Installateurszaken november 2023

NOVEMBER 2023

SYSTEM

21e jaargang

*

2023-0456 Adv installeursactie Q4 2023 B2B_210x122mm.indd 1

16-10-2023 11:31

Special: Slim installeren

 Decentraal ventileren  Opleiding  Badkamertrends

IZ1123_01_omslag.indd 1

19-10-2023 16:44:45

Remeha22295_ 20230846_FL Remeha_Tzerra Ace-Matic_Externe media_Installatie.nl_Advertentie 1/1_Resize_210x297.indd 1 IZ1123_02_remeha.indd 2

11-08-2023 14:37 20-10-2023 19:19:08

Maximising Performance for You

HOOGWAARDIGE EXPANSIEVATEN

GESCHIKT VOOR VERWARMING EN KOELING

SPIROEXPAND® Spirotech introduceert veiligheidsexpansievaten voor gesloten warmwater, -verwarmings-, airconditionings- en koelwatersystemen volgens EN 12828, met membraan om het water op te vangen en gasvulling met voordrukventiel, inclusief aansluiting voor een onderhoudseenheid. Nu verkrijgbaar in volumes van 4 tot en met 140 liter.

IZ1123_03_adv.indd 3

23-10-2023 9:33:46

NIEUW

DucoBox Reno

SCAN & ONTDEK ALLE VOORDELEN

Snelle uitwisseling & inregeling

Maximale energiewinst

Easy to service

We inspire at www.duco.eu

IZ1123_04_duco.indd 4

14-10-2023 11:53:09

SYSTEM

Installeren #LikeABosch Nefit Bosch introduceert dit najaar twee nieuwe luchtwarmtepompen. Allereerst de Compress 5800i AW: een nieuwe range monoblock warmtepompen op basis van gebruik van het natuurlijke koudemiddel propaan. Met als belangrijke pluspunten: hoge aanvoertemperaturen en super stil. En daarnaast de Compress 2000 AWF: een flexibele en economische monoblock, zonder binnenunit.

Alle techniek is geïntegreerd in de buitenunit. Dat spaart ruimte, tijd en kosten. Voor beide warmtepompen (maar ook voor de populaire Compress 3400i AWS) geldt een aantrekkelijk cashback voor installateurs van minimaal 450 Euro. Meer informatie op nefit-bosch.nl/warmtepompactie.

*

2023-0456 Adv installeursactie Q4 2023 B2B_210x122mm.indd 1



18



16-10-2023 11:31

21 

28

RUBRIEKEN



38



40

 TECHNIEK

 SANITAIR

18 GELUIDSNIVEAU

34 SLIM, DUURZAAM EN VEILIG

Verdere verlaging is mogelijk

De nieuwste trends in de badkamer

21 HYBRIDE WARMTEPOMP

vooraf

7

vakwerk

16

raar?

48

COLUMNS NVI-GO - Sijbring

13

NVKL

17

Visser

31

Asijee

37

de Vries

50

Betaalbare verduurzamingsoptie?

 ZAKELIJK

22 DECENTRAAL VENTILEREN

26 WARMTEPOMPEN

Wat zijn de mogelijkheden?

Opleidingen trekken techniek naar hoger niveau

isocyanaten

38 VEILIG AAN DE SLAG

40 LASTIGE KLANTEN

Nieuwe regels voor werken met di-

Hoe ga je ermee om?

32 NIEUWE ISSO-51 Herziene warmteverliesberekeningen woningbouw

IZ1123_05_inhoud.indd 5

20-10-2023 17:17:47

Kies zélf de

kleur

die past bij je interieur

Kazumi+ Black & White

Slimme, strak vormgegeven airconditioner

Neem contact op met: Authorized by Carrier Corporation as distributor of Toshiba HVAC products for The Netherlands, Belgium and Luxembourg.

IC Adv Haori Kazumi+ oktober 2023.indd 1 IZ1123_06_intercool.indd 6

Nederland Intercool Technics B.V. Postbus 453 3335 LS Zwijndrecht

België Intercool NV Satenrozen 1A 2550 Kontich

INTERCOOL.NL INTERCOOL.BE 13-10-2023 10:09 14-10-2023 11:55:43

VOORAF

Slim op alle fronten Slimme installatietechniek is op vele manieren in te vullen. Producten kunnen op zichzelf slimmer functioneren, de techniek van installeren is vereenvoudigd en kan daardoor versneld worden uitgevoerd, maar ook kunnen installaties slim op de wensen van de eindgebruiker of op verscherpte regelgeving en normeringen worden aangepast, om maar eens wat te noemen.

In deze uitgave over slimme installatietechniek zijn hiervan verschillende voorbeelden terug te vinden: warmtepompen die nog stiller werken, zodat ze werkelijk

ALGEMEEN

Mijn baas zegt dat het slim is om klanten eerst te laten betalen voordat ik aan de slag ga

bijna overal kunnen worden geplaatst, bijvoorbeeld, en diverse slimmigheden voor in de badkamer om het de eindgebruiker en/of installateur gemakkelijker te maken.

Soms heeft slim installeren niet eens zoveel met het installeren zelf te maken als wel met het slim omgaan met de klant. Hoe biedt je bijvoorbeeld een lastige klant het hoofd, zodat zowel hij of zij als jijzelf tevreden op het werk kunt terugkijken?

Communicatie, empathie en strategisch denken zijn dan de toverwoorden. Ja ja, een installateur moet van alle markten thuis zijn.

LANCIO instucbare ventielen en lijnroosters

IZ1123_07_vooraf.indd 7

19-10-2023 16:46:06

CLIP-FLEX De beste mof die we tot nu toe hebben ontwikkeld De nieuwe CLIP-FLEX mof is meer dan gewoon een knooppunt in het warmtenet.

Hij is het nieuwe sterke verbindmiddel voor onze wijkverwarmingsoplossingen en passen op alle REHAU voorgeïsoleerde terreinleidingen.

Met de CLIP-FLEX mof maak je lastige buisverbindingen zonder stress. Eenvoudige en tijdbesparende montage met een dichtheid tot 0,3 bar dankzij het modulaire ontwerp. www.rehau.nl/clip-flex

IZ1123_08_rehau.indd 8

20-10-2023 19:25:28

IZAP

RUBRIEK

om examens voor Vakmanschap Warmtepomp af te nemen.

IZ sprak de groothandel en geeft een kort overzicht van de marktsituatie en de technische knelpunten bij de installatie van warmtepompen.

32 NIEUWE ISSO 51 18 GELUIDSNIVEAU In 2021 werden strengere eisen van kracht voor het geluidsniveau van warmtepompen. De sector is daar goed op ingesprongen. IZ sprak met ATAG en LG die recentelijk nog stillere modellen op de markt brachten. Hoe hebben ze dat bewerkstelligd? En, vallen er nog verdere slagen te maken?

26 WARMTEPOMPEN Door de groeiende populariteit van warmtepompen, neemt de behoefte aan monteurs en opleidingen toe.

Recentelijk werd WasCollege, het opleidingsinstituut van groothandel Wasco, als eerste in Nederland geaccrediteerd

In juni werd de nieuwe editie van ISSO 51 gepubliceerd, deze zal de huidige versie nog dit jaar vervangen. De herziene uitgave, die fungeert als de standaardberekeningsmethode voor het bepalen van warmteverliezen in woningen, heeft ingrijpende veranderingen ondergaan. Jan Verdonck, voorzitter sectie Distributie en Afgifte van de NVI-GO, zet de belangrijkste veranderingen op een rij.

34 SLIM, DUURZAAM EN VEILIG Trends in de badkamer: het moet allemaal nog slimmer, duurzamer en veiliger. Zo min mogelijk installatietijd, zo weinig mogelijk onderhoud, goed voor het milieu en naar tevredenheid van de eindgebruiker. IZ spotte een aantal van die trends.

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

CIRCULAIR ONDERHOUD VAN GEBOUWINSTALLATIES Het circulair maken van de gebouwde omgeving is een enorme uitdaging. Omdat de totale gebouwenvoorraad grotendeels bestaat uit bestaande bouw, speelt circulair onderhoud juist een belangrijke rol. ISSO brengt daarvoor het rapport Circulair onderhoud gebouwinstallaties uit, dat helpt om de juiste aanbieders en aanbiedingen hierbij te selecteren.

ISSO-rapport Circulair onderhoud gebouwinstallaties biedt kennis om circulaire aanbieders te selecteren voor onderhoud en beheer van assets, en om hun aanbiedingen te kunnen beoordelen op mate van circulariteit. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van twee onderzoeksvragen: 1. Op basis van welke inkoopstrategie en parameters bepaal je of een aanbieder zich kwalificeert om een circulaire aanbieding te mogen doen?

2. Op basis van welke strategie en parameters kun je de aanbiedingen vergelijken en beoordelen?

In het beantwoorden van de onderzoeksvragen is een onderscheid gemaakt tussen objectieve en subjectieve criteria voor het selecteren van de aanbieders en aanbiedingen. Tot de subjectieve criteria behoren de visie,

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_09_izap_idp.indd 9

roadmap naar circulariteit en de waardering van referenties en afspraken met Ketenpartners. De genoemde objectieve criteria zijn de CO2-prestatieladder en een gewogen waardering van het plan van aanpak op basis van de R-ladder.

Het rapport 110930 is beschikbaar op ISSO Open. Het rapport is gratis te raadplegen met een ISSO-profiel.

november 2023

9

20-10-2023 17:18:46

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

TRAININGSCENTRUM WARMTEPOMPEN Met de opening van een trainings- en belevingscentrum in Lichtenvoorde wil ATAG Verwarming de komende jaren bestaande en nieuwe installateurs opleiden die overschakelen van cv-ketels op elektrische en hybride warmtepompen. Onlangs werd het centrum geopend toen de onderneming op feestelijke wijze stilstond bij het 75-jarige bestaan.

ATAG Verwarming speelt met het nieuwe opleidingscentrum in op de toekomst en de rol die het bedrijf wil spelen in de energietransitie. “Met de opening van de ATAG ComtfortHub als springplank naar het nieuwe verwarmen laten we zien dat we onze rol als een van de vooraanstaande spelers op de Nederlandse verwarmingsmarkt serieus nemen”, zegt Rob Maassen, Country Manager Nederland. “We hebben te maken met talloze uitdagingen. Denk aan tekorten aan materiaal, schaarste als het gaat om installateurs en andere goede vakmensen, en het feit dat mensen te maken krijgen met relatief nieuwe technologie. Neem de warmtepomp. Die moet worden ingeregeld op de specifieke omstandigheden van een woning. Dat is precisiewerk. Wij hebben de afgelopen jaren gemerkt dat veel installateurs en consumenten het fijn vinden over een expert te beschikken die eventueel meekijkt. Met het nieuwe trainingscentrum hebben we nu een moderne en toekomstbestendige locatie om een nieuwe generatie installateurs op te leiden en te ondersteunen.”

Om installateurs die voorop willen lopen in de energietransitie een steun in de rug te bieden, introduceert ATAG Verwarming ‘ATAG GreenDealer’.

Installateurs die zich GreenDealer mogen noemen, kunnen rekenen op extra support bij het installeren, afstellen en onderhouden van warmtepompinstallaties. Maassen: “Met dit nieuwe dealermodel willen we installateurs ontlasten en tegelijkertijd helpen hun service op het gebied van duurzaamheid een impuls te geven.”

Daarom heeft ATAG de zogeheten ATAG Comfortdiensten

Vakonbekwame sollicitanten Ondanks grote aanhoudende tekorten aan technisch vakbekwaam personeel, staat de branche nog steeds negatief tegenover het aannemen van personeel uit andere sectoren. Maar liefst een derde (32%) van de technische bedrijven ergert zich aan vakonbekwame mensen die reageren op vacatures. Drie op de tien (29%) schrijven sollicitanten zonder de juiste

10

IZ1123_10_idp.indd 10

november 2023

diploma’s zelfs gelijk af. De reden? Ruim een kwart (27%) vindt dat het inwerken van zij-instromers meer kost dan het oplevert.

Dit blijkt uit de zevende editie van de TechBarometer van technisch opleider ROVC, dat onderzoek deed onder ruim 1.000 HR-beslissers, 2.700 technici en 1.000 potentiële zij-instromers naar de stand van zaken in de technische branche.

De terughoudendheid wat

opgezet. Dit is een pakket aan ondersteunende diensten dat aansluit bij de behoeften van installateurs die willen overschakelen van cv-ketels naar hybride en elektrische warmtepompen. De ondersteuning richt zich op het optimaal installeren, inregelen en monitoren van de warmtepomp. Met het eigen digitale platform ATAG ProZone kunnen storingen aan de warmtepomp op afstand worden geconstateerd en worden opgelost.

Nieuwe GreenDealers komen ook in aanmerking voor producttrainingen, worden voorzien van door ATAG gekwalificeerde leads en krijgen individuele ondersteuning. Het bestaande dealermodel onder de noemer ATAG SelectDealer blijft gewoon bestaan, maar richt zich minder nadrukkelijk op duurzame verwarmingsoplossingen.

betreft het aannemen van zij-instromers is ook terug te zien in het aantal organisaties dat investeert om deze groep aan te trekken. Slechts 44 procent van de bedrijven zet zich actief in om meer zij-instromers te werven. Dat is opmerkelijk, aangezien de branche al jaren staat te springen om personeel. Het aantal openstaande vacatures bij technische bedrijven is anno 2023 zelfs toegenomen met maar liefst 45 procent.

En de komende jaren wordt geen verbetering verwacht: acht op de tien HR-beslissers (79%) denken de komende vijf jaar nog een tekort aan technisch personeel te hebben. Dat zij-instromers een belangrijke oplossing vormen voor het terugdringen van het aanhoudende technicitekort in ons land, is iets dat 57 procent van de technische bedrijven wél onderstreept.

Toch blijft bereidheid om hierin te investeren achter.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

20-10-2023 17:15:40

IZ1123_11_warmteservice.indd 11

20-10-2023 19:26:51

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

HANDSLIJPSTEEN

CARRIÈRE IN DE TECHNIEK Techniek Nederland is gestart met een langlopende campagne: ‘Je kunt zoveel meer in de techniek’.

De brancheorganisatie richt zich met de campagne op jongeren die voor de keuze staan welke opleiding ze gaan doen. Daarnaast wil ze mensen bereiken die nu nog in een andere branche werken, maar toe zijn aan een carrièreswitch. Voorzitter Doekle Terpstra: “Steeds meer zij-instromers vinden de weg naar de techniek.

Dat is logisch, want de kansen liggen voor het oprapen.

Gedreven, enthousiaste mensen die affiniteit hebben met techniek zijn in onze sector van harte welkom.

Werkgevers ontvangen ze met open armen.”

De campagne zal een aantal jaren gaan lopen. In de uitingen ligt de nadruk op de veelzijdigheid van de sector. De superhelden (‘Geniuses’) die de blikvangers van de campagne zijn, vertegenwoordigen de diverse deelmarkten in de techniek. Zo is er een Home & Living Genius, een Infra & Mobility Genius, een Business en Buildings Genius, een High Tech Genius en een New Energy Genius. De komende tijd zijn ze in de openbare ruimte te zien op billboards en abri’s, maar ook online en op social media.

Groep 8 van de Bisschop Ernstschool in Goes kreeg onlangs als eerste bezoek van Claudine, één van de superhelden. Samen met directeur Marijn Meijboom van Van de Velde Installatiegroep uit Yerseke nam ze de kinderen mee in een duurzaam technisch avontuur.

Ook de techniekstand van Wij Techniek was in de school aanwezig.

Oud-installateur Jaap Schut heeft door de jaren heen een indrukwekkende collectie historisch gereedschap en oude installaties opgebouwd. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. In die collectie bevindt zich ook dit gereedschapsartikel. Het gaat om een handslijpsteen. “Aanvankelijk gebruikte men natte slijpstenen. Deze werden geleidelijk aan verdrongen door carborendum of amarilsteen varianten, zoals dit exemplaar. De houder is van gietijzer. Ik schat zelf dat deze slijpsteen ongeveer 100 jaar oud is.”

Molenaar (POM) met een symbolische handtekening de samenwerking. De partij­en brengen ieder een eigen expertise mee. Brink pakt de rol van specialist in het ont­werpen en implementeren van complexe samenwer­kings­­processen op het ge­bied van bouw, vastgoed en infra. Kuijpers en Essent ontwikkelen het technische ontwerp en verzorgen de realisatie van de installatietechniek en digitale laag. Kuijpers blijft bovendien betrokken als servicepartner terwijl Essent (gedeeltelijk) eigenaar wordt van de infrastructuur en hoofdverantwoordelijk is voor de exploitatie. POM is belangenbehartiger van het collectieve bedrijfsleven en verbinder tussen partijen die zich inzetten voor een goed, duurzaam en toekomstbestendig vestigingsklimaat.

Slim samen verduurzamen Brink, Essent Energy Infrastructure Solutions (EIS) en Kuijpers slaan de handen ineen. Als consortium Smart Business Parks gaan zij aan de slag met de verduurzaming van vijf aaneengesloten bedrijventerreinen in Veghel. Het doel is om een lokaal energienetwerk te realiseren waar vraag en aanbod van energie, warmte en koude op elkaar wordt afgestemd.

Opdrachtgever is het Platform Ondernemend Meierijstad (POM) in samenwerking met de gemeente Meierijstad.

Namens het consortium bekrachtigden Peter Timmermans (Brink), Boudewijn den Herder (Essent), Menno Roozendaal (gemeente Meierijstad), Aukje Kuypers (Kuijpers) en Herman

12

november 2023

IZ1123_12_idp_gereedschap.indd 12

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

20-10-2023 17:20:05

SIJBRING

COLUMN

SLIM INSTALLEREN: LEUK OF NOODZAAK? Met slim installeren laat je niet alleen je klanten zien dat je nadenkt om met zo weinig mogelijk tijd een zo optimaal kwaliteitsresultaat te genereren, je maakt het jezelf ook zoveel gemakkelijker. Maar het kan altijd slimmer. Er is bijvoorbeeld aangetoond dat alleen al een goede werkvoorbereiding op zich een leereffect kan hebben met wel 40% winst in de benodigde installatietijd.

Met name ‘prefab’ geeft heel veel slimme installatiekansen.

Tijdens de Vakbeurs Energie in Den Bosch zijn vele richtingen en mogelijkheden te zien geweest. Neem bijvoorbeeld de getoonde aansluitsets voor hybride toestellen. Dit slimme idee kan grote besparingen opleveren. Toen de hybride toestellen net in de markt kwamen, werd als uitgangspunt een montagetijd van twee dagen met twee man aangehouden. Nu al is hier een besparing op te realiseren van de helft! Dat betekent dus dat je met hetzelfde aantal monteurs het dubbele aantal hybride toestellen kunt monteren.

Om hiermee maar mee aan te geven dat het noodzakelijk is en blijft om kritisch na te denken en creativiteit te stimuleren. Doe je dit niet, dan verlies je de wedstrijd.

Het woord ‘slim’ kan in bepaalde gevallen ook vervangen

IZ1123_13_column_branche_sijbring_ROBOT.indd 13

worden door ‘snel’, waardoor de financiële aspecten meer de boventoon krijgen. Dat betekent dat wanneer je als installateur veel werkt met een uitstekende werkvoorbereiding en nieuwe mogelijkheden zoals prefab montagedelen, je een grote voorsprong hebt op de meer traditionele aanpak. Blijven innoveren geeft telkens weer voorsprong in de markt.

Veel mogelijkheden en uitdagingen zijn er te vinden in de verdere integrale ketensamenwerking tussen fabrikant, groothandel en installateur. Hoe kunnen we elkaar versterken, waar zijn voordelen te vinden waardoor het slimmer of sneller kan.

Aan jullie de keuze: leuk of noodzaak?

Henk Sijbring Voorzitter Vereniging voor Duurzame Warmte, lid van NVI-GO

23-10-2023 10:42:35

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Samenwerking op gebied ventilatie Binnenklimaat Nederland en Techniek Nederland gaan nauwer samenwerken op het gebied van kennisontwikkeling, opleidingen en positionering van het vakgebied ventilatie. Dat hebben de besturen van beide brancheverenigingen besloten.

Vicevoorzitter Dorien Terpstra van Binnenklimaat Nederland: “We isoleren onze huizen, scholen en kantoren steeds beter. Daardoor is een goed binnenklimaat belangrijker dan ooit. Toch krijgt ventilatie nog niet de aandacht die het verdient.”

Remco van der Linden, directeur Techniek en Markt bij Techniek Nederland, vindt het belangrijk dat de samenwerking tussen de brancheverenigingen verder wordt geoptimaliseerd: “Techniek Nederland en Binnenklimaat Nederland hebben veel kennis in huis.

Als we die bundelen en verder ontwikkelen, kunnen we meer bereiken voor onze leden.”

Het belang van ventilatie zal de komende jaren verder toenemen. Dat is onder meer een gevolg van de energietransitie. Dorien Terpstra van Binnenklimaat Nederland: “We isoleren gebouwen steeds beter. Dan is het zaak om óók extra aandacht te schenken aan aanpassing van ventilatie- en luchtbehandelingssystemen. Dat is letterlijk van levensbelang. Toch wordt die stap in de praktijk nog te vaak vergeten.”

Binnenklimaat Nederland

14

IZ1123_14_idp.indd 14

november 2023

AF FABRIEK

en Techniek Nederland gaan samenwerken op een breed terrein. Zo komen de brancheverenigingen straks samen op voor de belangen van hun leden als het gaat om onder meer het positioneren van het vak ventilatietechniek. Ook zullen ze in Den Haag pleiten voor versterking van het vaktechnisch onderwijs op het gebied van binnenklimaat en ventilatie.

Als eerste tastbaar initiatief hebben beide verenigingen een verzoek ingediend bij het ministerie van Onderwijs voor de ontwikkeling van een mbo-deelcertificaat voor ventilatietechniek. Dankzij het deelcertificaat kan de branche straks sneller vakbekwame monteurs opleiden.

Remco van der Linden van Techniek Nederland: “We zien de vakgebieden ventilatie, verwarming en koeling steeds meer naar elkaar toe

KLEINE INDIVIDUELE WARMTEPOMPEN ISSO heeft het instructieboek voor het toepassen van kleine individuele warmtepompen in woningen geactualiseerd. Het biedt ontwerpers, projectleiders en adviseurs een naslagwerk met alle informatie die ze nodig hebben. De kennis in het boek focust zich op het toepassen van kleine individuele warmtepompen in woningen met een individueel gesloten bronsysteem.

Het instructieboek sluit aan bij de informatie die in ISSO-publicatie 72 te vinden is. Dat wil zeggen dat het instructieboek de gebruiker op een toegankelijke wijze, stap voor stap meeneemt in het ontwerpen, selecteren en inpassen van warmtepompen voor de individuele woningbouw. De inhoud van dit instructieboek kwam vooral tot stand op basis van ervaringen uit gerealiseerde warmtepompprojecten, beschikbare normen en ISSOpublicaties. De uitgave is geschikt voor gebruik bij opleidingen.

Ook zaken als het benutten van passieve koeling van een warmtepomp met een bodembron en de mogelijkheden en randvoorwaarden om met een warmtepomp warmtapwater op te wekken, komen in het instructieboek aan bod.

Sanitaire overname

groeien. Daarom komt er onder meer een gezamenlijke werkgroep die de kennisbehoefte rond ventilatietechniek in kaart gaat brengen.”

Binnenklimaat Nederland en Techniek Nederland gaan ook samenwerken bij de ontwikkeling van een openbare kennisdatabank Binnenklimaattechniek. Daarnaast zal Techniek Nederland deelnemen in het Vakcentrum Binnenklimaattechniek en een zetel krijgen in de stuurgroep.

Villeroy & Boch AG neemt de werkmaatschappijen in de Ideal Standard Group over.

De twee bedrijven passen strategisch gezien sterk bij elkaar gezien hun regionale aanwezigheid, verkoopstrategieën en product- en merkenportfolio’s, waardoor de basis wordt gelegd voor een sterkere marktpositie en extra groei, aldus de fusiepartners.

In een sector met mondiaal groeipotentieel zal het geïntegreerde bedrijf, na voltooiing van de transactie, toetreden tot de gelederen van Europa’s grootste fabri-

kanten van badkamerproducten. De Ideal Standard-aandelen worden verkocht door bedrijven onder beheer van Anchorage Capital Group en CVC Credit. De overnameprijs is gebaseerd op een bedrijfswaardering van circa 600 miljoen euro.

De omzet van de Villeroy & Boch Badkamer & Wellness Divisie zal als gevolg van de fusie verdubbelen tot 1,4 miljard euro. Inclusief de activiteiten Dining & Lifestyle betekent dit voor de Groep als geheel een stijging naar ruim 1,7 miljard euro (circa € 995 miljoen in boekjaar 2022).

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

20-10-2023 17:22:08

CHAMP

Maak het energiezuinig met de intelligente luchtverhitter van Frico Champ is een stille luchtverhitter met vele energiebesparende functies voor wateraansluiting. Champ is ideaal voor toepassingen waar normaal gesproken luchtverhitters worden gebruikt, zoals industriële en commerciële gebouwen, en voor omgevingen waar strenge geluidseisen gelden. Deze luchtverhitter kan op een efficiënte manier restwarmte gebruiken om op die manier energieverliezen terug te dringen en energie maximaal te benutten. Door gebruik te maken van restwarmte is er een minimale hoeveelheid fossiele brandstoffen nodig, wat de gevolgen voor het milieu beperkt.

Goedkoper en efficiënter

Intelligente luchtverhitter

Eenvoudige installatie en comfort

Champ luchtverhitters zijn voorzien van functies als regeling van de temperatuur van het retourwater en een modulaire actuator. Dat zorgt op een effectieve manier voor minimale energieverliezen en een zuinige werking.

Met zijn geavanceerde functies zorgt Champ voor volledig automatische ruimteverwarming, voor elke unieke toepassing aan te passen.

Op die manier wordt met minimale inspanningen gezorgd voor optimale energiebesparingen en een optimaal comfort. Een zeer laag geluidsniveau en optimale instellingen worden mogelijk gemaakt door de traploze regeling van de luchtstroom door de EC motor.

Champ luchtverhitters zijn eenvoudig te installeren en worden geleverd met kabel en stekker. Ze zijn compatibel met diverse accessoires en kunnen worden gedraaid om leidingen aan de linker- of rechterkant te plaatsen. Daarmee zijn ze makkelijk te plaatsen met een eenvoudige en flexibele installatie.

Productgegevens • Aan wand of plafond gemonteerd. Wateraansluiting.

• De luchtverhitter is voorzien van een EC motor die tot 50% energiezuiniger� is dan een traditionele AC motor.

• Automatische snelheidsaanpassing voor minimaal geluid en maximale� warmte.

• Verwarmingsblokkering mogelijk om onnodige verwarming te voorkomen.

• Bedoeld voor watertemperaturen tot +150 °C en 10 bar (standaard model).

• Moet worden geleverd met een FC regelsysteem en VPFC klepsysteem naar� keuze.

2023-08-29

Design en specificaties kunnen zonder mededeling worden gewijzigd.

IZ1123_15_frico.indd 15

20-10-2023 17:30:27

RUBRIEK

VAKWERK

PVT-parel VAN RESTAURANT TOT WOONHUIS Peet van der Ende ging op zijn 15e al aan het werk. Lange tijd verdiende hij de kost in vaste dienst, totdat hij besloot op zijn

pende diensten.

Van loodgieterswerk en duurzame systemen plaatsen tot isolatiewerkzaamheden en zorghulpmiddelen installeren.

54e voor zichzelf te beginnen. En met succes. Van der Ende installatiebedrijf is tegenwoordig een begrip in Schipluiden en omgeving.

Zijn vader was boer, maar Peet wilde liever de techniek in. De inmiddels 69-jarige ging als jong broekie van 15 aan de slag als constructie-plaatwerker, werkte vervolgens voor verschillende aannemers, een specialist voor landbouwwerktuigen en kwam daarna terecht bij een installateur.

Eigen ondernemer “Toen ik een mengingsverschil kreeg met mijn laatste werkgever over een nieuwe werkjas en een vrije dag, heb ik de knoop doorgehakt en ben ik voor mezelf begonnen. Nog nooit een dag spijt van gehad.”

Werkzaamheden Zijn zoon Paul stapte ook al snel in het bedrijf en inmiddels telt Van der Ende Installatiebedrijf 9 vaste medewerkers.

Ze zijn vooral actief in de particuliere sector en leveren de meest uiteenloMet deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Elke maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

16

november 2023

IZ1123_16_vakwerk.indd 16

Vraag “Op dit moment is er vooral vraag naar verduurzamings­werkzaamheden. Denk aan warmtepompen en PVT-systemen installeren.

Daarnaast plaatsen we ook regelmatig nieuwe badkamers en blijft er vraag naar cv-onderhoud.”

Hybride warmtepompen Senior en junior hebben de nodige bedenkingen bij de campagne van de overheid om consumenten over te laten stappen op hybride warmtepompen.

“Financieel gezien pakt het ongunstig uit. Je betaalt dubbel zoveel voor onderhoud, want je moet de cv-ketel en de warmtepomp laten onderhouden. Bovendien blijf je gebonden aan het vastrecht op gas en dat gaat de komende jaren alleen maar stijgen. Vandaar dat wij bijna alleen maar all-electric oplossingen installeren.”

Nieuw personeel Nieuw personeel vinden is een uitdaging, maar de Van der Endes hebben een manier gevonden die tot dusverre goede resultaten heeft opgeleverd.

“Wij plaatsen grote advertenties en nodigen dan belangstellenden uit om op zaterdag langs te komen voor een kop koffie en een broodje. We kiezen bewust voor het weekend, want als vakman vrij vragen doordeweeks om te solliciteren, gaat ‘m natuurlijk niet worden.” Op deze manier heeft Van der Ende al de nodige nieuwe krachten

kunnen aantrekken.

Project Recentelijk hadden de Van der Endes een mooie klus in Delft. Het ging om een huis met drie bouwlagen en twee bewoners. “De fabrikant van hun warmtepomp was gestopt met het leveren van servicewerkzaamheden, dus ze wilden overstappen op een PVT-installatie met bron-warmtepomp.”

Groot bad “We hebben eerst een steiger neergezet, toen de haken geplaatst, daarop rails gelegd waarin de boosterplaten werden geschoven. Vervolgens een optimizer geïnstalleerd en alles afgedekt met 15 PV-panelen. De grootste uitdaging bij zo’n klus is om alles zo recht mogelijk te monteren. De bronwarmtepomp konden we gelukkig op de begane grond plaatsen.” Het apparaat is via leidingen verbonden met de PVT-installatie. Bij de warmtepomp zijn ook een 300 l boiler en 400 l buffervat geplaatst. “Ja, ze hebben een nogal groot bad”, zegt Van der Ende senior grinnikend.

Doorlooptijd Al met al een project dat met de installatie van een nieuw vraaggestuurd ventilatiesysteem erbij de nodige tijd kostte. “We zijn er met tussenpozen van juni tot oktober mee bezig geweest.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

20-10-2023 19:30:33

VAN DE SANDE

COLUMN

BESPAAR ARBEIDSTIJD EN FAALKOSTEN DOOR INZET DATABEHEER De koeltechnische sector is volop in ontwikkeling. Door de toenemende vraag naar koel- en klimaatinstallaties zijn er meer gekwalificeerde, goed opgeleide monteurs nodig. Dit vraagt om het werven van nieuwe medewerkers, maar ook om het behoud van bestaand personeel. In het arbeidsmarktvraagstuk kunnen fabrikanten ook een rol spelen door producten te ontwikkelen die min of meer plug-and-play zijn. Zo kan zowel worden bespaard op de arbeidstijd op de bouwplaats in de nieuwbouwfase als in de beheerfase.

Dit komt omdat dergelijke apparaten ter plekke worden uitgewisseld en reparaties onder ideale omstandigheden in de fabriek worden uitgevoerd. Op deze manier ondervindt de klant hier geen last van.

OXYGREEN® LIGHT

NIEUW

Dé allround ventilatiebox 

Heldere bediening voor bewoners



De compactste op de markt



Robuust en eenvoudig te installeren systeem



Stil en energiezuinig

www.renson.eu VENTILATION

SUNPROTECTION

Installateurszaken_90x297_OxyGreen_0922.indd 1

IZ1123_17_column_nvkl_vdsande_RENSON.indd 17

OUTDOOR

Daarnaast speelt databeheer een steeds belangrijkere rol in de beheerfase. Door inzicht te hebben in de data van een installatie, weet een installateur bij onderhoud of storing precies wat er aan apparatuur bij de klant staat. Zo vertrekt hij met de juiste spullen en worden onnodige extra uren aan heen en weer rijden en dus faalkosten voorkomen.

Door het structureel verzamelen van faaldata van installaties kan de installateur bovendien voorspellen wanneer de installatie aan onderhoud toe is, wat onnodige bezoeken en onderhoud voorkomt. Stilstand wordt hiermee zoveel mogelijk beperkt, waardoor de klant een optimale beschikbaarheid van zijn koel- of klimaatinstallatie heeft.

Binnen NVKL, de vereniging van koeltechnische bedrijven, zijn fabrikanten en leveranciers aangesloten die dergelijke plug-and-play systemen ontwikkelen en leveren. De NVKLerkende installateurs die hiermee werken zijn volledig op de hoogte van voornoemde innovatieve toepassingen en kunnen hierover advies uitbrengen.

Coen van de Sande, directeur NVKL

29/09/2022 11:09

14-10-2023 12:02:29

TECHNIEK

Geluidsniveau VERDERE VERLAGING IS MOGELIJK In 2021 werden strengere eisen van kracht voor het geluidsniveau van warmtepompen. De sector is daar goed op ingesprongen. IZ sprak met ATAG en LG die recentelijk nog stillere modellen op de markt brachten. Hoe hebben ze dat bewerkstelligd? En, vallen er nog verdere slagen te maken?

Maar laten we aftrappen met de trends in de warmtepompmarkt, want er gebeurt veel op dit moment, blijkt wel uit beide interviews. Zo zijn natuurlijke koudemiddelen met een duidelijke opmars bezig.

Propaan Met name propaan. Dat bleek ook wel tijdens de laatste grote vakbeurzen, zoals de ISH. Volgens Roy Janssen van ATAG is de keuze voor propaan “logisch. Aan CO2 en ammoniak, die vaak ook worden genoemd als kanshebbers, kleven toch bepaalde nadelen. Zo moet je bij CO2 werken met hogere drukken en is ammoniak giftig waardoor er strenge veiligheidseisen gelden.”

Prijzen Ook de prijzen voor warmtepompen zijn gestaag aan het dalen, onder andere door opschaling en de concur­ rentie tussen de, inmiddels, honderden leveranciers. Janssen voorziet een verdere verlaging als het aantal arbeids­ uren omlaag gebracht kan worden. Dat betekent in de praktijk meer installatie­ gemak.

18

ATAG Energion warmtepompen assortiment

Geluidsniveau Het geluidniveau is vooral een Eu­ ropees verhaal vertelt de Product Manager van ATAG. Recentelijk bracht de fabrikant de Energion S Split lucht/ water warmtepomp in Nederland op de markt. Deze is verkrijgbaar in Hybrid en All-Electric configuratie en zowel in de nieuwbouw als bestaande woningen toe te passen.

Nieuw In tegenstelling tot een standaard monoblock warmtepomp bestaan de hydraulische verbindingen uit leidingen voor koudemiddel (R32). Hierdoor zijn kleinere doorgangen in de muur nodig en is verbinden eenvoudiger. Daar­ naast zijn een aantal componenten vanuit de buitenunit naar de binnenunit verplaatst. Hierdoor is de buitenunit circa 10 kg lichter geworden. Daar staat tegenover dat de binnenunit van Energion S groter is qua formaat en vergelijkbaar is met de All-Electric binnenunit (600 x 358 x 716 mm). Ten

slotte komt de noodzaak voor een antivries kit te vervallen omdat het CVwater niet naar de buitenunit gaat.

Extra stil De buitenunit is bovendien extra stil.

“Het kunststof ventilatorblad heeft een soort kromming en de rondingen zwak­ ken het geluid af”, licht Janssen toe.

Volgens hem vallen er nog verdere sla­ gen te maken op geluidsniveau, maar zal dat vooral bereikt worden met be­ tere regeltechniek. Dat betekent in de praktijk door de warmtepomp meer op deellast en minder op vollast te laten draaien. “Wil je de warmtepomp daad­ werkelijk ‘stiller’ maken dan betekent dat extra kosten en meer ruimtebeslag.

Je zal namelijk de warmtepomp groter moeten dimensioneren, omdat je gro­ tere ventilatoren nodig hebt.”

Laagfrequent geluid Wat wel een zorgpuntje blijft, is laag­ frequent geluid. We hebben het dan over geluid van 100 Hertz en lager.

november 2023

IZ1123_18_19_TA_geluidsniveau.indd 18

14-10-2023 10:49:18

GELUIDSEISEN Per 1 april 2021 zijn nieuwe geluidseisen in werking getreden voor (nieuw te plaatsen) buiten opgestelde installaties voor warmte- of koude opwekking. Het gaat hierbij om warmtepompen en airco’s die worden toegepast bij woningen en woongebouwen. Deze installaties mogen niet meer dan 40 dB geluid ver­ oorzaken bij de buren. Met deze landelijke geluidsnorm worden buren beter beschermd tegen geluid van warmtepompen en wordt de ontwikkeling van stillere warmtepompen bevorderd. De bepalingsmethode voor de nieuwe ge­ luidseisen is vastgelegd in de Regeling Bouwbesluit 2012 (Staatscourant 2020, 62676) die gelijktijdig inwerking is getreden. Deze bepalingsmethode is een geluidsmeting op locatie. Op basis van akoestische berekeningen kan men echter vooraf aannemelijk maken dat voldaan wordt aan de geluidseis. Voor deze berekeningen heeft het ministerie van BZK een rekentool (ODS-bestand) laten opstellen en een daarbij behorende handleiding. De geluidseisen gelden niet voor de warmtepomp zelf (uit de fabriek), maar voor een bij een woning geplaatste installatie. De warmtepomp zelf voldoet in het algemeen niet aan de 40 dB eis. Dit betekent dat de installatie op voldoende afstand van de bu­ ren moet worden geplaatst of moet worden afgeschermd zodat de 40 dB niet wordt overschreden.

Multi Split warmtepomp van LG

verbeteringen: een nieuw ontwerp van de ventilator, betere software voor het aansturen van de inverter compressor, extra geluidsisolatie tegen geluid van de compressor en minder trillingen in de leidingen.

Details De ventilator en de compressor zijn de twee onderdelen van een warmte­ pomp of airconditioner die het meeste geluid produceren. De ventilator heeft in de vernieuwde buitendelen een lager gewicht en een nieuw ontwerp van de ventilatorbladen, waardoor er minder vibratie en een betere luchtver­ plaatsing plaatsvindt. Daarnaast is 95 tot 100 procent van het blootgestelde oppervlak van de compressor voorzien van geluidsisolatiemateriaal. Ook is de software geoptimaliseerd die benodigd is om de inverter compressor aan te sturen, zodat hij in de lagere frequen­ ties de ruis meer onderdrukt. Daarnaast hebben de leidingen een vernieuwd cyclisch ontwerp, zodat er minder tril­ lingen zijn.

Tips

Volgens Janssen zijn veel problemen te vermijden door de warmtepomp op de juiste manier te plaatsen. “Let er dus op dat een warmtepomp op het dak genoeg massa onder zich heeft.”

Ook is het zaak om de warmtepomp niet continu in vollast te laten draaien, voegt hij toe.

Trendsettend Ook Richard de Waal van LG merkt dat natuurlijke koudemiddelen in opkomst zijn, met name dan propaan.

Tegelijkertijd lijkt de rol van chemische koudemiddelen nog helemaal niet te zijn uitgespeeld. Wereldwijd zijn ze nog populair en Aziatische fabrikanten houden mogelijkheden open voor de ontwikkeling van meer milieuvriende­ lijke varianten. Toch zou op termijn de balans wel kunnen doorslaan naar natuurlijke koudemiddelen, denkt de Sales Director Air Solution van LG. “Ontwikkelingen in Europa zijn vaker trendsettend geweest, denk maar aan de massale acceptatie van R32.”

Esthetiek Hij signaleert ook een andere opval­ lende trend: design wordt belangrijker.

Waar vroeger warmtepompen vaak onooglijke systemen waren, is er nu meer aandacht voor een aantrekkelijke vormgeving. “Zo valt er meer te kiezen qua kleurstellingen en zie je ook vaker modellen op de markt met bijvoorbeeld een golvende gril.”

Geluidsniveau Ook De Waal merkt dat fabrikanten met innovatieve oplossingen het geluidsni­ veau van hun warmtepompen omlaag weten te brengen. Dit jaar liet LG zelf nog weten dat het haar gelukt is om de geluidsniveaus te verlagen van de MU-serie buitendelen van het Multi Split gamma. Datzelfde geldt voor de nieuwe LG R290 propaan lucht-water warmtepomp die op de planning staat voor Q4 2023. Deze is 9 dBA stiller ver­ geleken met de huidige R32-versie. Het verlagen van de geluidsniveaus wordt mogelijk gemaakt door een viertal

De Waal merkt dat installateurs niet altijd voldoende kennis en kunde in huis hebben om geluidsproblemen te voorkomen of op te lossen. Hij geeft een aantal tips voor de vakman. “Aller­ eerst moet je je natuurlijk verdiepen in de regelgeving over het geluidsniveau.

Daarnaast is het belangrijk om goed af te wegen waar en hoe je de warmte­ pomp opstelt. Let daarbij onder andere op de juiste afstand tot de erfgrens.

Zorg er verder voor dat de warmte­ pomp steunt op voldoende massa om trillingen te voorkomen. En als laatste: regel het apparaat goed in.”

Doorontwikkeling Tot slot: Evenals Janssen van ATAG verwacht De Waal dat de branche erin zal slagen om het geluidsniveau verder omlaag te brengen door een combina­ tie van technische innovaties en betere regeltechniek. Daarmee refereert hij onder andere aan meer isolatie, een bredere toepassing van nachtverlaging en de integratie van AI zodat het ge­ luidsniveau op een intelligente manier wordt aangepast aan de omgeving  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_18_19_TA_geluidsniveau.indd 19

14-10-2023 10:49:18

XTEND HYBRIDE WARMTEPOMP

Past altijd!

Perfect te plaatsen in jouw woning en geschikt voor elke CV-ketel.

Klaar voor de toekomst met de Intergas Xtend hybride warmtepomp Meer weten?

Scan de QR-code voor meer informatie over de Xtend

De Intergas Xtend add-on lucht/water warmtepomp heeft een vermogen van 5 kW en werkt samen met een hoog rendement CV-ketel om je woning van verwarming en warm tapwater te voorzien.

Op deze manier kun je tot wel 80% besparen op je gasverbruik, zonder in te leveren op comfort.

VOOROP IN WARMTE

IZ1123_20_21_intergas.indd 20

23-10-2023 9:56:17

Tot 80% besparing op gas!

IZ1123_20_21_intergas.indd 21

Tot 80% besparing op gas

Te combineren met nagenoeg iedere CV-ketel

€ 2.400 subsidie

Flexibele plaatsing buitenunit

Lage investeringskosten

Slimme control unit (slim schakelen

15 jaar all-in garantie

tussen duurzaam of economisch)

Fluisterstille werking

Gemiddelde terugverdientijd 3-6 jaar

23-10-2023 9:56:18

TECHNIEK

Decentraal ventileren WAT ZIJN DE MOGELIJKHEIDEN? De BENG-regels hebben nogal wat stof doen opwaaien in ventilatieland. Aan de ene kant lijkt het alsof gebalanceerd centraal ventileren met wtw nu de maatstaf is geworden om aan de eisen te voldoen. Aan de andere kant lijkt ook decentraal ventileren opgang te maken. IZ sprak met Buiswandventilator van Siegenia

fabrikant Sigenia, opleider IW Zuid-Holland die recentelijk het Vakcentrum Binnenklimaat heeft geopend en kennisinstituut ISSO over de situatie.

Jeroen Wolters van Siegenia hoeft niet lang na te denken als we hem vragen naar de trends in ventilatieland: “Decentraal ventileren wordt populairder en er is meer aandacht voor installatiegemak én voor gebruikerscomfort”, zegt hij. Siegenia is zelf een specialist op het gebied van decentraal ventileren. Lino Noya Mahn, instructeur bij IW ZuidHolland is het met hem eens en vult aan: “In de meeste situaties kan je ook niet anders dan decentraal ventileren, sterker nog, in de meeste situaties is het zelfs zuiniger, en comfortabeler.”

Voorbijschieten De Sales Manager van Siegenia vraagt zich wel eens af of we met de BENGregels niet ons doel voorbij schieten.

“Het lijkt soms alsof de regels op papier

22

kloppen, maar in de praktijk tegen elkaar inwerken.” Op die manier wordt het een oplossing, waarbij het gemak en comfort ondergeschikt raken”, betoogt Wolters. Noya Mahn: “Praktijk en regelgeving liggen ver verwijderd van de realiteit. We weten hoe het moet, maar in de praktijk zie je helaas dat de uitvoering anders verloop. Dit komt waarschijnlijk, omdat de uitvoerende partij vaak te maken krijg met een opgelegd advies, lees regelgeving, die niet strookt met mogelijkheden of comfortwensen.”

Nadelen “Centrale balansventilatie kan leiden tot ingewikkelde installaties met veel ruimtebeslag en vervuilde kanalen, als ze niet regelmatig worden schoongemaakt”, zegt Wolters. Dat ‘ruimte-issue’ signaleert Noya Mahn ook. “Je komt in Nederland nu eenmaal in een problematische situatie terecht, als het gaat om ruimte inleveren voor techniek. Men wil geen kast inleveren voor een wtw of bron in huis, laat staan een buizenstelsel dat aangelegd moet worden en inge-

regeld en onderhouden. En wat betreft die vervuiling: Toen ik mijn eigen installatiebedrijf had, deed ik voor diverse VVE’s het onderhoud van hun wtw- installaties. Ook bij particulieren die net 3 jaar in hun nieuwe woning zaten en totaal niet op de hoogte waren van hun installatie. Denk hierbij aan het belang van filteronderhoud en kanalenreiniging. Als je zag hoe vervuild sommige kanalen waren die in geen 15 jaar waren schoongemaakt. Te bizar voor woorden.

Het meest trieste waren gevallen waarin men gewoon een gat liet boren voor een afzuigkap, of een pui liet vervangen terwijl er roosters in zaten.”

Zonering Een bekende slogan van Siegenia’s concullega Climarad is “Warm wonen en fris slapen”. Daarmee verwijst de fabrikant indirect naar een ander probleem van centrale balansventilatie met wtw: met de warmteterugwinning wordt de slaapkamer ook verwarmd, terwijl we daar juist het best gedijen bij een zekere koelte. Wolters: “Met decentrale oplossingen kan je op een eenvoudige

november 2023

IZ1123_22_24_TA_decentraalventileren.indd 22

20-10-2023 19:38:29

manier per ruimte beslissen of je wel of niet aan warmteterugwinning doet.”

Afstellen Decentrale oplossingen bieden nog veel meer voordelen, geeft Wolters aan. “Je hebt geen last van vervuiling in kanalen, je kunt ventileren als én waar het nodig is en de warmte terugwinnen waar nodig”, zegt Wolters. Wat betreft dat laatste stel je idealiter de ventilatiecapaciteit af op iedere afzonderlijke ruimte. Noya Mahn: “Inderdaad, daar sluit ik mij bij aan. Een ander voordeel is dat je de investering over de tijd kan uitsmeren, je kan in etappes je ruimtes voorzien van een wtw. En om nogmaals een ander voordeel van decentraal ventileren in de spotlights te zetten: Je kunt beter tegemoet komen aan individuele wensen, bijvoorbeeld op het gebied van gebruikstijden.”

Werking decentraal systeem Siegenia

Oplossing Hoewel klanten en voorschrijvende partijen sneller geneigd zijn te denken in de richting van een centraal gebalan­ ceerd ventilatiesysteem om zo te vol­doen aan de BENG-regels, beginnen langzamerhand ook de voordelen van decentrale oplossingen door te dringen.

Een populaire oplossing van Siegenia is de Aerotube wandventilator. Zowel geschikt voor de nieuwbouw als bestaande bouw.

Push-pull “De Aerotube is een push-pull systeem, met een motortje dat afhankelijk van de aan- of afvoer linksom of rechtsom draait. In de buis zit een keramische steen die de warmte opneemt van de afgevoerde lucht en weer afgeeft aan de toegevoerde lucht. Het vocht dat blijft kleven aan de steen wordt ook weer toegevoerd, daardoor zorgen we ervoor dat de RV niet te laag wordt.”

Installatie De Aerotube is in een handomdraai geïnstalleerd. “Trek er 45 minuten voor uit. Eerst boor je een gat van 160 mm doorsnee, daarin komt een Pvc-buis te

Monteur in opleiding bij IW Installatietechniek

liggen. Daarna boor je 4 gaatjes voor het binnenpaneel en hang je het op.

Schuif de huls met keramische steen en ventilator in de Pvc-buis, sluit de kabel aan en je bent klaar. De enige potentieel remmende factor is wanddikte.

“27 cm is echt het minimum. Ik zou het systeem overigens ook niet adviseren in een zware geluidsbelaste omgeving, zoals een woonwijk in de buurt van Schiphol. Onze Aeromat VT, een andere

populaire oplossing, zou daarvoor wel geschikt zijn.”

Onderhoud Qua onderhoud ben je snel klaar, vertelt Wolters. “We adviseren om twee keer per jaar de huls eruit te halen, de keramische steen even af te spoelen en het filter uit te kloppen of indien nodig te vervangen.” Onderhoud van de Aeromat VT is nog eenvoudiger, afhankelijk van de situatie uiteraard, is, pak ‘m beet REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_22_24_TA_decentraalventileren.indd 23

20-10-2023 19:38:31

één keer per jaar filteronderhoud al voldoende.

Toekomst Volgens de Sales Manager van Siegenia is de stammenstrijd tussen adepten van natuurlijke en gebalanceerde ventilatie nog lang niet beslecht. Integendeel zelfs, hij verwacht dat op termijn meer hybride oplossingen op de markt zullen verschijnen, waarbij ruimtes deels natuurlijk, deels gebalanceerd worden geventileerd. Ook zou het hem niet verbazen als de BENG-regels veranderen, zodat er naast centraal geregelde oplossingen meer ruimte zal zijn voor decentrale systemen.

Beperkingen Hoewel decentrale ventilatie met wtw dus de nodige voordelen biedt, is het niet in alle gevallen een goede oplossing, beklemtoont Noya Mahn. Hij somt een aantal voorbeelden op, waarin hij geen decentrale ventilatie zou adviseren: - Als je veel kamers of grotere ruimtes hebt. Dan moet je meer units aanschaffen en van een grotere capaciteit. Bovendien zit je dan ook aan hogere onderhoudskosten per apparaat.

- Als je te maken krijgt met een aanzichtcommissie of monumententoezicht. Die staan niet altijd te springen om een doorvoer naar buiten.

GECOMBINEERD VENTILATIESYSTEEM IZ vroeg ook aan Noortje Alders, ISSO-expert om haar input te geven over de materie. Haar respons: “Een volledig decentraal ventilatiesysteem met wtw is niet mogelijk, aangezien deze ventilatie-units niet geschikt zijn voor toiletten, badkamer(s) en verkeers- en bergruimten, waar geen warmtevraag is en alléén een eis voor afvoer van ventilatielucht. In deze ruimten wordt meestal centraal mechanisch afgezogen, zonder wtw. In ISSO Kleintje Ventilatie wordt het ventilatiesysteem met decentrale wtw omschreven als systeem E1.

XXXXXXXX

De sterke punten van dit type ventilatie zijn: - Luchtvolumestromen steeds gewaarborgd.

- Geen kanalen nodig voor luchttoevoer.

- Regeling van de ventilatie op ruimteniveau mogelijk.

- Met Hr-wtw altijd tochtvrije luchttoevoer mogelijk.

- Filtering/reiniging van de toevoerlucht mogelijk.

- Ook geschikt voor renovatie.

Aandachtspunten voor dit type ventilatiesysteem zijn: - Bij systemen zonder bypass grotere kans op oververhitting van het binnenklimaat.

- Energiegebruik van de ventilatoren.

- Onderhoud van filters.

- Geluid van lucht toe-en -afvoer of ventilator bij onvoldoende aandacht voor ontwerp en uitvoering.

- Apart systeem voor keuken, toilet en badkamer noodzakelijk.

- Bij renovatie is het wegwerken van de toevoerpunten in de gevel niet altijd mogelijk.

De NTA 8800, die per 1 januari 2021 de NEN 7120 heeft vervangen, vormt de bepalingsmethode voor de verplichte energieprestatieberekening. Hierin wordt de energieprestatie voor nieuwbouw (voorheen EPC) niet in 1 maar in 3 (EP) indicatoren uitgedrukt worden.

EP1: Energiebehoefte [kWh/m²]; EP2: Primair energiegebruik [kWh/m²]; EP3: Aandeel hernieuwbare energie [%].

IoT Evenals Wolters voorziet hij een stevige doorontwikkeling van ventilatiesystemen. “Daar ben ik 100 % zeker van. Kijk maar naar ventilatie-oplossingen met IoT-functionaliteiten. Deze systemen kunnen de luchtkwaliteit en het weer in realtime volgen en aanpassingen doorvoeren om energie te besparen en comfort te maximaliseren. Ook zal men vaker systemen modificeren zodat je er meer mee kan. Denk bijvoorbeeld aan een heater erin zodat je kan verwarmen met je ventilatiesysteem en geen radiatoren meer nodig hebt.”  Voor meer informatie over Vakcentrum Binnenklimaattechniek: www.binnenklimaattechniek.nl/vakcentrum/

24

Daarnaast wordt een nieuwe vangnet-eis geïntroduceerd in de bouwregelgeving, de temperatuuroverschrijdingsindicator TOjuli. Deze wordt gelijktijdig met de energieprestatie-indicatoren berekend volgens NTA 8800.

Door de toepassing van wtw en de mogelijkheid om te sturen op ruimteniveau zal dit systeem een goede score opleveren voor EP indicator 2. Deze score zal naar verwachting wel iets minder gunstig zijn dan bij centrale balansventilatie met wtw, aangezien daar bij álle afgezogen lucht wtw wordt toegepast en bij decentrale wtw ook een (belangrijk) deel afgezogen wordt zónder wtw bij het aparte systeem voor de keuken, toilet en badkamer. Op de indicator EP1 heeft dit systeem geen invloed, aangezien EP1 alleen wordt berekend voor de bouwkundige maatregelen (isolatie, infiltratie, zontoetreding en dergelijke).

Aangezien bij de EP3 berekening warmteterugwinning uit het gebouw niet gezien wordt als hernieuwbare energie, zal de invloed op deze indicator beperkt zijn. Een extra aandachtspunt voor de Energieprestatieberekening bij decentrale wtw vormt de TOjuli. Zonder toepassing van een bypass op de WTW zal het risico op oververhitting (en dus een te hoge TOjuli) aanzienlijk zijn.”

november 2023

IZ1123_22_24_TA_decentraalventileren.indd 24

20-10-2023 19:38:31

SkyFlow Het innovatieve adaptieve en vraag gestuurde ventilatiesysteem voor appartementengebouwen

Ned Air introduceert SkyFlow, het innovatieve ventilatiesysteem, dat optimaal inspeelt op de omstandigheden en behoeften in appartementengebouwen. In combinatie met haar centraal gestuurde luchtbehandelingskast biedt Ned Air een compleet ventilatieconcept, waarin installateurs- én bewonerscomfort volledig samen komen.

• Geruisloos • Onderhoudsvrij • Compact • Optimaal gebruiksgemak en comfort • Maximale montagevrijheid • Positieve BENG-score

nedair.nl

IZ1123_25_nedair.indd 25

frisse lucht voor iedereen

20-10-2023 19:39:45

ZAKELIJK

Warmtepompen OPLEIDINGEN TREKKEN TECHNIEK NAAR HOGER NIVEAU Door de groeiende populariteit van warmtepompen, neemt de behoefte aan monteurs en opleidingen toe. Recentelijk werd WasCollege, het opleidingsinstituut van groothandel Wasco, als eerste in Nederland geac-

worden op duurzame energiebronnen.

crediteerd om examens voor

Open vacatures

en geeft een kort overzicht van

Vorig jaar bleek uit een analyse van ABN-AMRO dat bijna 50 % van de vacatures voor installatiemonteurs voor dakwerk, sanitair, verwarming en gas- en waterleidingen niet kon worden ingevuld.

korter geworden. Waar in 2022 een klant nog gemiddeld een jaar moest wachten op zijn warmtepomp, blijkt dat inmiddels te zijn teruggelopen tot circa 3 maanden. Een gigantische vooruitgang. De opening van nieuwe fabrieken in Nederland voor hybride warmtepompen zal de vaart er bovendien in houden.

de marktsituatie en de technische

Kentering

Fabrieken

Ruim anderhalf jaar later lijkt er een kentering te zijn ingetreden. Hoewel de installatiebranche nog altijd zo’n 20.000 open vacatures heeft, staan de seinen op groen. Zo bleek bijvoorbeeld uit een steekproef van de MBO Raad dat de opleidingen installatie- en elektrotechniek deze zomer bij de nieuwe aanmeldingen kunnen rekenen op een toename van zo’n 3 %.

Zo opende Remeha een hybridewarmtepompfabriek in Apeldoorn. Ze zijn nu aan het proefdraaien en verwachten dit jaar nog 50.000 pompen te kunnen leveren. Vanaf 2024 rollen er 140.000 exemplaren per jaar van de band. Ook concurrenten hebben geïnvesteerd in een nieuwe fabriek. Itho Daalderop gaat zo’n 30.000 hybridewarmtepompen per jaar produceren en Intergas zo’n 50.000.

Vakmanschap Warmtepomp af te nemen. IZ sprak de groothandel

knelpunten bij de installatie van warmtepompen.

Vorig jaar waarschuwde ABN AMRO nog in haar Arbeidsmarktindicator dat er een gigantisch gebrek aan ‘klimaattechnici’ was om de energietransitie door te voeren. Inmiddels lijkt er op warmtepompgebied een kentering op gang te zijn gekomen. Niet alleen het aantal geïnstalleerde warmtepompen ligt historisch hoog, ook het aantal vakopleidingen groeit.

Miljoenen gebouwen De personeelstekorten in de energietransitie vormen een groot probleem om de klimaatdoelstellingen te halen, zoals 55 % minder CO2-uitstoot in 2030. Daarvoor moeten onder meer 7 miljoen huizen en 1 miljoen andere gebouwen in Nederland geïsoleerd worden, van het aardgas af en aangesloten

XX 26

110.000 Ook tonen cijfers van de Vereniging Warmtepompen aan dat de levertijden aan het teruglopen zijn en er dit jaar al een recordaantal warmtepompen is geïnstalleerd. Op dit moment zijn er al zo’n 110.000 geplaatst, meer dan in heel 2022. De teller moet uiteindelijk uitkomen op 170.000, zo verwachten brancheclubs Vereniging Warmtepompen en Techniek Nederland.

Toekomst Al met al zijn de vooruitzichten dus gunstig. Volgens de Vereniging Warmtepompen moeten in 2030 in Nederland zo’n 1 miljoen warmtepompen zijn geplaatst in bestaande woningen. De branche denkt dat het over drie jaar mogelijk is jaarlijks 300.000 warmtepompen te leveren.

Instroom Levertijden Tegelijkertijd zijn de levertijden dus

Terug naar de opleidingen. De instroom moet omhoog, evenals het aantal

november 2023

IZ1123_26_27_ZA_warmtepompen_versie2.indd 26

10-10-2023 14:45:01

TECHNISCHE KNELPUNTEN Door hun jarenlange ervaring met warmtepompen, zit Wasco goed in de materie. Wat zijn volgens hen de knelpunten waar installateurs zoal tegenaan lopen bij de installatie van warmtepompen? “Het is belangrijk, dat beoordeeld wordt met welke aanvoertemperatuur de installatie gevoed moet worden. Zo heeft een oude convectorput altijd een hoge aanvoertemperatuur nodig. En is daarmee dus niet geschikt voor een warmtepomp. Testen om te zien of een installatie geschikt is, kan overigens door de aanvoertemperatuur te verlagen tot 50 graden en te kijken of de woning dan nog warm blijft. Hoe lager de aanvoertemperatuur, des te beter het rendement van de warmtepomp. Let ook goed op de woningisolatie, enkel of dubbel glas kan men beter door HR ++ glas of tripelglas vervangen. Ander aandachtspunt: is de installatie waterzijdig in te regelen of geschikt te maken om waterzijdig in te regelen? Check bij vloerverwarming altijd of de juiste verdeler is toegepast. Een hoge temperatuur verdeler vervang je door een lage temperatuur verdeler of hybride verdeler. Kijk ook naar de afwer-

king van de vloer. Bij PVC en houten vloeren moeten namelijk behoorlijke correctiefactoren worden toegepast. En dan het geluid. Houd bij de installatie van een buitenunit altijd rekening met de erfgrens. Daarnaast is het van belang dat een buitenunit niet op een plat dak van hout wordt geplaatst. Hang zo’n buitenunit met de juiste muurbeugel op circa 30 cm boven het platte dak. Buitenunits moeten te allen tijde goed bereikbaar blijven voor service en onderhoud. Ga altijd na of er voldoende lucht aangezogen kan worden en de voorzijde voldoende vrij is om de toegevoerde lucht goed te laten uitstromen. Ook van belang voor de buitenunit is de vraag of er rekening is gehouden met ontdooien. Breng hiervoor een buffer in serie aan met de retouraansluiting. Dan het inregelen. Vraag naar de klantenbehoeften. Wil men alle vertrekken naregelen, dan is een buffervat noodzakelijk. Tot slot: ga altijd na of de diameter van het leidingwerk geschikt is voor een warmtepomp. Het systeem werkt met een kleine delta T over de installatie, dus een grote volumestroom. Een mogelijke oplossing is om het buffervat parallel aan te sluiten.”

Recentelijk is WasCollege, het opleidingsinstituut van Wasco, als eerste in Nederland geaccrediteerd om examens voor het Vakmanschap Warmtepomp af te nemen.

vaktrajecten. De grote vraag is natuurlijk waar je die monteurs van morgen vandaan haalt. Vaak wordt er gewezen naar zij-instromers en het onbenutte potentieel onder vrouwen en meiden. Maar daarnaast lijkt er nog een blinde vlek te zijn voor jongeren met een bi-culturele achtergrond, die in de veranderende demografie van Nederland een steeds belangrijkere rol gaan spelen op de arbeidsmarkt. Tijdens verschillende interviews, kreeg IZ al te horen dat bedrijven moeite hebben om ze te bereiken en te binden. Deze doelgroep vraagt vaak om een specifieke benadering. Christian Supusepa, voormalig profvoetballer met Molukse roots en tegenwoordig PV-installateur, gaf daarom op verzoek van IZ nog de nodige tips in het oktober-nummer.

groeiende behoefte aan vakkennis, is groothandel Wasco. Op 17 augustus werd WasCollege, het opleidingsinstituut van Wasco, als eerste in Nederland geaccrediteerd om examens voor het Vakmanschap Warmtepomp af te nemen. Installateurs kunnen zich momenteel met betrekking tot het Vakmanschap Warmtepomp bij WasCollege certificeren voor twee verschillende profielen: ‘ontwerper en adviseur’ en ‘werkverantwoordelijke’. Hierbij wordt er voor het profiel ontwerper en adviseur alleen een theoretisch examen afgenomen. Installateurs die zich richten op het profiel werkverantwoordelijke dienen een theorie- en praktijkexamen af te leggen. Na het behalen van het examen, wordt deze certificering bijgeschreven in het Vakpaspoort Techniek.

Vakmanschap

Verschillen

Een van de partijen die inspringt op de

Het verschil in examinering hangt

samen met de werkzaamheden van de installateur. Het examen – en daarmee de opleiding zelf – is bij ontwerper/adviseur dan ook gericht op het adviseren over warmtepompinstallaties, het ontwerpen en dimensioneren ervan, de kwaliteitscontrole en het beheer van de installatie. Voor het profiel werkverantwoordelijke gelden dezelfde onderwerpen, aangevuld met de volgende onderwerpen: het inregelen van een warmtepomp en de installatie, het inbedrijfstellen ervan en het verhelpen van storingen.

F-gassen Installateurs en installatiebedrijven hoeven voor deze opleiding en het examen geen F-gassencertificaat te hebben. In het geval dat deelnemers in de praktijk (gaan) werken met koudemiddelen, moet daarvoor een aparte certificering behaald worden (BRL200/ BRL100) om te voldoen aan alle wettelijke eisen als installateur of installatiebedrijf. Op moment van schrijven is de inschrijving nog niet geopend, maar houd het in de gaten via: www.wasco.nl/content/ wascollege  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_26_27_ZA_warmtepompen_versie2.indd 27

10-10-2023 14:45:02

WARM WONEN DOE JE MET WASCO

wasco.nl/warm-wonen

IZ1123_28_29_WASCO.indd 28

20-10-2023 19:45:34

KRIJG JE HET AL WARM?

KENNIS DIE JE (KLANT) DE WINTER DOOR HELPT

Hopelijk zit jouw klant er warm en comfortabel bij de komende maanden. Zo niet? Geen probleem.

Haal de kennis in huis om jouw klanten van goed advies te voorzien. Zo zijn jullie optimaal voorbereid op de naderende winter.

Van november tot en met januari nemen we je mee in de mogelijkheden (aan de hand van 4 onderwerpen), zodat jij ervoor kunt zorgen dat jouw klant comfortabel de winter door komt.

ONDERWERPEN Marktontwikkelingen Storingen Efficiënt installeren Advies KLAAR VOOR MEER ONDERHOUDSERVICE? De winter staat voor de deur. De lagere temperaturen zorgen voor continu draaiende verwarmingsinstallaties, waardoor deze onder meer druk komen te staan. Daarom staat deze periode in het teken van toenemende serviceaanvragen en storingen. Als je jouw expertise combineert met onze kennis en tools, ben je in no-time klaar voor de winter. We hebben alle tips, tricks en storingscodes voor je verzameld. Maak jouw klant blij met een veilige en efficiënte verwarmingsinstallatie!

WASCO 24/7 STORINGSSERVICE Nood aan de man? Voor spoedleveringen van onderdelen is Wasco altijd bereikbaar. Je kunt 24/7 een beroep doen op onze storingsservice.

Zo kun jij waar en wanneer het nodig is je klant helpen, want die wil je natuurlijk niet in de kou laten staan!

Alles over deze onderwerpen vind je op wasco.nl/warm-wonen. Hou ons in de gaten!

IZ1123_28_29_WASCO.indd 27

20-10-2023 19:45:34

RUBRIEK DRUPPELSDRUPPELS NIEUWE GENERATIE INBOUWLICHAMEN

Hansgrohe presenteert 22 jaar na haar voorloper de iBox Universal 2. De vereenvoudigde installatiestappen en nieuwe technische snufjes bieden nog meer comfort, veiligheid en flexibiliteit, aldus de sanitairspecialist. Het product past op alle gebruikelijke installatiesystemen, aansluitingen en verbindingsstukken. Bovendien garandeert het een snelle en eenvoudige installatie. De iBox Universal 2 is flexibel en past zich aan elke standaardwanddiepte tussen de 80 en 108 millimeter aan. De installatie wordt verder vereenvoudigd door een nieuwe schuifhuls, nieuwe montagering en een geïntegreerde ronde waterpas.

Passend bij de upgrade van de iBox Universal zijn er twee nieuwe afwerkingssets voor douche en bad: de ShowerSelect Comfort en de Duoturn. Zo krijgt de ShowerSelect douchebediening met de ShowerSelect Comfort inbouwthermostaat een optische en technische update. De geïntegreerde debietregeling met stopfunctie zorgt voor duurzaam watergebruik. Via een aparte smalle hendel regelt men de hoeveelheid water. De Duoturn inbouwmengkraan met slanke vormgeving biedt veel bewegingsvrijheid en comfort. De intuïtieve bediening via een draaimechanisme regelt de waterhoeveelheid en temperatuur. Dankzij de praktische adapter kan de iBox Universal 2 ook gecombineerd worden met oude kraancollecties.

Het recycleerbare polypropyleen schuim van de iBox Universal 2 heeft isolerende, temperatuurbestendige en geluidsabsorberende eigenschappen. Dit zorgt voor een geluidsdemping van alle waterkanalen, en dus voor minder stromingsgeluiden in de badkamer.

Extra smal inbouwreservoir Voor kleine en lastige inbouwsituaties introduceert TECE een extra smal inbouwreservoir met een breedte van 32 cm. In vergelijking met een standaard inbouwframe creëert deze meer ruimte. Ondanks de omvang is het spoelvolume 7 liter en kunnen alle handbediende TECE-bedieningsplaten worden toegepast.

30

IZ1123_30_DR.indd 30

In vergelijking tot een standaard inbouwframe van 500 mm breed, ontstaat bij een hoekopstelling met een extra smal inbouwreservoir meer ruimte, omdat het toilet dieper kan worden geplaatst.

Zo ontstaat ook meer ruimte voor een wastafel. Bovendien kan dankzij het 18 cm smallere inbouwreservoir een douchebak van 90 cm in plaats van 80 cm worden geïnstalleerd.

DREMPELVRIJ DOUCHEN Dit jaar opende het nieuwe woonzorgcentrum Orelia Villa Batavia de deuren. Alle kamers zijn voorzien van een ergonomische badkamer met inloopdouche, wastafel en toilet. Voor de plaatsing van de douches werd gebruik gemaakt van Jackoboard® Aqua douche-elementen, die verkrijgbaar zijn in verschillende op maat gemaakte vormen en afmetingen. Ze beschikken over een waterafstotende kern van geëxtrudeerd polystyreenhardschuim (XPS), een ingewerkt afschot en kunnen zonder verdere voorbehandeling direct worden betegeld dankzij de gemodificeerde mortellaag aan beide zijden. De ondergrond kan waterpas gelegd worden en lange droogtijden kunnen worden vermeden. Ook het geïntegreerd afvoersysteem met rooster versnelt het werk.

Het nieuwe smalle inbouwreservoir heeft een aantal functies die montagetijd besparen, zoals de praktische afvoerbochthouder, de installatietunnel met ritssluiting en het Easy Fit-systeem voor een snelle montage van de bedieningsplaat. De montage geschiedt aan TECE profielbuizen of in metaal- of houtprofielwanden. Losse opstelling is ook mogelijk.

Mat zwarte opties Geberit heeft haar modulaire ONE wastafelcollectie uitgebreid met mat zwarte elementen, te weten een mat zwarte horizontale wastafelafvoer, mat zwarte wandkranen en mat zwarte inbouwspiegelkasten. Door de al bestaande combinatie-opties van de ONE wastafelonderkasten en -bladen - denk aan diverse kleur-, materiaal, ontwerp- en afwerkingsmogelijkheden - is het samenstellen van een persoonlijke wastafelomgeving nu nog beter mogelijk.

De wastafels hebben een horizontale afvoer. Deze is op het design van de wastafel afgestemd en aan de achterzijde van de kom gepositioneerd. Hierdoor wordt voorkomen dat de

waterstraal spettert. Bovendien zorgt de ergonomie van de binnenkom ervoor dat het water gericht één kant op stroomt. Dit vermindert de waterresten en kalkvorming.

De afvoerkap is voorzien van een kamvormige haarzeef om haren en ander vuil tegen te houden, zodat de sifon niet verstopt raakt.

De Geberit ONE wandkraan biedt de keuze uit een hoekig of rond design en een lange of korte uitloop.

De wandkraan met de korte uitloop is geoptimaliseerd voor compacte wastafels.

Voor grote wastafels is de wandkraan met lange uitloop zeer geschikt.

Naast de mat zwarte uitbreidingen is aan de ONE-collectie ook een mat wit bidet toegevoegd, ter aanvulling op het eerder geïntroduceerde mat witte closet.

november 2023

20-10-2023 17:23:36

VISSER

COLUMN

VAN TOEN NAAR MORGEN Enkele weken geleden kreeg ik een uitnodiging van inkoopvereniging SALO voor haar 75-jarig jubileumfeest. Op de uitnodiging stond de tekst: Van toen naar morgen. Dat zette mij aan het denken.

Ruim 50 jaar terug ben ik met mijn bedrijf lid geworden van deze inkoopclub. Ik heb altijd veel contact gehad en samengewerkt met deze club. Je hielp elkaar waar nodig, kreeg hulp als je het nodig had.

Hoe het van toen naar nu is gegaan, heb ik als jonge enthousiaste installateur tot ervaren senior installateur in ruste mee mogen maken. Maar nu gaan we naar morgen en verder. Daarbij vraag ik me af: met wie en hoe dan?

Heel lang was ik namelijk de jongste op de vergaderingen van deze vereniging. Er was (en is) bijna geen instroom van jonge enthousiaste installateurs. De club is weliswaar nog springlevend, maar ik zie er vooral nog grijze koppies.

Dit lijkt overigens in de hele branche het geval te zijn.

Iedereen zit te springen om personeel, dat haast niet te krijgen is. Bedrijven zetten de boel stop wegens gebrek aan arbeidskrachten, projecten lopen vertragingen op; waar is de jeugd?

Er lopen nog genoeg jongeren rond die druk aan de slag willen. Maar bij degenen die het vakgebied instromen, raakt vaak na enkele jaren op een of andere manier de fut eruit.

Regeltjes, voorschriften, certificaten, noem het maar op, ze verzinnen ze waar je bij staat, waardoor de animo opraakt en de jonge instromers nogal eens in een andere branche belanden. Na enkele jaren bevinden ze zich weer op zo’n punt en herhaalt de cyclus zich.

Personeelstekort zal zich op deze manier niet snel oplossen.

Ergens moeten we de jeugd weer enthousiast zien te maken, zodanig dat ze ook blijven. Zo niet, dan is de weg naar morgen nog heel ver en lang. Wie weet kan ik op het aankomende jubileumfeest enkele mensen enthousiasmeren!

Dick Visser, voormalig eigenaar installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

Uw klimaat instrumenta e specialist voor diverse meetoplossingen

MEETINSTRUMENTATIE 2

%RV °C

ppm CO2 %RV °C De nieuwe CDS201 serie, opvolger van de EE800 serie hee� de volgende kenmerken: NDIR CO₂ me ng met dubbele golflengte en automa sche kalibra e, dat leidt tot uitstekende stabiliteit op lange termijn, zelfs in een vervuilde omgeving.

Features: ▪Onopvallend modern display ▪Uitstekende prijs presta e verhouding 2 ▪3 parameters, %RV, °C en CO₂ ▪Analoge en digitale uitgangen ▪Op oneel display

De EE212 rela eve voch gheid en temperatuur transmi ers zijn voorzien van een uitwisselbare sensor p (module). In de sensor p zijn de kalibra e waarden van de desbetreffende sensor opgeslagen!

Features: ▪Robuuste snel te monteren behuizing ▪Analoge en digitale uitgangen ▪Wand- en kanaaluitvoeringen ▪Coa ng van de vochtsensor ▪Op oneel display

Turfschipper 11 - 2292 JB Wateringen - www.catec.nl - info@catec.nl - 0174 272330

IZ1123_31_column_visser.indd 31

20-10-2023 19:49:04

TECHNIEK

Nieuwe ISSO 51 HERZIENE WARMTEVERLIESBEREKENINGEN WONINGBOUW

In juni werd de nieuwe editie van ISSO 51 gepubliceerd, deze zal de huidige versie nog dit jaar vervangen. De herziene uitgave, die fungeert als de standaardberekeningsmethode voor het bepalen van warmteverliezen in woningen, heeft ingrijpende veranderingen ondergaan. Jan Verdonck, voorzitter sectie Distributie en Afgifte van de NVI-GO, zet de belangrijkste veranderingen op een rij.

De bouwsector heeft de afgelopen jaren een enorme transformatie ondergaan. Nieuwe bouwmaterialen, verbeterde isolatie en strengere luchtdichtheidseisen hebben geleid tot een kritischer binnenklimaat in woningen.

Tegelijkertijd hebben veranderingen in installatietechnologieën, zoals de op-

32

komst van lage temperatuursystemen, warmtepompen en geavanceerdere regelsystemen, de behoefte aan heroverweging van warmteverliesberekeningen aangewakkerd.

De volgende belangrijkste factoren zijn nog steeds actueel: - Transmissieverlies: het transmissie-

verlies is het warmteverlies dat optreedt door een temperatuurverschil dat heerst aan beide zijden van een constructie (zoals een buitenwand of een woningscheidende wand).

- Infiltratieverlies: het infiltratieverlies wordt veroorzaakt door ongecontroleerde luchtstromen die door kleine openingen in de constructie naar binnendringen.

- Ventilatieverlies: het ventilatieverlies wordt veroorzaakt door gecontroleerde luchtstromen die nodig zijn om een gebouw aan de minimale ventilatie-eisen te laten voldoen.

- Opwarmtoeslag: de opwarmtoeslag is een extra hoeveelheid vermogen die toegepast wordt indien er gebruik wordt gemaakt van bijvoorbeeld nachtverlaging. Hoe groter de nacht-

november 2023

IZ1123_32_33_TA_nieuwe-isso51.indd 32

10-10-2023 14:47:18

verlaging hoe groter de opwarmtoeslag.

Veranderingen Wat is er veranderd in de 2023-editie van ISSO 51: - Aangepaste referentie voor infiltratie: de berekeningen worden gebaseerd op het vloeroppervlak in plaats van het geveloppervlak als referentiepunt.

- Gelijktijdigheid van warmte­ verliezen: er wordt in de nieuwe versie rekening gehouden met aangrenzende panden, opwarmtoeslagen en ventilatie.

- Herziene referentie voor warmteverlies: in sommige gevallen kan het warmteverlies naar aangrenzende gebouwen groter zijn dan naar de buitenlucht, hier wordt rekening mee gehouden in de nieuwe ISSO 51.

- Afschaffing zekerheidsfactor: de klassen A, B, C of D zijn niet langer relevant.

- Opwarmtoeslag: deze toeslag wordt in de nieuwe versie als optioneel beschouwd, vooral in situaties met lage temperatuursystemen waar de binnentemperatuur relatief constant is.

- Minder ventilatieverlies bij vraag­ gestuurde ventilatie: dankzij vraagsturing wordt het ventilatieverlies verminderd in berekeningen.

Effect Voor de meest voorkomende warmte­ afgiftesystemen (radiatoren/convec­ toren en vloerverwarming) is de impact van deze nieuwe methodologie onder­ zocht. De resultaten zijn in de tabel weergegeven als percentages. Zij tonen het effect van de nieuwe berekeningsmethode, bij identieke gebouwen en energieopwekkingsmethoden ten opzichte van de oude publicatie.

Uit de resultaten blijkt onder andere dat bij nieuwbouw het warmteverlies naar aangrenzende gebouwen groter kan zijn dan naar de buitenlucht. Opvallend zijn de verschillen bij appartementen.

Deze zijn grotendeels te verklaren door het hogere systeemverlies van vloerverwarming in vergelijking met radiatoren

Radiatoren/ Convectoren

Vloerverwarming

Rijtjeswoning

-15%

-15%

Hoekwoning

-15%

-16%

Appartement (tussen)

-39%

-24%

Appartement (hoek/top)

-33%

-19%

2-onder-1-Kapwoning

-17%

-17%

Tabel. Impact nieuwe methodologie voor de meest voorkomende warmteafgiftesystemen

of convectoren. Bovendien blijkt dat het benodigde vermogen voor piekmomenten is afgenomen in vergelijking met de vorige editie. Deze vermindering is in grote mate toe te schrijven aan het lagere ventilatieverlies, met name in situaties waar vraaggestuurde ventilatie wordt toegepast.

meer denken in termen van systemen in plaats van producten. De energetische kwaliteit van een warmtepomp is namelijk afhankelijk van de kwaliteit van het totale systeem. Bovendien wordt het gebruik van de opwarmtoeslag een keuze, vooral bij systemen met lage temperatuurverwarming waar de binnentemperatuur stabiel blijft.

Wat betekent dit?

Met deze nieuwe methode kunnen in veel gevallen kleinere installaties worden geplaatst, maar er moet nauwkeurige berekeningssoftware worden gebruikt om de juiste keuzes te maken.

Installaties moeten goed worden ingeregeld en er moet speciale aandacht worden besteed aan lage temperatuurafgiftesystemen, ontgassing van installaties en het handhaven van goede waterkwaliteit. Het draait niet meer alleen om de keuze voor een warmtepomp of warmtenet; we moeten nu

Nieuwe fase De nieuwe rekensoftware zal naar verwachting medio oktober 2023 beschikbaar zijn en we verwachten dat deze deuren opent naar efficiëntere, duurzamere en kosteneffectievere oplossingen in de moderne bouwsector. De start van een nieuwe fase in de wereld van warmteverliesberekeningen en installatietechniek!  Auteur: Jan Verdonck, voorzitter sectie Distributie en Afgifte van de NVI-GO

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_32_33_TA_nieuwe-isso51.indd 33

10-10-2023 14:47:20

TECHNIEK

Slim, duurzaam en veilig DE NIEUWSTE TRENDS IN DE BADKAMER Trends in de badkamer: het moet allemaal nog slimmer, duurzamer en veiliger. Zo min mogelijk installatietijd, zo weinig mogelijk onderhoud, goed voor het milieu en naar tevredenheid van de eindgebruiker. IZ spotte een aantal van die trends.

RECYCLEN IN DE DOUCHE Het efficiënt gebruik van water is momenteel van groter belang dan ooit tevoren. Met het oog hierop heeft Grohe een douche ontwikkeld die tijdens het douchen het gebruikte water recyclet, waardoor zowel water als energie wordt bespaard. In de recirculatiestand wordt het afgevoerde water opgevangen en in een systeem geleid dat de gewenste temperatuur handhaaft en het water hygiënisch behandelt. Vanaf het voorjaar van 2024 zal deze douche beschikbaar zijn voor klanten. Daarnaast streeft Grohe ernaar om tegen 2030 alle inbouwdouches in staat te stellen water te recyclen.

De douche begint met vers water, vergelijkbaar met een gewone douche. Zodra de gebruiker klaar is met het gebruik van shampoo of zeep, kan de recyclemodus worden geactiveerd, zonder dat de douchebeurt hoeft te worden onderbroken. In de circulaire modus wordt het afgevoerde water opgevangen en door een systeem geleid dat de gewenste temperatuur behoudt en het water hygiënisch behandelt. Vervolgens wordt dit water naar de douchekop gepompt. Na gebruik van de douche

Hygiëne en frisheid Met de nieuwe ViClean-I 200 breidt Villeroy & Boch dit jaar het assortiment douche-wc’s uit. Het nieuwe model is gebaseerd op de huidige douche-wc

34

Er is keuze uit vijf temperatuurstanden van 25˚C tot 45˚C. De ComfortDry is volledig in het paneel van het toilet geïntegreerd.

De douche-wc heeft nu ook een verwarmde toiletzitting, waarbij de temperatuur naar wens is aan te passen.

De EcoMode zorgt ervoor dat de zitting binnen enkele seconden gelijkmatig opwarmt en dat de temperatuur automatisch wordt verlaagd wanneer het toilet niet in gebruik is.

De HarmonicWave douchetechnologie biedt nog steeds dezelfde warme douchestraal. De bidetfunctie wordt voor en na gebruik nu ook automatisch gereinigd. De watertemperatuur, straalsoort en straalsterkte zijn via de app of afstandsbediening in te stellen. Dankzij de geïntegreerde gebruikersherkenning zijn alle instellingen in een persoonlijk profiel in de app op te slaan.

Net als zijn voorganger, heeft de ViClean-I 200 geen spoelrand en beschikt het toilet over het DirectFlushspoelsysteem voor optimale hygiëne.

De douche-wc is door één persoon snel te installeren. De verpakking dient daarbij als montagehulp.

Lichtgewicht douchevloer

ondergaat deze een reinigingsproces om gereed te zijn voor de volgende gebruiker.

ViClean-I 100, maar heeft een aantal extra comfort- en hygiënefuncties.

ComfortDry is een geïntegreerde föhn­ functie met warme lucht voor frisheid en hygiëne. Toiletpapier is overbodig.

Een trend in de badkamer is de douchevloer, die stijlvoller, ruimtelijker en veiliger is dan de klassieke douchebak.

De eindgebruiker wil dan wel de uitstraling van een sterke natuurstenen vloer met behoud van het geringe gewicht, onderhouds- en plaatsingsgemak en een ruime keuze in kleuren en maten.

Daarom introduceert ACO de lichtgewicht composiet ShowerDrain Floor; een kant en klare douchevloer met een strakke uitstraling en in een veelheid van kleuren te verkrijgen.

De douchevloer is gemaakt van een

november 2023

IZ1123_34_35_TA_slimduurzaam.indd 34

16-10-2023 16:56:31

VOORKOMEN VAN VERBRANDING De ThermoProtect- en IsoBody-technologie van Schell voorkomen verbranding door te heet water of een te hete kraan. Beide technologieën worden onder meer toegepast in de nieuwe Modus-douchekraan van deze fabrikant.

De Modus-douchekraan heeft een thermostaat, die af fabriek ingesteld is op een watertemperatuur van maximaal 38°C. Voor warmer water tot een temperatuur van maximaal 43°C moet eerst de knop van de temperatuurbegrenzer ingedrukt worden. Zelfs bij uitval van de koud water toevoer of bij drukverschillen in het waterleidingsysteem wordt het water uit de kraan dankzij de ThermoProtecttechnologie nooit heter dan 43°C. In de mengcartouche zit een met was gevulde capsule die uitzet als het water te heet wordt. Daardoor wordt de heetwatertoevoer gereduceerd of afgesloten en wordt er tegelijkertijd meer koud water doorgelaten.

De douchekraan is ook voorzien van IsoBody-technologie. De behuizing van de kraan is geïsoleerd van de heetwateraanvoer, waardoor deze niet heet wordt.

Het verschil is te zien op warmtebeeldfoto’s hiernaast.

De beide technologieën verhogen het gebruiksgemak en het comfort voor ‘normale’ gebruikers, maar bieden vooral meerwaarde in sanitaire voorzieningen waar kwetsbare doelgroepen zoals ouderen, kinderen en gehandicapten komen.

Niet alleen het hete water zelf is een risicofactor voor die doelgroepen, maar ook de schrikreactie als gevolg van verbranding kan op een natte vloer tot vervelende valincidenten leiden.

composietmateriaal waarbij verschillende lagen polymeer gecombineerd worden met minerale bestanddelen, ondervuld met een PU+ mengsel.

Hierdoor ontstaat een superlichte, slagen stootvaste douchevloer die geluid dempt en dankzij de isolerende eigenschappen warm voelt aan de voeten.

Door de beperkte inbouwhoogte van 40 mm kan deze douchevloer vrijwel overal in de vloer worden opgenomen.

De ACO ShowerDrain Floor douchevloer is tot 60% lichter dan alternatieve producten.

Water en energie besparen Hansgrohe EcoSmart producten helpen water te besparen door ingebouwde techniek die de waterdoorlaat stabiliseert en verlaagt. In vergelijking met andere hansgrohe douches die gemiddeld 15 liter water per

minuut verbruiken, verlagen de EcoSmart douches het waterverbruik tot zo’n 40% (8 liter per minuut). De EcoSmart+ douches verlagen het waterverbruik zelfs tot zo’n 60% (6 liter per minuut). hansgrohe EcoSmart kranen verbruiken tot 60% minder water dan gebruikelijke kranen. EcoSmart kranen verbruiken maximaal 5 liter per minuut, waarbij de EcoSmart+ kranen slechts 4 liter per minuut verbruiken. Doordat de EcoSmart douches en kranen een net iets ander binnenontwerp hebben en het water met lucht wordt verrijkt, geven ze net zo veel waterplezier als gebruikelijke producten.

Met hansgrohe CoolStart stroomt warm water pas als het echt nodig is. De kraan geeft standaard koud water met de greep in de middenpositie: je gaat pas warm water verbruiken als de greep van de kraan actief naar links wordt bewogen.

Slimme elektronica Moderne elektronica krijgt een plaats voor de bediening van allerhande badfuncties. Een voorbeeld daarvan is de Multiplex Trio E: een elektronische bediening om het bad te vullen: met de juiste temperatuur en de juiste hoeveelheid water. De serie omvat drie uitvoeringen.

De Multiplex Trio E vult met een druk

Boven is de Modus-kraan met IsoBodytechnologie te zien; onder een traditionele kraan, waar de temperatuur van de behuizing kan oplopen tot 60°- 65°C.

op de draai/drukknop automatisch het bad met de juiste hoeveelheid water en op de gewenste temperatuur. Voor drie personen kunnen de gewenste instellingen worden opgeslagen. De temperatuur en hoeveelheid zijn zichtbaar door de verlichting in de rand van de draai/ drukknop.

Een stapje verder gaat de Multiplex Trio E2 met twee intuïtieve bedienelementen. Via één ervan wordt de gewenste temperatuur geregeld en de toevoer van water gestart. De tweede wordt gebruikt om de toevoerhoeveelheid in te stellen en om te schakelen op de handdouche.

Bij de Multiplex Trio E3 ten slotte, is de bovenzijde van één van de draaibare bedienelementen uitgevoerd als stijlvol display van glas. Het bedienelement met display en het tweede, verchroomde bedienelement kunnen op afstand van elkaar worden gemonteerd. De bediening is intuïtief. Er is bovendien inzicht in de hoeveelheid water die er gedurende een bepaalde periode is verbruikt  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_34_35_TA_slimduurzaam.indd 35

16-10-2023 16:56:34

INSTALLEREN IS EASY MET EASY FAST FIX

Met de nieuwe, gepatenteerde Easy Fast Fix (EFF) bevestigingstechnologie vereenvoudigt Geberit de installatie van een closet met verdekte bevestiging revolutionair. Schuif het closet simpelweg tegen de muur en draai het wandcloset aan via de gaten in het keramiek. Dat is Slim Bekeken!

AR D A D N TA N U S LOS ETS E B IJ CVE RDE KT MET STIG ING B EVE

w w w.geberit.nl/easyfastfix

IZ1123_36_adv.indd 36 Slim bekeken 2023 - IZ Installateurszaken 210x297.indd 1 25955 GEBERIT EFF

20-10-2023 19:50:54 17-10-2023 11:28

COLUMN

ASIJEE

ISOLATIE IS ENERGIETRANSITIE Wie de verkiezingsprogramma’s leest, ziet veel aandacht voor de energietransitie en het klimaat. Isolatie is hierbij een belangrijk instrument. Want, de meest duurzame energie is niet gebruikte energie. Maar isoleren = ventileren. En dat vraagt om vakmanschap.

Veel mensen blijven ongerust over de hoogte van de energierekening. Het is dus van belang dat de warmte in de woning blijft en niet snel ontsnapt. Door te isoleren beperk je de energievraag. Maar het roept andere actiepunten op; denk aan het binnenklimaat en ventilatie. Overisolatie kan tenslotte leiden tot een te luchtdichte woning, waarbij de ventilatie onvoldoende is. Hierdoor kan de luchtkwaliteit in het huis verslechteren. Zonder voldoende ventilatie kan in overgeïsoleerde woningen een opeenhoping van vocht, schimmelgroei en ophoping van schadelijke stoffen ontstaan, wat kan resulteren in nadelige gezondheidseffecten voor de bewoners. Een slecht binnenklimaat dus, met alle gevolgen van dien.

Is de discussie nieuw? Nee. Misschien herinnert u zich nog wel de inzet op ventilatie tijdens de coronapandemie. En toen hoorden we verschillende discussies en zagen we

dat er behoefte was aan kennis en vakmanschap. Want we moeten met ventilatie en binnenklimaat verder willen komen dan alleen alle ramen in de klas open te zetten. De installateur is dus de sleutelpersoon in gezondheid, energietransitie en comfortabel leven. Ik ben dan ook erg blij met de aandacht die ontstaat voor het binnenklimaat. Via verschillende samenwerkingen worden krachten gebundeld en daarmee ook de kennis. Zo wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van een openbare kennisdatabank Binnenklimaattechniek en wordt er gepleit voor de ontwikkeling van een mbo-deelcertificaat voor ventilatietechniek, waardoor sneller vakbekwame monteurs worden opgeleid. Zo kunnen jonge vakmensen worden verleid het verschil te maken. En daar hebben we behoefte aan!

Sven Asijee Directeur

Al 50 jaar partner van de installatie sector

Meer info op wildkamp.nl/installatie

De juiste producten én advies bij technische vraagstukken

Ondersteuning op maat bij projecten

Ruim assortiment voor installateurs

Altijd & overal online bestellen

Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt

50 jaar dankzij jou!

Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar

IZ1123_37_column_asijee_adv.indd 37

23-10-2023 14:58:02

TECHNIEK

Veilig aan de slag NIEUWE REGELS VOOR WERKEN MET DI-ISOCYANATEN Sinds 24 augustus gelden er nieuwe regels voor het werken met materialen waar veel di-isocyanaten bij vrij komen. Mocht je met deze materialen willen werken, dan moet je vanaf vandaag daarvoor een opleiding hebben gevolgd. Ben jij voorbereid?

Nieuwe Europese wetgeving schrijft voor dat het verplicht is om een opleiding te volgen als je werkt met materialen waarbij veel di-isocyanaten vrij komen. Dit geldt bijvoorbeeld bij het werken met purschuim of ander isolatiemateriaal. Waarom? Omdat er ernstige gezondheidseffecten zijn!

Arbeidshygiënist Arco Engelen: “De diisocyanaten kunnen je immuunsysteem verstoren. Als je langere tijd met veel di-isocyanaten in aanraking komt, kan er sensibilisatie ontstaan. Sensibilisatie betekent dat je lichaam overgevoelig wordt voor een stof. Je ontwikkelt dan een allergische reactie.” Door deze allergie die je ontwikkelt, kan je last krijgen van je luchtwegen, ogen en maagdarmkanaal of zelfs een allergisch beroepsastma ontwikkelen. De effecten van het gebruik van di-isocyanaten merken de meeste mensen niet direct, en het kan gebeuren dat je jarenlang in contact komt met deze stof zonder ergens last van te hebben en dan opeens wel een allergische reactie krijgt.

Genoeg redenen om dat te voorkomen en te weten wat je moet doen om veilig te werken.

Di-isocyanaten

micaliën die vaak voorkomen in tweecomponenten systemen. Di-isocyanaten zitten voornamelijk in producten om het proces van uitharding te versnellen.

Dit is bij sommige klussen, zoals het aanbrengen van purschuim, kitten en schuimen, van groot belang. Bij gebruik van dit soort producten vindt er een chemische reactie plaats, waarbij de di-isocyanaten vrij komen in de lucht en het product hard wordt. Ze worden gebruikt bij het maken van flexibele en harde schuimen, vezels, verven en vernissen.

Verplichte training Vanaf 24 augustus wordt het verplicht om een training te volgen als je werkt met materialen waar veel di-isocyanaten bij vrij komen. Dit besluit is niet uit de

lucht komen vallen volgens Arco Engelen: “Dit Europese besluit is al in 2020 genomen en vanaf begin 2022 is het al verplicht voor producenten om deze nieuwe maatregel te vermelden op hun producten. De Europese Commissie hoopte eigenlijk dat producenten hun producten di-isocyanaatvrij gingen maken waardoor een training ook niet nodig zou zijn. Zij gingen zich daarentegen massaal richten op het aanbieden van opleidingen voor het gebruik van hun bestaande producten.” Hierdoor moeten gebruikers van het product nu een training volgen als zij werken met producten die di-isocyanaten bevatten.

Welke producten?

De wet bepaalt dat alle producten waar meer dan 0,1% zogenaamde vrije

WAT IS ARBOTECHNIEK? ArboTechniek is het platform voor veilig en gezond werken in de technische installatie- en isolatiebranches. Op ArboTechniek.nl vind je onder andere de Arbocatalogus, het Toolboxplatform en kun je in contact komen met Arboadviseurs.

Di-isocyanaten zijn zeer reactieve che-

38

november 2023

IZ1123_38_39_TA_veiligaandeslag.indd 38

19-10-2023 16:42:45

di-isocyanaten in zitten, alleen nog gebruikt mogen worden nadat de gebruiker een training heeft gevolgd waarin hij uitleg krijgt over o.a. de risico’s en de juiste beschermingsmaatregelen. Diisocyanaten zitten in veel verschillende producten die in de bouw en techniek gebruikt worden. In sommige producten zitten heel lage concentraties, zoals in PUR-schuimbusjes, maar in andere producten kunnen hoge concentraties voorkomen, zoals bijvoorbeeld tweecomponenten PUR lijmen. Voor de trainingsplicht maakt het niet uit of het product een klein beetje meer dan 0.1% bevat of dat het puur di-isocyanaat is. Harde isolatieplaten bevatten net als uitgehard PUR-schuim geen vrije di-isocyanaten en vallen daarom niet onder de trainingsplicht.

Niet te missen Vanaf 24 augustus 2023 geldt tevens de verplichting dat op de verpakking van di-isocyanaten wordt vermeld dat een specifieke opleiding vereist is voor alle industriële en professionele verwerkers van de stof. Dit geldt ook voor producten die al in het schap liggen. De volgende vermelding moet worden geplaatst op een manier die zichtbaar verschilt van de rest van de etiketinformatie: ‘Per 24 augustus 2023 moet voor industrieel of beroepsmatig gebruik een passende opleiding zijn voltooid.’

Ervaringen uit de praktijk Engelen ziet wel dat het bewustzijn rond di-isocyanaten langzaam maar zeker op gang komt. “Het spul wordt massaal gebruikt, soms in enorme hoeveelheden. Het gaat hier dus niet om een niche-product. Ik gaf eerder presentaties tijdens de Praktijkdagen, en hoewel je daar niet veel mensen tegenkomt die het gebruiken, leidde dat wel tot meer bewustwording. Nu de nieuwe wetgeving er is, raken mensen in de techniek steeds geïnteresseerder.

Wat ik merk is verbazing over de grote mate waarin di-isocyanaten voorkomen.” Zijn er nog veel vragen rond het onderwerp? Van Engelen: “Ja, dat wel.

Mensen vragen zich af hoe het zit met

de opleidingen, voor welke producten het wel en niet geldt, waar meer informatie te vinden is, dat soort dingen.”

Bewustwording gaat samen met informatie. En juist daar is behoefte aan.

Training voor de techniek Omdat deze maatregel ruim van tevoren is aangekondigd, is er al een groot aantal trainingen op de markt. Ook ArboTechniek geeft gratis trainingen om

veilig te kunnen werken met di-isocyanaten. En daar is zeer veel belangstelling voor. Theo-Jan Heesen, programmaleider ArboTechniek: “We zagen direct bij de start dat er veel animo was.

Bij elke online training die we geven zien we meer dan 100 mensen. Dat zegt iets over de mate waarin dit onderwerp leeft in de branche. Daarom blijven we deze training herhalen. Zo ook op 21 november 

GRATIS TRAINING Mocht je met di-isocyanaten willen werken, dan moet je hiervoor dus een opleiding hebben gevolgd. ArboTechniek heeft zo’n training inmiddels al drie keer gegeven. Wegens grote populariteit van de hiervan worden op dinsdag 21 november twee nieuwe trainingen georganiseerd. Ga naar de site van ArboTechniek voor meer informatie hierover en aanmelding.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_38_39_TA_veiligaandeslag.indd 39

19-10-2023 16:42:46

ZAKELIJK

Lastige klanten HOE GA JE ERMEE OM? In dit artikel duiken we dieper in de wereld van lastige klanten en presenteren we strategieën die installateurs kunnen hanteren om elke situatie het hoofd te kunnen bieden.

De meest bekende is uiteraard de Vrek.

Hij is vastberaden om de kosten tot een minimum te beperken, zelfs als dit ten koste gaat van kwaliteit. Voor installateurs is het cruciaal om de waarde van hun werk te benadrukken en hoe dit op de lange termijn kosten kan besparen. Door transparantie te bieden in de prijsopbouw en de voordelen van duurzame materialen en professioneel vakmanschap te benadrukken, kunnen installateurs de Vrek overtuigen van de waarde die ze leveren.

Mister Ongeduld Ongeduldige klanten verwachten snelle resultaten en oefenen druk uit op installateurs om te versnellen. In plaats van zich te laten opjagen, kunnen installateurs beter de klant betrekken bij het proces door duidelijke tijdlijnen vast te stellen. Door alle stappen in het project toe te lichten en uit te leggen hoe elke fase bijdraagt aan het uiteindelijke resultaat kan je de klant geruststellen.

Creëer realistische verwachtingen en verstrek regelmatig updates. Zo verminder je de druk en houdt je de klant tevreden.

De Betweter De Betweter heeft altijd een suggestie paraat, zelfs als deze niet relevant is voor het project. Voor installateurs is het essentieel om de expertise van de klant te erkennen, zonder afbreuk te

40 XX

doen aan hun eigen kennis. Door open te staan voor discussie en respectvol uit te leggen waarom bepaalde keuzes worden gemaakt, kunnen installateurs een sfeer van samenwerking creëren.

Dit kan niet alleen de relatie versterken, maar ook de kans vergroten dat de klant vertrouwen heeft in de installateur.

Als jij je vak verstaat, dan kan jij de klant overreden als je het op een nette manier brengt.

De besluiteloze klant Besluiteloze klanten kunnen de voortgang van projecten vertragen. Installateurs kunnen proactief handelen door deze klanten te voorzien van voldoende informatie en duidelijkheid. Het tonen van referenties van vergelijkbare projecten en het bespreken van succesverhalen kan de besluiteloze klant helpen om sneller tot een conclusie te komen.

Bovendien kan het aanbieden van flexibele opties en alternatieven het gevoel van keuzevrijheid vergroten, waardoor de klant meer geneigd is een beslissing te nemen. Geef dan wel aan wat de mogelijke consequenties zijn, als men niet beslist. Dan komt men namelijk weer in

de rij te staan en kan je minder snel op vragen inspelen.

De onbetrouwbare klant Omgaan met klanten die betalingsproblemen hebben, vergt tact en professionaliteit. Installateurs kunnen duidelijke betalingsvoorwaarden opstellen en deze schriftelijk bevestigen. Het is belangrijk om open te communiceren over verwachtingen en mogelijke oplossingen te bespreken. Installateurs kunnen betalingsregelingen aanbieden, die zowel rechtvaardig zijn voor de klant als het bedrijf. Schriftelijke overeenkomsten zijn van cruciaal belang om beide partijen te beschermen. Het klinkt vervelend, maar zorg dat iedere opdracht geborgd is, check voor grotere projecten de kredietwaardigheid van de klant.

Er zijn bedrijven die je daar in kunnen ondersteunen. Of vraag voor de klus een bankgarantie óf zorg voor goede betalingstermijnen.

De Micromanager Micromanagers willen graag betrokken blijven bij elk detail van het project.

Voor installateurs kan dit als een inbreuk

november 2023

IZ1123_40_41_ZA_lastigeklanten.indd 40

14-10-2023 11:20:30

op hun expertise aanvoelen. Het is echter belangrijk om begrip te tonen voor de zorgen van de klant. Installateurs kunnen een gedetailleerde projectplanning opstellen en regelmatige updates verstrekken. Door transparantie te bieden en de voortgang te delen, kunnen installateurs de klant geruststellen en tegelijkertijd hun professionaliteit behouden. Zo houdt je de klant goed op de hoogte en voelt hij of zij enige inbreng in het proces.

Constructieve blik Klachten zijn onvermijdelijk, zelfs voor de meest klantgerichte ondernemingen.

Ze bieden echter een unieke kans om relaties te verbeteren en de organisatie te laten groeien. Klachten moeten niet alleen worden gezien als negatieve feedback, maar als waardevolle input voor verbetering. Een klacht kan wijzen op problemen in de organisatie en fungeren als een trigger voor positieve veranderingen.

het probleem op te lossen, maar ook de klant te verrassen door zijn verwachtingen te overtreffen. Dit kan variëren van extra service tot een persoonlijk gebaar van waardering. Door de klant te laten zien dat zijn tevredenheid prioriteit heeft, wordt de basis gelegd voor een sterkere klantrelatie.

Service en Nazorg Het einde van een klachtenprocedure is niet het einde van de interactie met de klant. Het bieden van nazorg is een vaak over het hoofd geziene stap, maar heeft een aanzienlijke impact. Door de klant te benaderen met een attentie en oprecht te vragen of de klacht naar tevredenheid is afgehandeld, toon je betrokkenheid en interesse in zijn ervaring.

Groeikansen Geen enkele onderneming, hoe klantgericht ook, is immuun voor klachten en moeilijke klanten. Het omarmen van deze uitdagingen en ze met een

positieve houding aanpakken, kan een merkbare impact hebben op klanttevredenheid en loyaliteit. Een klacht kan worden omgezet in een kans om een duurzame band met de klant op te bouwen.

Conclusie Het omgaan met lastige klanten is een uitdaging, die installateurs kunnen overwinnen door communicatie, empathie en strategisch denken. Door inzicht te krijgen in de behoeften en persoonlijkheden van klanten, kunnen installateurs aangepaste benaderingen ontwikkelen die de klanttevredenheid bevorderen.

Het vermogen om professioneel om te gaan met diverse klanttypes is niet alleen gunstig voor het succes van een project, maar ook voor het opbouwen van langdurige relaties die de reputatie van de installateur versterken  Auteur: Ron Bosch, TIAB-adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek

Klachten Een klacht serieus nemen is van cruciaal belang. Wanneer een klant zijn zorgen uit, is het essentieel om empathie te tonen en goed te luisteren naar zijn verhaal. Dit toont niet alleen respect voor de klant, maar biedt ook inzicht in de kern van het probleem. Het nauwkeurig documenteren van de klacht en het stellen van verduidelijkende vragen helpt om alle aspecten te begrijpen.

Oplossen Het vinden van de oorzaak van de klacht en het formuleren van een snelle en effectieve oplossing is de volgende stap. Voor installateurs is het belangrijk om openlijk te communiceren met de klant en te laten zien dat hun zorgen serieus worden genomen. Hierbij is snelheid en transparantie van groot belang.

De klant moet weten dat zijn klacht wordt aangepakt en dat er stappen worden ondernomen om het probleem op te lossen.

Verwachtingen

CONSTRUCTIEF KLACHTENBEHEER Wil je leren hoe je klachten en moeilijke klanten op een constructieve manier kunt aanpakken? Onze opleiding ‘Omgaan met Klachten en Moeilijke Klanten’ biedt diepgaande inzichten in verschillende aspecten van klachtenbeheer. We benadrukken het belang van empathie, communicatie en snelle oplossingen.

Door te werken met praktijkvoorbeelden uit jouw dagelijkse werkzaamheden, leer je effectieve technieken om klachten om te zetten in positieve klantervaringen. Zie www.tiab.nl.

Een slimme strategie is om niet alleen REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_40_41_ZA_lastigeklanten.indd 41

14-10-2023 11:20:32

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

PVT-WARMTEPOMPSYSTEEM HR energy lanceert de Qube PVT-warmtepomp en het verbeterde Qpanel PVT-paneel. Met deze twee ontwikkelingen is het Qsilence PVT-systeem vernieuwd. De Qube bevat eenvoudige besturingssoftware, speciaal ontwikkeld voor het Qsilence PVT-systeem. Alles in een zeer compacte behuizing waarin vrijwel alle benodigde installatiecomponenten zijn opgenomen. Het vermogen van 2 tot 8 kW maakt de warmtepomp inzetbaar in zowel nieuwbouw als voor de verduurzaming van bestaande woningen. De nieuwe Qpanel heeft 23% meer uitwisselingsoppervlak per m2 en dit zorgt voor een verhoogde energieopbrengst waardoor er minder PVT panelen nodig zijn. Qpanel PVT-panelen zijn hiermee ook toepasbaar bij weinig dakvlak. De warmtewisselaar is nu achter de nieuwste generatie zonnepanelen te plaatsen.

Software voor installateurs De software van Acto en WhiteVision is gekoppeld.

De integratie zorgt voor een snellere afhandeling van de financiële administratie, aldus de makers. Dankzij de koppeling is het overtypen van inkoopfacturen verleden tijd en zijn de facturen direct verwerkt in de ERP-software van Acto.

Met WhiteVision worden inkoopfacturen automatisch herkend en verwerkt. De software identificeert de belangrijkste informatie zoals factuurnummers, datums en de naam van de crediteur en genereert automatisch boekingsvoorstellen. Via de integratie kan de inkoopfactuur direct gebruikt worden voor de verdere afhandeling in de

42

IZ1123_42_AF.indd 42

november 2023

Acto-software, bijvoorbeeld binnen de projectbewaking, termijn- of verkoopfacturatie.

“Bij WhiteVision helpen we bedrijven om hun financiële processen te optimaliseren en te automatiseren”, aldus Erik Frey, partnermanager bij WhiteVision. “Met deze koppeling kunnen we nu ook de klanten van Acto, die veelal werkzaam zijn in de installatiebranche, een krachtige tool aanbieden om hun financiële administratie te stroomlijnen.”

“De oplossing van WhiteVision is een mooie aanvulling op onze software”, vult Hans Pronk, product owner bij Acto aan. “Wij zijn voortdurend op zoek naar manieren waarop we onze klanten kunnen helpen tijd te besparen door repetitieve

COMFORTMODULES Fabrikant Swegon introduceert de Parasol Zenith comfortmodule, die een stapje verder gaat dan een standaard inductie-unit. De lucht wordt in vier richtingen verdeeld in plaats van twee, waardoor de toevoerlucht snel wordt vermengd met de lucht in de ruimte. Hierdoor kunnen hoge capaciteiten worden gerealiseerd, zonder extra plafondruimte in beslag te nemen. Het uitblaaspatroon kan aan alle zijden van de unit per sectie worden aangepast.

De hoge koelcapaciteit maakt het daarnaast mogelijk een lagere leidingdruk of een hogere koelwatertemperatuur te gebruiken. De unit werkt op basis van VAV (variabel debiet) of CAV (constant debiet). Ook is het mogelijk de unit aan te sturen door middel van diverse besturingsplatforms.

taken te automatiseren. Het handmatig overtypen en invoeren van inkoopfacturen is voor veel van onze klanten een tijdrovende en weinig inspirerende taak. Door dit proces te automatiseren is de informatie direct beschikbaar in ActoBusiness én houden ze tijd over voor andere, complexere werkzaamheden.”

Ventilatietoestel voor de renovatiemarkt DUCO lanceert de DucoBox Reno. Het toestel komt als antwoord op een verouderde woningmarkt. Het ventilatietoestel is zodanig ontworpen dat elke bestaande, verouderde unit vervangen kan worden, ongeacht hoe deze is weggewerkt.

Moderne inregeltechnieken zorgen ervoor dat de

opstart in een handomdraai kan gebeuren. De fabrikant claimt een tijdswinst van 25% als een oud toestel vervangen wordt door een DucoBox Reno. Door de slimme kopieerfunctie komt deze tijdswinst nog beter tot uiting bij projecten met gelijke woningen. Dankzij een ingebouwde vochtsensor, een optionele CO2-sensor en een reeks andere technische vernieuwingen scoort de DucoBox Reno hoog op vlak van energiezuinigheid.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

23-10-2023 14:59:40

TECHNIEK

Hybride warmtepomp BETAALBARE VERDUURZAMINGSOPTIE? In de vorige editie van IZ kwam een aantal criticasters van hybride warmtepompen aan het woord. Helaas was er slechts ruimte voor een korte reactie van Techniek Nederland. In dit nummer een uitgebreid weerwoord van de branchevereniging. ties van cv-ketel en hybride warmtepomp.

Ruimtegebrek In het overgrote deel van de Nederlandse woningen is er voldoende ruimte voor een extra toestel naast de cv-ketel en de plaatsing van een buitenunit.

Door ons te richten op deze woningen kunnen we snel meters maken en komen de klimaatdoelen dichterbij.

Er zijn echter vooral in de gestapelde bouw situaties waarin het plaatsen van een hybride warmtepomp ruimtetechnisch niet mogelijk is.

Terugverdientijden ‘Het is problematisch om warmtepompen en cv-ketels regeltechnisch op elkaar af te stemmen, woningen zijn te klein voor hybride combi’s, qua terugverdientijd loont het niet, je kunt beter gelijk all-electric gaan, waarom zou je hybride warmtepompen aansluiten op oude, minder efficiënte afgiftesystemen en installateurs kampen met een tekort aan kennis om ze te installeren.’ Dat wa­ ren heel kort door de bocht de geopperde bezwaren tegen hybride warmtepompen. Techniek Nederland reageert bij monde van voorlichter Dick Reijman.

Afstemming “Het is altijd aan te bevelen om te kiezen voor een combi van cv-ketel en hybride warmtepomp die zichzelf in de praktijk heeft bewezen. Vakbekwame installateurs zullen dat ook altijd doen.

Fabrikanten kunnen een onderbouwd advies geven over optimale combinaREAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_21_TA_warmtepomp.indd 43

Een recent grootschalig demonstratieproject in 120 woningen toont aan dat een investering in een hybride warmtepomp meer loont dan ooit. Het gemiddelde jaarlijkse gasgebruik van de deelnemende woningen, van diverse types en bouwjaren, daalde met 75 % van 1.850 naar 475 m3 gas. Daar stond 2.360 kWh extra stroom tegenover.

Grofweg kun je ervan uitgaan dat voor een besparing van 1 m3 gas circa 3 kWh extra elektra nodig is. Dat levert een gemiddelde COP op van 3,5.

Afgezet tegen elkaar levert de cv-ketel/ warmtepompcombi een gemiddeld huishouden een besparing op van 1.000 euro per jaar. De extra investering (gemiddeld 6.500 euro) is inclusief ISDE-subsidie met de huidige prijzen binnen 5 jaar terugverdiend.

Noodzakelijke tussenstap

naar een all-electric warmtepomp in een bestaande woning twee keer zo duur als de stap naar een hybride oplossing. Niet iedere woning heeft bovendien plaats voor een warmteboiler die nodig is voor het volledig elektrificeren van de warmtevoorziening. Met de hybride warmtepomp is er een betaalbare verduurzamingsoptie beschikbaar die in de meeste gevallen relatief eenvoudig inpasbaar is. Met de wettelijke normering voor hybride warmtepompen vanaf 2026 gaan we honderdduizenden woningen verduurzamen. Techniek Nederland vindt overigens dat we geen enkele technische optie moeten uitsluiten om de gebouwde omgeving te verduurzamen.

Vol inzetten op opleidingen Techniek Nederland zet vol in op scholing en bijscholing van warmtepompmonteurs. Ondanks de drukte in de branche is de animo voor warmtepomp-opleidingen groot. Met een mbo-deelcertificaat hybride warmtepompen wordt het mogelijk om nóg sneller aan de slag te gaan in de praktijk.

Cruciaal De kwaliteit van het warmte-afgiftesysteem, dimensionering en de regeltechniek zijn cruciaal om tot goede prestaties te komen. Bij woningen met een duidelijk minder dan gemiddelde gasbesparing of een sterk hoger elektriciteitsgebruik, is de kwaliteit van het afgiftesysteem, de dimensionering of inregeling van de installatie niet optimaal; dat vermindert de besparing. Wanneer de hybride warmtepomp goed wordt ontworpen, geïnstalleerd en ingeregeld is er geen sprake van dat de cv-ketel voortdurend moet bijspringen om de woning te verwarmen en is een hybride combinatie altijd lonend.” 

In de meeste gevallen is een overstap november 2023

43

20-10-2023 19:37:31

TECHNIEK

Gasketelwet “JAARLIJKSE KOSTEN ZIJN BUITEN PROPORTIES!” Als je werkt met gasverbrandingsinstallaties, zoals cv-ketels, ben je vanaf 1 april 2023 verplicht om een BRL 6000-25 bedrijfscertificering (of K25000 voor kleine bedrijven) op zak te hebben.

Deze certificering moet ervoor zorgen dat het aantal ongevallen door koolmonoxide omlaag gaat.

Vooral de kleine installatiebedrijven en éénpitters lopen met de invoering van de Gasketelwet tegen (onoverkomelijke) problemen aan, zo blijkt. Een greep uit de reacties die IZ via verschillende (social media-) kanalen ontving.

Kees Leijnse van Leijnse Installatietechniek heeft op zich geen moeite met de gasketelwet “indien wij als COkeur installateur de K25000 erkenning krijgen zonder dat we daar nog meer energie in hoeven te stoppen”, begint hij zijn betoog. Om te vervolgen dat “de jaarlijkse onderhoudskosten buiten proporties zijn voor een klein bedrijf!”

Keuren servicekoffer “Mijn zoon en ik zijn CO-gecertificeerd en hebben beiden een servicekoffer.

Ieder jaar keuren kost 800 euro per koffer! Het maakt niet uit of je 70 of 1.000 metingen verricht per jaar. Dit betekent

44

per ketel al een kostenpost van 12 euro.

Daar komt het CO-keurmerk lidmaatschap nog bij. Logisch dat een heleboel collega’s vinden dat ze dit niet door kunnen berekenen. Ze stoppen er dan

maar mee. Weg is alle jaren opgebouwde ervaring.”

Navraag bij Euro Index, waar de koffer vandaan komt, leert overigens dat de jaarlijkse kosten van €800,- voor het

STOPPEN MET CV-KETELS Via Facebook kwamen ook verschillende reacties binnen op de Gasketelwet met eenzelfde strekking: kosten te hoog, het is beter om te stoppen met cv-ketels.

Zo vindt Nico Plette de kosten zo langzamerhand inderdaad wel de pan uitrijzen. Mart van Zeijl gaat nog een stapje verder en noemt het totale kostenplaatje echt ranzig en de Gasketelwet een ambtelijk gedrocht. Andre Dekkers suggereert dat “je ook kunt stoppen met cv-ketels en het over een andere boeg kunt gooien. Er is werk genoeg. Ik heb jaren in de cv ketels gezeten en ik mis deze werkzaamheden echt niet.” Marcel Koetsveld is het daar mee eens: “Heb ik ook gedaan, maar toch wel jammer, want af en toe een keteltje aansluiten was best leuk.”

november 2023

IZ1123_44_46_gasketelwet.indd 44

23-10-2023 14:52:14

keuren van een meetkoffer geen juiste voorstelling van zaken is. De betreffende rookgasanalyser en de drukmeter waren in 2020 aangeschaft en

met pensioen; de andere, veel jongere installateur is gewoon helemaal iets anders gaan doen. De derde installateur doet nu geen onderhoud meer. Die heb ik kunnen overhalen om nog wel nieuwe ketels te plaatsen, die ik dan voor hem inbedrijf stel.”

In de kou “Het verhaal van Kees Leijnse is duidelijk”, reageert Dick Visser, voormalig

directeur/eigenaar van installatiebedrijf Visser in Twisk. “De realiteit is nu daar, en wie gaat er wat aan doen? Ik maak me daarover al enige tijd zorgen.

Warmte is een eerste levensbehoefte, maar zo komen er veel mensen in de kou te staan. Ik ben zelf met mijn bedrijf gestopt, niet per se vanwege de gasketelwet, maar het maakte wel deel uit van mijn beslissing. En dat zal ongetwijfeld bij meerdere bedrijven

“VERSNELD VAN GASKETELS AF” “De gasketelwet is een onnodige kostenpost en registratiesysteem”, schrijft Pieter Prins van Technisch Bedrijf Prins. “De paar CO-ongevallen zijn echt niet gebeurd door installateurs die weten waar ze mee bezig zijn en tijd krijgen voor hun werk. Het risico op CO-uitstoot is groter bij voornamelijk de grote installatiebedrijven waar de onderhoudsmonteurs 9 à 10 ketels per dag onder tijdsdruk moeten onderhouden. Ook beunhazen die stukken gasleiding aanleggen met fietsbanden en tuinslangen zijn hiervoor verantwoordelijk.”

Typisch Nederlands

vervolgens niet meer onderhouden.

Als de rookgasanalyser jaarlijks was opgestuurd, dan was er 7 jaar volledige garantie van toepassing geweest en waren de onderhoudskosten €174,per jaar geweest. Het onderhoud van de drukmeter was dan €74,- per jaar geweest, wat neerkomt op €248,- totaal per jaar. Doordat de set pas in 2023 is opgestuurd was de garantie vervallen en is er, doordat er onderdelen en sensoren zijn vervangen, een eenmalige rekening gestuurd van circa €800,-.

Groot probleem Desalniettemin gaan de extra kosten een heel groot probleem worden, volgens Leijnse. “Alleen al bij mij in de buurt zijn er nu twee installateurs helemaal gestopt vanwege onder andere de Gasketelwet en alle regelgeving. Slechts één installateur gaat direct

“Vreemd is ook dat ik – nu ik alleen mijn certificaat voor service en onderhoud heb gehaald – geen cv-ketels meer mag plaatsen. Daarentegen mag ik tijdens onderhoud wel alles afkeuren wat een installatiemonteur fout heeft gedaan. Dit is typisch Nederlands. Voorheen werd je assistent monteur, dan eerste monteur, vervolgens servicemonteur en daarna servicetechnicus. Als servicetechnicus was je allround; nu kun je als servicetechnicus, zoals ik, niks zonder certificering en ben je feitelijk een beunhaas. Ik vind dit verspilling van vakkennis en talent in een branche die staat te springen om vakmensen.

Daar komt nog eens bij dat de focus bij onderhoud heel erg ligt op het correct invullen van de checklist en minder op het werk waar het daadwerkelijk om draait. De hele administratieve rompslomp neemt veel kostbare tijd in beslag en ontneemt mij een stuk werkplezier. De Gasketelwet heeft volgens mij dan ook niet zozeer met veiligheid te maken maar meer met registratie en controle om in kaart te brengen waar gasketels hangen.”

Controle “Als gevolg van dit alles laten veel ZZP-ers zich niet meer certificeren en richten ze zich bijvoorbeeld op keukenrenovaties. Nog meer werk dus voor installateurs die zich wel hebben laten certificeren. Maar die kunnen dit allemaal niet aan, waardoor de onderhoudsinterval van een toestel niet wordt gehaald met alle (onveilige) gevolgen van dien. Dat is volgens mij ook waar onze overheid naar toe wil. Zo kan ze nog eerder onze schone gasverbrandingstoestellen uitbannen.

Kortom, de Gasketelwet is er niet voor de veiligheid maar puur voor controle, registrering en het versneld laten verdwijnen van de gasketels.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_44_46_gasketelwet.indd 45

23-10-2023 14:52:15

TECHNIEK NEDERLAND BLIJFT AANDRINGEN OP KOEPELCERTIFICERING “Bij Techniek Nederland herkennen wij, naast positieve, ook de kritische geluiden van sommige installateurs over CO-certificering”, reageert Dick Reijman, woordvoerder van de koepelorganisatie, op alle reacties. “Wij hebben bij de overheid steeds benadrukt dat een regeling eenvoudig uitvoerbaar en betaalbaar moet zijn voor álle bedrijven; van grootbedrijf tot zzp’er. Koepelcertificering via bijvoorbeeld CO-Keur had daaraan kunnen bijdragen, maar daarmee is de overheid ondanks ons aandringen helaas niet akkoord gegaan.”

XXXXXXXX

Koepelcertificering “De overheid heeft de Tweede Kamer toegezegd de CO-wetgeving volgend jaar te evalueren. Wij zullen ook dan blijven hameren op het belang van koepelcertificering die het voor kleinere bedrijven en zzp’ers eenvoudiger maakt om aan de wetgeving te voldoen. Ook in de tussentijd blijven wij in gesprek met het ministerie van Binnenlandse Zaken, de TloKB, het bevoegd gezag en kwaliteitsorganisaties om de uitvoering van de regeling zo praktisch mogelijk in te richten. Techniek Nederland verwacht dat daarmee het draagvlak voor CO-certificering toe zal nemen.”

Wachtrij “Ondanks onze kritiek zijn wij blij dat de wettelijke regeling er nu is. Het grote succes van de wetgeving is dat al meer dan 19.000 monteurs hun vakbekwaamheid hebben aangetoond met een theorie- en praktijkexamen.

De vakmensen die bij de klanten thuis komen beschikken over de vereiste kennis en veiligheidsbewustzijn en handelen daarnaar. Er zijn nu ruim 1.100 bedrijven gecertificeerd. Als gevolg van de drukte bij certificerende instellingen staan er nog meer dan duizend bedrijven in de wachtrij om het certificaat te behalen. Deze bedrijven hebben al stappen ondernomen: ze hebben hun monteurs bijgeschoold, hebben afspraken met een Certificerende Instelling en werken volgens een kwaliteitshandboek.”

46

zo zijn; het bekende druppeltje en de emmer. Ik weet dat er nog veel ondernemers nadenken over wat ze gaan doen? Anderen hebben de beslissing inmiddels al genomen. Het resultaat: een overdaad aan werk en ideeën, een tekort aan uitvoerenden.

Dubbel certificeren Hans van der Vlist van InstalVista uit Houten kan zich grotendeels vinden in het relaas van Kees van Leijnse, “hoewel voor bedrijven met veel personeel de verhouding tussen kosten en opbrengsten een stuk gunstiger ligt”, nuanceert hij.

“Maar ik wil graag een heel ander aspect bespreekbaar maken. Ik ben sinds februari 2016 als éénpitter gecertificeerd voor de BRL K14015 ‘Veiligheidsbeoordeling van installaties’ en al jarenlang als keurmeester actief.

In de jaren vóór 2016, onder de vlag van (destijds) AquaServa (nu Normec).

Alles bij elkaar al zo’n 15 jaar. Omdat ik nog altijd keuringen uitvoer, heb ik destijds besloten om mij te laten certificeren. Dat kost serieus geld, jaarlijks zo’n €3000,- als je alle kalibratiekosten meerekent. Voor deze certificering doe ik voor het gasgedeelte exact hetzelfde als wat ik voor de nieuwe CO-regeling heb moeten doen. Ik had dus verwacht dat ik niet nog een keer ook als bedrijf gecertificeerd zou hoeven worden voor de K25000. Ik heb immers al een handboek, wordt jaarlijks ge-audit etc. etc.

Uiteraard begrijp ik heel goed dat het gebruik van een app voor het afmelden van het onderhoud geld kost – en dat is ook prima én door te belasten aan de klant – maar op dubbel certificeren zit niemand te wachten.

Het kan super simpel worden opgelost met wat kleine aanvullingen in het handboek. Klaar is Kees. Niet dus.

Ik heb meermaals contact gezocht met KIWA en e.e.a. uitgelegd, maar blijkbaar is ‘out of the box’ denken erg moeilijk want ik val buiten het standaard plaatje omdat ik de enige éénpitter ben tussen alle grote jongens die een BRL K14015 certificering hebben.” 

november 2023

IZ1123_44_46_gasketelwet.indd 46

23-10-2023 14:52:17

AF FABRIEK

Ventilatie voor appartementen Ned Air introduceert de SkyFlow: een adaptief en vraaggestuurd ventilatiesysteem voor appartementengebouwen. De combinatie tussen de centrale adaptieve regeling en de vraaggestuurde regeling per appartement zorgt voor een efficiënte en energiezuinige werking. Door de ingebouwde sensor in de klepmodule en door toepassing van geavanceerde technologie zorgt het SkyFlowsysteem ervoor dat er altijd gebalanceerd wordt geventileerd. Daarnaast functioneert het systeem geruisloos vanwege het ontbreken van een ventilator en luchtfilter.

De klepmodules in de appartementen zijn onderhoudsvrij omdat de luchtfilters in de centrale luchtbehandelingskast zijn geplaatst. Hierdoor hoeven de filters niet achter talloze voordeuren vervangen te worden.

De met gerecyclede materialen gemaakte

klepmodules zijn licht van gewicht en compact qua vormgeving. Montage kan middels horizontale wandmontage of verticale plafondmontage, waardoor bewoners geen hinder ondervinden bij de inrichting van hun appartement.

Thermische Batterij Triple Solar introduceert de Thermische Batterij. Deze energiezuinige warmtebatterij wordt gecombineerd met de Triple Solar PVTwarmtepomp. In vergelijking met een traditionele warmwaterboiler is de Thermische Batterij tot vier keer kleiner.

In tegenstelling tot elektrische batterijen slaat een thermische batterij geen elektriciteit op maar warmte.

Deze opgeslagen warmte kan op een later moment worden gebruikt om direct warm water te maken. De gebruikelijke warmwateropslag in de boiler die veel warmteverlies veroorzaakt, wordt hiermee overbodig.

CEO en founder Cees Mager: “Huishoudens en hun woningen worden steeds kleiner. Daardoor is er vaak geen ruimte voor een grote boiler. De Thermische Batterij is zo compact dat hij zelfs

RUBRIEK

WARMTEBEELDEN VIA DE CLOUD De nieuwe FLIR One Edge warmtebeeldcamera is geschikt voor het inspecteren van moeilijk bereikbare plekken als zolders of kruipruimtes. De camera is nu beschikbaar op het Conrad Sourcing Platform. De draadloze connectiviteit zorgt voor flexibiliteit. De camera maakt verbinding met smartphones en tablets van elk formaat, ongeacht het besturingssysteem en de netwerkprovider, en toont de beelden rechtstreeks op het scherm. De warmtebeelden kunnen vanaf een veilige afstand van maximaal vijf meter worden bekeken en bestuurd.

Als de camera is vastgeklikt op de smartphone, vormen de beide apparaten een eenheid die gemakkelijk met één hand te bedienen is. Met de FLIR One-app is het mogelijk de beelden thermisch te analyseren. De app sluit naadloos aan op de FLIR Ignite Cloud-oplossing, waardoor alle collega’s kunnen meehelpen de beelden te evalueren en beoordelen.

FLIR MSX (Multi-Spectral Dynamic Imaging) zorgt voor haarscherpe beelden met een thermische resolutie van 80×60 (4800 pixels). Het temperatuurbereik is -20 °C tot 120 °C. De camera is bovendien beschermd tegen vallen vanaf een hoogte van maximaal twee meter en is bestand tegen spatwater volgens IP54.

in een keukenkast past. Onze batterij onderscheidt zich van andere thermische batterijen door het ontbreken van een verwarmingselement. Dat zit immers al in de PVT-warmtepomp. Hierdoor is hij niet alleen compacter maar ook goedkoper.”

De Thermische Batterij is verkrijgbaar in drie formaten, afhankelijk van de warmwa-

terbehoefte van een huishouden: 150 (XXS), 200 (XS) en 300 (S).

WARMTEPOMP MET PROPAAN WOLF presenteert op het gebied van verwarming de nieuwe CHA-16/20 warmtepomp met het natuurlijk koudemiddel R290. Daarmee heeft WOLF het assortiment van de CHA-monoblock lucht/waterwarmtepompen uitgebreid. De CHA-16/20 (vermogen 16 kW bij A-7/W55 en 20,0 kW bij A7/W65) is geschikt voor toepassing in grote woningen, appartementencomplexen en de commerciële sector. De warmtepomp kan in een cascade-opstelling van maximaal vijf units geplaatst worden. De CHA was reeds verkrijgbaar in de versies CHA-07/400V en CHA-10/400V.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1123_47_AF.indd 47

november 2023

47

23-10-2023 15:01:47

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Goodbye DIESELBUS DEFINITIEF DE STAD UIT? euro. Natuurlijk krijg je 5.000 euro subsidie maar wie dekt het gat van 15.000? Overi­ gens ben je er niet alleen met de aanschaf, denk ook aan de inrichting van de bus en de laadmogelijkheden.”

Extra kosten, te weinig laadpalen en dreigende netcongestie. Dick Gunst zit in de voorhoede van duurzame installateurs, maar houdt zijn hart vast voor de komende elektrificatie van binnensteden.

Volgens de DGA van Gunst Installatietechniek zijn er nog flinke hobbels te nemen.

De Haagse installateur nam vorig jaar deel aan een expe­ riment waarbij een monteur een elektrische bakfiets test­ te voor permanent gebruik.

Helaas bleek er toch sprake te zijn van de nodige beper­ kingen. De Gunst blijft dan ook voorlopig nog rondrijden in dieselbestelbussen.

Allereerst: hoeveel man personeel heb je en hoeveel dieselbussen?

“We hebben een team met 7 installatiemonteurs en 3 servicemonteurs met daarbij horende dieselbussen.”

In 2025 worden in 29 ge-

48

IZ1123_48_raar.indd 48

meenten waarschijnlijk nulemissiezones ingevoerd.

Voor een aantal gevallen is een overgangsregeling van kracht die geldt tot 2030.

Al met al gaat het nogal consequenties hebben.

Hoe kijk jij er tegenaan?

“Ik ben absoluut een voor­ stander van elektrisch rijden.

Maar de uitdagingen die dit met zich meebrengt voor het MKB in Nederland zijn niet alleen financieel heel groot maar ook qua infra, logistiek en praktische invulling. Voor ons als lokale installateur is het financiële verschil in aanschaf tussen een diesel en elektrische bus +/- 20.000

Je bent niet tegen elektrificatie van het verkeer, maar je vindt dat het beter geregeld kan worden…

“Waar volgens mij veel on­ der­nemers tegen aanlopen is de financiële impact die de zero emissiezones van de gemeentes met zich mee­brengen. Wij rijden zelf nor­ maliter tussen de 7 en 10 jaar met een dieselbus. Wij hebben meerdere bussen die in 2028 (in het geval van de Gemeente Den Haag) nog ver onder de 10 jaar zijn. Het betekent dus dat wij veel eerder de bus moeten afschrijven. Ik denk dat de gemeentes beter aan een regeling kunnen werken die op basis van leeftijd de die­ selbussen gaat weren.”

Maar je ziet nog meer valkuilen…

“Ja, er is flink tekort aan laadpalen in een stad als Den Haag. Dit zorgt ook weer voor een extra parkeerpro­ bleem.”

Vorig jaar nam je deel aan een experiment met een elektrische bakfiets. Zou dat nog een uitkomst kunnen zijn voor een stadsinstallateur?

“Ik denk van niet. De hoe­ veel­heid gereedschap en

ma­terialen die je kan meene­ men is helaas beperkt. Bo­ven­dien heb je in ons land met sterk wisselende weers­ omstandigheden te maken.

En een druipnatte installateur over de vloer, daar zitten klanten niet op te wachten.

Wat wel kan werken, is een ploeg sleutelende vakman­ nen die worden bevoorraad met elektrische bakfietsen.

Daar zie ik wel heil in.”

Welke geluiden hoor je om je heen? Zijn concullega’s al bezig om zich voor te bereiden op 2025 en daarna?

“De grote namen zijn hier uiteraard volop mee bezig.

Dat heeft waarschijnlijk te maken met de mogelijke leaseconstructies en de grote afname waardoor ze voor­ rang krijgen. Verder horen wij om ons heen dat er proble­ men zijn met het trekgewicht van elektrische bussen, het laadgewicht en uiteraard het bereik.”

En jij zelf?

“Wij hebben oktober 2022 een elektrische bus besteld ter vervanging van een oude dieselbus. Wegens leverings­ problemen hebben wij uit­eindelijk in juni dit jaar de bestelling omgezet naar een dieselbus… Om eerlijk te zijn verwachten wij dat de Ge­ meente het plan opschort tot een datum die wel haalbaar is, of de Gemeente moet ons en de vele andere MKB’ers echt financieel tegemoet gaan komen.”

november 2023

10-10-2023 14:46:00

SABIK

Soler & Palau introduceert SABIK, de vraaggestuurde WTW-unit WTW-units voor de woningbouw, plug&play, met hoog rendement tegenstroomwisselaar en laag energieverbruik.

Wilt u snel schakelen?

In ons assortiment vindt u voor elk type woning de juiste uitvoering.

Neem contact met ons op, dan vertellen wij u gelijk welke leverdatum u kunt noteren.

De WTW-systemen van S&P leveren een belangrijke bijdrage aan een succesvolle BENGberekening. fctrl bij CO2-geregeld vanaf 0,46.

www.solerpalau.nl

IZ1123_49_senp.indd 49

23-10-2023 14:41:32

RUBRIEK COLUMN

DE VRIES

AF FABRIEK

WIE NIET STERK IS… Guerrillamarketing is niet super nieuw. Maar wel grensverleggend en soms zelfs op het randje van wat is toegestaan.

Denk nog maar eens aan de campagne van Bavaria tijdens het WK-voetbal in Zuid-Afrika. Het is al even geleden. Budweiser was hoofdsponsor. Daar was het budget van Bavaria niet groot (lees: ‘sterk’) genoeg voor. Maar Bavaria trok wel slim de aandacht door tientallen jonge dames in oranje jurkjes in een groep op de tribune te laten plaatsnemen. De tv deed de rest, waardoor Bavaria bij een wereldwijd publiek onder de aandacht kwam.

Dat is precies wat je met guerrillamarketing wil bereiken: flink de aandacht trekken van je doelgroep. Maar er zijn genoeg voorbeelden waarbij een dergelijke actie te ver gaat en nadelige gevolgen heeft. Ook deze actie. Want een hoofdsponsor heeft niet voor niets exclusieve rechten verworven en daar flink voor betaald. Een actie als deze voorkom je niet.

En is ook niet strikt verboden. Maar leidt wel tot een rel en een gang naar de rechter. En de dames werden zelfs door de politie opgepakt, waardoor ook nog de Nederlandse ambassade ingeschakeld moest worden om ze weer vrij te krijgen.

ALGEMEEN

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven.

Connecten? Scan de QR-code.

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN [ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Willem de Vries, Rogafa, NVKL, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser en Wij Techniek

Abonnementen: Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl

Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl

© Merlijn Plus BV, 2023 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

50

Misschien wel een iets uit de hand gelopen ludiek idee.

Slim bedacht, maar wat minder sterk doordacht. En daarom geldt ook voor het marketingvak: als je er niet ‘sterk’ in bent, moet je slim zijn. En kun je de marketing misschien beter over laten aan een professional. Ik praat er graag een keer met je over. Of kom je licht eens opsteken over marketing in een technische B2B omgeving tijdens een van de (gratis) online inspiratiesessie die ik vanuit STEM Industrial Marketing Centre met regelmaat organiseer.

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

november 2023

IZ1123_50_colofon_column_devries.indd 50

16-10-2023 16:51:04