Afuk heitenmem 2017 #1

gratis & fergees

NR.1 2017

smaaklessen trouwe mei bern te veel speelgoed geen hartslag meer winkelje sรปnder jild om hannen MEI FOA RLร SFERH A LEN, DE NI JS TE BERNEBOEKEN, KRE A MK A DOOT S JES EN NOCH FOLLE ME A R...

ADVertentie

experts in horen, spreken en verstaan

Elke dag een mooie dag! • kinderopvang • buitenschoolse opvang • peuteropvang • gastouderopvang

een hoor- of taalprobleem is ingrijpend. Daarom doen we alles om te helpen. hoe klein je ook bent. • Onderzoek en advies bij kinderen met gehoor- en taal-spraakproblemen. • Behandeling op het gebied van gehoor- en taal-spraakontwikkeling. • Behandelgroepen, thuisbegeleiding en oudercursussen.

U vindt ons op verschillende locaties in de gemeenten Heerenveen, Opsterland, Tytsjerksteradiel, Súdwest Fryslân en Smallingerland. T 0513 - 610 825 M info@kinderwoud.nl Pento Audiologisch Centrum Friesland Verlengde Schrans 35 | 8932 NJ Leeuwarden | Tel. 058 - 280 15 86

kinderwoud.nl

pento gaat verDer.

PEN0008 Advertentie Audiologisch centrum Friesland 105x148.indd 1

www.pento.nl

13-12-13 11:56

Sa fier as de moanne en wer werom, sa folle hâld ik fan dy.

ynhâld

36 NR.1

30

Ciska (meiwurker) De redaksje fan heit&mem stjoerde my op paad mei it fersyk om in húshâlding yn byld te bringen dy’t fan minder jild rûnkomme moat as it gemiddelde gesin. Ik moat tajaan dat ik ek de nedige foaroardielen hie, kleure troch t.v.-programma’s as bygelyks “Een dubbeltje op zijn kant”. Dat de ‘echte’ wrâld der dochs hiel oars útsjocht, ûnderfûn ik by de famylje De Bruin yn Snits. It soe goed wêze as elk ris in skoftke mei minder jild ta moast, tocht ik, nei’t ik dêr west hie. De wrâld seach der ynienen hiel oars út. Ik wie bliid mei in wetterich sintsje.

Carolien (redakteur) ‘Ik dacht even dat jullie helemaal geen speelgoed hadden’, seit it klasgenoatsje fan myn soan (5) at er by ús komt te boartsjen. Ja, sa liket it op it earste gesicht ek wol wat. By ús sit it measte boartersguod yn de tichte kast en yn bakken. Myn soan en syn suske sykje wat út of se boartsje yn de ferskillende hoeken dy’t we yn de wenkeamer makke hawwe. Earder stroffelen we hast oer al it boartersguod, wylst de bern net wisten wat se dwaan moasten. No fermeitsje se harren meastentiids hearlik… Sjoch op side 36 foar mear tips oer boartsjen.

Kolofon Yllustraasjes:

Foarmjouwer:

Distribúsje:

gemeentehuzen en yn oare

Mirjam van Houten (side 28)

BW H ontwerpers

heit&mem wurdt fergees

iepenbiere romten.

Luuk Klazenga (side 44)

www.bwhontwerpers.nl

ferspraat yn in oplage fan

Sjoch foar de ferspriedingslist

info@bwhontwerpers.nl

40.000 eksimplaren.

op www.heitenmem.nl

tel.: 058 - 213 35 43

Der wurdt wurke neffens in

Redaksje: Ciska Noordmans

Korreksje:

Dieuwke van der Meer

Ytsje Steen-Buwalda info@sekuer.nl

Haadredakteur:

redaksjestatút dat boarch

Losse nûmers:

Fotografy:

stiet foar de ûnôfhinklikheid

Losse nûmers kin besteld

Het Hoge Noorden

fan de redaksje.

wurde fia websjop.afuk.nl

Redaksje-adres

www.hogenoorden.nl

/útjouwer:

info@hogenoorden.nl

Dizze heit&mem is de earste

Meiwurkers:

www.heitenmem.nl

tel.: 058 - 216 79 66

fan de twa nûmers dy’t yn

Paul van Dijk

ynfo@heitenmem.nl

Carolien ter Schuur

ISSN: 1878-4437

2017 ferskine sil yn dizze Fotografy Lydia

Tine van Knijff-van Hijum

foar safier op foarried

rige. Yn it foarjier ferskynt

heit&mem kinst ek folgje fia:

Marrit de Schiffart

Printwurk:

www.fotografielydia.nl

De lytse heit&mem, in útjefte

Marieke Vinckers

Senefelder Misset,

info@fotografielydia.nl

dy’t fia de gemeente yn it

Tjalling de Vries

Doetinchem

tel.: 06 - 25 13 58 98

Taalkado ferspraat wurdt.

Klasina van der Werf

www.senefelder.nl

heit&mem is in meartalich

Utjûn mei stipe fan de

Nynke van der Zee

info@senefelder.nl

Fotografie Wiersma

tydskrift en spesifyk rjochte

provinsje Fryslân.

tel.: 0314 - 35 55 00

www.fotografiewiersma.nl

op âlders mei bern yn Fryslân.

info@fotografiewiersma.nl

heit&mem is fergees te krijen

tel.: 0513 - 68 22 88

by boekhannels, bibleteken,

Dieuwke (redakteur) Doe’t myn man en ik trouden, hienen wy noch gjin bern. In pear wike lyn seagen wy ús troufilm werom, méi ús Maaike fan 4. Wy seagen nei hoe’t myn man oanriden kaam yn de prachtige trouwein, hoe’t wy dûnsen oer it strân en hoe’t wy elkoar moaie wurden tasprutsen by de seremoanje. En dat allegear mei muzyk fan Adele op de eftergrûn. Ik seach yn myn eachhoeken Maaike genietsjen fan de film, sels har eachjes wienen wat wetterich. Ik soe sa nochris trouwe wolle mei myn man, mar dan wol méi Maaike derby! Sjoch foar tips foar in troufeest méi bern op side 46.

46

16

ynhâld

04 Kolofon 06 Heit & Mem Post 08 Elk kontakt hat mei taal te krijen 11 Swier & Swiet 12 Ynformaasje oer dyn liif hellest út dyn… spieren 14 Wat nijs 15 Op heitenmem.nl 16 Rosalyn hat it MRKH-syndroom 19 Kollum Paul van Dijk 21 Bernepraatsjes 22 Yn ferwachting 24 Spelenderwijs klaarstomen voor de basisschool

4

5

Marrit (meiwurker) Ik ûntgrendelje myn iPad en bam, dêr ferskynt de foto fan ús lytse jonge. Ik skrik derfan. Fansels wurd ik bliid fan syn kopke, mar op dit stuit is it net de bedoeling om mei him te keap te rinnen. Ik iepenje gau it dokumint dat ik ha moat en ferûntskuldigje my foar de foto. De twa minsken tsjinoer my binne bliid dat ik it oanjou en sizze dat it neat hinderet. Sa begûn myn ynterview mei Rosalyn en Jeroen (side 16). Rosalyn hat it MRKH-syndroom en dêrtroch is it foar harren omtrint ûnmooglik om heit en mem te wurden. En dat is no just wat sy wittegraach wolle. It yndrukwekkende petear hâldt my noch dagen dwaande. Wát in ferhaal… Mei hiel myn hert hoopje ik dat Rosalyn en Jeroen ynkoarten dochs heit en mem wurde.

26 Eerste hulp bij kleine wondjes 28 It heit&mem-panel 30 Winkelje sûnder jild om hannen 32 Berneboeken 36 Mem, ik verveel me zo 38 De wrâld gong oan dy foarby 41 Shock 42 Smaaklessen yn ’e klasse 44 Tomke 46 Heit & mem sille trouwe! 47 Ferneamd

Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nl

POST

Heit&mem Postbus 53 8900 AB Ljouwert. Of sykje ús op fia Facebook, Pinterest, Instagram of Twitter.

Een stortbevalling

Wisto dat op heitenmem.nl ek Fryske bertegedichtsjes stean? En dat heit&mem fergees alle Fryske teksten foar op bertekaartsjes, rou- en troukaarten foar jim neisjocht? De teksten kinne maild wurde nei ynfo@heitenmem.nl

Op de Cover Op de cover staan Sofie (15-1-’15) en Floris Hoeckx uit Drachten. Deze foto is gemaakt in november 2016, toen Floris net een week oud was. Sofie is een hele lieve grote zus en zorgt goed voor haar kleine broertje. Al is ze soms wat aan het peuterpuberen, het is een hele vrolijke en energieke meid. Floris lacht ook lekker veel. De kuiltjes in zijn wangen zijn onweerstaanbaar.

Onze dochter is op 14 juni 2016 geboren na een stortbevalling die van begin tot eind een uur en twintig minuten heeft geduurd. Helaas had ik niet in de gaten dat het zo snel zou gaan (de bevalling van onze zoon duurde 15 uur), dus is onze dochter op de douchevloer gevallen tijdens de tweede perswee. Daarop heb ik 112 gebeld (mijn man zou het bed inelkaar zetten voor de bevalling en was net even buiten om gereedschap te halen), waarop er politie, ambulances en zelfs de traumahelikopter verschenen. Gelukkig was alles goed met onze Bente en mochten we na een nachtje ziekenhuis weer naar huis. De kinderarts, die dit werk al achttien jaar deed, had er wel eens van gehoord, maar nog nooit eerder zelf meegemaakt. Met vriendelijke groet, Margriet van Asch, Tijnje

In bysûnder bertekaartsje Foar de berte fan ús dochter ha ik sels in bertekaartsje makke. It gedichtsje dat derop stiet hie ús pake 22 jier lyn yn myn poesyalbum set. Sa is it in hiel bysûnder bertekaartsje wurden. Hester

Stabij De Fryske stabijhûn fan myn âlders is net opgroeid mei lytse bern. Foardat ús lytse famke berne waard, sieten wy der allegear dan ek wol efkes oer yn hoe’t er reagearje soe op in lytse poppe. Mar wy makken ús soargen om neat. Fan dei ien ôf wie hy sa beskermjend as wat en wêr’t ús famke Dianthe gong, gong hy. Spitigernôch ha we Roan ynsliepe litte moatten op 22 febrewaris, mar we ha noch in protte moaie foto’s en filmkes as oantinken, dêrûnder dizze foto. Anke Marije Pompstra út Wommels

ONESIE

At heit syn overal oanstrûpt, seit dochter Hinke (10): ‘Wauw, wat hat heit in moaie onesie!’

Poppe fan de moanne

septimber 2016

oktober 2016

Timo Bakker út Bûtenpost berne op 27-07-2016

Djörgen de Haan út Aldeberkeap berne op 12.09.2016

augustus 2016 Lieuwe Dijkstra út De Feanhoop berne op 10-01-2016 Is dyn poppe, buorfamke, neefke of beppesizzer de leafste poppe fan de wrâld? Upload dyn foto op www.heitenmem.nl! De poppe mei de measte stimmen kriget it nijste Fryske berneboek tastjoerd. Dochst ek mei?

novimber 2016

desimber 2016

jannewaris 2017

Jara Linda Brouwer út De Westereen berne op 21.10.2016

Djesley Prins út Kollumersweach berne op 27.10.2016

Elize Spoelstra út De Westereen berne op 12.10.2016

6

7

Ciska Noordmans

Elk kontakt hat mei taal te krijen

De doar swaait iepen. Dêr stiet Ytsje Kramer, jeugdferpleechkundige by GGD Súdwest-Fryslân, by de measten bekend as it konsultaasjeburo en húsfeste yn de Thomas van Aquinoskoalle yn Snits. Wy rinne troch de wachtromte en it kantoar fan de assistinte nei Ytsje har keamer. ‘Hjirachter sit de arts fan it konsultaasjeburo’, leit Ytsje út. ‘Alders komme mei de poppen binnen by de assistinte, dêr wurde se woegen en metten en geane dan nei de ferpleechkundige of de berne-arts.’

Hert foar soarch én taal It konsultaasjeburo sit yn in wyk mei in protte ferskillende nasjonaliteiten, dêr ’t soms ek sosjaalekonomysk in soad oan de hân is. Ytsje sit al 25 jier yn it fak en is ûnderwilens yn it sâlt bebiten. Se eaget tear, mar har eagen sitte fol fjoer as se oer har wurk praat. Oan alles is te fernimmen dat hjir in dame sit mei in hert foar soarch én taal. In bytsje stipe As jeugdferpleechkundige komt sy yn kontakt mei âlders dy’t somtiden wol in bytsje stipe brûke kinne. Dêr hat de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) de metoade Stevig Ouderschap foar ûntwikkele. ‘Dat hâldt yn dat problemen mei de opfieding en it opgroeien sa gau mooglik sinjalearre wurde. Mei foarljochting, begelieding, útlis en advys wurdt besocht om alles werom te bringen nei in normale sitewaasje. Alles rjochtet him op it wolwêzen fan it bern en de âlders. Bern moatte ommers sûn en feilich opgroeie kinne’, leit Ytsje út. ‘Soms is it in hiele útdaging. Hoe kommunisearrest mei in mem dy’t allinne Sûdaneesk praat?’ Kontakt! As de poppe der is, binne der yn ’e regel seis mominten dat âlders en ferpleechkundigen kontakt hawwe: nei seis wike, trije moanne, in healjier, njoggen moanne, ien jier en oardel jier. Soms is der ek al kontakt mei de mem yn de swangerskip. In ferwizing komt dan yn oerlis mei de ferloskundige of húsarts. Ytsje komt ek by de froulju thús om te sjen hoe’t

8

9

it giet. Echt net elkenien wit al dat prate mei de baby yn ’e búk it kontakt fersterket tusken mem en bern. As de poppe der ienris is, rjochtet it earste kontakt him op de poppe en de mem. Rêde se har wol, hoe giet it mei de fersoarging fan de lytse? En fansels, de âlders hawwe befêstiging nedich: Jawis, jim dogge it goed! As fansels wurdt sjoen nei it kontakt fan de heit en mem mei de lytse. Want hat elk kontakt net mei taal te krijen? Elkoar oansjen, laitsje, oanreitsje én prate?

‘ Prate mei de baby yn ’e búk fersterket it kontakt.’ Wat taal prate heit en mem tegearre? Nei trije moanne komme de âlders foar de twadde kontrôle. ‘Ik begjin altyd yn it Frysk’, fertelt Ytsje, ‘dan tsjek ik eefkes oft de âlders it ek begripe. De measten jouwe oan dat se ’t net weromprate kinne, mar ferstean dat giet by de measten prima. In protte âlders komme tegearre op it buro. As sy by de assistinte binne, fernimst al gau wat taal heit en mem ûnderling prate en wat taal der mei de poppe praat wurdt.’ Nederlânsk of bewust meartalich? Ytsje: ‘Yn in sitewaasje fan Frysk-Nederlânsk pratende âlders geane wy fierder op de taal yn. Soms jouwe âlders oan bewust Nederlânsk te praten mei de poppe. Dan

hawwe sy yn ûndersiken lêzen dat bern yn it Nederlânsk de grutste wurdskat opbouwe. Ik moat dan eefkes útlizze datst ast yn twa talen opgroeist, ek deselde wurdskat yn twa talen opboust. Soks ropt fragen op fansels.’ Ekstra tiid ‘Om âlders better te ynformearjen hat de gemeente Súdwest-Fryslân derfoar soarge, dat wy no tsien minuten ekstra tiid ynplanne kinne. Der binne noch in protte foaroardielen oer it grutbringen yn mear talen, as it om it Frysk giet. Dochs fernimme wy ek dat âlders it nijs oer ûndersiken dy’t de foardielen fan meartaligens sjen litte wol meikrije. As sy hearre dat it brein liniger wurdt, dat bern in foardiel ha as sy letter mear talen leare wolle, dan binne de âlders al gau om’, fertelt Ytsje. As de groep twatalige âlders nei alve moanne wer mei de poppe op it buro komt, is der ekstra tiid ynromme om fierder yn te gean op de taal. Se krije dan ek it Tomkeboekje en it Taalgroei-boekje mei om har te stypjen om it berntsje bewust meartalich grut te bringen. Taal en identiteit Taal hat fansels alles mei identiteit te meitsjen. Wa bisto, wêr hearsto by? Yn hokker rûnten kinsto en wolsto ferkeare? En wat hasto meikrigen fan thús? Ytsje en har man hawwe de beide bern yn it Frysk grutbrocht; der waard Frysk praat en yn ’t Frysk foarlêzen. Ien dochter hie Frysk as eksamenfak. Mar no’t de bern by har oan ’e tafel sitte mei de partners, prate sy tegearre Nederlânsk. Net alles falt te stjoeren!

ADVertentie

Nij yn it Natuermuseum Fryslân: Wêro m hat in stikelbaarch stikels?

Wêrom hat in sj iraffe sa’n lange nek ke?

o u der S s n i w Yn Dar fan o t s m o k itten w e t s alle eor y. t e j s ú l evo oer de

www.hetnatuurmuseum.nl Simmerkampen op Schylge

Een (kraam)cadeautje nodig? CreaMira staat op de markt en bedrukt uw cadeautje ter plekke! Iedere vrijdag op het Zaailand te Leeuwarden Iedere zaterdag in het centrum van Heerenveen

Komst ek nei Skylge dizze simmer? Der binne wer trije simmerkampen foar bern fan ferskillende leeftyden op de Folkshegeskoalle. Speurtochten, kampfjoer, lol meitsje en gekjeie, it kin allegear! In entûsjaste ploech lieding makket der in gesellige wike fan. Jou dy no op!

Earste simmerkamp 23 - 29 july foar jonges en famkes fan 9 en 10 jier Twadde simmerkamp 23 - 29 july foar jonges en famkes fan 11 en 12 jier Tredde simmerkamp 27 augustus - 2 septimber foar jonges en famkes fan 13 en 14 jier

Natuer, edukaasje en ferdivedaasje yn de Skylger bosk! www.folkshegeskoalle.nl

Facebook.com/CreaMira

Swier & Swiet Babynestje Het is voor baby’s een hele overgang om vanuit de buik van mama naar een ledikantje, kinderwagen of wieg te gaan. Het merk ‘Done by Deer’ heeft daar een tussenoplossing voor gevonden: het babynestje. Een nestje dat zacht en smal is en het kindje een geborgen gevoel geeft, net zoals in de baarmoeder. Je kunt het nestje ’s nachts tussen jullie in leggen, of in de box of het ledikantje gebruiken. De babynestjes zijn in verschillende prints verkrijgbaar. Kijk bijvoorbeeld op www.donebydeer.com voor meer informatie.

Fryske milestonekaarten Ast yn ferwachting bist, komme der in soad moaie mominten foarby. Lykas de earste echo, it klearmeitsjen fan it babykeammerke en it waskjen fan de earste kleantsjes. Sa binne der in protte ‘milestones’ yn dyn njoggen moanne swangerskip. De kiekjeskaarten yn spee kinst brûke om al dy moaie mominten op de foto te setten. Foar € 16,95 te bestellen fia websjop.afuk.nl.

Babyfles van roestvrijstaal Er zijn tegenwoordig ook babyflessen van roestvrijstaal. Helemaal voedselveilig, hygiënisch en praktisch. Bij de babyflessen van Klean Kanteen zorgt de wijde opening ervoor dat je het flesje makkelijk kunt schoonmaken en eenvoudig kunt vullen. Ook is de maataanduiding aan de binnenkant daardoor beter zichtbaar. De speen kan na de babytijd worden vervangen door een andere drinkdop van Klean Kanteen en zo groeit de fles met je kind mee. Kijk voor meer informatie op www.degroenebuik.nl.

10

11

Wist je dat… Boarstfieding jaan kostet in protte enerzjy, sa’n 500 kaloryen op in dei. Dat stiet gelyk oan in oere aerobics, in healoere drave of mear as in oere fytse.

Wasbare luiers Wist je dat wegwerpluiers per kind zorgen voor ruim 1000 kilo aan afval? En dat wasbare luiers zorgen voor 2,3 keer minder CO2-uitstoot dan wegwerpluiers (uitgaande van wassen op max. 60 graden en zonder het gebruik van een droger)? Sjoukje van www.lieveluiers.nl weet daar alles van. Zij verkoopt wasbare luiers, zoals bijvoorbeeld deze vrolijke én handige pocketluier van AppleCheeks. € 22,95

Tine van Knijff-van Hijum

Ynformaasje oer dyn liif hellest út dyn … spieren!

Gûlberntsjes, bern mei in allergy, bern mei learproblemen. Ciska van der Veer komt fan alles tsjin yn har praktyk Kinderkinesiologie.nl yn De Hommerts.

Kinesiology is koartsein it testen fan spieren om mear ynformaasje te krijen oer in persoan. ‘Spieren slane, lykas dyn holle, ynformaasje op’, fertelt Ciska. ‘Do kinst spieren “freegje” om ynformaasje oer wat der oan ’e hân is.’ Ciska hat har spesjaliseard yn bernekinesiology; it behanneljen fan bern. Bern komme faak mei harren âlders nei De Hommerts. ‘Mar ik freegje altyd oan it bern sels: witsto wêrom asto hjir bist? Somtiden is it nammentlik sa dat it bern gjin probleem hat, mar dat de âlders in probleem ha mei bygelyks it gedrach fan it bern. En dat it bern dêr wer op reagearret.’ Mar faak hat it bern it sels ek swier. ‘Ik ha hjir in famke hân dat hiel meager wie, sy foel hiel bot ôf en net ien wist wêrtroch. Troch te testen kamen we derachter dat sy net sterk yn har skuon stie en dat sy bepaald iten net goed ferwurkje koe: dat koste har safolle enerzjy, dat it hielendal gjin enerzjy opsmiet.’ Wol of net yn balâns Hoe kinne spieren no fertelle watst wol of net ite moatst? Ciska docht it foar: ‘Hâld mar ris in sûkerklontsje yn dyn iene hân en stek dyn oare earm nei my út. Sjoch, ik kin dy earm sa nei ûnderen drukke. Gjin wjerstân, de spier is swak. Hâld no ris in glês wetter yn dyn hân en stek dyn earm wer út. Sjoch, ik kin dyn earm hast net nei ûnderen krije: dyn spieren hâlde harren sterk en biede wjerstân. Sûker is net goed foar dy, wetter wol. Dyn spieren witte dat.’ Sa freget Ciska in bern ek wolris om op in balânsboerd te stean. As sy dan in fraach stelt, kin sy fuort sjen oft it bern yn balâns is. ‘Asto fertriet hast, of lulk of bang bist, bist út balâns. Dan falst samar fan it boerd.’ As âlders mei in bern by Ciska komme, wit sy noch net wat der oan ’e hân is. ‘Problemen kinne fysyk, gemysk of energetysk wêze, of op it mêd fan gefoel lizze. Moatst dus earst witte hokker yngong ast ha moatst. De spieren litte dat sjen, bygelyks op sa’n balânsboerd.’ Moatst it sels erfare Mar in gûlberntsje dan, dy kin noch net safolle mei de spieren. ‘In poppe dy’t by de heit of mem op skoat sit, jout syn enerzjy troch oan de heit of mem. Dus ik kin de spiertesten mei harren dwaan.’ Soks is hiel

12

13

lestich út te lizzen, wit Ciska. ‘Do moatst it erfare. Minsken fine it faaks wat alternatyf, mar as se hjir west ha, it sjoen en ûnderfûn ha, witte se dat it wurket.’ Ek by bern dy’t problemen ha mei learen, lit harren liif sjen wêr’t it misgiet. ‘Om te learen hasto dyn liif nedich: dyn eagen, dyn earen, dyn hannen. Ik sjoch dan nei hoe’t it liif reagearret as in bern bygelyks in stikje lêze moat: wat dogge de eagen? Levert it stress op om te lêzen? Is it foar it bern nofliker om it húswurk te lêzen, te hearren of te sjen? In hiel soad bern tinke hiel byldzjend: sy leare oars as de lesmetoade freget.’ Leare mei dyn liif Guon bern ha muoite mei it stilsitten yn ’e klas: harren liif wol meileare! ‘Sokke bern kinne harren fuotten hast net stilhâlde. Ik wurkje wol mei sifers op ’e grûn: bern meie fan it iene sifer nei it oare stappe of springe. Moatst ris sjen hoe fluch at sa’n berntsje dan sommen opslacht: net allinne yn de holle, mar yn it hiele liif.’ Dyn liif slacht allegear soarten fan ynformaasje op. Sa kaam der in famke by Ciska dat by it turnjen fallen wie en de earm brutsen hie. ‘De earm waard wer better, mar it turnjen woe net mear. De spieren hienen de beweging ûntholden wêrtroch’t it misgien wie en se blokkearden. Wy ha hjir it fallen neidien, mar fansels net mei as útkomst in brutsen earm. Dêrnei wie it goed: de spieren hienen it nedich om in nije erfaring op te slaan.’ Dysels better meitsje Om derachter te kommen wat it probleem is, makket Ciska neist de spiertesten ek gebrûk fan har erfaring en de opliedingen dy’t se folge hat. ‘Myn pedagogyske kennis helpt my om te witten hokker fragen at ik stelle moat. Alle kinesiologen ha in oare achtergrûn: ik ha my spesjaliseard op dit mêd.’ Yn Fryslân binne seis kinesiologen. ‘Wy wikselje kennis en erfaringen út. Us doel is dat ús fakgebiet bekender wurdt en gewoaner. Yn Switserlân is it hiel gewoan dat de húsarts dy trochferwiist nei in kinesiolooch. It soe moai wêze as dat hjir ek koe. Dyn liif kin dy safolle fertelle en kin himsels ek better meitsje. Moatst allinne witte hoe. En dêr kin ik by helpe.’

WAT NIJS Studio Leafs

Brrrroemmm Stoer hear, dy metalen rinauto’s fan it merk Retro Roller. Se binne der yn allerhande kleuren, foar bern fan 2 jier ôf. Fanôf € 59,90 te krijen fia www.loopwagen-kopen.nl. Alle lêzers fan heit&mem krije € 5,- koarting mei de koade ‘glimlach’!

Jildou en Marije uit Heerenveen hebben een eigen sieradenlijn voor baby’s en kinderen. De ontwerpen zijn mooi en stoer, net even wat anders. Inspiratie halen de twee zussen uit alles wat onze wereld zo kleurrijk en mooi maakt. Ze werken alleen met de meest hoogwaardige en duurzame materialen; zoals bijzondere edelstenen en sterling zilver. Om een armbandje extra speciaal te maken voegen ze er een handgestempelde naambedel of initial tag aan toe. Meer weten? Kijk op www.studioleafs.nl

Pykje fjouwer Lida Dykstra komt mei in prachtich nij berneboek oer de skries. Pykje fjouwer is in oade oan it Fryske lânskip. Yn it boek binne greidefûgels, buorkerijbisten, blommen, krûden en ynsekten te finen. Foar alle bern fan fjouwer jier ôf dy’t fan de natuer hâlde en dêr noch mear fan witte wolle. Sjoch op heitenmem.nl foar in resinsje en in ynsjocheksimplaar. No foar € 13,50 te keap yn ’e boekhannel en te bestellen fia websjop.afuk.nl Lida Dykstra

Tik tik tik. tik tik tik…

Lida Dykstra

Trije aaien yn it skriezenêst binne al út. Mar it pykje yn it fjirde aai kin de dop net stikken krije. yllustraasjes Ina Hallemans

Ina Hallemans

Dêrom wurdt Pykje Fjouwer samar troch syn famylje achterlitten. Fuortdaalk komt er yn de problemen. Gelokkich nimt Kealtsje him mei nei de pleats fan Yfke. Dêr fielt Pykje Fjouwer him al gau thús tusken de oare bisten. Mar as it jier ferstrykt, begjint it by him te kribeljen. Pykje Fjouwer wol fleane. Hiel fier. Miskien wol nei Afrika. Dat fynt Kealtsje net sa’n goed idee. Want sil er syn skriezefreontsje oait noch wol weromsjen?

Pykje Fjouwer is in oade oan it Fryske lânskip. Yn it boek binne greidefûgels, buorkerijbisten, blommen, krûden en ynsekten te finen. Achteryn steane ek nochris nijsgjirrige feiten oer de skries: Kening fan ’e Greide. Foar alle bern dy’t fan de natuer hâlde en der nóch mear oer witte wolle.

9 789492 176455

Leafste leave Wat setst op in kaartsje ast ien hiel leaf fynst? Of watfoar tekst setst op in troukaart? It boekje ‘Leafste leave’ helpt dy dêrby. It is in boekje fol mei prachtige leafdesteksten en -gedichten. Efteryn stiet ek noch in handige wurdlist. It boekje is foar € 8,95 te bestellen fia websjop.afuk.nl, of freegje dernei yn dyn boekhannel.

Goedgemerkt Als ouder herken je het waarschijnlijk wel. Je hebt zoveel spullen voor je kinderen dat je niet meer weet wat van wie is. Of je kinderen raken voortdurend alles kwijt. Daarom zijn labels met een eigen naam ontzettend handig! Een naam op de broodtrommel, in het gympakje, op de schooltas en ga zo maar door. Deze labels kun je op je spullen plakken of erop strijken. De labels van Goedgemerkt zijn kindvriendelijk en van de hoogste kwaliteit. En bovendien vaatwasser- en magnetronbestendig. Voorkom dat spullen kwijt of verwisseld raken en bestel nu direct met 15% korting! Gebruik kortingscode: GG-HEMem-17 (geldig t/m 31/8/2017). Kijk voor de leukste labels op www.goedgemerkt.nl.

Te lêzen op www.heitenmem.nl Maitiid! Spesjaal foar heiten en memmen, pjutteboartersplakken, skoallen, bernedeiferbliuwen en gastâlders stean op www.heitenmem.nl Frysktalige platen dy’t jimme sels útprintsje kinne. Leuk foar yn in listje of om sa op te hingjen. Wy ha platen mei bygelyks as tema maitiid, Peaske en memmedei. Sjoch op heitenmem.nl by ‘printables’.

Maitiid

Flip Flflap Fl flinterke dûnset yn ’e loft, tutet alle blomkes, rêst dan wer in skoft. Flip Fl flap Fl flinterke hat sa’n moaie dei, sûcht út alle blomkes ’n dripke huning wei.

Meertaligheid-pagina op heitenmem.nl Is het een uitzondering om twee of meer talen te spreken? Juist niet! Alleen al in Europa wonen meer dan 50 miljoen mensen die meer dan één taal spreken. Wat zijn de voordelen daarvan? En zitten er ook nadelen aan? Hoe gaan mensen thuis en op school om met meertaligheid? Heitenmem.nl heeft alle vragen en antwoorden voor je op een rijtje gezet. Kijk voor meer informatie op www.heitenmem.nl/meertalig-opvoeden

Kreamkadootsjes Wisten jimme dat de Afûk-winkel neist berneboekjes ek hiele leuke oare kreamkadootsjes ferkeapet, lykas bygelyks slabkes mei Fryske teksten, sêfte krûperkes of leave koesers? Sjoch op heitenmem.nl/websjop foar ynspiraasje!

14

15

Foarlêsgids Heit&mem hat in Foarlêsgids útjûn. Yn de Foarlêsgids fynst de moaiste en nijste Fryske boeken foar bern fan 0-12 jier, de nijste apps en de beste foarlêstips. De gids is digitaal yn te sjen of (fergees!) online te bestellen. Typ yn it sykfinster op heitenmem.nl ‘foarlêsgids’ yn, foar mear ynfo.

Marrit de Schiffart

‘ Mei help fan in draachmem soe ik bern krije kinne.’

Stride foar in dream Rosalyn hat it MRKH-syndroom Se hawwe ien grutte winsk: heit en mem wurde. Mar dat is net maklik foar Rosalyn Pultrum en Jeroen Kloosterman. Rosalyn hat it MRKH-syndroom en waard berne sûnder fagina en liifmoer (baarmoeder). De diagnoaze dy’t se op har 17e te hearren krige, hat grutte ynfloed op harren libben.

‘Sûnt foarich jier lizze myn aaisellen yn de friezer fan it UMCG. Se wachtsje oant immen in húske beskikber stelt dêr’t se njoggen moanne yn groeie meie.’ Jeroen (48) en Rosalyn (33) witte dat der mar in lytse kâns is dat harren plan slagje sil, dochs wolle se alles dwaan wat yn harren fermogen leit om in eigen berntsje te krijen. Jeroen: ‘Letter, as wy weromsjogge, wolle wy net it gefoel hawwe dat wy it mar heal besocht hawwe.’ Dy ynstelling hat Rosalyn ek: ‘Dat wat wy it leafste wolle, is ús ûntnommen troch myn sykte. Mar der is in lytse kâns dat it kin, dêrom binne wy op syk nei in draachmem.’ It is de safolste hobbel dy’t Rosalyn nimme moat sûnt se wit dat se MRKH hat. ‘It syndroom beynfloede myn libben jierrenlang op in negative manier, ik koe neat mei de ympekt dy’t it op my hie. Ik sette myn emoasjes út en libbe plichtmjittich fierder. Pas de lêste pear jier kin ik sizze dat ik der in wei yn fûn ha.’

16

17

Diagnoaze Rosalyn wie 15 doe’t se mei har mem nei de dokter gong. ‘Ik makke my soargen, want ik waard net ûngesteld. Neffens de dokter wie der neat oan ’e hân, ik moast nei in jier mar wer komme. In jier letter kaam er mei itselde ferhaal, mar doe easke ús mem in trochferwizing. Yn it sikehûs moast ik ferfelende ûndersiken ûndergean. Om’t it MRKH-syndroom seldsum is hiene de spesjalisten yn Drachten gjin idee wat it wêze koe. Oant in gynekolooch ûnder in kykoperaasje har âlde staazjebegelieder fan it Radboudumc opbelle en him fertelde wat se seach: hy wist fuort wat der oan ’e hân wie.’ Froulju dy’t berne wurde mei it MRKHsyndroom hawwe gjin fagina en liifmoer. De aaistokken binne wol ûntwikkele en funksjonearje normaal. Utwindich is alles oanwêzich, ynwindich ûntbrekke organen. Yn Nederlân wurde alle jierren ûngefear fjouwer froulju mei dat syndroom berne.

Kop yn it sân ‘De diagnoaze wie in klap yn myn gesicht, mar de perioade dêrnei wie noch freesliker. Der wie wat heftichs bard, mar alles gong gewoan fierder.’ Rosalyn krige net folle stipe út ’e medyske wrâld, de spesjalisten seagen foaral nei har liif en hienen net yn ’e gaten wat soks geastlik mei in puber docht. Ek thús wie it dreech om oer har gefoelens te praten. ‘Dêrtroch krige ik it gefoel dat ik it allinne dwaan moast, ik boude in muorke om my hinne en libbe fierder op de automatyske piloat. Fansels wie ik faak lilk of fertrietlik, mar dat belibbe ik yn myn ientsje, ik liet my net kenne.’ De stúdzje, sport en in bybaantsje yn it ferpleechhûs beaen útkomst. Rosalyn stoarte har op it heljen fan diploma’s, earst MBO Verpleegkunde en dêrnei HBO Lerarenopleiding Zorg en Welzijn. Hoewol’t se harsels mentaal ferwaarleazge, wie se net passyf as it om har lichem gong.

‘De mooglikheden dy’t der wienen woe ik oanpakke. In liifmoer soe ik noait krije, mar it wie wol mooglik om myn fagina út te rekken. En dus gong ik oan ’e slach mei pelottes, lytse buiskes dy’t ik by mysels ynbringe moast, alle dagen twa kear tweintich minuten.’ De spesjalist yn it Radboudumc begeliede it proses. Rosalyn reizge ien kear yn de fjirtjin dagen nei Nijmegen om te sjen oft der progresje wie. ‘De buiskes waarden hieltyd grutter. It wie in pynlik proses, mar ek dat fierde ik plichtmjittich en sûnder emoasjes út. Gelokkich wie de professor in aardige man, eins wie hy de earste dy’t each hie foar de minske achter it syndroom.’

‘Als er iemand mag klagen, dan ben jij het.’ Rosalyn krige in freon, mar ek mei him koe se der net goed oer prate. ‘Op in stuit gong it sa striemin mei my, ik krige hieltyd mear lêst fan gûlbuien en “pijntjes”. Doe’t ik wer nei de dokter gong, sei dy: “Als er iemand mag klagen, dan ben jij het.” Doe bruts ik. Ik waard trochferwiisd nei in psycholooch dy’t spesjalisearre wie yn “kinderloosheid”. Op myn 28e krige ik einlings help. Sy hat my wer rinnen leard troch my prate te litten, my in spegel foar te hâlden en traumaterapy

ta te passen. Se wist ek dat ik graach mem wurde woe. Op oanrieden fan har gong ik nei it UMCG om te sjen wat der lichaamlik mooglik wie. Doe die bliken dat myn lichem prima funksjonearret en dat ik sûne aaisellen ha. Dat fielde as in befrijing, mei help fan in draachmem soe ik bern krije kinne.’

‘ Utwindich is alles oanwêzich, ynwindich ûntbrekke organen.’ Waarm bad Yn dyselde tiid learde Rosalyn, ûndertusken wer frijgesel, op har wurk Jeroen kennen. Beide wurkje se as dosint op de Ulbe van Houten yn Sint-Anne, Jeroen jout wiskunde en ekonomy en Rosalyn Zorg & Welzijn. Jeroen hat twa soannen út in eardere relaasje. Hy en syn famylje binne hiel iepen, prate oer alles. ‘Dat is konfrontearjend, mar ik merk ek dat it helpt. Jeroen jout my it gefoel dat ik der net allinne foar stean, hy lit my bygelyks net allinnich nei de psycholooch ta gean. Troch de terapy, mar ek troch Jeroen, doar ik my kwetsber op te stellen. De ôfrûne jierren haw ik al myn freonen en kunde ferteld fan myn situaasje. Dat hie ik fiif jier lyn net tinke kinnen. En it moaie is dat it my goede dingen brocht hat: begryp, help en positive enerzjy.’

Grutste winsk De winsk om heit en mem te wurden spile noch hieltyd en dus liet Rosalyn har aaisellen ynfrieze. Jeroen: ‘Neidat wy grien ljocht krigen fan de gynekolooch moast Rosalyn it foartrajekt fan IVF ûndergean. Doe’t de aaikes fuortprikt waarden, koe ik alles op de monitor sjen. In hiel spesjaal momint. Stel dat it oait wat wurdt, dan haw ik sjoen dat se de aaisel dêr’t ús berntsje út fuortkomt út Rosalyn har búk hellen.’ Takom simmer sil it stel trouwe, in befêstiging fan harren leafde. Mar no’t se safier kommen binne, wolle se ek alle war dwaan om harren grutste winsk útkomme te litten. En dus is it saak om in draachmem te finen. ‘Yn ús sosjale rûntsje is it oant no ta net slagge’, fertelt Jeroen. ‘De easken foar draachmemmen binne strang yn Nederlân. Dat is goed fansels, mar it makket de kâns om ien te finen lyts. Der is net in databank foar draachmemmen, wy moatte it sels dwaan.’ Jeroen en Rosalyn bliuwe praten, neffens harren it wichtichste yn it hiele proses. Rosalyn is bliid dat se de striid net mear allinne hoecht te fieren. Har striid is no harren striid.

HOI BAMY

Paul van Dijk is skriuwer, yllustrator en makket graach muzyk. Hy hat in oantal Fryske berneboeken skreaun en is heit fan soan Hidde (2).

‘Rupske komt deroan,’ seit myn soan. Wy hawwe krekt it iten op. Syn eagen glinsterje, mar ik begryp net hielendal wat er bedoelt. Begjint dat no al, tink ik, datst dyn bern net mear folgje kinst? Dan makket er in hânbeweging nei in sliert spagetty dy’t foar my op ’e itenstafel leit. ‘Rupske komt deroan!’ Hidde is twa, in magyske leeftiid. Us mantsje feroaret mei de dei en yn syn taal tilt it op fan de leuke fynsten. It is nammentlik in taal sûnder regels. Alles kin. En om’t er net wit hoe’t it heart, wurde kapusijners skyldpodden, is in Ikea-koer in pet, is in boartersguodbuorkerij in ‘kinderboerderij’ en is de oven in brievebus. Mar de brievebus is hiel hyt, dat wit er wol. Wat moat dat moai wêze, om de wrâld sa te besjen. Eltse dei it begjin fan in nije ûntdekkingstocht. Achter eltse beam kin in kabouter sitte en op elk dak in Sinteklaas. Ik rin nei de kuolkast en lit wat yochert yn in komke glide. Dat falt yn ’e smaak. ‘Dêr wie er al: yochert!’ kraait Hidde en hy docht de hannen joechheiend omheech. As ik wat fla nim, en der wat fan myn leppel dript, sjocht er my skarlúnsk oan. ‘Wat is der?’ freegje ik. ‘Heity syn leppel plast.’ Hy praat net allinnich hiel leuk, ik hear mysels sa no en dan ek werom. Ek it taalgebrûk fan ús heit, ús mem, myn frou en har âlden wurdt entûsjast imiteard (en as er in leuk Hollânsk wurd by de bakker heart, seit er dat ek). ‘No is it klear’, sei er okkerdeis doe’t ik him oan it kideljen wie. ‘Ja, Hidde, no is it klear.’ En as ik in aai foar him bakt haw: ‘Hea-luk. Lekker. Hat heit goed dien.’ Mar it moaist fyn ik it lústerjen nei de babyfoan. Ja, dat klinkt miskien nuver. Mar de mominten foardat dreamelân him ferwolkommet binne echt geweldich. Ik kin it jimme oanriede. Dat giet by ús thús meastal sa: alderearst komme alle dingen fan de dei foarby, dêrnei alle stripfigueren (Mickey, Goofy) en oan ’e ein seit er hoi tsjin de dei. It docht my altyd wat tinken oan it gedicht Marc groet ’s morgens de dingen fan Paul van Ostaijen. Mar dat kin er net stellen hawwe, want Van Ostaijen is al in skoft dea en myn soan lêst gjin gedichten. Hidde docht it sa: ‘Hoi memmy.’ ‘Hoi bûten.’ ‘Hoi bamy.’ Dêrnei kin der rêstich dreamd wurde. Paul van Dijk www.paulvandijk.frl

18

19

ADVertentie Als (helpen) opgroeien een uitdaging is

Sandra Russell is pedagoog en projectleider jeugdzorg bij Cedin. Sandra is getrouwd en heeft 2 kinderen.

Vanmorgen had ik Bart van het gebiedsteam aan de telefoon. Hij is betrokken bij een complexe zaak van een meisje van 13 jaar. Ze is erg intelligent en gaat al sinds de Kerstvakantie niet meer naar school. Ze lijkt gestrand in de brugklas. Er is onderzoek gedaan en veel geprobeerd, maar niets lijkt te lukken. We spreken af dat ik eens meekijk voor het maken van een plan van aanpak. Ik maak een afspraak om op huisbezoek te gaan bij Jolien en haar ouders. Omdat we gebruik maken van korte consultatie ga ik efficiënt te werk. Ouders hebben alle beschikbare informatie verzameld en vullen een vragenlijst in. Ik neem ondertussen contact op met de school. Zij zijn een belangrijke partner om Jolien weer onderwijs te laten volgen. Bij de kennismaking tref ik ouders aan die ten einde raad zijn en een meisje dat stilletjes en bleek naast papa zit. Uit alle papieren weet ik inmiddels dat Jolien hoogbegaafd is, maar voor haar ouders is dat nieuwe informatie. Ze heeft de basisschool op haar sloffen gedaan, maar nooit geleerd dat je lesstof moet oefenen en dat dat soms lastig kan zijn. Bovendien is Jolien erg faalangstig.

Thuis en school worden op elkaar afgestemd

Je kunt bij ons terecht voor o.a.: Onderzoek en behandeling van dyslexie Kinder- en jeugd GGZ Vragen over opvoeding en ontwikkeling Ziek zijn en onderwijs Paramedische zorg

“De samenwerking tussen thuis en school concreet maken, dat is belangrijk!” Jolien, haar ouders en de school moeten van elkaar leren wat het beste werkt. De samenwerking tussen thuis en school concreet maken, dat is belangrijk. We maken een plan om thuis te starten met het leren om te leren en de achterstand weg te werken die Jolien heeft opgelopen. Ook is een weerbaarheidstraining nodig zodat ze zich weer sterker gaat voelen. In een gezamenlijk gesprek met Jolien, haar ouders, de school en Bart maken we concrete afspraken over wie wat gaat doen. De huidige jongerencoach gaat met Jolien verder met het plan dat we gemaakt hebben. Een hoogbegaafdheidsspecialist van Cedin gaat aan de slag met school en ouders; hoe ga je om met hoogbegaafdheid en wat zijn de valkuilen?

Thuiszitters

> Persoonlijk contact > Geen wachtlijsten > Zorg voor het kind en zijn omgeving 0-23 jaar

Een kind aanmelden voor consultatie

We sluiten de kortdurende consultatie af met een plan van aanpak waar iedereen zelf weer mee verder kan. Dit is wat we doen met korte consultaties. In maximaal 5 gesprekken helpen we ouders (en soms ook de school) op weg zodat ze zelf verder kunnen. In het geval van Jolien gaat het om het niet naar school gaan. We krijgen ook regelmatig vragen over bijvoorbeeld boze buien of problemen met slapen.

Neem contact met ons op via:

Dus klop gerust bij ons aan. Wij helpen je graag op weg!

Wij helpen je meteen!

Sandra Russell

zorg@cedin.nl 088 0200 300 www.cedinzorgt.nl

Logan (3) is op zijn elleboog gevallen. Huilend rent hij naar mem toe en roept: ‘Mem, kijk, de schil is eraf!’

BERNEPRAATSJES Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Jenny (3) helpt mem mei it itensieden. Mem seit: ‘Oh, wat rûkt dit lekker, ik ha sa’n sin oan wat! Do ek?’ ‘Ja,’ seit Jenny, ‘ik ha sin as in baarch!’

Tije (5): ‘Mem, wanneer wordt Lars gedipt?’ (gedoopt)

Thieme (5) vertelt trots dat hij op school ‘genaald’ heeft. (geborduurd) Brend (3) is oan it telefyzje sjen, mar hy moat wyls efkes fuort. Fansels wol er neat misse, dus freget er oan syn heit: ‘Wol heit de tillefyzje efkes op de rem sette?’

Mem ropt nei boppen: ‘Tygo? Hast de koes al út?’ Tygo (2,5): ‘Nee mem, koes noch oan!’

Lotte (2) is hieltyd wat ûndogensk en dus seit mem: ‘Wolst op ’e gong?’ Lotte: ‘Goed idee, memmy!’

Mem en Jort (1,5) sitte yn de auto as mem lûd it ferske “I will always love you” fan Whitney Houston meibrult. Jort heart it ris oan en seit dan: ‘Memmy gûle?’

20

21

Froukje-Berber Oliver-Smedes is 23 wiken yn ferwachting fan har twadde berntsje. Yn april ferwachtsje sy en har man James opnij in soan, en foar lytse Nick Onijdes (1,5 jier) in broerke.

Ciska Noordmans

Oer de lânsgrinzen hinne ‘We sille aanst nei Súd-Afrika fleane, nei it heitelân fan myn man James. Dêr sjogge wy mei syn allen bot nei út. It is de earste kear dat Nick syn oupa en ouma sjen sil, sûnt syn berte. Nick en sy sjogge inoar allinne op Skype en it is moai dat se inoar straks ek fêsthâlde en oankrûpe kinne. Allinne de reis ... dat sil noch wol in hiele sit wurde. Myn búk is al safolle groeid dat Nick dêr mei syn 15 kilo ûnmooglik by past. Dus hy sil de hiele reis by James op skoat sitte moatte. Rêstich bliuwe, dan komt it wol goed. Dat is ús kredo. We gean der altyd fan út dat der foar elk probleem wol wer in oplossing komt, en dysels drok meitsje oer dingen dy’tst net feroarje kinst, dat hat wier gjin sin. Wy hiene fansels ek net ferwachte dat ik sa gau wer yn ferwachting reitsje soe, mar no wie it yn ien kear raak. It is goed sa. As wy thúskomme fan de reis sille wy fierder mei de keamer fan Nick. It is wol sa praktysk dat Nick trochskoot nei in folgjende keamer en dat de poppe dan yn de babykeamer komt te sliepen. James hat al dwaande west mei Nick syn nije keammerke, en wa wit hat myn styfheit, pake Jan, as wy weromkomme ek al eefkes oan ’e gong west.

Mem en Jan fine it fansels ek moai dat der wer in lytsen by komt. Nick is ferneamd nei ús pake. It soe dus logysk wêze om no de heit fan James te ferneamen. Dy hjit Simon. Mar om de beide jonkjes no deselde namme te jaan as it sjongende duo út Volendam, dat liket ús ek net goed ta. We wolle graach dat de bern in namme krije dy’t sawol yn Fryslân as yn it bûtenlân goed te brûken is. Want ús gesin bliuwt fansels oer de lânsgrinzen hinne reizgjen. Thús wurde der dan ek ferskillende talen praat. James en ik prate tegearre Nederlânsk. En as wy rûzje hawwe, dan begjin ik yn it Ingelsk mei him te bekfjochtsjen. James en Nick prate tegearre Ingelsk. Omdat James as fotograaf in soad thús is, kriget Nick dêr hiel wat fan mei. Ik wenje al myn hiele libben yn Fryslân en bin wend Frysk te praten. Dat ik praat Frysk mei Nick en straks mei de lytse ek. We fine it hiel moai as wy de kultuer en de taal trochjaan kinne. Uteinlik foarmet dat de identiteit fan in folk, fan in mins en straks ek fan ús lytse mantsje.’ Wolst witte hoe't de befalling fan Froukje-Berber gien is en hoe't de poppe fan Froukje-Berber en James der út sjocht? Gean nei www.heitenmem.nl foar it ferfolch!

Bisto yn ferwachting en wolst ek meidwaan oan dizze rubryk? Mail in foto fan dysels mei in koart ferhaaltsje derby nei ynfo@heitenmem.nl

22

23

Spelenderwijs klaarstomen voor de basisschool

Klasina van der Werf

Vanaf 1 januari 2018 vallen alle peuterspeelzalen onder de Wet Kinderopvang. De overheid wil kinderdagverblijven en peuterspeelzalen meer op ĂŠĂŠn lijn brengen. Welke gevolgen heeft dit voor ouders en kinderen en wat doen opvangcentra om peuters zo goed mogelijk door te laten stromen naar de basisschool?

Stichting Kinderopvang Friesland (SKF) behoort samen met Sinne en Kinderwoud tot de grootste koepelorganisaties van kinder- en peuteropvang in Fryslân. ‘De belangrijkste verandering voor peuterspeelzalen is dat voor elke groep minimaal twee gekwalificeerde beroepskrachten moeten staan, zoals dat ook in de kinderopvang verplicht is. De peuterspeelzalen die draaien met één beroepskracht en één vrijwilliger voldoen vanaf volgend jaar niet meer aan de wettelijke eisen’, legt directeur Jeannet van den Akker van Stichting Kinderopvang Friesland uit. Zo zijn er bij peuterspeelzaal De Ukkepuk in het dorp Ee nu twee pedagogisch medewerkers (Hanny Westra en Edith Oosterhof) en een vrijwilligster (Martha Borger). ‘It klikt gelokkich hiel goed tusken ús. Wy fersterkje elkoar en fulle inoar goed oan’, zegt Edith, die haar baan omschrijft als ‘it moaiste wat der is’. Ook Hanny ziet haar werk niet als ‘werk’. ‘Pjutten binne sa puer, sa echt.’ Integraal Kindcentrum (IKC) Om de overgang van peuteropvang naar basisschool soepeler te laten verlopen worden tegenwoordig steeds meer scholen omgevormd tot Integrale Kindcentra. Hierbij werken basisscholen samen met kinderopvang, peuterspeelzaal, en eventueel andere instanties in de directe omgeving van de school. Van den Akker: ‘Wij zijn een groot voorstander van IKC’s. Eén gezamenlijke aanpak en één visie zorgen voor een goede doorstroming van peuters naar de basisschool. Het komt niet alleen de ontwikkeling van de kinderen ten goede, maar voor peuters is de overgang ook minder spannend. Zij spelen al op hetzelfde plein als de kleuters en wij zetten er ook op in om activiteiten samen met groep 1 te doen, zoals voorlezen, samen spelen of schilderen. Bovendien kun je gedragsproblemen van kinderen op tijd bespreken met de leerkracht of interne begeleider van de basisschool.’ In de kring In Ee is nog geen Integraal Kindcentrum, maar de peuterleidsters vinden de samenwerking met de basisschool wel heel belangrijk. Voordeel is dat ze samen al in één gebouw zitten. ‘Wy ha dan ek kontakt mei de direkteur fan de basisskoalle, de yntern begelieder en de juffen fan groep 1. Sy krije fan ús in oerdrachtsformulier mei

24

25

ynformaasje oer de learling dy’t op skoalle komt’, vertelt Hanny. De twee leidsters proberen ‘hun’ peuters spelenderwijs voor te bereiden op de basisschool. Edith: ‘Sa meie de bern om njoggen oere yn ’e kring sitte, lykas op de basisskoalle. We besykje de pjutten dan al in bytsje út te daagjen, bygelyks troch in toverspultsje te dwaan. Of wy leare se kleuren en foarmen te herkennen. De bern fine it prachtich. Se kinne noch net kloklêze, mar as it hast njoggen oere is freegje se: meie wy al yn ’e kring sitte?’ Hanny voegt eraan toe dat ze sinds kort zelfs ‘hulpjes’ kiezen die mogen helpen met het uitdelen van de fruitbakjes en de bekers, net als op de basisschool. ‘Se binne dan sa grutsk. Dat is machtich om te sjen.’

Wat verandert er voor ouders en peuters? De belangrijkste verandering voor peuterspeelzalen – als gevolg van de nieuwe wet Kinderopvang – is dat voor elke groep minimaal twee gekwalificeerde beroepskrachten moeten staan. Daarnaast veranderen ook de financiering en de kwaliteits­ eisen. Bij veel peuterspeelzalen zijn de wijzigingen al doorgevoerd. Financiering Voor de ouders wordt de bijdrage die zij betalen inkomensafhankelijk. Ouders met een lager inkomen hoeven minder te betalen. De gemeente betaalt mee aan de

Zelf doen stimuleren Jeannet van den Akker van de SKF is ervan overtuigd dat jonge kinderen veel kunnen toevoegen aan het basisonderwijs. ‘Kinderen van 2 tot 4 jaar willen alles zelf doen en ze zijn zo leergierig en nieuwsgierig. Dat moet je spelenderwijs stimuleren. Bij de peuteropvang gebeurt dit al. Wat ons opvalt is dat de kinderen vanaf groep 1 minder de ruimte krijgen om zelf te kiezen, omdat lesprogramma’s veelal de richting bepalen. Kinderen hoeven zelf minder na te denken. Dat gaat ten koste van de creativiteit en cognitieve ontwikkeling.’ Bij peuteropvang De Ukkepuk merken de leidsters dat de peuters soms even een ‘opstapje’ nodig hebben om hun fantasie te gebruiken voor de rollenspellen. ‘Wy behannelje út en troch in nij tema oan ’e hân fan de Tomke-map. Dêryn steane leuke spultsjes, ferskes en knutseltips. It tema is no bygelyks: ‘Wat bisto moai’. Wy fertelle dêr in ferhaal by, meitsje in ferklaaihoekje en foardatst it yn ’e gaten hast boartsje se sels fierder. Sa leare se sûnder dat se der erch yn hawwe in hiele protte. Mar oarsom kinne wy ek in soad fan pjutten leare: hâld it simpel en genietsje fan de lytse dingen.’

peuteropvang voor deze doelgroep. Tweeverdieners betalen meer, maar zij kunnen kinderopvangtoeslag aanvragen bij de Belastingdienst. Kwaliteitseisen De kwaliteitseisen voor peuter­ speelzalen worden hetzelfde als voor kinderopvang. De GGD voert jaarlijks een risico-inventarisatie uit voor veiligheid en hygiëne. Pedagogisch medewerkers moeten een certificaat hebben voor Voorschoolse- en Vroegschoolse Educatie (VVE). Onderzoek overgang naar basisschool De Stichting Kinderopvang Friesland werkt momenteel mee aan een onder­ zoek waaruit moet blijken of het wetenschappelijk gezien ook beter is om kinderen meer de ruimte te geven dingen uit zichzelf te doen. Dat onderzoek ‘Nieuwsgierigheid, zelfsturing en leren bij jonge kinderen in rijke spelsituaties’ duurt twee jaar en richt zich op professionals die kinderen begeleiden in de leeftijd van 3 tot 7 jaar. Hierbij is aandacht voor de belangrijke overgangen van peuter- naar kleutergroep en van de kleuters naar groep 3. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de hogescholen Windesheim, Saxion en Stenden in samenwerking met zestien locaties voor kinderopvang en basisonderwijs in Flevoland, Drenthe, Friesland en Overijssel.

Dieuwke van der Meer

Tranen met tuiten! Silke huilt, het is dramatisch. Ze was aan het rennen, maar ze struikelde en rolde toen over de harde stoeptegels. Er zit een gat in haar legging, er komt bloed uit haar knie en haar handen zijn geschaafd. Wat nu?

Eerste hulp bij kleine wondjes Kinderen houden van rennen, vliegen en klauteren. En dus komt het regelmatig voor dat ze zich bezeren. Hoe ga je daar nu het beste mee om?

1

Troost Meestal huilen kinderen niet eens omdat de wond zo zeer doet, maar omdat ze het hele kleine traumaatje even moeten verwerken. Troost ze dan ook door ze eventjes te laten huilen, dan zijn ze alles vaak snel weer vergeten.

2

Ontsmet de wond Wanneer je kind een kleine wond heeft, ontsmet je de wond door die eerst onder de kraan met lauw water schoon te spoelen. Spoel alle modder, grind en ander vuil eruit. Los eventueel wat zout op in water en giet het over de wond. Is de wond nog vies na het spoelen, dan kan je ook een papje maken van groene klei en dat op de wond doen. Daarna afdekken met een schone of steriele doek. De klei trekt de vieze stoffen uit de wond. Gebruik vervolgens het liefst een natuurlijk ontsmettingsmiddel, zoals een paar druppels olie van lavendel, tea tree, Echinacea of Calendula, of gebruik een zalf waar deze etherische oliën* in verwerkt zijn. Heb je dit niet in huis? Dan kun je ook kokosolie of aloë vera op het wondje smeren.

3

Bescherm de wond Speciale kinderpleisters zijn een must voor ouders om in huis te hebben, aangezien ze echt als een tovermiddel kunnen werken. Plak op het wondje een mooie pleister met een prinses of piraat en de pijn is vaak al snel vergeten.

4

Laat het helen Ons lichaam is heel goed in staat om zichzelf te helen. Maar je kunt het herstel bevorderen door je kind wat extra water te laten drinken en wat extra proteïnen (kip, vis, eieren, yoghurt) te laten eten. Ook helpen vitamine A en C bij het herstel van de huid. Wanneer je de pleister of het verbandje moet verwisselen, ontsmet je de wond weer zoals bij punt 2.

Tip: De EHBO-app Met de EHBO-app van het Rode Kruis heb je altijd je EHBO-instructies op zak. Wat moet je doen bij een bloedneus, brandwonden, vergiftiging of zelfs een hartstilstand? De EHBO-app helpt je door deze en nog vele andere situaties heen. De app is beschikbaar voor Android, iPhone en Windows Phone. * Raadpleeg bij twijfel over de behandeling altijd een arts. Indien je gebruik wilt maken van etherische olie, gebruik dan 100% pure olie. Wil je weten wat een goed merk is of hoe je het beste met etherische olie om kan gaan, neem dan contact op met een deskundige op het gebied van natuurlijke olie, zoals Femke Elverdink van www.natuurlijkmetfemke.nl uit Wirdum.

advertentie

Kraamzorg op maat, door één kraamverzorgster Kraamzorg op maat, door één kraamverzorgster

Kraamzorg op maat, door Kraamzorg op maat, door één kraamverzorgster één kraamverzorgster

54 21 12 77 / 33 (06)84 12 33 % (0514) 77 / (06) 1984 19 % (0514) 54 21 www.zorgburodedriehoek.nl

www.zorgburodedriehoek.nl

26

27

2177 77//(06) (06)12123333 (0514) 54 21 8484 1919 %%(0514)

Om derachter te kommen hoe’t by de bern yn Fryslân de ferskate talen har ûntwikkelje, hawwe heit&mem en Sintrum Frysktalige Berne-opfang it heit&mem-panel opsetten. In skoftke lyn hawwe wy oan in oantal gesinnen fan it panel inkelde fragen foarlein.

Famylje Klazema

Famylje Wijbenga

Heit & mem: beide Frysktalich Prate ûnderling en tsjin de bern: Frysk Bern: ien fan 3 en twa fan 7 jier (in twaling), prate allegear Frysk Wenplak: Oerterp

Heit & mem: beide Frysktalich Prate ûnderling en tsjin de bern: Frysk Bern: 5 en 8 jier âld, prate beide Frysk. Wenplak: Ljouwert

‘Wy fine it Frysk sels in noflike taal om ús yn te uterjen, it fielt hiel eigen en fertroud. Dêrneist tinke wy dat it behearskjen fan it Frysk en it Nederlânsk, dus it twatalige, in bydrage leveret oan in bettere behearsking fan oare frjemde talen. Yn it begjin prate ús twaling meast Nederlânsk. Doe’t Sinne berne waard, wie it krekt of hiene se it idee dat dy allinnich Frysk ferstie. Se praten tsjin har doe Frysk en nei in skoft ûnderling ek. It is hiel grappich om te hearren dat de bern yn harren rollespul meastal oergean op it Nederlânsk. Dan krijst: “En dan seisto: Nu ga je naar bed, Anna.” In tip foar âlders? Bern leare boartsjendewei, se pakke de taal wol op. Ferskes sjonge, foarlêze en spultsjes dwaan is dêrby hiel wichtich.’

‘Us moaie memmetaal mei net ferlern gean. Dêrom dogge wy ek mei oan it heit&mem-panel. As wy thús binne prate wy Frysk meielkoar. De bern hiene dêr soms wol wat muoite mei, omdat se sa bot wend binne om op skoalle Nederlânsk te praten. Mar se witte no net mear oars en it folhâlden hat fertuten dien. We fine it hartstikke leuk om mei te dwaan oan it heit&mem-panel. De opdrachten binne leuk en de bern fine it gjin probleem om Frysk te praten by de opdrachten. It is harren memmetaal. We lêze neist Nederlânske ek Fryske boeken foar en we sjonge Fryske ferskes. Op skoalle krije se ommers al genôch Nederlânsk te hearren.’

Famylje Gildemacher Famylje Oost Heit: Nederlânsktalich Mem: Frysktalich Prate ûnderling: Nederlânsk Tsjin de bern: Frysk Bern: 1 en 5 jier âld. De âldste praat Frysk. De jongste praat noch net safolle. Wenplak: Wiuwert ‘Saskia praat Fries tegen de kinderen. Het is haar moedertaal en in ons dorp wordt het veel gesproken. Ilva, de oudste, praat als ze aan het spelen is meestal Nederlands. Bij het spelen met haar zusje Jelka praten ze samen altijd Fries. Het meedoen aan het heit&mem-panel stimuleert om af en toe bewust met je kind een taalactiviteit te doen. Soms pruttelen ze weleens als ze iets een paar keer moeten doen, maar ze doen wel mee. Ilva vindt het altijd leuk om de liedjes te zingen. Taaltip? Wij zijn van mening dat je al heel snel op een volwassen manier met kinderen kunt communiceren, ze begrijpen vaak meer dan je denkt.’

Heit: Frysk Mem: Nederlânsk Prate ûnderling: heit Frysk en mem Nederlânsk Bern: (hast) 3 en 5 jier, prate Nederlânsk Wenplak: Ljouwert De Fryske taal makket foar heit Gerrit in wichtich diel út fan syn libben. ‘It makket my wa’t ik bin. Myn bern prate altyd Nederlânsk. Der komme wol wat Fryske wurden út, mar meastal pas as ik de wurden foarsis. Myn frou lêst de bern altyd yn it Nederlânsk foar. Ik wegerje dat. Ik set alle teksten oer nei it Frysk. Dat wol net by alle boeken like goed, seker by teksten dy’t rymje moatte. Ik ha noch mar ien kear meidien oan in opdracht. Om earlik te sizzen wie dat noch net sa’n súkses, myn soan fûn der net in soad oan. Ik ha wol murken dat it gjin sin hat om de taal op te lizzen. Seker net yn in omjouwing dêr’t gjin Frysk praat wurdt. Ik doch mei myn soan wolris it spultsje Guozzeboerd en lit him dan ôfwikseljend yn it Frysk en it Nederlânsk telle. Sa praat hy op in losse wize Frysk en hat er net it gefoel dat it moat.’ Mear witte oer meartalich grutbringen of ek meidwaan oan it heit&mem-panel? Sjoch foar ynformaasje op www.heitenmem.nl. Dêr fynst ek links nei oare websiden oer meartaligens.

28

29

Carolien ter Schuur

It heit&mem-panel

Ciska Noordmans

Winkelje sûnder jild om hannen ‘Tachtich euro asjeblyft’, seit de kasjêre by de supermerk as ik de boadskippen ôfrekkenje. Wat in jild, tink ik, mar ik betelje sûnder dat it echt sear docht. Tink dy no ris yn datsto gjin baan hast, krekt skieden bist of mei grutte skulden sitst … Dan wurdt jild útjaan in striid. Heit&mem praat mei de famylje De Bruin út Snits, dielnimmers fan de voedselbank, en mei Ed Comino, bestjoerslid en dielnimmerskoördinator by Voedselbank Sneek.

Ed Comino: ‘Bij de voedselbank spreken we van deelnemers, niet van cliënten of klanten, omdat dit het meeste recht doet aan de mensen die deze vorm van hulp tijdelijk nodig hebben.’ Troch tv-programma’s as ‘Schuldig’ en ‘Een dubbeltje op zijn kant’ ûntstiet der in fertekene byld fan dy groep minsken dy’t it wetter faak oan de lippen ta stiet. En meast net iens troch eigen skuld, neffens Comino. Hy ferfolget: ‘Deelnemers kunnen maximaal drie jaar gebruik maken van de voedselbank. Binnen deze periode moet de situatie veranderd zijn. Natuurlijk kun je niet “zomaar” bij de voedselbank terecht. Of een huishouding in aanmerking komt, hangt af van de normgrens, die wordt bepaald door de samenstelling van het gezin en wat er onder aan de streep overblijft. De voedselpakketten geven mensen “lucht”; het haalt even de druk van de ketel, en geeft de gelegenheid om tijd en energie in andere dingen te steken. Want mensen die gebruik maken van de voedselbank hebben vaak een hoop sores aan hun hoofd.’

‘ Troch tv-programma’s ûntstiet der in fertekene byld.’ De famylje De Bruin út Snits befêstiget dat. It gesin bestiet út heit, mem en fjouwer bern yn de leeftyd fan poppe oant basisskoalbern. De âldste twa binne út in eardere relaasje fan mem, en de jongste twa meitsje de húshâlding kompleet. It stel is no trije jier byinoar

en hat al hiel wat foar de kiezzen krigen. Heit die in hbo-oplieding ynternasjonale hannel en hie genôch jild om ek noch wat te sparjen. Underwilens gong it libben troch, waard er ferlyfd en kamen der bern. De stúdzje waard doe wolris ûnderbrutsen; de kombinaasje fan bern en studearjen wie ‘a hell of a job’, mar ûndertusken is er slagge. Ek al hat er noch gjin wurk fûn, ambysjes hat er genôch, nettsjinsteande in lichaamlike beheining. No is hy alwer oan ’t learen om syn kâns op wurk te fergrutsjen. Syn frou hie earder al in baan, mar hat de hannen no fol oan de lytskes. Heit: ‘In húshâlding mei fjouwer bern is drok. It is dan hiel frustrearjend asto ek noch in protte tiid kwyt bist oan ynstânsjes lykas de gemeente en de belestingtsjinst. Omdat sokke ynstânsjes ek wolris fouten meitsje, bist soms dagen, wiken of moannen oan it beljen om alles wer rjocht te breidzjen. En dêrnei krijst in gemeentewurker op dyn dak om te freegjen wêrom’t de telefoankosten sa heech binne! Kinst dát ek nochris útlizze!’ Ed Comino leit út dat húshâldingen dy’t it net rom ha, lykas it gesin De Bruin, gebrûk meitsje kinne fan de voedselbank. En net allinnich foar in itenspakket, want de voedselbank bemiddelet ek yn de kontakten mei oare helpynstânsjes. Ienris yn de twa wiken jout de voedselbank yn Snits sa’n 70 itenspakketten út. ‘Onze voedselbank is goed georganiseerd. We hebben alles gedigitaliseerd en voldoen aan alle eisen. Wij worden gecontroleerd, onder andere door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Dat is fijn, want dat geeft

‘ Wy moatte der mei syn allen wat fan meitsje.’

leveranciers, zoals supermarkten, ook de zekerheid dat er goed met hun waar wordt omgesprongen.’

‘ We binne der net grutsk op dat wy winkelje by de voedselbank.’ De famylje De Bruin is bliid mei de help. ‘It belangrykste is dat wy gelokkich binne en allegearre goed sûn. We binne der net grutsk op dat wy winkelje by de voedselbank, mar we binne bliid mei de help dy’t wy krije. We hawwe sels sparre foar in djipfriezer om alles sa lang mooglik goed te hâlden. Ek de griente dy’t wy fan ’t simmer yn ús foartúntsje ferboud hawwe, kin dêr yn. Soks jout ek in protte wille. De bern helpe mei, sy leare derfan en wy fine it hiel gesellich om dingen mei syn allen te dwaan, sûnder dat soks no in soad hoecht te kostjen. Fierder besparje wy bygelyks op boadskippen en reparaasjes. Wy meitsje sels ús waskmiddel en wy sjogge goed nei de oanbiedingen. Soms keapje wy in grutte foarried yn. Fia ynternet kinst ek hiel wat fergees krije; der binne alderhanne sites mei ‘weggeefhoeken’ of ruilbeurzen. Hjir yn ’e wyk sit ek in kleanbank. Wy krije dêr klean wei, mar wy bringe dêr ek wer lytse maatsjes hinne. Sa helpe wy inoar. Fierder binne wy kreatyf yn it betinken fan oplossingen. Dat moat ek wol ast de eintsjes oaninoar knoopje wolst. It is soms sa ferliedlik om jild út te jaan. Kinst djoere dingen oer in pear jier ôfbetelje, of keapje fia creditcards en sa, mar dêr begjinne wy

30

31

net oan. Wy hawwe al lang leard dat gelok net yn jild sit. En oeral is wol wat. Elk húske hat syn krúske. Mar foar ús jildt ek: sin en wille kinne folle tille. Wy moatte der mei syn allen wat fan meitsje!’ Yn ferbân mei de privacy is de namme fan de famylje fingearre.

Neffens it Sociaal en Cultureel Planbureau libje der yn Nederlân 1,2 miljoen minsken yn earmoede, en 810.000 minsken fan dy groep ha te min jild foar de basis­behoeften, lykas iten, klean, wenjen, fersekeringen en sa. 40 prosint fan dy groep hat in betelle baan of wurket as selsstannige. Oeral yn Nederlân is earmoede, mar fierwei de measte earmoede komt foar yn de trije noardlike provinsjes: Drinte, Grins en Fryslân.

Boeken mei bearen!

BUORMAN BROMBEAR

BUORMAN BROMBEAR

Bear wennet hielendal allinne op ’e romte en dat befalt him poerbêst. Bear wennet hielendal op ’e romte Hy is danallinne ek net bliid as inen dat befalt kninefamylje him in poerbêst. hûs bout nêst dat fan him! Hy is dan ek net bliid as in kninefamylje in hûs bout nêst dat fan him!

www.afuk.nl Printe in Sina

ThosePeskyRabbits - HbackCovUK_Frisian.indd 1

03-11-16 10:39

www.afuk.nl Printe in Sina

ThosePeskyRabbits - HbackCovUK_Frisian.indd 1

Buorman Brombear Bear wennet hielendal allinne op ‘e romte en dat befalt him poerbêst. Hy is dan ek net bliid as in kninefamylje in hûs bout nêst dat fan him!

Ciara Flood

€ 12,99 Foar bern fan 2 oant en mei 5 jier

03-11-16 10:39

Dizze boeken binne û.o. te krijen yn de Fryske boeken kadowinkel fan de Afûk of online te bestellen fia websjop.afuk.nl

Bertus Bear syn drokke dei Sjoch wat Bertus Bear allegearre docht op in dei! De ynteraktive klok hat stevige wizers dy’t maklik draaie en alle siden ha flapkes om achter te sjen. Der is in hiel soad te sjen. Sa learst boartsjendewei hoe let it is.

€ 8,95

3+

€ 12,95

€ 9,95

€ 5,00

Jentsje syn bear Jentsje hat in nije bear en dy moat fansels by him op bêd koese. Pukky is syn plakje kwyt en fynt dat mar neat ... 1+ Kartonboekje op rym

Kinst net sliepe, Lytse Bear? Lytse Bear kin net sliepe omdat er sa bang is yn it tsjuster. Sels as Grutte Bear de grutste lantearne oanstekt dy’t er fine kin bliuwt er bang omdat it bûten sa tsjuster is. Dan wit Grutte Bear rie ... 3+

“Wat no wer?!”

grommelet Bear.

Ut: Buorman Brombear

“Goeie mynhear Bear, wolle jo boeken mei ús ruilje?”

32

33

“Nee !

Ik wol gjin boeken ruilje!”

FRL binnenwerk 10.indd 129

Heit en memke Jip is de heit. En Janneke is de mem. En Janneke hat al twa kear frege: ‘Wolst ek noch in bakje tee, heit?’ ‘Asjeblyft’, seit heit. En dan drinke se tee. ‘Ik fyn dit gjin leuk spultsje’, seit Jip. ‘Ik fyn heit en mem wêzen ferfelend. It is allinnich mar teedrinken. Oars net.’ ‘Dat komt omdat wy gjin bern hawwe’, seit Janneke. ‘Ha wy dan gjin bern?’ freget Jip. ‘Nee, Poppejans is stikken. Har holle is derôf.’ Dat is heel treurich. In heit en in mem mei ien bern. En dan ek noch in bern sûnder holle. ‘Witst wat? Takky is ús bern. En de poes ek.’ Dan klaaie Jip en Janneke de poes oan. En Takky krijt ek in jaske oan. En in petsje op. En dan geane heit en mem te riden mei de bernewein.

It giet heel moai. Mar it duorret net lang. Want o, de bern bliuwe net sitten. Se springe út de wein. Allebeide. En se probearje harren kleantsjes út te dwaan! ‘Hjir bliuwe!’ roppe heit en mem. Mar dat helpt net. De bern rinne fuort. 18-11-16 11:47 No komt Janneke har mem deroan. ‘Wat dogge jim dêr?’ seit se. ‘Sjoch no toch, dy earme beesten. Klaai se ris gau út! Jim meie in poes en in hûn net oanklaaie. Dat fine se echt net leuk.’ Jip en Janneke pakke de poes en de hûn beet. En lûke se gau de kleantsjes út. Jammer. It wie krekt sa echt. No geane se wer sitten te teedrinken. Heit en mem mei ien stikken poppebern. In bern sûnder holle.

Ut it boek ‘Jip en Janneke yn it Frysk’ Tekst: Annie M.G. Schmidt Yllustraasjes: Fiep Westendorp Oersetting: Ytsje Steen Foarmjouwing: Boudewijn Boer

Renske wol stoer wêze Paul van Dijk

Fragmint út haadstik ien - Skoalle

€ 12,50 Renske is krekt ferhuze. It slagget har mar net om freonen te meitsjen. Pake Marius jout rie. Mar kin Renske eins wol wat mei dy rare advizen fan pake? En wat hat dat mysterieuze boek der mei te krijen?

34

35

Renske is ferhuze. Dêr moat se noch wolris om gûle. Want mem wol net mear by heit wenje. Ynienen hat se in lytser keammerke krigen en moat se samar nei in nije skoalle. Renske is net sa gau benaud. Mar wol foar dy nije skoalle. Soe se dêr wol freonen krije? Nei de grutte fakânsje is it safier. Mem bringt har al betiid nei skoalle ta. Dat moat wol omdat se de hiele dei wurkje moat. ‘It wurdt dochs wol leuk op skoalle, mem?’ freget Renske. Mem glimket har fleurich oan. Mar as Renske allinnich op it skoalplein stiet, twifelt se oft it wol sa leuk wurdt. Dêr stiet se dan. In lyts famke mei in fierstente grutte rêchsek. ‘Hoi, ik bin Renske,’ seit se tsjin harsels. ‘Nee. Hoi, ik bin Renske! Nee. Hoe moat ik my no foarstelle? Mem seit dat ik allegear nije freonen krije sil. Mar, hoe doch ik dat dan?’ Der komme in jonkje en in famke oanrinnen. It jonkje hat in giel fuotbalshirt oan, it famke in blau jurkje. ‘Hoi! Ik bin Renske!’ ropt Renske daliks. ‘Ik kom hjir net wei, ik bin nij en-’ Mar it famke keart Renske de rêch ta en seit: ‘Waar ben jij op vakantie geweest, Seakle?’ ‘O, wy hawwe net fuort west,’ seit Seakle. ‘Us heit syn jild wie op!’ It famke laket. De jonge, Seakle, is fêst de leukste jonge fan de skoalle, tinkt Renske. It liket wol oft er har gedachten lêze kin. Seakle sjocht har oan. ‘Wa bisto?’ freget er oan Renske. ‘Ik bin Renske,’ seit Renske. ‘Ik bin hjir krekt nij yn it doarp. Myn pake wennet hjir ek. En-’ ‘Tjongejonge, wat heb jij rare kleren aan zeg!’ seit it famke. Se draait mei de eagen. ‘Mar, dy hat mem fannemoarn klearlein,’ seit Renske. Se snapt net wêr’t dat famke har drok om makket. Klean binne dochs hielendal net belangryk? ‘En wêrom hasto in rêchsek meinommen, giest op fakânsje?’ seit Seakle gekoanstekkerich. Dêr kin Renske gjin antwurd op jaan, want de belle giet. ‘Kom Ganna,’ seit Seakle. ‘We gean nei binnen, oars binne wy te let.’ Renske rint der allinnich achteroan. It is in ljocht gebou, de skoalle. As Renske achter de oare bern oan nei binnen rint, sjocht se datst fan it iene lokaal yn it oare sjen kinst. Oeral binne ramen. Yn ’e gong hingje tekeningen fan bern oan de muorren. In pear gruttere jongens stowe Renske foarby. ‘Oan ’e kant,’ ropt ien fan de jonges. Sy witte wêr’t se hinne moatte, Renske net. Se hâldt Seakle en Ganna dêrom goed yn ’e gaten. Ut it boek ‘Renske wol stoer wêze’

Carolien ter Schuur

Mem,

ik verveel me zo‌

Mijn dochter is in de woonkamer aan het spelen. Ze gaat van het ene naar het andere, maar het lukt haar niet om in haar spel te komen. Ik vraag me af waardoor dit komt. Is ze niet fit? Heeft ze niet goed geslapen? Misschien heeft ze gewoon haar dag even niet. Als ik wat spullen begin op te ruimen merk ik dat het daarna beter gaat. Er lag gewoon zoveel speelgoed dat ze simpelweg niet kon kiezen.

Te veel speelgoed Het komt vaak voor dat kinderen te veel speelgoed om zich heen hebben. Ze worden constant afgeleid en daarom lukt het ze niet om zich te concentreren op één stuk speelgoed. Hierdoor wordt het ontdekken en bedenken van oplossingen minder gestimuleerd. Het begint vaak al in de babytijd, wanneer de box soms vol ligt met allerlei speeltjes. Eigenlijk heeft een baby van een half jaar genoeg aan twee of drie speeltjes om zich heen. De rest van het speelgoed kan buiten het zicht worden gezet. Als de aandacht voor een speeltje minder wordt, kan het omgeruild worden voor iets anders. Kinderen krijgen meestal veel speelgoed voor hun verjaardag en met Sinterklaas. Het is dan soms lastig om steeds weer iets nieuws te bedenken. Hierdoor krijgen kinderen soms al cadeaus die nog niet goed passen bij hun leeftijd. Dit speelgoed kan eerst achtergehouden worden en pas aangeboden als het wel geschikt voor ze is. Kijken naar de interesses van het kind en niet te veel speelgoed uitkiezen waar weinig uitdaging meer in zit, is ook belangrijk. Een pop die bijvoorbeeld breeduit lacht, zal niet zomaar verdriet kunnen hebben. Er is al helemaal bepaald wat een kind ermee kan doen.

Tips voor te veel speelgoed:

Spelen is goed voor de ontwikkeling Spelen is goed voor de ontwikkeling van ieder kind, want spelenderwijs leren kinderen hoe de wereld om hen heen werkt. Een goed basisaanbod van speelgoed kan ervoor zorgen dat een kind lekker kan spelen. Maar hoe voorkom je nu dat het allemaal te veel wordt? En hoe bied je de dingen het beste aan? Wij zetten een aantal tips op een rijtje:

• •

36

37

•

•

•

Je kunt samen met je kind al het speelgoed sorteren. Kijk wat er dubbel is, niet meer interessant of kapot. Dit kun je weggooien of weggeven aan bijvoorbeeld de kringloopwinkel of speelgoedbank. De visite kan van tevoren een verlanglijstje van de jarige krijgen. Dit kan bijvoorbeeld via www.lijstje.nl. Kinderen geven soms in de loop van het jaar aan wat ze graag zouden willen hebben of krijgen, deze wensen kun je bijhouden. Je kunt ook een keer in plaats van speelgoed een leuke activiteit geven. Geef bijvoorbeeld een bon voor een dagje dierentuin of om samen een ijsje te eten.

Tips om speelgoed aan te bieden: •

•

•

• •

•

Kinderen vinden het vaak fijn om in een hoekje te spelen. Het inrichten van meerdere hoekjes, met in elk één soort speelgoed – bijvoorbeeld een bouwhoekje, een poppenhoekje en een muziekhoek – creëert spel. Je kunt het speelgoed gesorteerd wegzetten in een aantal mooie dozen, bakken of manden. Zo blijft het overzichtelijk, en het staat ook nog leuk in je woonkamer. Je kunt een aantal soorten speelgoed aanbieden en de rest in een dichte kast of een andere ruimte laten staan. Na een tijdje kun je dan weer iets anders aanbieden. Creëer een leuke keukenhoek, die jullie na een tijdje samen omtoveren tot een kapsalon of een pirateneiland. Wanneer je de eerste vijf à tien minuten met je kind meespeelt, kan hij hierna vaak makkelijker zelfstandig verder met zijn spel. Creëer een plek waar kinderen kunnen puzzelen, kleuren of knutselen. Een leuk rekje met boekjes stimuleert de interesse in boeken en lezen; je kunt de boekjes regelmatig afwisselen, gebaseerd op onderwerp. Zet voordat jullie gaan eten of de deur uitgaan alles samen weer op zijn plek. Probeer zelf tijdens het spelen van de kinderen niet te veel speelgoed op te ruimen. Ondanks dat er minder speelgoed is lijkt het soms alsof er een bom is ontploft. Dit kan onderdeel van het spel zijn en soms willen kinderen er na een poosje toch graag weer mee spelen.

38

39

Marieke Vinckers

De wrâld gong oan dy foarby

Dêr sitst mei dyn krekt berne jonkje yn ’e earms, yn it sikehûs op in stoel yn in lytse keamer, wylst dyn frou op ’e OK leit. It bern datsto in namme jûn hast. It bern dêr’tsto in takomst mei dreamdest. Dêr’tsto al sa faak tsjin praten hast doe’t it noch yn ’e búk siet. It bern dat net sykhellet. Sa folmakke. Sa moai. Sa perfekt. Fingerkes, teantsjes, in geef gesichtsje. Allinnich: sûnder hertslach. Sûnder azem. Stef. Do wiest der, mar de wrâld gong oan dy foarby.

Tajûn, yn in flits tink ik by binnenkomst foar it ynterview: Oei, se hawwe de boks noch net opromme. Mar dêr stiet Anita foar my, grutsk, mei de lytse Luuk op ’e earm. Sân moanne âld. ‘Hey jongen’, seit syn heit Marcel. ‘Heb je alweer gepoept?’ It jonkje laket. Hy laket! It jonkje brabbelet wat en kriget in dikke krûp fan syn mem. Dêrnei dûke wy de skiednis yn. In ferhaal oer syn bruorke, dat 2,5 jier lyn op ’e wrâld kaam, yn deadske stilte. Twa wiken dêrfoar gong Marcel Paul van Kooten mei syn partner Anita en harren lytse famke Lisa nei in attraksjepark. It is heechsimmer 2014. In hearlike dei. Waarm. Ek de lytse yn ’e búk is folop oanwêzich. Anita fielt him hieltyd bewegen. Dan leit se har hân op ’e búk, as wol se sizze: ‘Stil maar kleintje.’ Pas yn ’e jûn wurdt it rêstich. En omdat de baby oerdeis sa drok wie, tinkt Anita dat er lang om let sliept. Mar de oare deis bellet se de ferloskundige. Se fertrout it net. No, goed twa jier letter, seit se: ‘Je wilt niet meteen in paniek raken, maar ik zag aan het gezicht van de verloskundige dat het niet goed was.’ Wêrom wêrom wêrom? Wol tûzen kear komt de fraach ‘Wêrom?’ yn harren gedachten foarby. Se beslute ûndersyk dwaan te litten. Se wolle de oarsaak fan Stefs stjerren witte. Wat gong der mis? It docht úteinlik bliken dat der in seldsume sykte yn ’e plasinta siet. Flak nei de berte fan Stef wurdt dy plasinta operatyf ferwidere by Anita. En wyls sit Marcel dêr yn dy lytse keamer, mei syn folslein geve bern yn ’e earms. Eefkes dêrfoar hie er syn mantsje sels wosken en him syn kleantsjes oanlutsen. ‘Ik krijg het er nog koud van als ik eraan terugdenk.’ Anita’s swangerskip wie hielendal sûnder problemen ferrûn en no is it stil. Hoe moatte se dit oan Lisa fertelle? Harren famke fan

fjouwer jier dat al in healjier op skoalle ropt dat se in bruorke kriget. ‘Het was een geluk dat Lisa er was’, fertelt Marcel. ‘Kinderen zijn zo eerlijk, zo wijs in hun onschuld. We hebben haar helemaal betrokken bij de situatie. We zouden niet zeggen dat Stef sliep ofzo, nee, Stef is dood. Stef komt niet meer terug.’ Meielkoar riede se it ôfskied ta. Ek Lisa kiest in ferske: ‘Zo gaat de molen.’ Underwylst lêze de âlders, op oanrieden fan de útfeartorganisaasje, it boek ‘Merijntje Muis neemt afscheid’, fan Ellen Heutink. In boekje mei maklike teksten en mei plaatsjes dy’t bern ynkleure kinne. It jout Lisa de mooglikheid fragen te stellen. Der is iepenens oer wat der bard is. Yn it krematoarium is dy simmers ‘Kraters op de maan’ fan Benny Neyman te hearren. ‘Zie jij hetzelfde, dezelfde sterren Zie jij dezelfde heldere kraters op de maan Ik zie hetzelfde, maar in hoe verre Mis jij mij net zoveel als ik dat heb gedaan’ Anita wurdt goed opfongen op it wurk. Se praat mei freondinnen, mei har sus en har âlders. Op it skoalplein sjocht se oare memmen, dy’t witte dat sy in moanne lyn noch in berntsje droech. Froulju ûnderinoar, se jouwe inoar treast, se diele it leed. Hoe is dat foar in man? Hoe is dat foar in frachtweinsjauffeur dy’t yn ’e kantine syn kollega’s treft dy’t witte dat yn Marcel syn gesin de twadde op komst wie? ‘Ik kon mijn verhaal niet kwijt. Er werd ook niet naar gevraagd’, fertelt Marcel, sichtber oandien. ‘Daarom besloot ik de pen te pakken. Ik had het nodig om alles van mij af te schrijven’, en hy sjocht nei Stef, nei de foto fan him dy’t yn ’e wenkeamer op it dressoir stiet.

‘ Kun je het gordijn nog even opendoen mama? Kijk, daar, die ster, dat is Stef.’ Wiken efterinoar skriuwt er. Op it dashboard fan syn frachtwein leit in skriuwblok. Elk momint dat er in minút oerhat, skriuwt er wer wat fan syn herinneringen op. Hy ûnderfynt dat oangeande de dea fan in bern de stilswijende ôfspraak bestiet dat dêr net oer praat wurdt. ‘Mensen vinden het kennelijk een te gevoelig onderwerp. Je kunt er niet openlijk over praten.’ Oant de dei fan hjoed falt him dat ôf. ‘De enige die er echt open over is, dat is onze Lisa. Die kan nog altijd op elk onverwacht moment iets zeggen over Stef. Dan brengen we haar bijvoorbeeld naar bed, zegt ze ineens: “Kun je het gordijn nog even opendoen mama? Kijk, daar, die ster, dat is Stef.”’ En dêrnei falt se mei itselde gemak yn ’e sliep. As Anita swier is fan de tredde, is Lisa dan ek de iennige dy’t freget wat elkenien miskien wol tinkt: ‘Gaat deze dan niet dood?’ As Luuk krekt berne is, neamt se him ek wol faak Stef. Marcel jout ta: ‘Daar heb ik mijzelf ook wel eens op betrapt, maar ik vind dat mooi. Het betekent dat hij nog steeds in mijn gedachten is.’ Lytse Luuk sit yn syn wipstuoltsje en sobbet op in biskwytsje. Op dat stuit komt syn grutte sus binnen. Se pakt in papierke en lit it sjen. ‘Kijk! Dit heb ik gemaakt! Het zijn drie biggetjes, zie je?’ Sjochsto itselde? Ik sjoch Lisa, Stef en Luuk.

It boek ‘Geen hartslag meer’ fan Marcel Paul van Kooten is te krijen fia útjouwerij Elikser. ISBN: 9789089547552.

SHOCK

Tjalling de Vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

40

41

De verpleegkundige belt: ‘Kom meteen naar de acute kamer.’ Als ik daar binnenkom zie ik een slap en bleek jongetje liggen. Uit zijn mond hangen slierten bloed en er liggen bebloede handdoeken op de grond. De verpleegkundige geeft al extra zuurstof en sluit bewakingsapparatuur aan. Ik voel dat de hartslag veel te hoog is. ‘Dit kind is in shock, door het bloedverlies uit de mond!’, roep ik. Snel breng ik een infuus in, best wel lastig in zo’n situatie, maar het lukt. Via dat infuus dienen we vlug veel vocht toe. We werken geconcentreerd en gebruiken korte opdrachten. Na een paar minuten wordt de kleur beter en daalt de hartslag. Bij Jonathan, hij is twee jaar oud, zijn de vorige dag de keelamandelen verwijderd. Blijkbaar is een bloedvat opengescheurd. Dat bloedvat moet snel dichtgemaakt worden en daarom bel ik de KNO-arts. Zij regelt direct een OK-team en we brengen Jonathan naar de operatiekamer. Hij is inmiddels actiever: hij huilt en kijkt rond; hij wil naar zijn vader. We dragen Jonathan over aan het OK-team. De verpleegkundigen en ik lopen terug naar de afdeling en geven elkaar een high five. ‘Hij is beter deze kamer uitgegaan dan hij erin kwam’, zegt een van beiden. We zijn blij dat het zo goed ging en dat het allemaal lukte. Iemand brengt koffie en we nemen de gang van zaken door. Het is na zo’n acute gebeurtenis goed om zelf even bij te komen, maar ook om even alles na te lopen. Wat ging goed en wat moet de volgende keer beter? Op die manier houd je elkaar scherp en leer je voor een volgende keer. Over bijna alle stappen zijn we tevreden, maar we vinden dat we de ouders wel van alles gevraagd hebben, maar hen niet voldoende op de hoogte gehouden hebben van wat we dachten en deden. Mede daarom loop ik later die dag nog even naar ze toe. Vader en moeder zitten op de bank. Op mijn vraag hoe het met hen gaat en of ze begrijpen wat er gebeurd is, antwoordt vader: ‘Nou, ik zag jullie heel hard je best doen voor Jonathan en we begrepen dat het even heel spannend was. We zijn blij dat jullie dat deden. Het ging allemaal zo snel, voordat we het wisten was Jonathan op de operatiekamer. Vijftien minuten later was het al klaar en mochten we naar hem toe.’ Moeder beaamt het: ‘Toen hij begon te bloeden zijn we snel naar het ziekenhuis gereden en naar de kinderafdeling gelopen. Ik was blij dat de verpleegkundige Jonathan uit mijn armen pakte en zuurstof gaf. De KNOarts heeft ons uitgelegd dat dit soms voorkomt en dat het bij Jonathan wel heel heftig was. We zijn erg geschrokken en nu vooral blij dat het goed gegaan is.’ En Jonathan? Hij likt aan een ijsje en speelt met een autootje. Het infuus zit nog in zijn arm. Hij kijkt me niet aan, hij is te druk met spelen. Gelukkig maar.

Nynke van der Zee

Smaaklessen yn ’e klasse ‘Zitten er zóóveel suikerklontjes in een blikje cola?’ De bern fan groep 8 fan de Willem Alexanderschool út Ljouwert sjogge har de eagen út. Hjoed hawwe se in Smaakles oer iten en drinken op de middelbere skoalle. En de les falt dúdlik yn ’e smaak!

Sûn ite en drinke; it is in ûnderwerp dat de lêste jierren folop yn it nijs is. Hieltyd mear bern binne te swier om’t se net sûn genôch ite. Faaks omdat se net witte wat no wol en krekt net goed is. Dêr leit in taak foar it ûnderwiis, fûn tv-kok Pierre Wind. Hy betocht it plan om Smaaklessen op basisskoallen te jaan. Yn 2006 wie de allerearste Smaakles en yntusken hawwe al mear as 3000 skoallen yn hiel Nederlân Smaaklessen op it lesmenu stean. Cola en in pûde chips Ien fan dy skoallen is de Willem Alexanderschool út Ljouwert. Dêr krije de bern fan groep 8 fan ’e middei les oer sûn iten, foar as se straks nei de middelbere skoalle gean. Hoe sûn is in glês cola eins? En wat sit der yn in pûde chips? ‘Deze les is speciaal ontwikkeld voor groep 7 en 8’, fertelt Jeannette Nieuwenhuis. Sy is projektlieder Voedseleducatie & Smaaklessen by hegeskoalle Van Hall Larenstein yn Ljouwert. ‘Leerlingen krijgen antwoorden op de vraag wat gezonde voeding is, maar we bespreken ook voor welke verleidingen ze allemaal komen te staan straks in de schoolkantine en de supermarkt.’ Cola en chips, it binne moaie foarbylden fan wat bern hjoed-de-dei graach ite en drinke. Sûn is it allerminst, mar wol hiel lekker fansels. ‘Dat is het probleem met ongezond eten, het is vaak heel lekker’, knikt Jeannette. ‘Maar wanneer je kinderen laat zien hoeveel suikerklontjes er in cola zitten, dan schrikken ze daar best van. Ons doel is om de interesse van kinderen te wekken en ze bewust te maken van wat ze eten. Met als uiteindelijk doel natuurlijk dat ze een gezonde en duurzame voedselkeuze kunnen maken.’

‘ Weten waar je eten vandaan komt helpt kinderen om bewuste, gezonde keuzes te maken.’ ‘Weet wat je eet’ En dat slagget, want út evaluaasjes docht bliken dat Smaaklessen wol deeglik effekt hawwe. ‘Kinderen gaan er meer op letten of ze gezond en gevarieerd eten, zelfs al

42

43

hebben ze maar een aantal lessen gevolgd’, wit Jeannette. ‘Weten waar je eten vandaan komt helpt kinderen om bewuste, gezonde keuzes te maken. Deze gezonde basis is erg belangrijk, want maar liefst 14 procent van de kinderen is te zwaar. En je schrikt wanneer je de cijfers over voldoende groente- en fruitinname leest. Drie op de vier kinderen krijgen niet genoeg fruit per dag en bij groente is dat zelfs 98 procent. Hoog tijd om daar iets aan te doen.’

‘ Niet alleen kinderen kunnen nog veel leren over gezond eten, dat geldt zeker ook voor hun ouders.’ Sûnt de allerearste Smaakles yn 2006 wurdt der hurd wurke oan dy doelstelling. Sa binne der ferskate tema’s betocht en kinne skoallen kieze út in nijsgjirrich oanbod fan lessen foar groep 1 oant en mei groep 8. It lesmateriaal bestiet út in smaakleskiste foar yn ’e klasse, in lêsmap, in digiboerd en in online ynspiraasjeboek. Yn it hiele lân binne der útlienpunten foar de Smaakleskisten. Hegeskoalle Van Hall Larenstein yn Ljouwert is ien fan dy stipepunten en dy hegeskoalle assistearret basisskoallen boppedat mei in studint yn de klasse.

hebben om dat allemaal zelf te regelen. Vandaar dat wij assistentie bieden met een student in de klas. En ook roepen we ouders op om een ochtend of middag te helpen tijdens de les. Want niet alleen kinderen kunnen nog veel leren over gezond eten, dat geldt zeker ook voor hun ouders.’ “Zien eten, doet eten” is it motto fan de Smaaklessen. Fandêr dat der yn it klaslokaal genôch te priuwen, te rûken, te sjen en te dwaan is. De ynstek is om de bern op in positive wize te fertellen oer iten. Dêrom wurdt de klam bewust net lein op it tema “overgewicht”, leit Jeannette út. ‘De Smaakles moet een positieve ervaring worden voor ieder kind, ook als je te dik bent. Je hersenen koppelen namelijk automatisch smaken aan herinneringen. Wanneer de sfeer in de klas goed is, zullen kinderen een positieve herinnering koppelen aan wat ze hier proeven. Dat blijft ze nog heel lang bij, waardoor de kans groter is dat ze het vaker zullen eten.’

In studint yn de klasse ‘Voor basisscholen hebben we een student Voedingsmiddelentechnologie of een stagiair Smaaklessen klaarstaan om mee te helpen in de klas’, fertelt Jeannette. Want in helpende hân, dêr ûntbrekt it in soad learkrêften oan, merkt se yn de praktyk. ‘Er zijn ontzettend veel meesters en juffen die wel een Smaakles willen geven, maar simpelweg de tijd niet

Thús oan ’e slach mei sûn iten? Wolsto thús oan ’e slach mei sûn iten? Sjoch op www.smaaklessen.nl foar in oantal handige tips.

Dogge jim ek mei? Al hiel wat skoallen hawwe yntusken de smaak fan Smaaklessen te pakken. ‘In het Noorden hebben we al meer dan 400 scholen bereikt’, knikt Jeannette befêstigjend. ‘Maar daar kunnen natuurlijk altijd meer bij.’ Benijd nei in Smaakles by jim yn de klasse? Stjoer in mail nei smaaklessen@hvhl.nl of belje mei 058 284 63 81.

010.indd 8

WURDKAA

RT LEAF

Wolsto ek FERGEES moaie printables, wurdkaarten, ferhaaltsjes, kleurplaten, ferskes en nifelwurkjes foar pjutten yn dyn mailbox krije? Sjoch dan op www.tomke.nl en meld dy oan foar de nijsbrief!

HEIT c

de Foar fste rlea alde Us he it

e is syn namm

jier âld.

Heit is

hier en

t Heit ha He

ur aiste kle it syn mo

Heit fy

b de tút

de kus

eagen.

freonen

n is kerste ite

n lek Heit sy

nt it leu

Ik fyn ús

is

k om

leukste

It alder

aan me om te dw

he it leaf

i ús he it

DE

is

c

omdat

Dikke tút fan

vrienden

fereale

verliefd de trouring

de trouwrin

g

it hert

het hart de troujurk

de trouwjur

k

www.tomke.nl

b

13-04-20

wip lekker út de koer, tinkt er.

Soe er in bytsje ‘ferlyfd’ wêze?

el foarsichtich slûpt er ûnder de chboom troch. loert oer de râne. grutte boat fart troch de brêge.

r sitte in man en in frou op.

ar wat sjocht Romke noch mear? lyts hûntsje mei in strikje yn it hier.

Ferhaal 1-5 jier

De brêge

wat in skatsje’, seit Romke. y wol ik in slikje jaan.’

mke docht de eagen ticht.

dan… springt er nei ûnderen. ei in plof komt erRiemkje op ’e boat Pitstradel.

elp! Romke fersûpt!’, raast Tomke bang. il mar, Tomke,’ seit Kornelia.

omke leit net yn it wetter, hear.’

mke sjocht nei de boat. a sitte dêr stiif tsjin elkoar oan?

mke! En it hûntsje mei it strikje.

Kornelia, Tomke en Romke sille te fytsen. Romke moat yn it kuorke achterop. Tomke fytst moai neist Kornelia. Ynienen ropt er: ‘Kornelia, sjoch! In peal mei in read knipperljocht.’ ‘Wy komme by in brêge, Tomke. Dat reade ljocht seit: stopje! Oars ploffe wy – ploep – it wetter yn.’ De brêgewachter docht de slachboom del. Stadich giet de brêge omheech. In sylboat begjint te farren. Tomke en Kornelia stappe fan de fyts. Romke moat yn de koer bliuwe. ‘Wat in moaie boat’, seit Tomke. Romke wol dy moaie boat ek sjen. Ik wip lekker út de koer, tinkt er. Hiel foarsichtich slûpt er ûnder de slachboom troch. En loert oer de râne. De grutte boat fart troch de brêge. Der sitte in man en in frou op. Mar wat sjocht Romke noch mear? In lyts hûntsje mei in strikje yn it hier. ‘O, wat in skatsje’, seit Romke. ‘Dy wol ik in slikje jaan.’ Romke docht de eagen ticht. En dan… springt er nei ûnderen. Mei in plof komt er op ’e boat del. ‘Help! Romke fersûpt!’ raast Tomke bang. ‘Stil mar, Tomke’, seit Kornelia. ‘Romke leit net yn it wetter, hear.’ Tomke sjocht nei de boat. Wa sitte dêr stiif tsjin elkoar oan?

.indd 9

44

45

Romke! En it hûntsje mei it strikje. ‘Komt Romke no noait werom?’ gûlt Tomke. ‘Ik wol Romke net misse!’ tekst: Riemkje Pitstra, yllustraasjes: Luuk Kla De boat fart nei de kant en leit dan stil. De brêge giet wer ticht. Kornelia en Tomke fytse gau nei de boat. Romke sit op it dek. 13Hy is sa wyt as snie om ’e snút. En syn earkes hingje slop. ‘Romke! Wat hasto!’ ropt Tomke. ‘Ik… ik bin sa mislik’, flústeret Romke. ‘Mislik fan it farren.’ ‘Do bist seesiik!’ laket Kornelia. ‘Wy geane gau nei hûs.’ Thús leit Romke lekker ûnder syn tekkentsje. Hy moat hieltyd oan dat leave hûntsje tinke. Soe er in bytsje ‘ferlyfd’ wêze?

Dieuwke van der Meer

Heit & mem sille trouwe! It komt hieltyd faker foar dat stellen dy’t trouwe sille al bern hawwe. En dat is foar de bern fansels hartstikke leuk, sa kinne se alles bewust meikrije. Ek foar styfbern is it hiel spesjaal, want in houlik ferbynt dan net allinnich twa partners, ek de bern wurde troch it houlik mei de nije partner ferbûn. Mar hoe kinst dyn bern dêr no goed by belûke? Heit&mem jout tips!

3 TIPS OM DYN BERN BY DE BRULLOFT TE BELÛKEN

Alie Galema-Dijkstra: ‘Onze twee meiden waren erbij. De oudste (5) heeft de ringen gebracht en

1 Lit se meidwaan by de tarieding

we hadden alle drie een trouwjurk. Onze oudste dochter had hetzelfde boeket als mij, maar dan in

Do kinst dyn bern by de tarieding belûke troch bygelyks mei syn allen houliks­ útnûgingen út te sykjen, of de bern helpe te litten by it útkiezen (en it priuwen!) fan de breidstaart. Lit se harren feestklean sels mei útsykje en jou se in moai plakje yn it trouferfier. Ek kinst al fêst boekjes foarlêze oer dit ûnderwerp.

het klein.’

2 De berne-akte

allemaal dezelfde achternaam zouden dragen, en

Tini Boonstra-Hofstee: ‘Na precies 15 jaar samenzijn besloten wij te gaan trouwen, zodat we onze liefde op een bijzondere manier te laten be-

Tip: Belûk dyn bern ek by de seremoanje troch harren de berne-akte ûndertekenje te litten! Sa fiele sy harren op de grutte dei ekstra belutsen by de plechtichheid. It mei dan gjin offisjeel dokumint wêze, foar de bern fielt it dochs wol hiel offisjeel.

zegelen. Onze kinderen waren op dat moment 5,5 en 3 jaar. De mooiste kleding werd uitgezocht en de fotoshoot vond plaats voor de trouwkaart. Het gedichtje op de kaart werd nauwkeurig gekozen,

Op heitenmem.nl fynst ferskillende ûntwerpen fan de berne-akte, mei ferskillende beneamingen: heit & mem, papa & mem, heit & mama en ien dy’t sels yn te foljen is. Kies de meast tapaslike út en printsje him út op moai papier. Net ferjitte mei te nimmen nei it gemeentehûs! Hielendal moai is it om de bern ek te belûken yn jimme troubelofte en se in eigen lyts trourinkje te jaan.

3 Jou de bern in taak

Bern fine it faak leuk (ôfhinklik fan de leeftiid) om bygelyks in ferske te sjongen, in toanielstikje te dwaan of in gedichtsje foar te lêzen. Der steane prachtige leafdesteksten en gedichtsjes yn it nije boekje ‘Leafste leave’. Ek kinne de bern roazebledsjes struie, it breidsboeket fêsthâlde of de bedankjes útdiele. Aldere bern wolle faak wol helpe as ekstra fotograaf of kameraman.

ook hierin zijn de kinderen betrokken. Er werd een aftelkalender gemaakt voor de grote dag. We hebben er met z’n allen ontzettend naartoe ge-

e akte

Bern

leefd en op de dag zelf enorm van genoten. Het is heel bijzonder om met je kinderen te trouwen, het

Hjirby

ing foar

m myn me

............

............

............

............

........

............

............

te.........

.

. - ......

. - ......

op ......

is nu een herinnering van ons allemaal!’

en lik tusk

it hou

t

myn hei ............

.....,

............

............

jou ik,

tastimm

.......

............

............

ning:...

hanteke

Femke Jager: ‘Us twa âldsten rûnen foarop doe’t wy binnen kamen yn it gemeentehûs en se moch-

Berne akte

ten neist ús sitte. Se krigen fan harren heit en mem beide ek in ring, want wy trouden meielkoar!’

Hjirby jou tastimming

myn papa

ik, ..................

...........,

foar it houli

k tusken

..................

myn mem

..................

op ....... -

..................

..................

....... - .......

hantekenin

te...............

g:...............

..............

..................

.

Alie de Vries Lourens: ‘Us famke hat de útnûging stjoerd, en dêrop stie: ‘Grutsk kundigje ik oan dat heit en mem trouwe sille. De famyljenamme ha ik al, en mem kriget him no ek har fierdere libben.’

Pakesizzer: Renze Stiemsma Berne op: 02.11.2010 Wennet yn: Ljussens

FERNEAMD Renze Seis jier lyn waard Renze Stiemsma út Ljussens pake fan Renze Stiemsma út Ljussens. Pake Renze: ‘Ik wist it net. Ik hie wol in stille hoop, mar wat se ek kieze soenen, it is harren kar. Ik soe se der net oars om oansjen. Mar it waard in jonkje en it waard in Renze. Wat wie ik grutsk. As ik ta it rút út sjoch, sjoch ik it hûs fan myn pakesizzer. It skeelt in pear hûndert meter. Wy sjogge elkoar sa’n twa kear yn ’e wike. Wy kinne it best mei inoar fine. Hy komt gauris troch de doar om te boartsjen of ik helje him op as ik bygelyks earne mei de auto hinne moat. Sels fyn ik Renze wol in moaie namme. Wy sprekke it út as “Rinse”. Mar ik bin fansels ek wûn oan de namme. En it moaie is dat dizze namme al hiel lang yn de famylje sit. Myn oerpake hjitte fan Bouwe en ús pake fan Renze. Us heit hjitte wer fan Bouwe, ik hjit fan Renze, ús soan Bouwe en myn pakesizzer wer Renze. En se ha allegear yn Ljussens wenne. Dat is dochs bysûnder? Ik ha eartiids altyd in protte keatst. Us soan Bouwe ek. No bin ik wol benijd oft lytse Renze ek in keatser wurdt. It soe fansels wol moai wêze dat der dan wer in Renze Stiemsma as keatser is. Renze is eigensinnich. Al is er noch mar seis jier, hy hat in hiele dúdlike miening. Ja is ja en nee is nee. Hy mei graach nifelje en dingen útfine. Hy is net skrutel, rêdt him gau. Al myn pakesizzers binne my echt like leaf, mar as ik myn eigen namme útsprek nei myn pakesizzer jout dat dochs wol wat in gefoel fan grutskens.’

46

47

Dieuwke van der Meer

Namme: Renze Stiemsma Berne op: 22.10.1956 Wennet yn: Ljussens

NIJ!

Te keap yn de boekhannel!

websjop.afuk.nl

€ 26,50