heit & mem 2015 nr. 2

gratis & fergees

NR.2 2015

Handige mediawiisheid-tips! Voorlezen B没tenboartsje be茂nvloedt kleuterbrein Meartalich grutbringe MEI GR A PPIGE BERNEPR A AT S JES, DE NI JS TE BERNEBOEKEN, A PP S EN NOCH FOLLE ME A R!

www.kidsfirst.nl KDV It Sinnebern (in Crystalic) François HaverSchmidtwei 2 Leeuwarden KDV Greunshiem (in wijkzorgcentrum Greunshiem) Tjotterstraat 16 Leeuwarden KDV en BSO Bernestate (bij het Kalverdijkje) Kalverdijkje 77-d Leeuwarden KDV en BSO Bernelân (bij het Friesland college) Antillenweg 3 Leeuwarden

We willen kinderen iets meegeven waar ze de rest van hun leven plezier van hebben.

shop! Verkoop en verhuur van producten omtrent zwangerschap en bevalling.

- bevalbad - mamatens - baarstoel - babyweegschaal - en meer...

kraamzus.nl

www.dezwangerehuismusshop.nl Sulverstrjitte 1 8831 ZL Winsum (fr) 06-19188919 info@dezwangerehuismus.nl

It heit & mem wêzen makket ús soms sá wurch, mar ek sá gelokkich. 2

3

ynhâld

NR.2

Ciska (redakteur) Bern wurde tefolle út de wyn holden, stiet yn it artikel op side 44. Fanwege de krimp op it plattelân giet ús soan nei in nije skoalle seis kilometer fierderop. In eintsje fytse kin noait ferkeard wêze, tochten we. Se krije mear kondysje en sa leare bern ek dat it letterlik en figuerlik net altyd foar de wyn gean kin. De hiele simmer hawwe we derop omsobbe en tasein dat heit de earste dei meifytse soe. Mar it spielde, dat mynhear siet op syn earste skoaldei prinshearlik op de achterbank. Oei.

12 Dieuwke (redakteur) Op side 12 wurdt yn it artikel oer ‘mediawiisheid’ advisearre om bern fan trije jier net langer as in healoere deis byldskermtiid te jaan. Us Maaike is trije en lykas de measte bern sljocht op de iPad. Earm famke. No moat se Conni, Casper en Emma, Caillou, Barney, Angelina Ballerina en alle leuke Fryske berne-apps dy’t de Afûk útjout allegear yn in healoerke deis propje. Wat in stress ast dan kieze moatst! Je sille mar trije jier wêze.

44 Kolofon

Nynke van der Zee

www.senefelder.nl

Henk Stoelwinder

redaksjestatút dat boarch

foar de ferspriedingslist

Monique Flinker

info@senefelder.nl

(side 12)

stiet foar de ûnôfhinklik-

op www.heitenmem.nl

Froukje Sijtsma

tel.: 0314 - 35 55 00

Monique Flinker

heid fan de redaksje.

(side 38)

Dizze heit&mem is

Losse nûmers:

Redaksje

Korreksje:

Foarmjouwer:

Meindert Tjerkstra

de twadde fan de

Losse nûmers kinne

Aukje Mulder

Ytsje Steen-Buwalda

BW H ontwerpers

(side 16)

twa nûmers dy’t yn

besteld wurde fia

Carolien ter Schuur

info@sekuer.nl

www.bwhontwerpers.nl

Idske Bangma

2015 ferskine sille yn

websjop.afuk.nl,

info@bwhontwerpers.nl

(side 30)

dizze rige. Yn maaie

foarsafier yn foarried

tel.: 058 - 213 35 43

Antoinette Borchert

is de lytse heit&mem

(side 36)

ferskynd, in útjefte

Ciska Noordmans Dieuwke van der Meer

Redaksje-adres

Fokke Jagersma

/útjouwer:

Idske Bangma

Afûk

Fotografy:

Postbus 53

Het Hoge Noorden

Yllustraasjes:

it Taaltaske ferspraat

Heit en Mem kinst ek

Haadredakteur:

8900 AB Ljouwert

www.hogenoorden.nl

Natascha Stenvert

wurdt. Heit&mem is in

folgje fia:

Ernst Bruinsma

www.afuk.nl

info@hogenoorden.nl

(side 21)

meartalich tydskrift

e-mail: ynfo@afuk.nl /

tel.: 058 - 216 79 66

Vera Damhuis (side 28)

dat spesifyk rjochte is

Fotografy Lydia

Distribúsje:

Fryslân. Heit&mem

Utjûn mei stipe fan de

www.fotografielydia.nl

heit&mem wurdt fergees

is fergees te krijen by

provinsje Fryslân.

Meiwurkers:

ynfo@heitenmem.nl

Femke Jaarsma

tel.: 058 - 234 30 70

Ciska Noordmans

ISSN: 1878-4437

dy’t fia de gemeente yn

op âlders mei bern yn

Dieuwke van der Meer

Printwurk:

info@fotografielydia.nl

ferspraat yn in oplage fan

boekhannels, bibleteken,

Aukje Mulder

Senefelder Misset,

tel.: 06 - 25 13 58 98

35.000 eksimplaren. Der

gemeentehuzen en oare

Tjalling de Vries

Doetinchem

wurdt wurke neffens in

iepenbiere romten. Sjoch

Idske (meiwurker) No’t de simmer foarby is, wurdt it wer wat rêstiger yn Fryslân… Mar wat wie it dochs wer in gesellige en sportive simmer! Der wie fan alles te dwaan: in potsje keatse, boatsjefarre op de Fryske marren, nei it Frysk kampioenskip fierljeppen yn Winsum, it konkoers hippyk yn Bûtenpost en fansels de feestjes fan it skûtsjesilen, de Snitswike en de PC yn Frjentsjer. Jong geleerd is oud gedaan, sizze se. Foar heit&mem en it lespakket ‘Fryske sport yn dyn klasse’ socht ik seis bern op dy’t in Fryske sport beoefenje. Prachtich moai, ús Fryske sportkultuer! Sjoch op side 30 foar it artikel oer de Fryske sporten.

30

18

Miskien is it jimme al opfallen, heit&mem hat in nije hússtyl! En ha jim de nije webside al sjoen? Sjoch gau ris op www.heitenmem.nl!

Fokke (heitenmem.nl) Us bern binne graach dêr’t heit en mama binne. Sels bin ik graach bûten, der is altiten wat te dwaan fansels. En foaral de twilling fan fjouwer mei dan graach helpe. Se rikke skroefkes oan, mjitte fan alles mei de tûmstôk en rinne rûntsjes achter de gersmasine. As se net helpe kinne, klimme se op it klimrek, jouwe Zwartje (ús losrinnende knyn) iten of rauze mei harren trekkerkes troch it gers. De foto’s fan side 18 binne dan ek hiel werkenber. En krekt dy werkenberens makket it foar my hiel weardefol om mei te wurkjen oan heit&mem.

ynhâld

40 4

5

04 Kolofon 06 Heit & Mem Post 08 Meartalich grutbringe 11 Swier & Swiet 12 Mediawiisheid-tips 14 Bern 16 Ferdwynt de basisskoalle út it doarp? 18 Bûtenboartsje 20 Vrolijke broodtrommels 21 Bernepraatsjes 22 Yn ferwachting

24 Frysk, hoe sit dat eins? 26 Hoe is it mei de holle? 28 Voorlezen beïnvloedt kleuterbrein 30 Fryske sporten 32 Berneboeken 36 Siik, mar dochs nei skoalle 40 Vera Damhuis 42 Kollum Tjalling de Vries 44 Bern op in fuotstik 47 Ferneamd

Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nl

POST

heit&mem Postbus 53 8900 AB Ljouwert Of sykje ús op fia Facebook, Pinterest of Twitter.

Bysûnder bertekaartsje Op it bertekaartsje fan ús tredde berntsje Jelrik binne de tekeningen te sjen fan ús Silke en Karst. De standertkaartsjes fûnen wy net moai en net by ús passen. De muoike fan myn freon is keunstneres (Matty de Vries). Sy hat út ferskate tekeningen in kaartsje gearstald. It gedichtsje ha wy sels betocht, troch sinnen te brûken út ferskate gedichten. It kaartsje fan Jelrik slút ek wer oan op dat fan syn grutte broer Karst, want op dat kaartsje binne de bernetekeningen fan syn grutte sus Silke te sjen. Erika Scheper

Op de Cover Op de cover steane twa bêste freondinnen út Ljouwert. Links stiet Marissa de Haan en rjochts Vera Klijnsma, beide 7 jier.

Wisto dat op heitenmem.nl ek Fryske bertegedichtsjes stean? En dat heit&mem fergees alle Fryske teksten foar op bertekaartsjes, rouen troukaarten foar jim neisjocht? De teksten kinne maild wurde nei ynfo@heitenmem.nl

Ferrassing! It is prachtich as je wer swier binne. Sels fyn ik it leuk om dat op in orizjinele wize te fertellen. By de earste kaam ik in leuk idee tsjin op jim side, it EHBO-kofferke mei it opskrift “Earste help by oppassen”. Yntusken bin ik wer yn ferwachting en binne wy wer op syk gongen nei in orizjinele wize om it grutte nijs te fertellen. It resultaat sjogge jim op de foto. Beide âlders wienen fansels wer hiel bliid en se hienen daliks troch wat der mei de lêste sin bedoeld waard. Us Froukje begriep noch net wat der yn mem har búk barde, mar ik bin der wis fan dat se in hiele leuke grutte sus wurdt. Groetjes fan Albertjan, Wietske & Froukje

Fjouwer poppen yn ien jier! Yn 2012 en 2013 binne wy de grutske beppe en pake wurden fan Merle en Hidde. En no, yn 2015, krigen wy der yn in healjier tiid fjouwer pake- en beppesizzers by! De poppen waarden ferwachte yn april, maaie, juny en augustus. Op de earste foto stean de fjouwer memmen yn spee en op de twadde foto de fjouwer poppen. Wat bysûnder dat safolle gelok op ús paad kommen is! Fan links nei rjochts Otis (18 juny), Nils (1 april), Sven (30 april) en Fimme (25 july).

TOMKE FERHAALTSJE

Lampion ruilje Riemkje Pitstra

‘Ik ha in lampion makke’, seit Tomke. ‘By juf Klaske.’ ‘Lit ris sjen?’ freget Romke. Tomke hellet de lampion út de tas. Mar wat is dat no? ‘Dat is myn lampion net!’ seit er. Syn lippe begjint te triljen. ‘Ik ha in poes op myn lampion. Op dizze lampion sit in moanne.’ Tomke moat hast gûle. Kornelia besjocht de lampion. ‘Do hast de lampion fan Yana Yu’, seit se. ‘Sjoch mar, hjir stiet har namme. ‘Ik tink dat Yana Yu dy fan dy hat.’ ‘Ik wol myn eigen lampion’, seit Tomke.

6

7

‘Mei de poes.’ ‘Nim de lampion mar mei’, seit Kornelia. ‘Dan geane wy nei Yana Yu.’ Eefkes letter rinne se it doarp yn. En wa komt dêr oan? Yana Yu. ‘Ik ha dyn lampion, Tomke’, seit se. ‘Dyn namme stiet der op.’ ‘En ik ha dyn lampion’, seit Tomke. ‘Sille wy ruilje?’ ‘Dat is goed’, seit Yana Yu. Se hellet Tomke syn lampion út de tas. ‘Ik fyn dyn poes wol hiel moai,’ seit se. ‘Ik fyn dyn moanne hiel cool’, seit Tomke. ‘No, dan ruilje jim toch net!’ ropt Romke.

‘Wolle jim dat?’ freget Kornelia. Yana Yu en Tomke fine it in goed idee. Dy jûn rint Tomke mei de lampion fan Yana Yu. En Yana Yu mei de lampion fan Tomke. ‘Wat ha jim moaie lampions’, seit buorman Piter. ‘Sokke lampions ha ‘k noch nea sjoen.’ Hy jout Tomke en Yana Yu in grouwe apel. Nei in skoftke rinne se nei hûs. ‘Sille wy wer ruilje?’ freget Tomke. ‘Dat is goed,’ seit Yana Yu. En sa hat elk syn eigen lampion werom.

Froukje Sijtsma

It is prachtich om te sjen hoe soepel at Matheo skeakelet fan it Noarsk nei it Deensk of it Frysk.

Meartalich grutbringe: Matheo leart Frysk, Deensk én Noarsk Alle jûnen foar it sliepen gean krijt Matheo út Bodø (Noarwegen) in Frysktalich ferhaaltsje foarlêzen troch syn mem. Ut syn grutte boekekast mei er sels in boekje útkieze. Dêrnei krijt er noch in Deensk ferhaaltsje fan syn ‘far’ (Deensk foar heit). At Matheo de eagen dan noch net ticht hat, krijt er soms ek noch wol in Noarsk ferhaaltsje. Matheo is sljocht op boeken. At syn pake en beppe of oare famylje út Fryslân yn Noarwegen delkomme, nimme se altyd Fryske boekjes foar him mei. En syn famylje út Denemarken jout Deenske boekjes kado. Yn it wykein mei Matheo nei de bibleteek om Noarske boekjes út te sykjen. Sa kin er yn alle talen dy’t er praat ek boekjes foarlêzen krije. De trije talen fleane oer tafel by de famylje Andersen-Sijtsma. Femmigje, hikke en tein yn Hallum, fertelt dat it foar har de gewoanste saak fan de wrâld is om ferskate talen te brûken. ‘Myn Deenske man en ik hawwe inoar yn ús studintetiid kennen leard yn Noarwegen. Wy hawwe ek noch in skoft tegearre yn Nederlân wenne. Doe’t wy Matheo yn 2011 krigen, woenen wy beide ús gefoelstaal, ús memmetaal, tsjin him prate. Dat wie gjin probleem, want ik ferstean ek Deensk en myn man it Frysk. Gjinien hoecht him dus bûtensletten te fielen.’ Matheo praat Frysk tsjin syn mem en Deensk tsjin syn ‘far’. Op skoalle praat er Noarsk mei juf en de oare bern. ‘In bern kin maklik meardere talen leare, ast as âlder mar konsekwint dyn eigen taal praatst en it bern

8

9

struktuer joust’, leit Femmigje út. Dochs moatte je ek wolris fleksibel wêze. ‘Op skoalle praat ik inkeld wolris Noarsk tsjin Matheo, oars ferstean de oare bern it net.’ Matheo waard dêr yn it begjin wolris lilk om, want dy taal hearde net by syn mem. ‘Dan lis ik út dat ik dat doch om’t de oare bern it oars net begripe.’ Femmigje riedt âlders dy’t har bern twa of mear talen meijaan wolle, oan om dêr fuortendaliks mei te begjinnen. ‘Net tinke, dat dogge we letter wol as it bern sels begjint te praten, want in bern ûnthâldt fuort al in soad fan de taal dy’tst tsjin him praatst.’ En do moatst ek konsekwint wêze. ‘In freondinne fan my praat sawol Ingelsk as Noarsk tsjin de bern. Dy bern prate dêrtroch gjin Ingelsk tsjin har, ek al ferstean se it wol.’ As Matheo thús mei de lego boartet, dan praat er Noarsk. ‘Dat komt grif om’t it Noarsk syn boarterstaal op skoalle is. Mar myn suskes en ik boarten eartiids ek wol yn it Nederlânsk, ek al praten we thús Frysk.’ Neffens Femmigje is it belangryk om alle talen likefolle omtinken te jaan. ‘Matheo sjocht Noarske tillefyzje, mar op ynternet sykje wy ek Deenske en Fryske programma’s foar him. Sa hoopje wy dat er boartsjendewei fan alle talen nije wurden leart. As Matheo nije wurden leart yn it Frysk, dan freegje ik him oft hy ek wit hoe’t er dat yn de oare taal seit. As er dat net wit, dan fertel ik it him.’ Sa kin Matheo op skoalle yn it Noarsk fertelle wat er yn it wykein belibbe hat.

Dochs hellet Matheo de talen ek wolris trochinoar. ‘Hy past dan bygelyks de regels fan it Deensk ta op it Frysk. Ik fertel him dan datst it yn mem har taal oars seist. Of ik herhelje it yn it Frysk, sûnder der al te folle oandacht oan te jaan. Dan pikt er it ek wol op.’ Matheo is berne yn Súd-Afrika en dêr prate de minsken wer oare talen. ‘Afrikaansk kinne wy him net leare, mar we brûke wolris lytse wurdsjes lykas “bedankt” of “skatsje” yn it Afrikaansk. Mar dêr bliuwt it dan ek by.’ Al dy talen leverje ek wolris grappige situaasjes op, fertelt Femmigje laitsjend. ‘Ik haw yn Noarwegen ris de fraach krigen oft ik in Afrikaanske stammetaal tsjin Matheo prate, om’t se de taal net koenen.’ Minsken freegje ek wolris wêrom’t Matheo gjin Nederlânsk praat. ‘Sy miene dan dat hy folle mear oan it Nederlânsk hawwe sil as oan it Frysk. Mar de kâns dat wy nei Nederlân ferhúzje is lyts. Dêrom praat ik de taal fan myn gefoel en dat is it Frysk. It soe boppedat ek nuver wêze om mei myn hiele famylje Frysk te praten en dat Matheo it dan net ferstiet.’ Wat Femmigje ek belangryk fynt is dat meartaligens in bern kreativiteit jout. ‘It is prachtich om te sjen hoe soepel at Matheo skeakelet fan it Noarsk nei it Deensk of it Frysk. Ik bin der fan oertsjûge dat hy yn de takomst dêrtroch maklik nije talen leart.’ Bisto ek in Fries om utens mei bern? Hokker taal of talen prate jim thús tsjin de bern? Lit it ús witte!

· Ien Omring Kreamsoarchtalint foar dyn hiele kreamtiid · Dy’t foar rêst en fertrouwen soarget by de befalling · Klanttefredenens 9.2 Koartsein: alles wat Winsklik is foar in ûnferjitlike kreamtiid!

Sjoch foar mear ynformaasje op: omringkraamzorg.nl

Swier & Swiet Waarme fuotsjes Dizze learskes fan BabySteps binne net allinne hearlik waarm, mar ek superstoer. Om’t se ek lekker heech binne, binne se ek ideaal foar op de fyts of yn de bernewein. Te krijen yn de kleuren donker­blau, pears, rôs, griis en taupe. Foar € 26,95 te bestellen fia www.babysteps.nl. Brûk de koartingskoade heitenmem foar 10% koarting en gjin ferstjoerskosten!

Kiekjeskaarten Friese ledikantjes Ledikantjes van het merk Vimba die in Fryslân zijn ontworpen én in Fryslân worden gemaakt, verdienen ook een Friese naam: Sliepe 1 en Sliepe 2. Sliepe 1 heeft een prachtig design en is verkrijgbaar in de kleuren off-white, pastel-blauw, pastel-mintgroen of pastel-paars. Sliepe 2 is de stoere variant en is afgewerkt met een matwitte waxlaag. Je kunt bij dit bedje kiezen tussen steigerpootjes en zwenkwielen. Interesse? Kijk eens bij de Babymolen in Akkrum. En wanneer je online bestelt bij www.babymolen.nl krijg je ook nog eens 10% korting met de code heitenmem10.

heit&mem echo-fotolistke heit&mem hat no ek in fotolistke dêr’tsto dyn echo-fotoke fan de lytse poppe yn te pronk sette kinste! Hasto ’m al krigen? De ferloskundige – yn it sikehûs, of mei in eigen praktyk – kin ’m fergees foar dy oanfreegje fia ynfo@heitenmem.nl.

10

11

It earste jier fan dyn poppe sit fol mei spesjale mominten. Bygelyks de earste laits, it earste toskje en de earste wurdsjes. Lis alle belangrike mominten fêst mei dizze Fryske “kiekjeskaarten” (14 stiks yn in doaske). Brûk se foar ast dyn poppe op de foto setst of plak se yn it babyfoto-album. Foar € 13,95 te bestellen fia www.gewoontegek.com of www.heitenmem.nl.

Wist je dat… een pasgeborene die direct een tijdje huidcontact maakt met de moeder, bloot liggend op haar borst, buik of in haar armen, de eerste anderhalf uur na de geboorte nauwelijks huilt?

Nynke van der Zee

Myn ukje wol online…

Handige ‘mediawiisheid’-tips

Age is krekt 4 jier en komt moarns betiid sliepperich mei syn fersliten knuffel de wenkeamer yn. Mei de ôfstânsbetsjinning zapt er op telefyzje handich nei it YouTube-kanaal. En sjoch, dêr steane Buurman en Buurman al op him te wachtsjen. Frânske, Ingelske of Hongaarske filmkes, it makket Age neat út. ‘Oan de ein fan it filmke sizze se altyd: A je to!’ laket er bliid.

Age heart by de digitale generaasje, bern dy’t grut wurde mei ynternet op telefyzje, telefoan en tablet. Foar him is de digitale wrâld krekt like echt as de gewoane wrâld. Op de tablet in spultsje dwaan of bûten boartsje yn de sânbak, hy fynt it allebeide prachtich. Mar wylst syn mem him út it keukenrút wei yn de sânbak noch knap yn de gaten hâlde kin, is dat online in hiel stik lestiger. ‘Dochs is online in eachje yn it seil hâlde like belangryk as by it âlderwetske bûten boartsjen’, fertelt Bea de Jong, fan Timpaan Kindercentra. Media Ukkie Dagen Alle jierren organisearret Timpaan tegearre mei de Educatieve Bibliotheek dêrom de Media Ukkie Dagen. Yn gearwurking mei it

Centrum Jeugd en Gezin hawwe de beide partners in programma opsteld om âlders te learen wat mediawiisheid is. ‘Wannear meie myn bern foar it earst op in tablet? Hoelang meie se spultsjes dwaan? En hoe foarkom ik dat se op ferkearde sites belânje? Dat binne fragen dêr’t wy antwurd op jouwe’, leit Bea út. ‘Sa helpe wy heiten en memmen by it finen fan de goede balâns tusken de digitale en de echte wrâld.’ Ek op de berne-opfanglokaasjes en BSOfêstigings fan Timpaan tinke de meiwurkers goed nei oer it ferstannich brûken fan de tablet of telefyzje. ‘Nim bygelyks it foarlêzen oan de lytskes’, knikt Bea. ‘Wy kieze der foar om foar te lêzen út papieren

3. www.bereslim.nl - Bereslim is de aanbieder van pedagogisch verantwoorde computerspellen voor peuters en kleuters. Tot het aanbod behoren digitale prentenboeken, leerzame taalspellen en spellen die een goede taakaanpak stimuleren. Maksimale tiid achter it byldskerm

Maximale per dag foar bernbeeldschermtijd fan 0-6 jier

Top 3 fan feilige ukje-websiden Onder 'beeldschermtijd' valt alles wat via een beeldschermwww.mediasmarties.nl gaat, dus computeren, spelen op de tablet en tv-kijken. Nog belangrijker dan apps en tvNijsgjirrige spultsjes, websiden, filmkes, programma’s foar elke leeftiid. de exacte beeldschermtijd is het feit dat er afspraken worden gemaakt over de maximale tijd. Zo leer jewww.bereslim.nl je kind dat hij (met jou) zelf de Leuke en learsume spultsjes foar pjutten en beukers. baas is over zijn mediagebruik.

2 jaar

2 - 4 jaar

4 - 6 jaar

www.minipret.nl Grappige spultsjes, boekjes en filmkes foar beukers. Handich foar ûnderweis op de mobyl, sadat gjinien him hoecht te ferfelen.

Zuidoost Fryslân Boarne: 'Ukkies en de media'

5 mediawiisheid tips & trúks foar heit en mem • • • •

•

Meitsje heldere ôfspraken oer de tiid, wat wol en net mei en wa’t wannear oan de beurt is. Brûk in kôkwekker om de tiid by te hâlden. Sykje nei de kombinaasje tusken echt en digitaal: lês in digitaal boek oer alderhande bisten, mar gean ek mei de bern nei de bernebuorkerij. Hâld altyd in eachje yn it seil: bygelyks troch de tablet op de tv te streamen. Soargje foar goeie filters op de laptop en tablet en keapje in eigen tablet foar de bern, sadat se net by wichtige dokuminten fan it wurk of priveedingen komme kinne. Doch en sjoch mei as dyn ukje op de tablet is en praat deroer. Wat dogge se, wat sjogge se? Meitsje der foar jim beiden in gesellich momint fan.

boeken, mar dy soms oan te foljen mei de digitale mooglikheden. In ferhaal oer in brânwachtauto kinst fierder ta libben bringe mei it lûd fan de sirene of in filmke fan sa’n auto. Telefyzje sjen dogge we net mei bern ûnder de twa jier, want by dy lytskes ûntwikkelet it brein him benammen op basis fan hannelingen dy’t se yn de echte wrâld dwaan kinne.’ Online in eachje yn it seil De fraach bliuwt lykwols hoe’tst dyn ukje online yn de gaten hâlde kinst. Bea jout as tip om de tablet te ‘casten’ nei de telefyzje. ‘Troch dy ferbining ferskynt it byld fan de tablet op dyn telefyzje en kinst sadwaande sels sjen wat dyn bern docht en sjocht.’ Ek it

12

13

ynstallearjen fan in saneamd “kinderfilter” op de kompjûter en laptop is in goeie tip. ‘En der binne tsjintwurdich in hiel soad apps en websites spesjaal foar de alderlytsten. Dan bist wis dat se gjin frjemde dingen tsjinkomme’, wit Bea. By pake en beppe thús Mar hoe sit dat dan by pake en beppe thús? Dy ha somtiden sels noch mar krekt in tablet, en witte amper hoe’t er oan en út moat. Rennie Niezink, âldereinwurker by Timpaan Welzijn, laket. ‘As ik sjoch wat myn beppesizzers allegearre al kinne, falt my de mûle iepen. In hiel soad âlderen hawwe net safolle feeling mei de digitale wrâld. Wy merke dat der hieltyd mear belangstelling

komt foar kursussen dy’t rjochte binne op it byhâlden fan de pake- en beppesizzers.’ Oer ien ding binne Bea en Rennie it yn alle gefallen iens. Ek jonge âlders ha noch wol hiel wat te learen as it om harren eigen mediagedrach giet. ‘Us belangrykste tip: jou sels it goede foarbyld. Dus net de hiele tiid op de telefoan sjen of dyn mail checke ûnder iten, want dat meie dyn bern ommers ek net.’

BERN Kinderfeestje? Is je kind bijna jarig? En vind je het een hele uitdaging om een leuk kinderfeestje te verzorgen? Kijk dan eens op www.derozepoedel.nl. Want bij De Roze Poedel in de Kleine Kerkstraat in Leeuwarden zijn verschillende workshops te volgen voor kinderen vanaf 5 jaar. Denk daarbij aan het pimpen van slippers, klompen of dromenvangers. Maar je kunt ook sieraden maken, of mozaïeken. Lekker creatief en beregezellig! En uiteraard wordt er tijdens dit feestje gezorgd voor drinken en wat lekkers! (geen minimale deelname)

Hoera! Hoera?

Hantsjes yn ’e hichte

Gemiddeld ... ... komme der 7 freontsjes en freondintsjes op in bernefeestje. ... jouwe heit en mem sa’n € 110 út oan entertainers, aktiviteiten, iten en snobbersguod. ... docht 48 prosint fan de âlders graach tradisjonele spultsjes, lykas spikerpoepen en koekhappen. ... fynt 1 op de 10 in feestje thús út ’e tiid. boarne: actiepagina.nl

De fans kinne der mar net genôch fan krije. Se klikke de plaatsjes op de prachtich kleurde sykplaten yn in rap tempo oan en sjonge en dûnsje alle ferskes fleurich mei. Ik ha it oer de nije app ‘Hantsjes yn ’e hichte’. Dizze app hat fiif nije en tsien tradisjonele Fryske berneferskes. Tink dêrby oan ferskes lykas ‘Holle, skouders, knibbel, tean’, ‘Oaljefantsje yn ’e bosk’, ‘Flip, flap, flinterke’, ‘Suze nane poppe’, en ‘Sa giet de mole’. De berneferskes wurde songen troch Janneke Brakels mei begelieding op piano troch Cor Bakker. En it moaie fan dizze hiele app is… hy is gratis en fergees te downloaden foar iPad en Android!

Zijn meerdere talen niet verwarrend voor kinderen? Boefkes De winter tsjuster en tryst? Net mei de fleurige klean fan Kidzart! Boefkes út Winsum hat û.o. dit fleurige bomberjack fan it merk Kidzart foar famkes te keap. € 79,95 Sjoch ek op www.boefkes.nl

Nee! Wanneer kinderen woorden en talen door elkaar halen, betekent dit niet dat het verwarrend voor hen is. Dit hoort gewoon bij het leerproces. Wanneer ze ongeveer vier jaar oud zijn, zullen ze de talen beter kunnen scheiden.

Miny-bybs yn Fryslân Fia Facebook dienen wy in opropke foar minybiblioteekjes yn Fryslân! It docht bliken dat der in hiele protte moaie, gekke, hiel funksjonele en bysûndere binne. Guon yn âldereinsintra, de measten foar folwoeksenen, mar ek guon foar bern: grôtfol berneboeken! Allegear gratis en fergees! Op ús nije website kinst sjen hoe’t dat wurket! www.heitenmem.nl

Tipitent Kinderen mogen graag in een tent spelen, maar deze echte indianentent is natuurlijk wel heel speciaal. Er zit zelfs een raampje in! De tipi is gemakkelijk op te zetten en af te breken en kan zowel binnen als buiten worden gebruikt. Spelen jouw kinderen ook graag indiaantje? Hij is voor € 99 te bestellen via www.fonq.nl. Maar je kunt de Buitenspeel-tipitent ook winnen! Kijk op www.heitenmem.nl en reageer. Op 16 november 2015 wordt de winnaar bekendgemaakt.

Pjut Wist je dat Pjut nu een winkeltje heeft op het Oldehoofsterkerkhof? (vlak bij de Oldehove). Neem er eens een kijkje voor bijvoorbeeld een origineel kraamcadeautje, zoals deze leuke streepjespakjes voor baby’s. € 19,95

Twa yn ien

It grutte foarlêsboek De nijste Fryske berne-app fan de Afûk is ‘It grutte foarlêsboek’. Earder wie der al in boek fan en no is der ek fergees in app by te krijen! De app stekt prachtich ynelkoar. De spultsjes binne hartstikke leuk foar bern en der binne ek moaie Fryske ferhalen en gedichten op te lêzen en te hearren. Ideaal foar bern fan twa jier ôf. Gratis en fergees te downloaden foar iPad en Android!

14

15

Ien boekje mei twa ferhalen, dat is pas handich! Yn alle gefallen in moai skoechkadootsje! It earste ferhaal hat as titel ‘Tomke en Swarte Pyt’ en it twadde ‘Tomke en de krystkrânskes’. € 9,90 Sjoch op www.heitenmem.nl foar noch mear leuke skoechkadootsje-tips!

Monique Flinker

Ferdwynt de basisskoalle Ăşt it doarp?

Fryslân telt hieltyd minder ynwenners. Dat hat gefolgen foar de foarsjennings. Benammen yn de doarpen ferdwine winkels, ûndernimmers, mar ek skoallen. En dat lêste makket it foar guon âlders lêstich om in goeie skoalkar te meitsjen.

Ein maaie, begjin juny komme de earste útnoegings binnen: Us skoalle hâldt op te bestean, noch ien kear in grut feest. It tal basisskoallen dat de ôfrûne jierren tichtgien is rint tsjin de hûndert. En dat makket de kar foar in skoalle somtiden beheind. Kieze je foar in lytse doarpsskoalle om ’e hoeke dy’t op de râne fan sluting stiet? Of stjoere je je bern nei in gruttere skoalle kilometers fierderop, om’t je der wis fan binne dat dy der oer fiif jier noch wol is?

‘ Ouders zijn mondiger geworden.’ Hoe dan ek, de rol fan âlders op in skoalle is de lêste jierren bot feroare, benammen as it giet om lytse skoallen. ‘Ouders zijn mondiger geworden’, fernimt ek Wilma van de Venn, direkteur fan ûnderwiiskoepel Primus. Sy operearret benammen yn it súdeasten fan de provinsje. De krimp set dêr ek de kommende jierren troch. En dat jout útdagings. Primus hat dêrom in pear jier lyn in oanfalsplan betocht om sluting fan lytse skoallen safolle as mooglik foar te kommen: ûnderwiisteams. Ynstee fan per skoalle ien team fan learkrêften, binne de trettjin skoallen ûnderferdield yn fjouwer groepen. Alle groepen hawwe in eigen ûnderwiisteam. De learkrêften wurde dus op ferskate skoallen ynset. Dat skeelt kosten. It is ien fan de oplossings dy’t ek Sonja Hofstee, foarsitter fan de Stichting Behoud Kleine Scholen, graach sjocht. ‘Schoolbesturen zouden verder moeten kijken dan alleen sluiting of fusie’, fynt se. Gearwurking mei bedriuwen en klups yn in doarp, it skoalgebou diele mei ferienings, allegear wizen om de kosten nei ûnderen te krijen sûnder dat de skoalle ferdwynt.

Mar sawol Van de Venn as Hofstee fernimme dat âlders in hieltyd gruttere taak krije. Neffens Van der Venn wurdt de âlders folle mear frege om mei te tinken. ‘Vroeger kwam er een boodschap van een onderwijskoepel en daar moest men zich maar bij neerleggen. Nu wordt hen gevraagd mee te denken over oplossingen.’ En ek op polityk mêd wurdt de rol fan de âlders better regele. Hofstee: ‘Binnenkort komt er hopelijk een wet door de Eerste Kamer die de ouders meer inspraak geeft in de toekomst van een kleine school. Dat is voor ons zeer belangrijk.’ Dy wet regelet dat de MR – de meisizzenskipsrie – mear ynfloed krijt by in beslút om in skoalle te sluten of fusearje te litten. De MR mei tenei earst mei de achterban – de âlders – oerlizze. En seit dy nee, dan wurdt it dreech foar in skoalkoepel om dêr oerhinne te stappen. Sa hat de skoalle fan De Gaastmar fan ’t simmer mei sukses de sluting tsjinhâlden. No liket it yn dit ferhaal as dat de âlders altiten as ien blok foar in skoalle stride. Dat is fansels net sa. Sa as Jan Dijksma, âldûnderwiisredakteur fan de Ljouwerter Krante, fan ’t simmer noch skreau: “Wat doe je als een meerderheid van een dorp kiest voor een redelijk klassieke vorm van onderwijs en jij voor je kinderen meer heil ziet in de methoden van Montessori of Dalton?” In goeie fraach, want soks leit nochal wat druk op âlders yn in lytse mienskip. Dat fernimme sawol Van de Venn as Hofstee. ‘Zodra wij op een bijeenkomst vertellen dat een school op de wip zit, komt er een soort tweedeling: een groep ouders gooit alles in de strijd, maar er zijn ook ouders die hun kinderen dan bij voorbaat naar een andere school doen. De groep valt dan wat uit elkaar’, seit Van de Venn. Ek sjogge guon âlders dat as in oplossing wannear’t se har bern eins yn stee

fan nei iepenbier, nei kristlik ûnderwiis gean litte wolle. ‘Als de boodschap komt dat een school mogelijk dichtgaat, is de noodzaak om hun kinderen daarheen te blijven sturen er in hun ogen niet meer’, ferklearret de Primusdirekteur.

ʻ Alders wolle úteinlik allegear itselde: it bêste foar harren bern.ʼ Mar it kin wêze dat dy fuortgeande bern krekt it ferskil meitsje tusken noch in jier langer iepen bliuwe of oan de ein fan it skoaljier fuortendaliks slute. Dat wurdt de âlders somtiden kwea ôfnaam troch oaren, sjocht Hofstee. ‘De ouders die hun kinderen dan van school halen, worden in het dorp niet altijd even vriendelijk bejegend. Maar mijn ervaring is dat dit altijd van korte duur is.’ Want, is har konklúzje, âlders wolle úteinlik allegear itselde: it bêste foar harren bern. Sa past it iene bern better op in lytse skoalle, mei minder bern en mear omtinken. Oare bern geane graach op yn de massa en kinne prima út ’e fuotten op in wat gruttere skoalle. En de kar dêrtusken leit altiten by de âlders sels.

De basisskoallen Us Nije Gea út Ealahuzen en de Skeakel út Aldegea hawwe har eigen strategy ûntwikkele om sluting foar te kommen. Sy geane tegearre fierder ûnder de nije namme De Fluessen. In nije start mei in nij ûnderwiiskonsept en in facelift fan it ûnderkommen. Dit is in foto fan de lêste skoaldei op 26 juny ll.: de âlde stuoltsjes derút, nije deryn. Op wei nei in nij begjin.

16

17

Nynke van der Zee

It hier fol einekroas en in gat yn ’e broek…

Genietsje fan bûten boartsjen! Toutsjespringe, rolskaatse, knikkerje of fanatyk op it springkessen hippe. Elk jier is it grut feest op ’e Lemmer by de jierlikse Buitenspeeldag.

Thea Harder, foarsitter fan wykferiening De Steiger dy’t de dei mei organisearret, fernimt dat de bern alle jierren entûsjaster wurde. ‘Dy iene dei yn it jier dat elkenien op ’e dyk boartet, fine se echt fantastysk.’ En bûten boartsje is net allinnich leuk, it is ek wichtich foar de ûntwikkeling fan bern, wit bewegingswittenskipper en opfiedtrainster Marike Knoppers. ‘Als kinderen buiten zijn, werkt de rust van moeder aarde door in hun lichaam. In het lichaam wordt daardoor van nature de resetknop ingedrukt.’ Mei moai waar de âlde klean oan en hup, nei bûten. Sa gong dat eartiids by ús thús. Dochs sitte hieltyd mear bern tsjintwurdich leaver binnen, blykt út ûndersyk. Op de iPad spultsjes dwaan fine se folle moaier as bûten boartsje. ‘Doe’t wy bern wiene, hiene wy noch gjin kompjûter of online games’, ferklearret Thea. ‘Bûten boartsje fûnen wy hearlik.’ Marike knikt. ‘Maar tijden veranderen. Kinderen worden tegenwoordig blootgesteld aan ontzettend veel prikkels. Prikkels op school, maar ook als ze thuis zijn. Vrije tijd wordt volgepland met sport, muziek, feestjes en huiswerk. Al die prikkels zorgen ervoor dat een kind nauwelijks nog de tijd krijgt om tot rust te komen.’ Kontakt mei de ierde Sa no en dan ta rêst komme, is neffens Marike de basis om dy as bern goed te ûntwikkeljen. De romte krije om ris rêstich nei te tinken oer dysels, dyn freonen, famylje, skoalle of sport. ‘Juist om die rustmomenten te creëren, is buitenspelen essentieel’, wit Marike. ‘Doordat je buiten bent, maak je contact met de aarde en neem je automatisch die natuurlijke rust over. Ongemerkt worden emotionele blokkades opgeheven en kunnen kinderen dingen beter in perspectief zien. Problemen die eerst heel groot leken, zijn na een middag buitenspelen ineens een stuk minder ernstig.’ It liket ienfâldich: smyt de doarren iepen mei moai waar en stjoer de bern nei bûten. Mar sa simpel is it net, laket Marike. ‘Buitenspelen vraagt van ouders om een bepaalde mindset. Het allerbelangrijkste is namelijk om je kinderen ook echt vrij te laten. Ze de ruimte te geven om hun eigen grenzen en mogelijkheden op te zoeken.’ As foarbyld neamt se in mem dy’t yn de tún in glydbaan delsette foar har fjouwerjierrige dochter. Deabenaud as se wie dat har famke wat oerkomme soe, siet se de hiele middei yn de tún om ûngelokken

18

19

foar te kommen. ‘Maar daardoor verpestte ze het buitenspelen’, leit Marike út. ‘Het werkt alleen als kinderen zelf in alle vrijheid kunnen ontdekken wat ze wel en niet kunnen. Zelf je motorische maar ook persoonlijke grenzen ontdekken, daar gaat het bij buitenspelen om.’ It hier fol einekroas Moatte wy de bern dan mar sûnder tafersjoch fan de glydbaan ôf roetse litte? ‘Ja, eins wol’, laket Thea. ‘Us bern boartsje in hiel soad bûten, en ûntdekke geandewei wat wol en net kin. Sa no en dan komme se thús mei it hier fol einekroas of in gat yn ’e broek. Mar dat heart der by. Ynstee fan lilk te wurden, sis ik: “Ik kin wol sjen datsto in moaie dei hân hast”. En ik wit bêst dat ek myn bern stikem wolris dingen dogge dy’t eins net meie, mar dan moatte se ek de konsekwinsjes akseptearje. Dêr leare se allinnich mar wer fan. Ik ha der alle fertrouwen yn dat se sels witte wat wol en net kin.’

‘ Ik ha der alle fertrouwen yn dat ús bern sels witte wat wol en net kin.’ Elk bern hat yndied fan natuere in etyske moraal, wit Marike. ‘Kinderen weten heel goed wat wel of niet door de beugel kan. Ook als ze zonder toezicht van hun ouders buiten zijn. Natuurlijk zijn er af en toe escalaties tussen kinderen onderling, maar meng je als ouders niet in die sociale processen. Juist door ruzies leren ze wat hun rol is en hoe ze problemen kunnen oplossen. Uiteraard moet je de risico’s op gevaar goed inschatten, maar laat kinderen vooral zelf ontdekken. En wel zo belangrijk: verpest nooit de positieve stemming. Roep bij vieze kleren niet meteen: “Wat had ik nou gezegd?!” Daarmee geef je een negatieve lading aan buitenspelen. Het enige wat je hoeft te doen is luisteren, een schouderklopje geven en accepteren dat die kleren in de was moeten.’ De gouden tip En wat no as dyn bern seure oft se asjebliiiiift op de iPad meie, wylst it bûten prachtich waar is? Marike hat ien gouden tip. ‘Gebruik de zin: “Ja, je kan op de iPad, zodra je een uurtje buiten hebt gespeeld”. Zo geef je je kind de keuze en voorkom je onderlinge strijd.’ En dan mei in grutte knypeach: ‘Dat woordje zodra in die zin doet echt wonderen in huis, weet ik uit eigen ervaring.’

ADVertentie

Vrolijke broodtrommels Eartiids krigen bern faak in

Typ #meenaarschool yn op Twitter of op Pinterest en op dyn skerm ferskine prachtige, kleurige, kreative en sûne bôletrompkes. In gewoane appel meijaan is mar saai. Wêrom gjin drúfkes, stikjes woartel of komkommer, nútsjes, banane-pankoekjes, stikjes aai, woarst of kiwy mei yn in hip bôletrompke? Dat is dochs folle leuker om op te iten?

appel of in mandaryntsje mei nei skoalle, gewoan sûn en simpel. Letter waarden de ferpakte koekjes hieltyd mear in trend. Mar sa stadichoan kieze de âlders wer hieltyd faker foar sûn, mar net altyd foar simpel. Kreative bôletrompkes binne no de trend!

Tips foar in sûn en kreatyf bôletrompke: • Meitsje gebrûk fan fleurige prikkers of útstekfoarmkes, foar stikjes tsiis yn blomkesfoarm of stikjes meloen yn de foarm fan in hertsje, of in aaike mei eachjes • Jou mei wat dyn bern lekker fynt • Sieden en nuten binne in goede boarne fan aaiwiten en fetten, goed foar bern dy’t in drokke skoaldei hawwe • Brûk in trompke mei fakjes • Bak ek ris sûne koekjes, cakejes of pankoekjes mei en foar dyn bern • Doch der ek ris in leaf briefke yn

BERNEPRAATSJES

Aafje haar zoontje (3) loopt heel blij te zwaaien met twee zoogcompressen en roept daarbij: ‘Kijk mama! Die zijn voor de koffie hè?’

Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Jouke (3) is kreatyf mei wurden. ‘Mama, moet daar ook een stuursticker op?’ (postsegel)

Jasmijn (4) besjocht it keukentsje dat Tiemen syn heit makke hat ris goed. ‘Jim heit makket echt moaie dingen!’ seit se dan. ‘Ja!’ antwurdet Tiemen (5) fol oertsjûging, ‘hy hat my ek makke!’

Wylst se oan tafel sitte te iten, knypeaget heit nei Jort (3). Jort probearret dat fansels ek werom te dwaan en hy komt ta in ûntdekking. ‘Hee mem! At ik knypeagje giet de lampe út!’

Marwin (4) sjocht in nuvere auto riden. ‘Wat is dat foar in auto?’ freget er. It is in lykwein, sa fertelt mem en sy leit him it ien en oar út. In pear dagen letter ropt Marwin ynienen entûsjast: ‘Mem, mem! Ik seach alwer Heare God syn auto riden!’

Mem set har bril ôf en Marije (2,5) seit: ‘Oh, mem hat de eachjes út.’

20

21

Beppe Sjoukje is mei de beppesizzers by de slachter. De slachter seit: ‘Dag mevrouw’, wêrop’t Nikki seit: ‘Dat is niet mevrouw, dat is beppe!’

Jan (5) hat wakker sin oan de fakânsje. ‘Is der dan ek wer in reanimatieteam, mem?’

Tineke Blanken-Smidt (29) is 31 wiken yn ferwachting fan har earste berntsje. Se wennet mei har man Jan Willem en twa katten yn in prachtich wenbuorkerijtsje yn Rinsumageast.

Soe ús famke ek read hier ha?

Wolst witte hoe’t de befalling fan Tineke gien is en hoe’t de poppe fan Tineke en Jan Willem der út sjocht? Gean nei www. heitenmem.nl foar it ferfolch! Bisto yn ferwachting en wolst ek meidwaan oan dizze rubryk? Mail in foto fan dysels mei in koart ferhaaltsje derby nei ynfo@heitenmem.nl

22

23

‘Doe’t ik eartiids staazje rûn by de Afûk en meiwurke oan it tydskrift heit&mem wie ik noch net sa mei bern dwaande. No’t ik 31 wiken yn ferwachting bin en âlde heit&memtydskriften weromlês, sjoch ik dêr ynienen hiel oars tsjinoan. En wat is it bysûnder dat ik no sels mei myn dikke búk yn it blêd stean dêr’t ik earder mei safolle wille oan wurke ha. Ik ha altyd tocht dat wy in jonkje krije soenen, mar Jan Willem en ik ferwachtsje dochs echt in famke. Myn sus is ek yn ferwachting! Se is mar 5 wiken letter útrekkene en ferwachtet ek in famke! Sa leuk dat de nichtsjes meielkoar grut wurde kinne. Myn sus en ik hienen altyd al in goede bân, mar no’t wy beide yn ferwachting binne belje wy nóch faker. En fansels giet it dan meastal oer babys. Ik ha de babykeamer al hast klear. Ien muorre moai rôs/oranje fan kleur, in skommelstoel deryn, in kommode fan Ikea en in kleankast dy’t ik al hie. Ik hie in hiel moai bedsje op ynternet sjoen, mar dat wie fansels wer hartstikke djoer. Doe’t myn styfheit dat

bedsje seach, sei er dat er dat sels wol meitsje koe. Leaf no? Ik leau dat it bedsje hast klear is. Wy ha ek al in namme en it selsmakke bertekaartsje is ek klear. Wy sjogge sa nei har komst út, mar earst dy befalling noch, hin. Foardat ik swanger rekke, tocht ik dêr wolris oer nei. Yn ferwachting wêze like my wol bysûnder, mar dat befallen, dat hoegde fan my dan wer net. Mar no’t ik yn ferwachting bin, bin ik dêr hiel rêstich ûnder. Je groeie der fansels nei ta. Ik hoopje dat ik thús befalle kin, mar at it al in sikehûsbefalling wurdt, ha ik dêr ek frede mei. Ljouwert is gelokkich tichtby. Wy binne ek sa benijd hoe’t se der út sjocht. Want Jan Willem is hiel donker, hat brune eagen en donkerbrún krollend hier. En ik ha just in hiele ljochte hûd, read hier en blauwe eagen. Soe ús famke ek read hier ha? Wy sille sjen!

Frysk, hoe sit dat eins?

Op 23 juny ll. frege heit&mem fia FB hoe’t jim omgeane mei de Fryske, Nederlânske of oare talen yn jim húshâlding. 6.960 minsken seagen dy fraach en guon lieten in berjochtsje achter. Heit&mem makke in seleksje en sette dy foar jim op in rychje, mei dêrby in reaksje fan in tal profs fan de Fryske Akademy.

Rinske van der Meij-de Groot: Hoewol ’t wy thús Frysk prate, praat ús soantsje (3,5 jier) ek wol Nederlânsk (by de opfang, en hy heart it op tv). Dêrneist noch wat Biltsk dat hy hjir en dêr oppikt. Ik fyn dat allinnich mar in foardiel. It komt letter fansels wol dat hy de talen goed fan elkoar ûnderskiede kin. Foar de grap leare we him ek wol wat Ingelske wurdsjes (telle, de kleuren, ensfh.) en wy fernuverje ús deroer hoe fluch at hy dat oppakt. Rinske har soantsje heart ‘fan alles’ om him hinne. Krije bern ek in taalachterstân yn it Nederlânsk as sy thús in dialekt of oare taal prate? Undersyk yn Fryslân – en ek (ynter)nasjonaal ûndersyk – hat útwiisd dat it praten fan in dialekt of minderheidstaal as thústaal net te’n koste giet fan de mearderheidstaal. Bern yn Fryslân dy’t opgroeie mei it Frysk of it Biltsk leare oer it algemien ek maklik it Nederlânsk derby, omdat se automatysk ek genôch taaloanbod yn it Nederlânsk krije, bygelyks fia de tillefyzje, it pjutteboartersplak, skoalle, famylje en freonen fan heit en mem. Marije Haringsma: Wy prate sels foaral Frysk mei ús jonkjes. It KDV en de skoalle binne twatalich, ús heit en mem binne Nederlânsk en se hawwe in pake en beppe! Op it KDV en op skoalle steane se fersteld hoe’t ús âldste skeakelet tusken de twa talen. Ik bin in foarstanner fan meartaligens! Marije sjocht de meartaligens fan har bern as in foardiel. Sitte der neidielen oan it learen fan mear as ien taal tagelyk?

24

25

De wurdskat per taal kin wat lytser wêze, mar ast beide talen optelst, dan hawwe de meartalige bern in like grutte wurdskat as ientalige bern. Franziska Brouwer-Bohland: Onze zoon wordt drietalig opgevoed. Mijn man praat Fries tegen hem, ik Duits en onder elkaar praten we Nederlands. Dat gaat prima en je merkt dat hij alles even goed begrijpt. Hij begint nu zelf te praten en natuurlijk gaan de drie talen door elkaar heen. Maar dat is ook leuk. Josette Zwier: Ik praat Frysk, myn man Nederlânsk. Ik fernim dat it Nederlânsk oerhearsket en dat ik it lestich fyn om konsekwint Frysk praten te bliuwen. Hoe dogge oaren dat? Hoe kinst it bêste omgean mei ferskillende talen yn ien gesin? Soargje foar in lykweardich taaloanbod yn beide talen of in oanbod mei mear Frysk as Nederlânsk, omdat it Nederlânsk op tillefyzje en op skoalle de oerhân hat. Bern moatte har motivearre fiele om sels de talen te brûken. De earste stap om dat te berikken is troch sels konsekwint te wêzen. Ast mar goed fêsthâlden bliuwst oan dyn eigen taal, dan ‘switchto’ sels hieltyd minder. As dyn bern Nederlânsk praat, soest dat sels yn it Frysk werhelje kinne om dyn bern te motivearjen Frysk te praten. Freegje ek oare Frysktaligen om konsekwint Frysk tsjin dyn bern te praten en harren net te ferbrekken nei it Nederlânsk. Hoe mear minsken at de bern yn har omjouwing hawwe dy’t de taal brûke, hoe mear’t se it ‘nut’ dêrfan ynsjogge. En in lêste tip: lês in soad foar yn it Frysk.

Janna Kamstra: Wij spreken allemaal Fries. Het grappige is dat de oudste twee (5 en 3 jaar) samen altijd Fries spreken, behalve wanneer ze spelen. Dan overheerst het Nederlands. Hoe komt it dochs dat Frysktalige bern faak it Nederlânsk brûke as se boartsje? Dogge bern út oare minderheidstalen dat ek? Frysktalige bern brûke it Nederlânsk as se boartsje omdat dat in feilige manier is om dy taal te oefenjen. It is eins in rollespul dat sjen lit dat de bern harren bewust binne fan de twatalige situaasje. Dat ferskynsel komt ek foar yn bygelyks Wales, dêr’t fan hûs út Welsktalige bern by it boartsjen in soad Ingelsk brûke. Sanne van Herp: Ik vind het leuk om te lezen hoeveel mensen tegenwoordig hun kinderen de Friese taal nog leren! Hoefolle minsken prate Frysk yn Fryslân? Nimt it ôf/ta? Fryslân telt wat mear as 647.000 ynwenners. Fierwei de measten, likernôch trijefearn, binne Fryskpraters, oftewol minsken dy’t nei eigen sizzen de Fryske taal frij aardich oant tige goed prate kinne. Dat tal liket reedlik stabyl te wêzen. Der is oars in nijsgjirrige tendins sichtber. It Frysk wurdt fanâlds folle mear praat as skreaun. De ôfrûne jierren wurdt it lykwols hieltyd mear as skriuwtaal brûkt en dat is dúdlik te tankjen oan de opkomst fan de sosjale media en alderhande nije mooglikheden om digitaal te kommunisearjen. Mei help fan de meiwurkers fan de Fryske Akademy: Evelyn Bosma, Anne Merkuur, Jelske Dijkstra, Mirjam Günther en Nika Stefan

Project ‘Hoe is ’t mei de holle?’

Aukje Mulder

Minder alcohol? Minder geweld!

Geweld is een zware vorm van criminaliteit. Helaas is het ook een van de meest voorkomende. Op straat, in het verkeer, op school en bij het uitgaan. De campagne ‘Hoe is ’t mei de holle?’ richt zich op het verminderen van geweldsincidenten, alcoholen drugsgebruik onder jongeren in Noordoost-Fryslân.

‘De campagne is ontstaan uit een samenwerking tussen het Openbaar Ministerie, de politie en de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Kollumerland en Tytsjerksteradiel’, vertelt projectmedewerker Hendrik Veenstra uit Achtkarspelen. ‘Al eerder waren we in deze gemeenten bezig met het project “Geweld is niet oké”. Daarin probeerden we door bijvoorbeeld aanscherping van de gemeentelijke regelgeving in de Algemene Plaatselijke Verordening en voorlichting op scholen zowel openlijk geweld op straat als huiselijk geweld aan te pakken.’ Met de vraag ‘Hoe is ’t mei de holle?’ – anders gezegd: waar ben je eigenlijk mee bezig? of: denk even na wat je doet! – worden jongeren aangesproken op hun gedrag. Er is een duidelijke verruwing te zien van omgangsvormen en alcohol speelt daarin een negatieve rol. De campagne wil geweld bespreekbaar maken, zodat de leefomgeving van iedereen veiliger wordt. Nadrukkelijk worden de social media daarbij ingezet, zoals Facebook, Twitter en de app Hoe is ’t mei de holle? Via deze kanalen kunnen zowel jongeren als ouderen met elkaar discussiëren over onderwerpen als geweld, alcohol en drugs. Gezinnen Veenstra: ‘We hopen ook gezinnen te bereiken met onze campagne. Want een jongere die zich misdraagt, heeft familie die daaronder lijdt. Maak dus problemen bespreekbaar. Laat grootouders, ooms en tantes daarin ook een rol spelen, misschien kunnen ze elkaar helpen. Verder is er een preventieprogramma voor scholen beschikbaar en treden politie en OM sneller en adequater op bij geweldsincidenten.’

26

27

‘We begrijpen heel goed dat een campagne als “Hoe is ’t mei de holle?” niet van de ene op de andere dag zijn vruchten afwerpt’, zegt Veenstra. ‘Er is een lange adem voor nodig om – zoals voorzichtig wordt gehoopt – in vier jaar tijd het alcoholgebruik onder jongeren met 20 procent te laten afnemen. Het is in ieder geval belangrijk om thema’s als geweld, alcohol en drugs goed op de kaart te zetten. Misschien moeten we al tevreden zijn als de problematiek niet verergert. In elk geval is niets doen geen optie.’ Bezorgd Daar is kinderarts Tjalling de Vries van het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) het mee eens. Hij is erg bezorgd over de rol die alcohol speelt in het leven van jongeren. Samen met zijn collega, kinderarts Nico van der Lelie uit Delft, verricht hij al tien jaar studie naar de effecten van alcohol op kinderen. ‘En die effecten zijn niet gering. Groeiende hersenen zijn extreem gevoelig voor alcohol. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat jongeren die stelselmatig drinken slechter scoren op toetsen en aan het eind van hun schoolcarrière vaak een of twee niveaus lager eindigen dan waarop ze waren begonnen.’ Enthousiast Over de campagne ‘Hoe is ’t mei de holle?’ is hij enthousiast. ‘Er kan niet genoeg aandacht zijn voor zo’n thema, want spreek je over geweld, dan spreek je over alcohol en helaas wordt in ons land héél véél gedronken. Ondanks het optrekken van de leeftijdsgrens naar achttien jaar, zien jongeren vaak nog best kans om drank te bemachtigen. Ik kom bij ons in de buurt wel eens kinderen uit groep 8 tegen die met flessen drank rondlopen, onder het motto: “Als je drinkt, hoor je erbij. Als je niet drinkt, ben je een

watje”. Veel drinken eindigt soms in een coma. Tien jaar geleden zagen we nauwelijks jongeren met een alcoholvergiftiging. Nu zijn het er in het MCL zo’n dertig, veertig per jaar. En dat is nog maar het topje van de ijsberg. Ik denk dat er ook nog wel jongeren zijn die bewusteloos raken en niet naar het ziekenhuis komen.’ Afgezien van alle gezondheidsrisico’s zet alcohol aan tot grensoverschrijdend gedrag. De Vries: ‘Jongens worden door alcohol agressiever en zien hun grenzen niet meer. Iedereen kent de beelden van dronken jongelui die de politie of ME uitschelden of uitdagen.’ En wat zijn de effecten op het gedrag van meisjes? ‘Meisjes worden toeschietelijker en hebben makkelijker sex. Een slechte combinatie met jongens die agressiever worden, omdat dwang tot sex ook op de loer ligt. Meisjes die “out” zijn gegaan door alcohol worden daarom altijd extra onderzocht in verband met de mogelijkheid dat ze verkracht zijn.’ Amandelkern ‘De reden dat alcohol aanzet tot grensoverschrijdend gedrag heeft alles te maken met de hersenen, en wel het gedeelte daarvan dat “amandelkern” heet’, vertelt de arts. ‘De amandelkern bestuurt gevoelens als: je wel of niet veilig voelen, afwegingen maken over je gedrag en beslissingen nemen. Door een overmaat aan drank reageert de amandelkern niet meer zoals het zou moeten. Drempels worden lager en afwegingen over goed en fout worden niet meer gemaakt. Vandaar dat ruzies makkelijker ontaarden in gewelddadig gedrag en vechtpartijen in of bij kroegen. Als er geen alcohol meer geschonken zou worden, zou het veel rustiger zijn in de stad.’

Idske Bangma

‘ Voorlezen beïnvloedt kleuterbrein’

Dat voorlezen goed is voor je kind, dat weten we allang. Maar nu hebben Amerikaanse onderzoekers ook vastgesteld wat er gebeurt in de hersenen van kleuters als zij worden voorgelezen. De taalgebieden in de hersenen van een kleuter zijn dan erg werkzaam. Negentien kinderen van 3 tot 5 jaar kregen in een hersenscanner via een koptelefoon een verhaaltje te horen. Het deel in de hersenen waar je leert praten en lezen, bleek tijdens het luisteren heel actief te zijn. De Amerikaanse kinderarts John Hutton, die meewerkte aan het onderzoek, is heel enthousiast over de resultaten. Want het is nu voor het eerst bewezen dat voorlezen een belangrijk, meetbaar effect heeft op de manier hoe het kleuterbrein verhalen verwerkt. Voorlezen helpt bij het leren (zelfstandig) lezen. De onderzoekers hopen dat hun werk bijdraagt aan het herkennen en helpen van kinderen met een leesachterstand. Bronnen: www.nu.nl en www.boekstart.nl

Heit&mem socht twa beukerjuffen op om te hearren watfoar soart boeken oft sy foarlêze en wat belangryk is asto in boek oan dyn beuker foarlêze wolst. Daphne Kiewiet (juf groep 1,2,3, OBS Op ’e Dobbe, Hallum): ‘Ik fyn it belangryk, en hiel leuk, om printeboeken foar te lêzen oan de groep. By it kiezen fan in printeboek is it mar krekt wat doel at ik foar eagen ha. It boek moat oanslute by in tema. Bygelyks by it tema “piraten” haw ik it boek Wylde Wytse (yn it Nederlânsk Woeste Willem) brûkt. De bern en juffen feroaren yn echte piraten! Of it hat in sosjaal-emosjoneel doel. By in petear oer “gefoelens” brûk ik bygelyks it boek De Gruffalo of it Tomke jierboek. Ik genietsje fan de spontaniteit fan de beukers by it foarlêzen en yn de petearen oer it boek. De moaiste printeboeken fyn ik dy wêrby’t de tekeningen yn it boek romte jouwe foar

28

29

ynteraksje. In tekening dy’t in reaksje fan de bern útlokt, dat is prachtich moai! It boek Timen op ’e tegels is dêr in goed foarbyld fan. Fierder fyn ik humor ek wol belangryk, want troch wurdgrapkes of in ferrassende ôfrin bliuw ik sels it foarlêzen ek leuk finen!’ Jannie Spijkerman (juf groep 1, OBS ’t Swannestee, Langwar): ‘Foarlêze oan jonge bern is prachtich, de reaksjes fan de bern as se hielendal yn ’t ferhaal sitte, dêr genietsje ik o sa fan! As ik ferhalen foarlês of fertel past dat faak by it tema of we sette in printeboek sintraal en meitsje dêr in tema fan. Ik kies boeken dy’t ticht by de belibbingswrâld fan it bern steane, printeboeken mei moaie platen en soms ek boeken yn trije talen: Frysk, Nederlânsk en Ingelsk. Want wy hawwe op skoalle ek trijetalige middeis.

Boeken lykas Wy geane hjoed op bearejacht, of dy oer Monkie prikkelje bern om ek sels te fertellen. Bern kinne elkoar of in folwoeksene ek foarlêze. Yn ’e klasse dogge we regelmjittich in “lêskring”; bern meie dan in boek út de boekehoeke kieze en “foarlêze” oan de oare bern. Moai om te sjen dat der bern binne dy’t hiel detailleard fertelle kinne oer de platen en samar nije wurden brûke! Ik tink dat (ynteraktyf) foarlêzen hiel goed is foar beukers, as tarieding op it sels lêzen learen en it begrypjend lêzen. Foarlêzen goed foar it beukerbrein? Dat wist ik eins al lang.’

Nynke van der Zee en Idske Bangma

‘ Fryske sporten binne geweldich!’ Keatsen, fierljeppen en skûtsjesilen binne echte Fryske sporten. En wat tochtsto fan Frysk damjen, reedriden of hynsteriden? Anouk, Bente, Tirza, Annika, Jurgen en Jelmer kinne it witte. ‘Fryske sporten binne geweldich!’

Hynstesport Anouk Ydema (9) út Sonnegea is gék op ponnyriden. It leafste makket se mei har fersoarchponny Donna lange bûtenritten, mar ek dressuer en sels springen is se goed yn. Anouk komt mei har mem oanriden yn in wyt frachtweintsje. Dêr sit ponny Donna yn. Wylst mem de ponny fêsthâldt, sadelet Anouk har op. It haadstel, it dekje, sels de stiichbûgels: alles is rôs. ‘Dat komt,’ leit Anouk út, ‘Donna is een meisje. Mijn zusje heeft ook een pony en die heeft alles in het blauw, want die pony is een ruin.’ Anouk begûn mei ponnyriden doe’t se seis jier wie. Mar doe’t se as baby yn de bûk fan har mem siet, hynsteried har mem ek al. ‘Ik rijd dus mijn hele leven al pony’, glimket se.

Skûtsjesilen Reedriden en skeelerjen Yn de winter fanatyk reedride en yn de simmer lekker skeelerje. Annika van Zelm (12) út Wommels is bearefanatyk en goed yn beide sporten. ‘Se passe ek prima byinoar, dat makket it sa moai!’ Doe’t Annika as famke fan 5 jier foar it earst in pear skeelers krige, streke se fuortendaliks fuort. En sa gong dat ek mei it reedriden. ‘Ik fyn beide sporten like leuk’, glimket se. Yn de winter is Annika op redens te finen yn Thialf en yn de simmer traint se op de skeelerbaan fan sportkompleks Schuttersveld yn Snits. ‘As it skeelerseizoen ôfrint, dan ha ik sin om te reedriden. En as it reedrydseizoen hast foarby is, dan ha ik wer nocht om lekker bûten te skeelerjen. De perfekte kombinaasje.’

Jelmer de Groot (10) út Starum hat mar ien winsk: sels ek skûtsjesiler wurde op de “Súdwesthoek”. Net sa frjemd, want Jelmer komt út in echte skûtsjefamylje. Jelmer syn heit Jan is fokkenist op it skûtsje fan Starum, syn omke Auke is de skipper en syn neef Meindert is ranjajonge by de roef. Jelmer kin net wachtsje om sels ek te farren. Oant dy tiid folget er de skûtsjewedstriden op it grutte folchskip. ‘It moaiste fan it skûtsjesilen fyn ik de gesellichheid sa meielkoar’, fertelt Jelmer. ‘Der is fansels striid tusken de skûtsjes op it wetter, mar op ’e wâl kin elkenien goed meielkoar. En der binne in hiel soad bern by, dat makket it sa leuk.’

Fierljeppen Yn opperste konsintraasje klimt Tirza Boschma (12) út Drylts nei it topke fan de fierljepstok en hipt dan mei in sierlike sprong yn it sânbêd. ‘Fierljeppen is it moaiste dat der is’, laket se. Tirza wie 8 jier âld doe’t se foar it earst yn de polsstôk klom. Twa jier letter waard se Nederlânsk en Frysk kampioen. Yntusken stiet har persoanlik rekord op mar leafst 12,09 meter. ‘It moaiste fyn ik om sa heech mooglik yn de pols te klimmen en dan te besykjen om sa fier mooglik te springen. Dat jout echt in kick.’ Fansels plûmpt Tirza ek wolris yn it wetter, mar sa’n ‘nat pak’ fynt se hielendal net slim. ‘Dat drûget wol wer!’

Frysk damjen Frysk damjen in saaie sport? ‘Hielendal net’, fynt Jurgen Popma (10) fan Blauhús. ‘It is just in hiel spannende sport, dêr’tst goed by neitinke moatst.’ Sûnt twa jier sit Jurgen op Frysk damjen by damklup De Skyfkes yn Blauhús. Mar ek thús mei Jurgen it damjen graach oefenje tsjin syn heit of freondintsje Marije. ‘Marije is ek best wol goed, se wint ek wolris fan my’, jout er ta. Ek Jurgen kin der wat fan. Op de keukenstafel stiet in hiel âlde, grutte wikselbeker. ‘Dy ha ik wûn by de Fryske kampioenskippen’, fertelt er grutsk. ‘Yn de finale moast ik damje tsjin in jonge út Lollum. Dat wie hiel spannend, mar gelokkich koe ik him ferslaan.’

Fryske sport yn dyn klasse Om bern te entûsjasmearjen foar Fryske sporten kinne basisskoallen meidwaan oan it projekt ‘Fryske sport yn dyn klasse’. Boartsjendewei leare skoalbern de seis Fryske sporten. Dêrfoar is in fergees lessepakket gearstald foar groep 5 o/m 8. Ek kinne de bern sportclinics folgje. Bygelyks keatse yn de gymnastykseal, in besite bringe oan de Stoeterij Het Swarte Paert of mei de hiele klasse op ekskurzje. Lessen om nea wer te ferjitten! Sjoch op de webside www.fryskesportyndynklasse.frl foar mear ynformaasje.

30

31

Keatsen Elke tongersdeitejûn is Bente van Dam (10) út Ljouwert op it keatsfjild te finen. As der in baltsje heech troch de loft fljocht, is de kâns grut dat dat fan Bente komt. ‘Uitslaan kan ik het beste.’ Al trije jier keatst Bente by keatsferiening Sonnenborgh yn Ljouwert. Dat begûn doe’t freontsjes en freondintsjes fan har basisskoalle op keatsen gongen. Bente har pake keatste eartiids ek, mar famylje dy’t bûten Fryslân wennet, hie noch nea fan dizze sport heard. ‘Ik moest aan mijn nichtje uitleggen hoe het werkt’, laket Bente. Yntusken hat ek har heit de smaak te pakken. ‘Samen met mijn vader heb ik meegedaan aan de kind-ouderpartij en we werden zelfs tweede. Ik vond dat mijn vader het goed deed voor de eerste keer.’

Berneboeken Leuke kadootsjes foar desimber, in jierdei of ‘samar’ (omdat se der sa leuk útsjogge!)

FOAR LYTSE HUMMELS FAN 0-2 JIER

BOEM! Lytse Ûle Mei flapkes en pop-ups Sjoch hoe’t Lytse Ûle wappert mei syn wjukjes.

€ 9,95

SPLETSJ! Lytse Ko Mei flapkes en pop-ups Sjoch hoe’t Lytse Ko mei de sturt swaait en dan… spletsj!

€ 9,95

Wy ha der in geitsje by! Op de bernebuorkerij ha se der in geitsje by. In printeboekje op rym.

€ 7,50

Wat rydt dêr? Grutte masines meitsje yndruk op in bern. In stevich kartonboek op rym.

€10,50 FOAR PJUTTEN FAN 2-4 JIER

Tomke nei skoalle Tomke giet nei skoalle. In printeboekje op rym.

€6,50

Tomke útfanhûs Tomke sil by Yana Yu útfanhûs. In boekje op rym.

€6,50

FOAR BÛKEMANTSJES EN LYTSE WYFKES FAN 4-6 JIER

De lytse Gruffalo €13,95

In humoristysk printeboek op rym oer bang wêzen.

FOAR GRUTTE FAMKES EN JONKJES FAN 6-8 JIER

Tije Ferskynt ein desimber Tije boartet graach bûten en helpt faak by de buorlju op ‘e pleats. Mar no moat er ferhúzje nei de stêd en dêr sjocht er bot tsjinoan.

€14,95

FOARLÊZERS FAN 8-10 JIER

Mearkes fan Grimm In klassiker, no ek yn ’t Frysk.

€27,50

FOAR TIENERS FAN 10+

De aventoeren fan Oebele en Abele stripboek €5,95

In leuk stripboek, yn ’t Frysk of yn ’t Nederlânsk.

Safe! – Orizjineel – Nij – Moai – Edukatyf & foaral ek: Leuk … Dit is in seleksje út de allernijste Fryske berneboeken. Grutte kâns dat it boek noch net yn it boekekastke stiet. De boeken binne te keap/te bestellen yn alle Fryske boekhannels of fia websjop.afuk.nl 32

33

ADVertentie

BERN Sjoch ek ris efkes yn it Fries Museum! It museum liedt dy by mysterieuze foarwerpen, spannende ferhalen en Fryske helden lâns! It hiele jier troch organisearje wy bysûndere speurtochten, workshops en rûnliedingen. Foaral yn de skoalfakânsjes is der fan alles te dwaan. En ek ast dyn jierdeifeestje hâlde wolst, bist fan herte wolkom! Sjoch foar alle ynfo op www.friesmuseum.nl.

ADV

KOMSTO EK OP TELEFYZJE?

HEY DÛ! IS DYN SKOALLE AL TSJEKT?

TSJEK KOMT BY DY OP SKOALLE!!

Fan Dokkum oant Aldemardum, fan Skettens oant Gau, Raynaud reizget de hiele provinsje troch om skoallen te Tsjekken! Hy ruilet syn komfortabele studio yn foar de Fryske basisskoalle en kundiget miskien wol fan dyn stoel ôf in reportaazje oan! Njonken nijsgjirrige reportaazjes sit der kommend skoaljier ek wer in spul yn Tsjek, in fariant op de ferneamde ScrabbleBattle! Fansels is Alyt ek wer fan de partij. Wêrom trijetalich ûnderwiis sa goed is foar jim bern: Bettere taalbehearsking én in goede ynternasjonale oriïntaasje Meertaligheid zorgt voor een betere communicatieve ontwikkeling. Meer talen zijn ook goed voor de sociale en intellectuele ontwikkeling van een kind. Zo zijn kinderen die meertalig opgroeien, beter in staat om ingewikkelde denktaken op een andere manier op te lossen. Daardoor zijn ze creatiever in hun denken en handelen. Drietalige scholen werken aan een betere taalbeheersing van leerlingen én aan het verkrijgen van een internationale oriëntatie.

Rûn se foarich jier yn waar en wyn troch ús Fryske lân, no sit se lekker waarm yn ien fan de Fryske musea. Nij is it Tsjekliet, dêr’t Raynaud Tsjek mei ôfslút en dan ..... is dyn skoalle Tsjekt!

Wat hâldt trijetalich ûnderwiis krekt yn? Rom omtinken foar de Fryske, Nederlânske én Ingelske taal Op drietalige scholen wordt de Friese, de Nederlandse en de Engelse taal niet alleen als vak gegeven, maar ook als voertaal voor andere vakken gebruikt. Er zijn op drietalige scholen duidelijke afspraken over wanneer de kinderen (en leraren) Nederlands, Fries en Engels spreken. De ervaring leert dat kinderen het geweldig vinden om lessen in verschillende talen te volgen.

Utstjoering: alle woansdeis en freeds om 10.30 oere, 11.30 oere en 12.30 oere. Tsjek is online te sjen op WWW.SKOAL.TV

Is de skoalle fan jim bern al trijetalich? Mear as 70 trijetalige skoallen yn Fryslân Op Heitenmem.nl vind je een overzicht van drietalige scholen in Fryslân. Op dit moment zijn er al ruim 70 drietalige scholen voor basis- én voortgezet onderwijs! Als een school nog niet officieel drietalig is, kun je op school vragen naar het taalbeleid; zijn er afspraken gemaakt over het gebruik van meerdere talen? Misschien kunnen jullie als ouders samen met het team op school ervoor zorgen dat jullie school ook drietalig wordt!

Monique Flinker

Siik mar dochs nei skoalle

36

37

Alle bern geane nei skoalle. Dat is de normaalste saak fan ’e wrâld. Of dochs net? De grutste nachtmerje fan elke âlder is dat je bern slim siik wurdt. Wat dan? Nei skoalle gean, lessen folgje… Dat wurdt dan allegearre in stik dreger. Gelokkich biedt sikehûs UMCG yn Grins dêrby útkomst.

In sikehûsskoalle meie je it net mear neame, want dy binne ein jierren 90 offisjeel ôfskaft. Mar dat betsjut net dat slim sike bern wat ûnderwiis oangiet no mar oan harren lot oerlitten wurde. Sterker noch, alle universitêr medyske sintra – de eardere akademyske sikehûzen – hawwe in gearwurkingsferbân om dochs in foarm fan ûnderwiis biede te kinnen. Allerearst wolle se dêrmei berikke dat bern dy’t foar langere tiid yn it sikehûs lizze of siik thús sitte, net tefolle op achterstân komme mei de lesstof. Mar eins is it doel folle breder, fertelt ôfdielingslieder Ria Bakker fan de ‘Educatieve Voorziening UMCG’. ‘Er is in het ziekenhuis vooral aandacht voor datgene wat niet werkt, namelijk dat wat jouw ziekte veroorzaakt. Door dan toch een vorm van onderwijs te volgen ben je juist op een positieve manier bezig. Dat geeft toch zelfvertrouwen.’ Boppedat kinne de bern ûnderfine dat se dochs noch sels wat yn te bringen hawwe. Net dat bern sels bepale meie wat se dogge, mar se meie bygelyks wol sizze oft se earst taal of earst rekkenjen dwaan wolle. It UMCG is it grutste sikehûs yn it noarden fan it lân. Dêr behannelje se benammen slim sike bern út Fryslân, Grinslân, Drinte, Oerisel en in part fan Flevolân, mar ek út oare provinsjes komme pasjintsjes nei Grins. Taal hat nea in barriêre west, seit Bakker. Der is ien Frysktalige kollega. Sa no en dan praat sy Frysk mei âlders en bern, as dy dat noflik fine.

‘In het ziekenhuis ontstaan vaak emotionele situaties en dan grijpen sommige mensen toch sneller terug naar hun moedertaal. Dan is het fijn dat wij er een Friestalige collega bij hebben, ook tijdens de schooluren.’ It lokaal op de berneôfdieling fan it UMCG liket krekt in echt skoallokaal. Mei fleurige tekeningen op de ruten, houten tafeltsjes en genôch boartersguod foar de beukers. Sa fol as op in echte skoalle sit de klasse lykwols noait. Bakker: ‘Denk aan gemiddeld 3 tot 5 kinderen.’ De lessen wurde moarns en middeis jûn, moarns ien oere en 45 minuten en middeis ien oere en 15 minuten. Alle bern krije eigen lesmateriaal. Dat moat troch de skoalle fan de bern sels fersoarge wurde. Meiwurking is dus wol fan belang. De bern dy’t net nei it lokaal komme kinne, krije ien kear deis in begelieder oan harren bêd. Dy fêste struktuer kin in grut ferskil meitsje. Krekt as by sûne bern hawwe je op fêste tiden les. Dat jout rêst. In oar, hiel wichtich, aspekt is de begelieding fan bern thús en op skoalle, fertelt Bakker. ‘We informeren leraren over de gevolgen van de ziekte voor het onderwijs en hoe ze daar op school mee om kunnen gaan.’ Dêrfoar wurdt yn Fryslân en Grinslân yntinsyf gearwurke mei OZL Noord. Dat stiet foar Onderwijsondersteuning Zieke Leerlingen. De meiwurkers dêrfan hâlde kontakt mei Bakker en har kollega’s yn it UMCG, mar benammen ek mei de skoallen. In grut foardiel is dat de minsken fan OZL Noord

ek delgean by de skoallen en sa it kontakt dêrmei goed ûnderhâlde kinne. ‘Want niet alleen voor kinderen en hun ouders is zo’n situatie schrikken en onwennig, ook op scholen komt men voor vragen te staan. Dat kunnen praktische zaken zijn – hoeveel kan een ziek kind aan – maar ook vragen over hoe je met een bepaalde situatie om moet gaan, zoals: wat vertel je wel en niet in de klas’, leit Bakker út. Yn de measte gefallen hoecht dêr gjin gebrûk fan makke te wurden, mar sa’n 10 prosint fan de groanysk sike bern hat dizze begelieding nedich. En ek foar bern dy’t net yn it sikehûs lizze, mar troch sykte wol lang thús binne, kin it UMCG mei OZL Noord útkomst biede. Sy helpe mei allegear saken, bygelyks in fideoferbining mei de klasse of de begelieding fan bern by harren skoalwurk. As ek skoallen struktureel help nedich hawwe mei slim sike bern, kinne se hjir yn Fryslân terjochte by it Steunpunt Speciaal Onderwijs Fryslân. Foar skoallen is it somtiden dreech om yn kontakt te bliuwen mei in sike learling. ‘Ook dan kunnen wij met de school praten en handreikingen bieden.’ Alles om bern, âlders en skoallen in bytsje ‘hâldfêst’ te bieden yn it doalhôf dat medyske wrâld hjit.

Mear ynformaasje: www.ziezon.nl

ADV De onderwijsbegeleidingsdienst voor alle vragen van ouders en school rondom leren en opvoeden

IdeeĂŤn en resultaten www.cedin.nl

HEIT EN MEM def. 100x64.indd 1

Op de website www.kunstkade.nl staan ruim 500 cursussen, workshops en andere creatieve activiteiten die u kunt doen in Leeuwarden.

14-5-2013 14:20:50

www.afuk.nl 058-2343079

Voor elke leeftijd is er wel iets te vinden op het gebied van fotografie en media; beeldende kunst (schilderen, keramiek, beeldhouwen); mode en textiel; theater; dans; erfgoed en muziek. Advies en meer informatie: info@kunstkade.nl telefoon 058-2895365 of kom langs bij Kunstkade: Groot Schavernek 9-F, Leeuwarden. Elke werkdag open van 11.00-16.00 uur.

38

Kursussen Frysk

2015 - 2016

Ciska Noordmans

Foar Vera Damhuis is

eksperimintearjen en 没ndersykjen ien grut

feest!

Vera Damhuis yn de spotlights Vera Damhuis is as tekencoach ferbûn oan it KEK! programma fan Keunstwurk, dêr’t se ûnderwizers tips jout foar kwalitatyf goed tekenûnderwiis. Bern binne wolkom by de tekenwurkwinkel yn it Jopie Huisman-museum, dêr’t se oan ferbûn is as edukator en tekencoach.

‘Ik fyn lytse beestjes mei kribelpoatsjes hiel ynteressant’, seit Vera wylst se har fingers bewege lit, ‘ek al doe’t ik noch in lyts famke wie.’ Vera Damhuis skriuwt en tekenet al in hiel libben lang. Ferline jier makke se fronika de flie, in lês- en teken mar mei boek. ‘Doe’t ik op de middelbere skoalle siet, tekene ik myn skriften fol mei droedels yn ’e kantline’, seit Vera Damhuis. Letter waard se ûnderwizeres, 28 jier stie se foar de klasse. Earst yn de ûnderbou en letter ek as ‘tekenjuf’ yn alle groepen. It ûnderwiis feroare en Vera ek. Se naam potlead en tekenboek op en begûn foar harsels. Doe’t se foar in opdrachtjouwer ynsekten tekene hie op in hiel grut formaat, seach se dat de lytse flie der mei in pear opplakeachjes allerleafst útseach. Dy soe yn it boekje fronika de flie de grutte ferlieder wurde dy’t bern nûget om te skriuwen en te lêzen, mar boppe-al te tekenjen. ‘Ik kin net tekenje’ Hoefolle âlders en ûnderwizers hearre bern net sizzen ‘ik kin net tekenje’, of sjogge dat bern in pear popkes op papier sette en dan gau roppe ‘ik bin klear!’ Vera Damhuis fertelt dat tekenjen begjint by ûndersykjen. ‘As beukerjuf helle ik bygelyks in tûke yn ’e klasse, ik liet de bern de blêden en de bast fiele, besjen en rûke, en dan seagen wy nei bûten hoe’t de beammen hinne en wer dûnsen op ’e wyn. Dêrnei tekenen we in beam. Nea wer tekenen dy bern in beam as in griene blomkoal op in stam. Bern ferfalle net yn skema’s as se de wrâld om har hinne sels ûnderfine meie.’ Aldere bern kinst útdaagje om te tekenjen troch fragen te stellen: Hoe komt it mantsje

40

41

by it hûs? Op de fyts? Wêr is er lâns kommen? Wat seach er ûnderweis? Kinst bygelyks noch in ekstra feltsje oan it tekenpapier plakke. ‘En wêrom silst alles sels tekenje?’ seit Vera, ‘kinst ek in wolkeklauwer of in hynder út in tydskrift knippe, opplakke en dan wer fierder gean.’ Goed materiaal ‘Ast bern tekenje litte wolste, jou har dan goed materiaal. Foar wetterferve hast papier nedich dat it wetter lekker opsûget, oars begjinne de wurkstikken te ronfeljen en is de lol der gau ôf. Hoechst net altyd djoer papier te keapjen; der binne in protte papiersoarten geskikt om te brûken: taartdoazen, behangrollen, postkoadeboeken, ensfh. Undersykje ris wat der mei dy bart asto nije dingen útfynst!’ ‘In protte minsken tinke dat alle kleurpotleaden itselde binne. Mar do hast lekkere sachte potleaden nedich om mei te tekenjen, in 2B bygelyks. En keapje leaver ienris in doaze kleurpotleaden fan in goed merk, as foar in pear sinten in doaze kleurkes by in warehûs wei; dy lêsten hawwe folle minder kleurstoffen en fiele “hurd” oan. Itselde jildt foar wasko’s en wetterferve. Brune stompkes yn in snústerich doaske nûgje net út om te tekenjen, en eksperimintearje mei wetterferve is pas écht leuk as kleuren fan it papier spatte.’ Net benaud Eksperimintearjen en ûndersykjen, dat is ien grut feest foar Vera en dat wol se bern én fansels ek folwoeksenen graach meijaan. ‘Ik bin fan fan it modderfeest: lekker boartsje mei modder en yn de natoer. Alders soenen har bern as foarbyld nimme kinne: ûndersykje,

Mear ynfo: www.veradamhuis.nl www.keunstwurk.nl www.jopiehuismanmuseum.nl

eksperimintearje en wês foaral net benaud foar wat fizichheid!’ ‘We moatte ôf fan it idee dat allinne it einresultaat telt’ ‘Der is noch in protte wurk te fersetten wat it tekenjen en goed tekenûnderwiis oanbelanget’, leaut Vera. Se pleitet foar it brûken fan printeboeken fan goede kwaliteit. Boeken dy’t bern leare te sjen nei kleuren en foarmen en dêr’t in soad yn te ûntdekken falt. Vera: ‘Ek de leararen fan de pabo’s hawwe in opdracht om studinten it ferskil by te bringen tusken kwaliteit en pulp.’ Dochs erkent se ek dat der yn it ûnderwiis hieltyd minder romte is foar eigen ynbring fan ûnderwizers. Vera: ‘Tekenmetoades binne, lykas de rekken- en taalmetoades fan tsjintwurdich, hiel stjoerend. Underwizers binne de Tupperware-konsulinten fan de metoades wurden. We moatte ôf fan it idee dat allinne it einresultaat telt. Kinst miskien net altyd fuort sjen wat bern tekene hawwe, mar dat is meastentiids ek allinne mar belangryk foar folwoeksenen. Foar bern giet it om it proses: lijnen dy’t ûntsteane en kleuren dy’t op it papier komme.’

Vera is haadredakteur fan de Nachtkrant dy’t yn oktober 2015 ferskine sil en bern ynformearret oer de ‘Tsjustermienskippen’ yn de Alde Feanen. De Nachtkrant wurket gear mei it projekt ‘Feel the Night’, dat ûnderdiel útmakket fan ien fan de tema’s út it Bidboek fan Kulturele Haadstêd 2018.

KLEURRIJK VERHAAL De verloskundige belt me en vraagt of ik naar Hester wil kijken. Ze is nu vier dagen oud, en ze is geel, sloom en suf. Zou ze té geel zijn en onder de lamp moeten? Hester komt in de Maxi-Cosi en haar gele huidskleur steekt af tegen de witte muts. Haar geboorte was een feest: het ging vlot en ze huilde meteen. De eerste twee dagen moest de borstvoeding op gang komen, ze lijkt nu wel te drinken. Ze plast niet zoveel. Als vader haar uit de kleren heeft gepeld - het is de eerste en het gaat nog een beetje onwennig - zie ik een prachtig meisje met alles erop en eraan. Ze is kanariegeel. Ze weegt 3260 gram en dat betekent dat ze fors is afgevallen, want bij de geboorte was ze 4060 gram. Met een apparaatje meten we via de huid of ze te geel is en dat blijkt inderdaad het geval. De meeste kinderen worden na de geboorte een beetje geel. Rode bloedcellen worden voortdurend aangemaakt en afgebroken. De rode kleurstof die daarbij vrijkomt, verandert in de gele stof bilirubine. Bilirubine maakt suf en sloom en beschadigt, als er heel veel van is, de hersenen. De lever maakt deze gele bilirubine onschadelijk en scheidt het uit in de darmen. De gele kleurstof is dan inmiddels bruin geworden en wordt uitgepoept. Als kinderen teveel bilirubine hebben en ze er last van krijgen, komen ze onder een blauwe lamp. Door het blauwe licht wordt bilirubine onschadelijk gemaakt.

Tjalling de Vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

Hester komt ook onder de blauwe lamp. Omdat ze zoveel is afgevallen, krijgt ze extra voeding. Blijkbaar had ze te weinig voeding genomen. Moeder schrikt daarvan: ‘Kan ik wel voldoende borstvoeding geven?’ Ik stel haar gerust. Hester dronk eerst weinig en werd daardoor sloom. Ze dronk daardoor nog minder. Daarbij werd ze geel en dat maakte haar nog slomer, en de combinatie van beide maakte haar suf. Nu we haar behandelen doorbreken we die vicieuze cirkel en dan komt het drinken wel op gang. Als ik de volgende dag bij Hester en haar ouders kom, ligt Hester hard te brullen. ‘Ze laat zich goed horen’, zegt vader trots. ‘Moet ze nu een fles of borstvoeding?’ vraagt moeder. Borstvoeding natuurlijk! Moeder pakt Hester op en legt haar aan. Hester zoekt even en pakt de tepel. Ze drinkt stevig, ik hoor het klokken. ‘Oeps, dit voel ik,’ zegt moeder, ‘zo deed ze dat eerder niet.’ De uitslag van het bloedonderzoek naar het gehalte van de bilirubine komt binnen: het is een stuk lager. Het gewicht van Hester is mooi gestegen. Dat betekent dat er geen risico’s meer zijn: Hester kan in de Maxi-Cosi en weer naar huis.

42

43

Vliegende start in de Bibliotheek

Elke dag een mooie dag bij Kinderwoud! Je kind vindt het vast en zeker fijn om in onze kleurrijke en geborgen omgeving nieuwe dingen te ontdekken en te spelen met leeftijdsgenootjes. Wij zijn te vinden op diverse locaties in Heerenveen, Sneek en Tytsjerksteradiel.

Voorlezen is leuk én belangrijk. Baby’s die veel Wij nodigen je graag uit voor een bezoek op één van onze locaties. Kijk op www.kinderwoud.nl voor meer informatie. Wij zijn bereikbaar via 0513 – 61 08 25.

woorden horen, maken een vliegende start. Daarom heeft de Bibliotheek het programma BoekStart. Naast advies bieden we een prachtige collectie babyboekjes, ook in het Fries! Meer weten? Kom naar de Bibliotheek bij jou in de buurt en kijk op boekstart.nl

kinderwoud.nl

/bibliotheekfryslan dagopvang | buitenschoolse opvang | gastouderopvang | peuterspeelzalen

experts in horen, spreken en verstaan

een hoor- of taalprobleem is ingrijpend. Daarom doen we alles om te helpen. hoe klein je ook bent. • Onderzoek en advies bij kinderen met gehoor- en taal-spraakproblemen. • Behandeling op het gebied van gehoor- en taal-spraakontwikkeling. • Behandelgroepen, thuisbegeleiding en oudercursussen.

Pento Audiologisch Centrum Friesland Verlengde Schrans 35 | 8932 NJ Leeuwarden | Tel. 058 - 280 15 86

pento gaat verDer.

PEN0008 Advertentie Audiologisch centrum Friesland 105x148.indd 1

www.pento.nl

13-12-13 11:56

Klasina van der Werf

Bern op in fuotstik

In soad âlders binne ûnseker oer de opfieding. Se wolle harren prinskes en prinseskes alles jaan, materieel likegoed as emosjoneel. As se mar gelokkich binne. Berneterapeut Jacoba Wierstra (61) út Westergeast stelt datst bern krekt nét helpst troch alle kastanjes foar se út it fjoer te heljen.

It is neffens Wierstra echt in probleem fan dizze tiid. ‘In protte heiten en memmen sjogge nei inoar en tinke dat goeie âlders bern hawwe dy’t altyd bliid binne. As dyn bern ûngelokkich is of boas, dan dochst wat ferkeard. Dêrom probearje se konflikten foar te kommen. Mar bern kinne net altyd optein wêze. It is krekt goed dat bern leare om mei frustraasjes om te gean’, sa seit Wierstra. Dêr komt by dat âlders tsjintwurdich faak beide wurkje. Se hawwe it drok en dêr fiele se harren skuldich oer. ‘Om te kompensearjen jouwe se bern earder harren sin. Dat besparret diskusje en tiid. Se wolle ek alle problemen foar de bern oplosse en har taken út hannen nimme. As bern bygelyks gjin sin ha om in wurkstik te meitsjen foar skoalle, dan dogge guon âlders dat foar harren. Mar dêr helpst se echt net mei.’ De achterbankgeneraasje Dat bern hjoed-de-dei oeral yn de auto hinne brocht wurde as it in bytsje reint (de saneamde achterbankgeneraasje), dat begrypt Wierstra net. ‘Kinst dochs ek in moai reinpakje foar se keapje? In bern komt no ienkear drege mominten tsjin yn it libben, bygelyks as it hûntsje deagiet. Sommige âlders fertelle dan dat it hûntsje fuortrûn is, mar dat is net goed foar de ferwurking. Kinst better earlik wêze.’ It falt de berneterapeut ek op dat âlders harren bern somtiden beskôgje as har bêste freon of freondinne. ‘Se fertelt my alles’, seit in mem dan grutsk. ‘Mar dat moatst echt net

44

45

wolle. Alders ha in opfiedende taak.’ Alders tinke dat se harren bern helpe troch se safolle mooglik út de wyn te hâlden, mar dat is net sa, seit Wierstra. ‘Dat wurde úteinlik ûnsekere, eangstige bern dy’t harren net feilich fiele. Dy bern wolle soms net nei skoalle, mar dat is it iennige dêr’t se net oan ûntkomme. Dat leveret drama’s op en dan kriget de juf de skuld. Guon bern krije driftbuien of geane as puber it kriminele paad op. Se tinke allinnich oan harsels, want se binne net wend om har te ferpleatsen yn in oar.’ Meer inspraak Rachel Veltman-Buiter (31) herkent dat wol. Sy is juf op it IKC Franciscus yn Ljouwert en it falt har op dat in soad âlders har bern op in fuotstik sette. ‘Alles moet wijken voor de kinderen en ze hebben ook steeds meer inspraak. Vroeger ging je op zondagochtend naar de kerk, nu wordt er gevraagd: wat zou jij willen doen? Daardoor hebben ouders minder zeggenschap’, seit Rachel. ‘Ik heb al een aantal kinderen in de groep gehad bij wie thuis alles om de kinderen draait. Dat verwachten ze dan ook in de klas.’ Bern binne ek al hiel mûnich op jonge leeftiid. Ek âlden gean folle earder mei de juf of master yn diskusje. As der wat bard is, steane se de oare deis daalk op ‘e stoepe. Se steane op har strepen en dat is harren goed rjocht, mar it makket it wurk soms ek lestich. In oar grut ferskil mei ‘froeger’ is neffens Rachel Veltman de komst fan social media. ‘Vroeger was de meester of juf de bron van informatie. Nu hebben ze alles al gezien op Facebook of

nu.nl. De maatschappij is heel erg veranderd. Dat merk ik ook bij onze eigen kinderen. Onze zoon van twee jaar “swipet” er al op los op de telefoon van mijn man. Ik hoor ook vaak dat ouders de iPad aan hun kind geven om de lieve vrede te bewaren. Zelf ben ik daar wel ouderwets in. Ik vind het belangrijk om consequent te zijn, zowel thuis als in de lessen. Uiteindelijk luisteren kinderen dan beter.’ Grinzen Jacoba Wierstra fynt it faak dreech om âlders te fertellen dat se harren bern te bot bedjerre. Se binne faak al ûnseker en dogge harren bêst. It bart meastentiids ek net bewust: it slûpt deryn. It belangrykste foar âlders is om dúdlike grinzen te stellen en in goed kontakt te hâlden mei harren soan of dochter. Bern wolle erkend wurde. Wierstra: ‘En ek al hast minder tiid foar dyn bern, brûk dan de tiid dy’tst hast goed troch échte oandacht te jaan. Bygelyks troch in spultsje mei se te dwaan, dat fine alle bern leuk. En se meie har ek best in kear ferfele. Lit de bern sels mar ris betinke wat se dwaan wolle. De dagen binne hjoed-de-dei foar bern faak al sa fol.’ Rachel Veltman foeget dêr oan ta dat bern lekker bern wêze moatte kinne. ‘Kinderen zijn al zo vroeg wijs door de media. Laat ze lekker spelen. En ook al maken ze soms fouten, daar leren ze alleen maar van. Je kunt ze niet overal voor behoeden. Anders zijn ze op hun achttiende niks gewend en dan gaan ze het niet redden.’

MONUMINTALE JUBILEUMFOARSTELLING FAN 4 OEREN, OER TRIJE GENERAASJES, MEI 16 AKTEURS EKSTRA

IN FAMYLJEKRONIEK 27 OKTOBER O/M 8 NOVIMBER DE LAWEI DRACHTEN

IRA JUDKOVSKAJA

TRYATER.NL

www.boefkes.nl

Marije Bosma Lactatiekundige IBCLC Burgum

Kinderkleding voor jongens en meisjes van 86/92 t/m 158/164 Topitm - Kidzart - Dutchdreamdenim Zebra - Le Big - Bampidano Quapi kidswear - Relaunch Kom gerust eens langs in onze showroom!

Naamloos-1 1

TEKST EN REGY:

Alles om borstvoeding geven te ondersteunen!

www.kiddeaus.nl Kiddeaus

Binnendijk 22 8723 CV Koudum Tel: 06-41259346

E: info@kiddeaus.nl I : www.kiddeaus.nl Kiddeaus

Kapje

en

s

Wipsto

Dekentjes Aankleedkussenhoes

elhoe

zen

Luieretu

is

www.maxivrolijk.nl

kinderopvang!

Leeuwarden

voor vrolijke kleintjes led Boxk

op onze agrarische

DeWielenweide.nl

30-3-2015 22:50:38

DĂŠ online shop voor jouw kind!

Kom spelen

Ferneamd Leentje Leentje van der West: ‘Eins prate wy der net iens oer. It ferneamen is yn ús famylje eins hiel fanselssprekkend. Ik bin sels ferneamd nei myn tante Leentje. Dat wie in suster fan myn heit syn kant. Al ús bern hawwe harren bern ek ferneamd. Myn soan hat syn dochter Jitske Leentje neamd, nei myn dochter en my. En no hat myn dochter har famke ek nei my ferneamd. Dat fyn ik geweldich. Myn dochter kriich yn har swangerskip lêst fan swangerskipsfergiftiging. Under de befalling bin ik de hiele tiid by har bleaun. It wie sa spannend. We wisten net wat it wurde soe. Doe’t it in sûn famke bliek te wêzen en se ek noch Leentje neamd wurde soe, koe myn dei net mear stikken. Ik wie sa grutsk. Ik fyn Leentje in prachtige namme, hearst it net in soad. Yn it sikehûs fûnen se it ek sa’n moaie namme en se fûnen it hiel bysûnder dat se ferneamd wie. Myn beppesizzer Leentje har twadde namme is Louwina, ferneamd nei myn soan en har omke Louw. Offisjeel hienen se har nei myn âldste soan Tjeerd ferneame moatten, mar dêr koenen se net echt in moaie famkesnamme fan meitsje. Se ha noch by Tjeerd del west om te freegjen oft it wol goed wie om de oare broer te ferneamen. Dêr hie er gelokkich gjin muoite mei. Ik bin gek mei Leentje, ik sjoch har hast alle dagen, mar it bliuwt wol efkes wennen dat ik myn eigen namme sizze moat.’

Grutte Leentje: berne op 10 augustus 1962 en wennet yn Twizelerheide Lytse Leentje: berne op 25 augustus 2014 en wennet yn Sweagerbosk Betsjutting Leentje: ôfkoarting fan Helena, “de schitterende/stralende”

46

47

S I E J S JENT ! R E W R E D â‚Ź8,95

www.afuk.nl

Seis fan de leukste en grappichste boekjes binne no wer te keap.