Σκοτεινή αγάπη μιας άγριας γενιάς - Georg Trakl

sempreviva / ξένη ποίηση no. 3 συντονισμός σειράς:

Βάσω Κυριαζάκου

ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΓΑΠΗ ΜΙΑΣ ΑΓΡΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ

G e org Tra k l

ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΓΑΠΗ ΜΙΑΣ ΑΓΡΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ β΄ έκδοση

επίμετρο

MARTIN HEIDEGGER εισαγωγή-επιλογή-μετάφραση

Ν Ι ΚΟΣ Ε ΡΗ ΝΑΚ Η Σ

ε κδ ό σ ε ι ς Κ ΕΙΜ Ε ΝΑ ΑΘΗΝΑ 2021

Γνωρίστε τις εκδόσεις ΚΕΙΜΕΝΑ: www.keimenabooks.gr facebook: KeimenaBooks instagram: keimena.books twitter: KeimenaBooks YouTube / Spotify / SoundCloud

α΄ έκδοση: εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2011 β΄ έκδοση: Μάιος 2021 ISBN: 978-618-85356-2-6 © 2021, για τη μετάφραση Νίκος Ερηνάκης & εκδόσεις ΚΕΙΜΕΝΑ Κισσάβου 6, 15235, Βριλήσσια τηλ.: 210 8104514 / info@keimenabooks.gr

«Η ΓΝΩΣΗ ΑΝΗΚΕΙ Σ’ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΦΡΟΝΕΙ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ»

Δεν υπάρχει καλύτερος τόπος να μιλήσεις για το σκοτάδι από εκείνον του φωτός. Ίσως γι’ αυτό μόνο τώρα, εδώ στην Αμοργό, οι σκοτεινές λέξεις του Τρακλ προβάλλουν μέσα από ένα άλλο φως. Τα πράγματα ξεκαθαρίζουν καλύτερα στην οριακή τους αντίθεση, μέσα από την οποία αποκαλύπτεται διαυγέστερα η ενότητά τους. Το τοπίο της Αμοργού και το τοπίο του Τρακλ· η ιεροτελεστία του φωτεινού και η ιεροτελεστία του σκοτεινού. Η ποίηση του Τρακλ με κατέκτησε, η αίσθησή της παραμένει πάντα μέσα μου ανεξίτηλη και η συνομιλία μαζί της συνεχίζεται. Ο φόβος της ύπαρξης και η έλλειψη φόβου για τον θάνατο, ένα αγέλαστο παιχνίδισμα εικόνων. Ο έρωτας για την αδερφή κυρίαρχος στην ποίησή του, τυραννικός, μετουσιώνεται σε διακριτικές κραυγές απόγνωσης. Ο παθιασμένος ρυθμός του πένθους του, η αρμονία των συλλαβών που οδηγεί σε μια παραίσθηση γαλήνης. Η γλώσσα του Τρακλ δεν κατανοείται· βιώνεται.

7

Το ανέφικτο του έρωτα γίνεται ανέφικτο της γλώσσας. Το συναίσθημα δεν μετουσιώνεται απλώς, αλλά και εξελίσσεται. Στην ποίηση του Τρακλ βαδίζεις χορευτικά, με έναν χορό όμως μακρόσυρτο και θλιμμένο, που ωστόσο κοιτάζει πάντα ψηλά στην πιθανότητα εξαΰλωσης. Λέξεις όπως «die Stille» ή «die Schwermut» αποδόθηκαν πολλές φορές με διαφορετικές ελληνικές λέξεις (σιωπή και γαλήνη ή μελαγχολία και θλίψη), σε μια απόπειρα να εκφραστεί η πολυδιάστατη λειτουργία τους στο έργο του Τρακλ. H έλλειψη άρθρων και η συχνή χρήση ουσιαστικοποιημένων επιθέτων δημιουργούν ατμόσφαιρα αμηχανίας, που όμως στο τέλος αυτοπυροδοτείται και απογειώνει το ποίημα. Μια ποίηση που γνωρίζει το νόημα του περιεχομένου της και επικεντρώνεται στoν εντοπισμό της τέλειας μορφής για να το εκφράσει. Ο Τρακλ, ενδιαφερόμενος για την ουσία, την ανακαλύπτει ξανά μέσα από την επεξεργασία της· είναι ένας στυλίστας της αλήθειας. Η ποίησή του δεν έχει πατρίδα, αλλά της αρέσει να μιλάει για πατρίδα. Φαίνεται στιβαρή, μα παραμένει μετέωρη, κι αυτό είναι το μυστικό της, δεν ανήκει πουθενά, όχι από επιλογή αλλά από ανάγκη. Μια ανάγκη διαρκούς ελευθερίας μα και φυγής· ελευθερία από τις νόρμες της αστικής ηθικής και φυγή από τις ενοχές του εχθρού-εαυτού. Ο Τρακλ εκφράζει τον κόσμο μέσα από το πρίσμα που τον βιώνει: έρωτας, ναρκωτικά και πόνος.

8

Οι εικόνες του οραματικές μα και ρεαλιστικές, γαλήνιες και βίαιες, εναντιώνονται στον θάνατο, ενώ παράλληλα τον εκθειάζουν. Οι λέξεις του παραμένουν απλές, και γι’ αυτό ιδιαίτερα δυνατές, άλλοτε χαϊδεύουν απαλά κι άλλοτε καρφώνονται βαθιά, δημιουργώντας μια μελωδία αρχέγονη, έναν ρυθμό υπερβατικό. Η αισθητική του χαρακτηρίζεται από μια παγανιστική αντίληψη για την ομορφιά, εκφρασμένη όμως μέσα από χριστιανική συνείδηση. Διατηρεί ακέραιη την ιδέα της ομορφιάς και ίσως γι’ αυτό δεν διστάζει να εκφράσει άμεσα την ασχήμια. Ο Καρλ Ρεκ, φίλος και εκδότης του, στις 27 Ιουνίου 1912 σημειώνει στο ημερολόγιό του μία χαρακτηριστική φράση του Τρακλ από τη συζήτησή τους, σημαντικό κλειδί νομίζω για την κατανόηση της ποίησής του: «… καλύτερα να αντιστέκεσαι στην αληθινή ομορφιά, γιατί μπροστά της δεν μπορείς να κάνεις τίποτα παρά να την κοιτάζεις χαμένος…». Τα χρώματα παραμένουν διαχωρισμένα, ξεκάθαρα, το καθένα με τη σημασία του. Κυριαρχεί το γαλάζιο της φυγής και το πένθιμο πορφυρό του πάθους, ενώ τα πλαισιώνουν έντονα το λευκό, το μαύρο, το ασημένιο, το κίτρινο και το πράσινο: είναι ένας εικαστικός των λέξεων. Ο Τρακλ δημιουργεί μέσω της ατμόσφαιρας των εικόνων του ένα προσωπικό είδος μυστικισμού με διαχρονικές προεκτάσεις. Η ποίησή του ουρλιάζει ψιθυρίζοντας, οι εικόνες του πανικοβάλλουν επειδή 9

η σιωπή τους κραυγάζει, υπάρχει πρώτα φρίκη και μετά ακολουθεί γαλήνη. Τα ποιήματά του είναι ταξίδια ουσιών. Η αγωνία πριν και η παροδική γαλήνη μετά. Δεν υπάρχει ησυχία κι ας μιλάνε για ησυχία, δεν υπάρχει λύτρωση κι ας μιλάνε για λύτρωση. Τα κείμενα του Χάιντεγκερ που παραθέτω στο Επίμετρο, τα αντιλαμβάνομαι όχι ως μια μελέτη της ποίησης του Τρακλ αλλά ως ένα δείγμα των σημαντικών προεκτάσεων που μπορεί να προκαλέσει η ποίηση αυτή. Ο Χάιντεγκερ, αναζητώντας την ουσία της γλώσσας, βρίσκει καταφύγιο στην αυθεντικότητα της χρήσης της από τον Τρακλ. Μέσα από αυτήν τη σχέση δημιουργείται το εξής παράδοξο: Η ανάγνωση της ποίησης του Τρακλ δεν φωτίζει τόσο την ίδια του την ποίηση, αλλά περισσότερο τις ιδέες του Χάιντεγκερ. Επέλεξα να συμπεριλάβω τα συγκεκριμένα αποσπάσματα, όχι σαν μια φιλολογική ανάλυση ποίησης αλλά σαν ένα μοναδικό παράδειγμα συνομιλίας ανάμεσα στη φιλοσοφική και στην ποιητική γλώσσα. Η επιλογή των ποιημάτων είναι καθαρά προσωπική. Προσπάθησα να μεταφράσω μικρό αλλά αντιπροσωπευτικό δείγμα από το έργο του Τρακλ. Η διαδικασία της μετάφρασης ήταν μια συνεχής ερωτική πάλη, όχι μόνο με τη γερμανική και την ελληνική γλώσσα αλλά και με τον ίδιο τον Τρακλ, με το ανείπωτο των ποιημάτων του. Ωστόσο, αν και ποτέ

δεν ήταν ζήτημα νίκης ή ήττας, δεν ξέρω τελικά ποιος νίκησε. Ο ίδιος είχε πει πως «η γνώση ανήκει σε αυτόν που περιφρονεί την ευτυχία», κι έτσι μέθυσε με παπαρούνες και αγάπησε σκοτεινά. ΝΙΚΟΣ ΕΡΗΝΑΚΗΣ Αμοργός, Αύγουστος 2011

11

Ποιήματα (1909-1913)

DE pRofuNDIS

Είναι ένας κάμπος με καλαμιές όπου πέφτει μαύρη βροχή. Είναι ένα καστανό δέντρο, που στέκεται εκεί μόνο του. Είναι ένας άνεμος που σφυρίζει και σαρώνει άδειες καλύβες. Πόσο θλιμμένο αυτό το βράδυ. Κοντά σε ένα μικρό χωριό Ένα γλυκό κορίτσι ορφανό μαζεύει ακόμα τα ελάχιστα στάχυα σταριού. Τα μάτια της στρογγυλά και χρυσαφένια, συνεπαρμένα μες στο σούρουπο. Και η μήτρα της περιμένει τον ουράνιο νυμφίο. Στο γυρισμό Οι βοσκοί βρήκαν το τρυφερό της σώμα Σαπισμένο μες στις αγκαθιές. Είμαι ένας ίσκιος μακριά από τα σκοτεινά χωριά. Ήπια τη σιωπή του Θεού Από την πηγή του άλσους.

15

Κρύο μέταλλο περνάει πάνω απ’ το μέτωπό μου Αράχνες ψάχνουν την καρδιά μου. Είναι ένα φως που τρεμοσβήνει στο στόμα μου. Τη νύχτα βρέθηκα πάνω σ’ ένα σκίνο Ξεραμένο μέσα σε σκουπίδια και σκόνη αστεριών Στις βελανιδιές Ψιθύρισαν πάλι άγγελοι από κρύσταλλο.

16

ΤΡΟΜΠΕΤΕΣ

Κάτω από κλαδεμένες ιτιές, όπου καστανά παιδιά παίζουν Και φύλλα παρασύρονται, ηχούν τρομπέτες. Φρίκη νεκροταφείου. Κατακόκκινες σημαίες περνούν μέσα απ’ τη θλίψη του σφενδάμου Καβαλάρηδες πλάι σε χωράφια σίκαλης, άδειοι μύλοι. Κι ακόμη βοσκοί τραγουδούν τη νύχτα και ελάφια μπαίνουν Στον κύκλο της φωτιάς τους, η αρχέγονη θλίψη του άλσους, Χορευτές υψώνονται σε μαύρους τοίχους· Κατακόκκινες σημαίες, γέλια, τρέλα, τρομπέτες.

17

Α Σ Μ ΑΤΑ Τ Ο Υ Ρ Ο ζ Α Ρ Ι Ο Υ

Στην αδερφή

Όπου πηγαίνεις γίνεται φθινόπωρο και βράδυ, Γαλάζιο θήραμα, κάτω από δέντρα ακούγεται, Μοναχική λίμνη το βράδυ. Απαλό το πέταγμα των πουλιών ακούγεται, Θλίψη στα τόξα των ματιών σου. Το σφιχτό χαμόγελό σου ακούγεται. Ο Θεός χαμήλωσε τα βλέφαρά σου. Άστρα ψάχνουν στη νύχτα, παιδί της Μεγάλης Παρασκευής, Το τόξο των φρυδιών σου.

18

Πλησίασμα του θανάτου 2ο σχεδίασμα

Ω, το βράδυ, που προχωρεί στα σκοτεινά χωριά των παιδικών χρόνων. Η λίμνη κάτω από τις ιτιές Γεμάτη με απαίσιους αναστεναγμούς θλίψης. Ω, το δάσος, που χαμηλώνει σιωπηλά τα καστανά του μάτια, Όταν από τα κοκκαλιάρικα χέρια του μοναχικού πέφτει Η πορφύρα των παράφορων ημερών του. Ω, το πλησίασμα του θανάτου. Ας προσευχηθούμε. Αυτή τη νύχτα στα ζεστά μαξιλάρια χαλαρώνουν Κιτρινισμένα από λιβάνι τα μαραμένα μέλη των εραστών.

19

Αμήν

Διαλυμένο γλιστράει μες στο σάπιο δωμάτιο· Σκιές σε κίτρινους τοίχους· σε σκοτεινούς καθρέφτες γέρνει Η φιλντισένια θλίψη των χεριών μας. Σκοτεινά μαργαριτάρια κυλούν μέσα από αναιμικά δάχτυλα. Στη σιωπή Ανοίγουν οι γαλάζιες παπαρούνες των ματιών ενός αγγέλου. Γαλάζιο είναι και το βράδυ· Η ώρα του θανάτου μας, ο ίσκιος του Αζραήλ Σκοτεινιάζει τον φαιό κήπο.

20

Κ ΑΤΑ Ρ Ρ Ε Υ Σ Η

Το βράδυ, όταν οι καμπάνες στη σιγαλιά σημαίνουν, Ακολουθώ το υπέροχο πέταγμα των πουλιών Που σε μεγάλα κοπάδια, όμοια με συνοδείες ευλαβών προσκυνητών, Χάνονται στη διάφανη απεραντοσύνη του φθινοπώρου. Περιπλανώμενος στο λυκόφως του κήπου Ονειρεύομαι το πιο λαμπρό τους πεπρωμένο Και μόλις που νιώθω ακόμα το δείκτη των ωρών να προχωράει. Έτσι πάνω από τα σύννεφα ακολουθώ τα ταξίδια τους. Τότε μια πνοή κατάρρευσης με κάνει να τρέμω. Ο κότσυφας θρηνεί στα γυμνά κλαδιά. Το κόκκινο κρασί κλυδωνίζεται σε σκουριασμένα βαρέλια. Όπως οι μακάβριοι χοροί χλομών παιδιών Γύρω από σκοτεινές πηγές που έχουν στερέψει Τρεμάμενα γαλάζια αστέρια λυγίζουν στον άνεμο.

21

Ο Σεμπάστιαν στο όνειρο (1912-1914)

Τ Η Ν Υ Χ ΤΑ

Το γαλάζιο των ματιών μου έχει σβήσει αυτήν τη νύχτα, Το κόκκινο χρυσάφι της καρδιάς μου. Πόσο έλαμπε το φως στη σιωπή! Το γαλάζιο παλτό σου αγκάλιασε τον βυθισμένο· Το κόκκινο στόμα σου σφράγισε ανεξίτηλα το θολωμένο μυαλό του φίλου.

25

Ε Ν Α Χ Ε Ι Μ Ω Ν Ι ΑΤ Ι Κ Ο Β ΡΑ Δ Υ

2ο σχεδίασμα

Όταν το χιόνι πέφτει στο παράθυρο, η βραδινή καμπάνα μακρόσυρτα ηχεί, το τραπέζι για πολλούς έχει στρωθεί και το σπίτι πανέτοιμο προσμένει. Κάποιος σε δρόμους περιπλάνησης χαμένος Φτάνει στην πόρτα από μονοπάτι σκοτεινό. Χρυσό ανθίζει το δέντρο της Χάρης Από της γης τον δροσερό χυμό. Σιωπηλός μπαίνει μέσα ο οδοιπόρος· Πόνος έχει πετρώσει το κατώφλι. Σε φως καθάριο λάμπουν Πάνω στο τραπέζι το ψωμί και το κρασί.

26

Α Φ ΡΑ

2ο σχεδίασμα

Ένα παιδί με καστανά μαλλιά. Προσευχές και αμήν Σκοτεινιάζουν σιωπηλά τη δροσιά της εσπέρας. Το χαμόγελο της Άφρα κόκκινο σε κίτρινο διάκοσμο Από ηλίανθους, φόβο κι ένα αποπνικτικό γκρίζο. Τυλιγμένη σε γαλάζιο μανδύα την είδε ένας μοναχός Από καιρό με ευλάβεια ζωγραφισμένη σε παράθυρα εκκλησίας Μπορεί ακόμη να τον συντροφεύει φιλικά μέσα στους πόνους Όταν τα άστρα της στοιχειώνουν το αίμα του. Παρακμή του φθινοπώρου· και σιωπή της κουφοξυλιάς. Το μέτωπο αγγίζει τον γαλάζιο κυματισμό του νερού, Ένα τρίχινο ύφασμα ριγμένο πάνω σε φέρετρο. Χαλασμένοι καρποί πέφτουν από τα κλαδιά· Άφατο το πέταγμα των πουλιών, συνάντηση Με μελλοθάνατους· ακολουθούν σκοτεινά χρόνια.

27

Μ Ε ΤΑ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Η

Όταν πέφτει το βράδυ Μια γαλάζια μορφή σιωπηλά σε αφήνει. Ένα μικρό πουλί τραγουδάει στον ταμάρινθο. Ένας αγαθός μοναχός Σταυρώνει τα ασθενικά του χέρια Ένας λευκός άγγελος επισκέπτεται τη Μαρία. Ένα νυχτερινό στεφάνι Από βιολέτες, στάρι και πορφυρά σταφύλια Είναι η χρονιά του παρατηρητή. Στα πόδια σου Οι τάφοι των νεκρών ανοίγουν, Όταν ξεκουράζεις το μέτωπο στα αργυρά χέρια. Σιωπηλά κατοικεί Στο στόμα σου το φθινοπωρινό φεγγάρι, Σκοτεινό τραγούδι, μεθυσμένο από τους χυμούς της παπαρούνας· Γαλάζιο λουλούδι Που απαλά πάλλεται στην κιτρινισμένη πέτρα.

28

ΣΤΟΥΣ ΦΙΜΩΜΕΝΟΥΣ

Ω, η τρέλα της μεγάλης πολιτείας, το βράδυ Όταν σε μαύρο τείχος υψώνονται καχεκτικά και ξεραμένα δέντρα. Το πνεύμα του κακού κρυφοκοιτάζει μέσα από ασημένια μάσκα· Φως με μαγνητικό μαστίγιο διώχνει την πετρωμένη νύχτα. Ω, ο βυθισμένος ήχος της βραδινής καμπάνας. Πόρνη, που μέσα στην παγωμένη φρίκη γεννάει ένα νεκρό παιδί. Η οργή του Θεού μανιασμένη μαστιγώνει το μέτωπο του δαιμονισμένου, Πορφυρή πανούκλα, πείνα, που αφανίζει πράσινα μάτια. Ω, το φρικαλέο γέλιο του χρυσού. Μα σιωπηλά μέσα στη σκοτεινή σπηλιά η φιμωμένη ανθρωπότητα ματώνει, Με σκληρά μέταλλα σφυρηλατεί το λυτρωτικό κεφάλι.

29

ΠΑΘ ΟΣ

3ο σχεδίασμα

Όταν ο Ορφέας με ασημένιους ήχους αγγίζει τη λύρα, Θρηνώντας έναν νεκρό στον βραδινό κήπο, Ποιος είσαι εσύ που ξεκουράζεσαι κάτω από ψηλά δέντρα; Σιγοψιθυρίζει ο θρήνος στο φθινοπωρινό καλάμι, Η γαλάζια λίμνη, Ετοιμοθάνατη κάτω από πράσινα δέντρα Κι ακολουθώντας τη σκιά της αδερφής· Σκοτεινή αγάπη Μιας άγριας γενιάς, Που την αφήνει η μέρα θροΐζοντας πάνω σε χρυσούς τροχούς. Σιωπηλή νύχτα. Κάτω από σκοτεινά έλατα Δύο λύκοι έσμιξαν το αίμα τους Σε πετρωμένη αγκαλιά· σαν χρυσό Χάθηκε το σύννεφο πάνω από τη γέφυρα, Υπομονή και σιωπή των παιδικών χρόνων. Φανερώνεται ξανά το απαλό νεκρό σώμα Στη λίμνη του Τρίτωνα Κοιμισμένο μέσα στα υακίνθινα μαλλιά του. Ας θρυμματιστεί επιτέλους το παγωμένο κεφάλι!

30

Γιατί πάντα ακολουθεί ένα γαλάζιο θήραμα, Που κοιτάζει, κάτω από μισοσκότεινα δέντρα, Αυτά τα σκοτεινά μονοπάτια Τρομαγμένο και μαγεμένο από νυχτερινές μελωδίες, Από την ευγένεια της τρέλας· Κι ακόμη ακουγόταν το γεμάτο σκοτεινή έκσταση Παίξιμο των χορδών Στα παγωμένα πόδια της μετανιωμένης Στην πετρωμένη πόλη.

31

ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ

Σιωπή στο νυχτερινό δωμάτιο. Ασημένιο τρεμούλιασμα του κεριού Μπροστά από την τραγουδιστή αναπνοή Του μοναχικού· Εξαίσια ρόδινα σύννεφα. Μαύρο κοπάδι μύγες Σκοτεινιάζει την πετρωμένη αίθουσα Και κοιτάζει επίμονα από το βασανιστήριο Της χρυσής ημέρας το κεφάλι Του απάτριδος. Ακίνητη νυχτώνει η θάλασσα. Άστρο και μαύρη βάρκα Ξεθωριάζουν στο κανάλι. Παιδί, το άρρωστο χαμόγελό σου Με συντρόφεψε γλυκά στον ύπνο.

32

LIMBuS

Σε φθινοπωρινά τείχη, εκεί κάτω οι ίσκιοι ψάχνουν Το χρυσάφι που βουίζει πάνω στον λόφο, Σύννεφα της εσπέρας βόσκοντας Στη γαλήνη των ξερών πλατάνων. Αυτή η εποχή σφύζει από τα πιο σκοτεινά δάκρυα, Κόλαση, όταν η καρδιά του ονειροπόλου Ξεχειλίζει από πορφυρό κόκκινο της εσπέρας, Η μελαγχολία της πόλης που αχνίζει. Ένα χρυσό ψύχος φυσάει πίσω από τον οδοιπόρο, Τον ξένο, στο νεκροταφείο, Λες και μέσα στη σκιά ακολουθούσε ένα τρυφερό πτώμα. Το πετρωμένο κτίριο απαλά αντηχεί· Ο κήπος των ορφανών, το σκοτεινό άσυλο, Ένα κόκκινο ποταμόπλοιο στο κανάλι. Φανερώνονται κι ύστερα χάνονται ονειροπολώντας στο σκοτάδι Σαπισμένοι άνθρωποι Κι από μισοσκότεινες πύλες Αναδύονται άγγελοι με παγωμένα μέτωπα· Γαλάζιο, οι θρήνοι θανάτου των μανάδων. Μέσα από τα μακριά μαλλιά τους κυλάει

33

Ένας φλογερός τροχός, η τέλεια μέρα, Το ατελείωτο μαρτύριο της γης. Σε παγωμένα άχρηστα δωμάτια Μουχλιάζουν έπιπλα, καταραμένα παιδικά χρόνια Με σκελετωμένα χέρια Ψάχνουν ψηλαφητά στο γαλάζιο για παραμύθια, Ο βρομερός αρουραίος ροκανίζει την πόρτα και την κασέλα, Μια καρδιά Παγώνει στη χιονισμένη σιωπή. Οι πορφυρές κατάρες της πείνας, Αντηχούν στο βρομερό σκοτάδι, Τα μαύρα σπαθιά του ψεύδους, Σαν να καταρρέει μαζί μια χάλκινη πύλη.

34

Ο ΗΛ ΙΟΣ

Καθημερινά ανατέλλει ο ήλιος κίτρινος πάνω στον λόφο, Όμορφο είναι το δάσος, το σκοτεινό ζώο, Ο άνθρωπος· κυνηγός ή βοσκός. Κοκκινωπό αναδύεται το ψάρι στην πράσινη λίμνη. Κάτω από τον ουράνιο θόλο Σε γαλάζια βάρκα ήσυχα κωπηλατεί ο ψαράς. Αργά ωριμάζει το σταφύλι, το στάρι. Όταν η μέρα σιωπηλά τελειώνει, Έτοιμα το καλό και το κακό. Όταν πέφτει νύχτα, Ο οδοιπόρος σηκώνει απαλά τα βαριά βλέφαρα· Από μια σκοτεινή χαράδρα ξεπροβάλλει ο ήλιος.

35

ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ

Το πράσινο καλοκαίρι είναι τόσο σιωπηλό, Το πρόσωπό σου από κρύσταλλο. Δίπλα στη λίμνη της εσπέρας πέθαναν τα λουλούδια, Μια τρομαγμένη κραυγή κότσυφα. Μάταιη ελπίδα ζωής. Στο σπίτι το χελιδόνι Ετοιμάζεται κιόλας για το ταξίδι Κι ο ήλιος βυθίζεται στον λόφο· Η νύχτα γνέφει κιόλας στα άστρα για ταξίδι. Σιωπηλά χωριά· βουερά Τα έρημα δάση. Καρδιά, Σκύψε τώρα πιο φιλόστοργη Πάνω στη γαλήνια κοιμωμένη. Το πράσινο καλοκαίρι είναι Τόσο σιωπηλό κι αντηχεί το βήμα Του ξένου μέσα στην ασημένια νύχτα. Το γαλάζιο θήραμα μπορεί να θυμηθεί το μονοπάτι του, Της αρμονίας των μυστικών του χρόνων!

36

Ε ΤΟΣ

ζοφερή γαλήνη των παιδκών χρόνων. Κάτω από πράσινες μελιές Βόσκει το απαλό γαλαζωπό βλέμμα· χρυσή ησυχία. Κάτι σκοτεινό συνεπαρμένο απ’ το άρωμα της βιολέτας· λικνιζόμενα στάχυα Στο βράδυ, σπόροι και οι χρυσές σκιές της μελαγχολίας. Ο ξυλουργός πελεκά δοκάρια· στο βάθος μες στη σκοτεινιά Ο μύλος αλέθει· ένα πορφυρό στόμα ζαρωμένο μέσα στης βελανιδιάς τα φύλλα. Αρρενωπό κόκκινο σκυμμένο πάνω από αμίλητα νερά. Σιωπηλό είναι το φθινόπωρο, το πνεύμα του δάσους· χρυσό σύννεφο Ακολουθεί τον μοναχικό, η μαύρη σκιά του εγγονού. Παρακμή στο πετρωμένο δωμάτιο· κάτω από γέρικα κυπαρίσσια Οι νυχτερινές εικόνες των δακρύων συναγμένες στην πηγή· Χρυσό βλέμμα της αρχής, σκοτεινή υπομονή του τέλους.

37

Σ Τ Ο Σ Κ Ο ΤΑ Δ Ι

2ο σχεδίασμα

Τη γαλάζια άνοιξη η ψυχή σωπαίνει. Κάτω από τα υγρά κλαδιά της εσπέρας Το μέτωπο των εραστών βυθίστηκε σε ρίγος. Ω, ο χλοερός σταυρός. Μέσα από μια σκοτεινή συνομιλία Αναγνωρίστηκαν ο Άντρας και η Γυναίκα. Πλάι στο γυμνό τείχος Περιπλανιέται ο μοναχικός με τα άστρα του. Πάνω στους σεληνόφωτους δρόμους του δάσους Βούλιαζαν οι αγριότοποι Ξεχασμένων κυνηγιών· γαλάζιο βλέμμα Προβάλλει μέσα από ερειπωμένους βράχους.

38

Ποιήματα δημοσιευμένα στο περιοδικό Der Brenner (1914-1915)

Ο Υ Π ΝΟΣ

2ο σχεδίασμα

Καταραμένα σκοτεινά δηλητήρια Λευκός ύπνος! Αυτός ο παράξενος κήπος Με μισοσκότεινα δέντρα Γεμάτος φίδια, πεταλούδες της νύχτας, Αράχνες, νυχτερίδες. Ξένε! Ο ίσκιος σου χάνεται Στο κόκκινο της δύσης, Ένας καταχθόνιος κουρσάρος Στην αλμυρή θάλασσα της θλίψης. Λευκά πουλιά πετούν στην άκρη της νύχτας Πάνω σε πόλεις από ατσάλι, Που τώρα καταρρέουν.

41

Η Μ Ε Λ Α Γ ΧΟΛ ΙΑ

Πόση βία κρύβεται μέσα σου, σκοτεινό στόμα Σύννεφα φθινοπωρινά σου ’δωσαν σχήμα, Χρυσή βραδινή σιωπή· Ορεινός χείμαρρος σε πρασινωπό σύθαμπο Στη σκιά Ρημαγμένων πεύκων· Ένα χωριό, Που ευλαβικά πεθαίνει μέσα σε καστανές εικόνες. Εκεί καλπάζουν μαύρα άλογα Σε λιβάδια ομίχλης. Εσείς στρατιώτες! Από τον λόφο, που ο ήλιος πέφτει βασιλεύοντας Γελώντας ξεχύνεται το αίμα – Κάτω από βελανιδιές Χωρίς φωνή! Ω γεμάτη πάταγο μελαγχολία Του στρατού· ένα λαμπερό κράνος Έπεσε με θόρυβο από πορφυρό μέτωπο. Ψυχρή η φθινοπωρινή νύχτα που πλησιάζει, Με άστρα που λάμπουν Πάνω από τα τσακισμένα κόκκαλα των ανδρών Η Μοναχή μες στη σιωπή.

42

ΘΡΗ ΝΟΣ

Έφηβε με στόμα από κρύσταλλο Το χρυσό σου βλέμμα βυθίστηκε στην κοιλάδα· Του δάσους κόκκινο και χλομό κύμα Στο σκοτεινό ηλιοβασίλεμα. Το βράδυ ανοίγει βαθιές πληγές! Φόβος! Βαρύ όνειρο θανάτου, Ξεχασμένος τάφος που τώρα πια Από το δέντρο και το θηρίο αντικρίζει τη χρονιά· Γυμνές πεδιάδες και χωράφια. Ο βοσκός καλεί το τρομαγμένο κοπάδι. Αδερφή, τα γαλάζια σου φρύδια Γνέφουν απαλά στη νύχτα. Το εκκλησιαστικό όργανο αναστενάζει κι η κόλαση γελάει Κι ανατριχίλα φρίκης κυριεύει την καρδιά· Θα ήθελε να αντικρίσει το άστρο και τον άγγελο. Η μητέρα πρέπει να τρέμει για το παιδί· Κόκκινος ουρλιάζει ο χαλκός στη σήραγγα, Ηδονή, δάκρυα, σκληρός πόνος Σκοτεινοί οι μύθοι των Τιτάνων. Μελαγχολία! Ολομόναχοι θρηνούν οι αετοί.

43

ΘΡΗ ΝΟΣ

Ύπνος και θάνατος, οι σκυθρωποί αετοί Όλη τη νύχτα σιγοψιθυρίζουν γύρω από αυτό το κεφάλι: Η χρυσή εικόνα του ανθρώπου Ας την κατάπινε το παγωμένο κύμα Της αιωνιότητας. Σε φρικαλέες ξέρες Τσακίζεται το πορφυρό κορμί Και θρηνεί πάνω από τη θάλασσα Η σκοτεινή φωνή. Αδερφή τρικυμισμένη θλίψη Δες, η βάρκα όλο αγωνία βυθίζεται Κάτω από τα άστρα, Στο σιωπηλό πρόσωπο της νύχτας.

44

ΓΚΡΟΝΤΕΚ

2ο σχεδίασμα

Το βράδυ τα φθινοπωρινά δάση αντηχούν Από φονικά όπλα, οι χρυσοί κάμποι Κι οι γαλάζιες λίμνες, που πάνω τους ο ήλιος Σκυθρωπά κυλάει· η νύχτα αγκαλιάζει Πολεμιστές ετοιμοθάνατους, τον άγριo στεναγμό Από τα σπασμένα τους στόματα. Μα σιωπηλά πυκνώνει πάνω από τα λιβάδια Κόκκινη νεφέλη όπου κατοικεί ένας οργισμένος θεός Το αίμα που χύθηκε, σεληνιακό ψύχος· Όλοι οι δρόμοι καταλήγουν στο σκοτάδι της σήψης. Κάτω από τα χρυσά κλαδιά της νύχτας και των άστρων Μέσα από το σιωπηλό άλσος παραπαίει η σκιά της αδερφής, Για να χαιρετήσει τα πνεύματα των ηρώων, τα ματωμένα κεφάλια· Κι απαλά ηχούν οι σκοτεινοί αυλοί του φθινοπώρου στις καλαμιές. Ω πένθος το πιο αγέρωχο! Χάλκινοι βωμοί Σήμερα ένας σφοδρός πόνος τρέφει τη διακαή φλόγα του πνεύματος, Οι αγέννητοι εγγονοί.

45

Α Π ΟΚΑ ΛΥ ΨΗ ΚΑ Ι Π Τ Ω Σ Η

Πάραξενα τα νυχτερινά μονοπάτια του ανθρώπου. Υπνοβάτης, περνούσα πλάι από πετρωμένα δωμάτια. Σε κάθε δωμάτιο έκαιγε μια μικρή σιωπηλή λάμπα, ένα χάλκινο κηροπήγιο, κι όταν παγωμένος σωριάστηκα στο κρεβάτι, στεκόταν πάλι πάνω απ’ το μαξιλάρι μου η μαύρη σκιά της ξένης και στα νωθρά χέρια μου έκρυβα σιωπηλά το πρόσωπό μου. Στο παράθυρο ο υάκινθος είχε ανθίσει γαλάζιος και στα πορφυρά χείλη αυτού που ανάσαινε ερχόταν η παλιά προσευχή, κρυστάλλινα δάκρυα κυλούσαν από τις βλεφαρίδες που πενθούσαν τον πικρό κόσμο. Εκείνη την ώρα ήμουν ο λευκός γιος στον θάνατο του πατέρα μου. Ο νυχτερινός άνεμος ερχόταν από τον λόφο με γαλάζιες ριπές, ο σκοτεινός θρήνος της μητέρας που πάλι έσβηνε κι έβλεπα τη μαύρη κόλαση στην καρδιά μου· στιγμή από λαμπερή σιωπή. Απαλά από τον ασβεστωμένο τοίχο φανερώθηκε ένα άφατο πρόσωπο –ένας έφηβος ψυχορραγούσε– ομορφιά μιας γενιάς που επέστρεφε. Λευκό της σελήνης το ψύχος της πέτρας αγκάλιασε τα άγρυπνα μηνίγγια, τα βήματα των σκιών αργόσβηναν πάνω στα ερειπωμένα σκαλοπάτια, ένας ρόδινος κυκλικός χορός στον μικρό κήπο. Καθόμουν αμίλητος σε ένα έρημο καπηλειό κά46

τω από καπνισμένα δοκάρια και μόνος μπροστά στο κρασί· ένα λαμπερό πτώμα έγερνε πάνω σε κάτι σκοτεινό και ένα νεκρό αρνί ήταν ριγμένο στα πόδια μου. Μέσα από το βρόμικο γαλάζιο πρόβαλε η χλομή μορφή της αδερφής, κι έτσι μίλησε το ματωμένο στόμα της: Τρύπα μαύρο αγκάθι. Αχ, ακόμα πάλλονται από άγριες θύελλες τα ασημένια μπράτσα. Αίμα κυλά από τα σεληνιακά πόδια μου, που ανθίζουν σε νυχτερινά μονοπάτια απ’ όπου ξεπετιέται ουρλιάζοντας ο αρουραίος. Πυρποληθείτε, άστρα, στα τοξωτά μου φρύδια· κι η καρδιά χτυπά απαλά μέσα στη νύχτα. Μια κόκκινη σκιά μπήκε απότομα στο σπίτι με πύρινο ξίφος και βγήκε με χιονισμένο μέτωπο. Ω θάνατε πικρέ. Και μια σκοτεινή φωνή βγήκε από μέσα μου: Έσπασα τον λαιμό του μαύρου μου αλόγου στο νυχτερινό δάσος, καθώς η τρέλα ξεχυνόταν από τα πορφυρά του μάτια· οι σκιές των φτελιών έπεσαν πάνω μου, το γαλάζιο γέλιο της πηγής και το παγερό μαύρο της νύχτας, καθώς εγώ άγριος κυνηγός κυνηγούσα ένα χιονισμένο θήραμα· σε μια πετρωμένη κόλαση το πρόσωπό μου πέθανε. Και λαμπυρίζοντας, μια σταγόνα αίμα έπεσε στο κρασί του μοναχικού· και όταν το ήπια, ήταν πιο πικρό κι από την παπαρούνα· κι ένα σκοτεινό σύννεφο τύλιξε το κεφάλι μου, δάκρυα από κρύσταλλο καταραμένων αγγέλων· κι από την ασημένια πληγή της αδερφής απαλά κυλούσε το αίμα και μια πύρινη βροχή έπεφτε πάνω μου.

47

Στην άκρη του δάσους θέλω να περπατήσω, ένα βουβό πλάσμα, που τα άφωνα χέρια του κάνουν τον ήλιο να σκοτεινιάζει· ένας ξένος στον λόφο της εσπέρας, δακρύζοντας σηκώνει τα βλέφαρα πάνω στην πετρωμένη πόλη· ένα θήραμα που στέκεται ακίνητο κάτω από τη γαλήνη της γέρικης κουφοξυλιάς· ω, το μισοσκότεινο κεφάλι ακούει ανήσυχο, κι ακόμη τα διστακτικά βήματα ακολουθούν το γαλάζιο σύννεφο στον λόφο και τα βλοσυρά άστρα. Δίπλα του οι πρασινάδες τον συντροφεύουν σιωπηλά, το ζαρκάδι δειλά τον ακολουθεί στα βαλτωμένα μονοπάτια. Οι καλύβες των χωρικών κλειστές, σιωπηλές, και στη μαύρη σιγαλιά ο γαλάζιος θρήνος του χειμάρρου σκορπά τρόμο. Αλλά, καθώς κατηφόριζα το μονοπάτι ανάμεσα στα βράχια, με κυρίεψε η τρέλα κι ούρλιαξα δυνατά μέσα στη νύχτα· και καθώς έσκυψα με τα ασημένια δάχτυλα πάνω στα σιωπηλά νερά, είδα το πρόσωπό μου να μ’ έχει εγκαταλείψει. Κι η λευκή φωνή μού είπε: Αυτοκτόνησε! Η σκιά ενός αγοριού υψώθηκε μέσα μου αναστενάζοντας, και λαμπερή με κοίταξε με μάτια από κρύσταλλο, έτσι που σωριάστηκα κλαίγοντας κάτω από δέντρα, κάτω από τον κραταιό θόλο των άστρων. Ασταμάτητη περιπλάνηση ανάμεσα σε άγριες πέτρες, μακριά από αγροικίες το βράδυ, από κοπάδια που επιστρέφουν· μακριά ο ήλιος δύοντας βόσκει σε λιβάδι από κρύσταλλο, και το άγριο τραγούδι 48

του αναστατώνει, η μοναχική κραυγή του πουλιού πεθαίνοντας σε μια γαλάζια γαλήνη. Μα εσύ απαλά πλησιάζεις μες στη νύχτα, καθώς βρίσκομαι ξαπλωμένος στον λόφο ξάγρυπνος ή παραληρώντας σε ανοιξιάτικες καταιγίδες· μια θλίψη όλο και πιο μεγάλη τυλίγει το αποχωρισμένο κεφάλι, φριχτές αστραπές τρομάζουν τη νυχτερινή ψυχή, τα χέρια σου ξεσκίζουν το ξέπνοο στήθος μου. Καθώς περπατούσα στον μισοσκότεινο κήπο και το μαύρο σχήμα του κακού είχε απομακρυνθεί από μένα, η νυχτερινή σιωπή των υάκινθων με διαπέρασε· και με μια βάρκα διέσχιζα την ήσυχη λίμνη και μια γλυκιά γαλήνη μού χάιδευε το πετρωμένο μέτωπο. Άφωνος ξάπλωσα κάτω από γέρικες ιτιές και ψηλά μου ο γαλάζιος ουρανός γεμάτος άστρα· και πέθαινα χαμένος μέσα του, και πέθαινε μαζί μου ο φόβος και ο πιο βαθύς πόνος· κι υψωνόταν η γαλάζια σκιά του αγοριού αστραφτερή στο σκοτάδι, απαλή μελωδία· από πράσινες κορυφές και ξέρες από κρύσταλλο, αναδύθηκε πάνω σε σεληνιακά φτερά η λευκή μορφή της αδερφής. Με ασημένια πέλματα κατέβηκα τα σκαλοπάτια με τις αγκαθιές και μπήκα στο ασβεστωμένο δωμάτιο. Ένα κερί έκαιγε σιωπηλά, κι αμίλητος έκρυψα το κεφάλι μου σε πορφυρά λινά· και η γη ξέβρασε ένα παιδικό πτώμα, ένα πλάσμα σεληνιακό που πρόβαλε αργά από τη σκιά μου και κατρακύλησε με σπασμένα μπράτσα σε πετρωμένο γκρεμό, νιφάδα χιονιού.

49

Ποιήματα (1912-1914) Δημοσιευμένα μετά τον θάνατό του

Π Α ΡΑ Λ Η Ρ Η Μ Α

Το μαύρο χιόνι που κυλάει από τις στέγες· Ένα κόκκινο δάχτυλο βυθίζεται στο μέτωπό σου, Στο γυμνό δωμάτιο στάζουν γαλάζιες χιονοστιβάδες, Είναι οι νωχελικοί των εραστών καθρέφτες. Ασήκωτα κομμάτια το κεφάλι συλλογίζεται Ίσκιους που καθρεφτίζονται σε γαλάζιες χιονοστιβάδες, Το παγωμένο χαμόγελο μιας νεκρής πόρνης. Στου γαρίφαλου την ευωδία θρηνεί ο βραδινός άνεμος.

53

ΣΤΟΝ ΕΩΣΦΟΡΟ

3ο σχεδίασμα

Στο πνεύμα δανείζεις τη φλόγα σου, τρομερή μελαγχολία· Το κεφάλι αναστενάζοντας αναδύεται τα μεσάνυχτα, Πάνω από πράσινους λόφους της άνοιξης, όπου πριν από πολλά χρόνια Ένας τρυφερός αμνός μάτωσε, υπομένοντας Φρικτούς πόνους· κι όμως ο καταχθόνιος ακολουθεί Τη σκιά του Κακού, ή μάλλον υψώνει τις νοτερές φτερούγες Στον χρυσό δίσκο του ήλιου και τότε ο ήχος μιας καμπάνας Συγκλονίζει το στήθος του που σπαράζει από πόνο Άγρια ελπίδα· το σκότος σε πύρινη πτώση.

54

Ο Ν Ε Ι Ρ Ο Π ΟΛ Η Σ Η

3ο σχεδίασμα

Εραστές περνούν απ’ τους φράχτες Που πλημμυρίζουν από γλυκά αρώματα. Το βράδυ χαρούμενοι επισκέπτες φτάνουν Από μισοσκότεινο δρόμο. Συλλογισμένη καστανιά σε κήπο πανδοχείου. Οι κάθυγρες καμπάνες βουβές. Ένας νεαρός τραγουδάει στο ποτάμι –Φλόγα που αναζητά σκοτάδι– Ω γαλάζια σιωπή! Υπομονή! Όταν όλα ανθίζουν. Γλυκό κουράγιο δίνει Η νύχτα στους απάτριδες, Απέραντο σκοτάδι Χρυσή ώρα στο κρασί.

55

Π Α ΡΑ Κ Μ Η

Ω πνευματικό ξανασμίξιμο Στο παλιό φθινόπωρο! Κίτρινα τριαντάφυλλα Φυλλορροούν από τον φράκτη του κήπου, Ένας μεγάλος πόνος Αναλύεται σε σκοτεινά δάκρυα, Ω Αδερφή! Πόσο γαλήνια τελειώνει η χρυσή μέρα.

56

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

MARTIN HEIDEGGER ΓΛ Ω Σ Σ Α ( 1 9 5 0 ) [αποσπάσματα]

Εάν πρέπει επομένως να αναζητήσουμε την ομιλία της γλώσσας σε ό,τι λέγεται, οφείλουμε να ανακαλύψουμε κάτι που αρθρώνεται καθαρά από το να επιλέξουμε τυχαία μια οποιασδήποτε μορφής προφορική ομιλία. Ό,τι αρθρώνεται καθαρά είναι αυτό στο οποίο η ολοκλήρωση της ομιλίας –που είναι κατάλληλη για ό,τι αρθρώνεται– είναι με τη σειρά της αυθεντική. Αυτό που αρθρώνεται καθαρά είναι το ποίημα. Προς το παρόν, θα πρέπει να θεωρήσουμε την παραπάνω πρόταση σαν έναν αυτοτελή ισχυρισμό. Μπορούμε να το κατορθώσουμε, αν επιτύχουμε να ακούσουμε σε ένα ποίημα αυτό που λέγεται καθαρά. Αλλά ποιο ποίημα θα μας μιλήσει; Εδώ έχουμε μόνο μία επιλογή, που όμως απέχει από απλή ιδιοτροπία. Από τι; Από ό,τι μας έχει ήδη λεχθεί σαν το παρόν στοιχείο στη γλώσσα, αν ακολουθήσουμε την ομιλία της γλώσσας με τη σκέψη. Λόγω αυτoύ του δεσμού μεταξύ του τι σκεφτόμαστε και τι μας λέγεται από τη γλώσσα, διαλέγουμε, ως κάτι που αρθρώνεται καθαρά, ένα ποίημα που πιο εύκολα από άλλα μπορεί να μας βοηθήσει στα πρώτα βήματα της ανακάλυψης αυτού που συγκρατεί αυτόν τον δεσμό. Ακούμε αυτό που αρθρώνεται. Το ποίημα φέρει τον τίτλο:

59

«Ένα χειμωνιάτικο βράδυ» (βλ. σελ. 26) 2ο σχεδίασμα

Όταν το χιόνι πέφτει στο παράθυρο, η βραδινή καμπάνα μακρόσυρτα ηχεί, το τραπέζι για πολλούς έχει στρωθεί και το σπίτι πανέτοιμο προσμένει. Κάποιος σε δρόμους περιπλάνησης χαμένος Φτάνει στην πόρτα από μονοπάτι σκοτεινό. Χρυσό ανθίζει το δέντρο της Χάρης Από της γης τον δροσερό χυμό. Σιωπηλός μπαίνει μέσα ο οδοιπόρος · Πόνος έχει πετρώσει το κατώφλι. Σε φως καθάριο λάμπουν Πάνω στο τραπέζι το ψωμί και το κρασί.

Το ποίημα γράφτηκε από τον Γκέοργκ Τρακλ. Το όνομα του ποιητή έχει ελάχιστη σημασία, όπως σε κάθε άλλο ιδιοφυές ποίημα. Η μαεστρία του συνίσταται ακριβώς σε αυτό, ότι δηλαδή το ποίημα μπορεί να απαρνηθεί το πρόσωπο και το όνομα του ποιητή. Στην ουσία της η γλώσσα δεν είναι ούτε έκφραση ούτε δραστηριότητα του ανθρώπου. Η γλώσσα μιλάει. Εδώ αναζητούμε την ομιλία της γλώσσας στο ποίημα. Κατά συνέπεια, αυτό που αναζητούμε βρίσκεται στην ποίηση του προφορικού λόγου. Ο τίτλος του ποιήματος είναι «´Ενα χειμωνιάτικο 60

βράδυ». Περιμένουμε από αυτό την περιγραφή ενός χειμωνιάτικου βραδιού όπως πράγματι είναι. Αλλά το ποίημα δεν φωτογραφίζει ένα συγκεκριμένο χειμωνιάτικο βράδυ κάπου, κάποτε. Δεν περιγράφει ένα χειμωνιάτικο βράδυ που βιώνεται στο παρόν, ούτε αποπειράται να παράγει μια προσομοίωση ενός χειμωνιάτικου βραδιού, αποτυπώνοντας την παρουσία του όταν αυτό δεν υπάρχει. Γνωρίζουμε ότι το ποίημα είναι μια εφεύρεση. Είναι ευφάνταστο, ακόμα και όταν μοιάζει περιγραφικό. Η ποιητική φαντασία εκφράζεται μέσω της ομιλίας του ποιήματος. Αυτό που αρθρώνεται λοιπόν μιλάει διατυπώνοντας το περιεχόμενό του. Η γλώσσα του ποιήματος είναι μια πολλαπλή διατύπωση. Η γλώσσα αποδεικνύει ότι είναι αναμφισβήτητα έκφραση. Αυτό το συμπέρασμα όμως έρχεται σε αντίθεση με την πρόταση «η γλώσσα μιλάει», υποθέτοντας ότι η ομιλία, στην ουσιαστική φύση της, δεν είναι έκφραση. Η γλώσσα μιλάει. Αυτό σημαίνει ταυτοχρόνως και κυρίως: η γλώσσα μιλάει. Η γλώσσα; Και όχι ο άνθρωπος; Τι απαιτεί από εμάς τώρα η πρωταρχική μας πρόταση – μήπως αυτό μπερδεύει περισσότερο; Θα αμφισβητήσουμε, μαζί με όλα τα υπόλοιπα, ότι ο άνθρωπος είναι η ύπαρξη που μιλάει; Κάθε άλλο. Δεν αμφισβητούμε κάτι τέτοιο περισσότερο από την πιθανότητα ταξινομημένων γλωσσολογικών φαινομένων κάτω από την ετικέτα «έκφραση». Αλλά αναρωτιόμαστε, «πώς μιλάει ο άνθρωπος;», αναρωτιόμαστε «τι υπάρχει να αρθρωθεί;». Η σωστή ποίηση δεν είναι ποτέ απλώς μια ανώτερη 61

μορφή [Μέλος] της καθημερινής γλώσσας. Είναι μάλλον το ανάποδο: η καθημερινή γλώσσα είναι ένα ξεχασμένο και γι’ αυτό πολυχρησιμοποιημένο ποίημα, από το οποίο με δυσκολία ακούγεται πλέον κάποιο κάλεσμα. Το αντίθετο εκείνου που καθαρά αρθρώνεται, το αντίθετο του ποιήματος, δεν είναι η πρόζα. Η καθαρή πρόζα δεν είναι ποτέ «πεζή». Είναι μια ποιητική μορφή και συνεπώς σπάνια, όπως η ποίηση. Η γλώσσα μιλάει. Ο άνθρωπος μιλάει σε ό,τι ανταποκρίνεται στη γλώσσα. Αυτή η ανταπόκριση είναι μια ακρόαση. Ακούει, επειδή αντιλαμβάνεται την εντολή της σιωπής. Το ζήτημα εδώ δεν είναι να διατυπωθεί μια νέα αντίληψη για τη γλώσσα. Αυτό που είναι σημαντικό είναι η μάθηση της ζωής μέσα από την ομιλία της γλώσσας. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να εξετάζουμε διαρκώς εάν και σε ποιο βαθμό είμαστε ικανοί για ό,τι εξ ορισμού ανήκει στη διαδικασία της ανταπόκρισης [στο επίπεδο της γλώσσας], με συγκρατημένη προσδοκία. Καθώς: Ο άνθρωπος μιλάει μόνο όπως ανταποκρίνεται στη γλώσσα. Η γλώσσα μιλάει. Η ομιλία της μιλάει για εμάς με αυτό που έχει αρθρωθεί.

62

Η ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ (1952)

«Μια εντόπιση της ποίησης του Γκέοργκ Τρακλ» [αποσπάσματα]

Εδώ το εντοπίζω σημαίνει πρωτίστως υποδεικνύω τον τόπο. Στη συνέχεια σημαίνει: παρατηρώ και προσέχω τον τόπο. Η υπόδειξη του τόπου και η παρατήρηση του τόπου μαζί είναι τα απαραίτητα στάδια μιας εντόπισης. Ακόμα κι αν αρκεστούμε απλώς στα προπαρασκευαστικά στάδια, επιχειρούμε ήδη πολλά. Ο εντοπισμός ολοκληρώνεται, όπως ταιριάζει σε μια διαδρομή του στοχασμού, με ένα ερώτημα. Το συγκεκριμένο ερώτημα αφορά στη θέση του τόπου, την τοποθεσία. Η εντόπιση αναφέρεται στον Γκέοργκ Τρακλ μόνο με την εξής έννοια: σχολιάζει τον τόπο της ποίησής του. Σε μια εποχή που το ενδιαφέρον επικεντρώνεται ιστορικά, βιογραφικά, ψυχαναλυτικά και κοινωνιολογικά στην έκφραση και μόνο, η μέθοδος που προτείνεται εδώ μπορεί να θεωρηθεί καθαρή μονομέρεια, αν όχι πλάνη. Η εντόπιση μελετάει τον τόπο. ………………………………………………………… Ο στόχος μας τώρα είναι να εντοπίσουμε τον τόπο, που εστιάζει τον ποιητικό λόγο του Τρακλ στην ποίησή του, στον τόπο της ποίησής του. Κάθε μεγάλος ποιητής δημιουργεί την ποίησή του μόνο μέσα από ένα και μοναδικό Ποίημα. Το μέγεθος 63

του μεγαλείου του εξαρτάται από την εξοικείωσή του με αυτό το μοναδικό ποίημα και την ικανότητά του να διατηρεί τον ποιητικό του λόγο αποκλειστικά μέσα σε αυτό. Η ποίηση ενός ποιητή παραμένει άφατη. Κανένα μεμονωμένο ποίημα, ούτε το σύνολο του ποιητικού έργου δεν τα αρθρώνει όλα. Κι όμως το κάθε ποίημα μιλάει μέσα από το σύνολο του μοναδικού ποιήματος, και αυτό εκφράζει κάθε φορά. Από τον τόπο της ποίησης δημιουργείται το κύμα, το οποίο κάθε φορά ενεργοποιεί ποιητικά τον λόγο. Μα αυτό το κύμα όχι μόνο δεν εγκαταλείπει τον τόπο της ποίησης, αλλά κατά τη δημιουργία του ωθεί κάθε κίνηση του λόγου να ρέει προς τα πίσω, στη διαρκώς πιο συγκαλυμμένη πηγή. Ο τόπος της ποίησης, ως πηγή του κινητήριου κύματος, εμπεριέχει τη συγκαλυμμένη ουσίωση αυτού που, μέσω μιας μεταφυσικής-αισθητικής οπτικής γωνίας, μπορεί αρχικά να εμφανιστεί σαν ρυθμός. ………………………………………………………… Κάθε συνομιλία του στοχασμού με την ποίηση ενός ποιητή παραμένει μέρος της αμοιβαίας συσχέτισης του εντοπισμού και της διευκρίνισης. Η πραγματική συνομιλία με την ποίηση του ποιητή είναι μόνο η ποιητική: η ποιητική συνομιλία ανάμεσα στους ποιητές. Εντούτοις είναι εφικτή και συχνά αναγκαία μια συνομιλία του στοχασμού με την ποίηση γιατί χαρακτηρίζει και τις δύο μια ιδιαίτερη σχέση, αν και κάθε φορά διαφορετική, με τη γλώσσα. Ο διάλογος του στοχασμού με την ποίηση επιδιώ64

κει να προσκαλέσει την ουσίωση της γλώσσας, για να μάθουν ξανά οι άνθρωποι να κατοικούν μέσα στη γλώσσα. Η συνομιλία του στοχασμού με την ποίηση είναι μακριά. Έχει μόλις αρχίσει. Απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή απέναντι στην ποίηση του Τρακλ. Η συνομιλία του στοχασμού με την ποίηση μπορεί να υπηρετήσει την ποίηση μόνο έμμεσα. Συνεπώς διατρέχει διαρκώς τον κίνδυνο να διαταράξει τον λόγο της ποίησης, αντί να του επιτρέψει να τραγουδήσει μέσα από τη δική του εσωτερική γαλήνη. ………………………………………………………… Έχοντας υπόψη αυτούς τους περιορισμούς, επιχειρούμε αρχικά να υποδείξουμε τον τόπο της ανείπωτης ποίησης. Προκειμένου να το πετύχουμε, πρέπει να ξεκινήσουμε από τα ποιήματα που έχουν ήδη αρθρωθεί. Το ερώτημα παραμένει: Από ποια; Το γεγονός ότι κάθε ποίημα του Τρακλ στρέφεται άμεσα και απευθείας, αν και όχι ομοιόμορφα, προς τον έναν τόπο της ποίησης, αποδεικνύει τη μοναδική αρμονία όλων των ποιημάτων του μέσα από τον έναν κυρίαρχο τόνο της ποίησής του. Αλλά τι σημαίνει πνεύμα [στην ποίηση του Τρακλ]; Στο τελευταίο του ποίημα «Γκρόντεκ» ο Τρακλ μιλάει για τη «διακαή φλόγα του πνεύματος». Το πνεύμα είναι φλεγόμενο και μέσα από αυτήν τη διάσταση ίσως κάτι που μπορεί να θεωρηθεί πως αιωρείται στον αιθέρα. Ο Τρακλ όμως δεν αντιλαμβάνεται το πνεύμα (der Geist) αρχικά σαν πνεύμα, κάτι αιθέριο, αλλά σαν 65

φλόγα που καίει, ερεθίζει, αναστατώνει, προκαλεί παραφροσύνη. Η φλόγα είναι λαμπερή έκλαμψη. Το φλεγόμενο είναι το εκτός εαυτού που ακτινοβολεί και φωτίζει τα πράγματα, καθώς συγχρόνως αναλώνει και διαλύει τα πάντα στο λευκό της στάχτης. ………………………………………………………… Το ποίημα μιλάει μέσα από μια διφορούμενη αμφισημία. Παρόλ’ αυτά η πολλαπλή αμφισημία του ποιητικού λόγου δεν διαχέεται σε μια ακαθόριστη πολυσημία. Ο πολυσήμαντος λόγος του Τρακλ έρχεται μέσα από μια συνάθροιση, δηλαδή μέσα από μια αρμονία που, καθαυτή, παραμένει πάντα ανείπωτη. Το πολυσήμαντο αυτού του ποιητικού λόγου δεν χαρακτηρίζει η ανακρίβεια της διάλυσης αλλά η αυστηρότητα του λιτού, το οποίο έχει αφεθεί στη φροντίδα του «δίκαιου οράματος» και υπάγεται σ’ αυτό. Είναι συχνά δύσκολο να διακρίνουμε τον πολυσήμαντο και απόλυτα αυστηρό λόγο των ποιημάτων του Τρακλ από τη γλώσσα άλλων ποιητών, που η αμφισημία τους πηγάζει από το ακαθόριστο μιας ποιητικής ανασφάλειας, καθώς απουσιάζουν η αυθεντική ποίηση και ο τόπος της. Η μοναδική αυστηρότητα της ουσιαστικά πολυσήμαντης γλώσσας του Τρακλ είναι, σε ένα ανώτερο επίπεδο, τόσο μονοσήμαντη, ώστε παραμένει απείρως ανώτερη από κάθε τεχνική ακρίβεια των αμιγώς επιστημονικών και μονοσήμαντων εννοιών.

H ίδια πολυσημία της γλώσσας, η οποία καθορίζεται από τον τόπο της ποίησης του Τρακλ, προκαλεί και τη συχνή χρήση λέξεων που ανήκουν στον κόσμο 66

των βιβλικών και εκκλησιαστικών παραστάσεων. Η μετάβαση από την παλαιά γενιά στην αγέννητη οδηγείται μέσα από αυτές τις παραστάσεις και τη γλώσσα τους. Αποτελούν ουσιώδη ερωτήματα αν και κατά πόσο τα ποιήματα του Τρακλ είναι χριστιανικά, με ποιον τρόπο ο ποιητής ήταν «χριστιανός», ακόμα και τι σημαίνει καν «χριστιανικός», «χριστότητα», «χριστιανισμός», «χριστιανικότητα». Ωστόσο ο εντοπισμός τους παραμένει στο κενό, όσο ο τόπος της ποίησης δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί πλήρως. Άλλωστε ο εντοπισμός της απαιτεί ένα είδος διεξοδικού συλλογισμού, για τον οποίο ούτε οι έννοιες της μεταφυσικής ούτε αυτές της εκκλησιαστικής θεολογίας είναι επαρκείς. ………………………………………………………… Ένα σχόλιο σχετικά με τη χριστιανικότητα της ποίησης του Τρακλ θα έπρεπε κυρίως να λάβει υπόψη τα δύο τελευταία ποιήματά του, «Θρήνος» και «Γκρόντεκ». Θα έπρεπε να αναρωτηθούμε: εάν πράγματι ο ποιητής είναι τόσο συνειδητός χριστιανός, γιατί σε αυτά, στην έσχατη αγωνία του τελευταίου του λόγου, δεν καλεί τον Θεό και τον Χριστό; Γιατί, αντί γι’ αυτούς, επικαλείται τη «σκιά της αδερφής» που «παραπαίει» και την αναφέρει σαν κάποια που «χαιρετάει»; Γιατί το ποίημα «Γκρόντεκ» τελειώνει με τους «αγέννητους εγγονούς» και όχι με τη βεβαιότητα της προοπτικής της χριστιανικής λύτρωσης; Γιατί εμφανίζεται η αδερφή και στο άλλο του ποίημα «Θρήνος»; Γιατί εδώ η «αιωνιότητα» καλείται «το παγωμένο κύμα»; Είναι αυτό χριστιανική σκέψη; Δεν είναι ούτε καν χριστιανική απόγνωση.

67

Η αυστηρή αρμονία της πολυφωνικής γλώσσας, μέσα από την οποία εκφράζονται τα ποιήματα του Τρακλ, που σημαίνει ταυτοχρόνως σωπαίνουν, ανταποκρίνεται στην απομόνωση ως τόπο της ποίησης. Κρατώντας αυτόν τον τόπο στο μυαλό μας δημιουργούνται απαιτήσεις στη σκέψη μας. Ολοκληρώνοντας, με δυσκολία τολμάμε ακόμα και να αναρωτηθούμε την τοποθεσία του τόπου αυτού.

68

Κρίσεις για την ποίηση του Γκέοργκ Τρακλ LuDWIG WITTGENSTEIN

Δεν τα καταλαβαίνω [τα ποιήματα του Τρακλ]. Αλλά το ύφος τους με γοητεύει. Είναι το ύφος των αληθινά ιδιοφυών ανθρώπων.

RAINER MARIA RILKE

Εν τω μεταξύ έλαβα τη συλλογή Ο Σεμπάστιαν στο όνειρο και τη διάβασα πολλές φορές: βαθιά συγκινημένος, γεμάτος διαίσθηση, έκπληξη, αμηχανία· καθώς αντιλαμβάνεται κανείς πάραυτα πως οι συνθήκες κάτω από τις οποίες υψώνεται και σβήνει ο τόνος αυτής της φωνής είναι αδιαμφισβήτητα μοναδικές, ίδιες με εκείνες από τις οποίες γεννιέται ένα όνειρο. Σκέφτομαι πως ακόμα κι αυτός που στέκεται κοντά, με κολλημένο το πρόσωπο στο τζάμι, βιώνει, αισθάνεται αποκλεισμένος από αυτές τις εικόνες και ενοράσεις: καθώς το βίωμα του Τρακλ κινείται μέσα από είδωλα και γεμίζει ολόκληρο τον χώρο του, που είναι απρόσιτος, όπως ο χώρος στον καθρέφτη. (Ποιος να ήταν άραγε;)

69

Ε ΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Σ ΗΜΕΙΩΜΑ

1887 3/2 – Ο Γκέοργκ γεννιέται στο Σάλτσμπουργκ. Ο πατέρας του Τωβίας [1837-1910] είναι επιτυχημένος έμπορος σιδηρικών. Είναι το πέμπτο από τα εφτά παιδιά [ανάμεσά τους ένας ετεροθαλής αδερφός από τον πρώτο γάμο του πατέρα]. Η μητέρα του, Μαρία [1852-1925], αναθέτει την ανατροφή των παιδιών της σε Γαλλίδα γκουβερνάντα.

2/8 – Βαφτίζεται στην Ευαγγελική Εκκλησία του Σάλτσμπουργκ.

1891 8/8 – Γεννιέται η αδερφή του Μαργκαρέτε [Γκρετλ], πρόσωπο που στοιχειώνει τη ζωή και την ποίησή του. Η στενή τους σχέση –όποια κι αν ήταν αυτή– αναπτύσσεται ιδιόμορφα μέσα από ένα πλέγμα αφοσίωσης αλλά και ενοχής. Eίναι ο μοναδικός του έρωτας.

1892 Το φθινόπωρο αρχίζει μαθήματα σε πρακτικό καθολικό σχολείο.

73

1897 Το φθινόπωρο γράφεται στο Γυμνάσιο του Σάλτσμπουργκ. Συμμαθητές του, ανάμεσα σε άλλους, ο Μπούσμπεκ, ο Καλμάρ και ο Μίνιχ, διά βίου φίλοι και υποστηρικτές του.

1904 Πρώτες λογοτεχνικές απόπειρες. Συμμετέχει στον ποιητικό κύκλο Απόλλων που αργότερα μετονομάζεται σε Αθηνά.

1905 Εγκαταλείπει το σχολείο, καθώς δύο φορές απέτυχε στις εξετάσεις. Πρώτες εμπειρίες με ναρκωτικά. Κάνει τριετή πρακτική άσκηση στο φαρμακείο τού Καρλ Χιντερχούμπερ, «Zum Weissen Engel» (Ο Λευκός Άγγελος).

1906 31/3 – Το μονόπρακτό του Ημέρα των νεκρών ανεβαίνει στο Κρατικό Θέατρο του Σάλτσμπουργκ.

12/5 – Δημοσιεύεται το πεζό του Χώρα του ονείρου – Ένα επεισόδιο στην εφημερίδα Salzburger Volkszeitung.

15/9 – Το έργο του Φάτα Μοργκάνα ανεβαίνει στο Κρατικό Θέατρο του Σάλτσμπουργκ χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Αργότερα ο Τρακλ καταστρέφει και τα δύο αυτά θεατρικά έργα.

74

1907 Αντιμετωπίζει προβλήματα εργασίας. Δοκιμάζει σκληρότερα ναρκωτικά.

1908 26/2 – Πρώτη ποιητική δημοσίευση, Το πρωινό τραγούδι, στην εφημερίδα Salzburger Volkszeitung.

5/10 – Γράφεται στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης για σπουδές στη Φαρμακευτική. Η Γκρετλ σπουδάζει πιάνο στη Μουσική Ακαδημία της Βιέννης.

1909 Συγκεντρώνει προς έκδοση τα νεανικά του ποιήματα με τίτλο Συλλογή 1909. Δεν βρίσκει εκδότη. Ανακαλύπτει τον Μπωντλαίρ, τον Ρεμπώ, τον Νίτσε, τον Ντοστογιέφσκι και τον Χαίλντερλιν.

17/7 – Αποφοιτά από τη Φαρμακευτική Σχολή.

17/10 – Με τη μεσολάβηση του Μπούσμπεκ, τα ποιήματα «Αφοσίωση», «Ολοκλήρωση» και «Πέρασμα» δημοσιεύονται στο περιοδικό Neuen Wiener Journal.

1910 18/6 – Θάνατος του πατέρα του. Αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα. Η Γκρετλ μετακομίζει στο Βερολίνο και συνεχίζει τις σπουδές της στο πιάνο.

1/10 – Εθελοντική στρατιωτική θητεία στη Βιέννη στην υγειονομική υπηρεσία του αυστροουγγρικού στρατού.

75

1911 Αυξάνονται οι κρίσεις κατάθλιψης και η χρήση ναρκωτικών.

30/9 – Ολοκληρώνει τη στρατιωτική του θητεία.

15/10-20/12 – Εργάζεται ως φαρμακοποιός στο «Zum Weissen Engel».

1912 Μάρτιος – Το ποίημα «Χαρούμενη Άνοιξη» δημοσιεύεται στο περιοδικό Der Ruf της Βιέννης.

1/4 – Εξάμηνη υπηρεσία στο φαρμακείο του στρατιωτικού νοσοκομείου του Ίνσμπουργκ.

1/5 – Το ποίημά του «Νότιος άνεμος στα προάστια» δημοσιεύεται στο περιοδικό Der Brenner, με τη μεσολάβηση του φίλου τού Μπούσμπεκ, Ρόμπερτ Μύλλερ. Ο εκδότης του, Λούντβιχ φον Φίκερ, αρχίζει να δημοσιεύει τα πρόσφατα ποιήματα του Τρακλ και πολύ γρήγορα γίνεται μέντορας και κοντινός του φίλος, προσφέροντάς του πολύ συχνά στέγη. Ο Τρακλ αναπτύσσει στενές σχέσεις με τους συνεργάτες τού Brenner, όπως τον εκδότη Καρλ Ρεκ και τον ζωγράφο Μαξ φον Εστέρλε και με άλλους καλλιτέχνες, όπως τον συγγραφέα Καρλ Κράους, τον αρχιτέκτονα Άντολφ Λως, τον ζωγράφο Όσκαρ Κοκόσκα και τον φιλόσοφο Καρλ Χάινριχ.

17/7 – Η Γκρετλ παντρεύεται τον βιβλιοπώλη Άρθουρ Λάνγκεν στο Βερολίνο.

1/10 – Διορίζεται πολιτικός υπάλληλος στην υγειονομική υπηρεσία του στρατού.

30/11 – Εγκαταλείπει τον στρατό.

31/12 – Διορίζεται ασκούμενος λογιστής στο υπουργείο Δημοσίων Έργων στη Βιέννη.

1913 1/1 – Υποβάλλει παραίτηση από τη θέση του λογιστή στην οποία εργάστηκε για μία μόνο μέρα. Ταξιδεύει στο Σάλτσμπουργκ, στη Βιέννη και στο Ίνσμπουργκ προσπαθώντας να βρει εργασία που να ταιριάζει περισσότερο στα ενδιαφέροντά του. Τον Ιούλιο κυκλοφορεί η πρώτη του συλλογή με τίτλο Ποιήματα από τον εκδοτικό οίκο Κουρτ Βολφ. Τον Αύγουστο ταξιδεύει στη Βενετία με τον Καρλ Κράους, τον Άντολφ Λως και τον Λούντβιχ φον Φίκερ.

12/10 – Διαβάζει για μοναδική φορά ποιήματά του στον κύκλο των συγγραφέων τού Brenner.

1914 6/3 – Στέλνει τo χειρόγραφο της συλλογής Ο Σεμπάστιαν στο όνειρο στον εκδοτικό οίκο Κουρτ Βολφ. Τον Μάρτιο ταξιδεύει στο Βερολίνο για να επισκεφτεί την Γκρετλ, που έχει κάνει έκτρωση. Γνωρίζει την ποιήτρια Έλζε Λάσκερ-Σούλερ.

27/2 – Με πρόταση του Φίκερ, ο Λούντβιχ Βιττγκενστάιν προσφέρει στον Τρακλ 20.000 κορόνες. Εξαιτίας του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τρακλ δεν εισπράττει ποτέ τα χρήματα.

24/8 – Με την έκρηξη του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρετεί τραυματιοφορέας στον αυστριακό στρατό.

77

Η έντονη εξάρτησή του από τα ναρκωτικά, οι ενοχές του και η ασταθής συναισθηματική του κατάσταση αυξάνουν τις κρίσεις κατάθλιψης και την τάση του για αυτοκτονία. Τον Σεπτέμβριο, ύστερα από νευρικό κλονισμό, καθώς μετά τη μάχη του Γκρόντεκ είχε φροντίσει μόνος του 100 βαριά τραυματισμένους στρατιώτες, αποπειράται να αυτοκτονήσει με πιστόλι. Τον σώζουν σύντροφοί του τελευταία στιγμή.

7/10 – Μεταφέρεται στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Κρακοβίας.

25/10 – Ο Φίκερ τον επισκέπτεται και είναι ο τελευταίος φίλος του που τον βλέπει ζωντανό.

3/11 – Αυτοκτονεί από υπερβολική δόση κοκαΐνης στις 9 το βράδυ σε ηλικία 27 ετών.

6/11 – Κηδεύεται στο νεκροταφείο Ρακοβίτσερ της Κρακοβίας.

1915 Τα τελευταία του ποιήματα δημοσιεύονται στο περιοδικό Der Brenner. Η συλλογή του Ο Σεμπάστιαν στο όνειρο εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Κουρτ Βολφ.

1917 23/9 – Η Γκρετλ αυτοκτονεί επίσης στο Βερολίνο.

1919 Κυκλοφορεί το σύνολο του ποιητικού του έργου από

τον εκδοτικό οίκο Κουρτ Βολφ, με επιμέλεια του Καρλ Ρεκ.

1925 7/10 – Με τη φροντίδα του Φίκερ, τα οστά του Τρακλ μεταφέρονται στο Ίνσμπουργκ.

1939 Εκδίδονται τα νεανικά του ποιήματα με τίτλο Από το χρυσό κύπελλο στον εκδοτικό οίκο Όττο Μύλλερ στο Σάλτσμπουργκ, με επιμέλεια του Μπούσμπεκ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Σελ. 15: «De profundis» – Στο ποίημα αυτό είναι εμφανής η επιρροή του Ρεμπώ. Ο Τρακλ διάβαζε Ρεμπώ από τη μετάφραση του Κ. Λ. Άμμερ. Σελ. 18: «Άσματα του Ροζάριου» – Το ροζάριο προέρχεται από το λατινικό rosarium, σημαίνει «στέμμα από τριαντάφυλλα» και χρησιμοποιείται από τους καθολικούς μοναχούς και κληρικούς στην προσευχή τους. Κάθε κόμπος αναλογεί σε μία προσευχή. Η σύνθεση των ποιημάτων «Στην αδερφή», «Πλησίασμα του θανάτου» και «Αμήν», σε μορφή τριλογίας, έγινε αργότερα, όπως προκύπτει από γράμμα του Τρακλ στον Μπούσμπεκ, τέλη Μαρτίου 1913. Ο Αζραήλ στην Παλαιά Διαθήκη θεωρείται άγγελος θανάτου· το ίδιο και στη μουσουλμανική θρησκεία, όπου είναι και ένας από τους τέσσερις αρχαγγέλους του Αλλάχ. Σελ. 27: «Afra» – Η αγία Άφρα μαρτύρησε στο Άουγκσμπουργκ επί Διοκλητιανού. Λέγεται ότι έφτασε εκεί από την Κύπρο και ότι δούλευε σε οίκο ανοχής. Στη διάρκεια των μεγάλων διωγμών των χριστιανών από τον Διοκλητιανό έκρυψε στο σπίτι της τον επίσκοπο Νάρκισσο της Γκριρόνας. Ανακαλύφθηκε από τις αρχές και θανατώθηκε στην πυρά το 304 μ.Χ. Λατρεύεται ως προστάτιδα της επισκοπής του Άουγκσμπουργκ και των ιερόδουλων. Η επιλογή του Τρακλ δεν είναι τυχαία, καθώς ο βίος της 83

παραπέμπει στη δική του βαθιά αίσθηση αμαρτίας, αλλά και στην ελπίδα για λύτρωση. Ο τελευταίος στίχος του ποιήματος παραπέμπει έντονα στον τελευταίο στίχο του ποιήματος «Πάτμος» του Χαίλντερλιν: dem folgt deutscher Gesang. Σελ. 33: «Limbus» – Η ονομασία «Vorhölle» χρησιμοποιείται στα γερμανικά ως συνώνυμη του λατινικού «Limbus». Με τον όρο αυτό η Καθολική Εκκλησία προσδιορίζει τον τόπο όπου βρίσκονται οι ψυχές των δικαίων πριν από την έλευση του Χριστού, καθώς και των αβάφτιστων νηπίων. Σελ. 45: «Γκρόντεκ» – Το ποίημα γράφτηκε τον Οκτώβριο του 1914 στην Κρακοβία και αναφέρεται στη μάχη του Γκρόντεκ. Η περιοχή αυτή βρίσκεται σήμερα στην ανατολική Πολωνία. Η μάχη έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 1914 μεταξύ αυστριακών και ρωσικών στρατευμάτων. Ο αυστριακός στρατός βρισκόταν σε υποχώρηση και είχε υποστεί σοβαρές απώλειες. Ο Τρακλ υπηρετούσε στον αυστριακό στρατό ως τραυματιοφορέας. Σε γράμμα του στον Στέφαν Τσβάιχ (29 Αυγούστου 1915) ο Ούγκο φον Χόφμανσταλ παρέθεσε το ακόλουθο σχόλιο για το τελευταίο ποίημα του Τρακλ: «Είναι αρκετά παράξενο που μπόρεσε να δημιουργήσει ένα ποίημα με εικόνες από τη μάχη στο Γκρόντεκ, η οποία υπήρξε η αιτία του θανάτου του». Σελ. 46: «Αποκάλυψη και Πτώση» – Ένα από τα τελευταία του ποιήματα που γράφτηκε στο Ίνσμπουργκ τον Μάιο του 1914. Η χρήση της λέξης «fremdlingin» (ο ξένος) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς στη γερμανική 84

γλώσσα συναντάται σε αυτή τη μορφή της μόνο σε παλαιότερους ποιητές όπως ο Κλόπστοκ και ο Χαίλντερλιν. Στο συγκεκριμένο ποίημα διαφαίνεται έντονα –καθώς βρίσκεται πλέον σε έξαρση– η εσωτερική σύγκρουση του Τρακλ που πηγάζει από την ενοχή του έρωτα με την αδερφή του. Ποίημα προφητικό, καθώς εκπληρώνει την προσταγή που δέχεται από τη «λευκή φωνή» και αργότερα αυτοκτονεί. Σελ. 53: «Παραλήρημα» – Απόσπασμα από τον ανολοκλήρωτο κύκλο ποιημάτων με τον τίτλο Παραληρήματα. Σελ. 54: Η λέξη Εωσφόρος στο ποίημα αυτό είναι πολυσήμαντη. Ο έκπτωτος άγγελος στην ποίηση του Τρακλ αποκτά βαθύτερες προεκτάσεις, καθώς ο ποιητής ταυτίζεται μαζί του. Σελ. 56: «Παρακμή» – Στο ποίημα αυτό διαπιστώνεται η έντονη επιρροή του Αυστριακού ποιητή Λενάου (18021850) στον Τρακλ, κυρίως ως προς το ύφος και το λεξιλόγιο.

85

Β ΙΟΓ ΡΑΦΙ ΚΟ ΜΕ ΤΑΦΡΑ Σ ΤΗ

Ο Νίκος Ερηνάκης [Αθήνα, 1988] είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας των Πανεπιστημίων του Λονδίνου και της Οξφόρδης έχοντας σπουδάσει Οικονομικά [ΟΠΑ], Φιλοσοφία & Συγκριτική Λογοτεχνία [Warwick], και Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημών [LSE]. Έχει κατά διαστήματα διδάξει Πολιτική Φιλοσοφία, Φιλοσοφία της Τέχνης και Αισθητική στην Αγγλία, και είναι διδάσκων Φιλοσοφίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Εργάζεται επίσης ως επιστημονικός διευθυντής στο thinktank ENΑ. Έχουν εκδοθεί δύο βιβλία ποίησής του (Σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου, Ροές 2009· Ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά, α΄ έκδοση: Γαβριηλίδης 2013, β΄ έκδοση: Κείμενα 2021), το δεύτερο εκ των οποίων έχει μεταφραστεί και εκδοθεί στη Γαλλία, δύο βιβλία ανθολογίας ποιημάτων του Georg Trakl (Σκοτεινή αγάπη μιας άγριας γενιάς, α΄ έκδοση: Γαβριηλίδης 2011, β΄ έκδοση: Κείμενα 2021) και του paul Celan (Βόρεια του μέλλοντος, α΄ έκδοση: Γαβριηλίδης 2017, β΄ έκδοση: Κείμενα 2021) σε μετάφρασή του, καθώς και ένα βιβλίο φιλοσοφίας με τίτλο Αυθεντικότητα και Αυτονομία: Από τη Δημιουργικότητα στην Ελευθερία (Κείμενα 2020). Δοκίμια, άρθρα και ποιήματά του έχουν συμπεριληφθεί, μεταφραστεί και δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά, συλλογικούς τόμους, ανθολογίες και πρακτικά συνεδρίων.

87

Φωτογραφίες: © Georg Trakl forschungs und Gedenkstätte, Salzburg

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε ΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γνώση ανήκει σ’ αυτόν που περιφρονεί την ευτυχία

σελ. 7

ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1900-1913)

De profundis Τρομπέτες Άσματα του ροζάριου Στην αδερφή Πλησίασμα του θανάτου Αμήν Κατάρρευση

15 17 18-20 18 19 20 21

Ο ΣΕΜΠΑΣΤΙΑΝ ΣΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (1912-1914)

Τη νύχτα Ένα χειμωνιάτικο βράδυ Άφρα Μεταμόρφωση Στους φιμωμένους Πάθος Στη Βενετία

25 26 27 28 29 30 32

91

Limbus Ο ήλιος Παρακμή του καλοκαιριού Έτος Στο σκοτάδι

33 35 36 37 38

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ DER BRENNER (1914-1915)

Ο ύπνος Η μελαγχολία Θρήνος Θρήνος Γκρόντεκ Αποκάλυψη και πτώση

41 42 43 44 45 46

ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1912-1914) ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

Παραλήρημα Στον Εωσφόρο Ονειροπόληση Παρακμή

53 54 55 56

92

ΕΠ ΙΜΕ ΤΡ Ο Martin Heidegger

Γλώσσα (1950) Η γλώσσα στην ποίηση (1952)

59

Κρίσεις για την ποίηση του Γκέοργκ Τρακλ

69

ΕΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

71

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

81

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

87

93

63

α΄ έκδοση: Γαβριηλίδης, Αθήνα 2011

ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΓΑΠΗ ΜΙΑΣ ΑΓΡΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ β΄ έκδοση

❦ ΣΕ ΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΑΤΕ ΛΙΕ ΤΗΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ 6 ~ ΤΥ ΠΩΘΗΚΕ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗ ΘΗΚΕ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΤΕΧΝΙΑ ~ Τ Η Ν Ε Κ Δ ΟΣ Η Ε Π Ι Μ Ε Λ Η Θ Η ΚΕ Η ΒΑΣΩ Κ Υ Ρ Ι Α ζ Α Κ Ο Υ

ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΪΟΣ 2021 αρ. έκδοσης 13