Met de missie om de kwaliteit van de leefomgeving te verhogen brengt ad hoK sinds de lancering op 29 november 2018, de juiste expertise dichter bij de lokale besturen.
Ad hoK, Het Huis voor OmgevingsKwaliteit heeft als missie om de kwaliteit van de leefomgeving te verhogen. Het wil bijdragen tot de uitvoering van de ruimtelijke visie van lokale besturen door hen actief te ondersteunen. Lokale besturen worden steeds vaker geconfronteerd met complexe ruimtelijke uitdagingen. De juiste expertise is echter niet altijd op het juiste moment ter beschikking. Het zijn net de lokale besturen die als belangrijkste vergunningverlenende overheid in Vlaanderen een grote impact hebben op de omgevingskwaliteit op het terrein.
Als verlengstuk van lokale besturen willen de streekintercommunales hun steentje bijdragen tot ruimtelijke kwaliteit in hun regio. Ad hoK voorziet een geslaagde aanpak die steunt op drie pijlers: adviseren, begeleiden en inspireren.
Ad hoK is een samenwerking tussen de streekintercommunales Haviland, Interleuven en IGEMO en wordt ondersteund door Team Vlaams Bouwmeester.
De multidisciplinaire kwaliteitskamer met expertenpool adviseert lokale besturen zowel in publieke als private projecten.
Via een open oproep brengt ad hoK de juiste ontwerper bij het juiste project.
Dit kan voor zowel landschappelijke, stedenbouwkundige, infrastructuur- of architectuuropdrachten.
Jaarlijkse lezingen, workshops, uitstappen en opleidingen verbreden de kennis van lokale besturen. Ambtenaren en schepenen worden opgeleid door een externe expert in specifieke thema’s voor de publieke sector.
Ad hoK adviseert lokale besturen door middel van een kwaliteitskamer.
De kwaliteitskamer is een multidisciplinaire pool van experten waarop een lokaal bestuur kan beroepen. Op vraag van het bestuur biedt de kwaliteitskamer een multidisciplinair, kwalitatief en geïntegreerd advies.
Dit advies kan gaan over een individueel aanvraagdossier, ruimtelijke processen, de opmaak van een RUP, masterplan of verordening. Het expertenadvies kan gebruikt
worden als leidraad in de goedkeuringsen vergunningsprocedure van (complexe) omgevingsdossiers.
Anderzijds kan de kwaliteitskamer ook vanaf de start van projecten ondersteuning bieden in de vorm van een adviestraject. Het opmaken van een projectdefinitie, het verkennen van ruimtelijke mogelijkheden en onderzoeken van knelpunten behoren eveneens tot het takenpakket van de kwaliteitskamer. Dit traject leidt tot een doordacht project, waar rekening wordt gehouden met verschillende vakgebieden.
De kwaliteitskamer is een verlengstuk van de lokale expertise en geen op zich staand expertenpanel. Door expertise te bundelen helpen we dossiers te onderbouwen (“waarom kan iets niet?”), maar ook, en vooral, proactief te adviseren (“wat zou eventueel wel kunnen?”).
Ad hoK begeleidt publieke en semipublieke opdrachtgevers om, via een open oproep, de juiste ontwerper voor het juiste project te vinden.
De werkwijze van de open oproep van Team Vlaams Bouwmeester is alom gekend. De focus ligt daar op toonaangevende landschappelijke, stedenbouwkundige, infrastructuur- of architectuurprojecten in Vlaanderen. De focus van ad hoK ligt op toonaangevende projecten in de regio.
Vooraanstaande architectuur en/of ontwerp is een noodzaak om ruimtelijke kwaliteit te
verzekeren. Ad hoK wil helpen deze zoektocht te coördineren. Het lokaal bestuur wordt op maat begeleid in het organiseren van specifieke aanbestedingsopdrachten.
Het portfolio van de ontwerper wordt door een onafhankelijke jury geanalyseerd. De voornoemde experten uit de kwaliteitskamer kunnen een prominente rol innemen als jurylid. Volgens hetzelfde principe als bij de kwaliteitskamer, wordt de jury samengesteld in functie van het voorliggend project.
De open oproep sluit ook nauw aan bij het adviestraject van de kwaliteitskamer.
Ad hoK organiseert regelmatig inspiratiesessies voor ambtenaren, mandatarissen en geïnteresseerde professionals.
Een inspiratiesessie heeft als doel om mensen samen te brengen, te laten dromen maar vooral om op nieuwe ideeën te brengen. Jaarlijks werden lezingen en workshops over actuele omgevingsthema’s georganiseerd.
Best practices van uiteenlopende onderwerpen worden uitgelicht, maar wel binnen een lokale context. In deze sessies geeft ad hoK de ruimte om te netwerken, over een onderwerp na te babbelen en van gedachten te wisselen. Op deze manier wordt het bestuurlijk en ambtelijk niveau geïnspireerd tot goede ruimtelijke kwaliteit en hoe deze te ondersteunen.
Inspiratiesessies duren meestal een halve dag. Specifiek wordt ingezet op visievorming, de praktische aanpak in vergunnings- en planprocessen en participatie met inwoners.
Ad hoK ambieert om specifieke opleidingen voor mandatarissen en ambtenaren te organiseren.
De focus ligt hier op thema’s en onderwerpen die belangrijk zijn voor lokale besturen en waarvoor er geen of onvoldoende specifiek aanbod is op de private opleidingsmarkt. In essentie is dit een ‘samenaankoop opleiding’, waarbij ad hoK organiseert en faciliteert.
IGEMO, Haviland en Interleuven hebben reeds ervaring met zulk opleidingsaanbod. Successen uit het verleden bewijzen dat er nood is aan dergelijke initiatieven. De kennis van lokale besturen wordt namelijk op efficiënte wijze vergroot en aanwezige expertise wordt uitgewisseld.
Sinds de lancering van ad hoK op 29 november
2018 werd al een geheel traject met ad hoK afgelegd. Behoudens het kunnen blijven aanbieden van een kwalitatieve dienstverlening dient een evaluatie van de gepasseerde startjaren uitgevoerd te worden. Het evaluatieverslag analyseert enerzijds de ingewonnen data van de startjaren van ad hoK. Hierbij wordt niet enkel opgesomd hoeveel kwaliteitskamers er werden georganiseerd, maar wordt ook geanalyseerd welke thema’s hoofdzakelijk de revue hebben gepasseerd en welke procedures gevolgd werden.
Het evaluatieverslag bundelt anderzijds de bevindingen van zowel de betrokken lokale besturen als de experten.
Aantal kwaliteitskamers
2019: 29 kwaliteitskamers
2020: 22 kwaliteitskamers
2021: 29 kwaliteitskamers
2022 : 12 kwaliteitskamers
Na een evaluatie van alle doorlopen kwaliteitskamers stellen we vast dat 52% van de kwaliteitskamers werden ingeroepen ter voorbereiding van een aankomende omgevingsvergunningsaanvraag. Een kleiner aandeel, namelijk 33% van de kwaliteitskamers werd vroeger in het leven geroepen. Zijnde tijdens de conceptuele fase of tijdens het ontwerpend onderzoek. Slechts voor 14 dossier werd een kwaliteitskamer samengesteld tijdens de omgevingsvergunningsprocedure.
Het overgrote merendeel van de projecten dewelke tijdens een kwaliteitskamer beoordeeld zijn geweest betreffen inbreidingsprojecten. Bij inbreidingsprojecten worden percelen die op het moment niet bebouwd zijn of slechts beperkt bebouwd zijn verder verdicht met een mix van verschillende of gelijkaardige woontypologieën. Een tweede groep van projecten waarvoor de kwaliteitskamer 24 keer advies heeft gegeven betreffen meergezinswoningen. Deze projecten met meergezinswoningen zijn zeer divers in schaal en bevatten zowel kleinschalige dorpse
projecten als meer grootschalige projecten.
Een gemeente kan op verschillende manieren omgaan met de kwaliteitskamer en afhankelijk daarvan zijn er ook verschillende scenario’s voor financiering denkbaar.
Gemiddelde effectieve kostprijs 2.141€ per kwaliteitskamer
Bekostigd door:
“Vanuit de discipline erfgoed wordt de kwaliteitskamer zeker als een nuttig instrument ervaren. Als experten willen we steeds de nadruk leggen op het implementeren van een gedragen vooronderzoek. Het is daarbij ook van belang dat een kwaliteitskamer vroeg in het ontwikkelingsproces naar voren komt. Zeker vanuit de discipline erfgoed dient vanaf de eerste initiatieven van de ontwikkelaar al ingegrepen te worden.
Als lid van de expertenpool van ad hoK beaam ik dat de organisatie van de kwaliteitskamers goed verlopen. De noodzakelijke informatie wordt tijdig aangeleverd waardoor men tijdens een kwaliteitskamer met een gedragen mening kan bijdragen aan een kwalitatieve ruimtelijke visie.
Een belangrijk werkpunt m.b.t. erfgoed speelt zich bij het de vraag of de discipline erfgoed al dan niet moet betrokken worden in een initiatief. Deze kan enkel beantwoord worden mits raadpleging van een erfgoedexpert. Bestaande erfgoedinventarissen zijn daarbij enkel een hulpmiddel en zeker niet exhaustief.
Een werkpunt van de ad hoK kwaliteitskamers betreft de uiteindelijke terugkoppeling over
het bekomen resultaat. Het verslag van de kwaliteitskamer betreft momenteel het eindpunt van de betrokkenheid van de experten. Dit terwijl de implementatie van het verslag door het lokale bestuur, net een interessant leerpunt kan vormen voor de experten en de werking van ad hoK zelf.”
Sevenants Walter ad hoK expert - erfgoed
Kint Peter ad hoK expert - architectuur
“Deel uitmaken van de expertenpool van ad hoK betreft een positieve ervaring. Ik wil graag mijn persoonlijke expertise delen door het begeleiden van projecten en samen met bouwheren en ontwerpers op zoek te gaan naar kwalitatieve oplossingen. Het is niet de taak van ad hoK om ontwerpmatig te gaan werken, maar om de ontwerper van de opdracht enthousiast te maken.
Het moment waarop de kwaliteitskamer wordt ingeschakeld speelt daarbij een cruciale rol. In een ideaal scenario wordt de kwaliteitskamer vrij vroeg in het ontwikkelingstraject geïntegreerd, waardoor er nog voldoende marge is om zaken bij te sturen.”
“Het verschil in werkingsmethodiek van de verschillende lokale besturen is steeds opvallend geweest. Als experte van ad hoK ga ikzelf het liefste in dialoog met lokale besturen (politiek en administratie). Dit dialoog maakt van de kwaliteitskamer een wederzijds leermoment. De uiteindelijke missie betreft dat een lokaal bestuur zich voldoende geladen voelt met info om dit eventueel mee te kunnen nemen naar een toekomstig nieuw project.
De rol van de intercommunales binnen deze kwaliteitskamers ligt aan de basis van een goed verloop. De intercommunale dient niet enkel te coördineren maar af en toe ook als intermediator op te treden.”
Verplaetse Regis ad hoK expert - architectuur
“Het is absoluut geen overbodige luxe om een kwaliteitskamer te organiseren. In het kader van kernversterking is een specifieke expertise vereist om alle dimensies van een kwalitatieve verdichting te integreren. Micro-stedelijkheid is geen kant-en-klaar paradigma dat overal op dezelfde manier kan toegepast worden, maar een denkmodel dat telkens uitgewerkt moet worden in een lokale context. De kwaliteitskamers leveren hiertoe een veelbelovend instrument. Het lijkt aangewezen om na te denken hoe de instrumentenkoffer van de kwaliteitskamer verder uit te breiden en te finetunen op maat van elk project. De huidige formule waarbij één kwaliteitskamer wordt georganiseerd en daarna een verslag aan het lokale bestuur wordt bezorgd, blijft in bepaalde gevallen zeker effectief, maar kan idealiter aangevuld worden met uitgebreidere begeleidingstrajecten (in meerdere sessies).”
Vos Anke ad hoK expert - architectuur en stedenbouw
“De kwaliteitskamer van ad hoK geeft invulling aan een grote behoefte bij lokale besturen. Voornamelijk bij grotere en ingrijpende dossiers zijn niet alle besturen voldoende bemand om een gedragen kwalitatief onderzoek en advies op te stellen. Het is interessant om waar te nemen dat via de consultatie in de kwaliteitskamers ook in kleinschalige gemeenten projecten van lokale ontwerpers kwalitatief geïntegreerd kunnen worden, mits deze voldoende vroeg in het traject betrokken wordt en kan deelnemen aan het overleg. Een vroege betrokkenheid van de kwaliteitskamer in het project maakt een constructieve dialoog mogelijk en mondt vaak uit in een advies of bijsturing die kan resulteren in een betere stedenbouwkundige kwaliteit en in sommige gevallen zelfs een toename van bouwoppervlakte of rendementen. Voor de initiatiefnemers geeft het vroeg in het proces de krijtlijnen weer waaraan het project zich dient houden. Hierdoor kan vaak een vlotter vervolgtraject (vergunningstraject) gelopen worden. Voor het lokale bestuur opent dit een positieve betrokkenheid bij het project met een concrete impact op de basiskwaliteiten en de potenties er van. Het advies van de kwaliteitskamer dient daarbij ook mee naar voren worden gebracht als een onderbouwd advies
waarop een project kan afgestemd worden en zo enigszins meer zekerheid kan bieden over de ontwikkelbare waarde.”
Verheyen Bart ad hoK expert - architectuur en stedenbouw
“In Oud-Heverlee willen we sterk inzetten op kwalitatieve projecten. We willen op basis van onderhandelingsstedenbouw tot projecten komen waarin de doelstellingen van de gemeente duidelijk zichtbaar zijn en waar de hele gemeenschap bij wint. Om dit te realiseren is het belangrijk om een sterke en transparante onderhandeling te voeren van in het begin van ieder project. Het gaat dan vaak meteen over bouwrechten en bouwdichtheid: hoeveel wooneenheden zijn haalbaar op een site met respect voor de omgeving, de draagkracht en de identiteit van de plek.
Dit alles komt aan bod tijdens een kwaliteitskamer. De kwaliteitskamer vormt een onpartijdig adviesorgaan dat onafhankelijk advies kan geven. De twee experten gaan hierbij zeer diep in op het project en sturen richting grotere kwaliteit en duurzaamheid. De reeds 13 gevoerde ad hoK kwaliteitskamers in Oud-Heverlee zijn alvast zeer nuttig geweest. Ze gaven direct een duidelijk kader en richtlijnen mee waar zowel bouwheer als gemeente mee verder kan.
In Oud-Heverlee leggen we ook de link met de GECORO (gemeentelijke commissie voor ruimtelijke ordening). We geloven sterk in
het principe: ‘Je krijgt de ontwikkelaars die je verdient’. Door een kwaliteitsgericht proces te voeren, merken we dat de ontwikkelaars willen meedenken en mee op zoek gaan naar een winwin.
Hoewel deze aanpak meer inzet vraagt van de dienst omgeving, merken we toch dat er minder tijd moet gestoken worden in het schrijven van weigeringen. De organisatie van een kwaliteitskamer verloopt steeds volgens eenzelfde stramien. Er wordt een introductie gegeven door de ontwikkelaars. Hierop volgt een bespreking met de experten en de ontwikkelaars, om vervolgens af te sluiten met een bespreking tussen de experten en het lokaal bestuur. Deze directe betrokkenheid met het lokaal bestuur vormt een meerwaarde voor een snellere afhandeling van het ontwikkelingsdossier achteraf. Echter een korte aftoetsing tussen het lokale bestuur en de experten voor de aanvang van de kwaliteitskamer dient mogelijks toegevoegd te worden aan de procedure zodat de experten ook de historiek van in het begin meekrijgen.
De grootste verdienste ligt in de toegenomen kwaliteit van de projecten en de grote transparantie tijdens het onderhandelingsproces.”
“Het advies vanuit de ad hoK kwaliteitskamer lag tot nu toe steeds in lijn met de verwachtingen. De kwaliteitskamer werd voornamelijk ingezet om een gedragen kwalitatief advies te verkrijgen rond de meest beeldbepalende sites van Berlaar. Voor deze grootschaligere projecten kon worden vastgesteld dat het organiseren van meerdere kwaliteitskamers positief werd ervaren.
Het advies van de kwaliteitskamer is vrijwel steeds hanteerbaar en bruikbaar, maar worden vanuit het lokale bestuur steeds zelf geïnterpreteerd en niet doelloos overgenomen. Bij iedere kwaliteitskamer is een vertegenwoordiger van de gemeente Berlaar aanwezig. Het CBS is steeds betrokken in de terugkoppeling over de kwaliteitskamers. Het bijwonen van deze kwaliteitskamers heeft zelfs mogen leiden tot een meer gedragen ambtelijke werkgroep. De specifieke kennis dewelke in de kwaliteitskamers wordt gedeeld over het omgevingsvergunningentraject is waardevol.
Wij stellen vast dat ontwikkelaars over het algemeen weinig weerstand bieden tegen een deelname aan een kwaliteitskamer. Zeker wanneer dit voldoende vroeg in het ontwikkelingstraject wordt geïntroduceerd.
Er wordt geen meerwaarde ervaren in het organiseren van een kwaliteitskamer tijdens een omgevingsvergunningentraject. Gelet op de juridische bepaalde termijnen binnen deze procedure is het aangewezen een kwaliteitskamer in te plannen voor de omgevingsvergunningsaanvraag plaats vindt.”
“De gemeente Kampenhout maakt voornamelijk gebruik van de kwaliteitskamer van ad hoK bij grootschaligere projecten en is tevreden over de reeds opgeleverde resultaten. De verslagen van de kwaliteitskamer worden met een snelle service aangeleverd (max. 2 weken na de kwaliteitskamer). De kostprijs van deze kwaliteitskamer wordt gedragen door de ontwikkelaar, hetgeen in verhouding met het totale ontwikkelingsproject vaak een kleine meerkost betreft.
In een eerder kwaliteitskamer werd gewerkt met een formule waarbij een plaats bezoek werd ingepland. Hierdoor konden de experten op voorhand beter inspelen op de visie en het beleid van de gemeente. We denken er daarbij in de toekomst misschien ook aan om meer in te zetten op deze formules waarbij meerdere opeenvolgende kwaliteitskamers worden aangeboden. ”
“Over het algemeen wordt de deelname aan de ad hoK kwaliteitskamers als zeer leerrijk ervaren. Doordat de kwaliteitskamers worden georganiseerd door een onafhankelijke groep van experten worden kritiek en opmerkingen over het algemeen beter ervaren door de ontwikkelaars, dan moesten deze opmerkingen rechtstreeks door de GOA geformuleerd worden. Het advies is ook steeds duidelijk en helder geformuleerd, is praktisch toepasbaar en niet al te technisch beladen.
De deelname aan de kwaliteitskamer heeft zeker zijn meerwaarde gehad in het opleveren van kwaliteitsvollere ontwikkelingsprojecten. In de toekomst wordt er echter wel nagedacht om de kosten voor het organiseren van een kwaliteitskamer terug te verhalen op de ontwikkelaar zelf.”
Over het algemeen wordt er een zekere concentratie van kwaliteitskamers vastgesteld, centraal in het werkingsveld van IGEMO, Haviland en Interleuven. Het is daarbij opvallend dat voornamelijk aangrenzende gemeenten reeds beroep hebben gedaan op de dienstverlening van de ad hoK kwaliteitskamer. Hieruit kan mogelijks afgeleid worden dat positieve ervaringen met het instrument van de kwaliteitskamer onderling door gemeentes gedeeld worden. Anderzijds is er ook een mogelijkheid dat projectontwikkelaars uit de regio in bepaalde gevallen kunnen aansturen op het instrument van de kwaliteitskamer. Ten slotte kan ook de ligging van nabije stedelijke omgevingen een impact hebben. In de zones rondom de steden zullen grotere en complexere projecten vaker voorkomen.
Bij het optellen van de verschillende kwaliteitskamers kon er ook worden vastgesteld dat het organiseren van een kwaliteitskamer zelden een uniek geval betreft. Een gemeente dewelke reeds eerder beroep heeft gedaan op de ad hoK kwaliteitskamer is meer geneigd op een later moment een nieuwe kwaliteitskamer te organiseren. Dit wordt eveneens bevestigd uit de positieve diepte-interviews dewelke werden georganiseerd met de lokale besturen in kader van het evaluatieverslag. Het evaluatierapport
toont aan dat de stedelijke lokale besturen, momenteel niet behoren tot het effectieve werkingsveld van ad hoK.
De lokale besturen roepen het advies van de kwaliteitskamer het vaakste in vlak voor het indien van de omgevingsvergunningsaanvraag plaats vindt. Het advies dat vervolgens door de experten geformuleerd wordt, wordt door de lokale besturen als goed te hanteren voor de omgevingsambtenaar bevonden. Echter de experten halen tijdens de uitgevoerde diepteinterviews meermaals aan dat het instrument van de kwaliteitskamer bij voorkeur aan de prille start van een ontwikkelingsproject dient ingeplant te worden, behoudens het kunnen genereren van een positief project. De lokale besturen bevestigen tevens ook dat ontwikkelaars en architecten een eventuele bijsturen door de kwaliteitskamer meer weten te waarderen in de startfase van een project. Een mogelijkheid om een ad hoK kwaliteitskamer als maatwerk te kunnen aanbieden dient daarbij onderzocht te worden. De huidige formule waarbij één kwaliteitskamer wordt georganiseerd, waarvan een verslag wordt aangeboden aan het lokale bestuur volstaat niet om voor ieder type project. Er dient daarbij nagedacht te worden over het uitbreiden van het instrumentarium van de
De ad hoK kwaliteitskamer beoordeelde in meer dan 80% van de gevallen inbreidingsprojecten of meergezinswoningen, waaruit we kunnen concluderen dat de huidige uitdagingen van lokale besturen zich sterk kaderen binnen kernversterking en de uitdaging die dit met zich meebrengt in een diverse context (oa. dorpse typologie). De meest bevraagde expertise uit de door ad hoK samengestelde groep van experten betreffen daarbij dan ook de experten met een specifieke kennis van architectuur en/of stedenbouw.
De totale kostprijs voor het organiseren van een kwaliteitskamer wordt door de bevraagde lokale besturen beoordeeld als correct. Het organiseren van een kwaliteitskamer wordt vrijwel steeds als een positief leermoment ervaren door lokale besturen en genereren een meerwaarde in het uiteindelijke project. In vele gevallen wordt de kostprijs voor het organiseren van een kwaliteitskamer immers verhaald op de ontwikkelaar, dewelke hier zelf ook toe bereid zijn, deze te bekostigen. Het succes van de kwaliteitskamer kan afgeleid worden uit de participatiegraad van een gemeente aan de ad hoK kwaliteitskamer. Hierbij wordt
immers vastgesteld dat eens een gemeente één kwaliteitskamer heeft georganiseerd, een volgende kwaliteitskamer steeds volgt.
De verdeling van expertises binnen de expertenpool van ad hoK dient geherevalueerd te worden en afgestemd te worden op huidige en toekomstige noden van lokale besturen. Daarnaast dienen kansen geboden te worden aan een nieuwe instroom van experten.
De formule van de kwaliteitskamers blijkt effectief. Echter in bepaalde projecten is specifiek maatwerk aangewezen. Het aanbieden van een op maat gemaakte oplossing voor onze lokale besturen behoort momenteel niet tot het instrumentarium van ad hoK. Opties waarbij meerdere kwaliteitskamers, bestaande uit twee, drie of meer experten kan worden aangeboden dient structureel aangeboden te kunnen worden.
Kwaliteitskamer cultuur uitbouwen bij lokale besturen
Ondanks de positieve ervaringen van lokale besturen dewelke reeds eerder een kwaliteitskamer organiseerde, wordt opgemerkt dat een groot gedeelte van het werkingsveld Haviland, Interleuven en IGEMO nog nooit eerder beroep deed op een kwaliteitskamer van ad hoK.
Ad hoK is een samenwerking tussen de streekin tercommunales Haviland, Interleuven en IGEMO en wordt ondersteund door Team Vlaams Bouwmeester.
Elke intercommunale heeft een eigen aanspreek punt.
www.igemo.be/adhok
www. interleuven.be/adhok www.haviland.be/adhok
IGEMO: Sigrid Palmers sigrid.palmers@igemo.be
Interleuven: Martijn Gillaerts martijn.gillaerts@interleuven.be
Haviland: Joris Thijs joris.thijs@haviland.be
