met passie, kennis van zaken en met de vakmensen die het verschil maken. Laat dat een voorbeeld zijn voor Den Haag!

MEETINSTRUMENTATIE

VelociCalc en VelociCalc Pro multifunctionele ventilatie meters, 9600, 9630 en 9650 (Pro) serie

De VelociCalc is ontworpen om te werken met een breed scala aan voelers voor het meten van luchtsnelheid, temperatuur, relatieve vochtigheid, CO en CO. Het ergonomische ontwerp omvat een voeler houder en geïntegreerde magneten voor 2 bevestiging aan kanalen of andere metalen oppervlakken voor handsfree bediening.

Toepassingen:

-HVAC testen en balanceren

-Cleanroom testen

-Biologische veiligheidskast en laboratorium zuurkast testen

-IAQ onderzoeken

Features:

-Geavanceerde hoge resolutie kleuren display

-Optionele slimme voelers

-Levering in koffer

-Kalibratie certificaat

Sven Asijee Directeur

Kwaliteit en veiligheid

KERNWAARDEN VAN EEN BEDRIJF

Zonnepanelen staan in de belangstelling. Op een positieve manier als het gaat om verduurzaming van de gebouwde omgeving, een oplossing voor de oplopende energiekosten. Maar ook negatief als het gaat om veiligheid. Het

bedrijf Return on Energy ziet dit ook, maar zet vooral in op draagvlak voor de werkwijze van het bedrijf waarbij kwaliteit en veiligheid de kernwaarden zijn.

Het staat pakkend op de website van dit bedrijf uit Capelle aan den IJssel: “We zijn niet de grootste en zeker ook niet de kleinste zonnepanelenleverancier. Met 10.000 installaties in ruim 10 jaar weten we inmiddels alles over het plaatsen, het rendement en hoe we de meeste stroom uit een dak kunnen halen.” En die kennis wil het bedrijf delen met de klant. Marijn Steenbreker (hoofdfoto) is manager klant & markt en neemt ons mee in de ontwikkelingen en uitdagingen.

Hecht

Marijn is 34 jaar en werkt al bijna negen jaar op het gebied van zonne-energie. Sinds tweeënhalf jaar is hij actief bij Return on Energy. Hij typeert de organisatie als een bedrijf met een grote loyaliteit van de medewerkers en dus met een hecht team. De collega’s werken er meer dan zeven jaar. En er is oog voor elkaar. “ Dat is van grote waarde, ook

nu we hard groeien. Van twee naar acht mensen op kantoor en van zeven naar achttien monteurs in de buitendienst. De groei heeft echter niets veranderd aan waar we goed in willen zijn: op een veilige manier kwaliteit leveren.” En het is niet alleen dat Marijn dat constateert. Dat doet ook de klant! “We zien het gewoon terug in de reviews en feedback.”

Veranderende markt

In het afgelopen jaar is veel gebeurd op de markt van zonnepanelen, vertelt Marijn. “Met de oorlog in Oekraïne en de daarmee stijgende energieprijzen hebben we een hectische periode achter de rug. Er ontstonden natuurlijk volop kansen voor groei, maar we hebben wel gekozen voor een groei die bij ons paste. Dus niet het onverzadigd aannemen van werk, maar zorgen dat de kwaliteit op orde blijft en samen met de leveranciers aan de klant de juiste verwachtingen bieden. Dat betekent dat we niet half werk leverden, zoals wel rails op het dak installeren maar geen panelen. We besloten ook niet te werken met ZZP-ers, maar ons eigen

team uit breiden en kwaliteit te borgen. Eigenlijk gewoon het hoofd koel houden. Geen toezeggingen doen die we niet konden waarmaken.” Inmiddels lijkt de vraag weer normaal te zijn en kan verder worden gekeken naar het aanbod op de lange termijn zonder de bestaande klanten te vergeten.

Reputatie

In de afgelopen maanden is er in het nieuws veel aandacht geweest voor de veiligheid van zonnepanelen. Marijn: “Als het nieuws het heeft over brand en zonnepanelen, gaat ook bij ons de telefoon. Er zijn dan gewoon vragen bij onze klanten. En dat is begrijpelijk. Ik kan oprecht zeggen dat wij echt gaan voor de veiligheid van onze mensen én van de klant. Met de juiste kennis en kunde gaan we aan de slag.” Marijn denkt even na. “In andere landen zien we dat er regelgeving is rond veiligheid. Zo kent België een verplichte keuring na de installatie van de panelen. Ik snap dat persoonlijk wel. We hebben als branche een reputatie hoog te houden.” Voor het leveren en instal-

leren van zonnestroominstallaties heeft Techniek Nederland een kwaliteits- en veiligheidsborgingssysteem ontwikkeld. Als het aan Techniek Nederland ligt, mogen alleen de in het Centraal Register Techniek geregistreerde erkende en gecertificeerde zonnestroominstallateurs nog zonnepanelen plaatsen. Marijn kan het hier alleen maar mee eens zijn.

Betrokken installateurs

Return on Energy heeft nauwelijks met verloop te maken. Hiervoor heeft Marijn een goed verklaring: “We zorgen voor elkaar. Onze directeur heeft oog voor iedereen. We hebben een divers team en iedereen krijgt vrij op zijn eigen feestdagen. Dus het Suikerfeest of het Offerfeest zijn vrije dagen voor de medewerkers voor wie dit belangrijke dagen zijn. Hij regelt vliegtickets als ouders van één van de medewerkers uit Turkije moet komen. Bij schulden denkt hij mee. Iedereen mag een bus meene-

is de kracht van hem, van dit bedrijf. Het maakt ons een hecht team dat naar elkaar omkijkt.” Een andere reden is dat het bedrijf investeert in opleiding en ontwikkeling. “We kijken naar wat men wil, wat er past en het gesprek hierover moet leiden tot een goed plan. Daar gaan we ons nu verder in professionaliseren. We doen vaak nog veel op het gevoel. We hebben wel een idee wat er speelt, wat iemand kan etc. Maar door vooraf verwachtingen helder te maken, kunnen we de kracht van de mensen verder versterken. En met de groei van het team is dat nodig.”

Geen tekort

Marijn geeft aan dat de groei van het team vrij eenvoudig is gegaan, terwijl andere bedrijven toch stoeien met het invullen van vacatures. “We zien dat ons team zelf mensen uit het eigen netwerk benadert. Geen uitgebreide campagnes of advertenties, maar medewerkers

die als ambassadeurs mensen uit hun omgeving aanspreken.” En het bedrijf heeft goede contacten met de gemeente. Jongeren die bij hen in beeld zijn, worden naar Return on Energy doorverwezen. “Ze krijgen een korte opleiding en lopen mee in het team. Binnen twee weken hebben we dan wel een beeld. Niet dat men dan alles moet kunnen, maar we weten wel of het vak in de vingers zit.”

Verbreden

Ondernemen is vooruit kijken. Hoe ziet dat eruit voor Return on Energy? “We hebben een grote groei gezien, maar is dat voldoende voor de toekomst? We moeten goed de markt in de gaten houden. Als de energieprijzen weer omhoog gaan, moeten we klaarstaan. Maar ook moeten we nadenken over het verbreden van het aanbod. Denk bijvoorbeeld aan warmtepompen. Daar zijn we nu volop mee bezig.” Marijn verwacht dat energiemanagement in de toekomst veel aandacht zal krijgen. “Wij zoeken daarom nu naar samenwerkingen met andere partijen om hier klaar voor te zijn. Wij zullen dan met onze technische kennis en uitvoerende kwaliteit een belangrijke schakel worden in de integratie van energiemanagement bij onze klanten thuis. Door ons portfolio nu al te verbreden proberen we daarin een voorloper te zijn.”

Salderen of niet?

Dankzij de bestaande salderingsregeling wordt de stroom die de consument aan het stroomnet teruglevert weggestreept tegen de stroom die de gebruiker afneemt. Deze aantrekkelijke regeling staat in de politiek onder druk. Heeft dat nog gevolgen voor de vraag naar zonnepanelen? Marijn zucht. “Eerlijk gezegd hangt dit al heel lang boven de markt. Ik zou zeggen: laten we duidelijkheid scheppen. Er zijn nu veel wisselende signalen en er bestaan veel misverstanden. Onze klanten bellen ons hier ook regelmatig over. Iedereen heeft baat bij duidelijkheid en onze adviseurs hebben de kennis in huis om dit soort complexe ontwikkelingen duidelijk toe te kunnen lichten.” 

‘Look and feel’

DE INSTALLATEUR ALS COACH

“Kan dat gevaarte niet ergens worden opgehangen”? Talloze installateurs zullen wel eens met deze vraag zijn geconfronteerd. Hoe ga ermee om en wat zit er achter? Het internationaal opererende House-Coaching Institute

leert stakeholders in de bouw om op een dieper niveau tegemoet te komen aan de functionele, esthetische en emotionele wensen van klanten.

Het House Coaching Institute werd enkele jaren geleden opgezet door Kirsten Steno, een Deense Interior Designer en Life Coach met decennia aan werkervaring Steno merkte dat haar branche vaak interieurs ontwierp, die niet tegemoet kwamen aan de latente, holistische wensen van klanten. Het plaatje zag er misschien fraai uit, maar daarachter schuilde een leegte en uiteindelijk een ontevreden klant.

Pyramide

In Steno’s perceptie kan een woning, maar ook een bedrijfsruimte een transformerende werking hebben op de gebruikers. Zij bedacht zelf de ‘Pyramide van Steno’, als het ware een ‘raamwerk’ om hieraan invulling te geven. De basis wordt gevormd door de functionele eisen. Hierbij kan je denken aan een simpelweg een dak boven je hoofd, maar ook bijvoorbeeld een ruimte die toegerust is voor de functie waarvoor

hij is bedoeld. Nu steeds meer mensen thuiswerken richten ze een werkkamer in. Die heeft minimaal een bureau nodig, een stoel, klimatisering et cetera.

Esthetische behoeften

Het middengedeelte van de Pyramide wordt gevormd door de esthetische behoeften van klanten. Dit gaat meer om de zintuigelijke beleving. Welke materialen worden er gebruikt, welke kleuren, hoe voelen de wanden, meubels en ook installatiecomponenten aan en dergelijke.

Emoties

Tot zover bevinden we ons als branche nog op vertrouwd terrein. Maar de volgende stap maakt echt het verschil:

hierbij draait het om de emotionele behoeften van klanten. In welke levensfase zitten ze en hoe kan je ruimtes zodanig vormgeven dat ze er inspiratie uit putten?

Casus

Laten we het concreet maken. Stel je hebt een klant die zijn eerste huis koopt en de badkamer wil laten verbouwen. Hij vraagt je om advies en drukt je op het hart om vooral te letten op zijn portemonnee. Je doet een aantal voorstellen, maar merkt dat ze hem niet kunnen bekoren. Wat nu? Met de aanpak die House-Coaching voorstaat was je ten eerste nooit op dit punt terechtgekomen en ten tweede had je niet zoveel tijd verloren.

Andere aanpak

Je had namelijk niet alleen gelet op de functionele eisen (bad, douche, toilet, spiegel en degelijke) en esthetische eisen (hippe kleuren, duurzame materialen met een prettige Touch), maar ook de emotionele behoeften gepeild. Tijdens de eerste House-Coaching sessie had je gevraagd naar de relatie van je klant met de ruimte. En onder andere achterhaald waar je klant vandaan komt.

Angst

Oh, een straatarm gezin, waar altijd op de centjes moest worden gelet. De beste man heeft nu een topbaan, maar durft nog steeds geen geld uit te geven, terwijl hij diep vanbinnen dolgraag zichzelf eens wat meer luxe zou willen gunnen. Met een beetje coaching had je hem over die blokkade kunnen heen helpen, bijvoorbeeld door te wijzen op het levensgeluk dat hij kan ontlenen aan een fraaie badkamer naar zijn smaak en hoe dat een positieve doorwerking heeft op andere gebieden en contacten in zijn leven. Daarna had je hem bijvoorbeeld wat plaatjes kunnen laten verzamelen op een app als Pinterest hoe hij niét en hoe hij wél zijn droombadkamer wil laten uitzien. Kortom, met enige begeleiding en tijd aan de voorkant van het proces was je uiteindelijk op een veel betere en tijdbesparende oplossing gekomen.

“Wegwerken graag”

Andere casus. Regelmatig krijgen installateurs en ook Interior Designers te maken met klanten “die geen installatiecomponenten willen zien. Werk ze maar weg”. Maar is die All-in-One unit in de keuken nu echt het probleem of zit er misschien iets anders achter? Met enkele vragen en begrip kan je er misschien achter komen dat de bewoner een ongerede angst heeft voor geluidsoverlast en daarom liever alles weggewerkt ziet. Laat hem eens in een Experience Center van een groothandel ervaren hoeveel geluid zo’n All-in-One warmtepomp met boiler nu echt afgeeft. En kijk waar je dan op uitkomt.

“Lelijk”

Andere casus. De klant wil wel verduurzamen, maar geen warmtepomp. Terwijl een luchtgebonden systeem de meest aangewezen oplossing is. “Te duur”, zegt hij. Maar als je doorvraagt blijkt hij veel van levensgeluk te putten uit zijn tuin en vindt hij zo’n buitenunit tussen het groen maar een lelijk en verstorend element. Tegenwoordig kunnen er wraps in allerlei materialen, kleuren en patronen worden ontworpen om componenten in de omgeving te laten opgaan. Opper je die mogelijkheid, dan blijkt er plotseling wel geld te zijn. Kom je toch nog tot een oplossing waar iedereen zich in kan vinden.

Comfort versus energie

Aantrekkelijke vormgeving kan een klant sneller overtuigen om ook zijn gebruik aan te passen. Volgens het House Coaching Institute moeten installateurs leren om hier mee te gaan spelen. Kijk naar verschillende stijlen en formaten van systemen om tegemoet te komen aan de eisen van de klant. Pin jezelf niet vast aan een oplossing van een leverancier waar je toevallig vaak zaken mee doet.

Tech

In dat kader is het ook goed om je te realiseren dat klanten makkelijker oplossingen accepteren die aansluiten bij wat al bekend is. Bij voorkeur ook passen

bij lokale tradities. Dat maakt niet alleen de acceptatie makkelijker, het is ook vaak duurzamer. Het House Coaching Institute adviseert in dat kader om eerst te kijken wat al voorhanden is. Wat kan er worden hergebruikt? Hoe kan je met geringe aanpassingen tegemoet komen aan de comfort- en energieeisen van klanten? Denk bijvoorbeeld aan een project, zoals we vorige jaar in het septembernummer hebben belicht, waar de eigenaar een lemen wand liet optrekken die als massa-accumulator fungeert en ondersteunt bij de verwarming.

Utiliteit

Tot slot nog een woord over de utiliteit. Ook hier kunnen de principes van House Coaching worden toegepast. Het instituut heeft gemerkt dat het vaak eenvoudiger is om entrepreneurs en MKB-bedrijven te bedienen, dan grote ondernemingen. Het zal menig installateur niet vreemd in de oren klinken. Vaak blijkt het grootste knelpunt de afstand te zijn tussen het management en de werkvloer. Vandaar ook het advies om iedereen te betrekken bij comfortvragen en niet alleen met het management in gesprek te treden 

HOUSE-COACHING INSTITUTE

Het House-Coaching Institute is een relatief nieuwe speler in de bouwwereld. De opleider biedt vier leertrajecten aan. Met name de korte, zes weken durende cursus is interessant voor professionals in onze branche die op zoek zijn naar verbreding van hun vakgebied en hun klanten beter willen bedienen. Het instituut heeft een internationale staf en richt zich op vakprofessionals over de gehele wereld. De online leertrajecten worden dan ook gevolgd door specialisten uit de meest uiteenlopende landen. Van Nederland, tot Polen, Mexico en Peru aan toe. Waar de focus in eerste instantie primair lag bij Interior Designers, hebben inmiddels ook ander professionals hun weg weten te vinden naar het instituut. Van leveranciers, tot architecten en spelers in de installatiebranche. De komende jaren wil het instituut de banden met verschillende stakeholders in de bouwwereld gaan verstevigen. Inclusief kennisinstituten. Daarom is er onder andere een samenwerkingstraject aangegaan met een universiteit in Colombia. Voor meer informatie: www.housecoachinginstitute.com.

Met dank aan Sisi Salamanca en Stephanie Crane van het House-Coaching Institute

ROOKGASANALYSE

25 jaar na verschijning van de eerste Eurolyzer ‘classic’ introduceert Euro-Index met de Eurolyzer S1 de nieuwste Blauwe Lijn rookgasmeter. Het toestel biedt een complete en efficiënte oplossing voor inbedrijfstelling, inspectie en onderhoud van cv-installaties. De Eurolyzer S1 bevat alle eigenschappen van zijn voorgangers, zoals ECO-sensortechnologie, digitale meetrapportage met een gratis app en software en uitgebreide aanvullende functionaliteit, zoals een automatische lekdichtheidsbeproeving. Uiteraard zijn er ook nieuwe eigenschappen, zoals volledig dubbele bediening, waarbij het toestel met één hand kan worden bediend via het ronde touchpad en ook via een 4,3” high resolution touchscreen. Het instrument kan worden aangepast aan persoonlijke voorkeuren door in te stellen welke meetfuncties wel, of juist niet, zichtbaar zijn in het startscherm en het aanpassen van de volgorde en de eenheden van de meetwaarden. Het is ook mogelijk om complete meetconfiguraties vast te leggen in macro’s. Een andere nieuwe functionaliteit is het Multi-memory, om de meetresultaten van achtereenvolgende metingen te presenteren in één meetrapport, zoals bijvoorbeeld een CO-meting in de stookruimte, een vollast-, en een deellastmeting. De Eurolyzer S1 kan worden voorzien van KWSe, waarmee het toestel jaarlijks wordt onderhouden en gekalibreerd en 7 jaar garantie wordt gegeven op het toestel en de verbruiksonderdelen, waaronder de accu, filters en sensoren. De Eurolyzer S1 is EN50379 deel 2 gecertificeerd, waarmee het instrument voldoet aan alle wettelijke normen, zoals de gasketelwet.

Expansievaten met balgmembraan

Veel problemen in verwarming- en koelinstallaties zijn het gevolg van teveel lucht in het systeem door onvoldoende drukbeheersing. Een slecht ontworpen, geïnstalleerd of onderhouden expansiesysteem kan leiden tot een negatieve druk, waardoor er zuurstof in het systeem kan komen en corrosievorming kan ontstaan. Spirotech voorkomt dit met de SpiroExpand-oplossingen, omdat deze beter dan

andere type expansievaten de optimale systeemdruk garanderen.

Expansievaten bestaan uit twee kamers die met een membraan van elkaar gescheiden zijn. Spirotech levert expansievaten met een hoge kwaliteit balgmembraan die het systeemwater volledig omsluit. Dit voorkomt dat het systeemwater in contact komt met de metalen wand van het vat en dus het ontstaan van corrosie. Op basis van praktijkervaringen en onderzoek blijkt dat

VLOERINBOUW

Glas tot aan de grond? De vloerinbouwoplossingen Mini Canal Hybrid en Clima Canal van Jaga zijn een duurzame oplossing om koude én warmte van grote glaspartijen te beperken. De Mini Canal Hybrid is geschikt voor grote glaswanden en als renovatie-oplossing. Met een inbouwhoogte van 14,5 cm is deze oplossing met name geschikt voor appartementen. Verborgen onder het rooster zit een supersnelle Low-H2O warmtewisselaar gecombineerd met Dynamic Boost Hybrid, die zorgen voor een maximale warmteafgifte én light (niet-condenserende) cooling in combinatie met een warmtepomp. De Mini Canal Hybrid heeft een standaard L-kader, maar is ook beschikbaar met een z-kader oplegraam voor een mooie afwerking bij renovaties of houten vloeren.

Voor actief te koelen is er de Jaga Clima Canal. Deze inbouwoplossing zorgt voor volledige (en automatische) klimaatbeheersing in iedere ruimte. Het betreft een krachtige hoofdverwarming die, in combinatie met een duurzame warmteopwekker, een deep (condenserende) cooling levert. De Clima Canal is verkrijgbaar in hoogte 10, 13 en 19 cm. Hoogte 10 cm is enkel uit te voeren in een 2-pijpsuitvoering, hoogte 13 en 19 cm ook in een 4-pijpsuitvoering. De vloerinbouwoplossing is voorzien van een supersnelle dynamische warmtewisselaar met tangentiële EC thermische ventilatoren en een condensafvoer. Dankzij de nieuwste EC-motor verbruikt de Clima Canal 50% minder energie vergeleken met traditionele systemen. Optioneel kan er gekozen worden voor een ventilatietoevoeraansluiting en is aansluiting op een WTW-systeem mogelijk.

expansievaten met een balg veel efficiënter de optimale systeemdruk handhaven dan met een standaard vlak membraan.

SpiroExpand expansievaten verbeteren de efficiëntie en verlengen de levensduur van verwarming- en koelsytemen, hybride installaties en warm-

tepompen, in woningen en kantoren. Andere voordelen zijn de productkwaliteit, een langere garantietermijn en het complete assortiment, met ook compact ontworpen en eenvoudig in krappe ruimtes te installeren expansievaten voor renovaties.

WTW-units

Ventilair komt met een nieuwe lijn HRUC WTW-units op de markt. Deze units vertegenwoordigen de nieuwste generatie warmteterugwinningssystemen van Comair. Dankzij energiezuinige gelijkstroommotoren hebben de units een laag energiegebruik. De units zijn uitgerust met een 100% automatische zomer/nacht-bypass-functie. De range bestaat uit drie varianten: HRUC-Pro, HRUC-Plus en HRUC-Plus Reno. Of het nu gaat om nieuwbouw, renovatie of industriële woningbouw, er is een geschikte HRUC WTW-unit beschikbaar voor elke situatie, variërend van 150m3/h tot 550m3/h.

Compacte vlinderklep

Watts presenteert de Xylia2, opvolger van de Xylia. Het betreft de nieuwste generatie compacte vlinderkleppen. Ze zijn speciaal ontworpen om te voldoen aan de strenge eisen bij verwarming/koeling, agrocultuur en

De nieuwe Xylia2 vlinderkleppen, getest volgens EN12266-1, zijn voorzien van een compact eco-design waardoor een eenvoudige installatie gegarandeerd is. Het gamma Xylia2 is beschikbaar in WAFER en LUG uitvoering, telkens voorzien van een manuele bediening: met handgreep (in epoxy gecoat aluminium) tot DN150 of met wormwielkast tot DN300. Het lichaam is vervaardigd uit nodulair gietijzer (GGG40), met keuze uit klepblad in roestvast staal of in gietijzer met epoxy coating.

MINI OPVOERINSTALLATIE

Onder het motto ‘Miniformaat. Megasterk’ presenteert afwateringsspecialist Kessel de nieuwe kleine opvoerinstallatie Minilift S: een ruimtebesparende en multifunctioneel inzetbare oplossing voor huishoudelijk grijswater. Wastafel, vaatwasser of douche: de compacte installatie heeft vijf aansluitmogelijkheden voor toevoeren van fecaliënvrij afvalwater en de persleiding kan zowel aan de linker- als aan de rechterkant worden aangesloten. De verstelbare vlotterschakelaar kan op twee hoogten worden vastgezet, zodat het bruikbare volume efficiënt kan worden aangepast aan de hoeveelheid afvalwater en kan worden ingesteld bij welk waterniveau de opvoerinstallatie gaat pompen. De Minilift S is verkrijgbaar met pompen van 300, 500 en 1000 Watt, met een maximale afvoercapaciteit van 14,5 m3/h. Van de pompen zijn ook Resistant-varianten beschikbaar, die bestand zijn tegen heet en pekelwater. Daarmee is het nieuw ontwikkelde product ook geschikt voor wasmachines, waterontharders en verwarmingsinstallaties. Dankzij de voorgemonteerde onderdelen en verschillende aansluitmogelijkheden kan de aansluitklare pomp flexibel worden ingebouwd, zonder gereedschap en zonder te hoeven boren. Door de eenhandssluiting kunnen de pomp en de geïntegreerde terugslagklep ook zonder gereedschap worden schoongemaakt en onderhouden.

De zitting is in EPDM. De vlinderklep wordt standaard geleverd met een positie indicator. De identificatie, waaronder typebenaming,

maatvoering en temperatuurbereik en de traceerbaarheid (serienummer) van de klep is verzekerd dankzij een metalen plaatje op het klephuis.

SLANGEN VOOR HVACR

Fieldpiece Instruments lanceert nieuwe slangen voor de HVACR-industrie. Het betreft vulslangen, vacuümslangen, afdichtingen en ventielkerndrukker, en verschillende kleurlabels voor slangen. De nieuwe vul- en vacuümslangen zijn ontworpen om het werk van technici gemak-

kelijker, sneller en beter te maken. Ze zijn geschikt voor allerlei vul- en evacuatiebenodigdheden en te combineren met andere Fieldpiece producten. Gecertificeerde Fieldpiece distributeurs bieden de slangen aan. De slangen zijn ontworpen met handige kenmerken, zoals kleine slangkoppelingen om in krappe ruimtes te werken en drievoudige ringkrimp fittingen voor duurzaamheid op lange termijn. Alle slangen zijn compatibel met A2L-koelmiddelen. De slangen komen met kleurlabels zodat de technicus zelf de slangen overzichtelijk kan houden. De vulslangen worden verkocht in sets met slangaansluitingen van 1/4” en een 5/16” inch. De vacuümslangen worden per stuk verkocht en kunnen worden gecombineerd met aansluitmaten van 1/8” of 1/4” inch.

VOOR EEN TOCHTVRIJ BINNENKLIMAAT

Kenmerken Plafair luchtverdeelpanelen

Tochtvrije luchtverdeling

Volledig geïntegreerd in het systeemplafond (geen uitstekende delen onder plafond)

Geschikt voor inleg in standaard systeemplafond 600 x 600 mm en 1200 x 600 mm

Luchtverdeelpanelen zijn koppelbaar boven het systeemplafond

Gering gewicht

Eenvoudig te monteren

Toepasbaar bij geringe hoogte boven het systeemplafond

Eenvoudig te demonteren voor onderhoud

Schonere inblaaslucht

Lage drukken dus energiezuinig

Leverbaar in vele kleuren en afmetingen

De textiele onderzijde van het Plafair luchtverdeelpaneel is luchtdoorlatend over het gehele oppervlak. Hierdoor ontstaat een gelijkmatig uitblaaspatroon met een zeer lage luchtsnelheid.

Het Plafair luchtverdeelpaneel is in combinatie met systeemplafonds uitermate geschikt voor toepassing in kantoren, scholen, laboratoria en ziekenhuizen.

Variatie in ventilatie

Brink Climate Systems biedt verschillende systemen aan voor centrale ventilatie met afvoer- en toevoerkanalen. Naast de ruimtebesparende

Renovent Sky, dankzij zijn platte vorm uiterst geschikt voor plafond- en wandmontage, is er de Flair-range. Het in meerdere uitvoeringen leverbare systeem is de opvolger van de Renovent

Excellent. Bestonden al de Flair 200, 300 en 400; de introductie van de 450 en 600 heeft de familie compleet gemaakt. Daardoor kan nu elk type woning, van klein tot groot, voorzien worden van ventilatie. Alle uitvoeringen zijn compact. Vooral de Flair 200 blinkt hierin uit. Dit toestel past in appartementen en is een

slimme oplossing bij vervanging. De grote variatie aan uitvoeringen biedt daarnaast ontwerpflexibiliteit. De Flair is leverbaar als een linker- en rechteruitvoering met vier bovenaansluitingen (4b). In het geval van de Flair 300 en Flair 400 is er naast de variant met vier aansluitingen aan de bovenzijde (4b) ook een toestel leverbaar met twee aansluitingen boven en twee onder (2b/2o). De twee nieuwe modellen zijn bovendien extra voorzien van een interne geluidsdemper, waardoor het geluid naar de woning toe nóg verder gereduceerd wordt. Naast oplossingen met warmteterugwinning voor nieuwbouwwoningen biedt Brink Climate Systems ook oplossingen aan voor bestaande huizen en appartementen. Speciaal voor die doelmarkt is er het Multi Air Supply systeem, een product dat centraal ventileren met wtw mogelijk maakt binnen woningen waar toevoerkanalen ontbreken.

BRANDWERENDE PRODUCTEN

Walraven heeft het Pacifyre® FPC brandmanchet onlangs toegevoegd aan haar leveringsprogramma. Het manchet is geschikt voor buisdoorvoeringen in wanden en vloeren en zorgt dankzij een sluitmechanisme voor een tijdbesparende installatie. De Walraven Pacifyre® FPW Brandwerend Band is met één rol geschikt voor talrijke doorvoeringen en verschillende buistypes.

Een belangrijk onderdeel van het brandwerend afdichten van doorvoeringen, is het afkitten van kleine openingen rondom buizen, inbouw- en opbouwmanchetten. Dit is noodzakelijk en van groot belang om verplaatsing van rookgas tegen te gaan. Dit dient te gebeuren met een brandwerende kit, zoals de Walraven Pacifyre® A Brandwerende Acrylaatkit. Ook dienen bouwkundige voegen en naden brandwerend afgedicht te worden wanneer het om brandscheiding gaat. Hiervoor is de Walraven Pacifyre® S Brandwerende Siliconenkit geschikt. De Walraven

BETAALBAAR VAN HET GAS

Om appartementen en kleine woningen gasvrij te maken heeft Etherma een nieuw concept ontwikkeld. De basis van dit concept wordt gevormd door de Fire+Ice warmtepomp. Deze lucht-lucht-warmtepomp is speciaal ontwikkeld om op een efficiënte en snelle manier de hoofdvertrekken in kleine woningen te verwarmen. De overige ruimtes worden verwarmd met LAVA infraroodpanelen (in bijvoorbeeld de slaapkamer en badkamer) en eFLOOR vloerverwarming (in bijvoorbeeld de badkamer). Voor warmwater zorgt de AQUA warmtepompboiler of doorstroomheater. In de zomer kan de Fire+Ice bovendien de hoofdvertrekken aangenaam koel houden.

De Fire+Ice heeft geen buitenunit nodig, er zijn geen gespecialiseerde monteurs nodig en de installatie is snel en eenvoudig. Met het plaatsen van de warmtepomp in het hoofdvertrek, en eventueel de hoofd slaapkamer, gecombineerd met de AQUA warmtepompboiler, voldoet de oplossing aan de BENG.

Pacifyre® G Grafiet Kit vormt de brandwerende oplossing voor kleinere buizen en openingen rondom kabels. Om installateurs het vertrouwen te geven in het installeren van brandwerende producten, is Walraven terug met Walraven Brandwerende Workshops.

Pompen & opvoerinstallaties

SANIPUMP® VX50

• Dompelpompen voor riool- en regenwater

• Compatibel met Sanifos® of in een bestaande put

SANICUBIC®

• Bovengrondse installatie

• Voor zwartwater

• 26 modellen in vele configuraties

De ideale pomp voor uw project!

• Compact of groot

• Boven- of ondergronds

• 1 of 2 pompen

• Vermaler, vortex of single channel

SANIFOS®

• Ondergrondse installatie

• Voor grijs-, zwart- of regenwater naar gelang het model

• 7 tank groottes met diverse pomp mogelijkheden

Begeleiding bij opvoerinstallaties

Heeft u een project voor de installatie van een opvoerinstallatie? SFA begeleidt u: van dimensionering, inbedrijfsstelling tot onderhoud.

Voor een vrijblijvend gesprek, contacteer ons: e-mail

Waterstof

“LIEVER AAN DE WARMTEPOMP”

De Nederlandse waterstoflobby draait op volle toeren. Toch ziet duurzaamheidsconsultant en chemicus

Maarten van Andel de gebouwde omgeving niet massaal overstappen op waterstof. Waarom?

Hij heeft de schijn tegen. Er zijn immers al verschillende wijken ‘waterstofready’ gemaakt. Bijvoorbeeld in het Groningse Wagenborg en het Drenthse Hoogeveen. En ook op vakbeurzen wordt de waterstofketel volop gepromoot. Maar toch, Maarten van Andel kijkt er hoofdschuddend naar.

De Nederlandse waterstoflobby is sterk. Hoe merk je dat zelf in jouw werk?

“Er spelen grote commerciële belangen. Bedrijven zoals Gasunie en cv-ketelfabrikanten zien wel brood in een overstap op waterstof.

Tegelijkertijd wil men vanuit de landelijke overheid een provincie als Groningen, die veel ellende achter de rug heeft, welwillend tegemoet treden en een megaproject als de European Hydrogen Valley gunnen. Men kijkt daardoor niet altijd objectief naar de situatie en er is weinig ruimte voor kritische geluiden.”

Is er sprake van wensdenken?

“Ik vind van wel. Men promoot waterstof als een ‘schone brandstof’, maar daar zitten tal van misvattingen achter. Ten eerste is waterstof geen brandstof, zoals aardgas. Je moet het maken en dat kost heel veel energie. Ten tweede lijkt waterstof wel schoon, maar de energie die je nodig hebt om het te produceren is vaak afkomstig van fossiele bron-

Maar op termijn wil men toch volledig aan de groene waterstof?

“Om groene waterstof te maken heb je duurzame energie nodig. Heel veel duurzame energie. Bij het omzetten van elektriciteit in waterstof gaat zo’n 50 procent van de energie verloren.

Ook bij het omzetten van waterstof naar elektriciteit is er sprake van energieverlies: zo’n 40 procent. Voor alle benodigde duurzame energie in Nederland zou je dan omgerekend de komende 25 jaar iedere dag 3 tot 4 windmolens per dag moeten neerzetten en 100.000 PV-panelen moeten installeren. Dat gaat natuurlijk niet gebeuren. Ook moeten we de schaarse groene stroom vooral niet verspillen aan waterstofproductie.”

Worden PV-panelen en windmolens niet efficiënter in de toekomst, zodat je er minder van nodig hebt?

“Ze zijn al in hoge mate geoptimaliseerd. Zelfs als je nog een rendementsverbetering van 25-30 % kan realiseren, ga je het niet redden. En er kleeft nog een ander probleem aan vast: je hebt grote hoeveelheden zeldzame metalen nodig voor al die duurzame energieopwekkers en efficiënte elektromotoren. Denk aan kobalt, koper en lithium. Die zijn schaars en worden vaak onder mensonterende omstandigheden gewonnen in niet-Europese mijnen.”

Hoe zit het eigenlijk met onze gasinfrastructuur. Kan je zonder problemen van aardgas overstappen op waterstof?

“Waterstof is veel vluchtiger. Je moet razend voorzichtig zijn, want het kan overal weglekken, niet alleen vanuit de buizen, maar ook bijvoorbeeld bij ventielen. Dat vereist een uitgebreid controlenetwerk. Daarnaast bevat waterstof per kuub veel minder energie dan aardgas, waardoor je er grotere hoeveelheden van nodig hebt. Al met al lijkt het mij geen verstandig plan.”

Wat zou je de installateur adviseren in deze situatie?

“Het is onzinnig om eerst waterstof te gaan produceren en dan te gebruiken voor een waterstofketel. Installeer direct een warmtepomp. Grote voordeel is dat je er ook mee kan koelen, in tegenstelling tot een waterstofketel die alleen geschikt is om te verwarmen. En het is Proven Technology, warmtepompen hebben hun waarde al bewezen in de praktijk. Ik heb er zelf al 7 jaar eentje staan en die functioneert prima.”

Maarten van Andel thuis naast zijn warmtepomp

Een waterstofketel

Verleng uw terrasseizoen met Frico

Type CIR

Voor toepassingen waar een discreet design en een discrete werking nodig zijn.

De CIR zorgt het hele jaar door voor comfort op terrassen, balkons en buitenterrassen. De CIR is ook te gebruiken voor spotverwarming in werkplaatsen en magazijnen. De CIR creëert geen gloed en is de perfecte keuze als u op zoek bent naar een discrete oplossing. De lamp zelf zal wel oplichten, zoals hiernaast is te zien.

Type IHW / IHF

Geschikt voor zwaardere buitentoepassingen waar het design meetelt.

De halogeen infraroodverwamer IH is krachtig met een oppervlaktetemperatuur van 2200 °C. IH is de perfecte keuze voor die buitenomgevingen waar design belangrijk is. IH kan ook worden ingezet voor lokale verwarming in grote panden. IH is verkrijgbaar in twee verschillende designs. De IHW zorgt van dichtbij voor een comfortabele warmte in het verblijfsgebied en zorgt ook voor een verdere warmteverdeling. De IHF heeft een directe warmteverdeling en is ontworpen voor hogere montage. De IHW is geschikt voor een montagehoogte van 1,8-2,5m en de IHF voor 2,3-3,5m. Beide types geven een oranje/rode gloed af.

Type IHS

Geschikt voor zwaardere buitentoepassingen waar het design meetelt, met IR / bluetooth bediening.

De Infrasmart is een compacte, halogeen infroroodverwarmer en kan worden bediend via de meegeleverde IR afstandsbediening, een app of een ingebouwde schakelaar. De Frico Infra app is beschikbaar voor iOS en Android en werkt tot op 50m afstand, voor maximaal 8 heaters tegelijk. De Infrasmart is verkrijgebaar in verschillende kleuren (wit/grijs/zwart) en IP-klasses (IP24/IP67) en is daarmee geschikt voor elke situatie, of het nu om een balkon, terras of andere buitenruimte gaat.

Type ELIR

Voor alle buitentoepassingen waar een grote mate van flexibiliteit nodig is.

ELIR zorgt voor intensieve verwarming, geschikt voor alle buitentoepassingen en lastige industriële panden. Doordat de ELIR licht, stabiel en draagbaar is, is hij ook zeer geschikt voor tijdelijke verwarming op bouwplaatsen e.d. Door de hoge beschermklasse (IP65) kan de straler in elke omgeving geïnstalleerd worden.

INNOVATIE?

Als je naar definities van innovatie kijkt, gaat het altijd om vernieuwing. Maar dat hoeft zeker niet het nieuwste van het nieuwste te zijn: dat zijn uitvindingen. Bij innovatie gaat het om het toepassen van vernieuwingen. En dan ook nog succesvol. Dus, iets dat daadwerkelijk wordt toegepast. Overigens gaat het bij innovatie niet alleen om producten. Het kan ook om vernieuwing van de dienstverlening of aanpassing van bedrijfsprocessen gaan. En zelfs om vernieuwing van het business model.

Denk daarbij maar eens aan Signify. Voor een deel verkoopt deze ‘lampen leverancier’ verlichting in plaats van lampen. Een dergelijk nieuw business model waarbij je geen producten verkoopt maar tegen een maandelijks bedrag zorgt dat er zoals bij Signify licht is, noemen we ‘servitisering’.

Maar dit is zeker niet de enige manier om innovatief te zijn als bedrijf. Dat ben je ook als je de interne processen beter afstemt op ontwikkelingen op de markt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het optimaliseren van processen om faalkosten terug te dringen of beter nog: te voorkomen.

Belangrijke termen bij innovatie zijn dus: vernieuwen, toepassen en succesvol zijn. Dat laatste betekent in het voorbeeld

van de faalkosten dat de vernieuwing die is bedacht en doorgevoerd, ook leidt tot aantoonbare lagere foutmarges en kosten van fouten. Om innovatief te zijn, hoef je echt niet als bedrijf het meest vooruitstrevende te zijn en een aantal ‘Willy Wortels’ in dienst te hebben. Je moet wel als bedrijf open staan voor vernieuwing en aan een aantal voorwaarden voldoen. En dat brengt me bij de vraag: hoe vernieuwend is jouw bedrijf? Dat vermogen om te vernieuwen is te meten met de Quick Scan van STEM Industrial Marketing Community. Klik hier om die Quick Scan uit te voeren: https://stem-imc.com/ quickscan-innovatievermogen/

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrij ven. Connecten? Scan de QR-code.

ALGEMEEN COLOFON

[ISSN:1872_6607)

OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

INSTALLATEURSZAKEN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV

Zuidkade 174

2741 JJ, Waddinxveen

T: 0182 631717

E: info@merlijnplus.nl

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur)

Wietse Buma

E: redactie@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Willem de Vries, Rogafa, NVKL, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser en Wij Techniek

Advertenties:

Ruud Struijk

T: 0182 631717

E: r.struijk@merlijnplus.nl

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen:

Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

© Merlijn Plus BV, 2023

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.