Heit & Mem nr. 1 2021

gratis & fergees

NR.1 2021

Hormoanen de baas Mei bern Pesten Oer de op ’e yogamatte Tomke 25 jier blomkes en de bijkes MEI FOA RL Ê SFERH A L EN, DE NI JS T E BERNEBOEKEN, Ú T KNIPPL AT EN EN NOCH FOL L E ME A R…

Kinderopvang in Friesland

Buitenschoolse opvang | Kinderdagverblijf | Peuteropvang | Gastouderopvang

Elke dag een mooie dag!

Gewoon geweldig

• kinderopvang • buitenschoolse opvang • peuteropvang • gastouderopvang

... wij bieden liefdevolle aandacht en geborgenheid voor ieder kind

U vindt ons op verschillende locaties in de gemeenten Heerenveen, Opsterland, Tytsjerksteradiel, Súdwest Fryslân, Harlingen, Smallingerland, Weststellingwerf en De Fryske Marren.

Bekijk onze locaties op kidsfirst.nl

T 0513 - 610 825 M info@kinderwoud.nl

Meer informatie over gastouderopvang vind je op kidsfirstgastouderbureau.nl

Vragen? Bel: 088 – 035 0400

Zwanger?

Tineke Elzinga en Klaske Lyklema zijn er voor jullie in deze bijzondere periode.

Grote avonturen beginnen klein Wij begeleiden je graag tijdens je zwangerschap, je bevalling thuis of in het ziekenhuis en tijdens je kraamperiode.

Contact:

Spreekuurlocaties:

(0512) - 540 510

Drachten

info@verloskundigenpraktijkwolkom.nl

Surhuisterveen

www.verloskundigenpraktijkwolkom.nl

Harkema

kinderwoud.nl

Dieuwke van der Meer

Bij, bij, kom derby!

Gean mar op ’e strún.

Doch hjir mar in fleurich dûnske

yn myn blommetún!

Leaf lyts bijke, toe gau, kom!

Flean hjir mar fan blom nei blom!

Bij, bij, fiel dy frij

gean mar op ’e strún.

Bij, bij, do hearst derby, yn myn blommetún.

&

NR.1

FAN DE REDAKSJE

16

Dieuwke van der Meer (haadredakteur) ‘Pak mar in boekje!’ sis ik tsjin ús Jilles fan trije as ik him op bêd bringe sil.

Dêr komt er oan mei it boekje ‘Tomke op fakânsje’. Tomke, it lytse mantsje dêr’t pjutten al 25 jier lang mei grut wurde, fiert dit jier syn jubileum. Sjoch op side 16 wat der dit jier allegear mei him te belibjen falt. As it boekje fan Tomke út is, sjocht Jilles my smeekjend oan. ‘Noch ien kear, mem?’ ‘Foarút, wy lêze it boekje noch ien kear.’ Tomke, pjutten kinne der gjin genôch fan krije!

30

Hieke Rienstra (redakteur) Hat dyn bern in helm op ûnder it fytsen?

Dat is fansels it feilichst, en wa wol no dat syn bern wat oerkomt? Ik moat der net oan tinke! Mar ja, as wy sa begjinne dan kin ik harren likegoed thúshâlde, dat is noch feiliger… As ik Anne-Loes Postma en Sandra van Baars fan Veilig Verkeer Nederland leauwe moat (lês side 30), dan is it foaral saak om ús bern fertrouwen te jaan yn it ferkear. Troch in soad mei harren te oefenjen, oan ’e hân mei te nimmen en harren stap foar stap fierder los te litten yn de gefaarlike bûtenwrâld. It liket it echte libben wol…

Kolofon

Redaksje: Dieuwke van der Meer Hieke Rienstra Ciska Noordmans Skriuwers: Marrit de Schiffart Klasina van der Werf Marieke Vinckers Froukje Sijtsma Thea van der Schaaf Tjalling de Vries Berber Spliethoff Abel Reitsma Erwin van der Veen Carina Klinkvis Fleur de Vries Fotografy: Hippe Kiek Fotografie by Sjoeke www.hippekiek.nl

Foarmjouwer: BW H ontwerpers www.bwhontwerpers.nl info@bwhontwerpers.nl tel.: 058 - 213 35 43 Korreksje Ytsje Steen-Buwalda Printwurk: Ink69 www.ink69.be Redaksje-adres/útjouwer: Afûk Postbus 53 8900 AB Ljouwert www.afuk.nl ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nl tel.: 058 - 234 30 70 Distribúsje: Heit&mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 36.000 eksimplaren. Der wurdt

wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnôfhinklikheid fan de redaksje.

Dizze heit&mem is it earste nûmer dat yn 2021 ferskynd is.

Yn it foarjier ferskynt De lytse heit&mem, in útjefte dy’t fia de gemeente yn it Taalkado ferspraat wurdt. Heit&mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei bern yn Fryslân.

De heit&mem is fansels net allinne foar heiten en memmen bedoeld mar ek foar alle oare opfieders fan bern fan 0 oant 12 jier.

Heit&mem is fergees te krijen by boekhannels, bibleteken, gemeentehuzen en in protte oare iepenbiere romten. Sjoch foar de ferspriedingslist op www.heitenmem.nl

Losse nûmers: Losse nûmers kinne besteld wurde fia websjop.afuk.frl, foarsafier op foarried.

ISSN: 1878-4437 Heit&mem kinst ek folgje fia:

Utjûn mei stipe fan de provinsje Fryslân.

Fleur de Vries (stazjêr) De bijen, oft se no lyts of grut binne, strepen hawwe of just net, binne fan grut belang foar ús wrâld! Dêrom is it belangryk dat wy sels en ús bern yn de takomst bijbewuster it libben trochgeane, om sa de bijestjerte tsjin te gean. Dat wie de reden foar de Afûk om it bijepakt, dat dy bestowers yn beskerming nimt, te tekenjen. Op side 36 fertelt de betûfte bijeûndersykster en ymker Romée van der Zee wêrtroch’t dy ynsekten yn gefaar ferkeare en wat wy dêroan dwaan kinne. Wy ha nammentlik mar ien wrâld en dêr sille wy goed op passe moatte.

36 12

Ciska Noordmans (redakteur) ‘It takes a village to raise a child’ seach ik ris earne stean en ik fûn dat in moaie útspraak. De measte bern groeie op yn in húshâlding, mar der binne safolle mear minsken dy’t in grutte ynfloed hawwe op it libben fan bern. Ik fyn dat in hiel gerêststellend idee. Witsto noch fan dy gesellige omke of tante dy’t der altyd foar dy wie? Eartiids net wurch te krijen en letter mochtest har dyn grutste geheimen fertelle, en krigest goeried. Altyd tusken noas en lippen troch.

Oer sokke ferhalen giet de reportaazje op side 12.

YNHÂLD 03 04 06 08 11 12 15 16 19 21 22 24 27

4

Ferske Kolofon heit&mem post Hormoanen de baas?!

Sa prate wy thús I ♥ omke/tante Help, ik ha bern!

Feest foar Tomke!

Kollum Abel Reitsma Bernepraatsjes Us húshâlding Mei de bern op ’e yogamatte Nije boeken

5

28 30 32 33 36 39 40 42 43 44 45 46 47

Mei omke/muoike op de foto!

Je kind zonder stress wegwijs maken in het verkeer Afûk-boekpanel Online pesten Bijbewust libje Kollum Tjalling de Vries In Fries om utens Kollum Berber Spliethoff Ferske Seks...

Kollum Sjoukje de Boer Tomkeferhaaltsje Ferneamd

Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nl

post

Heit&mem Postbus 53, 8900 AB Ljouwert.

Of sykje ús op fia Facebook, Instagram, Pinterest of Twitter.

Op de cover Op de cover stiet de trijeling Diede, Max en Kars út Terwispel. De foto stie foarich jier al yn de heit&mem, mar no stiet er op ús cover!

Gekke oom!

Robin de Jong (34) uit Leeuwarden heeft zes jaar op Aruba gewoond.

Hij is sinds een jaar weer terug in Nederland en ondanks dat hij er zes jaar tussenuit is geweest, zijn zijn nichtjes en neefje stapelgek op hem! Het is Ome Robin voor en Ome Robin na! Een echte favoriete gekke oom! Zijn nichtjes zijn: Hannah (12), Leah (9), Fardau (8) en Yinthe (6), en zijn neefje heet Hessel (5). Nu hij zijn eigen huis in Jirnsum heeft, komen ze vast en zeker af en toe logeren!

Allinnich beppes Jitske (7) sjocht ferheard op as mem Marije de strykplanke yn de keuken klearset.

‘Dat dogge allinnich beppes, toch?!’

Pake Eppie út Aldegea

Groetjes van Marloes en Josien

Oandwaanlik Ik fyn dit sokke oandwaanlike foto’s fan ús pake/beppesizzers op it strân fan It Amelân ûnder in stoarm. Grutte neefke passet hiel goed op syn lytse nichtsje. Hjoed kaam yn it nijs dat der 25 meter strân fuortslein is!!!! Gelokkich wiene dizze berntsjes doe wer thús...

Groet, Ytsje Kramer-Kroes

Poppe fan de moanne

oktober 2020

oktober 2020

novimber 2020

desimber 2020

Xavinn Elle de Jong út It Hearrenfean (berne op 27.08.2020)

Jitse-Jan de Boer út Donkerbroek (berne op 06.07.2020)

Silke Roelien Zijlstra út Hoarnstersweach (berne op 21.08.2020)

Ronny Abbel út Jobbegea (berne op 15.10.2020) Is dyn poppe, buorfamke, neefke of beppesizzer de moaiste poppe fan de wrâld? Upload dyn foto op www.heitenmem.nl!

De poppe mei de measte stimmen kriget in Frysk poppepakket tastjoerd.

Dochst ek mei?

jannewaris 2021

febrewaris 2021

maart 2021

april 2021

Daan Drent út De Westereen (berne op 22.10.2020)

Rimer Jacob de Vries út Damwâld (berne op 03.07.2020)

Davey Dijkstra út Kollumersweach (berne op 13.11.2020)

Wiebe Roàn van Duijn út Frjentsjer (berne op 19.01.2021)

Klean strike Wisto dat…

Sjoch foar mear Tomkefeestlikheden op side 16!

• De ferhaaltsjes fan Tomke al 25 jier lang skreaun wurde troch Riemkje Pitstra? En alle tekeningen al 25 jier lang makke wurde troch Luuk Klazenga?

• Auck Peanstra fan it begjin ôf ek meiskreau oan de aventoeren fan Tomke? En sy der spitigernôch net mear is, mar har moaie ferhaaltsjes noch hieltyd in soad lêzen wurde?

• Geartsje Douma fan 2001 ôf ek geregeld ferhaaltsjes én ferskes skriuwt? Der yn dit jubileumjier wer nije Tomkeskriuwers by komme?

• Tomke earst in oar freontsje hie? Yn it earste temaboekje wie dat Bas, ‘de boekebear’.

• Yana Yu har heit en mem út Sina komme? En Yana Yu yn 2019 in lyts broerke krigen hat?

• Romke altyd brike ûngelokken hat?

• Der troch de jierren hinne ek Tomke-ferhaaltsjes makke binne yn it Biltsk, Stellingwerfsk, Hylpersk en Papiamintsk?

• De Tomke-ferhaaltsjes ek in soad brûkt wurde om it Frysk te learen?

• Tomke graach nóch 25 jier lang nije aventoeren belibje wol?

Bern wetter meijaan nei skoalle

Yn it Frysk appe

In bijehotel yn ’e tún

Dyn bern ferneame JA

6

7

NEE

Skriuwer: Marrit de Schiffart Fotograaf: Erik Jan Koopmans

Hormoanen de baas?!

Dat hormoanen it humeur oantaaste, wisten wy al.

Mar watfoar ynfloeden hawwe dy stofkes noch mear op jonge memmen? ‘Alderhande!’ stelt hormoancoach Ingrid Wassenaar.

‘Sterker noch, hormoanen út balâns, alles út balâns.’

Hormoanbalâns. It liket de nijste trend op it gebiet fan sûnens te wêzen. Elk hat it deroer. Mar wat is it? En moatte wy der echt wat mei? As ik nei mysels sjoch, sit ik as jonge mem net echt te wachtsjen op noch mear om rekken mei te hâlden. It libben mei lytse bern is al hektysk genôch… In bytsje wantrouwich mar ek benijd stap ik dus it kantoar fan Ingrid Wassenaar yn Ljouwert binnen. Behalve hormoancoach is se ek ortomolekulêr foedingsterapeut. Wat is dat mei dy hormoanen, is myn earste fraach. Wêrom hat elk it dêroer?

Dat is net frjemd, antwurdet Ingrid. ‘Hormoanen binne fan ynfloed op dyn hiele gestel. Se binne fan libbensbelang. Sûnder hormoanen soe dyn liif fêstrinne. Hormonale disbalâns kin soargje foar alderhande ferfelende kwaaltsjes: stimmingswikselingen, wurgens, in útblust gefoel, ekseem, in leech libido, ynfeksjes, hierútfal, menstruaasjeproblemen, aknee en gean sa mar troch. Sokke kwaaltsjes losse dokters miskien op mei medisinen, mar hiel faak kin it ek mei in sûne libbensstyl. Ast dyn hormoanen wer foar dy wurkje litst, ûntstiet de magy. Dan fielst dy net allinne sûn, fitaal en sterk, do strielest ek mear, dyn hûd krijt in moaie glow, sliepst lekker en dyn brein stiet op skerp.’

� PMS kinst foarkomme troch dyn lever in boost te jaan.� Ingrid har entûsjasme wurket oansteklik. Dit klinkt fantastysk, wat moat ik dwaan? ‘Dat is eins hiel simpel: dyn itenspatroan en libbensstyl oanpasse. Hoe’t dat presys moat, kin ik dy leare.’

Dêrfoar hat de terapeute it online programma ‘Je hormonen de baas’ opset. In programma fan tsien wiken besteande út webinars, hormoanproof resepten en ynformaasje en fideo’s oer hormoanen, libbensstyl, foeding en mindset. Yn maart lansearre se it programma, der diene 65 froulju mei.

8

9

Hormonaal sûn, hoe dan?

De basisregels, neffens Ingrid: •

Beweech alle dagen

•

Fariearje mei iten, yt farsk en net-bewurke iten

•

Yt alle dagen 500 gram griente

•

Yt goede fetten

•

Soargje foar ûntspanning en sosjale kontakten

•

Hâld dyn bloedsûkerspegel stabyl

•

Sliep goed

Swangerskipshormoanen Ingrid, sels mem fan Yfke (6) en Jeske (4), wurket in protte mei jonge memmen dy’t klachten hawwe lykas postnatale depresje, (mommy) burn-out, eangsten, PMS en stimmingswikselingen.

Ingrid: ‘Soks ûntstiet gauris by in swangerskip, om’t der dan op hormonaal gebiet fan alles bart.’ Dy hormonale feroaring is hiel belangryk, dat makket de swangerskip mooglik: de ûntwikkeling fan de foetus, de befalling, de weeën en de boarstfieding... Mar nei de befalling kin dat hormoanesirkus ek foar problemen soargje. ‘Dat jildt bygelyks foar it hormoan progesteron. Dêrfan makkest yn dyn swangerskip in soad oan. Nei de befalling nimt dat hurd ôf en dêrtroch kin in postnatale depresje of, yn in letter stadium, PMS ûntstean. Om dyn progesteron op te krikken, kinst magnesiumryk iten nimme lykas griene blêdgriente, nuten en siedden. Dêrneist is it belangryk om foldwaande fitaminen en mineralen binnen te krijen. PMS kinst foarkomme troch dyn lever in boost te jaan: puer en farsk ite, foaral in protte griene griente.’ As in befalling ynlieden wurdt, is de kâns op depresje

en eangsten noch grutter, stelt Ingrid. ‘Yn weeë-opwekkers sit it hormoan oksytosine (oxytocine), dat remmet de eigen oanmaak. Dus is it saak om de eigen oanmaak fan oksytosine te stimulearjen, bygelyks troch in soad hûd-op-hûd te knuffeljen, oksytosine wurdt ek wol it knuffelhormoan neamd. Ek meditaasjes en massaazjes helpe.’

� Nei dyn 35e krijst mear skommelingen en binne der soms oanpassingen nedich om yn balâns te bliuwen.� Hektysk libben In oare reden wêrom’t it faak ferkeard giet by jonge memmen?

‘Dat is dat hektyske libben dêr’tsto it krekt oer hiest’, lit Ingrid my tûk witte. ‘It is belangryk dat it hormoan kortisol, it stresshormoan, net te heech is. Dat betsjut goed sliepe, leuke dingen dwaan, net tefolle nei skermen loere en genôch ûntspanne.’ Dêr giet it mis. Dat witte wy allegear. ‘En dus gean ik dêr mei myn programma ek op yn.’

Hoewol’t der yn totaal wol hûnderten soarten hormoanen binne, hâldt Ingrid har benammen dwaande mei de hormoanen dy’t it meast út balâns binne by froulju. ‘En,’ seit se derby, ‘net allinne as jonge mem is dyn hormoanbalâns belangryk, dat jildt foar alle leeftiden. Bygelyks ek foar en nei de menopauze.

Nei dyn 35e krijst mear skommelingen en dus binne der soms oanpassingen nedich om yn balâns te bliuwen. Mar ek by bern is it goed om se no al in sûne libbensstyl oan te learen, sadat de hormoanen skielk foar har wurkje yn stee fan tsjin har.’

Dy jûns kuierje ik mei in freondinne dy’t hús­dokter is. Ik kin it net litte om it te freegjen: sit dêr wat yn, dat hormoaneferhaal?

Ja, seit se. It is yndied in trend, hieltyd mear pasjinten freegje dernei. Mar dat is net ferkeard. Goed wurkjende hormoanen kinst net sûnder. Sûn iten, bewegen en sliepen spylje dêrby in rol. As dat it boad­skip fan in hormoan­coach is, is dat goed.

Se advisearret wol om de húsdokter op ’e hichte te bringen ast sa’n trajekt yn giest. Ingrid: ‘Fansels binne net alle kwalen op te lossen mei in oare libbensstyl. As der echt medyske of psychologyske oarsaken binne, stjoer ik se troch nei de dokter.

Troch myn ferpleechkundige achtergrûn herken ik “reade flaggen” meastentiids samar.’

Sa prate wy thús: Michel en Nienke

‘Aan het eind van het jaar, als de au pair het Nederlands beter verstaat, vervaagt de voertaal weer naar het Nederlands.’ Mar neist it Ingelsk kriget Kaatje ek in protte mei fan de memmetalen fan de au pairs. Se kin al telle yn fjouwer talen, en hat no ek fan au pair Guna yn it Letsk tellen leard. Nienke: ‘Zo leerde Kaatje bijvoorbeeld van au pair Irene uit Brazilië Portugese liedjes. De taalontwikkeling van Kaatje gaat spelenderwijs razendsnel en dat maakt het heel erg leuk.’

Yn Fryslân lêst Michel yn in krantsje dat in útwikselingsstudint siket om húsfêsting. Hy stelt it foar oan Nienke, dy’t it net iens sa’n raar idee fynt. Michel: ‘Dit werd de aanleiding om op zoek te gaan naar iemand die structuur voor Kaatje zou kunnen bieden, omdat wij in Gouda en Heerenveen twee goedlopende zaken hebben.’

Michel: ‘Onze eerste au pair was een succes, we konden zien dat een au pair heel veel geeft, structuur voor het kind, een tweede taal en een cultuur die zorgt voor een bredere kijk op de wereld.

Het enige wat je inlevert is een klein beetje privacy, maar daar krijg je zoveel meer voor terug.’ Nienke: ‘Wat de taal betreft, verliep het voor Kaatje heel naturel. Ze was 2,5 toen de eerste au pair kwam en ze is zich er heel erg bewust van dat er meerdere talen zijn en hoe ze moet schakelen.’

Op dit momint wennet au pair Guna (21) út Letlân by de famylje Van Doorn. Kaatje wurdt foardat de au pairs komme altyd goed taret op it feit dat der in tiid fan kommen, mar ek in tiid fan gean is.

Omdat der alle jierren wer in nije au pair komt, is it foar it húshâlden it handichst om gewoan Ingelsk thús te praten. Michel:

Neist it Ingelsk fan de au pair leart Kaatje ek noch it Frysk fan har freontsjes, dus wa wit praat se meikoarten ek noch floeiend Frysk!

10

11

Skriuwer: Fleur de Vries Fotograaf: Hippe Kiek Fotografie

Nienke de Boer (42) en Michel van Doorn (49) wenje mei harren dochter Kaatje (5) no al in pear jier yn Tersoal. De húshâlding ferhuze fan Gouda nei Fryslân, om yn It Hearrenfean en nei ferrin fan tiid ek yn Snits in nij filiaal te iepenjen fan harren sieradewinkel. Fan dat stuit ôf nimme se in au pair yn ‘e hûs en wurdt neist it Nederlânsk ek it Ingelsk de fiertaal thús.

Ik

omke / tante

It takes a village to raise a child

Omke Chiel & Ymre-Brecht, Anne-Berber en Rose-Marth

Omke Michiel (34) út Ljouwert is hiel wiis mei syn trije nichtsjes fan seis, fiif en twa jier âld. It binne de bern fan syn broer Pieter en skoansus Sjoukje en hy siket se gauris even op yn Snits.

Michiel: ‘Ik ha in skoft yn Dubai wenne. Ik wurke dêr foar de loftfeartmaatskippij Emirates en it wie in tiid fan hurd wurkjen. As ik dan in pear dagen yn Nederlân wie, gong ik fluch even by de famylje del. De berte fan Ymre-Brecht ha ik noch wol meimakke, mar it meast seach ik de famkes fia Skype fansels.

Doe’t ik yn ’e simmer fan 2018 definityf nei Fryslân weromkaam, woe ik beslist de ferlerne tiid mei myn nichtsjes ynhelje. Dat no kom ik gauris even del yn Snits.

Ik ha de namme fan de omke dy’t altyd yn is foar in grapke, en dat hâld ik der graach yn. Fan ’t winter kaam ik in kear op redens, soms pak ik de mountainbike of de racefyts, mar meastal gean ik mei de camper. Dan ha ik de reuze-rôzeienhoarn ek mei. Dat ding is echt in feestje foar de fammen.

Skriuwer: Ciska Noordmans Fotograaf: Hippe Kiek Fotografie

By oankomst hawwe wy sa ús rituelen. ‘Earst kofje’, sizze we dan, en dan komt der kofje mei gebak op tafel. AnneBerber snoept altyd earst de krêmlaach fan myn kofje ôf. ‘Dêrom ha ik read hier’, seit se. Anne-Berber, har mem Sjoukje en har suske Rose-Marth ha alle trije prachtich read hier. Man, as dy mei syn trijen njonkeninoar rinne, dan rint der wat!

Nei de kofje komme wy yn aksje: nei de boarterstún, in iisko helje of foarlêze, en we ha ek al ris nei de boerecamping yn Lollum west. It fielt sa fertroud en eigen, dêr soe ’k myn libben foar jaan. No’t de fammen âlder wurde, wurdt it hieltyd leuker. Se prate mear en se hawwe harren eigen logika, dêr’t ik my soms oer fernuverje mar ek bot fan genietsje kin.

Doe’t ik in freondinne krige, gong sy fansels ek mei nei de famylje. Foar ús wie ’t noch wat pril, mar foar Ymre-Brecht, Anne-Berber en Rose-Marth wie it fuort dúdlik: dit is ús tante Tsjitske. Tsjitske en ik seagen inoar oan, sa fan ‘dat giet wol hiel rap’, mar it fielt foar ús allegear goed, as ien grutte famylje!’

Tante Christien & Femke Christien (21) wennet by har âlders yn Grou. Se swaait de doar foar my iepen, mei lytse Femke (1,5) op ’e earm.

Femke har mem Janneke wennet mei har man en dochter even fierderop.

Christien: ‘Earst fûn ik it idee dat Janneke swanger wie hiel lestich. Janneke wie noch mar 21, en hoewol’t it popke net pland wie, wie it berntsje-op-komst tige wolkom. Ik hie foar mysels in oare rûte útstippele en hie dat ûnbewust ek foar eagen foar Janneke. It pakte oars út. De swangerskip soarge earst foar ferwidering tusken Janneke en ús, ûnbegryp. Ek ús mem wie wat ôfwachtsjend, mar ús heit sei: ‘We kinne der better ien by ha as ien kwyt reitsje’, en dat wie krekt de draai dy’t wy mei syn allen nedich hienen.’

Doe’t de stoarm delbêde, waard de famylje wer ien en gongen de remmen los. As Christien bygelyks moaie romperkes hingjen seach, naam se dy mei foar it lytse berntsje-ûnderweis, de suskes makken tegearre in gipsbúk en Christien organisearre in babyshower foar Janneke en har freondinnen.

‘Doe’t wy ek noch hearden dat it in famke wurde soe, wienen we hielendal bliid! No’t ik thús studearje moat, de kroegen en winkels sluten binne en ek de measte sosjale kontakten weifalle, is Femke ús ljochtpuntsje yn koroanatiid. Se is hiel blier. Tegearre ha Femke en ik wat ekstra’s, as sitte we op inoars level. Ik fiel it as in hiele sterke bân. Hast alle dagen sjoch ik har even en dan boartsje we, jou ik har in fruithapke, gean we in eintsje om, binne we oan ’t gekjeien op ’e fyts of ûnderweis nei ’t babyswimmen en simmerdeis nim ik har wolris mei nei de pjutte-opfang dêr’t ik in fakânsjebaan ha. Omdat ik myn nichtsje sa’n soad sjoch, bin ik ek hiel thús mei har. As we op strjitte in ferske sjonge, en elkenien sjocht om, soe ik my foarhinne wol twa kear betocht ha, mar no bin ik grutsk dat ik har tante bin. Ik bin tankber en bliid dat Janneke my daliks lytse Femke tabetroud hat. Dat makket it hiel bysûnder.

Achterôf ha ik der spyt fan dat ik yn ’t begjin sa ôfwizend reagearre. Ik wit no datst soms better dyn eigen gefoel oan ’e kant sette kinst, omdat feroaring ek sa’n soad moais meibringe kin!’

12

13

Tante Truus en Tiny Tante Truus hat in spesjale bân mei nichtsje Tiny (10), de dochter fan har broer en skoansuske dy’t no op de âlderlike pleats wenje. Truus en har freon wenje yn Nes mei har twa hast-folwoeksen soannen.

Truus: ‘Doe’t myn skoansuske har tredde berntsje Tiny krige, koe se wol wat help brûke. Om’t ús jonges al wat grutter wiene, stuts ik dêr nei myn wurk faak earst even oan foar in lytse hantaast. Dat koe bêst.

Tiny komt hjir fan it begjin ôf oan in soad oer de flier en it is in fleurige spraakwetterfal, optimistysk en hiel noflik. Tsjintwurdich komt se meast foar of nei skoaltiid.

Earder paste ik hiele dagen op har. Dat is altyd ien grut feest! Ik bin aktiviteitebegeliedster yn Burgum en guon nifeldinkjes dy’t ik mei de bewenners doch, kinne Tiny en ik ek tegearre dwaan. Se hat hjir har eigen kast fol mei materialen. We nifelje, tekenje, fervje en kleurje en we meitsje freonskipsbantsjes as dat hip is. No is se dwaande mei TikTok-filmkes, dus meitsje wy tegearre TikToks fan hantsjeklapferskes en sa. Tiny lit my sjen hoe’t de kamera fan de mobyl stean moat foar de meast perfekte opname.

Doe’t Tiny gatsjes yn ’e earen ha woe, stie se derop dat ik mei moast. It sjitten fan de gatsjes die wol wat sear, mar doe’t ik har treaste mocht, fûn ik dat wol bysûnder.

Tiny fielt hiel eigen. Soms seit se: ‘Dat seit ús heit ek altyd.’ Dat fyn ik dan wer grappich. Sy krijt deselde opfieding as ik myn jonges jûn ha. It fielt as in sterke famyljebân dy’t yn de folgjende generaasjes trochgiet. It gefoel is miskien noch wol yntinser omdat wy al jong ús mem ferlearen.

Wy ha inoar doe fêstholden as bruorren en sus. Dan is it moai om te sjen dat soks trochgiet. It binne somtiden lytse dinkjes dy’t de bân fersterkje. Sa fiele we ús ek ferbûn troch it widske dêr’t alle generaasjes yn lein hawwe. Mar fral ek troch in soad wille te hawwen mei syn allen.

Nei skoaltiid nimt Tiny gauris har freondintsjes mei te boartsjen, krekt as thús. Se is o sa grutsk op har grutte neven en stelt dy dan graach even oan de oare fammen foar. De jonges spylje har rol mei. Se groeie mei-inoar op en sy fiele de famyljebân ek.’

Help,

ik ha bern!

Janneke (36), gescheiden moeder van een actieve dochter (5)

Ik worstel al een hele poos met de woedebuien van mijn dochter. Ze heeft altijd al een stevige eigen wil gehad, maar sinds haar vader en ik uit elkaar zijn, is ze vaak boos. Mijn ex herkent die woedeaanvallen niet. Hij ziet vooral het vrolijke en levenslustige meisje, dat ze ook is. De buien zijn heftiger na de wisselingen, als ze weer bij mij komt. Ze kan goed over haar gevoelens praten, maar toch zijn er momenten dat er opeens kortsluiting is. Haar gevoelens mogen er zijn, maar het doet mij veel verdriet als ze mij wil aanvallen of iets in huis wil stukmaken. Hoe kan ik het beste met deze woedebuien omgaan en wat kan ik doen om zelf rustig en liefdevol te blijven?

Erwin van der Veen en Carina Klinkvis schreven het prijswinnende boek Opvoedtakel. Ze zijn beide werkzaam in de jeugdhulp­verlening in Friesland en hebben een eenvoudige en doeltreffende methode ontwikkeld die zorgt voor meer rust en positiviteit in huis. Kijk ook op: www.opvoedtakel.nl.

Advies Erwin van der Veen & Carina Klinkvis: Ten eerste willen we je meegeven dat het ontzettend fijn voor jullie dochter is dat je op zoek bent naar een passend en liefdevol antwoord op het boze gedrag van haar.

Het komt bij veel kinderen van gescheiden ouders voor dat het kind bij de ene ouder ander gedrag laat zien dan bij de andere ouder. Bij jou voelt jullie dochter de ruimte om boos te mogen en te kunnen zijn.

Het is voor je kind belangrijk om te leren dat boos zijn erbij hoort.

Boos zijn is een emotie, net zoals blij, bang en verdrietig. Bespreek op een rustig en prettig moment dat je ziet dat ze vaak boos is en je dat vervelend voor haar vindt. Vertel haar dat je haar gaat helpen om met de boosheid om te gaan. Om het boze gedrag te veranderen, kun je haar uit de situatie halen totdat ze weer rustig is. Je zou bijvoorbeeld even met haar naar buiten kunnen gaan.

Op het moment dat je dochter spullen kapot wil maken of anderen pijn wil doen, heeft ze het nodig om begrensd en beschermd te worden. Dat kan je doen door samen met haar op een plek te gaan zitten waar ze geen schade kan aanrichten. Wellicht op de gang of in een hoekje op de bank. Misschien kan het je dochter helpen

14

15

om haar te begeleiden in het eruit gooien van de woede. Ga bijvoorbeeld samen heel hard op de zitting van de bank stompen of een doos in elkaar stampen. Daarmee kan de fysieke kracht die vaak met boosheid gepaard gaat ontsnappen.

Het is goed om te bedenken dat de intense woede zo’n 90 seconden duurt. Binnen die 90 seconden heeft praten geen nut.

Daarna kan de boosheid aanblijven, maar is de allesoverheersende woede weer afgenomen.

Zorg dat jij zelf rustig blijft. Als het je even niet lukt om rustig en liefdevol te blijven en je zelf ook boos wordt, wat natuurlijk ook heel menselijk is, dan is het goed om even bij elkaar weg te gaan om nog heftigere boosheid te voorkomen.

Ga elk moment weer op zoek naar positief contact met je dochter. Hierdoor zorg jij als ouder voor een prettige sfeer in je opvoeding, zodat het soepeler verloopt om samen afspraken te maken. In ons boek Opvoedtakel staan handige tips om dit voor elkaar te krijgen. Wij wensen je veel plezier in het opvoeden van je dochter.

Feest foar Tomke!

Wa yn Fryslân ken Tomke net? It fleurige jonkje dat mei syn hûntsje Romke, buorfamke Yana Yu en Kornelia de kangeroe prachtige aventoeren belibbet dêr’t alle pjutten gek op binne. Mar wisten jimme dat dat lytse pjutsje eins hielendal net sa lyts mear is? Hy bestiet al 25 jier! Tiid foar feest dus, dogge jimme mei?

Oer Tomke Tomke is in foarlês- en taalstimulearringsprogramma yn it Frysk foar bern yn de foarskoalske perioade (2 oant 4 jier). It projekt wol âlders en profesjonele opfieders ynformearje oer it brûken fan taal yn ’e omgong mei jonge bern. Foarlêzen, ferskesjongen, (taal)spultsjes en oandacht foar de deistige saken binne wichtich foar alle talen, dus ek foar it Frysk. De ferhaaltsjes oer Tomke en syn freontsjes slute oan by de belibbingswrâld fan pjutten en soargje sa dat it Frysk op in boartlike wize stimulearre wurdt.

Aktiviteiten en materialen 25 jier lyn waard it earste ferhaaltsje skreaun oer de pjut Tomke.

Yn de rin fan de jierren is it projekt hieltyd fierder útwreide, mei ferhaaltsjes, boekjes, filmkes, ferskes, hânpoppen, spultsjes, in app, in website, in temamap en in digitaal platfoarm mei praatplaten, wurdkaarten, boeketips en mear temamateriaal foar op de pjutte-opfang.

Sjoch op tomke.frl foar mear ynformaasje oer it projekt en de aktiviteiten en materialen fan Tomke.

It is feest!

Janneke Brakels & Sytse Broersma Wy fiere feest, feest, feest, want hjoed is de dei Feest, feest, feest, fier it feest mei ús mei Hingje slingers op, wês no mar bliid Foar sa’n feest ha wy altyd wol tiid Wy fiere feest, feest, feest, want hjoed is de dei Feest, feest, feest, fier it feest mei ús mei De muzyk mei oan, dûnsje mar bliid Foar sa’n feest ha wy altyd wol tiid Wy fiere feest, feest, feest, want hjoed is de dei Feest, feest, feest, fier it feest mei ús mei Set dyn feestnoas op, laitsje mar bliid Foar sa’n feest ha wy altyd wol tiid Foar sa’n feest ha wy altyd wol tiid

16

17

Meisjonge en -dûnsje kin fia tomke.frl

Wat sil Tomke allegear útfine dit jier?

Jubileumboekje ‘Tomke syn jierdei’ Tomke kin net wachtsje oant it syn jierdei is. Hoefolle nachtsjes sliepen is it noch oant syn feestje? En dan einliks, hiperdepyp hoeraaaa, is it safier! In prachtich ôftelboekje yn in bysûndere foarm. Te keap yn de boekhannel.

Tomke-toer Dûnsjen, sjongen, moaie ferhalen en in echt Tomke-draaioargel! Tomke ‘toert’ yn juny troch Fryslân mei ferskate wurkwinkels by pjutteboartersplakken, bernedeiferbliuwen en biblioteken. Sjoch op tomke.frl foar it programma by dy yn ’e buert. Of nûgje Tomke sels út!

Nije Tomke-ferskes By in feestje heart muzyk! Kinsto it Tomke-feestferske al meisjonge?

Der binne noch fiif oare nije ferskes fan Tomke om mei te sjongen en op te dûnsjen!

Tomke op telefyzje Fansels binne der yn juny wer nije Tomkeaventoeren te sjen op Omrop Fryslân. Fan 1 juny ôf alle dagen fuort nei Tsjil. En foar it echte jeugdsentimint: fan 21 o/m 26 juny binne alle dagen om 18.50 oere de alderearste tekene Tomke-útstjoeringen op telefyzje te besjen!

Tomkes jierdeifeestje!

Tomke hâldt op 18 septimber syn jierdeifeestje!

Kompleet mei taartsjes, ferhaaltsjes, muzyk en sjongen, spultsjes en in superleuke speurtocht. Komme jimme ek?

De kaartsjeferkeap set ein july útein.

Tomke-feestkofferke Foar alle pjutteboartersplakken en bernedeiferbliuwen yn Fryslân hat Tomke in superfeestlike traktaasje: it Tomke-feestkofferke fol leuke kadootsjes! Mei û.o. Tomke-feestfl achjes, it nije Tomke-jubileumboekje, in lesbrief oer it tema feest en in dobbelspultsje foar jarige Jobs en Jetten.

Fryske Foarlêswike Yn de Fryske Foarlêswike geane alle jierren hûnderten foarlêzers op besite by pjutteboartersplakken, deiferbliuwen en gastâlders om dêr foar te lêzen út it nije Tomke-temaboekje. Alle pjutten krije nei it foarlêzen it Tomke-temaboekje mei nei hûs, dit jier mei in ekstra ferrassing! De Fryske Foarlêswike is fan 27 septimber o/m 1 oktober, mei as tema: ‘tiid foar Tomke!’.

Sjoch op tomke.frl foar mear ynformaasje oer de feestlikheden.

ZOMERVAKANTIE, LEUK! TOCH? 85% van de Nederlanders gaat op zomervakantie en 75% van hen gaat naar het buitenland. Nederland heeft veel te bieden, maar we blijken een reislustig volkje. Zo ook wij! Dit keer was Kroatië de eindbestemming.

De zomervakantie staat voor rust, tijd voor elkaar en andere plaatsen ontdekken. De voorbereiding van de zomervakantie staat bij ons echter voor stress, gekibbel en onrust.

Elk jaar verlies ik bijvoorbeeld de discussie met mijn vrouw over het aantal door haar mee te nemen slippers. Zij zet steevast in op 14 paar, omdat je immers niet weet wat je gaat dragen. Die beredenering klinkt logisch, maar is het allerminst.

Hoe ruimer de auto, hoe meer ruimte. Nee! Je pakt in naar volume en dus gaat er telkens meer mee. ‘Kamperen is zo lekker back to basic’, die leus kan wel de prullenmand in. We zijn van alle luxe voorzien en op elke natuurramp voorbereid.

Dan de rit. Ter hoogte van Amersfoort vraagt mijn oudste zoon: ‘Is hier de camping?’ ‘Nee lieverd, nog slechts twee dagen en 1500 kilometer.’

Rustig autorijden met een muziekje erbij zit er overigens niet in, het geluid van de radio kan niet op tegen de deuntjes van Nijntje en Bumba op de achterbank. In de auto hangt al vroeg de penetrante lucht van Chipito kaaschips, want alle regels van thuis vervallen om de kinderen zo rustig mogelijk op de bestemming te krijgen.

We blijven stug doorrijden over de eindeloze Duitse Autobahn en ondertussen denk ik aan al die verstandige ouders die kiezen voor Appelscha, Makkum of de eilanden en al op hun bestemming zijn. Friesland heeft zoveel moois te bieden! Maar ja, de zekerheid van zon doet ons toch besluiten om het geluk elders te zoeken.

Enkele tips uit ervaring. Wij verdelen de trip in etappes, twee overnachtingen en drie dagen rijden. Dat is voor de gesteldheid en gemoedstoestand van iedereen de beste optie.

Bij elke tankbeurt strekken we de benen en is er een speeltuin.

Ook mogen de kinderen om de twee uren een cadeautje pakken uit de tas. Denk hierbij aan simpele cadeaus zoals een handventilator, een stuiterbal, een plak-handje en boekjes.

Leuk voor het moment en handig voor in de vakantie.

Deze zomer weer? Mits het veilig kan waarschijnlijk wel. Ik zet in op een locatie in Nederland, maar weet je de uitkomst van de discussie over de slippers nog? Dat dus.

18

19

Abel Reitsma Partner van Jacqueline en papa van Lucius en Philemon

Fearkrêftige flinter “Wy fernimme dat sy stiller en mear weromlutsen is. Sy wol leaver net nei skoalle ta wylst sy earder net wachtsje koe om juf wer te sjen! Wy begripe it net. Wat is der mei har oan de hân?”

De âlden fan Marieke (7 jier) meitsje har soargen oer harren dochter.

Marieke sit yn groep 3 fan de basisskoalle. Tegearre mei har âldere broer fan 9, har jongere suske fan 2 en har heit en mem wennet sy op de Fryske klaai. Al mei al in hechte en leafdefolle húshâlding wêryn’t op it earste gesicht gjin nuveraardichheden binne dy’t Marieke har ûntwikkeling negatyf beynfloedzje kinnen ha. Dochs is der wat oan de hân. Ik gean mei dizze begiene âlden yn petear om mei elkoar te ûndersykjen wat no krekt de oarsaak wêze kin.

Earst meitsje wy in tiidline fan Marieke har libben, fan berte oan’t no. Wat hat Marieke yn har koarte libben allegear al meimakke? Wy besykje hjir fan Marieke har eachpunt út nei te sjen: hoe soe sy it belibbe ha?

Marieke har suske waard twa jier lyn berne, op it wichtige momint dat Marieke krekt nei de basisskoalle gie. In nije faze yn har libben dus wêryn’t net allinnich ekstern, mar ek thús guon wichtige saken feroaren.

Der kaam in lytse poppe by wêrtroch’t Marieke yn de struktuer fan it húshâlden ferskeau fan it jongste nei it middelste bern. Tagelyk krige sy der mei de basisskoalle in nij wichtich plak by neist thús.

Ein groep 2 krigen Marieke en fansels ek de rest fan de wrâld te krijen mei Koroana. Sy wie op dat stuit faaks noch te jong om goed te begripen wat der no allegear krekt oan de hân wie. Dochs moast sy har wol foegje yn dizze bysûndere situaasje. Nei krekt kennis makke te hawwen mei skoalle wer in skoft thúsbliuwe om dêrnei wer nei skoalle gean. Mei foegje bedoele wy yn dizze kontekst it fleksibel oanpasse oan de situaasje. Foar sokke grutte feroarings op sa’n jonge leeftiid is in soad fearkrêft nedich.

Soe it sa wêze kinne dat Marieke har fearkrêft oerbelêste rekke is? Dêr like it wol op! Hoe kinne wy der no foar soargje dat krekt dy fearkrêft wer werom komt?

Ik sykje it petear mei Marieke en sy fertelt my dat har leafste bist in flinter is: “Flinters ha fan dy moaie wjukken en kinne oeral hinne gean wêr’t se mar wolle!” De flinter brûk ik by Marieke, en letter ek by har âlden, as metafoar foar de fearkrêft. Dizze byldzjende wize fan wurkjen dy’t de fantasy priket past hiel goed by har. Wy prate oer flinters en Marieke fertelt my hieltyd mear oer harsels en wat sy nedich hat. It flinterke moat sa no en dan útrêste en siket dan in moaie blom op wêr’t it efkes ta rêst komme kin. Wat wurket foar Marieke ûntspannend? Wat makket har fleurich? En hiel wichtich: wat hat sy hjirby nedich fan har heit en mem?

In pear wike letter krij ik in telefoantsje fan Marieke har mem: “Juster rûnen wy nei skoalle en pakte Marieke myn hân. “Kom mem, trochrinne want ik wol noch efkes boartsje op it plein foardat de bel giet.”

As in fearkrêftige flinter fladdere Marieke nei skoalle.

Troch:

Afke Nynke Elting-Dijkstra Pedagooch en skoalmaatskiplik wurker by Cedin

Thuis en school worden op elkaar afgestemd

Je kunt bij ons terecht voor onderzoek en behandeling op het gebied van: Jeugdhulp Dyslexiezorg Leerlingenzorg

> Rechtstreeks contact met een psycholoog of orthopedagoog. > Persoonlijke zorg in een kleinschalige setting. > Wij behandelen in Friesland, Groningen en Drenthe

Een kind aanmelden Neem contact met ons op via: zorg@cedin.nl 088 0200 300 www.cedinzorg.nl

BERNEPRAATSJES Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken?

Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Fonger (3) freget mem hoe grut de lytse poppe yn ’e búk is. ‘Sa grut as in paprika’, antwurdet

Frouke (4) woe even sjen oft de ierdbeien al read wienen.

Dan sjocht se in reade ierdbei en seit: ‘Ik tink dat dizze al gear is mem!’

mem. Fonger: ‘Oh, ik fyn paprika net lekker.’

Eke (2) sit by beppe yn

Joarryt (2) sjocht yn it tsjuster nei de loft en seit: ‘Sjoch, in bollamp!’ (de moanne)

de auto. Se sjocht in wynmûne dy’t stilstiet.

Beppe seit: ‘Dat komt omdat it net waait.’

Eke tinkt even nei en seit: ‘Ik tink dat der nije batterijen yn moatte.’

By Renske (4) thús sit moarns betiid in knyn op it hiem. Heit en mem witte net wêr’t hy wei komt en fan wa’t hy is. Heit seit dat de knyn miskien wol honger hat en hy tinkt dat de knyn wol in stikje bôle ha wol. Renske: ‘Mar wat moat hy

Jacob Sytze (4): ‘Mem, hast wer slingers op ’e eagen?’ (maskara op ’e wimpers)

der dan op ha?’

Heit, mem en Yfke (3) dogge in spultsje: om beurt in ferhaaltsje fertelle en dan riede oft it echt wier is. Heit fertelt fan it siedsje fan de man, dat by it aaike fan de mem komt en sa útgroeit ta in baby. Yfke is stil, moat dan hurd laitsje en seit: ‘Haha, no mei mem wer in leugentsje fertelle!’

Jilles sjocht lekkere sûkelarje op tafel lizzen.

‘Mei ik dêr in stikje fan ha mem?’ ‘Nee Jilles,’ seit mem, ‘dat is in kadootsje foar beppe.’ ‘Mar beppe kin toch wol even diele?’

20

21

Alles voor die ene Olympische droom

Skriuwer: Klasina van der Werf Fotograaf: Hippe Kiek Fotografie

Us húshâlding

Het gezin Veltman uit Leeuwarden, bestaande uit Davy (40), Rachel (37), Indy (11), Kai (8) en Raff (4), lijkt op het eerste gezicht heel gewoon. Hij werkt bij de politie, zij is juf en de kinderen gaan met plezier naar de IKC Teresaschool bij hen in de buurt. Er is één verschil met doorsneegezinnen. Indy is topsporter in hart en nieren. Hoe ga je daar als gezin mee om?

‘Moet Indy ook trainen?’, vraagt Kai. ‘Nee vandaag niet. Ze heeft een interview voor heit&mem’, antwoordt zijn moeder.

Het is meteen duidelijk dat het leven van het gezin Veltman uit Leeuwarden in het teken staat van één toptalent: de 11-jarige Indy Veltman. Zij heeft van jongs af aan een droom: meedoen aan de Olympische Spelen van 2028 in Los Angeles met ritmische gymnastiek. ‘Haar broertjes weten niet beter’, zegt Davy.

Als peuter oefende Indy al met de hoepel van haar tante Esra, die bij de ritmische gymnastiekvereniging OBQ in Leeuwarden zat.

Ook moeder Rachel was ooit lid van deze vereniging. Indy kon niet wachten tot ze vijf jaar was, dan mocht zij ook. ‘Ze moest van ons eerst haar zwemdiploma halen’, vertelt Rachel, niet wetende dat dat zo snel zou gaan. Vlak voor haar vijfde had ze haar A- én B-diploma gehaald. Vanaf dat moment begon haar ritmische avontuur.

Drie jaar lang trainde Indy met plezier bij de vereniging in Leeuwarden. Totdat ze een keer mee mocht doen met een trainingskamp in Alkmaar. ‘Daar was een hele aardige trainster waar ik veel van kon leren’, zegt Indy. Ze mocht een testtraining doen en van het een kwam het ander. Indy kreeg de kans om bij deze club te trainen op het hoogste niveau, namelijk eredivisie.

Daarvoor moest ze vier keer per week in totaal achttien uur trainen in Alkmaar.

‘Dat was wel even een dingetje’, lacht Rachel. Vooral omdat zij en haar man Davy het daarover niet met elkaar eens waren. Zij wilde wel, hij niet. Davy: ‘Ik ben vrij nuchter en dacht: het kost handenvol geld en veel tijd, en de kans is groot dat ze het niet haalt.’ Rachel zag daarentegen hoeveel talent Indy heeft en hoe gemotiveerd ze is. ‘Ik wil niet dat ze ons later verwijt dat we haar de kans niet hebben gegeven’, stelt Rachel. Ze besloten om het eerst een jaar aan te zien en daarna verder te kijken.

Inmiddels zijn we drie jaar verder en traint Indy nog steeds achttien uur per week in Alkmaar. Ze hebben een modus gevonden om ermee om te gaan. Zo kochten ze een chalet in Noord-Holland

22

23

waar ze in het weekend vaak als gezin bij elkaar zijn. ‘Dan kan Indy lekker trainen en hebben wij alle tijd voor de jongens’, legt Rachel uit. Wat voor Davy de doorslag heeft gegeven om door te gaan? ‘Haar ambitie en gedrevenheid. Ik herken dat wel van mezelf, maar zij heeft het nóg erger’, zegt Davy, die vijf jaar in het eerste elftal van SC Cambuur heeft gevoetbald.

Dat het nog nooit eerder een Nederlands meisje is gelukt om Olympisch Kampioen te worden met ritmische gymnastiek houdt Indy niet tegen. ‘Sanne Wevers was toch ook de eerste met turnen? Waarom zou het mij dan niet lukken.’ Het zegt volgens Davy en Rachel iets over het karakter van hun dochter. Rachel: ‘We vragen haar geregeld of ze het echt nog leuk vindt. Ze heeft Russische trainsters en als ik zie hoe zwaar die trainingen zijn, denk ik: hoe houdt ze het vol?’ Davy voegt eraan toe dat ze er veel van leert. ‘Ze staat dankzij die trainingen veel steviger in haar schoenen.’

Davy en Rachel hebben veel voor hun dochter over, maar vinden het belangrijk om niet alles opzij te zetten voor de sport. ‘Als ze naar een kinderfeestje wil, houden wij haar niet tegen. En we zijn net zo trots op Kai die op de judomat staat en Raff die in het zwembad ligt. Ook al is dat geen topsport’, zegt Rachel.

Toch zien ze duidelijk verschil bij hun oudste kind. Bij de zin ‘wat wil je later worden’ in de vriendenboekjes moest haar moeder steevast schrijven: wereldkampioen. De eerste 65 medailles en vier bekers zijn al binnen. Tijdens haar eerste Nederlandse Kampioenschappen in 2019 won ze brons op het hoogste niveau.

Vorig jaar gingen de wedstrijden helaas niet door. Indy zette door en trainde tijdens de lockdown elke dag drie uur lang op haar zolderkamer om in vorm te blijven. Ze blijft volhouden om haar Olympische droom te verwezenlijken. Hoelang? Daar zijn Rachel en Davy niet zo mee bezig. ‘Zolang zij het leuk vindt.’ Eén ding is zeker, áls het haar lukt, zit er in 2028 in Los Angeles een trots Fries gezin op de tribune te genieten van het moment waar hún Indy zo hard voor heeft gewerkt.

Mei de bern op ’e yogamatte 24

25

Skriuwer: Marieke Vinckers

‘Halloooo sinne! En no begroetsje wy de ierde, bûgje mar foaroer en lis dyn hannen op ’e grûn. Hallo ierde! En kom mar wer omheech. Hawwe jimme sin om mei in fleanmasine fier fuort te gean? Wêr geane wy nei ta?

It oerwâld!? Dêr steane in soad beammen, gean mar ris op ien foet stean, dan bisto no sels in beam.’ It binne de ferhaaltsjes fan Tryntsje dy’t bern yn yogahâldingen bringe. Boartsjenderwize meitsje se sa kontakt mei it lichem. Oan ’e ein fan ’e les geane se yn ‘Savasana’, mar dat dogge se fansels lizzend op it strân, mei de sinne op ’e holle!

Tryntsje Rekker út Dokkum is berneyogadosint en sy makket fan elk oerke in leuk fantasyferhaal. “Yogamatties” hat se har praktyk neamd: freontsjes op ’e matte! Sels hat se in soad hân oan yoga doe’t it libben har wat oer de hege skuon rûn. Dat wie it momint dat se tocht: wat soe it moai wêze asto dit al op jonge leeftiid leare soest. Sa begûn se mei de oplieding Kinderyoga oan de Kinderyoga Academie yn Almere. Har famke Jildou (no 6 jier) wie moai stúdzjemateriaal, tegearre stiene se op ’e matte.

‘Bern fine it machtich om mei te dwaan. En it moaie is dat se de lessen ek meinimme fan de matte ôf, sa as nei skoalle. Hat ien in sprekbeurt en hat er wat lêst fan senuwen? Dan is in simpele azemoefening genôch om wer rêstich te wurden. Ik lear de bern om út dy gedachtefabryk te kommen en yn it lichem. By jonge bern wurde ferhaaltsjes en ferskes brûkt of wurdt wat knutsele dat mei de les te krijen hat. By âldere bern wurde al mear searjes fan ferskate yogahâldingen dien, mar ek bypassende spultsjes.’

Mindfulness-kikkert Al gau nei de oplieding ta yogadosint folge Tryntsje de oplieding ta mindfulnesstrainer foar bern. Mindfulness betsjut eins net mear as ‘yn it momint wêze’. Gewoan hjir en no de oandacht jaan oan wat der spilet en witte dat dat okee is. Troch dat regelmjittich te oefenjen, krije bern mear selsfertrouwen.

Tryntsje jout net allinnich yogalessen en mindfulnesstrainingen yn har eigen praktyk, mar ek op skoallen.

‘ Do kinst fan dyn shit fruchtbere dong meitsje.’

‘Lis dyn earmen mar op ’e tafel en lis dyn holle dêr mar boppeop. Do hoechst nearne op te reagearjen, krekt as kikkert Kees.

Dy kin ek hiel goed stilsitte. Hy reageart net op wat der om him hinne gebeurt, allinnich as der gefaar is, of as der in lekker hapke is om op te iten.’ Bern leare om te gean mei harren gedachten en emoasjes, se leare wêr’t se dy yn it lichem fiele en, hiel belangryk: hoe’t se mei de azem wer ta rêst komme kinne.

Tryntsje: ‘Sjoch, elkenien hat ups en downs, dat heart derby.

Yoga en mindfulness is net bedoeld om dat fuort te poetsen, mar om it te fielen en goed foar dysels te soargjen. Do learst dysels, dyn lichem, dyn gedachten en emoasjes kennen en do learst dêrmei om te gean. Mei it jaan fan yogalessen en mindfulnesstrainingen oan bern kin ik dat wat ik leard haw út myn persoanlike ûnderfiningen trochjaan. Op dy wize ha ik no fan myn shit dong makke!’ laket se.

Tryntsje jout yogalessen en mindfulnesstrainingen oan bern en jongeren fan fjouwer oant en mei sechtjin jier. Op skoallen fariearret de ynset fan ien les oant in komplete mindfulnesstraining. Sa hat se lêsten in workshop oer gelok jûn op in middelbere skoalle. Wat jout no gelok? It earste antwurd dat Tryntsje op dy fraach kriget, bliuwt dochs faak: ‘In spulkompjûter’, mar as se dan trochfreget, giet it al gau oer wêzentlike dingen bûten de besittingen om.

Ridskip ‘Belangryk is dat bern leare dat se net allinnich in rûndravende holle binne, mar dat it liif sinjalen jout oer hoe’t it mei se giet en wat se nedich hawwe.’ It is net sa dat se nei in pear lessen daliks hielendal ‘zen’ binne, mar Tryntsje heart wol fan âlders dat bern oars omgeane mei situaasjes.

‘Ik fertrou derop dat bern altyd wat meikrije dêr’t se op weromfalle kinne as it eefkes wat tefolle wurdt. Ik jou se ridskip foar gelok mei dat se fuort tapasse kinne en dat in libben lang meigiet.’

Nije boeken!

Wêr is Keimpe? (4-8 jier)

€ 14,95

In prachtich sjoch-, lear- en fertelboek fan Keimpe de krokodil. Trijetalich sjochwurdboek om tweintich ferskillende tema’s hinne, yllustrearre troch Aart Cornelissen.

Stikelbarchje Prikkeprik (1+)

€ 14,99

In waarm boekje mei ritme en rym om de alderlytsten genietsje te litten fan taal en natuer.

Aukje-Tjitske Dieleman-Hovinga: “De opset fan it boek is like moai as ienfâldich: hieltyd op de iene bledside in fers en op de oare in plaat. Der binne fansels mear boeken mei sa’n opset, mar dizze útjefte blinkt wat my oangiet benammen út troch it fleurige ritme yn ’e fersen en de skitterjende tekeningen.

Ek moai fyn ik dat yn dit boekje oare bisten foarkomme as it standert rideltsje foar jonge bern. Net hûn, kat, ko en hynder, mar iikhoarntsje, stikelbaarch, flinter en ingeltsje.”

€ 9,95

26

27

Ik bliuw by dy (foar alle leeftiden) In bearegoed, -grappich en -leaf boek oer alles wat freonskip betsjutte kin, foar alle freonen op ’e wrâld.

Fleur de Vries: “It tema fan it boek kin bern helpe by it begripen fan in soms wat dreech ûnderwerp lykas freonskip. It ferhaal lit op in leafdefolle en grappige manier sjen hoe lestich mar ek hoe moai freonskippen wêze kinne en dat je der úteinlik altyd foar inoar wêze moatte.”

Mei omke/muoike op de foto!

Omke Bert út de Westereen en Hidde mei harren grutte hobby: brommers!

Silke is útfanhûs by har 'omke Daan en tante Will' út Menaam en se bestelle lekkere sushi! Dat fynt Silke hiel lekker, en har omke en tante ek! Dat treft!

Tante Margje út Himmelum mei Jitze.

Allinne mar leafde…

Demi mei har omke Johannes en tante Iefke, se gean faak

Jurre is mar wat mâl mei syn tante Lienke út it

Omke Sijtse út

Surhústerfean!

Hurdegaryp en

meielkoar der op út.

Age-Frans oan it krûpen yn it maaitiidssintsje.

Femke Janneke mei har tante Janneke út Grutske tante Beau út

Aldegea. Twa grutte

Akkrum hat in hiele

freonen fanôf it begjin.

bysûndere bân mei Janneke.

Arne en Ole binne sa wiis mei harren omke Germen út Snits! Lokkich wennet er mar ien strjitte fierder!

Bente even lekker oan it krûpen mei omke Martin út de Jouwer.

Bente is krekt grutte sus wurden, tante Jantine út de Jouwer kin net wachtsje om mei beide fammen op ’en paad te gean!

Dizze Omke Pake út Diemen learde lytse Gerben hoe't er in kroan fan koblomkes meitsje kin. Dat stie him skoan!

Yuna en Nolan maakten ruzie om wie nou bij hun tantie Teresa uit Stiens mag zitten. De oplossing: dan maar allebei!

Geert Johan, Jacob Jesse en Hanna zijn hier gezellig aan het picknicken met omke

Lieuwe en tante Johanna uit Oosternijkerk!

Utfanhús by omke Martijn en tante Bodien yn Grins!

Wat in feest! Dêr kin alles!

Omke Martijn wol sels wol in bytsje make-up fan

Omke Theun út

Anne Mare op!

Rinsumageast mei Daniek.

Omke Theun docht altyd gek mei syn nichtsjes!

28

29

Skriuwer: Froukje Sijtsma

Je kind zonder stress wegwijs maken in het verkeer Of je nu een peuter, kleuter, tiener of puber hebt, je kind loslaten in het verkeer is altijd spannend. Volgens Anne-Loes Postma en Sandra van Baars van Veilig Verkeer Nederland (VVN) kun je dat dan ook het beste stapje voor stapje doen, door veel te oefenen en je kind vertrouwen te geven.

‘Kinderen iets leren over het verkeer gaat vaak al heel onbewust. Als je je kindje achter in de auto zet, vertel je misschien dat het belangrijk is om je gordels om te doen’, vertelt Sandra. ‘Of als je naar de speeltuin loopt, praat je over wat je allemaal voorbij ziet rijden’, vult Anne-Loes aan.

Toch zijn ouders vaak bang dat hun kind iets overkomt in het verkeer. ‘Dat is niet onbegrijpelijk, want ze zijn ook kwetsbaar in het verkeer’, zegt Sandra. Ze zijn kleiner, maar hebben bovendien niet hetzelfde blikveld als volwassenen. ‘Door hun leeftijd kunnen kinderen daarnaast nog niet alles.’ Om veilig deel te kunnen nemen aan het verkeer, moeten ze nog veel oefenen. VVN bedenkt daarom regelmatig nieuwe campagnes en lesmethodes voor kinderen van alle leeftijden.

Fries- en Nederlandstalige Verkeerskist ‘Spelenderwijs, dat leert het allerbeste’, vertelt Anne-Loes. Zo zijn de verkeerskisten van Joep & Tomke voor peuterspeelzalen erg populair. In Fryslân zijn er tien in omloop, die je vier weken kunt lenen. ‘In de verkeerskist zitten leesboekjes die je tijdens een themaperiode goed kunt gebruiken. Kinderen kunnen politietje spelen en leren verkeersborden herkennen.

Voor kinderen in de leeftijd van vier tot zes jaar bestaat de Schatkistspeurtocht die je samen met je kind kunt doen. Met de app “Uit de Hoek” leren kinderen met augmented reality waar de dode hoek zit.’ www.jonglerenkist.nl (online reserveren)

Aagje (39), mem van Ingmar (11) en Mats (7): ‘Ik heb jaren in het basisonderwijs gewerkt. Je kunt als juf wel vertellen over verkeersborden en dode hoeken, maar kinderen moeten veiligheid in het verkeer zelf ervaren. Hulp van de ouders is daarbij ontzettend belangrijk.

Wij hebben zelf veel geoefend met onze kinderen. Als we merkten dat ze zelfstandiger werden, gaven wij ze weer meer vrijheid.’

De inhoud van de tweetalige verkeerskist.

Willem (40), heit van Gjaldau (9) en Seger (6): ‘Bij ons ging het heel geleidelijk.

Beide kinderen leerden fietsen toen ze vier jaar waren. De oudste was destijds een dromer en sneller afgeleid, de jongste was meer met de techniek van het fietsen bezig. Wij hebben hen vertrouwen gegeven. Als het nodig was bleven wij ernaast fietsen. Tips hebben we eigenlijk niet echt gegeven.’

‘ Pas vanaf 9 jaar zijn kinderen in staat om gevaren in te schatten.’

Tiete (52), mem van Marije (14) en Elbrich (11). ‘Ik ben één keer met de oudste meegefietst naar de middelbare school. We hebben met haar de veiligste route naar school doorgenomen en ook afgesproken dat ze haar mobieltje niet gebruikt tijdens het fietsen.’

30

31

Verschillende verkeersveiligheidsorganisaties, zoals VVN en het Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Fryslân, werken samen aan verkeerseducatie. Doel is dat alle kinderen tijdens de basisschooltijd de drie belangrijkste thema’s op school behandelen: 1. Afleiding in het verkeer; 2. Snelheid; 3. Dode hoek. Ook willen zij dat kinderen jaarlijks in ieder geval één praktisch verkeersproject doen.

Als ouder is het belangrijk om je kind op een positieve manier te benaderen, vertelt Anne-Loes. ‘Ga samen oefenen in het verkeer en benadruk wat er goed gaat. Geef ook complimentjes als hij iets goed heeft gezien of gedaan, of vraag eens wat hij de volgende keer anders zou kunnen doen en vul zelf aan met tips.’

Naar de brugklas ‘Het is natuurlijk heel spannend om naar de brugklas te gaan.

Nieuwe mensen, nieuwe omgeving en daarnaast gieren bij veel pubers de hormonen flink door hun lijf. Allemaal redenen om sneller afgeleid te zijn in het verkeer, vooral die eerste weken’, zegt Sandra. ‘Vaak ook nog met de overgang van een dorp naar een stad en de laatste jaren de opkomst van elektrische fietsen’, vult Anne-Loes aan. ‘Je helpt je kind enorm als je vooraf de route naar school alvast oefent en went aan je fiets.’

Je kind loslaten in het verkeer blijft spannend, stellen Anne-Loes en Sandra. Maar dit kun je voor jezelf en je kind makkelijker maken door hem veel handvatten aan te reiken om zo veilig en zelfstandig mogelijk en met zelfvertrouwen deel te nemen aan het verkeer.

Myn grutte syken ûntdekboek Fan alles wat rydt, fart of fljocht It boek ‘Myn grutte syk- en ûntdekboek – Fan alles wat rydt, fart of fljocht’ is in fantastysk alsidich boek foar sawol pjutten as beukers. Op elke bledside is der fan alles te sjen, te sykjen, foar te lêzen en om oer te fertellen. Koartsein in boek dêr’t myn jonges harren skoften mei fermeitsje kinne!

Marrit is lid fan it Afûk-boekpanel. Liket it dy ek leuk om de nijste útjeften (berneboeken of boeken foar folwoeksenen) fan de Afûk thússtjoerd te krijen en dêr wat oer te skriuwen? Meld dy dan gau oan! Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje.

‘Waaauw!’ wie dan ek de earste reaksje fan myn soan Hidde (3 jier âld) doe’t er it boek foar it earst seach. Hy begûn der fuortendaliks yn te blêdzjen en te fertellen wat er op elke bledside seach.

Yn it boek nimme Fedde en Maaike, twa jonge bern, ús mei nei ferskate plakjes. Sa binne sy yn de stêd, mar ek op it plattelân. By de brânwachtkazerne, in bouput (Hidde syn favoryt), it fleanfjild, it wetter, it stasjon, de wykmerk, mar se nimme ús ek mei nei de camping.

Op elke bledside stiet in ferhaaltsje en kinne de bern sykje nei in tal plaatsjes dy’t ûnder it ferhaaltsje steane. Ek falt der op elke print safolle te besjen, dat de printen harren goed liene foar in petear. Sa freget Hidde him hieltiten ôf wat minsken op in print oan it dwaan binne en betinkt hy der dêrnei sels in ferhaal by. Dat moat dan nei it besjen/lêzen fan it boek fansels ek efkes neispile wurde mei syn eigen trekkers en ark. Mei dizze printen kinne wy dus noch wol efkes foarút, safolle falt der te besjen en te bepraten!

Wat ik, as juf, ek sa goed fyn oan dit boek, is dat der yn de teksten oandacht bestege wurdt oan de wurdskatûntwikkeling fan de bern. Se brûke net allinne de maklike wurden dy’t de bern al kenne, mar besykje de bern ek nije wurden oan te learen. Wat is in platfoarm, wat docht in bergingswein en hoe sjocht in heaparse der bygelyks út? Allegearre fragen dêr’t de bern ûnder it lêzen fan dit boek en it besjen fan de moaie printen antwurd op krije sille.

Binne jimme ek nijsgjirrich wurden nei dit nije, alsidige Fryske syk- en ûntdekboek, dan moatte jimme gau nei de (webside fan de) Afûk ta gean om dit boek te bestellen!

Ik tink dat ik wol riede kin hokker boek heit of mem jûn (en de kommende jûnen) oan Hidde foarlêze moat foar it sliepen gean.

Marrit Jongbloed út Friens

Online pesten Het gevolg van die ene reactie

32

33

Skriuwer: Thea van der Schaaf Fotograaf: Hippe Kiek Fotografie

Miloeska (28) en Sharon (19) zijn in hun vroege jeugd beide gepest.

Waar dat bij Miloeska vooral fysiek het geval was, gebeurde dat bij Sharon online. In tien jaar tijd heeft cyberpesten een net zo grote vlucht genomen als het internet zelf. Het is onmogelijk om honderd procent grip te krijgen op wat je kind online doet, maar je kunt wel iets doen tegen cyberpesten, zeggen de dames.

Hoewel ze maar tien jaar in leeftijd verschillen, schetsen hun verledens op social media een totaal ander beeld. Miloeska: ‘In mijn tijd was er MSN en Hyves, overzichtelijke sites waarvan je wist bij wie je zichtbaar was. Reageerde er iemand op jou, dan wist je wie dat was. Haalde je iets weg, dan was het weg.

De online anonimiteit was veel groter dan nu.’ Sharon: ‘Ik ben van de generatie van Snapchat, Facebook en Instagram.

Alles wat eenmaal online staat, blijft staan. Je kunt denken “als ik het weghaal is het weg” of “Snapchat is juist bedoeld voor de anonimiteit”, maar wat je post is nooit echt weg en komt bovendien veel makkelijker in beeld bij anderen dan tien jaar terug.’ Sharon kreeg te maken met online pesten, soms doelbewust, soms in reacties die misschien grappig waren bedoeld, maar absoluut niet zo overkwamen. In veel gevallen was niet direct duidelijk wie welke reactie had geplaatst. Sharon: ‘Uiteindelijk kom je er wel achter wie wat plaatste, maar daarvoor moet je eerst wel naar de politie stappen en je telefoon aan een kabeltje leggen. Dat is niet iets wat je zomaar doet.’

‘ Ik herken mezelf in de kinderen die ik nu coach.’

Er kan preventief iets gedaan worden aan online pesten, vinden de dames. ‘Pesten brengt zoveel meer schade met zich mee dan de meeste mensen denken’, zegt Sharon. ‘De hersencapaciteit van een kind of puber is nog niet goed genoeg ontwikkeld om de gevolgen van een plagerijtje te overzien. Wat voor de een een uitlaatklep is waar ze niet meer naar omkijken, heeft voor de ander soms gevolgen voor het hele leven. In werk, in relaties, in het sociale leven. Ik zie dat bij de kinderen die ik nu zelf coach, en herken mezelf erin.’

Ook bij Miloeska is er veel herkenning nu ze docent is en veel aandacht heeft voor pesten en de persoonlijkheid van haar eigen studenten, en ze gastlessen op andere scholen geeft over pesten.

‘Het is schrijnend. Soms komt er een leerling na een gastles huilend naar me toe. Snakkend naar zelfvertrouwen, maar om dat te vermijden, verdwijnen ze juist in hun scherm.’ Het gesprek openen, contact maken, doorvragen, dat is wat Miloeska doet bij de jongeren, en dat is wat er veel meer moet gebeuren, ook bij ouders en docenten, vindt ze. ‘Dat ik werd gepest, dat had gezien kunnen worden door de docenten, maar het leek alsof ze gewoon wegkeken. Was er maar één iemand geweest die me had gevraagd of het wel ging, of dat ik hulp kon gebruiken, dan was het heel anders gelopen.’ Ze vervolgt: ‘Daarnaast is pesten altijd een groepsding, je moet er met elkaar over in gesprek gaan en kinderen op een andere manier contact met elkaar laten maken.

Online reageer je anders op elkaar dan wanneer je elkaar in de ogen kijkt.’

‘ Vraag ook eens: “Hoe was het online vandaag?”’

Ook voor de ouders zelf ligt daar een taak, om het gesprek aan te gaan met kinderen. Miloeska: ‘Je vraagt als ouders vaak wel hoe het gaat op school, met vriendjes, of je kind een leuke dag gehad heeft. Maar vraag ook eens: hoe is het online? Wat heb je gezien vandaag, met wie heb je contact gehad?

Het is onmogelijk om totaal grip te krijgen op wat je kind online doet, daarvoor is het internet te groot en te onoverzichtelijk.

Maak het onderdeel van het gesprek, en wees je ook bewust van wat je zelf als ouder online doet en hoe dat overkomt op je kind.’

‘Dat geldt ook voor hoe je fysiek met elkaar omgaat’, vult Sharon aan. ‘Pesten komt altijd ergens vandaan, en dat kan in de kleinste dingen zitten. Het is goed om daar de grote gevolgen van te leren overzien.’

Ben je geïnteresseerd in een gastles over pesten bij jou op school?

Kom in contact met Miloeska en Sharon via ynfo@heitenmem.nl.

Anno N. bringt freonskip fierder!

‘Anno N. fersus skoalbern’ is in edukatyf en Frysk escape(class) roomspul foar it basisûnderwiis. Slagget it de learlingen om út de greep fan Anno N. te kommen?

Troch mei-inoar puzels op te lossen en koades te kreakjen, wurde de learlingen harren bewust fan harsels en de (gearwurking mei) oare learlingen. It aktiviteiteprogramma is yn it Frysk en geskikt foar de folsleine basisskoalle, fan groep 1 o/m 8.

Foar de âldere groepen hat Bart Kingma in oangripend lêsboek oer pesten skreaun: ‘Jou my de romte!’. De bybehearrende lesbrief biedt oanlieding foar weardefolle petearen oer freonskip yn de klasse.

Mear witte? Sjoch op: www.annon.frl

Jou my de romte 9+ Bart Kingma

Troch op in beslissend momint yn in belangrike fuotbalwedstriid de bal net ôf te jaan, feroaret Anno syn libben. Hy wurdt troch al syn klasgenoaten yn ‘e steek litten en komt allinne te stean. It pesten wurdt hoe langer hoe slimmer. Hoe moat er dêr mei oan? As er him gjin ried mear wit, siket er help by twa klasgenoaten dy’t ek pest wurde. Mei syn trijen betinke se in plan…

Ik bin net sneu. Der is niks mis mei my. Ik sis it lûdop tsjin mysels. Dat foel my hjoed ynienen op. Dat ik tsjin mysels sizze moat dat ik okee bin. Die ‘t froeger noait. Noait ha ik mysels fertelle moatten dat ik net sneu bin. Ik bin ommers net sneu. Mar no moat ik it lûdop sizze. Oars begjin ik oan mysels te twiveljen.

Is der miskien dan toch wól wat mis mei my? Nee toch? Nee! Toch?

€ 9,95

Jolanda Bandsma: “It moaie fan it boek fyn ik dat Anno en syn lotgenoaten begrip ha foar de pesters en bern dy’t pest wurde. Dat is in goeie basis. Begrip hawwe foar elkoar. It klinkt no miskien as in belearend boek, mar dat is it beslist net.”

34

35

Marrit Jongbloed: “It boek is foar bern út de boppebou maklik te lêzen, om’t de sinnen frij koart binne en der gjin drege Fryske wurden yn steane. Ek kinne sy harren maklik identifisearje mei de persoanen dy’t yn dit boek nei foaren komme. As je ienkear oan it boek begjinne, dan wolle je it ek sa gau as mooglik útlêze om te sjen hoe’t it mei de pesterijen om Anno hinne ôfrinne sil.”

Bijbewust libje je It is in ynsekt, it gûnzet, it is giel mei swart en yn de simmer en de maitiid fljocht it fan blom nei blom. It is de bij! Dat ynsekt soarget der al hiel lang foar dat blommen en planten bestood wurde, wêrtroch’t dy blommen en planten, mar ek fruit, groeie kinne. Mar dy bestowers wurde al sûnt in lange tiid bedrige, troch ferskillende faktoaren.

Romée van der Zee, bijeûndersykster en ymker, wit dêr alles fan. Se hat in protte kilometers makke yn it ûndersyk nei dy spesjale bistjes, omdat se liedingjaande wie by it Europeeske ûndersyk nei huningbijen.

‘Ik ben wetenschapper in honingbijen, dat betekent dat ik alles volg van wat er gebeurt met honingbijen, of er ziektes zijn en waardoor ze sterven.’ De wittenskipster fertelt en docht dat mei in protte passy, omdat se derfoar soargje wol dat bijen better beskerme wurde en in gruttere oerlibbingskâns hawwe op ús wrâld.

Op globale skaal nimt de bijestjerte ta, hoe kin dat? ‘Bijen gaan vroegtijdig dood als ze landbouwgif over zich heen krijgen. Er worden dus giffen gebruikt die heel slecht zijn voor de diertjes. Daarnaast kunnen er ook bijenziektes optreden onder de bijenvolken door parasieten, een beetje vergelijkbaar met onze situatie nu.’

Wat kinne wy thús dwaan, om de bijen in hantsje te helpen? ‘Je kunt ervoor zorgen dat bijen gewoon hun voedsel kunnen vinden, door planten neer te zetten in je tuin, of als je geen tuin hebt te kijken of je in een ander gebied iets kunt doen. Bijvoorbeeld planten op je balkon zetten of in een stadstuintje.

Daarnaast helpt het laten staan van onkruid.

Paardenbloemen zijn geweldig, die honing is niet de lekkerste, maar daar hebben bijen niets mee te maken. Zij vinden het fantastisch!’

Bijepakt Om mear minsken bewust te meitsjen fan de bijestjerte, hat de Afûk it bijepakt tekene.

It bijepakt is der om foar oplossingen te soargjen foar de ûnnedige bijestjerte. Yn maart binne bygelyks alle ynwenners fan Blije ferrast mei in hânskreaune kaart mei dêrop in gedicht fan Nyk de Vries (Dichter fan Fryslân) en blommesied fan Cruydt-Hoeck!

Om ek bern ‘bijbewust’ te meitsjen, hat de Afûk ‘It Bijeboek’ fan skriuwster en yllustrator Charlotte Milner útbrocht. It boek leit út wêrom’t wy goed foar de bijen soargje moatte.

3 tips om goed voor de bij te zorgen: 1. Plant (biologische) zaden of zet bloemen in je tuin of op je balkon waar bijen op afkomen.

2. Zorg dat wilde bijen in je tuin kunnen nestelen.

Zet bijvoorbeeld een bijenhotel neer, zorg voor rommelhoekjes in de tuin.

3. Gebruik geen bestrijdingsmiddelen.

It Bijeboek (5-13 jier) Charlotte Milner Wêrom al dy drokte oer bijen? Wat dogge se de hiele dei? Wêrom binne bijen belangryk? Untdek mei dit boek wêrom’t bijen ús help nedich hawwe en watsto dwaan kinst.

Te bestellen fia websjop.afuk.frl

€ 15,Fleur: “In boek dat jong en âld in hiele protte leare kin en derfoar soarget dat we wer wat wrâldwizer wurde. Dit boek is dan ek in echte oanrieder om as basis te brûken foar in sprekbeurt of foar in temawike op skoalle oer de maitiid.”

Geartsje: “Hoe fierder we yn it boek komme, hoe dúdliker it wurdt wêrom’t dy zoembisten op de wrâld bliuwe moatte en dus ek by ús yn ’e tún. Witte jim noch, dy biologyles oer it stomoal en de stimpel? Earlik sein, dy wie by my al aardich fuortsakke. Mar mei dizze moaie yllustraasjes komt dy les wer hielendal boppe.

Dêrtroch sjogge de bern hoe belangryk ek de lytse bisten binne yn de natuer.

En je krije der suver nocht oan om de tún ‘bijeproof’ te meitsjen, sadat we de wrâld in bytsje helpe.”

Romée: ‘It Bijeboek vind ik hartstikke leuk, omdat de ouder zich echt moet verdiepen in wat op de bladzijde staat en het uit moet leggen. Het stimuleert het gesprek tussen ouder en kind, beide steken er wat van op. En het belang daarvan is groot. We hebben uiteindelijk maar één aarde, die we zo goed mogelijk moeten doorgeven aan de volgende generaties.’

36

37

Zilvervloot Sparen Zilvervloot Sparen en JongWijs en JongWijs Foppie van Terwisga ‘t Hasker Assurantiekantoor Hasker Utgongen 2 8465 SJ OUDEHASKE T (0513) 67 74 00 E info@foppie.nl I www.foppie.nl

Noorder Staete Assurantiën B.V. Florynwei 1-L 9251 MP Burgum T (0511) 46 02 40 E infoburgum@noorder-staete.nl I www.noorder-staete.nl

Z

Van Wieren Adviseurs B.V.

Hiermee regelt u het in één keer goed voor uw kind.

Hi De Buorren 17 9289 HD Drogeham Met het bekende Zilvervloot Sparen spaart u een Met mooi T (0512) 33 10 19 E info@vanwieren.net startkapitaal voor uw (klein)kind bij elkaar.

I www.vanwieren.net JongWijs is voor uw kind zélf.

Assurantiekantoor M. Kruis Tuinen 20 8713 KM HINDELOOPEN T (0514) 52 16 20 E j.kruis@amkadviseurs.nl I www.assurantiekantoormkruis.nl

Kom la n en wij v gs ertellen u graag meer.

Geertsma Assurantiën Eigen Haard 33 8561 EX Balk T (0514) 60 33 60 E info@geertsma.frl I www.geertsma-assurantien.nl

Assurantiekantoor Siebe de Vries Amelandlaan 183 8443 CA Heerenveen T (0513) 62 86 77 E info@siebedevries.nl I www.siebedevries.nl Attentiv A Boskma B.V. Kleine Dijlakker 45 8701 HX Bolsward T (0515) 58 04 02 E boskma.bv@attentiv.nl I www.solideverzekerd.nl

Foppie van Terwisga / 't Hasker Foppie va Geertsma Assurantiën Assurantiekantoor Assur ant Eigen Haard 33 Hasker Utgongen 2 8465 SJ OUDEHASKE T (0513) 67 74 00 E info@foppie.nl I www.foppie.nl

Hasker Utg 8561 EX Balk 8465 SJ OU - 60 33 60 T 0514 (0513) 67 T info@geertsma.frl E info@fop E www.geertsma-assurantien.nl I www.fop I

Frysk leare? groepscursus of zelfstudie

Frysk ferstean, prate en skriuwe

afuk.frl • 058 234 30 79

NIET LEUK Tommy wil eigenlijk niet verder komen als ik hem roep.

Hij hangt over de stoel in de wachtkamer en moeder moet hem aansporen. Ik snap het wel. Jaren geleden kwam hij elke week voor bloedonderzoek en een infuus met medicijnen. Dat was niet leuk. Hij had leukemie. Na de eerste intensieve behandeling in het centrum kwam hij wekelijks bij ons. Dan prikte ik een naald in een kastje onder de huid. Vanuit dat kastje liep een buisje naar een grote ader. Zo konden we bloed afnemen en medicijnen geven. Hoewel we altijd de huid verdoofden met een toverpleister, bleef het vervelend. Na een tijdje ontdekten we dat het makkelijker werd als ik met een gek stemmetje een raar liedje zong. Dat leidde een beetje af. Toch bleef hij bang en boos.

Ik weet nog dat we de ziekte ontdekten. Hij was net drie jaar oud toen hij, tijdens een dienst op zaterdag, in het ziekenhuis kwam. Hij had koorts, een paar blauwe plekken en was intens bleek. Het bloedonderzoek was duidelijk: leukemie. De wereld van de ouders stortte in. Hij moest naar het centrum voor de eerste behandelingen. Daarna kwam hij elke week bij ons. De behandeling was en is voor kind en ouders loodzwaar.

Gelukkig genezen tegenwoordig verreweg de meeste kinderen.

Vijf jaar na de behandeling wordt hij genezen verklaard, dat zal over een half jaar zijn. Vandaag is hier de laatste controle. De bloeduitslagen van vandaag zijn binnen en ik laat ze moeder zien. ‘Toch weer een opluchting,’ verzucht ze, ‘het blijft altijd spannend.’

Sinds het afronden van de behandeling gaat het goed.

Het haar van Tommy groeit normaal, hij eet goed, gaat naar school, speelt en sport als alle andere kinderen.

Thuis gaat het ook goed. Natuurlijk stond de wereld in die jaren op zijn kop en was alle zorg en aandacht op Tommy en de leukemie gericht. Langzamerhand heeft het gezin het gewone leven weer opgepakt. Ze durven weer naar de toekomst te kijken.

Tommy vindt mij nog steeds niet leuk. Als ik hem nakijk, het is de laatste keer, zing ik een gek liedje. Hij glimlacht zowaar, voor het eerst in al die jaren.

Als we afgerond hebben en moeder met Tommy de deur uitloopt, zegt hij: ‘Dag dokter van de gekke liedjes’, en hij huppelt de gang in.

38

39

Tjalling de Vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

In Fries om utens

r -Brouwe orkindale C c M je k Bau Namme: lân n Nij-See y t Wenne

Wêr komst wei en wat is dyn memmetaal?

Ik kom oarspronklik út Twizelerheide. Ik ha dêr in hearlike jeugd hân, banjerjend troch de wâlden. Frysk is myn memmetaal.

Hoe komst yn Nij-Seelân telâne en hoe foldocht it dêr?

Doe’t ik sa’n 18 jier wie, bin ik nei Ljouwert ferhuze, dêr studearre ik SPH. Doe’t ik klear wie mei myn stúdzje wie it lestich om in fêste baan te finen, dat ik besleat om in langere tiid op reis te gean.

Ik gong op ’en paad, de wrâld yn mei myn backpack, dat wie in prachtich aventoer. Doe’t myn sinten oprekken, moast ik oan ’t wurk en kriich ik in baantsje yn in restaurant yn Nelson, NijSeelân. Dêr moete ik Daniel, myn tsjintwurdige man. Myn reis, dy’t mar seis moanne duorje soe, ferlinge ik oant in jier.

Ik fûn Nij-Seelân echt in geweldich lân, mar ik wie noait fan doel om dêr wenjen te gean. Mar it libben hie wat oars yn petto

en seis moanne nei’t ik werom wie yn Nederlân kaam Daniël ek nei Nederlân ta. Hy hie in kontrakt krigen by de rugbyclub yn Castricum en dêr ha wy doe fjouwer jier wenne. We hienen it beide goed nei ús sin, mar hienen swierrichheden mei Daniel syn fisums, dus sa kaam it beslút om foar twa jier nei Nij-Seelân te gean.

Ik ha altyd sein dat it noait langer as twa jier wêze soe, ha noait echt ôfskied naam en hie al myn guod ûnderbrocht by famylje.

Yntusken binne we al 11,5 jier fierder en binne we hjir noch altyd.

Hokker talen prate jimme thús?

We binne yntusken troud en ha trije bern krigen: Anouk fan 8, Liam fan 5 en Noah fan 3. Ik praat Frysk mei de bern, se kinne it floeiend prate en de Fryske wimpel wapperet yn de tún. We ha in soad Fryske boeken. Oarstalige boeken set ik safolle mooglik oer nei it Frysk, om it sa dúdlik te hâlden foar de bern. We hâlde

“ De Fryske wimpel wapperet yn de tún.”

fia WhatsApp in soad kontakt mei de famylje en sa hâlde de bern ek kontakt mei harren neefkes en nichtsjes. En it wyklikse Skype-oerke mei pake en beppe kin fansels ek net mist wurde.

Kinst úteinlik in Fries wol út Fryslân helje, mar Fryslân net út de Fries.

Wat mist it measte oan Fryslân?

We ha in moai libben. Wy ha yn ús hûs in prachtich útsicht oer de see en de bergen en de bern groeie op yn de wylde natoer.

We wenje ticht by trije ferskillende ‘national parks’ en we binne altyd yn de bergen, de bosken of op of by it wetter.

Ik mis Fryslân elke dei, foaral myn famylje en freonen, oeral hinne fytse, de kultuer en Fryske muzyk en fansels de minsken.

Ik ha ek altyd probearre om yn elk gefal ien kear yn de twa jier werom te gean. Hoewol’t dat hieltyd dreger wurden is meidat wy mear bern krigen ha. It is in lange reis, foaral mei lytse bern

40

41

dy’t net fan stilsitten hâlde. Op ’t heden kinne we troch de koroana gjin plannen meitsje, mar gelokkich ha wy krekt foar de koroana noch nei Fryslân west om in kâlde kryst te fieren.

Doe’t ik oan it reizgjen wie, belle ik in kear yn in hostel mei myn âlders. Doe’t ik ophong, kaam der in âlde man nei my ta, mei triennen yn ’e eagen. Hy frege my at it Frysk wie wat hy heard hie. Doe fertelde hy my (yn it Ingelsk) dat syn âlders út Fryslân emigrearre wienen nei Australië en altyd Frysk praten hienen.

Neidat se stoarn wienen, wie de taal mei harren meigongen en dit wie de earste kear dat hy it wer hearde. Dat wie in hiel bysûnder momint. Taal en wêr’tst weikomst bliuwt altyd sa belangryk yn alles watst dochst.

IK BIN LIK

In jonge fan tsien jier komt de logopedypraktyk yn dêr’t ik doe wurke (yn it suden fan Nederlân). Syn mem, in Friezin om utens, hie de ôfspraak makke. Har soan kin de ‘R’ net sizze.

‘Hoi’, sis ik tsjin him. ‘Ik bin Berber. Wa bisto?’

‘Ik bin Lik’, seit er. Mei begrutsjen sjoch ik him oan. Al tsien jier en noch nea hat er syn namme goed sizze kinnen. Ik gean daliks mei him oan ’e gong.

Der binne yn Nederlân ferskillende soarten ‘R’. Yn it suden is de hûch-‘R’ gebrûklik. Yn it noarden de tongepunt-‘R’.

En dan is der noch de, ûnder logopedisten sa neamde, ‘Kinderen voor Kinderen’-‘R’, dy’t klinkt as in hjitte jirpel yn ’e kiel. Dy ‘R’ wurdt net sjoen as in echte ‘R’. Bern begjinne faak de ‘R’ te brûken dy’t se om har hinne hearre.

Meastentiids is de hûch-‘R’ wat makliker oan te learen as de tongepunt-‘R’. Ik lit it bern faak beide besykje.

As Rik syn mem der oan ’e ein fan de behannelingssesje yn komt, seit Rik grutsk: ‘Hoi mem, ik bin Rik!’ Mar mem sjocht my lilk oan. ‘Wêrom hasto him sa’n rare “R” leard.

Wy meitsje de “R” altyd mei de tonge.’ Ik lis har it ien en oar út en jou oefeningen mei om beide wizen te oefenjen.

As Rik de oare wyks wer by my komt, hat mem wakker mei him oan it oefenjen west. Grutsk lit hy my de tongepunt‘R’ hearre: ‘Ik bin Rik.’

•

Fan fjouwer jier ôf moat in bern alle klanken ûnderskiede kinne. Se kinne al in soad klanken útsprekke. Dat wol net sizze dat se alles al goed útsprekke kinne: bygelyks meardere bylûden achterelkoar, of in oare inkelde klank sa as de ‘R’ noch net.

•

‘R’ komt faak as ien fan de lêste klanken yn de taalûntjouwing.

It hinget fan de taal- en spraakûntwikkeling yn syn gehiel ôf oft it fan belang is de ‘R’ te behanneljen.

•

‘R’ wurdt faak yn groep 2 behannele (mei 5 jier ûngefear).

Meastentiids omdat it wichtich is om alle klanken goed út te sprekken by it skriuwen learen yn groep 3.

•

‘R’ wurdt faak wol behannele as it bern der sels lêst fan hat.

Berber Spliethoff is skriuwster, logopedist en Taal-Spraakpatolooch.

42

43

Seks...

De measte âlden hawwe it dêr leaver net oer mei harren bern. Mar tagelyk wit ek elkenien dat it wol belangryk is dat bern op in normale en sûne wize mei harren eigen lichem en seksualiteit omgean leare. Mar hoe soargest dêrfoar,

Begjin betiid

1

sûnder daliks alles iepen en bleat op tafel te lizzen?

Pas dy oan it bern oan

Wachtsje net oant de middelbere skoalle mei ‘it gesprek’. Op dy leeftiid hawwe se meastal al in soad heard en sjoen en binne der ek allegear emoasjes en gefoelens by belutsen. Op in jongere leeftiid stiet it noch wat fierder fan harren ôf en kinne se der iepener oer prate. Heakje yn op de tûzenen fragen dy’t in jong bern dochs al stelt, en jou earlik antwurd. Bern wolle witte hoe’t it sit, krekt as by alle oare ûnderwerpen.

Ljochtsje se foar

3

Begjin ek al fan jongs ôf oan mei de grinzen en regels om seks hinne. Dat sy de baas binne oer harren eigen lichem, dat se altyd ‘nee’ sizze meie (dat begjint al betiid, as tante graach in tútsje ha wol) en dat it prima is om oan dyn pimeltsje te sitten, mar dat dat net oeral kin. Letter wurdt it belangryk om harren mei te jaan datst oppasse moatst mei social media, dat net elkenien is wa’t er seit dat er is en dat net elkenien de bêste bedoelingen hat.

En fertelst se fansels ek wat se dwaan moatte om net te betiid heit of mem te wurden, of in ferfelende (geslachts)sykte op te rinnen. Der binne ek moaie foarljochtingsboekjes te krijen dy’t op in leuke wize ynformaasje jouwe.

2

Hoechst oan in 3-jierrige net fuort it hiele systeem út te lizzen. Op dy leeftiid is it al genôch om te ûntdekken dat der in ferskil is tusken famkes en jonkjes (betink eefkes hoe’tst de ‘dingen’ by de namme neame wolst). Letter komme der sûnder mis fragen lykas: ‘wêr kom ik wei?’, ‘hoe kaam ik út de búk?’, en de hamfraach: ‘hoe kaam ik dêryn?’.

Wês yn it antwurd op dy lêste fraach ek dúdlik en beneam alles sa’t it is. Net allinne de plastyske saken, mar ek dat it de bedoeling is dat it fijn is en dat minsken it dogge as sy elkoar leaf fine.

Hâld it luchtich

4

Meitsje it net te dreech. As fragen ek mar in bytsje seksueel relatearre binne, fine folwoeksenen it al gau ûngemaklik wurden. Mar troch it ûnderwerp te mijen, makkest it just beladen en joust ûnbewust mei dat it net besprekber is.

Troch gewoan antwurd te jaan, krije bern mei dat der neat is om dy foar te skamjen. Dat sy prima by dy komme kinne mei dit soarte fan fragen. En it belangrykste: dat seks wat moais is dêr’tst fan genietsje meist.

TWA Teije is berne yn it sikehús fan Ljouwert. It wie om middernacht hinne en dat makke dat we dêr dy nacht sliepten. We krigen ús eigen keamer, dêr’t we tegearre in ienpersoansbêd dielden, al hie Teije syn eigen sikehúsbedsje op tsjiltsjes. Ik wie foar it earst allinne mei myn soan. Ik hie yn de moannen dêrfoar fan alles lêzen oer lytse poppen, om sa in ynskatting te meitsjen fan wat my stoeng te wachtsjen. Minsken neamden my foaral sterk en dapper, dat ik dêr sa foar kieze koe − in berntsje fan in donorheit. Ik fûn it foaral hiel spannend en ik wie ek ûnseker oer hoe’t it allegear komme soe.

Fan ’e jûn, foar it op bêd gean, fersier ik de keamer en tink ik werom oan twa jier ferlyn. Ik sjoch ús yn dat bed lizzen. In suster lei Teije nêst my yn myn earms.

Al hie ik in lange befalling efter de rêch, wurch wie ik noch net. De suster ried ús de keamer yn. At der wat wie, koe ik op it knopke drukke, sei se. Har tsjinst siet derop. Se soe ús net wer sjen. Se winske ús it bêste en doeng it ljocht foar ús út en de doar efter har ticht – letter soe ik de suster noch werkenne fan de foto út Teije syn earste album.

Teije sliepte en ik doarde my net te ferlizzen, bang dat ik him wekker meitsje soe. Ik doarde him ek net rjocht te pakken, omdat it allegear sa tear fielde, sa brekber.

Healwei de nacht moast ik nei de wc, mar ik koe it knopke net fine dêr’t de suster it oer hie. Ik doarde net oerein te kommen of myn soan allinne op it bêd efter te litten sadat ik nei it húske koe. Ik hie lêzen dat je lytse poppen nea allinne op it bêd lizze litte moatte, omdat se der dan ôfrôlje kinne. Dat dat pas nei fjouwer moanne is, wist ik net. Eins wist ik niks. Ik hie tocht dat it miskien mear fansels gean soe. Dat op it momint dat de poppe der is je gewoan witte wat je dwaan moatte. Je je mem fiele en dat binne fanôf it begjin.

Teije waard dy nacht in pear kear wekker. Hy gûlde. Ik woe boarstfoeding jaan en ik lei him dan oan. Ik koe it ljochtknopke net fine dy nacht en dêrom brûkte ik de bûslampe fan myn tillefoan. Sa skynde ik ús wat by.

Moarn is it earste wat hy seit ‘Memmemmemmem’ en dan docht er in hynder nei. At ik him dan út syn ledikant pak, sil er laitsje en hy sil knipe mei syn eachjes at we de oerloop op rinne en by de trep del.

Hy sil syn earms om myn nekke slaan wylst we nei ûnderen rinne. Ik kin it úttekenje, ik kin him lêze, ek sûnder ljocht wit ik de wei.

Teije is jierdei mar ik wurd ek twa.

Twa jier mem.

44

45

Sjoukje de Boer (1987) dosint, teätermakster, skriuwster, sjongeres en mem fan Teije (2019)

Oan it hûs fan Tomke hingje slingers.

Want it is feest hjoed.

Al 25 jier binne der ferhaaltsjes.

Oer Tomke, Romke en Kornelia.

Oer Yana Yu, buorman Piter en juf Klaske.

Se steane allegear op ’e stoepe te wachtsjen.

‘Ja, ik sjoch har al!’ ropt Tomke.

Der stoppet in deftige auto foar it hûs.

In frou mei in ketting om stapt út.

It is de boargemaster.

De baas fan de gemeente.

‘Bin ik hjir by Tomke?’ freget se.

‘By Tomke fan dy moaie ferhaaltsjes?’

‘Ja, dat bin ikke’, seit Tomke.

‘Ik ha in kadootsje’, seit de boargemaster.

‘In taart mei wol 25 kearskes.’

Se geane yn ’e hûs.

Kornelia set de taart op ’e tafel.

Romke sjocht nei de taart.

Wat sjocht dy der lekker út!

‘Mei ik in stikje?’ freget Romke.

‘Eefkes wachtsje’, seit Kornelia.

‘De boargemaster wol noch wat sizze.’

‘Wa makket dy moaie Tomke-ferhaaltsjes?’ freget se.

‘Auck, Riemkje en Geartsje’, ropt Yana Yu. ‘Wy misse Auck o sa’, seit Kornelia.

‘Luuk makket de tekeningen’, bromt Romke.

Hy skoot tichter nei de taart.

Wat praat dy boargemaster lang!

‘Ik moat wolris laitsje’, seit de boargemaster.

‘As buorman Piter mei Tomke yn de rolstoel yn de krystbeam reest.

En Tomke grien hier krijt by de kapper.’

Romke harket net mear.

Hy klimt op de achterkant fan de stoel.

Hiel ticht by de taart.

Sil hy in hapke nimme?

Noch fierder skoot er.

En dan... kypt de stoel om.

Romke falt foaroer yn de taart!

‘O, de taart!’ ropt Yana Yu. De taart is plat en de kearskes steane bryk.

‘Kom op’, laket de boargemaster.

‘Platte taart smakket lekker.

Brike kearskes brâne ek.

En... wy ha wer in nij Tomke-ferhaaltsje.’

Se krije in stikje platte taart.

En Tomke? Dy blaast 25 kearskes út.

Skriuwer: Riemkje Pitstra Yllustraasje: Luuk Klazenga

De platte taart

Sjoch op www.tomke.frl foar mear ferhaaltsjes, filmkes en nifelwurkjes oer Tomke en syn freontsjes.

Douwe Namme pake: Berne op: Wennet yn:

Douwe Anema 2 jannewaris 1949 Nes (Noardeast-Fryslân)

Namme heit: Berne op: Wennet yn:

Douwe Douwes Anema 25 maart 1983 Stiens

Namme pakesizzer: Douwe Sjoerd Anema Berne op: 18 july 2016 Wennet yn: Stiens Betsjutting Douwe: de namme komt fan it Fryske wurd ‘do’ (duif)

Pake Douwe: ‘Eins hie ik Piet hjitte moatten. Foardat ik berne waard, hienen ús heit en mem al in soan krigen dy’t se de namme Douwe Douwes jûn hienen. Dat jonkje is net âld wurden. Doe’t ik letter berne waard, hat ús heit syn skoanheit − myn pake Pieter − frege oft dy it net slim fûn dat se op ‘e nij in soan Douwe neame soenen. Pake Pieter fûn dat wol bêst. Dus sa bin ik úteinlik dochs in Douwe wurden.’

Heit Douwe: ‘Doe’t wy yn ferwachting rekken, wie foar ús fuortendaliks dúdlik dat ús soan de namme Douwe krije soe. Ik fyn it in moaie namme. Om betizing foar te kommen, ha wy derfoar keazen om Douwe in twadde namme te jaan. Sa kamen wy al gau op de namme Sjoerd. Dat past moai achter Douwe en boppedat is it de twadde namme fan myn broer en de namme fan myn omke.

Dus is it úteinlik Douwe Sjoerd wurden.’

Pake Douwe: ‘Wy kamen der mei it besjen fan de stambeam ek noch achter dat de namme Sjoerd fier weromgiet yn de stambeam, lang ferlyn wie der nammentlik ien mei de namme Robijn Sjoerds. Hy wie troud mei de suster fan Grutte Pier,

46

47

begjin 16e iuw. Yn de stambeam kinst hiel moai sjen dat Douwe Sjoerd yntusken al wer de sânde Douwe Anema yn ús famylje is.

Ik bin der grutsk op dat dy tradysje noch altyd trochjûn wurdt.’

Heit Douwe: ‘Hieltyd minder fan ús freonen kieze derfoar om de bern te ferneamen yn de earste namme. Dochs fyn ik it wol in hiel moaie tradysje. Wy ha foar ús dochter in kombinaasje makke fan de nammen fan ús beide memmen, Ant en Trienke. Us famke hjit Anienke. In namme dy’tst net in soad hearst, mar dy’t wy tafallich al ris seagen yn in boekje mei Fryske famkesnammen.

Krekt wat oars as oars, mar beide beppes fine it moai. En wy ek!’

Pake Douwe: ‘Wy Douwes hjitte net allinnich alle trije itselde, wy lykje ek hiel bot opelkoar. Wy binne stik foar stik bûtenmannen. Ik ha myn hiele libben bûten wurke op it lân. Us soan Douwe is ek in fjildman. Dy fong op syn fjirde de mollen by ús heit yn de tún. En ek Douwe Sjoerd mei graach bûten wêze.

As wy yn it fjild binne, sjocht er elk fûgeltsje en oar bist. Dat fyn ik prachtich. En wy binne alle trije sljocht op reedriden en keatsen.’

Skriuwer: Nynke van der Zee Fotograaf: Hippe Kiek Fotografie

FERNEAMD

Nij! Mem moat fuort en Maaike sil by beppe útfanhûs. Beppe fynt fan alles út, mar wat letter it wurdt, wat mear Maaike har mem mist.

Beppe wit ried, mar no kin beppe sels net mear sliepe …

In prachtich printeboek, geskikt foar bern fan 4 jier en âlder. € 14,95

websjop.afuk.frl