De Lytse Heit & Mem 1- 2014 by heit&mem

NR. 01 2014/2015

Reizen met baby

Ferskjinje kin oeral

Grijze wolk

wennen aan het moederschap

de lytse Mei Fryske sliepferskes, rymkes, poppeboekjes, apps en noch folle mear!

1404_HMMINI_OM_344X24_05.indd 1

21-05-14 11:22

dE lYTSE Lokwinske! Jimme binne (op ’e nij) Heit & Mem! In prachtige faze dy’t gelokkich nea wer foarbygiet. Hoe âld at jim bern ek wurde, it bliuwe altyd jim bern en jimme bliuwe altyd heit en mem. Mar wat al dy oare fazen oanbelanget, rileks, dy gean allegear foarby. De befalling is heftich, mar giet foarby, de nachtlike foedingen binne ier of let net mear nedich en ek komt der in dei datst gjin poepruften mear hoechst te ferskjinjen. Om it ferdwinen fan de iene faze silst bliid wêze en op in oaren silst aanst wolris mei weemoed weromsjen. Hoe dan ek, jimme lytse skat is krekt op de wrâld en dêrom hawwe jimme by it oanjaan fan jim poppe by de boargerlike stân fan de gemeente in ‘Taaltaske’ krigen, mei dêryn De Lytse Heit & Mem. It alderearste eksimplaar en hielendal spesjaal foar dy makke. Hoe fynst ’m? Wy hoopje datst it tydskrift mei nocht lêze silst en datst der faaks ek noch wat handige ynformaasje út helje kinste. Want dat Heit & Mem-wêzen kin somtiden knap yngewikkeld wêze. Wat moatst bygelyks regelje ast mei dyn poppe it fleantúch yn wolste? Wannear soe in bern prate kinne moatte? Of wannear is jim lytse protter ta oan syn earste pear skuon, en hoe giest om mei jaloerske broerkes en suskes? Side 58 stiet fol superhandige tips fan heiten en memmen dy’t al in protte ûnderfining hawwe. Lês it op dyn gemak, mei in kopke tee of in kâld bierke derby, op in momintsje datst it iten efter de kiezzen hast, de poppe koest, it gers meand is en de wask hinget te droegjen. No hear ik dy tinken: ‘Dy mominten binne der net, de tee is altyd kâld, as wy ite sille hat de poppe búkkrampen, as de wask hinget hat de lytse griemer it safolste romperke alwer ûnderspuid en moat de folgjende wask alwer draaid wurde, en ús achtertún is in oerwâld.’ Mar rileks, it komt goed. De Lytse Heit & Mem rint net fuort en al hast it no efkes hiel drok, ûnthâld: it is mar in faze…

an aksje f de red eit & Mem se h de l y t

Ynhâld

nr. 01

TAALTASKE Us Lytse Heit en Mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 8.000 eksimplaren fia it Taaltaske. It Taaltaske is it kadootsje fan de provinsje Fryslân foar jonge âlden by de oanjefte fan in berte, en hat ta doel om harren te ynformearjen oer de foardielen fan it opgroeien yn in meartalige situaasje, en om it brûken fan de Fryske taal yn it bysûnder te stimulearjen. Der wurdt wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnôfhinklikheid fan de redaksje. De Lytse Heit en Mem past yn de rige fan Heit & Mem, dy’t yn 2014 mei trije útjeften ferskynt; de Lytse Heit en Mem is dêr ien fan. De Lytse Heit en Mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei jonge bern (0-2 jier) yn Fryslân.

Lêze mei lytse poppen

Kolofon

Redaksje Aukje Mulder Carolien ter Schuur Ciska Noordmans Dieuwke van der Meer Idske Bangma Haadredakteur: Ernst Bruinsma Meiwurkers: Wim de Boer Froukje Dijkstra Femke Jaarsma Aukje Mulder Marrit de Schiffart Marieke Vinckers Nynke van der Zee

Redaksje-adres/ útjouwer: Afûk Postbus 53 8900 AB Ljouwert www.afuk.nl e-mail: ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nl tel.: 058 - 234 30 70

Korreksje: Ytsje Steen-Buwalda info@sekuer.nl

Yllustraasjes: Natascha Stenvert (side 38) Andrea Kruis (24, 25 en 51) Luuk Klazenga (side 19, 20, 21, 30 en 31)

Fotografie Lydia www.fotografielydia.nl info@fotografielydia.nl tel.: 06 - 25 13 58 98

Foarmjouwer: BW H ontwerpers www.bwhontwerpers.nl info@bwhontwerpers.nl tel.: 058 - 213 35 43

Fotografy: Het Hoge Noorden www.hogenoorden.nl info@hogenoorden.nl tel.: 058 - 215 79 66

Erikjan Koopmans (side 15) Foto kraamklopper Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem (side 48)

Printwurk: Senefelder Misset, Doetinchem www.senefelder.nl info@senefelder.nl tel.: 0314 - 35 55 00 Abonnemint Mei in abonnemint op it blêd Heit en Mem wurde jo foar € 10,- trije nûmers tastjoerd. Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje. ISSN: 1878-4437 Heit en Mem kinst ek folgje fia: Utjûn mei stipe fan de

Bekkeninstabiliteit

Het ‘grijze wolk’-gevoel

01 Fan de redaksje 02 Kolofon

Muzyk foar de berte

30 Tomke syn earste hapkes

48 Poppeslok 49 Babygebaren

04 Bekkeninstabiliteit

32 Ferskes foar op skoat

50 Jaloersk op de baby

08 Apps foar de lytskes

34 Poppeboeken top 10

53 Fryske poppen

09 Sliepferske

36 Krekt befallen

54 Pake en beppe

10 Tweetalige opvoeding

38 Bernepraatsjes

56 JEUK

14 Reizgje mei in poppe

39 Kollum Mirjam

58 Tips

18 Foarnammen 19 ABC 22 De eerste schoentjes 26 Taalûntwikkeling 27 Kollum Wim de Boer 28 Lêze mei lytse poppen

van der Zwaag 40 Het ‘grijze wolk’gevoel 43 Kreamkadootsjes op syn Frysk 44 Muzyk foar de berte

59 Kollum Froukje van der Meulen-Dijkstra 60 Speen versus duim 62 Te lêzen op heitenmem.nl 64 Spreuktegel

Aukje Mulder

Voor advies en oefeningen naar de bekkenfysiotherapeut

Zwanger of net bevallen en nog steeds druk, druk, druk? Pas op voor bekkenpijn! 4

‘Ik ben nu ruim zes maanden zwanger. Met twaalf weken zwangerschap begon het, die branderige pijn in mijn lies, die doortrok naar mijn bovenbeen. O jee, dacht ik, daar is het weer. Want ik herkende dit gevoel uit mijn eerste zwangerschap, vijf jaar geleden.’ Noortje Dantuma (31) uit Leeuwarden weet het nog goed. ‘Ik was toen in verwachting van mijn dochter. Als ik een dag te veel deed, had ik last van mijn rug en mijn bekken. En ‘s avonds was ik helemaal óp.’ ‘Toentertijd negeerde ik het advies van de verloskundige om ernaar te laten kijken. Achteraf gezien had ik wel aan de bel moeten trekken, want eigenlijk zijn mijn klachten nooit meer voor 100 procent overgegaan. Als ik lang achter elkaar liep, “zeurde” het weer in mijn bekken. Even op de bank zitten, gaf meteen al verlichting. Nu de pijn bij mijn tweede zwangerschap terugkwam, kon ik er niet omheen: ik heb bekkenklachten en daar moest ik hulp voor zoeken.’

‘Bewaak je grenzen en luister naar je lichaam.’ Overbelast Noortje is niet de enige. Bij het Bekken en Bekkenbodem Zorgcentrum melden zich wekelijks vrouwen met vergelijkbare problemen. Barbara Hettema is één van de vijf gespecialiseerde bekkenfysiotherapeuten. Zij vertelt: ‘Meer dan vroeger hebben vrouwen last van bekkenpijn tijdens de zwangerschap. Dit is wel te verklaren: veel vrouwen werken buiten de deur. Ze hebben het druk met eventuele andere kinderen, willen hun huis op orde houden en steken energie in sociale verplichtingen en sport. Ze raken overbelast en het is logisch dat er dan klachten kunnen ontstaan.’ Wat is die bekkenpijn nu eigenlijk? ‘Vroeger heette het bekkeninstabiliteit, wat in feite een verkeerde benaming is. Want elke zwangere vrouw wordt instabiel door verweking – onder invloed van hormonen – van het bindweefsel

Cijfers In Nederland komt bekkenen lage rugpijn rond de 14e week voor bij 39% van de zwangeren die niet eerder lage rugpijn hadden en bij 65% van de zwangeren die wel eerder dat soort rugklachten hadden. Rond de 30ste week zijn die cijfers nog hoger: bij 67% van de vrouwen zónder en bij 88,5% van de vrouwen mét een voorgeschiedenis van lage rugpijn. Gemiddeld zoekt 20% hulp tussen de 34ste en 40ste week van hun zwangerschap.

in het bekkengebied. Dat weker worden van banden en spieren is nodig om bij de bevalling de baby ruimte te geven. Bij sommige vrouwen geeft dit pijnklachten. Meestal zijn die goed te verdragen zolang een vrouw maar op tijd haar rust neemt. Door de levenswijze van veel werkende vrouwen schiet die rust er vaak bij in.’ Trainen Noortje herkent zich hier wel in. ‘Ik ben kraamverzorgende en gewend om aan te pakken en voor anderen te zorgen. Inmiddels heb ik van mijn bekkenfysiotherapeute Marleen Veenstra adviezen gekregen: hoe sta ik op, hoe moet ik liggen, hoe ontspan ik mijn bekken? Ook train ik o.a. mijn lage buikspieren. Maar ja, de zwangerschap vordert en de banden verweken steeds meer. Dat is nu eenmaal de natuur.’ ‘Als ik veel heb gestaan en in mijn huis bezig ben geweest, speelt niet alleen mijn rug op. Ook heb ik een felle, brandende pijn in mijn schaambeen en liezen, waardoor ik bijna door

mijn benen zak. Opstaan en lopen zijn dan erg moeilijk. Ik moet nog negen weken, hoe erg gaat het nog worden? Werken bij gezinnen thuis gaat niet meer, daar voel ik me meer een last dan een toevoeging. Daarom zit ik nu op therapeutische basis op kantoor, voor een paar uren per week. Ik verdeel mijn activiteiten nu beter over de dag. En ik pak mijn rustmomenten.’ Presteren Na de bevalling kunnen klachten aanhouden of juist dán de kop opsteken. Marleen Veenstra: ‘Vrouwen zijn ouder dan vroeger bij het krijgen van hun eerste kind. Dat betekent iets meer kans op een zwaardere bevalling en op klachten achteraf. Ook zien we tegenwoordig dat vrouwen soms te snel willen presteren. Bewegen na de bevalling is goed, maar doe het met mate. Wandel dus niet al na twee dagen de stad in achter de kinderwagen “omdat vriendinnen dat ook doen”, en loop de eerste drie dagen niet de trap op en af. De kraamverzorgende is er niet voor niks. Bewaak je grenzen en luister naar je lichaam. Gun je lijf een natuurlijk herstel. Met “even doorzetten” gaat de bekkenpijn niet over. Het is als met een verstuikte enkel die je rust geeft: ook je bekken heeft rust nodig.’ Op grond van hun praktijkervaringen weten de beide therapeuten dat 80 tot 90 procent van alle cliënten na een jaar klachtenvrij is. Bij vrouwen die al last hadden van hun rug kan het herstel wat langer duren. Omdat voorkomen nog altijd beter is dan genezen, is het voor zwangeren mogelijk om in het zorgcentrum mee te doen aan ‘Zwanger Fit’. En nog even een hart onder de riem voor al die vrouwen die toch last hebben: ‘Bekkenpijn komt doordat je overuren hebt gemaakt en te veel doet. Zie het nooit als een kwestie van falen.’

Adviezen van de bekkenfysiotherapeuten • Neem regelmatig een rustpauze en ga even liggen. Maak je werkdagen korter en beperk zware belasting. • Blijf vooral wel bewegen, maar binnen je mogelijkheden. • Sta rechtop, maak je lang alsof een draadje je kruin omhoog trekt. • Loop met normale passen en ga niet waggelen. • Probeer ontspannen te zitten, dus niet met de benen over elkaar maar op beide billen, bijvoorbeeld in kleermakerszit of met de enkels gekruist, waarbij de knieën naar buiten vallen. • Ga zitten bij het aantrekken van een broek, sokken, schoenen, etc. • Beweeg je na de bevalling zes weken in en rond je huis en ga daarná je activiteiten verder opbouwen. • Neem de tijd voor herstel van je lichaam: negen maanden zwanger – daarna negen maanden ontzwangeren.

Voor informatie: www.bekkenbodemzorgcentrum.nl

Apps foar de lytskes! Carolien ter schuur

Ek leuk, tegearre mei dyn lytse op de tablet boartsje. Der binne in soad apps foar bern makke en fansels ek yn it Frysk. Wy jouwe jim in oersjoch fan apps, ek Fryske, dy’t geskikt binne om mei bern fan ien jier ôf te dwaan.

ipad en Android

ferg

ees

iphone, ipad en ipod touch

9 € 2,9

Boartsje mei Tomke De app bestiet út fjouwer Tomkeferhalen, mei moaie grutte yllustraasjes by hieltyd koarte stikjes tekst. Mei fi lms, foarlêsferhalen en spultsjes.

My PlayHome My PlayHome is een interactief digitaal poppenhuis, met een woonkamer, keuken, badkamer en slaapkamer. Vader, moeder en drie kinderen kunnen koken, gordijnen open- en dichtdoen, licht aan- en uitdoen, cd’s wisselen, douchen, inzepen, afdrogen, tafeldekken en slapen.

ipad en Android

f e r ge

iphone, ipad en ipod touch

79 € 0,

ipad en Android

f e r ge

Lytskes Moai om tegearre mei dyn lytse op skoat te sjen nei de bylden en te lústerjen nei de moaie ferskes. Yn de app sit ek in spultsje, wêrby’t it bern de plaatsjes nei it goeie plak slepe kin.

Elias Farms Peuters ontdekken met deze app spelenderwijs welke geluiden bij welk dier horen. Met een lichte veeg beweeg je door het landschap en bij het aanraken van de dieren, de appelbomen of de boerderij bewegen ze, maken ze geluid of komt er iets tevoorschijn.

Wat heart wêr? Foar bern fan sa’n twa jier ôf is der de app ‘Wat heart wêr?’ yn it Frysk, Nederlânsk en Ingelsk. It is in spultsje dêr’t de bern foarwerpen nei it goeie plak slepe kinne. Se krije der hieltyd it bypassende wurd en lûd by te hearren.

Auck peanstra

lekker koese! Bedsje iepen, gau deryn. Lekker sliepe, knuffelknyn! Net mear prate, no hiel stil... (ssst) HOEAAA (lûd gapje) ‘k Tink dat ik gau sliepe sil.

Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear Fryske sliepferskes en rymkes.

Nynke van der Zee

‘ Mem, mag ik nog een bytsje ketchup?’ De voordelen van een tweetalige opvoeding

‘ Mem, mag ik nog een bytsje ketchup?’ ‘ Jawol, meist it sels wol efkes pakke fan it oanrjocht.’

Aan de keukentafel bij Hendrika en Anne van der Kooij uit Stiens komen tijdens het avondeten niet alleen heel wat onderwerpen voorbij, maar ook heel wat talen. Fries, Nederlands en af en toe een woordje Engels. Jort (4) en Mare (7) draaien hun hand er niet voor om. Het gezin kiest bewust voor een tweetalige opvoeding, waarin het Fries en het Nederlands naast elkaar worden gebruikt. ‘Dat dogge wy konsekwint, mar wol hiel linich’, lacht mem Hendrika. Zelf komt Hendrika uit een Friestalig gezin en groeide ze op in het kleine dorpje Pingjum. ‘Wy praten altyd Frysk, thús mar ek op skoalle en mei freondintsjes.’ Wanneer ze Anne ontmoet, die uit IJsselstein vlak onder Utrecht komt, wordt de voertaal Nederlands. Als dochter Mare geboren wordt, rijst de vraag welke taal ze haar zullen leren. Al snel ontstaat er een prachtige symbiose: Anne spreekt Nederlands, Hendrika Fries. ‘Dat voelde gewoon goed, om beide je moedertaal te spreken’, legt Anne de keuze uit. ‘Niet dat ik geen Fries versta, maar zo leren Mare en Jort al van jongs af beide talen. Dat ervaren ze later denk ik alleen maar als een rijkdom.’ Verrassende taalcomposities Wie vanaf de zijlijn het familiegesprek aan de keukentafel volgt, ontdekt verrassende composities van verschillende talen. Op een Friese vraag van Hendrika volgt een Nederlands antwoord van Mare of Jort. De kinderen hebben dus bewust gekozen om zelf de Nederlandse

taal te gebruiken. ‘Dat fûn ik yn it begjin sa nuver’, vertelt Hendrika. ‘Ik prate de hiele dei Frysk tsjin de bern en toch brûkten se sels it Nederlânsk. Op de ien of oare wize ha se dat keazen as fiertaal.’ Af en toe leest Anne wel eens een boekje voor in het Fries, om te laten merken dat ook hij het best kan spreken. Maar alleen bij pake en beppe in Pingjum gaat de knop bij Mare en Jort om. ‘Dan prate se wol Frysk.’

‘ Wat ik belangrijk vind, is dat ze het Fries straks in ieder geval kunnen verstaan’. Ook tijdens het spelen met vriendjes en vriendinnetjes wordt er alleen Nederlands gesproken, merkt Hendrika. ‘Lêstendeis wie Mare mei in freondintsje op de trampoline oan it boartsjen. Doe’t se my wat freegje woe, sei se “Hee mem...” Har freondintsje rôp ferbaasd: “Spreek jij Fries?” Mare skodde fuort de holle. “Nee hoor!” Krekt as fynt se it op dit stuit net stoer om Frysk te praten. Mar ik hoopje wol dat dat noch komt.’ Anne knikt. ‘Stiens is best een Nederlandstalig dorp, waar ook de buurkinderen vooral Nederlands praten. Maar wat ik veel belangrijker vind, is dat Mare en Jort het Fries straks in ieder geval kunnen verstaan. En ik weet zeker dat ze het ook kunnen spreken, maar dat doen ze waarschijnlijk pas als ze er zelf de meerwaarde van inzien.’

‘Papa, mag ik dan na het eten nog even op de iPad gamen?’

Absolute meerwaarde Dat tweetalig opvoeden zeker meerwaarde heeft voor kinderen, weet Hendrika vanuit haar beroep als leidster op een tweetalig kinderdagverblijf. ‘Ik praat as Fryske liedster allinnich mar Frysk tsjin de bern. Dêrtroch pikke se de taal hiel goed op, foaral as se lyts binne.’ Uit onderzoek blijkt namelijk dat kinderen op jonge leeftijd heel gemakkelijk een nieuwe taal leren. Deze taalgevoeligheid neemt na hun zevende levensjaar geleidelijk af. Het is dus een kwestie van zo vroeg mogelijk beginnen. Maar tweetaligheid heeft meer verrassende voordelen.

Wat zijn de voordelen van een tweetalige opvoeding? • Meertalige kinderen kunnen beter reflecteren op taal, doordat ze weten dat er verschillende woorden bestaan voor hetzelfde onderwerp. • Een tweetalige opvoeding zorgt voor een verhoogde hersencapaciteit, doordat de kinderen het grammaticacentrum in hun hoofd dubbel trainen. • De communicatie met familie in de tweede taal verloopt beter. • Uit onderzoek blijkt dat hoe meer talen een kind leert, hoe beter het zijn moedertaal gaat spreken, omdat het sneller verbanden kan leggen en meer taalinzicht ontwikkelt. • Angst voor taalachterstand is dus niet nodig.

‘ Twataligens hat safolle foardielen, dat ik it elkenien oanriede kin’. Symbolische dubbelvla Inmiddels is in huize Van der Kooij het toetje bijna op. Dubbelvla; het lijkt wel een symbolische afsluiter voor het gesprek over de tweetalige opvoeding. ‘Geel en roze zorgen samen voor een heerlijk resultaat’, lacht Anne. Hendrika knikt. ‘Twataligens hat safolle foardielen, dat ik it elkenien oanriede kin. Frysk is miskien gjin “wereldtaal”, mar sa hâldst de taal yn elk gefal yn stân. Dat fyn ik wol hiel belangryk. Want earlik is earlik: de Fryske taal is toch unyk?’

Femk

e Jaa

rsma

e j g z : e Rei p p o p n i i me In w ier aventoer

Kampearje mei Lena Doe’t ús Lena fjouwer moanne âld wie, gongen wy foar it earst op fakânsje. In wike yn in fakânsjewenning op it Amelân en hiel maklik mei de auto op ’e boat. Alles, mar dan ek alles wat ek mar in bytsje handich wêze koe foar de poppe, gie mei. It paste allegearre krekt yn ’e auto. En hiene wy achterôf alles nedich? De tummytub is brûkt. Ien kear. Twadde fakânsjetrip: in lang wykein nei it Oerolfestival op Skylge. Dizze kear mei de fyts op ’e boat. ‘Bepakt en bezakt’ fytse wy mei ús poppe yn it bernesitsje, in grutte backpack op ’e rêch, in ynklapber bernestuoltsje en in buggy nei ús steancaravan yn Hoarn. Hiel stoer, fûnen wy, en bêst goed te dwaan. As Lena 16 moanne is, sille we in moanne mei in camper troch Italië toere. De laadromte goaie wy dochs wer hielendal fol, wy hawwe de romte ommers. En wer brûke wy de helte fan ’e spullen net. Want wêrom silst in babybadsje meinimme wannear’t de measte campings ynrjochte binne op lytse bern?

Mei de poppe yn it fleantúch Freondinne Linda gie mei Norah fan tsien moanne nei Mallorca. Allinnich. Mei it fleantúch. ‘Van tevoren dacht ik dat het allemaal wel mee zou vallen. Een weekendje Vlieland geeft immers ook wel gedoe.’ Dochs rûn se tsjin in oantal dingen oan. ‘Ik had een vrij grote buggy mee en die moest dus ingecheckt worden. Daar liep ik met m’n handbagage en een baby op de arm naar de andere kant van het vliegveld.’ Se kaam der ek achter dat it handich is asto basisdingen lykas in fleske drinken by de hân hast. ‘Ik wilde mijn dochter drinken geven bij het opstijgen, zodat ze moest slikken en minder last had van haar oortjes. Helaas was mijn handbagage al opgeborgen.’

‘Stay cool and enjoy the trip.’ Freondinne Wendy reizget hiel wat ôf mei it fleantúch, omdat har famylje ferspraat oer Europa wennet. ‘Onze zoon van twee heeft

S TE

tiC

R DA

–

ket

L LO

RC A

âldreis fan r w n i i e N it oanne yn m n e g g jo n n ern tochte b r e d n û s tiidrek n en ik dat i n a m n y m e ei ús popp m je s n â k a f soe. Wy e z ê w je k i n ma rs echte e m m o n wiene ng út in la ’t y d s r e globetrott e ienen. Ho h e b ib l k e rêchs op e it wêze, o k d n e n span ? tse poppe ly n i i e m paad

al acht keer gevlogen. De laatste keer was ik alleen met hem, terwijl ik 25 weken zwanger was.’ Se fûn it wol wat krap op ien stoel. ‘Maar we hebben het overleefd. Mede dankzij het dutje dat mijn zoon de heenweg deed en de iPad op de terugweg.’ Wendy fertelt dat har soan wol wat lêst hie fan de druk op syn earen, ‘maar hij genoot vooral van het uitzicht en van de mensen om hem heen.’ Se beseft dat se it treft want net elk bern is sa rilekst ûnder in flecht. ‘Maar je moet er zelf ook tegen kunnen. Zo produceerde meneer een poepluier in de rij voor het boarden. Ik had geen tijd meer om met hem naar het toilet te gaan. Ik heb me verontschuldigd en hem in de rij in zijn buggy verschoond.’ Hja krige allinne mar begrypfolle blikken. Wendys tip: stay cool and enjoy the trip. Ferskjinje op ’e stoepe Wy hawwe noch net mei it fleantúch op paad west mei Lena. Dat is ús folgjende aventoer. Mar de ferhalen fan myn freondinnen binne wol werkenber. Hoe faak haw ik myn dochter net ferskjinne achter yn ’e auto, bus of trein?

Heit &

Ljouw

Yn Italië sels midden op ’e stoepe! En wat wiene wy bliid dat de laptop mei Dora the Explorer, Thomas de Trein en Dribbel mei wie, doe’t it by de Gardamar allinne mar reinde. Wy hawwe alfêst mar in iPad kocht… Linda giet mei har dochter fan no hast 2 jier wer allinnich op fakânsje. Ditkear nei Kaapverdië. ‘Daar kom ik voor heel andere uitdagingen te staan. Vorig jaar kwam Norah niet van de handdoek af, maar nu kan ze lopen.’ Eartiids fûn Linda túchjes altyd wat begrutlik, mar se nimt no dochs mar ien mei. Nettsjinsteande dat se it wol wer in bytsje spannend fynt, sjocht se enoarm út nei de fammefakânsje. ‘Het is best een beetje bewerkelijk alleen op vakantie met een kleine, maar ontzettend de moeite waard!’

‘Wurdst hiel kreatyf troch te reizgjen mei in lytse poppe.’ Einkonklúzje Myn einkonklúzje is: wurdst hiel kreatyf troch te reizgjen mei in lytse poppe. Soms om’t it net

& Mem

Altyd mei: • ruften • fochtige doekjes • flesse (en fieding) • sobberke • knuffel / ‘koesdoekje’ • fruit / snacks • bytsje boartersguod

Ekstra foar langere trips: • bernewein / buggy • slieptinte foar de poppe • ynklapbere bernestoel

wert

Konklúzje 1: nimst al gau tefolle mei. Konklúzje 2: rêdst dysels faak prima mei wat basisdingen. Konklúzje 3: wurdst hiel fernimstich as it moat.

oars kin en soms om’t it in leuke útdaging is. En it is hiel handich om in oantal basisdingen mei te nimmen. Dochs wat ferjitten? Stewardessen binne hiel ynventyf. Ferskjinje kin oeral. Mar ferjit yn gjin gefal: ruften, ‘koesdoek’, it sobberke en… fochtige doekjes. Multybrûkber!

Marijke Krijgsman Om’t heit Amerikaansk is, ha wy al ferskate kearen yn Amearika west mei de bern. De âldste wie de earste kear 7 moanne en de jongste wie 3 moanne.

Reaksjes Facebook

Harmina Stienstra Wy ha foarich jier mei ús bern (doe 6 moanne en 3 jier) nei in camping yn Súd-Frankryk west. Dat gong hiel goed. Wy ha ek in oantal kearen mei it fleantúch west.

Marijke Hensler-Ypma Wy gean mei ús famke (hast 2 jier) nei Amearika. Myn man komt út Phoenix en syn famylje wennet dêr noch. Foarich jier ha we dêr ek west. De reis gie doe hiel goed. Wy nimme seker mei foar yn it fleantúch: boekjes en iPad.

Foarnammen Ferneame Eartiids wie it gebrûklik om bern te ferneamen nei famyljeleden. Dêr wienen bepaalde regels foar: 1e jonkje: pake oan heitekant 2e jonkje: pake oan memmekant 3e jonkje: heit syn âldste broer 4e jonkje: mem har âldste broer 1e famke: beppe oan memmekant 2e famke: beppe oan heitekant 3e famke: mem har âldste suster 4e famke: heit syn âldste suster

Dieuwke van der Meer

Wisto datst op www.heitenmem.nl ek Fryske foarnammen fynst, mei de betsjutting derby?

De moaiste Fryske foarnammen Ast dyn bern ferneame wolst, dan bist gau klear. Mar sels in namme betinke falt net altyd ta. Yn dit boekje fynst de moaiste Fryske jonges- en famkesnammen.

€ 7,50

Fergetten nammen Understeande Fryske foarnammen binne hast útstoarn. Mar miskien is dat net altyd sûnder reden…

Populair Populaire Friese jongensnamen zijn vandaag de dag: Ruben, Jan, Mats, Jens, Jurre, Ties, Hidde, Johannes, Jelle, Niels en Fedde.

Fryske jongesnammen: Ame, Boeije, Doên, Doyke, Eentje, Elbe, Emeka, Fake, Feberikus, Hikke, Hoaite, Holst, Holk, Hoppe, Hottum, Klien, Leintje, Limke, Luurtze, Madzen, Maije, Neensche, Oept, Pooi, Redze, Rimpt, Rogchus, Ryken, Taetze, Teetse, Wate, Wealtsje, Wijke en Wijt.

Populaire Friese namen voor meisjes zijn Emma, Fenna, Anna, Bent(h)e, Ilse, Silke, Yfke, Renske, Nynke en Maaike.

Fryske famkesnammen: Bintsje, Boodske, Djoerdtje, Doedertje, Doite, Doyke, Dwotsje, Eertsje, Eertske, Eile, Entje, Etsje, Fimme, Frietske, Froatsje, Gabeske, Goossen, Guitsche, Holk, Jilkjen, Jookje, Neantske, Neensche, Neenskje, Nolke, Obtje, Oktjen, Olke, Reinschje, Rouke, Sabe, Scholtje, Semien, Setche, Sieze, Sukke, Taekeltje, Teatje, Tiege, Winkje, Wolke en Ygje. Boarne: ‘De lêste Hikke’ fan Aly van der Mark (Friese Pers Boekerij, Leeuwarden 2014 € 10,-)

Wat staat je te wachten na de bevalling en in het eerste levensjaar van jullie kleine spruit? Hier volgt een abc van woorden en situaties die betrekking hebben op deze nieuwe fase van je leven!

Ciska Noordmans

Wil je meer lezen over het onderwerp, typ dan de woorden in het zoekvenster op de site www.heitenmem.nl

Apgar-score – Apgar-skoare Als een kindje net geboren is, wordt het na een minuut al getest en krijgt het meteen zijn eerste cijfers: de Apgar-score. De score geeft een indruk van de algemene conditie van het kindje. De test wordt één, vijf en tien minuten na de geboorte uitgevoerd.

B Borstontsteking – Boarstûntstekking

Boarstûntstekking is in hiele ferfelende en pynlike ûntstekking yn it boarst. Kinst it probearje te foarkommen troch it boarst goed leechdrinke te litten, genôch rêst te nimmen en hurde plakken yn it boarst fuort te massearjen.

C Colostrum – Kolostrum

Colostrum is de allereerste borstvoeding. Het is knalgeel van kleur en zit vol goede vetten, mineralen, eiwitten en vitaminen en helpt het kindje bij het opbouwen van zijn afweersysteem. Het zorgt ervoor dat het kind snel het meconium uitpoept. Na drie dagen verandert de moedermelk van kleur.

D Draagdoek – draachdoek

Sjochst se hieltyd mear, draachdoeken en oare dragers. Nijberne poppen meie al yn in draachdoek, mar wol mei it advys om se op de búk te dragen, mei it gesicht nei dy ta. Dan kinsto goed reagearje op sinjalen fan dyn poppe.

E Eerste hulp bij kinderongelukken – earste

help by berneûngelokken Jelmer ziet vloeibaar wasmiddel voor limonade aan en neemt een slok. Nynke trekt zich op aan het tafelkleed en kiepert hete thee over zich heen. Jonge kinderen op ontdekkingsreis komen hun eerste levensjaren meestal niet zonder kleerscheuren door. De cursus Eerste Hulp bij Kinderongelukken leert ouders adequaat te reageren.

irritaties aan tafel – Yrritaasje oan tafel Oefent uw peuter ook zijn fijne motoriek door de poes in te smeren met aardappelpuree, en leeft hij dagenlang op drie kruimeltjes rijstwafel? Veel peuters drijven hun ouders tot wanhoop met hun niet-eetgedrag. Het blijkt dat eetproblemen terug te voeren zijn op de wisselwerking tussen ouders en kind.

J Jarig – Jierdei

Hoera, ien jier! Jim lytse poppe is no offisjeel in ‘hummel’ .

K KiSS-syndroom

10 procent van alle kinderen heeft het KISSsyndroom. Deze kinderen kunnen uren achtereen ontroostbaar huilen, tot je er wanhopig van wordt. Bovendien draaien ze het hoofd steeds naar één kant en/of overstrekken ze zich. Herkenbaar? Hij/zij zou last kunnen hebben van het KISS-syndroom.

F Friese slaapliedjes – Fryske sliepferskes

Ier of let moatte alle berntsjes in kear op bêd. Sliepferskes jouwe struktuer oan de dei. Ienfâldige ferskes lizze de basis foar muzikaliteit en lietsjes stimulearje de taalûntwikkeling, wurdskat en taalfeardigens! Op ’e site binne de bekende ferskes oersetten yn it Frysk.

G Geelzucht – gielsucht

Soms wordt de pasgeborene na een paar dagen geel. Dit komt doordat het teveel aan rode bloedlichaampjes moet worden afgebroken door de lever, die daar nog niet helemaal op berekend is. Niet zo erg, zolang het kindje niet te geel wordt, en suf en sloom.

H Huiduitslag – hûdútslach

De hûd fan in lytse poppe is kwetsber en dêrtroch gefoelich foar bygelyks hûdútslach. Yn de liifmoer (baarmoeder) wurdt de hûd beskerme troch it fruchtwetter en it fette hûdsmar. At de poppe berne is, dan moat de hûd wenne oan de nije omstannichheden, en as reaksje kin der dan pûkelige útslach ûntstean.

L Luieruitslach – ruftútslach

De biltsjes fan lytse poppen binne kwetsber en gau yrritearre. Dat komt foaral troch de urine, dy is soer en byt yn de kwetsbere hûd, mar ek ûntlêsting kin soer wêze en dan wurdt it allinnich mar slimmer. Ferwikselje regelmjittich it ruft (luier).

Meertalig opvoeden – meartalich grutbringe Kunnen kinderen net zo goed twee talen leren als één? Er is geen limiet aan wat een kind aan talen kan leren. In sommige landen spreken hele jonge kinderen al drie of vier talen. Meestal helpt de ene taal de andere, en bovendien wordt het door de meertalige opvoeding gemakkelijker om later nog andere talen te leren.

N Navigeren in het Fries – navigearje yn it Frysk Kinst dyn TomTom ek ynstelle mei de Fryske frouljusstim fan Richtsje of de Fryske manljusstim fan Romke.

T Tomke

Tomke is een voorlees- en taalstimuleringsprogramma in het Fries voor peuters. Tomke beleeft samen met z’n vriendjes en de hond Romke kleine avonturen. Voorleesactiviteiten, liedjes en spelletjes vindt u op de site www. tomke.nl Ook verschijnt er elk jaar één Tomkeuitgave op papier.

U Uraten O Ontbijt – moarnsbrochje

Iedereen weet zo langzamerhand wel dat een ontbijt je ‘motor’ laat opstarten. Het geeft je energie. Het brengt je stofwisseling op gang, je hersenen gaan beter werken en je bloedsuikerspiegel blijft gedurende de hele dag stabieler. Op de site 20 gezonde, simpele én lekkere ontbijttips voor je kinderen!

P Pijnlijke tepels – pynlike tepels

Dat binne urinekristallen, oranjeread fan kleur, dy’t in baby yn de earste dagen soms útplast. It liket as oft it bloed is, mar dat is it net. Kinst de baby wat faker oanlizze om wat ekstra focht te jaan. Nei in pear dagen ferdwynt it fansels.

W Woordjes – wurdsjes

Tussen de 8 en de 14 maanden zeggen kinderen meestal hun eerste woordje. Meestal is dit een woord met een heldere klank, dat je kindje veelvuldig van je heeft gehoord. In deze Heit & Mem vind je daar meer over.

De tepels moatte faak earst efkes wenne oan de sterke krêft wêrmei’t de poppe deroan sûget. Troch de lytse poppe de earste dagen net langer as in kertier oan elk boarst te lizzen, kinst dat foarkomme. Lit nei in drinkbeurt de tepels droegje oan de loft.

R rapley-methode – rapley-metoade

De Rapley-methode gaat uit van vast voedsel in de natuurlijke vorm. Stukken banaan, wortel, bloemkool, etc. worden aangeboden in (kinder) vuistgrote stukken. Vast voedsel eten kan alleen als het kind al rechtop kan zitten en goede mond-motorische vaardigheden heeft.

S Spreidbroek – spriedbroek

In spriedbroek is in helpmiddel om de heupen fan de poppe yn de goeie stân te krijen. Meastentiids wurdt de ôfwiking, wêrby’t de heupkom it heupgewricht net goed omslút, by it konsultaasjeburo konstatearre. Nei in jier yn in spriedbroek is it probleem meastal wol ferholpen.

IJ ijsjes – iisko’s

Zelfgemaakte ijsjes zonder toegevoegde suikers zijn een heerlijke traktatie voor groot en klein. Op de site vind je een aantal recepten om je vingers bij af te likken.

Z Zindelijk – skjin

Omdat de moderne pampers de bernebiltsjes hearlik droech hâlde, fielt it bern him net sa gau wiet of fiis. Fan sa’n 18 moanne ôf kinne bern bewust de plas en poep ophâlde. Nei it tredde jier wurdt it lestiger om ferkearde gewoanten ôf te learen.

De eerste schoentjes...

Geef de voeten van je kind een goede start

Aukje Mulder

Kijk eens naar de blote voetjes van je baby, met die piepkleine teentjes. Vertederend toch? Na een aantal maanden komt de fase waarin je de eerste schoenen koopt. Die zijn vaak zo schattig dat veel ouders ze bewaren. Maar wanneer koop je dat eerste paar? En waar moet je op letten? Jeugdarts Ingrid Hoogma ziet dagelijks minivoetjes voorbijkomen. Zij geeft tips.

Geen mens staat er eigenlijk bij stil, maar een voet is een complex onderdeel van je lichaam. Achtentwintig botjes zitten erin en een voet is pas uitgegroeid als een kind twaalf jaar is. ‘Voeten van een jong kind hebben nog veel babyvet. Waar een volwassene een holte heeft, zit bij een baby nog weefsel. Waardoor een kindervoet dus dikker en platter is. Een platvoet is het niet. Dit weefsel is nodig om een steunvlak te creëren zodat het kind zijn evenwicht kan bewaren. Daarom is het onverstandig om peuters en kleuters al steunzolen te geven. De meeste kinderen hebben die echt niet nodig.’ Struikelen Ook de stand van de benen verandert in de loop van de jaren. ‘Een baby heeft meestal o-benen. Een peuter x-benen. Veel peuters die nog maar net lopen, zetten hun voeten naar binnen of juist naar buiten. Allemaal bedoeld om stevig te kunnen staan. Als ze hard lopen of moe worden, struikelen ze soms over hun eigen benen. Geen zorgen over maken, dat gaat over als ze ouder worden.’ Het beste is om een jong kind in huis op blote voeten of op sokken met anti-slipzooltjes te laten lopen. De meeste ouders doen dit ook. ‘Op die manier maakt je kind het beste contact met de grond, traint het zijn spieren en bewaart het zijn evenwicht het beste. “Echte” schoenen komen in beeld als je met je kind buiten gaat

wandelen. Schoenen zijn nodig als bescherming en niet als ondersteuning. Op de fiets kan een kind dus nog best sokken met leren slofjes (met drukknoopjes) dragen. Die beschermen prima tegen de kou.’

‘ Een goede schoen is een schoen die goed past – en niet een schoen die duur is’ Groeien In die eerste twee jaren na het gaan lopen, groeien kindervoeten soms drie maten per jaar. Regelmatig opmeten is dus het devies. ‘De meeste schoenen hebben een binnenzooltje dat je eruit kunt halen. Zet het voetje daarop en bekijk de maat. Zorg voor voldoende ruimte in lengte (1,5 centimeter extra voor de groei) en breedte, goede steun voor de hak én – heel belangrijk – een soepele zool. Hierdoor leert de voet om zich af te wikkelen. Dat lukt niet in houten klompen en regenlaarsjes. Trek je kind die dus niet hele dagen aan.’ Met deze adviezen moet het mogelijk zijn om de voeten van je kind een goede start te geven. O ja, nog een laatste uitspraak van de arts, waar veel ouders in deze tijden van recessie blij mee zullen zijn: ‘Een goede schoen is een schoen die goed past en niet een schoen die duur is.’

idske bangma

Taalûntwikkeling by jonge bern giet eins fansels… mar wol leuk om wat mear fan te witten!

Watfoar taal/talen biede jim it bern? Wat prate de minsken yn de direkte omjouwing? De (twa)talige ûntwikkeling op in rige! Yn watfoar faze sit dyn bern?

0-6 moanne • herkent stemmen van de personen in de naaste omgeving. • huilt om duidelijk te maken wat hij/zij wil. • reageert op geluiden. • is gevoelig voor intonatie van personen in de omgeving. • communiceert al actief. • brabbelt, doet klanken na. • speelt met de effecten van toonhoogte, volume en verschillende klanken.

6-12 moanne • reageert op zijn/haar naam. • brabbelt en vormt klanken zoals: da-da, ga-ga, dat lijkt al op taal. • begrijpt het verschil tussen een vaststelling (“Ja, dat is een boekje, heel goed!”) en een vraag (“Wil je een boekje lezen?”). • reageert op intonatie, welke talen er ook worden gebruikt. • oefent zijn/haar mimiek, imiteert, doet geluiden na die volwassenen maken, zoals kuchen.

1-2 jier • zegt zijn/haar eerste woordjes. • neemt actief deel aan een gesprek, vooral met lichaamstaal. • begrijpt veel meer woordjes dan het kan zeggen. Begrip komt altijd eerder dan spraak. • begrijpt al veel woorden bij een tweetalige opvoeding. • bij 1,5 jaar spreekt het meestal in éénwoordzinnetjes. • eerst komen de zelfstandige naamwoorden, daarna de werkwoorden. • combineert woordjes tot tweewoordzinnetjes, zoals “Niet slaap”. 2-3 jier • praat meer. • is beter te begrijpen. • communiceert nog steeds veel via lichaamstaal. • het feit DAT het kind praat is belangrijker dan HOE het praat. • de mensen die het kind veel zien, kunnen hem/haar begrijpen als hij/zij praat. • gebruikt sommige klanken van de taal nog niet, maar langzamerhand verschijnen deze klanken nu toch in zijn of haar spraak. • mixt talen door elkaar, bij een tweetalige opvoeding. • vertelt wat hij/zij ziet of meemaakt. 3-4 jier • kent passief al veel begrippen, de uitbreiding van de actieve woordenschat komt nu ook in een stroomversnelling. • gebruikt langere zinnen. • heeft bij het voeren van een gesprekje geen hulp meer nodig. • de uitspraak van het kind is al duidelijker en hij/zij kan zichzelf gemakkelijker verstaanbaar maken. • stelt veel vragen. • controleert zijn/haar eigen taalvermogen: “dit is een krant, hè?”. • geeft overal commentaar bij. • begrijpt bijna alles in beide talen, bij een tweetalige opvoeding.

Een baby herkent de klanken van stemmen al in de buik. Taalontwikkeling begint dus al voor de geboorte. Bij de geboorte hebben alle kinderen het vermogen van taalverwerving, al is het ene kind wel taalgevoeliger dan het andere en pikt het ene kind taal/talen sneller op dan het andere. Daarnaast bepalen de taalinput en taalomgeving de verdere groei en ontwikkeling van die taal/talen – dat geldt zowel voor eentalige als voor tweetalige gezinnen, welke talen er dan ook gebruikt worden door de vader en/ of moeder. Jonge kinderen experimenteren met talen en gebruiken talen door elkaar, dat is niet erg! Als kinderen vanaf de geboorte tweetalig worden opgevoed, kennen ze op 5- of 6-jarige leeftijd eigenlijk voor alle woorden de betekenis in beide talen.

Tips voor een tweetalige (Friese en Nederlandse) taalontwikkeling:

Taal is leuk, doe spelletjes Doe taalspelletjes; rijmpjes, (opzeg) versjes, schootliedjes, raadseltjes, toneelstukjes en kiekeboe-achtige spelletjes zijn geschikt voor jonge kinderen. Gebruik de Friese taal bij de spelletjes.

Denk na over de talen die jullie je kind willen bijbrengen Als jullie beide een andere moedertaal hebben, en je wilt dat jullie kind beide talen goed leert, dan kunnen jullie het beste gelijk vanaf het begin consequent elk de eigen taal tegen jullie kind gebruiken. Ook een derde taal kan prima, een kind snapt meerdere talen best!

Houd vast aan je eigen moedertaal Als jij Fries spreekt en je partner Nederlands (of andersom), praat dan ook in je eigen taal tegen elkaar en schakel niet automatisch over op het Nederlands. Het kan eerst wat vreemd voelen dat jullie elk een andere taal tegen elkaar praten, maar het zorgt er wel voor dat het onderscheid tussen de talen nog duidelijker wordt voor het kind, en het Fries niet verloren gaat.Â Jullie kunnen dit ook tijdens vaste momenten proberen, bijvoorbeeld tijdens het avondeten.

Praat, zing en lach tegen jullie kind Interactie met volwassenen is belangrijk voor het kind. Ook een baby kan zich vervelen als hij niet talig geprikkeld wordt! Als het kind genoeg klanken van de Friese taal of van het Fries ĂŠn het Nederlands hoort, helpt dat hem in zijn verdere taalontwikkeling.

Maak taalafspraken Vraag mensen in jullie omgeving om Fries te spreken tegen jullie kind, blijf volhouden, ook al spreekt het kind Nederlands terug. Denk eraan, het Nederlands is heel dominant en Friezen zijn eraan gewend om zich aan te passen. Jij zult anderen er zeker aan moeten herinneren dat zij niet hoeven over te schakelen op het Nederlands.

Denk na over een Fries- of tweetalige peuterschool of kinderdagopvang www.sfbo.nl Meertaligheid is een rijkdom! Er zijn veel goede kindercentra en scholen met een meertalig beleid.

Denk ook eens na over een Drietalige basisschool (er wordt lesgegeven in het Nederlands, Frysk en English!) www.3ts.nl

Kijk voor meer tips en informatie op www.taalgroeimeter.nl

Wim de Boer

Dina is in famke Dina is in famke. Ik sis it doch mar efkes, it is nammentlik net altyd sa dúdlik. Foaral manlju sjogge har faak foar in jonge oan. Manlju binne natuerlik sosjaal wat ûnhandiger en sizze faak earst wat, foardat se neitinke, sa wit ik fan mysels. It is eins net sa raar dat Dina foar in jonge oansjoen wurdt. Se hat mei har fjouwer moannen noch gjin hier. Jolanda rôp my dizze wike nei it ferskjinningskessen, om dêr yn it felle ljocht in earste hier oan te wizen, mar it mei noch gjin namme hawwe. En op in keale kop krigest gjin sipeltsjes of sokssawat, dat helpt dus ek net. Dina har grutte sus Janna hat de earste twa jier fan har libben yn Ekwador wenne. Dêr binne se wend om famkes al yn de earste wike earbeltsjes te jaan. Wy hiene dat net dien. En dat hawwe wy witten. Al wie se noch sa rôs, mei jurkje

en al: man en frou seagen der in jonkje yn. As ik dan sei dat it in famke wie, seagen se my raar oan. Ik seach se tinken: dat earme famke hat net iens earbeltsjes! Hjoed wie hjir in freondin fan Jolanda, en har famke fan oardel hjit Robin. Dat helpt natuerlik ek net. Robin wie ek hiel faak foar in jonge oansjoen en ik fernaam oan alles dat sy in hiel soad minsken hiel dom fûn. No ja, dat kloppet natuerlik wol, mar do moatst dy noait tefolle opnaaie litte. Ik sjoch nei Jolanda en tink: mei Dina komt it wol goed. En Janna is al echt sa’n moai famke. Dus Dina is noch efkes, in jier of sa, in jonkje. Dina sels wurdt der net oars fan. Se laket no al in moanne of twa, en dêr is se hiel goed yn. Fansels laket se it hurdst nei har heit, mar se laket ek graach nei oaren. Sels nei manlju dy’t sizze dat sy in jonkje is. Dat makket har neat út.

Idske Bangma

Lêze mei lytse poppen (babys 0-1 jr.)

Poppen te jong om foar te lêzen? Welnee! Dyn poppe fynt boekjes prachtich! Boekjes om op te sobjen en mei te boartsjen! Bern jonger as in jier wurde noch net sa faak foarlêzen… Dat is spitich, want mei dyn poppe op skoat in boekje ûntdekke is learsum. It stimulearret de taal- en spraakûntwikkeling fan dyn bern, sa blykt út ûndersyk. En it ferheget de konsintraasje. Allegear saken dêr’t in poppe in libben lang plezier fan hat. Poppen kinne mear as datst tinkst. Al fan de earste dei ôf lústert dyn poppe al nei dyn stim. Yn it earste jier ûntwikkelet in bern him fluch en leart it in protte nije dingen. Dêr spilet BoekStart no op yn. BoekStart stimuleert lezen met baby’s, dreumesen en peuters. Kinderen die als baby al

zijn voorgelezen, zijn later beter in taal. Je kunt dus niet vroeg genoeg beginnen met voorlezen. Maak je kindje gratis lid van de bibliotheek. Dan ontvang je een BoekStartkoffertje met twee boekjes cadeau en kun je de speciale BoekStarthoek met babyboekjes ontdekken. Kijk op boekstart.nl voor voorleestips en kortingsbonnen! Wat maakt een boekje tot een goed babyboekje? Bij het uitkiezen van een goed boekje voor je baby is het belangrijk te letten op zowel de inhoud als de uitvoering. Die moeten goed aansluiten bij de ontwikkeling van je baby. Elke fase vraagt om andere boekjes. Soms gaat dat snel, soms is je baby wekenlang zoet met hetzelfde boekje, om dan ineens weer een sprong te maken.

Foarlêstips: Jou dyn poppe boekjes fan sterk en feilich materiaal. Boekjes om te fielen, te priuwen, nei te sjen, oan te rûken en nei te lústerjen. In goed boekje is bestand tsjin poppehantsjes en (earste) -toskjes!

Een goed en verantwoord babyboekje moet voldoen aan: Voor wat betreft de inhoud: • aandacht trekken en vasthouden • contrasterend kleurgebruik (ook zwart-wit) • duidelijke en eenvoudige afbeeldingen • interactiemogelijkheden • eenvoudige tekst, dat geeft meerwaarde (taalaanbod) Voor wat betreft de vormgeving: • (artistieke) aantrekkelijkheid, die de functie niet in de weg staat • voor baby’s hanteerbaar (niet te groot; zacht en licht van gewicht) • veilige uitvoering (geen scherpe hoeken of onderdelen die makkelijk losraken) (Bron: www.boekstart.nl)

Kies boekjes út dy’tst sels ek aardich fynst, mei dúdlike plaatsjes en mei in protte kontrast. Soargje dat dyn poppe sels ek boekjes pakke kin, bygelyks yn de boks.

Nim de tiid foar in boekje. Gean lekker tegearre op in rêstich plakje sitten. Doch televyzje, telefoan en laptop út, dat liedt gau ôf. In pear ôfbyldings sjen litte is genôch. It boekje hoecht net yn ien kear út.

Meitsje fan foarlêzen in fêste gewoante. Kies dêrfoar de tiid dy’t dy goed útkomt: lekker rêstich moarns, of foar it sliepen of kies in oar rêstmomint op in faak drokke dei. Dyn poppe leart wat ‘lêzen’ ynhâldt troch de foarlêssesjes hieltyd op deselde wize te begjinnen, bygelyks mei te sizzen: ‘Sille wy tegearre in boekje lêze?’

Lit dyn stim hearre, watst seist is eins net sa belangryk. Beneam wat der te sjen is, en meitsje bypassende lûden by it boekje!

5 29

Wieke de haan út itenside mei tomke

Tomke syn earste hapkes Wat in feest wie dat! Noch even en jim berntsje is ek oan syn earste hapkes ta! Kinst begjinne mei byfieding fan 4 moanne ôf, as jim bern dêr ferlet fan hat. Dat fernimst bygelyks as se mear begjinne te smakken. Troch byfieding kin it ferlet fan molke, en dus ek dyn molkeproduksje, weromrinne. Oerlis mei it konsultaasjeburo wat it bêste foar jim is. Stel it jaan fan byfieding noait langer út as oant 6 moanne. Hjirby hawwe wy trije hearlike, sûne resepten foar jim sammele. Fynt jim lytse griemer grif hiel lekker!

4 moanne + *Appeltsjeguod 1 appel (1/2 poppekoekje, sa as Liga) In appel skile en yn blokjes snije. Mei in stêfmikser de appel fynmealle. As de poppe noch wat muoite mei de groffe puree hat, kinst it nochris troch de seef riere. Is dyn berntsje wat âlder, dan kin der in heal fynkrûmele poppekoekje trochrierd wurde.

6 moanne + *Sinneblomke 1/2 maiskolf 100 gram blomkoal 30 gram cottage cheese Spiel it stik maiskolf goed ôf en doch it mei wat blomkoalroaskes yn in pantsje mei siedend wetter, om yn in kertierke gear te wurden. Skraabje de geare mais der mei in leppel ôf, doch de seane blomkoalroaskes derby, skep der wat sêfte tsiis by en purearje alles. *Mangohapke 1/2 mango 1/2 banaantsje 2 ytleppels seane rys 1/2 teeleppeltsje sitroensop Skyl de mangohelte en ferdiel it fruchtfleis yn skiven. Tagelyk mei it heale banaantsje en in pear ytleppels seane, geare rys yn in keukenmasine of mei de stêfmikser fynmealle. Pear dripkes sitroensop dertroch tsjin ’t ferkleurjen.

9 moanne +

* Bytsjerasp 1 seane reade byt 50 gram rys of lytse ierappel kanielpoeier 1 lytse appel 30 gram rezinen tate/memmemolke of opfolchmolke De rezinen goed waskje en se as it kin in nacht fan tefoaren al yn sean wetter yn ’e weak sette. Op de dei sels rys siede sa’t op it pak stiet (of in lyts ierappeltsje skile, yn stikken snije en yn 20 minuten gearsiede). Doch de lêste 5 minuten de rezinen by de rys. In seane reade byt en ek in lyts appeltsje raspje. De raspe byt en appel troch de ôfdreage geare rys riere en even trochwaarmje. Smeudich meitsje mei wat tate of opfolchmolke. Hiel lyts bewyske kanielpoeier deroer struie. Dêrnei alles fynmealle.

Ferskes foar op skoat

Hantsjes yn ’e hichte (pak de hantsjes fan de poppe) hantsjes op it hier Hantsjes op ’e ... skouders* (*sels lichemsdiel ynfolje) Hantsjes yn ’e side Hantsjes op ’e flier Tiere-liere-lier Ut: Wimpeltsje Pimpeltsje

Slûpe ... slûpe ... slûpe Dit lytse mûske wol yn ... Anneke* har nekke* krûpe! (*sels namme ynfolje) (*oare lichemsdielen betinke) (Wiisfinger en middelfinger rinne stadich oer it lichem fan it bern) (Eventueel fingerpopke brûke)

Dit is pake, koart en dik. Dit is beppe, dy breidet rikketik. Dit is heit, dy is lang fan lea. Dit is mem, dy smart ús deistich brea. Dit is Jantsje, ús lytse mantsje. En de hiele famylje is …* syn/har hantsje. (*sels namme ynfolje) (Alle fingers, fan tomme oant en mei pink, bydel) Ut: Hop Hop Hynke

Sa rydt in heare-koets HEARE-KOETS! / HEARE-KOETS! Sa rydt in nije sjeas, NIJE SJEAS! / NIJE SJEAS! Mar sa rydt in bolderwein, BOLDERWEIN! / BOLDERWEIN! Sa! / Sa! (Mei elts ferfiermiddel wylder hippe) Ut: Hop Hop Hynke

Tingeling, tingelingeling (om bar oan beide earkes lûke) Doarke iepen, doarke ticht (de eachjes binne de doarkes) Trep ôfrinne (noas fan boppen nei ûnderen) Fuotfeie (finger hinne en wer ûnder de noas) Deryn! (finger yn ’e mûle) Ut: Hop Hop Hynke

Klap de hantsjes (pak de hantsjes fan de poppe) Klap, klap, klap. Stamp de fuotsjes (pak de fuotsjes fan de poppe) Stap, stap, stap. Klapperdeklap Stapperdestap   O, wat is dy ...* knap! (*sels namme ynfolje)  Fan: Tomke CD-Tomkefoarstellings

Poppeboeken top 10 Carolien ter schuur

Sjoch foar mear Nederlânsktalige titels fan poppeboeken op www.boekstart.nl en foar Fryske titels op www.afuk.nl

Tomke: At ik letter grut bin AFÛK

Tomke en Yana Yu betinke wat se wurde wolle at se letter grut binne: in brânspuitman, in plysje op in grut hynder, in cowboy, in prinses en noch folle mear!

Mijn kleine Kikker MAX VELTHUiJS, LEOPOLD

Een langwerpig tasje bevat vier kleine, vierkante kartonnen boekjes: Dieren, Eten, Kleuren en Spelen.

Wat fielt Stip? EriK HiLL, AFÛK

Fiel hoe sacht it ear fan in oaljefant en in liuw is. In prachtich fielboek mei bisten, foarmen, kleuren en sifers.

Dit ben ik

FiONA rEMPT, VAN GOOr

Baby’s kijken graag naar andere baby’s: dit boekje laat kleurenfoto’s van vier heel verschillende kindjes zien, met voor baby’s typische houdingen en mimiek.

Ynstruminten

MAriON BiLLET, AFÛK

Stevich kartonboekje foar pjutten, mei lûden dy’t de platen ta libben bringe. Witsto hoe’t in piano klinkt? Of in gitaar? Wat fynst it moaiste?

Baby’s kijkboek

XAViEr DENEUX, OOGAPPEL

Een pop en een bal, de kat en de hond, het ei en het kuiken: in dit stoere boek valt heel wat te bekijken.

De natoer

MAriON BiLLET, AFÛK

Druk op de knopkes en ûntdek de lûden út de natoer… Hoe klinkt bygelyks de see en watfoar lûd makket de kikkert?

Fien en Milo spelen PAULiNE OUD, CLAViS

Konijntje Fien en muis Milo zijn fijn samen aan het spelen: met de bal, de trommel, de blokken, ze maken een tekening en lezen een boek.

Nijntje op ’e buorkerij DiCK BrUNA, BOrNMEEr

Nijntje is op ’e buorkerij. Se sjocht guozzen, einepykjes, kij en in wollich wyt skiepke. Kinst fiele oan de stofkes en riede wat der achter de lûkjes ferstoppe sit.

rijtjes maken

GUiDO VAN GENECHTEN, CLAViS

Op de stoffen pagina’s van dit buggyboekje staan dieren afgebeeld die rijtjes vormen: muizen, vissen, lieveheersbeestjes, slakken en schildpadden.

24 maart 2014 om 15:23 oere binne Esther van Wieren-Nobel en Thiadrik van Wieren heit en mem wurden fan Codi. In prachtich jonkje fan 3725 gram en 53 sm. 36

Foar de earste kear heit en mem

‘Mijn verhaal begint op 30 april 1988 in Fortaleza’, fertelt Esther. Se wie doe krekt 9 wiken âld. ‘Mijn ouders waren dolblij om mij voor het eerst in hun armen te hebben. Mijn moeder was 19 en mijn vader 21 toen ze 40 jaar geleden trouwden. Mijn ouders hebben nooit kinderen kunnen krijgen, en besloten daarom een kindje te adopteren.’ Pas nei fjouwer jier krije de oansteande âlders grien ljocht, en op 26 febrewaris 1988 falt der in foto by harren yn de brievebus. In foto fan in lyts brún famke fan krekt trije dagen âld. Op 29 april stapten har âlders yn it fleantúch nei Brazilië en 30 april wie it safier: Esther krige har heit en mem. ‘Mijn moeder was toen 34 en mijn vader 36. Kun je nagaan hoelang ze hebben moeten wachten.’ Twa jier letter komt der noch in Braziliaansk suske by yn de húshâlding.

‘ Je komt niet uit mama’s buik, maar wel uit mama’s hart.’ Har âlders hawwe altyd iepen west oer de adopsje, fertelt Esther. ‘Mijn moeder zei altijd: ‘Je komt niet uit mama’s buik, maar wel uit mama’s hart’. Mijn ouders hebben mij alle ruimte gegeven, mocht ik op zoek willen gaan

naar mijn biologische ouders. Ik had daar nooit over nagedacht en vond dat ook niet nodig. Ik heb ouders waar ik dolblij mee ben! En hoewel er bloedverwanten van mij in Brazilië wonen, had ik er niks mee. Maar toen ik ouder werd, begon het toch te knagen.’ Esther beslút nei Brazilië ôf te reizgjen en mei help fan in tolk mei har biologyske mem te praten. Wylst Esther op fan de senuwen is, prate se mei-inoar. Fansels hienen alle senario’s har al yn har holle ôfspile. Op ’e televyzje sjochst programma’s dêr’t mem en bern inoar yn ’e earmen fleane en skrieme. ‘Eindelijk zou ik zien of ik op haar leek. Maar er was totaal geen band. Achteraf hoorde ik van de tolk dat het vaker zo gaat.’ Op 27 maaie 2013 trout Esther mei Thiadrik en tsien moanne letter binne se heit en mem. Se is no – krekt as har biologyske mem doe – 26 jier âld, mar wol ferskuorrende bliid mei de earstberne, in prachtige soan mei de namme Codi. Foar de âlders fan Esther en Thiadrik is it ek de earste kear dat se pake en beppe wurden binne… En oft se dêr ek bliid mei binne? Lês op side 54 har ferhaal.

BErnEPrAATSJES Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Toen ik zwanger was van de tweede en al een behoorlijk buikje had, sprong mijn neefje boven op me, waarop onze dochter riep: ‘Tink derom, sa komme der krassen op ’e baby!’

Willem (3) loopt met mama door de stad. Mama is zwanger en heeft last van haar bekken, dus ze rust even uit op een bankje. Willem weet al hoe laat het is en roept door de winkelstraat: ‘Heb je weer ’n zere bek?’

Patrick (6) bestudearret oandachtich de 12 wiken echofoto fan syn tante en seit dan: ‘Ik sjoch it al, it wurdt in jonkje. Want de baby hat gjin hier!’

Silke (3) wurdt ferteld dat der in baby yn de búk fan tante Hannie sit. ‘O,’ seit Silke, ‘krekt as by dy ko dy’t in kealtsje krige.’ ‘Ja, krekt sa’, seit mem. ‘O, mar dat is maklik’, fynt Silke. ‘Toutsjes der om en lûke!’

Timo (4) merkt op: ‘Toen Emie (syn nichtsje fan 4) en ik baby’s waren, hadden we net zulk haar als pake!’

Doe’t Marije (5) fan heit hearde dat der in lytse poppe komme soe, frege se ferbjustere: ‘Wit mem dat wol?’

Hylke (5) kriget in broerke of suske en wol witte hoe’t de molke út de boarsten fan mem komt. ‘Moatte wy dan earst de dopkes der ôfdraaie?’

Mirjam van der Zwaag, kraamverzorgende bij KraamZus en trainer in Dunstan babytaal. Ze begrijpt baby’s, traint haar collega’s hierin en helpt ouders de babytaal te verstaan.

Ik ben bij de familie De Jong. Heit Pascal en mem Esther zijn apetrots op hun kleine spruit. Wietze weegt bijna 11 pond. Een prachtig uit de kluiten gewassen kereltje, dat tevreden bij mem ligt te drinken. Ze zijn net ontslagen uit het ziekenhuis na een keizersnee, en de nodige Wietze-uurtjes zijn al zichtbaar. Thuiskomen is natuurlijk fijn, maar ook spannend. Je bent altijd met zijn tweeën geweest en dan ineens ben je met zijn drietjes. Aan mij de schone taak om ze tijdens een ontspannen vlucht zoveel mogelijk te helpen en ze te leren wat Wietze vertelt. Fasten your seatbelts! Wietze is er helemaal klaar voor en praat maar raak. Vooral neh, neh, neh. Dit betekent dat hij honger heeft. Neh is één van de vijf reflexgeluiden die pasgeboren baby’s maken. De vier andere geluiden, owh, eh, eairh en heh, betekenen: ik wil slapen, moet een boertje laten, heb last van buikkramp, heb last van ongemak. We maken deze week volop vlieguren en herkennen de geluiden steeds beter. Het vertrouwen groeit en de rust in huize De Jong neemt toe. En dan is het moment daar, de laatste kraamdag zit erop. Maar, wat hoor ik nou? Wietze is onverslaanbaar en huilt. Hij maakt het neh-geluid. Esther en Pascal snappen er niets van, ‘hij heeft toch net gedronken?’ Ik kan het dan ook niet laten om nog even om het hoekje te kijken en ze ervan te overtuigen dat Wietze echt weer honger heeft. ‘Kan je niet nog even blijven? We kunnen nog wel een vlieglesje gebruiken’, zegt Esther lachend en vermoeid. Maar hoe graag ik ook zou willen, het is nu toch echt tijd om solo te vliegen. Dat leert het snelst.

Wat Hoor IK noU?

Het ‘grijze wolk’gevoel

Femke Jaarsma

Wennen aan het moederschap Na de geboorte van je kind zit je als moeder automatisch op een roze wolk. Althans, als je de vele ‘kind & ouder’-bladen moet geloven. Dolgelukkig ben je met jouw pasgeboren wondertje en daar veranderen tepelkloven en een paar korte nachten niets aan. Toch kan de realiteit flink tegenvallen. Volgens Grietje Meulenaar van coachingsbureau Grip op Moederschap in Weidum leven we tegenwoordig in een maatschappij waarin we vaak zeggen dat het goed gaat, ook als dat niet zo is. En wanneer je vertelt over hoe het echt met je gaat, krijg je vaak te horen: ‘Oh, dat heb ik ook gehad, hoort er gewoon bij.’ Maar horen die sombere gedachten, oververmoeidheid, twijfels, een gevoel van falen er dan inderdaad bij? Is dat nou ontzwangeren? Het lijkt erop dat praten over deze gevoelens taboe is. ‘Uit onderzoek blijkt dat 10% van de vrouwen een depressie heeft, variërend van direct na de bevalling, maar ook tijdens de zwangerschap, tot 1,5 jaar na de bevalling’, vertelt Meulenaar. Met haar bureau coacht en ondersteunt zij prille moeders die het moeilijk hebben. Ik voelde me helemaal niet gelukkig Tineke Feenstra (30) uit Leeuwarden leefde tijdens haar zwangerschap wel op een roze wolk. ‘In de boekjes die ik las, stonden bijna alleen maar positieve ervaringen over het moederschap. Ik keek er ook echt naar uit!’

Na de bevalling donderde ze van die roze wolk af. ‘Sommige vrouwen voelen zich gelijk moeder na de bevalling, maar dat had ik niet.’ De borstvoeding ging bij Tineke op zich goed, maar ze vond er gewoon niks aan. ‘Ik voelde me helemaal niet gelukkig en vond dat raar.’ Omdat ze in het verleden een burn-out heeft gehad, gingen gelijk alle alarmbellen rinkelen. Haar psycholoog bevestigde dat ze een postnatale depressie had. Tineke kreeg veel steun van man, familie en vrienden, maar toch vond ze het eerst moeilijk om, vooral aan zichzelf, toe te geven dat het niet zo goed met haar ging. ‘Ons kindje was gezond, we hoorden toch gelukkig te zijn? Maar toen ik het rotgevoel bij mezelf toeliet, kon ik er makkelijker over praten.’ De grens tussen een postnatale depressie en moeite hebben met het moederschap is lastig te stellen, volgens Meulenaar. ‘Er zijn vrouwen die tot de risicogroep behoren; zij zijn gevoeliger voor depressies.’ Maar juist bij die andere groep vrouwen, bij wie geen eenduidige diagnose te stellen is, lijkt er een taboe op te rusten. En de buitenwereld maakt jonge moeders soms alleen maar onzekerder, door de vele meningen en adviezen die rondgestrooid worden. Esther Sluiter-Hekman (31) uit Kollumerzwaag zat ook op een grijze wolk na de bevalling van haar zoon. ‘Niels wilde niet meer bij me drinken en werd heel suf. Na een consult van een

lactatiedeskundige ben ik doorgegaan met borstvoeden. Maar Niels wilde gewoon niet en huilde erg veel.’ Esther vertelt dat ze geluk had als het een paar uur stil was in huis. Voor de buitenwereld hield ze zich groot. ‘Ik schaamde me. Zeg nou eerlijk, welke moeder geniet nou niet van haar kind?’ Een ‘leuk leven’ hebben Grietje Meulenaar legt uit dat veel moeders gevoelens van onzekerheid ervaren. ‘Er verandert veel bij het krijgen van een kind; je lijf, het ineens zelf ouder zijn met alle verantwoordelijkheden die daarbij horen, je relatie ten opzichte van je partner, het combineren van werk en gezin, en alle vrijheden die je voorheen ervoer. Dit vraagt van iedere vrouw, maar ook van de man, een omschakeling die bij de een wat gemakkelijker verloopt dan bij de ander. Verena (35) uit Leeuwarden wist wel dat het moederschap meer inhoudt dan wat je in de media voorgeschoteld krijgt, maar kreeg het toch moeilijk. ‘Ik had nog nooit een luier verschoond

of een huilend kind in handen gehad. Dus toen we thuiskwamen uit het ziekenhuis, wist ik niet goed wat de bedoeling was.’ Vrouwen die hoge eisen stellen aan zichzelf en aan het leven, hebben volgens Meulenaar een grotere kans op het krijgen van een postnatale depressie. ‘Daarnaast willen we graag allemaal een “leuk leven” hebben, met veel vrienden, vakanties, een goede baan, hobby’s, etc. Het krijgen van een kind zet dit “leuke” wereldje soms even op zijn kop.’ Verena ervaart het vinden van een balans tussen werk, gezin en ‘tijd voor jezelf’ als een uitdaging. ‘Het is elke keer opnieuw bekijken wat het beste is voor je gezin, maar alles is te leren’, vindt ze. ‘Dus ook genieten van nu.’ Esther geniet inmiddels volop van haar gezin. ‘Niels is een lieve jongen met een pittig karakter, maar dat past wel bij ons.’ Dat genieten is niet zo vanzelfsprekend, vindt Tineke. ‘Ik zeg nooit meer tegen mensen die net een kindje hebben gekregen dat ze moeten genieten. In plaats daarvan zeg ik dat ze eerst maar eens rustig aan de nieuwe situatie moeten wennen.’

tips voor prille moeders en vaders: • Zet jezelf bij het krijgen van een kind voorop! Eet goed, probeer goed te slapen, maak tijd voor jezelf en voor je relatie. Je kind is het beste in zijn hum wanneer jij dat ook bent. • Blijf met je partner praten over wat je voelt en denkt. En geef aan wat je van je partner verwacht; een luisterend oor in plaats van een oplossing. • Zet hulptroepen in. Een middagje/avondje weg doet wonderen. • De belangrijkste: accepteer dat het even is zoals het is. Dat is de eerste stap naar ontspanning en positievere ervaringen, gedachten en gevoelens. Dit is een fase en het wordt allemaal weer makkelijker.

Kreamkadootsjes op syn Frysk Badcapes binne handich om de poppe yn te wikkeljen nei it badderjen of sa gewoan om se lekker waarm te hâlden. Se binne der yn de kleuren hurdrôs, blau en wyt, mei de teksten ‘jonkje’, ‘famke’ en ‘lytse pop’. Priis: € 10,95

In lytse poppe regelet syn lichemstemperatuer troch waarmte ôf te jaan fia syn of har holtsje. De poppe kin dêrtroch ek tefolle lichemswaarmte ferlieze, dêrom is it ferstannich om lytse poppen altyd in mûtske op te setten. Soargje derfoar dat it mûtske minstens oer de earen komt. Priis: € 5,95

Hoe grutsk kinne je wêze op jesels dat je einlik heit of mem binne! Dan dochst fansels mar al te graach dyn bern sa’n leuk shirtsje oan mei de tekst ‘Mem har jonkje’, ‘Mem har famke’, ‘Heit syn pop’, ‘Mem har pop’ of ‘Leaf!’, € 9,50

Weetsje:

At dyn poppe ûngefear sân moanne is, kin er him begjinne te hechten oan in krûper. Ast dyn poppe bygelyks nei de oppas bringst, kin in leaf knuffeltsje him treast jaan. Lykas dizze kninemyns. Se binne te krijen yn fjouwer kleuren. € 8,50

Eartiids wie it hiel gewoan om by de berte fan in poppe in sulveren berteleppel te jaan. De poppe kriich de berteleppel mei ynskripsje meastal fan de pake of beppe dy’t ferneamd wie. De ynskripsje bestie meastal út de namme, bertedatum en –plak fan de poppe. Mei it jaan fan de berteleppel waard faak gelok, sûnens en rykdom tawinske. De leppel wie ek in soarte fan belizzing, in fersekering foar minne tiden, om’t sulver kostber wie. En tagelyk waard ek in stikje famyljeskiednis fêstlein.

Boppesteande produkten binne allegear te bestellen fia www.afuk.nl of te heljen by de Fryske boek- en kadowinkel fan de Afûk yn Ljouwert. (skean tsjin de Aldehou oer)

Marieke Vinckers

Muzyk foar de berte Mei in mem dy’t yn in brassband spilet en in heit dy’t dirigint is en slachwurker by de marechaussee, en dy’t boppedat ek graach pianospilet, kin lytse Jesse der net omhinne: muzyk heart by syn libben. It wie al yn Jesse syn earste libbensoere dat Ido (33) in pianostik fan Jennifer Lin foar him spile. Jesse Ids is no sân moanne âld en rôlet himsels om yn ’e boks as syn heit dat stik wer spilet. Hy werkent it grif! Of soenen heit en mem dat graach leauwe wolle?

As in sûne jonge Fries leit Jesse mei syn blonde kopke yn ’e wein neist syn mem Wilma (29). It is wol dúdlik dat er meidwaan wol yn it petear, want sûnder ophâlden praat en brabbelt er mei syn mem mei. Nijsgjirrige helblauwe eagen. Jesse sjocht alles. It is dat heit der net is, oars hie it mantsje fêst noch eefkes by Ido op ’e skurte sitten, wylst dy in lietsje spile op ’e piano. Sûnder gekheid, dit moat al in muzikaal jonkje wurde, dat kin hast net oars. Untwikkeling gehoar Tusken de sânde en de njoggende wike fan ’e swangerskip ûntwikkelt it gehoarorgaan fan ’e baby him. As in swangere frou nei muzyk lústeret, dan lústeret de baby dus mei. Der binne froulju dy’t dêrom bewust it berntsje yn ’e búk rêstige muzyk hearre litte. No ja, rêstich, dat docht net elkenien. Op ’e site fan Babybites skriuwt in mem: “Muziek hoorde hij al continu in mijn buik, maar dan wel redelijk harde rotherrie.” Se jout dochs it advys om wol dyn eigen muzyk te draaien. Dan is it bern dêr mar fêst oan wend. “Brammetje slaapt nu gerust door Rammstein heen”, skriuwt se. In oare mem docht it kalm oan mei har lytse poppe yn ’e búk: “Ik zet vaak een rustig klassiekje op, zodat ze eraan kan wennen. Maar ik doe het alleen als ik haar voel bewegen, want het is niet de bedoeling haar ermee wakker te maken.”

By Jesse fan Ido en Wilma gong it noch wer oars: ‘Ik ha noch oant myn 36e wike yn ’e brassband meispile. Ja, der wienen wol wat minsken dy’t fregen oft dat no wol ferstannich wie, mar ik hie ’t de ferloskundige frege en dy sei dat it krekt goed wie dat ik sa bewust mei myn azemjen dwaande wie.’ Mei har kornet toetere Wilma dus gewoan troch. Oant it momint dat se fielde dat se minder lucht hie. Se fielde Jesse altyd wol skoppen, mar dat wie net om har stil te krijen hear! Werkennen muzyk As in mem sels muzyk makket, dan fielt de baby de fibraasje dêrfan. Dat jout rêst. Hoewol’t it ûndersyk nei prenatale ûntwikkelings noch altyd trochgiet, is wol al dúdlik dat foetussen net allinnich de stim fan harren heit of mem nei de berte werkenne, mar ek muzyk dy’t se geregeld heard hawwe yn ’e swangerskip. Ido en Wilma sjogge dat ek by harren soantsje: ‘We tochten earst dat it net wier wie, mar altyd as Ido dat lietsje spile fan Jennifer Lin (On the bridge at twilight) dan begûn Jesse te laitsjen en draaide hy syn kopke nei de piano ta.’ It wie it earste muzykstik dat Jesse heard hie nei syn berte. En it is as oft Jesse wit dat der oer him praten wurdt, want hy begjint alwer te laitsjen. De wite piano stiet yn ’e midden fan ’e keamer. Wilma tinkt dat Jesse sa gau as er sels

'Altyd as Ido it lietsje spilet fan Jennifer Lin, begjint Jesse te laitsjen.'

rjochtop sitte kin, achter dy toetsen sit. Hoewol, it trompetsje dat er nei syn berte krige fynt er ek wol tige ynteressant. Dus de fraach is oft hy skielk yn ’e fuotleasten fan syn heit of fan syn mem gean sil. ‘It makket ús net út hear, as er fuotballer wurde wol, dan is it ek goed’, seit Wilma.

âlderleafde bygelyks. Undersyk wiist út dat in bern yndie muzyk werkent. Ek muzyk dy’t se yn ’e swangerskip heard hawwe. As Ido nei dat lietsje fan Jesse in oar stik spilet, dan sjocht syn jonkje grif de oare kant út en sa gau as Ido it berteliet wer ynset, sjocht it stel in BIG SMILE op Jesse syn gesicht.

Bonkehurde rock, of Mozart? Sa yn ’e fiifde moanne kin de baby echt hearre. Mei acht moanne kinne se dan ek lûden ûnderskiede: it hert fan mem, it boarreljen fan it fruchtwetter, spraak en muzyk. Undersyk hat sjen litten dat foetussen sels foarkar hawwe foar in bepaald soarte muzyk. Hurde, swiere bastoanen fine se net noflik. Rammstein is om samar te sizzen net de meast ferantwurde kar. Nee, in licht stikje fan Mozart soe it better dwaan.

Wylst Wilma graach nei 3FM en Qmusic harket, hat Ido in foarkar foar klassyk. Hy wit dan ek presiis wannear’t syn frou mei de auto fuort west hat, want dan klinkt der popmuzyk út ’e boksen. Jesse wurdt sadwaande grutbrocht mei hiel ferskillende muzykstilen. Is hy aanst pjut, dan kin er op YouTube ek moai eefkes sjen nei it fi lmke Lees mee met Nijntje, en tagelyk harkje nei it slachwurk (ksylofoan, klokkespul en marimba) fan syn heit: dy hat dy muzyk by dat fi lmke ynspile.

Sjonge Babys genietsje ek fan sang. Se pikke de trillings fan ’e stimbannen sekuer op. It is foar de baby hast itselde as in massaazje. De stimming dy’t muzyk jout, nimme se ek yn it lichem oer. Oft de fi lmmuzyk dy’t Wilma mei de brassband spilet letter noch effekt hawwe sil op Jesse, dat sil de tiid útwize. (Mar as hy as puber in fûleindich bioskoopbesiker wurdt, dan witte wy wol hoe’t dat komt.)

Muzyk stimulearret it brein It liket derop dat de harsens fan in baby dy’t muzyk heard hat yn ’e swangerskip in foarsprong yn ûntwikkeling hawwe op dy fan oare bern. Dat komt troch de ferskillende toanen en ritmes dy’t se hearden. De harsens krije dêrtroch mear prikkels dy’t de ûntwikkeling fan it brein stimulearje. Wilma sjongt faak mei Jesse en eltse jûn sit Ido eefkes mei him achter de piano. Dêrnei gau op bed. Boppe yn in moai wyt keammerke stiet in beam mei lytse ûltsjes. By syn bêd hinget ek sa’n fûgeltsje. As Wilma oan it toutsje lûkt, klinkt der in moaie melody. ‘Lekker sliepe leave.’

It wie dus net sa dat Ido en Wilma har dy reaksje fan harren soan op dat earste libbenslietsje ynbylde hienen, troch in ferblynjende

Poppeslok h

Myn kreambesite Yn dit boekje kin de kreambesite spesjaal foar de lytse poppe in winsk efterlitte. It boekje stiet fol nijsgjirrige ynformaasje en moaie yllustraasjes.

Kraamfeest of kraamvisite? We vroegen het aan de bezoekers van HeitenMem.nl

22% kraamfeest 78% kraamvisite

a a mV JIPPY, Kr

IsIte !?

it kreamklopperke Eartiids hong op de doar fan huzen dêr’t in poppe berne wie in ‘kreamklopperke’. It wie de gewoante om de doarklopper yn wite linnen doeken te wuoljen, om sa it lûd fan de klopper te dôvjen. Foarbygongers wisten dan dat der in poppe berne wie. Letter kriich de kreamklopper in plankje, fersierd mei reade side. Wie it reade flak foar in part bedutsen mei wyt papier, dan wie it in famke en as dat net sa wie, in jonkje. Pas nei seis of acht wike gong de mem foar it earst wer nei tsjerke ta en waard de kreamklopper derwei helle. Oant dy tiid mochten skuldeaskers en belestingamtners net oan de doar komme.

De kreamtiid duorret offisjeel 6 wiken.

Baukje Okkema:

“Bewust eerst geen kraamvisite gehad! Heel dapper ‘nee’ gezegd op de visite. Pas later gedaan, vond ’t heerlijk!”

Sonja Rintjema:

“Go with the flow.... Iedereen welkom. Op het kaartje stond wel de rusttijd en even bellen van tevoren.”

Tip: Ast de kreambesite op de foto setst mei de lytse pop, set dan ek it kreamkadootsje derby op de foto. Sa witst letter altyd noch watst fan wa krigen hast. De foto kinst eventueel noch yn it boekje ‘Myn kreambesite’ plakke.

Fuort mei de kommunikaasjefrustraasje

Dieuwke van der Meer

heit

Gebaren met je baby Bern begjinne meastal mei sa’n oardel jier te praten. It docht bliken dat in baby fan seis moanne en âlder al mear begripe kin en him better uterje kin as dat men lang tocht. Mei gebaretaal kinst al mei dyn poppe ‘prate’ foardat hy mei wurdsjes begjint, en dyn baby kin op dy manier ek dingen mei dy diele, lykas wat hy allegear sjocht en meimakket! De gebaren binne itselde as by de gebaretaal foar dôven. Gebaretaal by poppen hat in protte foardielen: • It is geselliger yn ’e hûs: babys en pjutten hawwe minder lêst fan driftbuien at de âlden se begripe. Omdat se harren better uterje kinne, is der minder frustraasje; • Bern leare earder te praten; trochdat se earder ferbannen lizze tusken wurden, gebaren en kontekst. • De wurdskat fan bern wurdt grutter as der mear manieren binne om har te uterjen; • Boartsjendewei dyn bern kennen leare: bern jouwe mei gebaretaal net allinne oan wat se nedich hawwe, mar meitsje ek harren ynteresses kenber; • Bern dy’t gebaren brûke, kinne ek kommunisearje mei dôve minsken. • En it is foaral hiel leuk! (ek foar heit en mem!)

Sjoch foar mear ynformaasje op www.gebarenwille.nl of lear de gebaren fia www.facebook.nl/ hetgebaarvandedag

jALoeRsk op De bAby Marrit de schiffart

Mem is swanger en krijt in dikke búk, pjutten fine dat faak megaynteressant. Mar as de lytse poppe der ienris is, kin dat feroarje. No moat de oandacht fan heit en mem ommers dield wurde mei dat lytse broerke of suske. En dat kin bêst lestich wêze. What to do as dyn bern jaloersk is? ‘Soms fernim ik dat Femke (4) it net leuk fynt dat har lytse suske Meike der no ek is’, fertelt Jacoba Nutma-Oldenburger. ‘Bygelyks as se wachtsje moat oant ik klear bin mei de jongste. Se seit der neat fan, mar de teloarstelling is fan har gesichtsje te lêzen. In ekstra krûp docht har dan goed.’ Wy kenne de foarbylden allegear: jaloerske broerkes of suskes dy’t wenne moatte oan in nijkommeling yn ’e húshâlding. ‘Een kind heeft van nature veel aandacht nodig’, seit Hiske van der Laaken, pedagoge by GGD Fryslân Jeugdsûnenssoarch. ‘En dat geldt vooral voor kinderen in de peuterperiode. Zij zijn nog

emotioneel afhankelijk van hun ouders en hebben gewoon veel aandacht nodig. Het is dus heel logisch dat ze het moeilijk vinden om die aandacht ineens te delen met een broertje of zusje.’ Jaloersk gedrach Net alle bern hawwe lêst fan jaloerskens. De iene is no ienris earder oergeunstich as de oare. Boppedat uterje bern harren jaloerskens op ûngelikense manieren. Hiske hat al hiel wat ferskillende reaksjes meimakke yn har wurk. ‘Het ene kind wordt heel druk, terwijl het

andere zich juist terugtrekt. Peuters kunnen ook zomaar ineens boos worden of, als papa of mama even niet kijkt, iets doen wat niet mag. Zulk negatief gedrag kun je als ouder bijna niet negeren. Een kind vraagt onbewust om aandacht, dat kan positieve aandacht zijn, maar ook zeker negatieve.’ Fersoargingsmominten binne foar pjutten faak jaloerskmeitsjende mominten. Logysk, just dan giet de oandacht fan de mem foar hûndert prosint nei de baby. ‘Van alle verzorgingsmomenten is de voeding nog wel het allermoeilijkste moment voor je oudste kind. Vooral bij borstvoeding is het zo vanzelfsprekend dat de aandacht van de moeder naar de baby gaat, dat de peuter zich al snel buitengesloten voelt. En dus speelt jaloezie dan vaak op.’

Emosjonele selsstannichheid Wat dochst mei in jaloersk bern as de lytse poppe op bêd leit? Just, alle oandacht oan it jaloerske berntsje jaan. Mar dat is no krekt net de bedoeling, stelt Hiske. ‘Daarmee bevestig je het beeld dat wanneer de baby er niet is, je oudste goed genoeg is om aandacht te krijgen. En daarmee bereik je een averechts effect. Het is juist de kunst om de balans te vinden tussen aandacht en spelen. Kinderen moeten leren dat ze soms aandacht krijgen, maar soms ook alleen moeten spelen of even moeten wachten. En dat geldt altijd, ook als het broertje of zusje in de buurt is.’ Dy emosjonele selsstannichheid kinst dyn bern trouwens ek leare, fertelt de pedagoge. ‘Zelfstandig spelen kun je oefenen door soms gewoon te laten zien dat je niet beschikbaar bent. Geef je kind bijvoorbeeld een puzzel en zeg dat jij even iets anders moet doen. Ga vervolgens

de was opvouwen of de vaatwasser uitruimen. Als je dit vaak genoeg doet, begrijpt je kind na een tijdje dat er op zo’n moment geen tijd voor hem of haar is. Als je klusje geklaard is, geef je je peuter uiteraard weer even alle aandacht.’ Net lilk wurde Omdat it om gefoelens giet, is it net goed om lilk op dyn jaloerske aapke te wurden. Hiske leit âlders altyd út dat se de jaloerskens fan harren bern akseptearje moatte. ‘Toon begrip door bijvoorbeeld aan te geven dat je ziet dat je kind het moeilijk vindt en laat zien dat je nog net zoveel van je kind houdt als voorheen. Juist omdat het om gevoelens gaat is het heel belangrijk om dat te laten merken!’ Sjoch foar mear ynformaasje oer opfieden op de website fan Centrum Jeugd en Gezin Fryslân: www.cjgfryslan.nl. De CJG-pedagogen hâlde sprekoere op moandei oant en mei tongersdei fan 13.00 oant 15.00 oere, tel. 0900 - 254 12 54.

FOArlÊSTiPS Bobbi wordt grote broer I. Bijlsma en M. Maas Ik wol gjin broerke! L. Dykstra Stip kriget in suske E. Hill Een baby’tje op komst W. Sears

Tips en trúks Yn de tiid fan de swangerskip: • Praat deroer mei dyn bern, dat kin al ast trije moanne swanger bist • Nim dyn pjut mei nei de ferloskundige of lit de echo sjen • Keapje in foarlêsboekje oer in nij broerke of suske • Lit dyn pjut in tekening meitsje foar it baby-keammerke of sykje tegearre behang út As de poppe der is: • Jou de âldste de rol fan grutte broer of sus en lit him/har bygelyks sokjes foar de poppe pakke • Lit dyn pjut mei in boekje neist dy sitte ast de poppe oan it boarst hast en jou him/har tuskentroch ek wat oandacht • Akseptearje de jaloerskens fan dyn bern en toan begryp • Jou de âldste in pop, sadat dy meidwaan kin asto de baby fersoargest • Lit merke datst noch krekt likefolle fan de âldste hâldst as foarhinne • Ek húsdieren kinne jaloersk wurde as der in poppe komt.

ALWeR in FRies...

n de Kan

Emiel va

Fenn

a Re

aarsma

Mylan H

Jager Meredith

Hannah Dijkstra

itsem

Iris Hoeks

tra

Morris en Meily

Bosma

Jeska Meinsma Fedde Popje Jels

ma Fem e n e d e Ferr der Hei n a v

ske a Kla

Melis

Juli

a â&#x20AC;&#x2DC;t

Eline Hoekstra

Johan van d Foppe er Plo eg

Fabe

tsma

Alissa Sij

eekl

S Thijs

Har

ngsm Vajen Jo

Lars Legerstee

‘ Opa en oma’ voor de eerste keer Monica (60) en Theo Nobel (61) binne mei de berte fan Codi foar de earste kear ‘opa en oma’ wurden. De swangerskip fan harren dochter Esther mei har man Thiadrik hawwe se fan tichtby meimeitsje kinnen. ‘Twintig minuten na de bevalling mochten we naar Esther, Thiadrik en Codi toe in de verloskamer. Dat was zo emotioneel. We vonden het heel bijzonder dat we bij de geboorte van hun zoon en ons kleinkind mochten zijn. Het was intens en puur, het moment dat we daar met z’n allen hebben gedeeld.’ Monica en Theo hawwe har eigen twa bern mei it fleantúch ophelle út Brazilië. (Sjoch side 36 foar it ferhaal fan Esther, red.) Monica en Theo krigen Esther doe’t se 9 wike âld wie. Monica: ‘Die zwangerschap hebben we zelf niet meegemaakt, maar je gunt het je kinderen zo. Zelf hebben wij die periode goed af kunnen sluiten en we zijn ervan uitgegaan dat wij voorbestemd waren om geen kinderen te dragen.’ Het zwemvest hangt al klaar Monica en Theo hawwe sin oan de tiid dy’t foar har leit. Theo sil yn maaie mei pensjoen en Monica kin har wurk goed kombinearje mei har nije ‘baan’ as beppe. Monica: ‘Er is noch een kleinkind op komst. In september verwacht Esther haar zus Iris een kindje. Zo kunnen we heerlijk “meezwangeren”.

Bij ons thuis is er al een kinderkamertje ingericht; de box staat klaar, er liggen pampertjes te wachten in de zelfgemaakte commode, de kleertjes liggen in de la en de buren hadden nog een schommeltje staan.’ Theo hâldt as Harnzer fan it wetter en fan faren. Hy is fan doel om syn passy troch te jaan oan syn pakesizzers: ‘Het zwemvestje hangt al klaar.’ Eerst kinderen en daarna een carrière Monica: ‘We zijn heel blij dat onze dochters nu al kinderen krijgen. Nu zijn we zelf nog jong en kunnen we nog een lange tijd van de kleinkinderen genieten. Maar we hadden eerlijk gezegd niet verwacht dat onze dochters zo snel al hun kinderwens zouden vervullen. Tussen nu en vijf jaar, ja... dat zat er wel dik in.’ Esther is 26 en Iris 24 no’t se beide har earste berntsje krije. ‘Zij doen het anders dan vroeger. Ze zeggen: “Mam, er is nu toch geen werk. Waarom zouden we eerst geen kinderen krijgen en daarna voor een carrière gaan?”’ Genetisch geef je maar 17% door Professor René Hoksbergen, in grutte namme yn de adopsjewrâld, ferklearret dat adopsjebern mear as genetysk eigen bern behoefte ha om wat fan harsels by har te hawwen. Monica: ‘Genetisch geef je maar 17% door. De rest wordt allemaal bepaald door de omgeving. We voelen ons rijk daar met onze dochters en hun gezinnen deel van uit te mogen maken.’

Rode plekken, huidschilfers... Maar vooral

JEUK

Rode plekken. Huidschilfers. Maar vooral JEUK. Het hoort allemaal bij eczeem, één van de meest voorkomende chronische ziekten op kinderleeftijd. Van alle baby’s, peuters en kleuters heeft 2 tot 5 procent er last van. Hoewel er goede middelen tegen bestaan, zijn veel ouders daar nog huiverig voor. Hierdoor worden kinderen soms onderbehandeld. Tijd om feiten en fabels op een rij te zetten. ‘Eczeem kan je helemaal in zijn greep hebben. Altijd maar jeuk en niet mogen krabben? Dat is vreselijk’, zegt kinderarts Hanneke Rijk,

Aukje Mulder

werkzaam in het Antonius Ziekenhuis in Sneek. Zij weet waarover zij praat: zij heeft vroeger zelf veel last gehad van jeuk. Mede om die reden heeft zij zich, toen zij kinderarts werd, gespecialiseerd in huidklachten. “Constitutioneel eczeem”, zoals het officieel heet, is een aangeboren huidziekte waarvan de aanleg bij de geboorte aanwezig is. Als beide ouders last van eczeem hebben, is er 80% kans dat hun kind het ook krijgt. Ook als er astma of hooikoorts in de familie voorkomt, is de kans verhoogd. Want astma, hooikoorts en eczeem zijn allemaal het gevolg van een allergische aanleg.

Hygiëne In de media doken enige tijd geleden berichten op over hygiëne in relatie tot allergische reacties – zoals astma en eczeem. Kinderen die in een te ‘schone’ omgeving opgroeien zijn vatbaarder voor allergieën, zo was de teneur. Daarentegen zouden kinderen op een boerderij, temidden van de koeien en varkens, weerbaarder worden. Met andere woorden: hoe meer contact met bacteriën, hoe sterker het afweersysteem. ‘Deze zaken zijn niet zo zwart-wit als ze lijken. Inderdaad hebben kinderen die in een landelijke omgeving opgroeien minder allergische reacties - en dan met name minder eczeemklachten. Maar uit recent onderzoek blijkt dat die kinderen op volwassen leeftijd juist meer last hebben van niet-allergene astma. Dit is astma die ontstaat door prikkels als rook en kou bijvoorbeeld. Er is dus nog veel onderzoek nodig voor we hier stellige uitspraken over kunnen doen...’ Zalven In haar praktijk ziet Hanneke Rijk dagelijks jonge kinderen en zelfs kleine baby’s met eczeemplekken. Op de voorgrond staat de vreselijke jeuk. Door krabben ontstaan open plekjes en kleine ontstekingen. ‘Het is dus belangrijk om eczeem goed te behandelen. Hiervoor bestaan prima middelen, zoals hormoonzalven en vette zalven.’ Daarmee komen we bij fabel 1: ‘Hormoonzalf heeft nare neveneffecten. De groei wordt erdoor geremd.’ ‘Onzin,’ zegt de kinderarts, ‘als je de zalven op de juiste manier gebruikt, gaat het hormoon nauwelijks dieper het lichaam in dan de huid. Als de groei vertraagd is, komt dat vaak door stress vanwege die vreselijke jeuk.’ Fabel 2: ‘Een kind kan immuun raken voor zalf en heeft steeds sterkere middelen nodig.’ ‘Niet waar. Gewenning treedt niet op. Je behandelt het eczeem tot het helemaal weg is en als je daarna voorzichtig afbouwt tot een onderhoud of stop, is de huid na een paar weken weer rustig.’ Fabel 3: ‘Hormoonzalven helpen tóch niet.’ ‘Absoluut onwaar. Wel is op de juiste manier zalf aanbrengen belangrijk. Als je dat goed doet, geeft dat mooie resultaten, wat motiveert om door te gaan.’

Duidelijke uitleg ‘Alles staat of valt met duidelijke uitleg. In onze praktijk hebben we speciale spreekuren waar kinderverpleegkundige Esther Schirm de tijd neemt om ouders uitgebreid voor te lichten. Want we beseffen dat het inzalven van je kinderen een opgaaf is. Het kost een hoop tijd en energie, zeker als je twee of drie kinderen met dit probleem hebt. Als je in de badkamer staat met vier verschillende tubes en je weet niet goed hoe of wat, dan kun je echt wanhopig worden. Wat, hoe en waar smeer je het? Hoe moet het op vakantie, in de zon, in het zwembad, op zwemles als de bandjes over de zalf wegglijden? Die voorlichting is essentieel. In een patiëntendossier kunnen ouders thuis alles nalezen. Ook zijn we per e-mail voor vragen bereikbaar.’ De arts komt soms mensen tegen die eczeem bagatelliseren, want ‘Een beetje jeuk is toch niet zo erg?’ Verontwaardigd: ‘Maar bij astma zeggen we toch ook niet: een beetje benauwd is toch niet erg?’ Het enige nadeel van hormoonzalven is het feit dat de huid er dunner van wordt. Maar als je direct na de eerste verschijnselen smeert, is de huid binnen een paar weken rustig en kun je stoppen.’ Veel verdriet Eczeem kan veel verdriet veroorzaken. ‘Kinderen willen niet meer naar gymclubjes omdat hun eczeemplekken opvallen. Een meisje vertelde dat haar vriendinnetje haar als een tijgertje had getekend, want ze had immers allemaal van die rare plekken. Pubers lopen soms rond met wonden in hun knieholtes omdat ze hun spijkerbroek per se aanwillen - en de stof schuurt hun eczeemplekken kapot. Met zalf ingesmeerde plekken kun je maar beter goed afdekken met verband. Door tijdelijk afdekken versterk je de werking van de zalf en kun je minder krabben.’ Met de huidige middelen hoeven kinderen niet meer onder eczeem te lijden, verzekert ze. ‘We krijgen zulke mooie reacties op de poli. Vanochtend nog zei een moeder dat ze een ander kind had gekregen. Haar kind slaapt weer lekker en is zo vrolijk. En ze geniet weer van het maken van babyfoto’s, want daarop lacht een gaaf gezichtje haar toe.’

Tips

fóar Heiten en Memmen fán Heiten en Memmen!

Janna Kamstra: “Mijn tip: laat de heit zoveel mogelijk ‘eerste dingen’ doen tijdens de kraamweek. Bijvoorbeeld het eerste badje en de eerste keer verschonen. Jij als mem krijgt nog genoeg ‘eersten’ mee van jullie baby.”

Annemarie Huygen Taekema: “Soargje foar in hiel goed en rûm netwurk fan minsken dy’tst fertroust en dy’t oppasse kinne en wolle. Skeelt in hoop stress ast wer oan it wurk moatst.”

Grietje de Jong-Taekema: “Volg je kindje, niet de klok of een of ander schema. Het kindje slaapt als het moe is en eet als het honger heeft, niet als de klok zegt dat het moet.”

Taetske van Damme: “Doe lekker zoals je zelf denkt dat goed is. En een ritme helpt. En af en toe zelf een potje huilen helpt ook, daar hoef je je niet voor te schamen.”

R. Vermeulen: “Brûk in badsitsje. De poppe fielt him feilich en do hast dyn hannen frij en hoechst net sa krom te stean.”

Pietsje Hazenberg: “Tink om de trije R’s: Rust, Regelmaat en Reinheid!”

MamAnouk: “Volg je eigen gevoel, jij kent je eigen kindje het allerbest!” Tiny Aagtjes-Posthumus: “Mijn tip: luister niet naar alle goedbedoelde adviezen. Je weet vaak zelf wel wat goed is. Is het niet zo dat moeders elkaar graag advies geven omdat ze bevestiging nodig hebben en willen horen dat wat zij zelf doen goed is? Heb vertrouwen in jezelf!”

Peter de Haan: “Spoel kleertjes met poepvlekken gelijk uit en zet ze in wat water met biotex.”

n heite n e r a O e emm ar m n e e ek m dogg at... w

Henny de Jong-van Dijk: “Voldoende rust, het huishouden komt later wel weer, de baby is nu belangrijk en de kraamvrouw. Probeer niet teveel te doen in de eerste weken, je lichaam en geest hebben echt de tijd nodig om te herstellen. Ze zeggen niet voor niets 9 maand op en 9 maand af. Belangrijk om te weten is dat het moeder-zijn moet wennen, de nieuwe situatie moet wennen. Onzekerheid is heel normaal en niets geks, het is niet altijd de ‘roze wolk’ waarover je in de boekjes leest. Dat kan en bestaat niet!” Marieke Brug: “Brûk gjin sjampoo by it hierwaskjen fan dyn poppe. Hielendal net nedich! Sjampoo taast de talkklieren oan, wêrtroch’t it hier allinne mar fetter wurdt en it faker wosken wurde moat. Sjampoo ferkeapje is leuk foar de fabrikanten, mar sjampoo is net goed foar de hierkes en eachjes fan dyn poppe. Ik ha by myn bern noch nea sjampoo brûkt en se ha prachtich glânzjend en skjin hier. Myn tip: begjin der net oan.”

Poppeslokstress ‘Wa komme der no wer?’ Myn man hat it net sa stean op kreambesite. Se bliuwe altyd te lang, sa seit er. It leafst soed er ús dochter krekt as yn de Lion King op in heuvel omheechhâlde. Dit is se! En klear. En ik ha der ek net altyd sin oan. It is bytiden krekt in toanielstikje datst mar wer opfierst. Hieltyd mei oar publyk, mar it dekor en de tekst binne itselde. We binne fan ’e moarn as in gek troch it hûs gien. Stofsûgje, in feech troch it húske, de ôfwask yn de ôfwaskmasine, bern yn ’e klean en netsjes, ûndefiniearbere rommel yn kastjes triuwe. Om tsien oere stiet it earste publyk wer op de stoepe. Dat hjir suver krekt noch in oarloch plakfûn hat, is net mear te sjen. De besite loert yn ’e widze. De ‘wat is se helder’ en ‘krekt har mem’ galmje alwer troch de loft. Dat we krekt noch spul, of ‘poppeslokyrritaasjes’, hân hawwe – ‘nee, do hoechst no net mear te stofsûgjen en lit de tsiis en woarst mar gewurde’ – is net te fernimmen. Mei in aai oer myn rêch fertelt myn man de besite dat er ûntsach hat foar

Froukje van der Meulen-Dijkstra myn topsportprestaasje. Terjochte fansels. Ik op myn beurt priizgje syn húshâldlike ynspannings. Nei oardel oere rommet myn man demonstratyf de kopkes en pantsjes op en seit ûnderwilens dat it soms wol dreech is, bern. Minne nachten en sa. De besite begrypt de hint en stapt op. Ik freegje my ôf wêrom’t wy dizze perfekt-gesintsjealles-ûnder-kontrôle-tradysje yn stân hâlde. We jouwe takomstige âlden it idee dat dit de realiteit is, sadat sy dizze fasade ek wer oernimme. En kollega-âlden witte wol better. Dêrom sis ik: lit ús by de poppeslok it wiere striidtoaniel sjen litte: spuiplakken op ’e bank, foeterjende en suterige heit en mem, rûnslingerjende rotsoai. It skilt in soad stress, is wol sa minsklik en de besite stapt wat earder op. Skilt in (poppe)slok op in buorrel.

‘It leafst soed er ús dochter krekt as yn de Lion King op in heuvel omheechhâlde.’

Ciska Noordmans

Sûge op in sobber (fopspeen) of tomme jout in protte bern én âlders rêst. Mar hoe learst it berntsje sa’n gewoante letter wer ôf? Babys ha in grut ferlet om te sûgen. It makket har rêstich en ferleget de hertslach en bloeddruk. Sobje en sûge by it drinken is soms net genôch om oan dat ferlet te foldwaan. In sobber kin in alternatyf wêze, lykas tomkesobjen. Op echo’s kinst sjen dat guon poppen al yn de liifmoer (baarmoeder) op ’e tomme sobje. Guon poppen kinne krekt nei de berte de tomme al fine, mar by de measten duorret it sa’n trije moanne foar’t sy de tomme wat langer yn de mûle hâlde kinne. As bern

Sûge op ’e sobber of sobje op ’e tomme

hieltyd mear fêst iten krije, ferliest it sûgen mear en mear syn funksje. As âldere bern noch tomkesobje of sûge op in sobber, dan is it in gewoante wurden. Wat is better: tomme of sobber? Heit & Mem lei dy fraach foar oan Baukje Yt van der Hoek-Osinga, logopediste & SI-terapeute yn Sint-Nyk, en oan toskedokter J. Boersma en syn assistintes yn ’e Westereen.

Wat fine âlders? Heit & Mem frege op Facebook wat jim ûnderfinings binne mei de sobber of de tomme. Hjirûnder in seleksje fan de reaksjes:

Laura Tjalsma: Onze tweeling had een speen en een knuffel. Onze zoon was 2,5 en heeft de speen zelf in de prullenbak gegooid. Onze dochter volgde een paar maanden later. Ze slapen nu met hun knuffel. Jan En Jessica Brouwer de Jong: Ons mannetje slaapt met twee doekjes. Makkelijk te verwisselen en hij is er gek op.

Mirjam Flameling-Kasimier: Us Ivar brûkt in sobber. As lyts popke hie hy lêst fan refluks. In sobber holp him by it fuortslokken fan it soer. Hy is no in jier en brûkt him allinne noch by it sliepen.

Baukje Yt van der Hoek-Osinga, logopediste & SI-terapeute ‘Sadree’t bern begjinne te praten, advisearje ik de tomme of styk foaral op dy mominten te brûken wannear’t bern wurch binne. It sobjen helpt om rêstich te wurden. Probearje it gebrûk fan de tomme of styk te beheinen ta de ein fan ’e dei. Ik sjoch wolris bern oerdei mei in styk yn ’e mûle by mem op de fyts of yn de buggy sitten, mar dat fyn ik no sa spitich! Want wat is der no moaier as ûnderweis gesellich mei dyn pjut te kletsen en op dy wize tegearre mei taal en spraak dwaande te wêzen?’ Ut de praktyk fan Baukje Yt blykt dat de sobber it maklikst ôf te wennen is, kinst ’m ommers fuortgoaie of trochknippe, mar net alle bern hawwe in foarkar foar de sobber fansels. Baukje Yt: ‘Myn advys is: hoe earder hoe better! Bern ûntwikkelje minder problemen op it mêd fan spraak en slokken, mar ek foar âlders is it better; de striid duorret minder lang!’ Lês op www.heitenmem.nl tsjin watfoar problemen at bern oanrinne kinne dy’t te lang in sobber of in tomke yn ’e mûle hân hawwe. Lês dêr ek hoe’t Baukje Yt dat sels oanpakt hat mei har eigen bern! info@logopedie-skarsterlan.nl

Aafke Steensma: Speen wou ze niet hebben. Nu duimt ze soms.

Toskedokter Boersma en syn assistintes út ’e Westereen ‘Voor kinderen tot zes maanden is het nog geen probleem om duim te zuigen of een speen te gebruiken, maar na zes maanden begint het kind zich te hechten aan een speen of het duimen en wordt het lastig om dit af te leren. Als troostmiddel kun je beter een ‘koesdoek’ of beer geven. Zuigen op de duim of speen blokkeert de groei van de onderkaak, en stimuleert de groei van de bovenkaak voorwaarts, met een open beet (tanden boven en onder komen niet meer met elkaar in contact) als gevolg. Hierdoor kunnen spraakstoornissen en slikproblemen ontstaan. Het kind krijgt een “konijnesnuitje” en dat ziet er niet fraai uit. Probeer de speen niet meer te geven wanneer het kind ongeveer 9 maanden oud is. Wanneer dit niet lukt hebben we voor kinderen vanaf ongeveer twee jaar de volgende tips: Laat het kind onder begeleiding van een van de ouders, zelf de speen doorknippen, in ruil voor een cadeautje. Wanneer zoon of dochter ’s avonds opnieuw naar de speen vraagt, kun je het kind gewoon de doorgeknipte speen geven. Het zal dan al snel merken dat er niks meer aan is, maar nu heeft hij dat zelf gedaan. De duim is iets lastiger om af te leren, omdat het kind deze natuurlijk altijd bij zich heeft. Laat je in de apotheek informeren. Als het kind al wat ouder is, kun je uitleggen dat de tanden scheef kunnen groeien met een beugel als gevolg.

Te lêzen op heitenmem.nl De hielprik en daarna… Je wilt je pasgeboren baby ieder pijntje besparen en dus is de hielprik niet het leukste moment uit de kraamtijd. Toch doen vrijwel alle ouders aan het onderzoek mee, omdat op deze manier een aangeboren ziekte kan worden opgespoord. Net zo snel als het prikken gaat, is het ook weer vergeten. Maar wat als blijkt dat de uitslag niet goed is? Lês it hiele artikel op www.heitenmem.nl

De spreidbroek

Het KISS-syndroom Na negen maanden een wolk van een baby. Het grote genieten kan beginnen. Helaas is dat niet voor alle ouders weggelegd. Je kindje huilt ontroostbaar, uren en uren achtereen, tot je er wanhopig van wordt. Draait je baby bovendien zijn hoofd steeds naar één kant of overstrekt hij zich? Dan zou hij last kunnen hebben van het KISS-syndroom. Lês it hiele artikel op www.heitenmem.nl

Heupdysplasie is een aangeboren afwijking die zonder behandeling loopproblemen en vroegtijdige slijtage van de heup kan veroorzaken. Bij deze afwijking kan de heupkom, vanwege onvoldoende diepte, de heupkop niet goed omsluiten. Het heupgewricht kan hierdoor niet op de juiste manier bewegen. Een spreidbroek is in de meeste gevallen het aangewezen hulpmiddel om de heupen van een baby in de goede stand te krijgen. Zielig, denken de meeste ouders, want wat doe je een kindje aan? Is het pijnlijk, kan de baby zich nog wel goed ontwikkelen, hoe moet het in de kinderwagen/buggy, autostoel? Lês it hiele artikel op www.heitenmem.nl

Postnatale depressie bij vaders meestal niet onderkend De blijdschap over de geboorte van Dennis de Haan (nu 4) sloeg bij zijn ouders al snel om in bezorgdheid. Dennis werd tien weken te vroeg geboren. Pieter: ‘Het ergste van alles vond ik om het verdriet te zien bij Karolien en bij onze andere zoon Remco (nu 14). Die was stapelgek op zijn kleine broertje, maar lange tijd wisten we niet of Dennis het zou redden. Ik voelde me zó machteloos. Ik wilde er voor Karolien en Remco zijn, maar ik had ook mijn eigen zorgen en verdriet. Maar ja, stoere mannen huilen niet, hè.’ Lês it hiele artikel op www.heitenmem.nl

Als je partner al kinderen heeft… Je begint aan een toekomst samen, maar je nieuwe partner heeft al kinderen. Hoe ziet je rol als stiefouder eruit? En hoe verloopt het contact met ‘de ex’ op de achtergrond? ‘Je kunt van tevoren nooit alles overzien.’ Roos is 28 en stiefmoeder van Melvin (10), Daniel (8) en Charlotte (6). Ze is getrouwd met Dirk en samen hebben ze een zoontje van 15 maanden, Thomas. ‘De afgelopen zomer waren we met zijn zessen op onze boot in Friesland. Dirks kinderen zijn zó lief en ik was zó trots op het hele stel. Iedereen was blij met elkaar en we hoopten allemaal dat deze week snel een vervolg zou krijgen. Helaas denkt hun moeder daar anders over.’ Lês it hiele artikel op www.heitenmem.nl

Do witst dat dyn libben feroare is, as allinnich nei de grienteboer ta gean fielt as in fakĂ˘nsje.

- mem wĂŞze 64

NR. 01 2014/2015

Reizen met baby

Ferskjinje kin oeral

Grijze wolk

wennen aan het moederschap

de lytse Mei Fryske sliepferskes, rymkes, poppeboekjes, apps en noch folle mear!

1404_HMMINI_OM_344X24_05.indd 1

21-05-14 11:22