Operación mundo: Lingua Galega e Literatura 1º ESO. Proposta didáctica (demo)

mostra

1

ESO

LINGUA GALEGA E LITERATURA Celia Díaz Núñez Miriam González Iglesias

P R O P O S TA DIDÁCTICA a

ic ón

r pe

O u

o d n

m

Índice Claves de Operación Mundo .................................................................................................. 4 Materiais para a etapa .............................................................................................................. 6 Proxecto dixital ........................................................................................................................... 8 1. Características xerais 2. Índice visual de recursos 3. Inclusión en anayaeducacion.es 4. Avaliación en anayaeducacion.es 5. Programación e claves do proxecto Da LOMLOE a Operación Mundo......................................................................................... 17 • Perfil de saída da Educación Secundaria - Perfil de saída e claves pedagóxicas de Operación Mundo - Perfil de saída e competencias específicas da área • Saberes básicos dos cursos 1.º e 2.º • Inclusión en Operación Mundo Unidades....................................................................................................................................... 27 1. Salvar os oceános 2. Os dereitos da infancia 3. Auga, un ben escaso 4. Pioneiras que abren camiño 5. Consumo responsábel 6. Aquí sempre foi bosque 7. Outro mundo é posíbel 8. Tradicións 9. Heroínas Anexos

As claves de OPERACIÓN MUNDO Que é Operación Mundo?

Operación Mundo é un proxecto configurado para contribuír a dar resposta a unha das cuestións que con máis frecuencia se suscitan nas aulas:

para que serve o que aprendo?

A través de situacións de aprendizaxe e de propostas de actividades competenciais, pretende favorecer unha aprendizaxe para a vida e os retos de sostibilidade, inclusión e dixitalización que lle formula ao alumnado a sociedade do século xxi.

En poucas palabras, Operación Mundo pode definirse como un proxecto

competencial, comprometido, interdisciplinario, que potencia as metodoloxías activas e a competencia dixital.

4

Competencial Operación Mundo formula a ad­ quisición paulatina e integradora das competencias. O seu desen­ volvemento favorece no alumnado a capacidade de aprender a desenvolverse nas situacións do seu realidade cotiá.

Actividades competenciais Céntranse en saber facer e no desenvolvemento de destrezas.

Fomentan a aplicación das apren­ dizaxes en diferentes contextos, promoven a análise, a xustificación, a predición, a experimentación, a argumentación, a interpretación ou a revisión. Son actividades que pre­ paran o alumnado para o día a día na súa toma de decisións.

Situacións de aprendizaxe Son contextos, enmarcados na vida real e nun obxectivo de desen­ volvemento sostible, que formulan unha situación problema. Con eles invítase o alumnado a levar a cabo unha reflexión transformadora para a que será necesario poñer en ac­ ción os saberes básicos adquiridos ao longo de varias unidades.

Avaliacións competenciais Para medir o grao de adquisición do perfil de saída e reflexionar sobre o propio proceso de apren­ dizaxe. Dispoñerase de diversas probas escritas e dixitais co fin de avaliar o que se aprendeu, a súa aplicación e a súa xeneralización a outras situacións; e dun portafo­ lio e unha batería de instrumentos de avaliación para que o alumnado autoavalíe o seu propio proceso de aprendizaxe (que dificultades encontrou?, que lle satisfixo máis?, como se organizou?, como tra­ ballou en equipo?...; en definitiva: como aprendeu?).

Comprometido

Interdisciplinario

Inclusivo

O alumnado xoga un papel activo no proxecto que vai máis alá do ámbito académico. Implicarase en propostas que contribúan a transformar o seu ámbito familiar, social, cultural e natural en beneficio dun mundo máis comprometido e sostible en todos os ámbitos.

Operación Mundo é un proxecto in­ trinsecamente interdisciplinario, xa que está concibido para que, desde cada materia e ao longo das distin­ tas etapas educativas, se contribúa ao desenvolvemento das claves pedagóxicas e as metodoloxías ac­ tivas nel propostas. Ademais:

Operación Mundo é un proxecto que nace comprometido co prin­ cipio de educación inclusiva e a creación de mellores condicións de aprendizaxe para todo o alumnado, favorecendo a posta en práctica de recursos para un ensino personali­ zado.

Para iso, o proxecto incorpora:

• Inclúe tarefas e pequenos proxec­ tos que poñen en xogo apren­ dizaxes adquiridas en distintas áreas, fomentando a súa aplica­ ción de forma integrada a dife­ rentes contextos.

Para iso, o proxecto incorpora:

Obxectivos de Desenvolvemento Sostible As situacións de aprendizaxe e outras actividades propostas en­ marcadas nun ODS teñen como finalidade que o alumnado tome conciencia e leve a cabo unha re­ flexión que provoque unha transformación de hábitos, actitudes e comportamentos que repercutan positivamente nalgunhas metas establecidas nos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible.

Orientación académica e profesional Para espertar ou detectar voca­ cións e axudar o alumnado a deci­ dir un itinerario formativo e profe­ sional, acorde ás súas habilidades e intereses persoais, que os capacite para afrontar os retos de sostibili­ dade, inclusión e dixitalización da sociedade do século xxi.

Cultura emprendedora Co propósito de que o alumnado desenvolva as habilidades e a con­ ciencia necesarias para transfor­ mar ideas creativas en accións e contribuír a alcanzar os ODS.

• Conta con propostas de traballo por ámbitos para o Ámbito Cien­ tífico Técnico e para o Ámbito So­ ciolingüístico.

Pautas DUA Baseado nos principios e pautas sobre o Deseño Universal para a Aprendizaxe, o proxecto ofrécelle ao profesorado toda a información relativa ás opcións múltiples de acción e expresión, de representa­ ción e de implicación.

Recursos inclusivos Operación Mundo ofrece opcións múltiples de presentación da infor­ mación como vídeos, audios, resu­ mos, organizadores gráficos, acti­ vidades interactivas... que facilitan a personalización e a flexibilización da experiencia de aprendizaxe do alumnado.

O esencial Este recurso inclusivo do proxecto identifica as aprendizaxes esen­ ciais que permitirán adquirir o per­ fil de saída previsto para axudar ao profesorado a adaptar o ritmo, o estilo, a profundidade e as meto­ doloxías activas máis adecuadas ao alumnado.

Metodoloxías activas Operación Mundo propón un conxunto de métodos, técnicas e estratexias que fomentan o traba­ llo en equipo e incentivan o espí­ rito crítico. Unha forma de traba­ llar que prepara o alumnado para situacións da vida real a través da aprendizaxe cooperativa, a educa­ ción emocional, o desenvolvemen­ to do pensamento, a cultura em­ prendedora ou o Plan Lingüístico.

Competencia dixital Operación Mundo conta cun Plan TIC e un novo proxecto dixital, con libros dixitais especialmente dese­ ñados para facilitar a adquisición de competencias dixitais, que po­ súen unha ampla oferta de recur­ sos.

5

Proposta didáctica

Materiais para a etapa

Unha proposta didáctica por cada libro do alumnado coa solución das actividades, orientacións metodolóxicas, suxestións para aplicar metodoloxías activas etc.

Que é Operación Mundo?

OPERACIÓN MUNDO é un proxecto configurado para contribuír a dar resposta a unha das cuestións que con máis frecuencia se sus­ citan nas aulas: para que serve o que aprendo? A través de situa­ cións de aprendizaxe e de propostas de actividades competenciais, pretende favorecer unha aprendizaxe para a vida e os retos de sos­ tibilidade, inclusión e dixitalización que lle formula ao alumnado a sociedade do século xxi.

En poucas palabras, OPERACIÓN MUNDO pode definirse como un proxecto competencial, comprometido, interdisciplinario, que po­ tencia as metodoloxías activas e a competencia dixital.

Libro do alumnado

Obrado Obr ado iro deiro deuni Com Com uni cac cación ión A INFOG A INF OG RAF ÍARAFÍA Unha infog Unha infog rafía é rafía é unha repre senta visua senta visuaunha repre sent sentación ación lmente lmen gráfica que unhate unha infor gráfica que prepreescritosescri tos e imax informac ión.mac ión. e imax Com Com es, gráfies, bina bina texto gráfi texto cos, cos, s s picto pictogram gram as etc. as etc.

Como todo Como todo PartesPartes dunhadunha infografía infografía texto, pode texto, pode mos iden mos iden tifica tificar este Titular: resume Titular: resume • Emisor: • Emis r este a información a información que se presenta. que se presenta. or: a entid s elemento s elemento a entid ade, orga ade, s: s: Debe ser orga Debe nizac nizac sere breve breve e directo. directo. ión ou pers ión ou pers • Receptor • Rece oa que oa que a asina : asptor as persoas a asina pers: oas Texto: proporciona . . Texto: proporciona ás que vai ás que vai toda a explicación toda a explicación necesa- necesadirixida.dirixida.

• Mensaxe • Men : a saxe ria, complementa ria, complementa a informac infor:mac as imaxes. as imaxes. ión queión que expó • Código: • Cód n. expón. igo: Corpo: contén Corpo:acontén a información signo signos escr información visual, visual, mediante mediante s escr itos (letras) nio da imax nio da imax itos (letr gráficos,gráficos, imaxes, imaxes, e imax diagramas… diagramas…

Tamén contén Tamén contén e sobreeosobre o as) e imax es, cun es, cun pred predomi- númerosnúmeros texto escr texto omiou palabras ou palabras ito.escrito. para ordenar para ordenar • Canle:•visua Canle: visua a información. a información. l. l.

Fonte: indica Fonte:de indica ondede onde procede procede a información. a información.

Créditos: Créditos: sinala o sinala nome odonome do da autor/a autor/a da infografía. infografía.

O libro do alumnado presenta os contidos e as ac­ tividades axustados ao desenvolvemento curricular fixado pola LOMLOE. Baixo unha metodoloxía com­ petencial, permiten responder dunha forma creativa e innovadora ao noso compromiso coa inclusión e os Obxectivos do Desenvolvemento Sostible, posibi­ litando o crecemento das habilidades e as aptitudes que esixe a nosa sociedade, cada vez máis diversa.

Titular Titular

CREAMO CRESAMOS

U 1

INFO INGR FOAF GRÍA AFÍA

U 1

1 Fíxate 1 na Fíxate na infografía infografía

da da analizand anali zando este páxina páxi esquna esqu o este erda erda. Com . Com s aspectos s aspectos pleta a pleta : : a informac informac • Emisor, • Emis ión ión menor, men saxe saxe , códi , códi Ten en Ten go, recego, rece conten ptor, ptor, canle a conta canle 2 2En pequ e estrutura e estrutura En pequenos do contdo Lembra Lemb enos ido.contido. ra que non grup grup que non protecció prot pode podes usar ección dos os, creaos, de crea de a vosa a vosa n dos xes que xes imaque teñan s usar imaocéanos, océa prop prop teñan nos, ia ia infografía infografía a redu a redución dereitosdere caráctercará itos de auto cter de auto sobre asobre a amb amb dos ienta iental. Aqu ción dos r. r. plást plást l. Aqu icos ou icos ou í tedes os í tedes os outr outr o tema o tema de pasos nece pasos nece 3 3 sarios para sarios para de E ti queEdis? ti que dis? o proceso. o proceso.

Expoñede Expoñede ante a clase ante a clase as vosaas vosas prop s prop ostas. ostas.

Texto Texto

Corpo Corpo

Fonte Fonte

INCLÚE

LI

C

ZA 12 ME

S

Creditos Creditos

24

24

RATU GA E LITE LING UA GALE

RA

EN

ES

PROXECTO DIXITAL

25

Trim estre

1

1

Tr im est re

ESO

Acompáñase de abundantes actividades competenciais de exercitación e reflexión.

1

L IN G UA GALEGA A UR E L IT E R AT

25

N PRESENTACIÓN DA SITUACIÓ

as persoas? Pregúnt a mesma lingua con todas Decátaste de que non falas galego e con outros en cas amigos cos que falas en a porqué? Hai familiares ou lingua ves a televisión? E tempo de lecer? En que ou en inglés. Pero... e no doado ler un libro en ga veces tes dito.... éme máis Cantas favoritas? series de música, a cousa c en inglés? E se falamos Ou en castelán? Ou quizais cantan en castelán, g dos grupos que escoitas moito, seguro que moitos inglés e outras linguas. lingua ou outra segund motivo polo cal falas unha Parácheste a pensar o lingua predomina na m na que te encontras? Que quen esteas ou a situación gusta a ti ou porque Realmente é porque che que escoitas? E na televisión? a televisión sempre ca noutra, ou é porque lingua nunha máis leu familia de preguntas que te re lle lles gustaba? Unha chea posta na lingua que máis motivos e as túas prefere Apúntaste a coñecer os a investigar e descubrir.

ZAXE

SECUENCIA DE APRENDI

Chuvia de ideas

Unidade 1

ESO

O mupera nd ción o

Núñez Celia Díaz z Iglesias zále Miriam Gon

10

6

Grupos de traballo

Pensamos

Proxecto dixital Un proxecto que che ofrece todos os contidos do curso a través do libro dixital, xunto cunha gran diversidade de recursos.

Comunicación Estudo dos textos

COMUNICACIÓN

A comunicación

Establécese entre dúas ou máis

informapolo cal as persoas intercambian A comunicación é o proceso ción, sentimentos, opinións etc. elementos: son imprescindíbeis os seguintes Para que haxa comunicación e código. canle mensaxe, receptor, emisor,

Tipos de códigos Para comunicármonos empregamos dous tipos de códigos: • Códigos verbais: palabras.

Mensaxe: información que se transmite.

• Códigos non verbais: imaxes, xestos, iconas, sinais de tráfico... dos O código verbal é exclusivo emseres humanos e adoitamos cópregalo en combinación cos digos non verbais.

Emisor: persoa que transmite a información.

COMUNICACIÓN

ACTIVIDADES

1 Sabes que significan estas mensaxes

derno sinais para os seguintes – Perigo: pavimento esvaradío.

3

2

1

e debuxa no ca3 Consulta o Código de circulación

non verbais?

formas principais, Os sinais de tráfico teñen tres con cadanseu significado: Redondos: prohibición ou obriga.

Escrita

Escribir

Ler

Escoitar

máis persoque se produce entre dúas ou A comunicación oral é aquela e receptor. O código compartido por emisor as, facendo uso da voz e dun e os sons da lingua, formar palabras emisor válese da voz para reproducir ao receptor. elaborar mensaxes que transmite signos gráficos de través a prodúcese A comunicación escrita, en cambio, que, posteriormente, será recibida mensaxe unha elabora cos que o emisor elecmensaxes instantáneas, correos e descifrada polo receptor. Exemplos: e dixitais… trónicos, xornais e libros impresos entre dous por exemplo unha conversa Hai textos que sempre son orais, unha sempre son escritos, por exemplo veciños no ascensor. Outros, porén, ou hai textos que poden ser orais Pero oficina. nunha instancia presentada pódese recitar ou escribir. escritos, por exemplo, un poema

Sabías que...?

Os primeiros textos escritos teñen uns 6000 anos de antigüidade.

Corresponden ás civilizacións mesopotámicas.

significados:

ACTIVIDADES

– Entrada prohibida a bicicletas. seguridade.

– Uso obrigatorio do cinto de carburante.

– Proximidade dun surtidor de 70 km/h.

– Velocidade máxima aconsellada

4 Inventade 6

5

4

2 Sabías que….?

persoas

Oral

Falar Código: conxunto de signos que coñecen emisor e receptor e permite que o primeiro elabore a mensaxe e o segundo a interprete.

Canle: medio material a través do cal se transmite a información ou mensaxe (sonora —sons—, visual —textos, imaxes— etc.)

Receptor: persoa que recibe e interpreta a información.

5 Indica que tipo de comunicación

se establece e si.

nala os elementos de comunicación

sinais para os seguintes contidos:

da aula.

– Prohibido comer no interior – Zona para colgar as mochilas.

– Perigo: pombas famentas.

– Espazo libre de monopatíns.

– Praia libre de medusas.

Triangulares: perigo. ou indicación.

Rectangulares/cadrados: información os sinais da de• Completa esta táboa. Clasifica (cores do reita segundo a súa forma, descríbeos seu significado. bordo e do fondo) e indica o Número

Forma

Cores

Significado

1

Circular

Bordo vermello

Velocidade máxima.

...

...

...

...

21

20

Os Desafíos que deixan pegada incorporan unha situación de aprendizaxe que propicia a reflexión dos alumnos e das alumnas e que teñen un carácter transformador.

As páxinas finais de cada unidade ofrecen propostas deseñadas para reforzar, reflexionar e consolidar o aprendido.

Recorda seleccion ar o material de Recorda traballo desta unidade para oseleccionar o material de traballo desta teu portafolio. unidade para o teu portafolio.

Un Un océaocéa no de tico ico no fond no plás de plást o do océa no no no fondo do océa

Arredor de oito millón s de toneladas de Arredor cula que plástico acaban no oito en 20 de anos nosmillóns océano anualmente. mares de do tonelad de plástico acaban mundo as culanta só represe que1% haberá A comunidade científ en do 20 anos no océano anualmente. menos peixes que maresedo mundo total:nos o restant ica calcomunidade científic o. Mais o que A só representa 1% xa é unhahaberá peixesplástic partícumenos abrolla do total: o restante que la de sedime plástico. Mais á superficie tana calnto máis o que abrolla xa é unha partícul á superficie tan a de sedimen Fernand to máis

o arrizado Fernando arrizado Hai máis dunha 5 de maio de 2020 década que a comun Hai máis dunha década idade científica 5 de maio de 2020 vén alertan do do desafío ambien Porén, o plástico que a comunidade máis visíbel que tal que supón a científica Porén, alertando do desafío minacivén o plástico máis abrolla á superfi conta- do mar ón con plástico dos océano ambiental que supón cie que enta menos devisíbel a conta- dorepres s. Esta á superfic minación con plástico 1%. O 99%abrolla e á flora mar represe á fauna mariñas, aos nta menos restante fica ie dos océanos.afecta nas profun de 1%. O 99% Esta afecta á fauna didades mariña ts e aos restante á flora mariñashábita s xunto coa área, nas profundidades emas. non sóeisto: , aos hábitats ecosist as nanopartícula nutrien o lodo os fica mariñas xunto e aos ecosisteMais tes. […] coa s mas. área, o elodo de plástic Mais non o acaban por nutrientes. […] e os isto: as nanopartículas chegar aos só seres humanos a través de plástico acaban Dobre ameaza tóxica da inxestión de chegar aos seres humano por xe ou por Dobre ameaza outras vías. s a través da inxestiópeiAs pequenas partícutóxica n de peixe ou por outras[...] vías. [...] las de plástico son Un sedime pequen partícul nto máis perigoAs almente as de plásticoespeci sas xa queasson Un son especia facilm to lmente perigosas Segundo osedimen que son ente inxerid as e absorbiProgramamáis das polo aparatoxa das Nacións Unidas nte inxerida dixestivo e,facilme s e absorbi das desta o para bienteSegund o polo Program maneir o Am- bar penetr aparato dixestivo e, , arredor de oito a das Nacións a, poden acadesta maneira Unidas para o Amando millóns toneladas órganos e tecidos , poden bar penetraen arredor de oito millóns de plástico a acabanbiente, nos océano ndo en órganos dos organismos acatravés dos s cada ano, toneladas e tecidos fluídos corpor plástico a través ais. A partir de dos organismos nos océanos cadaen moitos casos adetravés dosacaban dos fluídos corpora ríos. De aí, ano, en moitos casos na cadea trófica continuar a tenden —a cadea alimen is. A partir deentran cia, a dos ríos. De continu na cadea trófica científivés ticia— que ten oaí, entran idade a traca calcula —a human ar a tendenccomun cadea que para 2050 o ser aliment como ia, a comunidade humano último elo. Adema icia— que ten o ser a calcula que para superará a cantid existencientífic is, moitas destas como último elo. Ademai ade ou microp te de peixes 2050 superará a cantida nano . artícul minúsc s, moitas destas existent de peixes. de ulas e case invisíb nano micropaas, rtículas, minúscu Series docume humanou eis ao ollo o, están contam las e case invisíbe entais como Blue inadas á súa is ao ollo humano, están Planet, con imaxe Series documentais vez de golfiño contaminadas s químicos que as s xogando con como Blue Planet, os á súapor fan vezprodut por produto bolsas de plástic con imaxes químico s de golfiños xogand s que dobremente tóxicas. un efecto o, tiveron positivo entre ao con bolsas de plástico As que non chegan as fan dobremente tóxicas. poboación, e as , tiveron aos un 5 efecto milíme As des comezaron positivo entre a que non chegan aos tros de lonxitude da- denominadas a tomar medidas poboación,autori son microplásticos. 5 milímetros de lonxitud as autorid para reducier ou acomeza e denomi As minar des ron máis nadas a tomar medidas o uso destas bolsas eli- tamaño igual pequenas, cun son micropl As máis , o das pallaspara ou menor a ásticos. pequenas, cun minar o uso destas eli- tamaño 100 nanómetros 1 1 Comunicación parareducir líquidos Comunicación sorberou mm), igual e o doutros eleme bolsas, o das pallas ou chámanse nanopl menor a 100 nanóme(1/10.0 00 ntos do mesmo para tros (1/10.00 ásticos, tan diminu dun sólíquido 0 materialsorber chámanse nanoplá uso. s e o doutros elementos tos que son imposímm), sticos, beis de do mesmo materia Nesta unidade Nesta tan vas leroofragmento fragmento vas ver unidade dunha diminut dunha sen os que son dun só uso. uso l deler instrumentos ópticos eis de vero sen especiimposíb o uso de ais. novela novela protagonizada protagonizada porinstrum Nereida, unha por Nereida, unha entos ópticos especiais. rapazaque quese sepropón propónsalvar rapaza salvaros osocéanos océanosee https://www.nosd osseus seusanimais. animais. os iario.gal

Que Que vas vas aprender? aprender?

A TÚA LINGUA IMPORTA A TÚA LINGUA IMPORTA

linguas que utilizas segundo de investigación sobre as Propoñémosche un estudo cuestionarios dixitais mediante a creación de Propoñémosche túas afeccións, de investigación sobre as linguas de eduque autilizas segundo comunida o contexto ouunasestudo os con toda serán compartid resultados mediante o contexto Os afeccións, as túas a creación de cuestionarios dixitais Forms).

(Google ou etc.

(Google familias Forms). , Os resultados serán compartidos con toda a comunidade edu-concativa: alumnado terá primeiro trimestre, que neste cativa: alumnado, familias dixital» etc.

«Glosario Ademais, iniciaremos un vocabulario que se trimestre. Recollerase o no terceiro e Ademais, iniciaremos un «Glosario segundo dixital» no neste primeiro trimestre, que terá con- ora, a colaborad tinuidade xe nunha Padlet, ferrament de aprendiza tinuidade noensegundo e no terceiro trimestre. Recollerase cada situación o vocabulario que se así a competen traballe unha imaxe (traballando significado enunha o seu traballe en cada situación de aprendizaxe a palabra, Padlet, ferramenta colaboradora, como creative subindo libres de internet e as licenzas e seguro subindo a palabra, o correcto seu significado e unha imaxe (traballando o uso smo e a a competencia dixital, o plurilingüi traballarasí para utilizar pódese Padlet de internet e as licenzas libres como creative cia dixital, mesma o uso correcto e seguro ). Esta commons io estudado. vocabular do escrita e commons).

Esta mesma oral Padlet pódese utilizar para traballar o plurilingüismo e a ción comunica comunicación oral e escrita do vocabulario estudado.

o tate o án stelán as as túas o? alego? ia cambia o, galego,

https://www.nosdiario.gal

11

on do con ca música úa e a túa ba estaba os etamos ? encias?

truímos Construímos

Descubre outra forma de aprender sinxela, intui­ tiva e compatible con calquera plataforma e dis­ positivo.

U 1

1

Ferramenta TIC Compartimos CompartimosFerramenta TIC

Unidade 2 Unidade 2

Difusión Difusión

Plurilingüismo

Plurilingüismo

Conclusións

Conclusións

Cales son os Calesprincipais son os principais problemas que problemas queos padecen padecen os océanos? océanos?

Somos noticia

Somos noticia

Traballei os elementos comunica GRUPOS da ción.

DE TRABALLO comunicac Comprendín o usoión.

Comprend diferente 2.1 Repartímonos por grupos que Repartímonos o uso 2.1 se diferente grupos de pode facer ín de traballo traballo para para dunhapor que se pode lingua segundo facer dunha o proxecto as variación proxecto de o lingua segundo de investigación. investigación. s lingüístic

3 Literatura 3 Literatura

As escritoras os escritores tamén se vaAs escritoras eeos escritores tamén se valen das palabras para crear un texto litelen das palabras para crear un texto literario que nos emocione, que nos divirta, rario que nos emocione, que nos divirta, que nos asuste… que nos asuste…

ti que opinas?

E tiE que opinas?

MARES EN MARES EN PERIGO PERIGO

Coñeces algunha Coñeces algunha asociación asociación ecoloxista en ecoloxista defensa en dos defensa dos mares? mares?

Cal é o teu libro favorito? A que xénero Cal é o teu libro favorito? A que xénero pertence? pertence?

Gústache crear os teus propios textos liGústache crear os teus propios textos literarios? terarios?

Unidade 3

Unidade 3

Tes participado Tesnalgunha participado iniciativa nalgunha iniciativa deste tipo? deste tipo?

11

11

12

12

Que podes facer Que podes facer ti para evitar a súa ti para evitar a súa deterioración? deterioración?

Achego suficiente ión para empezar informació

o proxecto de n para empezar o noso proxecto o proxecto 1.2investiga de Iniciamos proxecto de investigación ción. investigación de investigación.

Reflexion o sobre se lle dan sobre os usos o uso que dan áá lingua. lingua.

Reflexiono sobreque se dá á

Nestaunidade unidadecoñecerás coñecerás aa estrutura, estrutura, os os Nesta compoñenteseeos ostipos tiposde depalabras. palabras. compoñentes Sabescantas cantasletras letras ten ten oo alfabeto alfabeto galegaleSabes go?EEcantos cantosdígrafos? dígrafos?Sabes Sabes explicar explicar en en go? queconsiste consiste unha sílaba? E os seus tipos? que unha sílaba? E os seus tipos?

É hora de tomar conciencia e implicármonos na defensa do medio natural. É hora de tomar conciencia e implicármonos na defensa do medio natural.

Todos podemos activistas!

Todos podemos serser activistas!

REFLEXIONA REFLEXIONA

Para

mellorar as nosas Para mellora destrezas comun icativa sobre o uso que r as nosas destrez as comuni s podem cativas os empez sobre o uso lle podem ar a reflexio os empeza á lingua quedamos lle damos r a reflexio nar nar en diferen compartir con outras á lingua tes contex en diferent tos eos compartir con outras es context persoas. que nos nos e que gustar ía gustaría SECUENCIA SECUENCIA .

APRENDIZAXE persoas ReflexDE iona de xeito individ Reflexio na ual e comparte sobre as activid de xeito individu despo is en grupo te despois ades 1, 2, 3, 4 e al e compar sobre as activida a seguin en grupo te valorac a seguint des 1, 2, 3,54da e valorac ión ión CHUVIA cia de e 5secuen da secuen AspectosDE IDEAS ciaaprend izaxe. de aprend izaxe.

Aspectos Totalmente Totalment 1.1 Reflexionamos en grupo Bastante sobre oo uso grupo que sobre uso e que consegui Bastante Conseguido do conseguid Conseguid consegui o o Case Case do conseguid á lingua en diferentes lle damos diferentes contextos. o contextos.

Achego suficiente informac consegui

Taménampliarás ampliarásoo vocabulario vocabulario sobre Tamén sobre os os animaiseecrearás crearásas astúas túasinfografías. infografías. animais

Aspalabras palabrasforman formanparte partedos dos textos textos cos cos As quenos noscomunicamos. comunicamos.Con Conelas elasdesignadesignaque mosos osconceptos conceptos que que queremos queremos transtransmos mitir. mitir.

Bolsas plástico, latas refrescos, bastóns algodón, cabichas, redes Bolsas de de plástico, latas dede refrescos, bastóns dede algodón, cabichas, redes pesca... e outros produtos similares aboian superficie dos océanos de de pesca... e outros produtos similares aboian nana superficie 34 dos océanos ouou amoréanse fondos mariños. amoréanse nosnos fondos 34 mariños. residuos plásticos convertéronse no principal elemento contaminante e Os Os residuos plásticos convertéronse no principal elemento contaminante e teñen grande impacto ambiental. Ademais, tardan moitos anos en degrateñen un un grande impacto ambiental. Ademais, tardan moitos anos en degradarse. darse.

texto e realiza as activid ades.des. as activida a) Microplástico g) Divide g) Divide s, micropartícul en sílabas a) Microplásticos, en sílabas as palabr as, nanop as palabra as deste artícul s deste nanómetros comez micropartículas fragme , nanopa as e e fragme texto: ntonto rtículas do do nanómetros an por texto: s. Que por prefixos do teñen? Cal é comezan prefixo signific . Que a- asignific máis do teñen? Cal peque Hai Hai máismáis no? o? é máis dunha pequen década dunha década que que a comuni b) Quen é o autor? a comunid dade ade vén vén científic alertand científica b) Quen é o autor? a o doodesafío En que alertand do desafío medio ambien En que foi public ambient tal que Cando? medio al que supón ado? taminac supón foi a conpublica a conión taminacicon do?

Cando? plástico ón con plástico. . c) O texto divíde h) Localiz h) Localiz a noa texto se en tres partes c) O texto divídes no texto anterio anterior e en tres partes: r: : : un titular, ve resumo e a exposi un breun titular, un breve resumo e a exposic ción do 1. Dous dígrafo 1. Dous o repart ióncontid s. s. dígrafo do contido tres partes. ida ena en repartid tres partes.

2. Catro ditong 2. Catro • Localízaas guiánd os. s. ditongo • Localízaas guiándo ote pola letra empre te pola letra empreg gada.ada.

3. Dous d) Por que son hiatos.

3. Dous hiatos. d) Por que tan sas asaspequenas son perigo tan perigos las de plástico? as pequen partícu 4. Catro as partícu palabr 4. Catro las de plástico? as esdrúx palabra s esdrúxu ulas. las. e) Cal é o obxect i) Clasific e) Cal é o obxecti ivo do texto? i) a Clasific as palabr a as as subliña palabra vo do texto? s subliña das das segund segund o sexan variáb o sexan 1. Concienciar dun eis ouisinvariá variábe ou invariáb beis: eis: 1. Concienciar dun proble ma ambiental. problem a ambiental.

Segund 2. Protestar pola o o Segundo Program o Program a dasa Nación 2. Protestar pola contam das Nacións inación s Unidas Unidas contam dos océano parapara dio Ambien o Meinación o Medio Ambient te, arredor s. s. dos océano e, arredor 3. Explicar o proces de oito de oito tonelad tonelada as des plástico acaban 3. Explicar o proceso o dos plásticos de plástico nos océano acaban nos océanos s cadacada vertido dos plástico ano.ano. s. s. s vertido f) Resume o contid l) Divide f) Resume o contido o do texto. l) Divide en lexema en lexema do texto. s e morfem s e morfem as as aspalabr as palabra as variábeisbeis s variádo exercic do exercici io anterio o anterior r. .

Despois,coñecerás coñecerásos ostipos tiposde detextos textoscos cos Despois, quenos noscomunicamos, comunicamos, orais orais ou ou escritos, escritos, que endirecto directoou ouaadistancia distanciaaatravés través das das rereen dessociais sociaisetc. etc. des

Estudoda dalingua lingua 22 Estudo

Salvarososocéanos océanos Salvar

U 1U 1

1 Le atentamente 1 Le atentamente esteeste texto e realiza

Plano aberto. Accede ao vídeo de presentación da Plano aberto. Accede ao vídeo de presentación da unidade en anayaeducacion.es. unidade en anayaeducacion.es.

do conseguid o

o uso que se lingua. dá á lingua.

Traballei os elemento s da

as, xeográficasas variacións e/ou lingüísticas , xeográfica históricas s e/ou , a partir das nosas 2.2 Repartimos, históricas, de forma consensuada, o rol 2.2 a partir Repartimos, experienc dedas forma rol nosas consensuada, o ias. experiencias. dentro do grupo: Compart dentro o as miñas do grupo: coordinador, coordinador, secretario, secretario, ideas Comparto as miñasdeideas de forma clara, persoa encargada material, etc. e con do formaexprésom persoa clara, encargada do respecto exprésome e correcció con material, etc. n. respecto Comprendín que e corrección. é a linguaxe Comprend literaria mediante ín que é a linguaxe varios PENSAMOS literaria mediante PENSAMOS exemplos varios ao longo do proxecto exemplos . ao longo do proxecto.

3.1 Agora, Agora, en en grupos 3.1 grupos de de traballo, traballo, pensaremos pensaremos PONno A uso PROB usoAque que á lingua A lle ASdamos PON no TÚAS lle damos lingua a a partir partir das das PROBA AS á COMP ETEN Realiza nosas TENCIAS experiencias. TÚAS COMPECIAS a autoav nosas experiencias. aliación compe Realiza a autoava tencialencial liación compet incluíd a en anayae incluída 3.2 Anotamos ducac Anotamos as en anayae ion.es. n.es. ducacio 3.2 as ideas ideas ee propostas propostas do do grupo. grupo.

CONSTRUÍMOS CONSTRUÍMOS 4.1 Elaboramos posibles preguntas sobre o 4.1 Elaboramos posibles preguntas sobre o uso da lingua que nos gustaría facerlles a uso da lingua que nos gustaría facerlles a outras persoas. outras persoas.

35

35

COMPARTIMOS COMPARTIMOS 5.1 Compartimos as elaboradas 5.1 Compartimos as preguntas preguntas elaboradas por por cada grupo con toda a clase. cada grupo con toda a clase.

5.2 Consensuamos as posibles propostas 5.2 Consensuamos as posibles propostas ee ideas. ideas.

5.3 Unificamos e eliximos as preguntas 5.3 Unificamos e eliximos as preguntas ee propropostas finais que faremos a outras persoas. postas finais que faremos a outras persoas.

5.4 Repartiremos as preguntas finais para cada 5.4 Repartiremos as preguntas finais para cada grupo de traballo. grupo de traballo. + orientacións en anayaeducacion.es + orientacións en anayaeducacion.es

13 13

7

Proxecto dixital

Interactivo

Un proxecto dixital que cobre todos os contidos do curso e que se adapta a calquera plataforma e dispositivo.

Versátil Adaptable a distintos enfoques e necesidades: para quen complementan o libro en papel e para aulas plenamente dixitais.

Contén diversidade de recursos como vídeos, animacións, gamificación, actividades de autoavaliación, actividades interactivas autocorrixibles... É moito máis que unha reprodución do libro en papel.

Trazable Poderás visualizar a realización e os resultados das actividades propostas.

Como é Edudynamic?

Inclusivo O seu contorno facilita a personalización da aprendizaxe adaptando as tarefas ás necesidades do alumnado.

Competencial Elementos multimedia de alto valor pedagóxico deseñados para facilitar a adquisición das competencias dixitais.

Intuitivo. Doado de usar para ti e para as túas alumnas e alumnos.

Descargable. Permite traballar sen co­

nexión a internet e descargarse en máis dun dispositivo.

Multidispositivo. Adáptase e visualíza­

se en calquera tipo de dispositivo (ordenador, tableta, smartphone...) a calquera tamaño e resolución de pantalla.

Sincronizable. Os cambios que realice

o usuario sincronízanse automaticamente ao conectar calquera dos dispositivos nos que se traballe.

Universal. Compatible con todos os sis­ temas operativos, os ámbitos virtuais de aprendizaxe (EVA) e as plataformas educa­ tivas (LMS) máis utilizadas nos centros es­ colares.

1 Comunicación 1 Comunicación Comprensión do texto Comprensión do texto Comprensión oral Comprensión oral 1 Escoita o texto da lectura e responde as seguintes preguntas: 1 Escoita texto da lectura e responde • Cal é ao tarefa

9:45 AM

100%

que lles encomendan aastodos seguintes preguntas: os rapaces do clan?

•• Cal quehabilidade Cal éé aa tarefa lles encomendan a todos os rapaces principal de Suki? do clan?

•• Cal a principal Poréque habilidade os outros de Suki? rapaces felicitan a Amadou e a Suki?

• Por que os outros Extrae información rapaces felicitan a Amadou e a Suki?

Extrae información 2 Os membros do clan vense obrigados a abandonar a súa terra.

2 Os membros – Por que? do clan vense obrigados

a abandonar a súa terra.

–– Por que?

Como cualifican a situación que viven?

–– Como cualifican Con que a situación que viven? a comparan?

– Con que a comparan?

3 No texto abundan as descricións da terra reseca por mor da ausencia da choiva.

3 No texto abundan Localizaas algúns descricións exemplos. da terra reseca por mor da ausencia da choiva. Localiza exemplos.

4 «Mosaico de ermas algúns teselas» é unha metáfora.

Consulta no dicionario as palabras 4 «Mosaico deque descoñeza ermas teselas»s e é explica unha metáfora. o significado Consulta destano dicionario expresión. as palabras que descoñezas e explica o significado desta expresión.

5 Localiza outros adxectivos que caracterice n a paisaxe hostil.

5 Localiza outros adxectivos que caractericen a paisaxe hostil.

6 Amadou conserva na memoria imaxes positivas, moi distintas das que 6 agora percibe.

Amadou conserva Cales? na memoria Por que razón imaxes Amadou positivas, moi non distintas quere falar das que delas? agora percibe.

Por que razón Amadou non quere 7 Le atentamenteCales? falar delas? este fragmento do texto.

Identifica as antíteses ou 7 oposicións Le atentamente de dous conceptos este fragmento . Como do texto. os interpretas Identifica ? as antíteses ou oposicións Baixo o ceo deescuro, dous conceptos. entre as noitebras, Comocamiñan os interpretas? cara ao leste. Procuran un novo porescuro, un novoentre Baixodía, abrente o ceo que lles as noitebras,traia esperanza. camiñan cara ao leste. Procuran un novo día, por un novo abrente que lles traia esperanza.

8 Por que razón Jala, a nai de Amadou, está triste?

8 Por que razón a nai de Amadou, triste?

9 Que quere dicirJala, que Suki parece ter unestá «sexto sentido»?

9 Que quere dicir que Suki parece ter un «sexto sentido»?

Reflexiona sobre a lingua

Reflexiona sobre a lingua 10 Amadou é un rapaz do clan dos Wataki, da tribo Kimba.

10 Coa Amadou un rapaz do clan dos axudaé do Coa axuda

dicionario, explica Wataki, da tribo a diferenza entreKimba. tribo e clan.

8

iPad

dicionario, explica diferenza 11 Localiza no do entre tribo e clan. texto o nome de catroa animais da sabana.

11 Localiza no texto o nome de catro animais da sabana.

12 «Roibén» e «solleiro» son dous substantivos relacionad os co sol.

12 Escribe «Roibén» «solleiro» son dous substantivos noecaderno cada

relacionados co sol. un a carón do seu significado : Escribe caderno a) Calor no forte do sol.cada un a carón do seu significado: a) Luz Calor forte do b) radiante ensol. tons vermellos que tinxe as nubes no horizonte ao b) abrir o día ou en Luz radiante ao tons atardecer, vermellos cando que lles tinxe dá oassol. nubes no horizonte ao abrir o ou ao atardecer, cando lles dá 13 Localiza osdía o sol. adxectivos cualificativos destas oracións: 13 –Localiza os adxectivos Non tardan cualificativos en telo cheo destas oracións: de auga lamacenta e pouco apetecíbel. tardan ––ONon telo cheo camiño de auga deen regreso lamacenta é longo e pouco apetecíbel. e a calor abafante O camiño de regreso ––Ata que descubriro longo e aaquelas calor abafante n asé jiwe eusi, malditas pedras negras.

– Ata que descubriron as jiwe eusi, aquelas malditas pedras ne

Interp Interp 14 Qu 14 Que 15 Car 15 Car 16 En 16 En q

Valora Valora 17 17 rela

18 18

relac As As Lo Lo ció ció fam fam

• Son • Son • Pro • gua Pro gua

19 19 cifica

cifica • En p • fant En p fant • Com • rade Com rade 20 E 20 coope E coope • Entra • está Entr está • Deba • das Deba a das a

Escribe Escribe 21 Escríbe 21 os Escríbe teus

os teus dentes dentes os mesm os mes

E para o alumnado?

Que che ofrece?

Recursos

100%

Edudynamic presenta un formato especialmente dese­ ñado para o ámbito dixital educativo, que utiliza todo o potencial tecnolóxico e é compatible con calquera dispositivo. Realizáronse edi­ cións específicas de todos os contidos teóricos e prácticos do libro de texto para obter unha versión interactiva e dinámica que inclúe todo o contido curricular do nivel, xunto cunha gran diversida­ de de recursos multimedia, vídeos, gamificación...

Metodoloxías activas (técnicas e estratexias) e recursos para: 9:45 AM

• Exercitar: actividades interactivas.

• Estudar: resumos interactivos, esquemas...

• Aprender: audios, vídeos...

iPad

• Avaliar: autoavaliación, portafolio...

100%

Inclusión e atención á diversidade • O esencial.

iPad

9:45 AM

•A tención á diversidade: Fichas de reforzo, ampliación e multinivel.

100%

Avaliación •X erador de probas de avaliación e exercitación.

• Avaliación por unidades.

3 Le os seguintes textos expositivo s. Todos eles tratan o mesmo tema. Contrasta a información que Identifica as coincidenc ias.

O retorno da oliveira A oliveira é un tipo de árbore que vincula a áreas normalmente se máis mediterráne as como Andalucía, onde se cultiva en grandes extensións, ta xente non sabe mais o que moié produción de oliveira que a Galiza posuía unha gran até o século XV. da súa práctica desaparició As explicacións n son diversas, pero a aceptada é a que máis afirma que foron arrincadas do país polos Reis Católicos e levadas ao sur un incentivo económico peninsular para repoboar aquelas como conquistadas aos áreas musulmáns.

Porén, nos últimos anos o cultivo da oliveira parece ter comezado a rexurdir munidades de montes de novo na Galiza, e moitas coe particulares xa do aceite de oliva están producin100% galego. achega cada un.

Sermos Galiza. 4/7/2020

• Avaliación competencial.

9:45 AM

Comunicación Estudo dos textos

• I nstrumentos de avaliación, autoavaliación e coavaliación.

En Galicia, a oliveira está pouco espallada, se poden atopar aínda que exemplares illados practicamente por todo o país. Na zona mediterráneo poden galega con influencia do clima nas, que se crearan atoparse masas arbóreas pequebasicamente para Esas masas localízanse, autoconsumo. fundamentalmente, do río Sil (comarcas de Quiroga, Valdeorras, na conca val de Verín. […]

Bolo) e no A oliveira cultivouse en Galicia desde, como mínimo, os tempos dos romanos. [...] Parece ser que dun cultivo común se trataba en Galicia, canto vincias de Lugo, menos nas proOurense e sur de Pontevedra ata os tempos dos Reis Católicos, que mandaron veiras galegas para garantir a Andalucía cortar as olida produción de o monopolio aceite.

• Instrumentos para avaliar a práctica docente.

https://gl.wikipedia.org/w

iki/Oliveira

Medra a produción de aceite galego A produción de aceite hai xa máis de 140.000 galego non deixa de medrar e oliveiras nas catro A asociación de provincias. produtores do sector pasado 2000 litros elaborou o ano dun aceite que cada rado nos mercados. vez é máis valoGalicia conta xa con 140.000 oliveiras 130 hectáreas, a distribuídas en maioría delas explotadas nos produtores que por pequecultivan dúas variedades nas. O noso sector autóctoaceiteiro a primeira feira celebrada non deixa de medrar desde que levou á constitución en Quiroga hai xa 18 anos, en 2009 da marca Aceite Galicia. de

iPad

1

ACTIVIDADES

http://www.crtvg.es/inform

ativos

OLIVEIRA A oliveira (Olea europea) é unha das 35 especies xénero Olea. É do unha mediano e con tronco árbore perennifolia, de tamaño nodoso. [...] É un dos cultivos tradicionais máis planta orixinaria antigos. É unha do Oriente Próximo, máis de 5.000 anos que desde hai foi introducida no mediterránea. oeste da conca

4 Con toda a informació n recollida, redacta expositivo segundo un texto esta estrutura: – A oliveira. Ficha técnica. Caracterís ticas.

– Orixe desta árbore.

– Historia do cultivo da oliveira en Galicia.

– Lugares de Galicia nos que se cultiva na actualidade.

– Situación actual.

122

Incremento da produción

.

100%

U3

preta e analiza

ue tipo de narrador ten

As claves de OPERACIÓN MUNDO

este texto?

racteriza o espazo no que

se sitúa a acción.

que época cres que sucede

a historia?

Que é Operación Mundo?

a e relaciona co teu mundo

Lectura compartida.Interpret a o significado deste fragmento ación co papel das mulleres en na tribo que protagoniz a esta novela: s mulleres, sempre sacrificadas, contemplaran como as comían ogo, unha vez que eles remataron, con avidez. elas compartiron as sobras ón, mais coa certeza de que con resignapolo menos ese día os seus fillos non pasarían me.

mpartide a información cos compañeiros e compañeir as e elaboe unha presentación colectiva co resultado das vosas pescudas.

E ti que dis? Coñecedes Oxfam Intermón? Trátase dunha ONG de eración para o desenvolve mento. ade na súa páxina e investigad e cales son os programas que desenvolvendo agora. atede acerca da importanc ia destas organizacións para que toas persoas poidan ter unha vida digna.

para que serve o que aprendo?

9:45 AM

A través de situacións de aprendizaxe e de propostas de actividades competenciais, pretende favorecer unha aprendizaxe para a vida e os retos de sostibilidade, inclusión e dixitalización que lle formula ao alumnado a sociedade do século xxi.

En poucas palabras, Operación Mundo pode definirse como un proxecto

competencial, comprometido, interdisciplinario, que potencia as metodoloxías activas e a competencia dixital.

Comprometido

Interdisciplinario

Inclusivo

O alumnado xoga un papel activo no proxecto que vai máis alá do ámbito académico. Implicarase en propostas que contribúan a transformar o seu ámbito familiar, social, cultural e natural en beneficio dun mundo máis comprometido e sostible en todos os ámbitos.

Operación Mundo é un proxecto in­ trinsecamente interdisciplinario, xa que está concibido para que, desde cada materia e ao longo das distin­ tas etapas educativas, se contribúa ao desenvolvemento das claves pedagóxicas e as metodoloxías ac­ tivas nel propostas. Ademais:

Operación Mundo é un proxecto que nace comprometido co prin­ cipio de educación inclusiva e a creación de mellores condicións de aprendizaxe para todo o alumnado, favorecendo a posta en práctica de recursos para un ensino personali­ zado.

Para iso, o proxecto incorpora:

• Inclúe tarefas e pequenos proxec­ tos que poñen en xogo apren­ dizaxes adquiridas en distintas áreas, fomentando a súa aplica­ ción de forma integrada a dife­ rentes contextos.

Actividades competenciais Céntranse en saber facer e no desenvolvemento de destrezas.

Fomentan a aplicación das apren­ dizaxes en diferentes contextos, promoven a análise, a xustificación, a predición, a experimentación, a argumentación, a interpretación ou a revisión. Son actividades que pre­ paran o alumnado para o día a día na súa toma de decisións.

Situacións de aprendizaxe Son contextos, enmarcados na vida real e nun obxectivo de desen­ volvemento sostible, que formulan unha situación problema. Con eles invítase o alumnado a levar a cabo unha reflexión transformadora para a que será necesario poñer en ac­ ción os saberes básicos adquiridos ao longo de varias unidades.

Avaliacións competenciais Para medir o grao de adquisición do perfil de saída e reflexionar sobre o propio proceso de apren­ dizaxe. Dispoñerase de diversas probas escritas e dixitais co fin de avaliar o que se aprendeu, a súa aplicación e a súa xeneralización a outras situacións; e dun portafo­ lio e unha batería de instrumentos de avaliación para que o alumnado autoavalíe o seu propio proceso de aprendizaxe (que dificultades encontrou?, que lle satisfixo máis?, como se organizou?, como tra­ ballou en equipo?...; en definitiva: como aprendeu?).

Obxectivos de Desenvolvemento Sostible As situacións de aprendizaxe e outras actividades propostas en­ marcadas nun ODS teñen como finalidade que o alumnado tome conciencia e leve a cabo unha re­ flexión que provoque unha transformación de hábitos, actitudes e comportamentos que repercutan positivamente nalgunhas metas establecidas nos Obxectivos de Desenvolvemento Sostible.

Orientación académica e profesional Para espertar ou detectar voca­ cións e axudar o alumnado a deci­ dir un itinerario formativo e profe­ sional, acorde ás súas habilidades e intereses persoais, que os capacite para afrontar os retos de sostibili­ dade, inclusión e dixitalización da sociedade do século xxi.

Cultura emprendedora Co propósito de que o alumnado desenvolva as habilidades e a con­ ciencia necesarias para transfor­ mar ideas creativas en accións e contribuír a alcanzar os ODS.

• Conta con propostas de traballo por ámbitos para o Ámbito Cien­ tífico Técnico e para o Ámbito So­ ciolingüístico.

Programación, proposta didáctica e documentación do proxecto

Para iso, o proxecto incorpora:

Pautas DUA Baseado nos principios e pautas sobre o Deseño Universal para a Aprendizaxe, o proxecto ofrécelle ao profesorado toda a información relativa ás opcións múltiples de acción e expresión, de representa­ ción e de implicación.

Recursos inclusivos Operación Mundo ofrece opcións múltiples de presentación da infor­ mación como vídeos, audios, resu­ mos, organizadores gráficos, acti­ vidades interactivas... que facilitan a personalización e a flexibilización da experiencia de aprendizaxe do alumnado.

• As claves de Operación Mundo

O esencial Este recurso inclusivo do proxecto identifica as aprendizaxes esen­ ciais que permitirán adquirir o per­ fil de saída previsto para axudar ao profesorado a adaptar o ritmo, o estilo, a profundidade e as meto­ doloxías activas máis adecuadas ao alumnado.

• Proposta didáctica • Programacións en Word e PDF

Metodoloxías activas

iPad

CTF. Que opinades da situación das mulleres na actualidad e? n iguais homes e mulleres na nosa sociedade? oblemas como os malos tratos, o acoso, o teito de cristal, a desialdade salarial etc. a quen afectan? A que se deben?

Penso, interésame, investigo.

Aínda que na novela non se espea, as pedras negras poderían referirse ao coltán. parellas, investigade acerca deste mineral (usos, explotació n intil nas minas...).

Operación Mundo é un proxecto configurado para contribuír a dar resposta a unha das cuestións que con máis frecuencia se suscitan nas aulas:

Competencial Operación Mundo formula a ad­ quisición paulatina e integradora das competencias. O seu desen­ volvemento favorece no alumnado a capacidade de aprender a desenvolverse nas situacións do seu realidade cotiá.

4

Operación Mundo propón un conxunto de métodos, técnicas e estratexias que fomentan o traba­ llo en equipo e incentivan o espíri­ to crítico. Unha forma de traballar que prepara ao alumnado para situacións da vida real a través da aprendizaxe cooperativa, a educa­ ción emocional, o desenvolvemen­ to do pensamento, a cultura em­ prendedora ou o Plan Lingüístico.

Competencia dixital Operación Mundo conta cun Plan TIC e un novo proxecto dixital, con libros dixitais especialmente deseñados para facilitar a adquisi­ ción de competencias dixitais, que contan cunha ampla oferta de re­ cursos.

5

elle unha carta a Amadou.

Cóntalle como é a túa vida, cales son s proxectos e ilusións. Pensa nas similitudes que, malia as evidiferenzas, podes ter con el: os sentimentos das persoas son mos, independentemente da súa raza ou o ámbito xeográfico.

9

Recursos

Recursos relacionados coas claves do proxecto Coa información que o alumnado necesita manexar para poñer en práctica as claves e metodoloxías activas de Operación Mundo.

• Vídeos ODS. •E xplicacións das técnicas de pensamento e de apren­ dizaxe cooperativa.

• Infografías do Plan Lingüístico e do Plan TIC-TAC. •P ropostas de orientación académica e profesional e para traballar a clave emocional.

100%

Recursos dixitais ordenados tanto por unidades como polos seus propósitos educativos máis destacables

9:45 AM

Para aprender • Vídeos • Presentacións • Infografías

iPad

• Game Room (recursos para aprender xogando)

10

100%

Para estudar 9:45 AM

• Resumos • Esquemas

100%

iPad

• Contidos complementarios

9:45 AM

Para exercitar • Actividades interactivas •O rganizadores visuais para completar • Repasos interactivos

100%

iPad

•C omentarios de texto resoltos

9:45 AM

Para avaliar •A ctividades e probas interactivas con trazabilidade, que facilitan o se­ guimento do progreso do alumnado por parte do profesorado.

iPad

•E apps recomendadas, que comple­ mentan o Plan TIC-TAC proposto no proxecto.

11

Inclusión e atención á diversidade

O esencial

iPad

9:45 AM

100%

Recolle as aprendizaxes esenciais que permitirán adqui­ rir o perfil de saída previsto, axudando ao profesorado a adaptar o ritmo e a profundidade, facendo uso das meto­ doloxías activas máis adecuadas en cada caso.

Fondo de fichas para traballar a diversidade e a inclusión • Encontrar materiais de apoio.

• Prestar unha atención individualizada.

•A daptar os contidos aos diferentes ritmos de aprendi­ zaxe.

• Seleccionar e aplicar diversas estratexias metodolóxicas.

Conta con tres tipos de fichas: - fichas para adaptar o currículo, - fichas de exercitación, - fichas de afondamento.

12

Fichas para adaptar o currículo (AC)

Fichas de exercitación (E)

Para dar resposta ao alumnado con necesidades es­ pecíficas de apoio educativo (ACNEAE) cos seguintes perfís:

O seu obxectivo é poñer en práctica as aprendizaxes desenvoltas durante o estudo da unidade. Están di­ rixidas a aqueles e aquelas estudantes que necesiten exercitar e reforzar os contidos, pero que non teñan necesidades específicas de apoio educativo.

•A lumnado con dificultades específicas de aprendizaxe.

• Alumnado de incorporación tardía ao sistema educa­ tivo.

• Trastorno do déficit de atención e hiperactividade.

• Trastorno do espectro autista.

•A lumnado con condicións persoais especiais ou his­ toria escolar.

Para a súa elaboración realizáronse adaptacións meto­ dolóxicas que fan accesibles os elementos prescritivos do currículo sen renunciar a ningún contido, evitando así unha adaptación curricular significativa.

•E xplicacións teóricas que motivan a comezar a tare­ fa, con recursos visuais que favorecen a aprendizaxe das persoas con maior memoria visual.

• Empréganse enunciados curtos.

• Resáltanse os verbos de acción nos enunciados.

•R esáltanse algunhas palabras que poidan axudar a mellorar a comprensión da pregunta (poden ser con­ ceptos ou palabras clave).

• Utilízase un vocabulario sinxelo.

•E strutúranse os espazos para dar claridade ao ex­ posto.

iPad

9:45 AM

100%

Fichas de afondamento (A) Nestas fichas desenvólvense actividades e metodo­ loxías que permiten que o alumnado aplique e afon­ de na adquisición das competencias básicas. Están dirixidas tanto ao alumnado que alcanzou a aprendi­ zaxe dos contidos e, a criterio do profesorado, poida ampliar ou afondar neles; como a aqueles alumnos e alumnas con necesidades específicas de apoio educa­ tivo con altas capacidades.

iPad

9:45 AM

100%

13

Avaliación

Probas de avaliación predeseñadas Para cada unidade: • Unha avaliación de saberes • Unha avaliación de competencias

Para cada trimestre: • I nstrumentos de avaliación e de autoavaliación do portafolio do Desafío.

• Unha proba competencial para avaliar o progreso na adquisición do perfil de saída.

iPad

9:45 AM

100%

iPad

14

9:45 AM

100%

Xerador de probas escritas de avaliación e exercitación

iPad

9:45 AM

100%

Ferramenta coa que o profesorado poderá deseñar probas escritas de xeito flexible, selec­ cionando, en función dos seus obxectivos di­ dácticos, as aprendizaxes que desexa avaliar ou exercitar (parte dunha unidade, unha unidade completa, unha situación de aprendizaxe...).

E ademais...

•U nha guía para traballar co portafolio. Cunhas indicacións básicas que axudarán ao alumnado a preparar e utilizar o seu portafolio do curso.

•U n fondo de instrumentos de avaliación, autoavaliación e coavaliación. Cunha ampla base de rúbricas, dianas, e ou­ tros instrumentos deseñados por especialistas co fin de proporcionarlle ao profesorado un conxunto de ferramen­ tas coas que levar a cabo a avaliación, a autoavaliación e a coavaliación.

•U nha área de documentación. Con orientacións sobre o deseño de rúbricas e unha recompilación de probas de ava­ liación externa.

15

Programación, proposta didáctica e documentación do proxecto

As claves de Operación Mundo • I nclúe unha ampla documentación sobre as metodo­ loxías activas desenvoltas no proxecto.

Proposta didáctica • Recompila a versión en pdf das propostas didácticas.

Programacións.

Coa versión en word e en pdf de: • A programación didáctica • A programación por unidades • Os rexistros de avaliación

iPad

9:45 AM

100%

iPad

9:45 AM

100%

AS

CLAVES

16

PRO XEC TO DO

Da LOMLOE a Operación Mundo

Perfil de saída de ESO O perfil de saída do alumnado ao termo do ensino básico identifica e define, en conexión cos retos do século xxi, as competencias clave que o alumnado debeu desenvolver ao finalizar a educación básica, e introduce orientacións sobre o nivel de desempeño esperado ao termo do seu itinerario formativo.

Quérese garantir que todo alumno ou alumna que supere con éxito o ensino básico e, polo tanto, alcance o perfil de saída, saiba mobili­ zar as aprendizaxes adquiridas para responder aos principais desa­ fíos aos que deberá facer fronte ao longo da súa vida: - D esenvolver unha actitude responsable a partir da toma de con­ ciencia da degradación do medio ambiente baseada no coñece­ mento das causas que a provocan, agravan ou melloran, desde unha visión sistémica, tanto local como global.

- I dentificar os diferentes aspectos relacionados co consumo res­ ponsable, valorando as súas repercusións sobre o ben individual e o común, xulgando criticamente as necesidades e os excesos e exercendo un control social fronte á vulneración dos seus dereitos como consumidor.

- D esenvolver hábitos de vida saudable a partir da comprensión do funcionamento do organismo e a reflexión crítica sobre os facto­ res internos e externos que inciden nela, asumindo a responsabili­ dade persoal na promoción da saúde pública.

- E xercitar a sensibilidade para detectar situacións de inequidade e exclusión desde a comprensión das súas causas complexas, para desenvolver sentimentos de empatía e compaixón.

- E ntender os conflitos como elementos connaturais á vida en so­ ciedade que deben resolverse de xeito pacífico.

- A nalizar de xeito crítico e aproveitar as oportunidades de todo tipo que ofrece a sociedade actual, en particular as da cultura dixi­ tal, avaliando os seus beneficios e riscos e facendo un uso ético e responsable que contribúa á mellora da calidade de vida persoal e colectiva.

- A ceptar a incerteza como unha oportunidade para articular res­ postas máis creativas, aprendendo a manexar a ansiedade que pode levar aparellada.

- C ooperar e convivir en sociedades abertas e cambiantes, valo­ rando a diversidade persoal e cultural como fonte de riqueza e interesándose por outras linguas e culturas.

- S entirse parte dun proxecto colectivo, tanto no ámbito local coma no global, desenvolvendo empatía e xenerosidade.

- D esenvolver as habilidades que lle permitan seguir aprendendo ao longo da vida, desde a confianza no coñecemento como motor do desenvolvemento e a valoración crítica dos riscos e os benefi­ cios deste último.

As competencias clave que se deben adquirir son as seguintes: a) competencia en comunicación lingüística b) competencia plurilingüe c) competencia matemática e competencia en ciencia, tecnoloxía e enxeñería (STEM) d) competencia dixital e) competencia persoal, social e de aprender a aprender f) competencia cidadá g) competencia emprendedora h) competencia en conciencia e expresión culturais En canto á dimensión aplicada das competencias clave, definiuse para cada unha delas un conxunto de descritores operativos. Estes descritores operativos das competencias clave constitúen o marco referencial a partir do cal se concretan as competencias específicas de cada área, ámbito ou materia. Esta vinculación entre descritores operativos e competencias específicas propicia que da avaliación destas últimas poida colixir se o grao de adquisición das competen­ cias clave definidas no perfil de saída e, polo tanto, a consecución das competencias e obxectivos previstos para a etapa. Estes descri­ tores operativos son os seguintes:

18

Competencia en comunicación lingüística (CCL) CCL1. Exprésase de forma oral, escrita ou signada con coherencia, corrección e adecuación aos diferentes contextos sociais, e partici­ pa en interaccións comunicativas con actitude cooperativa e res­ pectuosa, tanto para intercambiar información e crear coñecemento coma para construír vínculos persoais.

CCL2. Comprende, interpreta e valora con actitude crítica textos orais, signados, escritos ou multimodais dos ámbitos persoal, social, educativo e profesional para participar en diferentes contextos de xeito activo e informado e para construír coñecemento.

CCL3. Localiza, selecciona e contrasta de xeito progresivamente au­ tónomo a información procedente de diferentes fontes avaliando a súa fiabilidade e pertinencia en función dos obxectivos de lectura e evitando os riscos de manipulación e desinformación, e intégraa e transforma en coñecemento para comunicala adoptando un punto de vista creativo, crítico e persoal á par que respectuoso coa propie­ dade intelectual.

CCL4. Le con autonomía obras diversas adecuadas á súa idade, se­ leccionando as que mellor se axustan aos seus gustos e intereses; aprecia o patrimonio literario como canle privilexiada da experiencia individual e colectiva; e mobiliza a súa propia experiencia biográfica e os seus coñecementos literarios e culturais para construír e com­ partir a súa interpretación das obras e para crear textos de intención literaria de progresiva complexidade.

CCL5. Pon as súas prácticas comunicativas ao servizo da conviven­ cia democrática, a resolución dialogada dos conflitos e a igualdade de dereitos de todas as persoas desterrando os usos discriminato­ rios da lingua, así como os abusos de poder a través desta, para favorecer un uso non só eficaz senón tamén ético da linguaxe.

Competencia plurilingüe (CP) CP1. Usa eficazmente unha ou máis linguas, ademais da lingua ou lin­ guas familiares, para responder ás súas necesidades comunicativas, de xeito apropiado e adecuado tanto ao seu desenvolvemento e intereses coma a diferentes situacións e contextos dos ámbitos persoal, social, educativo e profesional.

CP2. A partir das súas experiencias, realiza transferencias entre dis­ tintas linguas como estratexia para comunicarse e ampliar o seu re­ pertorio lingüístico individual.

CP3. Coñece, valora e respecta a diversidade lingüística e cultural presente na sociedade, integrándoa no seu desenvolvemento per­ soal como factor de diálogo, para fomentar a cohesión social.

Competencia matemática e competencia en ciencia, tecnoloxía e enxeñería (STEM) STEM1. Utiliza métodos indutivos, dedutivos e lóxicos propios do razoamento matemático en situacións coñecidas, selecciona e em­ prega diferentes estratexias para a resolución de problemas anali­ zando criticamente as solucións e reformulando o procedemento, se fose necesario.

STEM2. Utiliza o pensamento científico para entender e explicar os fenómenos que acontecen ao seu arredor, confiando no coñece­ mento como motor de desenvolvemento, considerando preguntas e comprobando hipóteses mediante a experimentación e a indaga­ ción, utilizando ferramentas e instrumentos adecuados, apreciando a importancia da precisión e a veracidade e mostrando unha actitu­ de crítica acerca do alcance e limitacións da ciencia.

STEM3. Considera e desenvolve proxectos deseñando, fabricando e avaliando diferentes prototipos ou modelos para xerar e/ou utili­ zar produtos que dean solución a unha necesidade ou problema de forma creativa e cooperativa, procurando a participación de todo o grupo, resolvendo pacificamente os conflitos que poidan xurdir, adaptándose ante a incerteza e valorando a importancia da sosti­ bilidade.

STEM4. Interpreta e transmite os elementos máis relevantes de pro­ cesos, razoamentos, demostracións, métodos e resultados científi­ cos, matemáticos e tecnolóxicos, de forma clara e precisa, en dife­ rentes formatos (gráficos, táboas, diagramas, fórmulas, esquemas, símbolos...) e aproveitando de forma crítica a cultura dixital incluín­ do a linguaxe matemático-formal, con ética e responsabilidade para compartir e construír novos coñecementos.

STEM5. Emprende accións fundamentadas cientificamente para preservar a saúde física e mental e o medio ambiente e aplica prin­ cipios de ética e seguridade, na realización de proxectos para trans­ formar o seu contorno próximo de forma sostible, valorando o seu impacto global e practicando o consumo responsable.

Competencia dixital (CD) CD1. Realiza buscas avanzadas en internet atendendo a criterios de validez, calidade, actualidade e fiabilidade, seleccionándoas de xeito crítico e arquivándoas para recuperar, referenciar e reutilizar as de­ vanditas buscas con respecto á propiedade intelectual.

CD2. Xestiona e utiliza o seu propio ámbito persoal dixital de apren­ dizaxe permanente para construír novo coñecemento e crear conti­ dos dixitais, mediante estratexias de tratamento da información e o uso de diferentes ferramentas dixitais, seleccionando e configuran­ do a máis adecuada en función da tarefa e das súas necesidades en cada ocasión.

CD3. Participa, colabora e interactúa mediante ferramentas e/ou plataformas virtuais para comunicarse, traballar colaboradoramen­ te e compartir contidos, datos e información, xestionando de xeito responsable as súas accións, presenza e visibilidade na rede e exer­ cendo unha cidadanía dixital activa, cívica e reflexiva.

CD4. Identifica riscos e adopta medidas ao usar as tecnoloxías dixi­ tais para protexer os dispositivos, os datos persoais, a saúde e o me­ dio ambiente, e para tomar conciencia da importancia e a necesidade de facer un uso crítico, legal, seguro, saudable e sostible destas.

CD5. Desenvolve aplicacións informáticas sinxelas e solucións tec­ nolóxicas creativas e sostibles para resolver problemas concretos ou responder a retos propostos, mostrando interese e curiosidade pola evolución das tecnoloxías dixitais e polo seu desenvolvemento sostible e uso ético.

Competencia persoal, social e de aprender a aprender (CPSAA) CPSAA1. Regula e expresa as súas emocións fortalecendo o opti­ mismo, a resiliencia, a autoeficacia e a busca de propósito e moti­ vación cara á aprendizaxe, para xestionar os retos e os cambios, e harmonizalos cos seus propios obxectivos.

CPSAA2. Coñece os riscos para a saúde relacionados con facto­ res sociais, para consolidar hábitos de vida saudable a nivel físico e mental.

CPSAA3. Comprende proactivamente as perspectivas e as expe­ riencias dos demais e incorpóraas á súa aprendizaxe, para participar no traballo en grupo, distribuíndo e aceptando tarefas e responsabi­ lidades de xeito equitativo e empregando estratexias cooperativas.

CPSAA4. Realiza autoavaliacións sobre o seu proceso de aprendi­ zaxe, buscando fontes fiables para validar, sustentar e contrastar a información e para obter conclusións relevantes.

CPSAA5. Planea obxectivos a medio prazo e desenvolve procesos metacognitivos de retroalimentación para aprender dos seus erros no proceso de construción do coñecemento.

Competencia cidadá (CC) CC1. Analiza e comprende ideas relativas á dimensión social e cida­ dá da súa propia identidade, así como aos feitos sociais, históricos e normativos que a determinan, demostrando respecto polas normas, empatía, equidade e espírito construtivo na interacción cos demais en diferentes contextos socio-institucionais.

19

CC2. Analiza e asume fundadamente os principios e valores que ema­ nan do proceso de integración europeo, a Constitución española e os dereitos humanos e da infancia, participando en actividades comu­ nitarias, como a toma de decisións ou a resolución de conflitos, con actitude democrática, respecto pola diversidade, e compromiso coa igualdade de xénero, a cohesión social, o desenvolvemento sostible e o logro da cidadanía mundial.

CE3. Desenvolve o proceso de creación de ideas e solucións valiosas e toma decisións, de xeito razoado, utilizando estratexias áxiles de plani­ ficación e xestión, e reflexiona sobre o proceso realizado e o resultado obtido, para levar a termo o proceso de creación de prototipos innova­ dores e de valor, considerando a experiencia como unha oportunidade para aprender.

CC3. Comprende e analiza problemas éticos fundamentais e de ac­ tualidade, considerando criticamente os valores propios e alleos, e desenvolvendo os seus propios xuízos para afrontar a controversia moral con actitude dialogante, argumentativa, respectuosa, e oposta a calquera tipo de discriminación ou violencia.

Competencia en conciencia e expresión culturais (CCEC) CCEC1. Coñece, aprecia criticamente, respecta e promove os aspectos esenciais do patrimonio cultural e artístico de calquera época, valorando a liberdade de expresión e o enriquecemento inherente á diversidade cultural e artística, para construír a súa propia identidade.

CC4. Comprende as relacións sistémicas de interdependencia, ecode­ pendencia e interconexión entre actuacións locais e globais, e adopta, consciente e motivadamente, un estilo de vida sostible e ecosocial­ mente responsable.

CCEC2. Goza, recoñece e analiza con autonomía as especificidades e intencionalidades das manifestacións artísticas e culturais máis desta­ cadas do patrimonio a través das súas linguaxes e elementos técnicos, en calquera medio ou soporte.

Competencia emprendedora (CE) CE1. Analiza necesidades, oportunidades e afronta retos con sentido crítico, facendo balance da súa sostibilidade, valorando o impacto que poidan supoñer no contorno, para presentar ideas e solucións innova­ doras, éticas e sostibles, dirixidas a crear valor no ámbito persoal, social, cultural e económico.

CCEC3. Expresa ideas, opinións, sentimentos e emocións de xeito creativo e aberto. Desenvolve a autoestima, a creatividade e o sentido de pertenza a través da expresión cultural e artística, con empatía e actitude colaboradora.

CE2. Avalía as fortalezas e as debilidades propias, facendo uso de estratexias de autocoñecemento e autoeficacia e comprende os ele­ mentos fundamentais da economía e as finanzas, aplicando coñece­ mentos económicos e financeiros a actividades e situacións concretas, utilizando destrezas que favorezan o traballo colaborador e en equipo, para reunir e optimizar os recursos necesarios que leven á acción unha experiencia emprendedora de valor.

CCEC4. Coñece, selecciona e utiliza con creatividade diversos medios/ soportes e técnicas fundamentais plásticas, visuais, audiovisuais, so­ noras e corporais para crear produtos artísticos e culturais a través da interpretación, execución, improvisación e composición musical.

Identifica as oportunidades de desenvolvemento persoal, social e eco­ nómico que lle ofrecen.

As claves do Proxecto Operación Mundo reforzan significativamen­ te os descritores operativos do perfil de saída do alumnado de Edu­ cación Secundaria Obrigatoria ante as competencias clave. No se­ guinte cadro podemos ver a contribución das claves de Operación Mundo para a consecución do perfil de saída:

PERFIL DE SAÍDA E CLAVES PEDAGÓXICAS DE OPERACIÓN MUNDO CLAVES PEDAGÓXICAS

PERFIL DE SAÍDA DO ALUMNADO – EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA DESCRITORES OPERATIVOS CCL

CP

1

2

3

4

5

Situacións de aprendizaxe comprometidas cos ODS

*

*

*

*

*

Plan Lingüístico

*

*

*

*

*

*

Aprendizaxe cooperativa

*

*

*

Desenvolvemento do pensamento

*

*

Aprendizaxe lúdica: gamificación

*

*

*

*

Clase invertida

1

2

*

STEM 3

*

Emprendemento

*

*

Dixital

*

*

*

*

*

Inclusión

*

*

*

*

*

Avaliación competencial

5

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

1

2

3

4

1

2

3

1

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Proxectos interdisciplinarios

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

CCEC

4

*

*

CE

3

*

*

CC

2

*

Educación emocional

CPSAA

1

*

*

CD

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

* *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

3

4

*

*

*

*

*

*

* *

* *

*

*

* *

* *

2

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Competencias clave: CCL, competencia en comunicación lingüística. CP, competencia plurilingüe. STEM, competencia matemática e competencia en ciencia e tecnoloxía. CD, competencia dixital. CPSAA, competencia persoal, social e de aprender a aprender. CC, competencia cidadá. CE, competencia emprendedora. CCEC, competencia en conciencia e expresión culturais.

20

PERFIL DE SAÍDA E COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DA ÁREA Tamén se contribúe á consecución do perfil de saída mediante o traballo das com­ petencias específicas en cada unha das unidades. O seguinte cadro mostra a rela­ ción entre as competencias específicas da área e os descritores do perfil de saída de Educación Secundaria Obrigatoria cos que se relaciona:

PERFIL DE SAÍDA

COMPETENCIAS ESPECÍFICAS

CCL1, CCL5, CP2, CP3, CC1, CC2, CC3 e CCEC1.

Respectar a diversidade lingüística

CCL2, CP2, STEM4, CPSAA4, CPSAA5 e CE1.

Interpretar textos orais

CCL1, CP2, STEM4, CPSAA1, CPSAA4, CPSAA5, CC4 e CE1.

Producir textos orais

CCL2, CP2, STEM4, CPSAA4, CPSAA5 e CC4.

Interpretar textos escritos

CCL1, CP2, STEM4, CPSAA4, CPSAA5, CC4 e CE1.

Producir textos escritos

1. Describir e apreciar a diversidade lingüística do mundo a partir do recoñecemento das linguas do alumna­ do e a realidade plurilingüe e pluricultural de España, analizando a orixe e desenvolvemento sociohistórico do galego. Coñecer e valorar as características das diferentes variedades da lingua galega para favorecer a reflexión interlingüística, combater os estereotipos e prexuízos lingüísticos e valorar esta diversidade como fonte de riqueza cultural.

2. Comprender e interpretar textos orais e multimodais recollendo o sentido xeral e a información máis re­ levante, identificando o punto de vista e a intención do emisor e valorando a súa fiabilidade, a súa forma e o seu contido, para construír coñecemento, formarse opinión e ensanchar as posibilidades de gozo e ocio.

3. Producir textos orais e multimodais con coherencia, fluidez e o rexistro adecuado, atendendo ás conven­ cións propias dos diferentes xéneros discursivos, e participar en interaccións orais con actitude cooperativa e respectuosa, tanto para construír coñecemento e establecer vínculos persoais como para intervir de xeito activo e informado en diferentes contextos sociais.

4. Comprender, interpretar e valorar, con sentido crítico e diferentes propósitos de lectura, textos escritos re­ coñecendo o sentido global e as ideas principais e secundarias, identificando a intención do emisor, reflexio­ nando sobre o contido e a forma e avaliando a súa calidade e fiabilidade co fin de construír coñecemento e dar resposta a necesidades e intereses comunicativos diversos.

5. Producir textos escritos e multimodais coherentes, cohesionados, adecuados e correctos atendendo ás convencións propias do xénero discursivo elixido, para construír coñecemento e dar resposta de xeito infor­ mado, eficaz e creativo a demandas comunicativas concretas.

CCL3, CD1, CD2, CD3, CD4, CPSAA4, CPSAA5, CC4 e CE3.

Buscar e tratar a información

CCL1, CCL2, CCL4, CPSAA1, CPSAA3, CPSAA5, CCEC1, CCEC2 e CCEC3.

Construír a identidade lectora

CCL1, CCL2, CCL4, CPSAA1, CPSAA3, CPSAA5, CCEC1, CCEC2, CCEC3 e CCEC4.

Interpretar e crear textos literarios

CCL1, CCL2, CP2, STEM1, CPSAA4 e CPSAA5.

Reflexionar sobre o uso da linguaxe

CCL5, CPSAA3, CC2, CC3.

Comunicarse para a convivencia democrática

6. Seleccionar e contrastar información procedente de diferentes fontes de xeito progresivamente autóno­ mo, avaliando a súa fiabilidade e pertinencia en función dos obxectivos de lectura e evitando os riscos de manipulación e desinformación, e integrala e transformala en coñecemento para comunicala, adoptando un punto de vista crítico e persoal á par que respectuoso coa propiedade intelectual.

7. Seleccionar e ler de xeito autónomo obras diversas como fonte de pracer e coñecemento, configurando un itinerario lector que se enriqueza progresivamente en canto a diversidade, complexidade e calidade das obras, e compartir experiencias de lectura para construír a propia identidade lectora e gozar da dimensión social da lectura.

8. Ler, interpretar e valorar obras ou fragmentos literarios do patrimonio nacional e universal, utilizando unha metalinguaxe específica e mobilizando a experiencia biográfica e os coñecementos literarios e culturais para establecer vínculos entre textos diversos co fin de conformar un mapa cultural, ensanchar as posibilidades de gozo da literatura e crear textos de intención literaria.

9. Mobilizar o coñecemento sobre a estrutura da lingua e os seus usos e reflexionar de xeito progresivamen­ te autónomo sobre as eleccións lingüísticas e discursivas, coa terminoloxía adecuada, para desenvolver a conciencia lingüística, aumentar o repertorio comunicativo e mellorar as destrezas tanto de produción oral e escrita coma de recepción crítica.

10. Poñer as propias prácticas comunicativas ao servizo da convivencia democrática, a resolución dialogada dos conflitos e a igualdade de dereitos de todas as persoas, utilizando unha linguaxe non discriminatoria e desterrando os abusos de poder a través da palabra para favorecer un uso non só eficaz senón tamén ético e democrático da linguaxe.

21

Saberes básicos de Lingua galega e Literatura dos cursos 1.º e 2.º Os saberes básicos deberán aplicarse en diferentes contextos reais para alcanzar o logro das competencias específicas da área. Na área de Lingua galega e Literatura traballaranse estes saberes básicos dos cursos 1.º e 2.º:

A As linguas e os seus falantes • Observación da propia biografía lingüística e da diversida­ de lingüística do centro. As familias lingüísticas e as linguas do mundo. Sistemas de escritura. Nocións básicas: fórmu­ las de saúdo e despedida, agradecemento e desculpa.

• Recoñecemento das linguas de España. Diferenzas entre plurilingüismo e diversidade dialectal.

• Aproximación ás linguas de signos.

• Comparación de trazos das principais variedades dialectais do español, con especial atención á do propio territorio.

• Iniciación á reflexión interlingüística.

• Identificación de prexuízos e estereotipos lingüísticos e ex­ ploración de formas de evitalos.

B Comunicación Estratexias de produción, comprensión e análise crítica de textos orais, escritos e multimodais de diferentes ámbitos con atención conxunta aos seguintes aspectos: • Contexto: – Compoñentes do feito comunicativo: grao de formalidade da situación e carácter público ou privado; distancia social entre os interlocutores; propósitos comunicativos e inter­ pretación de intencións; canle de comunicación e elemen­ tos non verbais da comunicación. canle de comunicación e elementos non verbais.

• Xéneros discursivos: − Secuencias textuais básicas, con especial atención ás na­ rrativas, descritivas, dialogadas e expositivas. − Propiedades textuais: coherencia, cohesión e adecuación. − Xéneros discursivos propios do ámbito persoal: a conver­ sación. − Xéneros discursivos propios do ámbito educativo. − Xéneros discursivos propios do ámbito social. Redes so­ ciais e medios de comunicación. Etiqueta dixital. Riscos de desinformación, manipulación e vulneración da privacida­ de na rede. Análise da imaxe e elementos paratextuais dos textos icónico-verbais e multimodais.

22

• Procesos:

• Lectura guiada

− Interacción oral e escrita de carácter informal. Tomar e deixar a pala­ bra. Cooperación conversacional e cortesía lingüística. Escoita activa, asertividade e resolución dialogada dos conflitos. − Comprensión oral: sentido global do texto e relación entre as súas partes, selección e retención da información relevante. Detección de usos discriminatorios da linguaxe verbal e non verbal.

− Lectura de obras relevantes da literatura xuvenil con­ temporánea e do patrimonio literario universal, inscri­ tas en itinerarios temáticos ou de xénero, que inclúan a presenza de autoras e autores. − Estratexias e modelos de construción compartida da interpretación das obras. Conversacións literarias.

− Produción oral formal. Planificación e busca de información, textuali­ zación e revisión. Adecuación á audiencia e ao tempo de exposición.

Elementos non verbais. Trazos discursivos e lingüísticos da oralidade formal.

− Relación entre os elementos constitutivos do xénero literario e a construción do sentido da obra. Análise bá­ sica do valor dos recursos expresivos; os seus efectos na recepción.

− Comprensión lectora: sentido global do texto e relación entre as súas partes. A intención do emisor. Detección de usos discriminatorios da linguaxe verbal.

− Relación e comparación dos textos lidos con outros textos, con outras manifestacións artísticas e coas no­ vas formas de ficción en función de temas, tópicos, es­ truturas e linguaxes.

− Produción escrita. Planificación, redacción, revisión e edición en di­ ferentes soportes. Corrección gramatical e ortográfica. Propiedade léxica. Usos da escritura para a organización do pensamento: toma de notas, esquemas, mapas conceptuais, resumos etc. − Alfabetización informacional. Busca e selección da información con criterios de fiabilidade, calidade e pertinencia; análise, valoración, re­ organización e síntese da información en esquemas propios e trans­ formación en coñecemento; comunicación e difusión creativa e res­ pectuosa coa propiedade intelectual.

• Recoñecemento e uso discursivo dos elementos lingüísticos: − Recursos lingüísticos para mostrar a implicación do emisor nos textos: formas de deíxe (persoal, temporal e espacial) e procedementos de modalización.

− Estratexias, modelos e pautas para a expresión, a tra­ vés de procesos e soportes diversificados, da inter­ pretación e valoración persoal de obras e fragmentos literarios. − Lectura con perspectiva de xénero. − Lectura expresiva, dramatización e recitación dos tex­ tos atendendo aos procesos de comprensión, apropia­ ción e oralización implicados. − Creación de textos a partir da apropiación das con­ vencións da linguaxe literaria e en referencia a modelos dados (imitación, transformación, continuación etc.).

− Recursos lingüísticos para adecuar o rexistro á situación de comuni­ cación. − Mecanismos de cohesión. Conectores textuais temporais, explicati­ vos, de orde e de contraste. Mecanismos de referencia interna grama­ ticais (substitucións pronominais) e léxicos (repeticións, sinónimos, hiperónimos e elipse). − Uso coherente das formas verbais nos textos. Os tempos de pretérito na narración. Correlación temporal no discurso relatado. − Corrección lingüística e revisión ortográfica e gramatical dos textos.

Uso de dicionarios, manuais de consulta e de correctores ortográficos en soporte analóxico ou dixital. − Os signos básicos de puntuación como mecanismo organizador do texto escrito. A súa relación co significado.

C Educación literaria •L ectura autónoma

D Reflexión sobre a lingua • Estratexias para a construción guiada de conclusións propias sobre o sistema lingüístico. Observación, com­ paración e clasificación de unidades comunicativas. Ma­ nipulación de estruturas, formulación de hipóteses, con­ traexemplos, xeneralizacións e contraste entre linguas, utilizando a metalinguaxe específica.

• Observación das diferenzas relevantes e interseccións entre lingua oral e lingua escrita atendendo a aspectos sintácticos, léxicos e pragmáticos.

• Aproximación á lingua como sistema e ás súas unidades básicas tendo en conta os diferentes niveis: o son e siste­ ma de escritura, as palabras (forma e significado), a súa organización no discurso (orde das palabras, compo­ ñentes das oracións ou conexión entre os significados).

− Implicación na lectura de xeito progresivamente autónoma a partir dunha preselección de textos variados que inclúan obras de autoras e autores. Reflexión sobre os textos e sobre a propia práctica de lectura sustentada en modelos.

• Distinción entre a forma (categoría gramatical) e a fun­ ción das palabras (funcións sintácticas), e coñecemento dos procedementos léxicos (afixos) e sintácticos para o cambio de categoría.

− Selección de obras variadas de xeito orientado a partir da exploración guiada da biblioteca escolar e pública dispoñible.

• Relación entre os esquemas semántico e sintáctico da oración simple. Observación e transformación de enun­ ciados de acordo con estes esquemas e uso da termino­ loxía sintáctica necesaria. Orde das palabras e concor­ dancia.

− Familiarización co circuíto literario e lector. Participación en actos cul­ turais. − Estratexias de toma de conciencia dos propios gustos e identidade lectora. − Expresión, a través de modelos, da experiencia lectora e de diferentes formas de apropiación e recreación dos textos lidos. − Estratexias de mobilización da experiencia persoal e lectora para esta­ blecer vínculos entre a obra lida e aspectos da actualidade, así como con outros textos e manifestacións artísticas. − Estratexias para a recomendación das lecturas, en soportes variados ou ben oralmente entre iguais.

• Procedementos de adquisición e formación de palabras.

Reflexión sobre os cambios no seu significado, as rela­ cións semánticas entre palabras e os seus valores deno­ tativos e connotativos en función do contexto e o propó­ sito comunicativo.

• Estratexias de uso progresivamente autónomo de dicio­ narios e manuais de gramática para obter información gramatical básica.

23

Inclusión en Operación Mundo O Deseño Universal para a Aprendizaxe (DUA) é un conxunto de principios para desenvolver o currículo que proporcionen a todos os estudantes igualdade de opor­ tunidades para aprender. Estes principios son os seguintes:

Proporcione múltiples formas de

Proporcione múltiples formas de

Proporcione múltiples formas de

MOTIVACIÓN E COMPROMISO

REPRESENTACIÓN

ACCIÓN E EXPRESIÓN

Redes afectivas O «POR QUE» da aprendizaxe

Redes de recoñecemento O «QUE» da aprendizaxe

Redes estratéxicas O «COMO» da aprendizaxe

Proporcione opcións para

Proporcione opcións para

Proporcione opcións para

7.1 Optimice as eleccións individuais e a autonomía.

1.1 Ofreza formas de personalizar a visualización da información.

4.1 Varíe os métodos de resposta, navegación e interacción.

7.2 Optimice a relevancia, o valor e a autenticidade.

1.2 Ofreza alternativas para a información auditiva.

4.2 Optimice o acceso a ferramentas e tecnoloxías de asistencia.

7.3 Minimice as ameazas e as distraccións.

1.3 Ofreza alternativas para a información visual.

Proporcione opcións para

Proporcione opcións para

Proporcione opcións para

8.1 Resalte a relevancia de metas e obxectivos.

2.1 Aclare vocabulario e símbolos.

5.1 Use múltiples medios para a comunicación.

8.2 Varíe as demandas e os recursos para optimizar os desafíos.

2.3 Apoie a decodificación de textos, notacións matemáticas e símbolos.

Acceso

captar o interese

Construción

mantener o esforzo e a persistencia

8.3 Promova a colaboración e a comunicación.

8.4 Aumente a retroalimentación orientada á mestría.

a acción física

a linguaxe e os símbolos

a expresión e a comunicación

2.2 Aclare sintaxe e estrutura.

2.4 Promova a comprensión entre diferentes linguas.

5.2 Use múltiples ferramentas para a construción e a composición.

5.3 Desenvolva fluidez con niveis de apoio graduados para a práctica e o desempeño.

2.5 Ilustre a través de múltiples medios.

Proporcione opcións para

Proporcione opcións para

Proporcione opcións para

9.1 Promova expectativas e crenzas que optimicen a motivación.

3.1 Active ou proporcione coñecementos previos.

6.1 Guíe o establecemento de metas apropiadas.

9.2 Facilite habilidades e estratexias para enfrontar desafíos.

3.2 Destaque padróns, características fundamentais, ideas principales e relacións entre elas.

6.2 Apoie a planificación e o desenvolvemento de estratexias.

a autorregulación

Internalización

a percepción

9.3 Desenvolva a autoavaliación e a reflexión.

a comprensión

a función executiva

3.3 Guíe o procesamento, visualización e manipulación da información.

3.4 Maximice a transferencia e a xeneralización da información.

6.3 Facilite a xestión de información e recursos.

6.4 Mellore a capacidade para monitorear o progreso.

Meta

APÉNDICES EXPERTOS Decididos e motivados

Enxeñosos e coñecedores

Estratéxicos e dirixidos á meta CAST 2018 (Center for Applied Special Technology).

24

Pautas DUA en Operación Mundo Os diferentes elementos do Proxecto Operación Mundo están concibidos tendo en conta os principios do Deseño Universal de Aprendizaxe (DUA). Na seguinte táboa móstrase a relación entre os principios ou pautas DUA e os elementos do proxecto:

OPERACIÓN MUNDO

PAUTAS DUA QUE SE APLICAN NO PROXECTO MATERIAL IMPRESO

ÁMBITO DIXITAL

Situación de aprendizaxe ODS

A relación cos ODS (retos do século xxi) e coa vida cotiá do alumnado optimiza a relevancia, o valor e a autenticidade (7.2).

Dá acceso a información actualizada sobre os ODS ao profesorado e ao alumnado utilizando múltiples medios de comunicación (5.1).

Contexto

• As preguntas vinculan a situación de aprendizaxe coas experiencias e os coñecementos previos do alumnado (3.1).

•A chega información obxectiva e contrastable sobre a importancia do desafío (8.1).

-

O desafío

•E stimula a reflexión colectiva a través dunha estratexia de pensamento útil para afrontar os problemas cotiáns (9.2).

•F omenta a autonomía propoñendo un produto final aberto á contextualización no centro e á elección do alumnado (7.1), variando os niveis de esixencia (8.2).

•F acilita a xeneralización e a transferencia das aprendizaxes esenciais (3.4).

•F omenta a colaboración para a realización e a difusión colectiva do produto final (8.3).

-

Secuencia de aprendizaxe

Peches de unidade e portafolios das situacións de aprendizaxe

Guía de forma ordenada a consecución do desafío (6.1), modelando e visibilizando o proceso (6.2) cun organizador gráfico (6.3).

•M aximiza a transferencia das aprendizaxes a novos contextos e situacións (3.4).

• I ncorpora actividades que permiten respostas abertas que fomentan a experimentación, a resolución de problemas e a creatividade (7.2).

• Ofrece indicacións e apoio para visualizar o proceso e os resultados previstos para a consecución do produto final do desafío (6.1).

•F omenta a interacción e a titorización entre iguais a través de técnicas de aprendizaxe cooperativa (8.3).

Permite reconstruír o proceso de aprendizaxe de forma interactiva co apoio do organizador gráfico que representa o progreso cara á consecución do desafío (3.3).

-

Secuencia didáctica Secuencia de aprendizaxe •A prendizaxes esenciais

• I dentifica o vocabulario básico (cor, iconas, tipografía) de cada unidade (2.1).

•P roporciona exemplos de boa execución e avisos que focalizan a atención (3.2) minimizando a inseguridade e as distraccións (7.3).

•A representación alternativa ao texto facilita a comprensión e a conexión persoal co contexto da aprendizaxe (2.5).

• Proporciona definicións claras e ben estruturadas dos conceptos (2.2) e preséntaos con diversos tipos de organizadores gráficos que representan as ideas clave e as súas relacións (3.2) de xeito progresivo entre os niveis da etapa (3.3).

• I ncorpora accións de práctica e revisión sistemáticas que favorecen a xeneralización das aprendizaxes (3.4).

•P ropón actividades interactivas para a detección de ideas previas (3.1).

• Utiliza pílulas audiovisuais na apertura da UD como presentación das aprendizaxes, promovendo expectativas e crenzas que aumentan a motivación (9.1).

• Presenta en cada UD información adicional en distintos formatos que proporcionan alternativas á información auditiva (1.2) e visual (1.3) como representacións alternativas ao texto (2.5): vídeos, organizadores gráficos, visual thinking, etc., utilizables ademais Para dinamizar a participación.

• Selecciona O esencial de cada UD (3.2) e proporciona Para estudar: esquemas ou resumos (3.3) interactivos imprimibles dos saberes básicos que permiten personalizar a presentación de información (1.1).

• Complementa o texto escrito a través doutros medios como apoio Para expoñer os saberes básicos con presentacións ou vídeos (2.5).

25

Pautas DUA en Operación Mundo OPERACIÓN MUNDO

Pautas DUA que se aplican no proxecto MATERIAL IMPRESO

ÁMBITO DIXITAL

Secuencia didáctica Secuencia de aprendizaxe • Actividades de aplicación -

• Actividades competenciais

Ofrece apoio Para exercitar os saberes básicos con actividades interactivas trazables en cada UD utilizando ferramentas e tecnoloxías de apoio (4.2).

• I ncorpora actividades que permiten respostas persoais abertas que fomentan a participación, a experimentación, a resolución de problemas e a creatividade (7.2).

•P roporciona modelos e apoios por medio de estratexias e chaves de pensamento que facilitan o procesamento da información e a súa transformación en coñecemento útil (3.3).

•F omenta a interacción e a titorización entre iguais a través de técnicas de aprendizaxe cooperativa (8.3).

Proporciona modelos e apoios do proceso e pautas de comprobación dos resultados (6.1) apoiando a planificación e o desenvolvemento de estratexias (6.2) e facilitando a xestión da información e os recursos (6.3).

• Infografías Plan Lingüístico.

• Infografías TIC.

Proporciona métodos alternativos para que o alumnado acceda á información e interaccione co contido (4.1).

Proporciona alternativas para a resposta e a navegación (4.1) por medio de vídeos e variadas ferramentas tecnolóxicas (4.2) complementando o texto escrito a través de múltiples medios (2.5).

Recursos complementarios • Clase invertida

• Plan TIC-TAC •G ame Room (aprendizaxe baseada en xogos)

-

Utiliza múltiples ferramentas para a construción e a composición (5.2).

-

Utiliza múltiples medios de comunicación como medios alternativos de expresar o aprendido (5.1).

Define competencias con niveis de apoio graduados para a práctica e a execución (5.3) variando os niveis de esixencia (8.2).

Diversidade e inclusión. Permite a personalización da información adecuándoa ás diversas características e necesidades educativas do alumnado (1.1) e ofrecendo fichas de adaptación ao currículo, de exercitación e de afondamento.

Actividades de avaliación

Estimula a autoavaliación e a coavaliación, proporcionando variedade de instrumentos e actividades de avaliación e a elaboración do portafolio das situacións de aprendizaxe (9.3).

•E stimula a autoavaliación e a coavaliación (9.3) con actividades interactivas non trazables con ferramentas e tecnoloxías de apoio (4.2).

• Aumenta a capacidade de facer un seguimento dos avances (6.4): – Instrumentos e actividades interactivas trazables de heteroavaliación.

– Xerador de probas de avaliación e exercitación por niveis de desempeño (básico/avanzado) nos distintos momentos da programación anual (inicial, durante o desenvolvemento, final) (5.3).

– Avaliación competencial.

Peches de unidade e portafolios das situacións de aprendizaxe

•M aximiza a transferencia das aprendizaxes a novos contextos e situacións (3.4).

•E stimula o logro e a mellora por medio de estratexias de autorregulación que permiten afrontar os desafíos con información relevante sobre fortalezas persoais e padróns de erro (9.2).

Instrumentos vinculados ao portafolio imprimibles, que permiten a personalización na presentación de información (1.1) en cada UD, aumentando a capacidade do alumnado para realizar un seguimento continuo dos seus avances (6.4) a través da autoavaliación e a reflexión (9.3) e a utilización da retroacción e orientando unha mellor execución (8.4).

• Atención á diversidade

Avaliación

Perfil de saída e competencias específicas Evidencia a relevancia de metas e obxectivos relacionando os elementos curriculares vinculados coas aprendizaxes esenciais (competencias específicas e criterios de avaliación) e os saberes básicos de cada UD co perfil de saída das competencias clave da etapa na PD (8.1).

26

Facilita a autoavaliación e a coavaliación proporcionando instrumentos de avaliación da práctica docente (9.3).

UNIDADES

5 1

Salvar os océanos COMPETENCIAS ESPECÍFICAS DA ÁREA

1. Comprender e interpretar textos orais e multimodais recollendo o sentido xeral e a información máis relevante, identificando o punto de vista e a intención do emisor e valorando a súa fiabilidade, a súa forma e o seu contido.

2. Producir textos orais e multimodais con coherencia, fluidez e o rexistro adecuado, atendendo ás convencións propias dos diferentes xéneros discursivos.

3. Comprender, interpretar e valorar, con sentido crítico e diferentes propósitos de lectura, textos escritos recoñecendo o sentido global e as ideas principais e secundarias.

4. Producir textos escritos e multimodais coherentes, cohesionados, adecuados e correctos.

5. Seleccionar e contrastar información procedente de diferentes fontes de xeito progresivamente autónomo, avaliando a súa fiabilidade e evitando os riscos de manipulación e desinformación.

6. Seleccionar e ler de xeito autónomo obras diversas como fonte de pracer e coñecemento para construír a propia identidade lectora.

7. Ler, interpretar e valorar obras ou fragmentos literarios do patrimonio galego e universal, utilizando unha metalinguaxe específica e mobilizando a experiencia biográfica e os coñecementos literarios e culturais.

8. Mobilizar o coñecemento sobre a estrutura da lingua e os seus usos e reflexionar sobre as eleccións lingüísticase discursivas.

9. Poñer as propias prácticas comunicativas ao servizo da convivencia democrática, a resolución dialogada dos conflitos e a igualdade de dereitos.

SABERES BÁSICOS DOS CURSOS 1.º E 2.º

A. Comunicación • Estratexias de produción, comprensión e análise crítica de textos orais, escritos e multimodais de diferentes ámbitos con atención conxunta aos seguintes aspectos: – Contexto – Xéneros discursivos – Procesos – Recoñecemento e uso discursivo dos elementos lingüísticos B. Educación literaria • Implicación na lectura de xeito progresivamente autónoma a partir dunha preselección de textos variados que inclúan obras de autoras e autores. Reflexión sobre os textos e sobre a propia práctica de lectura sustentada en modelos.

• Familiarización co circuíto literario e lector. Participación en actos culturais.

C. Reflexión sobre a lingua • Observación das diferenzas relevantes e interseccións entre lingua oral e lingua escrita, atendendo a aspectos sintácticos, léxicos e pragmáticos.

• Aproximación á lingua como sistema e ás súas unidades básicas tendo en conta os diferentes niveis: o son e sistema de escritura, as palabras (forma e significado), a súa organización no discurso (orde das palabras, compoñentes das oracións ou conexión entre os significados).

• Distinción entre a forma (categoría gramatical) e a función das palabras (funcións sintácticas), e coñecemento dos procedementos léxicos e sintácticos para o cambio de categoría.

• Estratexias de uso progresivamente autónomo de dicionarios e manuais de gramática para obter información gramatical básica.

Baseado no Real Decreto do MEYFP. Ver desenvolvemento completo de competencias e saberes básicos nas páxinas 21, 22 e 23 desta Proposta Didáctica. Pendente da normativa de Galicia.

28

Recursos dixitais Inclusión e atención á diversidade Avaliación

QUE IMOS APRENDER?

Páxina inicial

RECURSOS NO PROXECTO DIXITAL

CLAVES PEDAGÓXICAS NO LIBRO DO ALUMNADO

Plano aberto

Compromiso ODS. Meta 14.1

Audio da lectura

Grupo nominal, Sumamos, Lectura compartida

• Mares en perigo

1. Lectura • Lectura: Ardora, Beatriz Maceda.

Hipertexto

• Léxico: os animais

Paixón por ler

• Estudo dos textos: a comunicación

Webquest

• Obradoiro: a infografía

As clases de dicionarios

Roda lóxica, Liña do tempo.

Oíches E ti que dis?

2. Estudo da lingua

Galego con xeito

• Gramática: a palabra, clases de palabra • Ortografía: o alfabeto, os dígrafos, a sílaba

3. Literatura

Creación

• O texto literario

Comprende e aplica Reflexiona Pon a proba as túas competencias

Mapa conceptual

O portafolio

Ficha: reforzo Ficha: ampliación Prestaches atención?

Ficha: avaliación Ficha: avaliación competencial Autoavaliación competencial

29

Presentación da unidade Esta primeira unidade do libro comeza cunha dobre páxina de apertura formada por diferentes elementos que se repetirán no resto de páxinas iniciais (título, imaxe, texto...), e que evocan a necesidade de actuar sen demora para protexer a vida mariña. No apartado «E ti que opinas?» pre­ téndese involucrar o alumnado na defensa activa dos mares mediante a observación dunha imaxe real e a reflexión sobre a magnitude deste pro­ blema. Por outro lado, na sección «Que vas aprender?» ofrécese un pe­ queno adianto dos contidos da unidade para situar o alumnado. Ademais, inclúese a secuencia que corresponde ao Desafío do primeiro trimestre que se titula «A túa lingua importa».

Como Lectura proponse un fragmento da novela Ardora, de Beatriz Maceda, no que unhas activistas, despois da morte dunhas baleas como consecuencia da inxesta de plástico, len un manifesto sobre a contamina­ ción dos mares. Lévase a cabo a continuación un traballo de compren­ sión oral, comprensión lectora e afondamento sobre o vocabulario rela­ cionado cos animais. No bloque Comunicación coñecerán os diferentes tipos de comunicación e os elementos que participan nela; tamén se es­ tablecerá unha clasificación dos textos, segundo o seu ámbito de uso e a súa finalidade; este bloque remata co Obradoiro de comunicación, cen­ trado nas infografías. Doutra banda, no bloque Estudo da lingua farán exercicios prácticos sobre as clases de palabras, o alfabeto e as sílabas. E na Literatura reflexionarán sobre as características de cada xénero litera­ rio a partir de varios exemplos.

A dobre páxina final está formada polos apartados: Comprende e aplica, no que repasarán os contidos da unidade a partir dun texto; Reflexiona e valora, relacionado co Desafío trimestral; e Pon a proba as túas competencias, no que realizarán unha autoavaliación competencial.

Recursos e materiais Para o tratamento da unidade, ademais do libro do alumnado e a propos­ ta didáctica, serán de utilidade os recursos dixitais dispoñibles na web de Anaya: anayaeducacion.es.

Suxestións xerais EDUCACIÓN EN VALORES Ao comezo do curso trabállase a educación en valores relacionándoa cun Obxectivo de Desenvomento Sostible. Este valor preséntase na propia apertura e serve de fío condutor do traballo de lectura, compresión lecto­ ra e léxico que o seguen. Neste caso trátase do obxectivo 14, «Vida sub­ marina». En concreto perséguese a meta 14.1: «De aquí a 2025, prever e reducir significativamente a contaminación mariña de todo tipo, en parti­ cular a producida por actividades realizadas en terra, incluídos os detri­ tos mariños e a polución por nutrientes».

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Antes de comezar, e xa que estamos a comezos de curso, sería convenien­ te facer unha avaliación inicial do nivel de competencia lingüística do alum­ nado, para ter claro de que coñecementos parte e cales precisa reforzar máis. O paso da Educación Primaria á Educación Secundaria supón ás ve­ ces un momento complicado para o alumnado, no que ademais de cam­ biar de etapa educativa en que situarse nun novo centro, con novo profe­ sorado e con diferentes compañeiros e compañeiras. Atenderemos as necesidades ou dificultades que observemos e facilitarémoslles a adapta­ ción a esta nova etapa.

30

Salvar os océanos Que vas aprender?

1

Comunicación Nesta unidade vas ler o fragmento dunha novela protagonizada por Nereida, unha rapaza que se propón salvar os océanos e os seus animais.

Tamén ampliarás o vocabulario sobre os animais e crearás as túas infografías.

Despois, coñecerás os tipos de textos cos que nos comunicamos, orais ou escritos, en directo ou a distancia a través das redes sociais etc.

1

2

Estudo da lingua

Salvar os océanos

As palabras forman parte dos textos cos que nos comunicamos. Con elas designamos os conceptos que queremos transmitir.

Bolsas de plástico, latas de refrescos, bastóns de algodón, cabichas, redes de pesca... e outros produtos similares aboian na superficie dos océanos ou amoréanse nos fondos mariños.

Nesta unidade coñecerás a estrutura, os compoñentes e os tipos de palabras.

Sabes cantas letras ten o alfabeto galego? E cantos dígrafos? Sabes explicar en que consiste unha sílaba? E os seus tipos?

Os residuos plásticos convertéronse no principal elemento contaminante e teñen un grande impacto ambiental. Ademais, tardan moitos anos en degradarse.

3

É hora de tomar conciencia e implicármonos na defensa do medio natural.

Todos podemos ser activistas!

As escritoras e os escritores tamén se valen das palabras para crear un texto literario que nos emocione, que nos divirta, que nos asuste…

E ti que opinas?

MARES EN PERIGO

Cales son os principais problemas que padecen os océanos?

Literatura

Coñeces algunha asociación ecoloxista en defensa dos mares?

Tes participado nalgunha iniciativa deste tipo?

12

Que podes facer ti para evitar a súa deterioración?

Cal é o teu libro favorito? A que xénero pertence?

Gústache crear os teus propios textos literarios?

Plano aberto. Accede ao vídeo de presentación da unidade en anayaeducacion.es.

SECUENCIA DE APRENDIZAXE CHUVIA DE IDEAS 1.1

Reflexionamos en grupo sobre o uso que lle damos á lingua en diferentes contextos.

1.2 Iniciamos o noso proxecto de investigación sobre os usos que se lle dan á lingua.

GRUPOS DE TRABALLO 2.1 Repartímonos por grupos de traballo para o proxecto de investigación.

2.2 Repartimos, de forma consensuada, o rol dentro do grupo: coordinador, secretario, persoa encargada do material, etc.

PENSAMOS 3.1 Agora, en grupos de traballo, pensaremos no uso que lle damos á lingua a partir das nosas experiencias.

3.2 Anotamos as ideas e propostas do grupo.

CONSTRUÍMOS 4.1 Elaboramos posibles preguntas sobre o uso da lingua que nos gustaría facerlles a outras persoas.

COMPARTIMOS 5.1 Compartimos as preguntas elaboradas por cada grupo con toda a clase.

5.2 Consensuamos as posibles propostas e ideas.

5.3 Unificamos e eliximos as preguntas e propostas finais que faremos a outras persoas.

5.4 Repartiremos as preguntas finais para cada grupo de traballo.

+ orientacións en anayaeducacion.es

13

ODS Esta unidade xira arredor do Obxectivo de Desenvolvemento Sostible 14: «Vida submarina», meta 14.1.

Plano aberto Vídeo de presentación dos principais contidos da unidade.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Suxerimos centrar a atención no título e na fotografía de presentación da unidade para deducir a temática arredor da que xirará: «Salvar océanos». A fotografía amósanos unha situación preocu­ pante, na que vemos varios peixes que nadan nun mar cheo de lixo (identificamos principalmen­ te plástico: botellas e vasos). O título supón unha chamada á acción ante esta situación real de perigo, e sitúa os lectores e lectoras no papel de activistas necesarios para a supervivencia dos oceános.

Pedirémoslles que describan a imaxe e promoveremos un diálogo a partir da sección «E ti que opinas?», que se levará a cabo nunha atmosfera participativa e integradora.

Suxerimos ver a continuación o recurso dixital «Plano aberto» dispoñible en anayaeducacion.es.

QUE VAS APRENDER? Neste apartado preséntase a estrutura da unidade a modo de tráiler. Avánzanse os contidos que se van estudar en cada bloque mediante preguntas motivadoras que detectan as ideas previas.

O alumnado disporá desta folla de ruta da unidade, o que lle permitirá comezar a súa aprendi­ zaxe dunha forma áxil, autónoma e consciente.

• O bloque «Comunicación» está vinculado ao icono dos ODS. Neste caso trabállase a meta 14.1.

• No bloque «Estudo da lingua» o alumnado repasará e ampliará cuestións lingüísticas xa abor­ dadas en cursos anteriores, como as clases de palabras, o alfabeto e as sílabas.

• No apartado «Literatura» repasará as características dos distintos xéneros literarios.

SECUENCIA DE APRENDIZAXE

Para comezar este desafío trimestral, levarán a cabo unha tormenta de ideas en gran grupo, que supoñerá a primeira aproximación ao tema do uso das linguas segundo o contexto.

No segundo paso organizaranse por grupos e repartirán os roles de traballo. Aquí observaremos as habilidades lingüísticas e sociais do alumnado e asegurarémonos de que o reparto de traballo sexa adecuado.

A terceira fase será reflexiva, a partir das súas propias experiencias.

A continuación crearán un cuestionario de preguntas sobre este tema, co obxecti­ vo de facer unha enquisa.

Para rematar, cada grupo compartirá as súas propostas de preguntas co resto da clase, para elaborar un único cuestionario colectivo con aquelas preguntas máis interesantes e axeitadas.

31

U 1

1

—Mira, Nereida, escoitáronte —borboriñou Lara—. Isto si que é unha visita inesperada, pero marabillosa.

Comunicación

Unha visita inesperada

Lectura

40 Unha morea de golfiños choutaban e mergullábanse no mar como nunha

A tía Lola foi a encargada de ler o manifesto. Todas as activistas gardaron silencio e escoitaban as súas palabras con absoluto respecto. Así foi o seu discurso:

Hipertexto. Coñece o autor e a súa obra en anayaeducacion.es.

5

Paixón por ler. Goza con outros textos similares en anayaeducacion.es.

10

Que vas ler?

A aparición dunha balea e a súa cría mortas na praia (a nai morreu porque o seu ventre estaba cheo de plástico; a cría, porque a nai non a puido aleitar) leva a Lola a organizar unha despedida fermosa para os dous cetáceos, mais tamén a denunciar a contaminación dos mares. Nereida, a súa sobriña, implicarase de maneira moi activa nese proxecto.

15

20

25

—«No século XX as baleas estiveron a piques de desaparecer por mor do desenvolvemento da industria baleeira.

A persecución foi implacábel. Pero, por se isto non fose dabondo, temos que engadir os problemas que lles impón o cambio climático, que está a provocar que teñan que facer grandes e perigosos desprazamentos na procura de alimento.

A contaminación das augas, que moita xente está a converter en colectores de lixo, amosando unha falta de respecto absoluta pola natureza, converteuse para as baleas nun perigo engadido. Así, en pleno século XXI, semella non haber reparo en verter calquera residuo nos areais, desde rodas de coches até compresas, bolsas, vasos, botellas e latas, sen pensar nas consecuencias que iso leva consigo.

Esta balea e este baleato que despedimos hoxe son dúas vítimas máis da nosa irresponsabilidade e falta de respecto polo noso planeta, mais tamén daqueles que gobernan e teñen a obriga de facer políticas de apoio e axuda para mellorar o noso mar e todos os seres vivos que nel habitan.

Somos moitas as persoas e asociacións que estamos a loitar por cambiar esta situación, mais sen a vosa axuda non é posíbel.

Hoxe é un día triste, pero eu érgome todas as mañás coa ilusión e esperanza de axudar a preservar o medio natural, de contribuír a construír un mundo mellor. Anímovos a todas e a todos a facer o mesmo e a non esquecer.

Moitas grazas por estardes na loita pola defensa das baleas. [...]

Déixovos coa voz e a música das miñas sobriñas.»

danza. Con cada salto, a súa silueta recortábase no horizonte. Emitían os seus característicos sons, que eu coñecía ben, aínda que nesta ocasión pareceume escoitalos con máis claridade. Quero pensar que eles tamén estaban a facer a súa propia despedida; que dalgún xeito se estaban unindo 45 a nós, que escoitaran a mensaxe que lle estabamos lanzando ao mundo

desde a nosa pequena praia galega, que entenderon o meu canto.

O sol desapareceu do horizonte, e con el os golfiños. Tiña unha mestura de sensacións estrañas: estaba triste, mais tamén estaba feliz de ter a oportunidade de participar nun compromiso que xa non ía abandonar xamais.

Vocabulario Manifesto: escrito onde unha persoa ou un grupo dá a coñecer a súa ideoloxía, as súas intencións etc.

Consignas: palabras enunciadas de viva voz para expresar ideas.

Abalo: movemento dun lado a outro sen desprazarse.

Ardora: fosforescencia ou luminosidade das augas mariñas, producida polos movementos dos peixes ou doutros organismos.

50 Ser consciente de que eu, aos meus doce anos, podía formar parte dese

grupo de persoas que defenden aquilo en que cren e son quen de mellorar o mundo, facíame moi feliz.

Escoitáronse consignas e aplausos.

Agora tocábame a min. Saquei as sandalias. Precisaba sentir a auga nas plantas dos pés. e o silencio apoderouse da praia.

Vireime cara ao horizonte, respirei profundamente e deixeime levar. Cada son saía do meu corpo como unha bocalada de auga que se elevase no ar para formar figuras. Non sentía o abalo da plataforma, nin sequera escoi35 taba a música. Por un intre crin formar parte do mar, desas profundidades

que existiron antes ca todas nós. Non me decatei de que parara a música até que notei os corpos de Lara e Helena ao meu carón.

14

15

Hipertexto Este recurso dixital, dispoñible no banco de recursos de anayaeducacion.es, ofrece información sobre Beatriz Maceda e a súa obra..

Paixón por ler Recomendación de libros relacionados co mar e a necesidade de mantelo limpo.

U 1

Comunicación Comprensión do texto Comprensión oral

12

1 Escoita o texto locutado da lectura e responde estas preguntas: • Cantos anos ten Nereida?

Roda lóxica. Greta Thunberg é unha xove activista sueca que denuncia que os responsábeis políticos mundiais non están tomando medidas contra o cambio climático. «Non hai planeta B» é un dos seus lemas.

• Coñecedes as súas propostas? Que opinión tedes acerca delas?

• Que circunstancia provoca a mobilización das activistas?

• Coñecedes outros lemas, ademais do citado?

• Que sucede cando Nereida interpreta a súa canción?

2 En que momento do día transcorre a acción? Canto tempo transcorre desde o principio ao fin? Xustifica a resposta.

13

4 Que tres problemas ameazan a supervivencia das baleas, segundo a tía Lola?

Decálogo de intencións. Un decálogo é un conxunto de normas básicas —normalmente dez— que deben cumprir as persoas para realizar unha determinada actividade ou propósito. a) Elabora o teu propio decálogo de intencións para protexer o medio natural.

5 Quen son os responsábeis da contaminación dos mares?

• Escríbeo nunha cartolina. Á esquerda os números, e á súa dereita, o texto coas intencións ou propósitos.

6 Localiza no texto as palabras que corresponden a estas definicións: a) Cantidade de líquido que se toma ou bota dunha vez pola boca.

• Decórao ao teu gusto (con pinturas, fotos, colaxe…).

b) Persoas que militan nun movemento social ou político e que interveñen activamente na defensa das súas ideas. c) Recipientes nos que se recolle algo, especialmente residuos. d) Liña circular que limita o campo visual, onde parece que o ceo se xunta coa terra ou co mar.

7 Areais é unha palabra colectiva, pois designa en singular un conxunto de area. Equivale a praia. Define as seguintes palabras colectivas: arquipélago

dentadura

constelación

enxame

xente

manda

vaixela

cardume

Interpreta e analiza 8 Por que Nereida está triste e feliz ao mesmo tempo?

b)

14

Sumamos. Poñede en común as vosas intencións particulares.

Elaborade un decálogo colectivo con todas as propostas.

Liña de tempo. Unha liña de tempo é unha disposición secuenciada de feitos sobre un tema, organizada de maneira cronolóxica. Permite visualizar os momentos significativos dunha historia ao longo do tempo.

• Completa no caderno a liña de tempo do texto da lectura: A tía Lola le o mani-

Para ampliar a información sobre a autora deste libro e coñecer outros libros sobre o mar, reco­ mendamos consultar os recursos dixitais «Hipertexto» e «Paixón por ler».

Comprensión do texto

ión

ac Comunic

– Cantos personaxes interveñen?

As activistas aplauden

9 Cal é o obxectivo que perseguen estas activistas?

Valora e relaciona co teu mundo 10 A tía Lola alude a «moitas persoas e asociacións que estamos a loitar por cambiar esta situación».

• Coñeces algunha asociación ecoloxista galega?

• Consulta a páxina de ADEGA e a de CEIDA e toma nota dos seus proxectos e iniciativas.

11

Despois, o alumnado traballará de maneira individual ou en pequenos grupos para responder as preguntas de comprensión do texto da páxina seguinte, relendo o texto para buscar a informa­ ción necesaria.

Despois de facer a liña do tempo da actividade 14 e ter, polo tanto, claras as accións que suceden no texto e a súa orde, propoñemos facer unha lectura dramatizada. Antes de comezar, formulare­ mos as seguintes cuestións:

• Redacta de forma breve cada propósito. Comeza cun verbo en infinitivo.

Reflexiona sobre a lingua

Busca en internet e escoita o canto das baleas.

Podemos ler en alto a lectura, repartíndoa entre varios alumnos e alumnas, ou ben escoitar o au­ dio para facilitar a súa compresión. Observaremos o vocabulario da marxe e resolveremos outras dúbidas que poidan xurdir.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

Escribe

3 En que lugar?

O canto das baleas

A continuación, leremos en alto o apartado «Que vas ler?» que situará este fragmento dentro do libro ao que pertence; así, coñeceremos o que pasou antes da escena na que a tía Lola lerá o seu manifesto.

• Sabedes en que consisten os «Venres polo futuro» («Fridays for Future»)?

Extrae información

Sabías que os cetáceos teñen un sentido do oído moi desenvolvido? Ademais, para comunicárense producen sons semellantes a cancións. O canto da balea chepuda foi comparado coa música clásica, mentres o da balea boreal é similar ao jazz.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Para comezar, antes de ler o texto, pedirémoslles que observen o título e a ilustración e que des­ criban todo o que observan para intentar deducir o contido da lectura. Tamén podemos pregun­ tarlles polo tipo de texto que é (narrativo), para así ser conscientes dos coñecementos previos que teñen sobre os xéneros literarios, que se traballarán nesta unidade.

Beatriz Maceda, Ardora

30 O sol estaba cada vez máis baixo e máis laranxa. A música empezou a soar

1

Lectura: Ardora , de Beatriz Maceda

1 n

ació Comunic

...

– Onde situaremos a cada un?

ana tas escóit As activis tuoso silenen respec

a Nereida disponse cantar ….

Grupo nominal. E nós, que podemos facer? Comentade cales son as accións negativas para o impacto ambiental que decote realizamos. Cales vos comprometedes a evitar?

17

16

– Que accións teñen que facer?

– Como hai que entoar a lectura dun manifesto e por que?

Audio da lectura No banco de recursos pode escoitarse a locución da lectura.

Aprendizaxe cooperativa: Grupo nominal Na actividade 11 suxerimos empregar esta técnica na que o alumnado traballará en pequenos grupos e le­ vará a cabo as ideas máis votadas.

Desenvolvemento do pensamento: Roda lóxica O organizador gráfico desta técnica facilitará a ex­ presión oral na actividade 12.

Aprendizaxe cooperativa: Sumamos Na actividade 13 podemos empregar esta técnica coa que a partir de propostas individuais chegarán a un consenso colectivo.

Desenvolvemento do pensamento: Liña do tempo

– En que actitude estarán o resto de activistas? Como reaccionarán a cada cousa que sucede?

– Onde situaremos o mar?

Unha vez resoltas estas cuestións, representaremos a escena. Non é preciso memorizalo, pero é interesante marcar ben os espazos de acción e o papel coral que ten o resto de activistas (pode levalo a cabo a clase na súa totalidade, salvo as persoas que fagan de narrador/a, tía Lola e Nereida).

SOLUCIÓNS Comprensión oral

1 • Ten doce anos.

• Reúnense na praia para facer unha despedida da balea e do baleato e, ao tempo, denunciar a contaminación dos mares.

• Unha morea de golfiños achegáronse a ela e puxéronse a choutar e mergullarse no mar, como unha danza, ao tempo que emitían os seus sons característicos.

Extrae información

2 A acción transcorre no solpor. Transcorre nuns poucos minutos. Hai dúas referencias explíci­

Na actividade 14 realizarán unha liña do tempo sobre a lectura. O organizador gráfico axudaraos a ordenar temporalmente as accións e a mellorar a compren­ sión da lectura.

Webquest Nesta webquest propoñemos buscar información so­ bre asociacións e ONG ecoloxistas, para despois for­ mar un grupo ecoloxista na aula.

tas no texto: «O sol estaba cada vez máis baixo e máis laranxa», «O sol desapareceu do hori­ zonte».

3 A acción desenvólvese nunha praia galega.

4 – A industria baleeira provocou a súa persecución e captura.

– O cambio climático provoca que teñan que desprazarse na procura de alimento.

– A contaminación das augas mariñas por mor das verteduras de lixo nos océanos.

5 – As persoas que non respectan o planeta.

–O s que gobernan e non fan políticas para mellorar o mar e todos os seres vivos que nel habitan.

32

Reflexiona sobre a lingua

6

a) Bocalada. b) Activistas. c) Colectores de lixo. d) Horizonte.

7 Arquipélago: Conxunto de illas.

Dentadura: Conxunto de dentes que teñen na boca as persoas e algúns animais.

Constelación: Conxunto de estrelas.

Enxame: Conxunto de abellas.

Xente: Conxunto de persoas.

Manda: Conxunto de animais da mesma especie que andan xuntos.

Vaixela: Conxunto de pratos, fontes e demais recipientes que se usan para servir a mesa.

Cardume: Conxunto de peixes que van xuntos en gran número.

Interpreta e analiza

8 Está triste porque despedían a dúas baleas que morreran pola contaminación do mar. E está feliz porque inicia o seu activismo na defensa do medio natural e séntese parte dun colectivo que pode mellorar o mundo.

9 Cambiar a situación de deterioro dos océanos, é dicir, mellorar o noso mar e todos os seres vivos que nel habitan.

Valora e relaciona co teu mundo

10 Resposta aberta.

11 Resposta aberta.

12 • Resposta aberta.

• «Folga escolar polo clima», «O futuro será verde ou non será»...

• Fridays For Future é un proxecto social a través do cal o estudantado de todo o mundo protesta e maniféstase nas rúas para acadar medidas contra o cambio climático. O obxec­ tivo é reducir o impacto contaminante que os seres humanos emitimos ao planeta.

Escribe

13 Resposta aberta.

14 Resposta aberta. Suxestión: Nereida canta/ Aparecen o golfiños / Desaparece o sol e mar­ chan os golfiños.

1

U 1

Comunicación Léxico

Os animais

O dicionario O dicionario é un texto que contén as palabras dunha lingua ou dunha ciencia, ordenadas alfabeticamente e acompañadas da súa definición.

ACTIVIDADES

1 Localiza o nome de tres animais na lectura.

2

Anagrama. Un anagrama é unha palabra que resulta de cambiar a posición das letras doutra palabra. «Roma» → «amor»; «monxa» → «xamón» etc.

Cada unha das palabras denomínase entrada. Cada unha das definicións de cada entrada denomínase acepción.

Clasificación dos dicionarios

3

atar

cava

toga

barca

SEGUNDO A FORMA Dixital

Oíches? Nereida imita coa súa voz o son das baleas. Sabes como se chama o son das vacas? E o dos porcos? E o dos paxaros?

• Busca na rede e escoita en #DígochoEu «Aprende en 1 minuto como fan os animais en galego» e anota os animais e o nome do seu berro.

4

Dicionarios normativos

Recollen por orde alfabética as palabras e acepcións dunha lingua.

Oíches? Busca na rede e escoita o #InstaGal - Xoaniña.

• Anota os sinónimos para designar este animal.

5 Completa no caderno a táboa cos nomes que faltan: boi poldro

carneiro

becerro

egua

cadela

Macho

cabrito

ovella

galo

castrón

Femia

cadelo galiña

SOLUCIÓNS

Papel

• Localiza cinco nomes de animais que se agochan nestes anagramas: barco

Dicionarios de sinónimos

Recollen todos os termos equivalentes a unha entrada.

Dicionarios de contrarios

Recollen todos os termos opostos a unha entrada.

Dicionarios de dúbidas

Recollen os termos sobre os que adoita haber dúbidas sobre a súa forma correcta.

Os animais

1 Balea, baleato e golfiños.

2 Barco – cobra, atar – rata, cava – vaca, toga – gato, barca – cabra.

3 Vaca – muar, porcos – gruñir/griñir/gorlar/roncar/roñar/rosmar , paxaros – cantar/piar/chirlar/

SEGUNDO O CONTIDO

Cría

Vaca Cabalo Año Can Pito Cabra

6 Fraseoloxía. Une cada expresión co seu significado Deitarse coas galiñas •

• Ser pouco de fiar

Chegar coma un pito •

• Deitarse moi cedo

Ser un raposo • Achegar a brasa á súa sardiña • Ser bo peixe •

7

• Estar mollado • Ser astuto • Aproveitarse ne beneficio propio

Oíches? Buscade en internet e escoitade a canción «Peixiños do mar» de Magín Blanco, do libro Peixes e outra fauna mariña.

• Tomade nota dos nomes e elaborade unha lámina ilustrada con todos estes peixes mais outros que vós coñezades.

ión

ac Comunic

Léxico

Dicionarios bilingües

Traducen as palabras dunha lingua a outra.

ACTIVIDADES

8 Consulta en Internet o Dicionario da Real Academia Galega (RAG). a) Busca a palabra balea.

pirlar.

• Cantas entradas ten? Por que razón? Cantas acepcións teñen? b) Localiza o adxectivo afouto. Analiza a información que aparece. Que diferenza hai entre Sinónimos e Confróntese. c) Realiza unha busca por contido, palabras que conteñan na definición o termo mel. Cantas hai? Ves a relación temática entre elas?

9 Busca agora balea e afouto en Digalego.

19

18

Oíches?

Para facer as actividades 3 e 4 precisarán consultar as redes sociais, en concreto o Instagram. (#DígochoEu,#InstaGal).

Na actividade 7 buscarán na Rede a canción indica­ da.Recomendamos ver o vídeo desta canción, xa que xunto á imaxe de cada peixe aparece o seu nome.

As clases de dicionarios

4 Xoaniña=barrosiña/coccinela/maruxiña/papasol/papoia/reirrei/voaniña/xoana.

5 Macho

Femia

Cría

Boi, touro

Vaca

Tenreiro, becerro…

Cabalo

Egua

Poldro

Carneiro

Ovella

Año, cordeiro

Can

Cadela

Cadelo

Galo

Galiña

Pito, polo

Castrón

Cabra

Cabrito

Neste recurso poderán ver exemplos de diferentes ti­ pos de dicionarios (xerais, sinónimos e antónimos, li­ teratura, galego-castelán-galego...).

33

6

Expresión

Significado

Deitarse coas galiñas

Deitarse moi cedo

Chegar coma un pito

Estar mollado

Ser un raposo

Ser astuto

Achegar a brasa á súa sardiña

Aproveitarse en beneficio propio

Ser bo peixe

Ser pouco de fiar ou malo de controlar

7 Na canción aparecen: xureliño, medusa, ameixa, bacallau, balea, bonito, cabaliño de mar, castañeta, camarón, choco, congro, escarapote, estrelamar, faneca, lagostino, linguado, lirio, lura, mexillón, nécora, ollomol, peixe sapo, pescada, polbo, rapante, robaliza, xarda, salmonete, sardiña, xurelo, vieira e sanmartiño.

[No vídeo da canción aparece un debuxo de cada un, co seu nome debaixo. Podemos indi­ carlles que todos son animais mariños, pero algúns non son propiamente peixes, senón ma­ riscos, medusas...].

• Actividade de creación.

O dicionario

8 a) Dúas entradas porque son dúas palabras distintas, que non teñen nada que ver. Son pala­ bras homónimas. A primeira entrada ten tres acepcións. A segunda só unha.

Inclúe tamén a palabra locutada. b) Aparece a clase de palabra (adxectivo); a definición, seguida dun exemplo para situar ese termo nun contexto; despois veñen sinónimos, antónimos e «confróntese».

Inclúe tamén a palabra locutada.

«Confróntese» supón comparar con outras palabras coas que ten certa similitude, pero que non son iguais (sinónimas). c) Hai 35. Todas se refiren a: produción do mel ou produtos elaborados con mel.

9 Actividade práctica de busca de palabras nun dicionario en liña.

Balea: ten tamén dúas entradas, como no dicionario da RAG. A primeira entrada ten só unha acepción e a segunda cinco. Inclúe a orixe latina e grega da palabra.

Afouto: aparece a forma en plural, coas súas formas masculina e feminina; a clase de palabra e a definición. Inclúe un apartado de «Palabras veciñas». Non inclúe sinónimos nin antóni­ mos.

Este dicionario tamén inclúe a locución das palabras.

1

U 1

Comunicación Estudo dos textos

A comunicación

COMUNICACIÓN

A comunicación é o proceso polo cal as persoas intercambian información, sentimentos, opinións etc.

Tipos de códigos

Establécese entre dúas ou máis persoas

Para que haxa comunicación son imprescindíbeis os seguintes elementos: emisor, receptor, mensaxe, canle e código.

Para comunicármonos empregamos dous tipos de códigos:

Oral

• Códigos non verbais: imaxes, xestos, iconas, sinais de tráfico...

Falar

O código verbal é exclusivo dos seres humanos e adoitamos empregalo en combinación cos códigos non verbais.

Emisor: persoa que transmite a información.

COMUNICACIÓN

Receptor: persoa que recibe e interpreta a información.

Código: conxunto de signos que coñecen emisor e receptor e permite que o primeiro elabore a mensaxe e o segundo a interprete.

Canle: medio material a través do cal se transmite a información ou mensaxe (sonora —sons—, visual —textos, imaxes— etc.)

ACTIVIDADES

1 Sabes que significan estas mensaxes non verbais?

3 Consulta o Código de circulación e debuxa no ca-

Escoitar

Ler

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

Escribir

A comunicación oral é aquela que se produce entre dúas ou máis persoas, facendo uso da voz e dun código compartido por emisor e receptor. O emisor válese da voz para reproducir os sons da lingua, formar palabras e elaborar mensaxes que transmite ao receptor.

A comunicación escrita, en cambio, prodúcese a través de signos gráficos cos que o emisor elabora unha mensaxe que, posteriormente, será recibida e descifrada polo receptor. Exemplos: mensaxes instantáneas, correos electrónicos, xornais e libros impresos e dixitais…

Sabías que...?

Hai textos que sempre son orais, por exemplo unha conversa entre dous veciños no ascensor. Outros, porén, sempre son escritos, por exemplo unha instancia presentada nunha oficina. Pero hai textos que poden ser orais ou escritos, por exemplo, un poema pódese recitar ou escribir.

Os primeiros textos escritos teñen uns 6000 anos de antigüidade.

Corresponden ás civilizacións mesopotámicas.

derno sinais para os seguintes significados: – Perigo: pavimento esvaradío.

– Entrada prohibida a bicicletas.

1

2

3

5

6

– Uso obrigatorio do cinto de seguridade.

– Proximidade dun surtidor de carburante.

ACTIVIDADES

5 Indica que tipo de comunicación se establece e sinala os elementos de comunicación.

– Velocidade máxima aconsellada 70 km/h.

4 Inventade sinais para os seguintes contidos: 4

– Prohibido comer no interior da aula.

– Zona para colgar as mochilas.

2 Sabías que….?

Os sinais de tráfico teñen tres formas principais, con cadanseu significado:

– Perigo: pombas famentas.

Despois de ler a información sobre os tipos de comunicación e os elementos que forman parte dos actos comunicativos, pedirémoslles que digan exemplos de comunicación próximos a eles e elas e que os analicen. Por exemplo, desde que hoxe se levantaron... que actos comunicativos vi­ viron?

– Espazo libre de monopatíns.

– Praia libre de medusas.

Redondos: prohibición ou obriga.

Triangulares: perigo.

Rectangulares/cadrados: información ou indicación.

• Completa esta táboa. Clasifica os sinais da dereita segundo a súa forma, descríbeos (cores do bordo e do fondo) e indica o seu significado.

Número

Forma

Cores

Significado

1

Circular

Bordo vermello

Velocidade máxima.

...

...

...

...

20

SOLUCIÓNS 21

1

1: Informa que hai un restaurante nas inmediacións.

2: Prohibe fumar.

3: Advirte dun perigo: pavimento esvaradío.

4: Advirte dun perigo: alta tensión, perigo de morte.

5: Prohibe facer fotografías.

6: Informa de que hai unha papeleira, por tanto prohíbe tirar papeis ao chan.

2 En xeral, indicarémoslles o seguinte: – sinais triangulares: indican perigo, – sinais circulares: indican prohibición, – sinais con fondo amarelo: indican a presenza de obras.

– sinais azuis: sinais con indicacións xerais.

34

ión

ac Comunic

Escrita

Mensaxe: información que se transmite.

• Códigos verbais: palabras.

Estudo dos textos: a comunicación

Número

Forma

Cores

Significado

1

Circular

Bordo vermello, fondo branco

Prohibido ir a máis de 80

2

Circular

Bordo vermello, fondo amarelo

Prohibido ir a máis de 80 (obras)

3

Triangular

Bordo vermello, fondo branco

Perigo, conxestión

4

Triangular

Bordo vermello, fondo amarelo

Perigo (obras)

5

Triangular

Bordo vermello, fondo amarelo

Perigo, estreitamento da calzada pola deireta (obras)

6

Cadrada

Azul

Velocidade máxima aconsellada: 80

7

Rectangular

Azul

Panel de aproximación a saída, 100 m.

8

Rectangular

Azul

Información de saídas e do km da estrada.

9

Rectangular

Branca

Panel superior que indica o número de saída.

3 Suxerimos que primeiro inventen as imaxes e logo contrasten a súa creación coa imaxe do sinal real (poden buscalos na Rede).

4 Resposta aberta.

5 – Cartel: comunicación escrita.

Emisor: concello de Santiago; receptor: escolares de Santiago; mensaxe: camiños escolares seguros; canle: vía pública, cartel; código: lingua galega.

– Conversa por teléfono: comunicación oral.

Emisor: o mozo; receptor: a persoa coa que fala; mensaxe: o tema do que falen; canle: o teléfono móbil; código: a lingua na que falen emisor e receptor.

– Conversa en grupo na clase: comunicación oral.

Emisor/receptor: ao tratarse dunha conversa, os papeis de emisores e receptores vai cam­ biando de persoa; mensaxe: non a coñecemos; canle: a lingua oral; código: a lingua na que se expresen.

– Profesora explicando algo na aula: comunicación oral.

Emisora: a profesora; receptores: alumnado; mensaxe: o tema que estea explicando; canle: a lingua oral; código: a lingua na que se exprese.

1

U 1

Comunicación Estudo dos textos

O texto

ACTIVIDADES

Un texto é un conxunto de enunciados, orais ou escritos, que transmiten unha mensaxe completa.

A súa extensión é moi variábel. Pode constar dunha única palabra (Ola!), unha frase (Boa sorte!) ou ser tan extenso como unha novela.

Clasificación dos textos

SEGUNDO O ÁMBITO DE USO

Ámbito persoal e das relacións laborais.

notas, avisos, cartas, correos electrónicos...

Textos dos medios de comunicación

Diríxense a un público amplo e heteroxéneo.

noticias dos xornais, informativos de radio e de televisión, xornais dixitais, vídeos…

Ámbito escolar.

libros de texto, exposicións orais, dicionarios, enciclopedias, resumos...

Relata feitos que lle suceden a alguén nun espazo e nun tempo.

un conto, unha lenda, unha carta...

Explica como é unha persoa, un obxecto, un lugar.

un folleto turístico, un manual de botánica

Dialogado

Reproduce unha conversa entre persoas.

un texto teatral, un guión de cine....

Expositivo

Transmite información obxectiva sobre un tema.

unha conferencia, unha enciclopedia

Argumentativo

Publicitario

Achega razóns para defender unha idea.

Literatura

A Medios de comunicación

e desproporcionad galego aluden ás enormes que lembran os cornos mandíbulas dos machos, pesar do aspecto terrorífidalgúns ruminantes. A inofensivas e inoperanco, esas mandíbulas son por músculos moi fetes, xa que son accionadas con pouca forza. bles e, xa que logo, traban

Xelís tivo vagar para bana chea de luces, reparar naquela curiosa casombras e escintileos. centos, milleiros Ducias, de escintileos. Era extraordinario!

Os brillos cegábano dende todos os chos e o forno seus recunenchía aire. [...] Nas paredes, de bolboretas laranxas o enormes andeis ban ata o teito acumulaban que gabeacentos de botellas todas as formas de e cores. Habíaas diminutas coma dedais e xigantescas treitiñas coma varas coma elefantes. Habíaas esde cas de metro. Habíaas vimbio e anchas coma bolongas coma o día ticio de verán e do solscurtiñas coma as horas de luz no inverno.

Rosa Aneiros, Xelís. o guieiro das

Pretende convencer.

unha campaña de doazón de sangue, un anuncio de perfume...

Dá indicacións sobre como actuar.

un manual de instrucións, unha receita de cociña

Xornalístico

Informa sobre unha noticia de actualidade

un artigo dun xornal, un informativo de televisión…

Literario

Usa a linguaxe con fin estético.

un poema, unha fábula, unha novela…

botellas de mar

C

un discurso político, unha campaña en defensa do planeta...

den os seguintes: – Un artigo dun xornal dixital.

– Un slogan publicitario.

– Un titorial de youtube.

– Unha guía de viaxe.

– Unha fábula.

22

Como actividade para reforzar e afianzar a identificación dos diferentes tipos de textos, organi­ zaremos unha actividade lúdica. Primeiro, xuntaremos moitos textos diferentes (canto máis reais mellor: é dicir, xornais, libros, cadernos, avisos, receitas, poemas, folletos, dicionarios, manuais de instrucións, cartas...) e pedirémoslles que os clasifiquen. Podemos darlle un a cada alumno ou alumna, ou organizalos por grupos e repartir varios exemplos a cada grupo. Despois, poñerán en común co resto da clase, de maneira razoada, a tipoloxía textual que lles tocou.

no Courel Xurxo de Viveiro, Un ano

7 Escribe no caderno a que tipo de texto corresponPrescritivo ou instrutivo

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS

cervus) A VACALOURA (Lucanus dos escaravellos euroA vacaloura é o xigante acadan os oito cenpeos, pois os grandes machos nomes científico e Os seus tímetros de lonxitude. as

B

Narrativo

Descritivo

SEGUNDO A FINALIDADE

8 Clasifica estes textos segundo a finalidade: narra-

ión

ac Comunic

tivo, descritivo ou expositivo. Xustifica a resposta.

Vida académica

Vida cotiá

Textos da vida cotiá

Textos da vida académica

6 Relaciona cada texto co ámbito ao que pertence.

Estudo dos textos: o texto

– Un programa de radio.

El coñeceuna de casualidade. Unha iso das seis, estaba tarde, a sentado nun banco dín e advertiu que do xarse achegaba unha rapaciña loura, de melenas longas, vestida cun lón «short». Con pantaacento francés preguntoulle onde podería atopar un médico. Acompañou na. Polo camiño ela díxolle que era trapecista de circo e que seu pai, un antigo xendarme, atopábase malo [...] e que lle pedira que varan un médico. lle leEl apenas falou. Ao chegaren á clínica indicoulle «Aquí». Ela deulle as grazas e invitouno a pasar polo despacho de onde lle facilitaría billetes, un par de entradas función das oito. para a Carlos Casares, «A rapaza do circo», Vento ferido. Adaptación

• Cal é a finalidade de cada un?

23

SOLUCIÓNS

6 – Vida académica: mestre dando unha clase de Matemáticas, alumno estudando co seu ca­ derno.

– Literatura: muller lendo un libro na biblioteca.

– Vida cotiá: nota na neveira.

– Medios de comunicación: estudio de radio.

7 – Un artigo dun xornal dixital: texto xornalístico / informar das noticias de actualidade.

– Un slogan publicitario: texto argumentativo / convencer para comprar un produto.

– Un titorial de Youtube: texto prescritivo ou intrutivo / explicar como realizar unha acción.

– Unha guía de viaxe: texto descritivo / describir un lugar.

– Unha fábula: texto literario / pracer da lectura.

– Un programa de radio: texto medios de comunicación / informar e entreter.

8 A) Expositivo: transmite información acerca dun animal.

B) Descritivo: detalla as características dun lugar.

C) N arrativo: conta unha historia protagonizada por un rapaz e unha rapaza, nun espazo e nun tempo pasado.

35

ión

Obradoiro de Comunicación

U 1

A INFOGRAFÍA

CREAMOS

Unha infografía é unha representación gráfica que presenta visualmente unha información. Combina textos escritos e imaxes, gráficos, pictogramas etc.

Como todo texto, podemos identificar estes elementos:

• Emisor: a entidade, organización ou persoa que a asina.

• Receptor: as persoas ás que vai dirixida.

• Mensaxe: a información que expón.

• Código: signos escritos (letras) e imaxes, cun predominio da imaxe sobre o texto escrito.

• Canle: visual.

infografía Partes dunha n que se presenta.

a informació Titular: resume e directo.

Debe ser breve n necesana toda a explicació Texto: proporcio nta as imaxes. ria, compleme mediante a información visual, contén Corpo: contén diagramas… Tamén información. gráficos, imaxes, para ordenar a números ou palabras a información. onde procede Fonte: indica de infografía. da o nome do autor/a Créditos: sinala

INFOGRAFÍA 1 Fíxate na infografía da páxina esquerda. Completa a información

Lembra que non podes usar imaxes que teñan dereitos de autor.

• Emisor, mensaxe, código, receptor, canle e estrutura do contido.

En pequenos grupos, creade a vosa propia infografía sobre a protección dos océanos, a redución dos plásticos ou outro tema de carácter ambiental. Aquí tedes os pasos necesarios para o proceso.

3

Obradoiro de comunicación: a infografía

Ten en conta

analizando estes aspectos:

2

ac Comunic

E ti que dis? Expoñede ante a clase as vosas propostas.

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Neste apartado coñecerán en profundidade as características das infografías e reflexionarán so­ bre a importancia de organizar a información visualmente, para que a mensaxe sexa clara e che­ gue ao receptor. Valorarán o papel que as infografías poden xogar á hora de presentar un tema de estudo, xa que a información se percibe de maneira máis sinxela e rápida, dunha soa ollada, grazas ao apoio de elementos visuais e de deseños atraentes.

Titular

Texto

Corpo

Fonte

Creditos

24

25

Despois da observación de varios exemplos, o alumnado poñerá en práctica a súa creatividade para elaborar unha infografía sobre un tema medioambiental.

SOLUCIÓNS

Aprendizaxe cooperativa: Grupo nominal Na actividade 2 cada persoa do grupo lerá un aparta­ do e entre todos e todas resolverán as dúbidas que vaian xurdindo.

1

– Emisor: ADEGA. – Mensaxe: o plástico invade os mares e ocasiona graves problemas ambientais.

– Código: lingua galega e imaxes.

E ti que dis?

– Receptor: todas as persoas, especialmente os consumidores.

Nesta actividade oral reforzaremos as habilidades de escoita e de respecto ás opinións dos compañeiros e das compañeiras.

– Canle: visual (cartel).

– Estrutura do contido: visualmente diferéncianse 2 partes. Na parte superior: o problema dos plásticos (os círculos de cor verde); na parte inferior: medidas para evitalos, que se pode facer? (nos círculos de cor escura). Imaxes alusivas aos fondos mariños (peixes), á contami­ nación dos océanos e ás accións a realizar para evitar este problema.

2 Actividade de creación. Resposta aberta.

3 Actividade de exposición.

U 1

2

A palabra

Estudo da Lingua

Lexemas e morfemas

A palabra é a unidade máis pequena mediante a que se expresa unha idea. Na escrita vén delimitada por dous espazos en branco.

Gramática Substantivo

rapaz, rapaza, rapaces

Ten en conta

As palabras variábeis están formadas por dous tipos de elementos: o lexema (ou raíz) e un ou varios morfemas.

Unha familia léxica é o conxunto de palabras que teñen un mesmo lexema (pan, pan-adeiro/a, panadaría, pan-ificar, pan-ificadora).

• O lexema ou raíz é a parte invariábel da palabra e contén o seu significado léxico. Teñen lexema os substantivos, os adxectivos, os verbos e mais a maioría dos adverbios (herba, content-as, observ-aron).

Pronome

el-ela, eles-elas

Adxectivo

fácil, fáciles

Determinante

CLASES DE MORFEMAS FLEXIVOS ou GRAMATICAIS

Verbo

CLASES DE PALABRAS

Forman palabras derivadas e engaden ao lexema significados diversos

ando, andas, andades...

Xénero

Invariábeis Manteñen fixa a súa forma

Conxunción

e, nin, mais...

Preposición

desde, entre, sobre...

Interxección

1

DERIVATIVOS

uns-unhas, este-esta, seus-súas...

Van no final da palabra e achegan información gramatical

Desinencias verbais

Número

masculino / feminino

nen-o, amig-a

singular / plural

tempo, modo, número, persoa

can-s, mar-es

cant-aban

Prefixos

Van antes do lexema

des-contento

Adverbio

Van despois do lexema

human-idade

oh!, ai! ola!...

aí, hoxe, tamén

2 Clasifica estas palabras segundo teñan un só elemento (lexema) ou varios (lexema e morfemas): mulleres

1 Conta as palabras do seguinte poema e clasifícaas en variábeis e invariábeis.

Se queres darme bos agasallos, dáme unha sombra baixo os carballos, dáme as papoulas que hai nos valados, dáme un mar grande e un alto faro (...).

Ana Mª Fernández Versos da tarde laranxa

26

piñeiral

xardín

xardineira

pastelaría

útil

inútil

lonxe

agora

montes

feliz

supermercado

3 Identifica os lexemas destas palabras: bailabamos

doutoras

alumnado

ferreiro

casamento

libraría

difíciles

cantaban

ordenador

amigas

segundos

gatos

4 Completa a táboa no teu caderno. sobriños

mans

humana

contaron

moreno

asomabas

sobriños

Xénero

Número

-o-

-s

5 Clasifica os morfemas en flexivos e derivativos: altos

peixes

soles

montes preacordo

doutores

lavábel

contábel froitería

sufixo e con lexema + sufixo

idespre-

amigas

Desinencias verbais

preparación mirabas

6 Forma palabras derivadas con prefixo + lexema +

Prefixo

Lexema

+

escollegalrealizorden-

-ado/a -idade -able / -ábel -ar

7 Descompón as palabras nos lexemas e morfemas: bisavoas

bidireccional

desconfiabas

antiácido

desinteresado

reconstruíu

interestelar

innavegable

bianual

– Invariables: se, baixo, que, e.

2 – Un elemento (lexema): xardín, útil, lonxe, agora, feliz.

Sufixo

+

Hai vinte e seis palabras.

–V ariables: queres, darme, bos, agasallos, dáme, unha, sombra, baixo, os, carballos, dáme, as, papoulas, hai, nos, valados, un, mar, grande, un, alto, faro.

Sufixos

ACTIVIDADES

ACTIVIDADES

Gramática: a palabra SOLUCIÓNS

• O morfema é a parte da palabra que se une ao lexema e engade unha determinada información (avo-a-s, salt-arás, montañ-ismo).

Variábeis Modifican a terminación para expresar xénero, número, persoa, tempo...

2 a d o Estud lingua

27

–V arios elementos (lexema e morfemas): mulleres, piñeiral, xardineira, inútil, montes, supermercado, pastelería.

3 Bail-, dout-, alumn-, ferr-, cas-, libr-, difícil-, cant-, orden-, amig-, segund-, gat4 Xénero

sobriños

-o-

mans

Número

-s -s

humana

-a

amigas

-a-

-s

contaron moreno

-aron -o

asomabas doutores

-abas -es

5 Flexivos: altos, peixes, mirabas, soles, montes.

Derivativos: preparación, preacordo, lavábel, contábel, froitería.

6 – Escolar, escolaridade, preescolar.

– Legalidade, ilegal, ilegalidade.

– Realizado, realizable/realizábel, irrealizable/ irrealizábel.

– Ordenado, desordenado.

36

Desinencias verbais

7

U 1

2 Estudo da Lingua Gramática

Clases de palabras

ACTIVIDADES

Segundo a súa morfoloxía, as palabras clasifícanse en:

Galego con xeito. Practica cuestións de lingua en anayaeducacion.es.

sol, azul, calor

descontrol camposanto

matogueira

Un lexema + morfemas flexivos.

lúas, totais, pans

luz

moedeiro

contradicir

casamento

Dous lexemas.

parasol, ollomol

Compostas

Derivadas

8 Clasifica segundo a súa morfoloxía as palabras:

Só un lexema Simples

Dous lexemas + morfemas flexivos.

cartafoles, paraugas

Prefixo + lexema (+ morfemas flexivos).

descontrol, contraataques

Lexema + sufixo (+ morfemas flexivos).

cantante, ourensáns

Prefixo + lexema + sufixo (+ morfemas flexivos).

preescolar, internacional

admiración

Compostas

auga

flor

benestar augardente

vacaloura

camposanto

As palabras compostas están formadas por dous ou máis lexemas. Segundo a categoría gramatical á que estes pertenzan, diferenciamos:

chuchamel, vagalume, matarratos, parasol, limpaparabrisas

Sufixos colectivos follaxe

Sufixos profesionais

Sufixos locativos

Sufixos xentilicios

zapateiro

das che suxire a seguinte imaxe:

avo

bidireccional

bi

direccion

desconfiabas

des

confi

antiácido

anti

acid

desinteresado

des

interes

reconstruíu

re

constru

interestelar

inter

estel

ar

innavegable

in

naveg

able

bianual

bi

an

ual

15 Elabora unha sopa de letras con estas palabras: cempés - afialapis - abrelatas - papaventos - paraugas - cortaunllas - tirarrollas

Simple

a

Nº

Desin.

s

al abas o ad

o íu

a

Estudo d lingua

• Fai unha cuadrícula de 10 por 10.

• Enche o resto de casas con outras letras. Lembra que no abecedario galego non temos j, k nin w.

Compostas

Derivadas

luz

camposanto

descontrol

moedeiro

ovella

admiración

contradicir matogueira

Á parte da derivación e da composición, as siglas e os acrónimos son tamén dous procedementos de formación de palabras: cial de Galicia).

• Os acrónimos están formados por fragmentos doutras palabras: covid (COronaVIrus Disease).

Morfema flexivo Xº

SOLUCIÓNS

• As siglas fórmanse coas letras iniciais de varias palabras: DOG (Diario Ofi-

28

Morfema derivativo sufixo

Gramática: clases de palabras

• Coloca as palabras en horizontal e vertical.

11 Indica que palabras simples, compostas ou deriva-

Lexema

bis

auganeve

ruxerruxe

carballeira

agridoce, xordomudo

balonmán lavalouza

aparcadoiro bergantiñá

Morfema derivativo prefixo

bisavoas

8

• do demo • inglesa

14 Analiza do seguinte xeito:

coruñesa

arboredo

ferrolán

ollomol, garda civil, chave inglesa

beira •

• fol

pianista

zapateiro cantante

Verbo (ou palabra invariábel) + substantivo

ano •

ca estas palabras segundo o seu significado: libraría

Adxectivo + adxectivo

• novo • mar

follaxe areal

estrela de mar, pita do monte, arco da vella, coche de cabalos

corporal

• mol

Ex.: salvavidas (verbo + substantivo)

10 Consulta no Apéndice a listaxe dos sufixos e clasifi-

galegofalante, norteafricano, coche patrulla, sofá cama

facial

dentada

carta • chave •

ollo •

catro palabras derivadas de:

As palabras compostas

Substantivo + adxectivo

cabeleira

cabezada

dúas columnas:

Derivadas descontrol

terra

Substantivo + de + substantivo

luceiro

13 Forma palabras compostas unindo os lexemas das cabaliño •

Simples

9 Coa axuda do dicionario, escribe no teu caderno

Substantivo + substantivo

12 De que palabras simples veñen estas derivadas?

Palabra

casamento

(U. Lugrís, Paisaxe metafísica. Parlamento de Galicia)

29

9 Resposta aberta. Suxestión: – Terra: terráqueo, terraplén, terral, extraterrestre, aterrar, terráqueo.

Galego con xeito

– Auga: augacenta, augada.

Nesta presentación aprenderán de maneira sinxela a diferenza entre vogais abertas e pechadas.

– Flor: florista, floreiro, florería/floraría, floración, floreado, florecer...

10

Sufixos colectivos

Sufixos profesionais

Sufixos locativos

Sufixos

xentilicios

zapateiro

libraría

ferrolán

follaxe

pianista

aparcadoiro

coruñesa

arboredo

cantante

bergantiñá

areal carballeira

11

Resposta aberta. Suxestión: – Palabras simples: flor, auga, letras, árbore, cuncha, acueduto…

– Unha composta: cabaliño de mar.

– Derivadas: encerado (taboleiro), raiola.

12 Luceiro (luz), cabeleira (cabelo), facial (face), cabezada (cabeza), dentada (dente), corporal (corpo).

13 Cabaliño do demo, cartafol, chave inglesa, ano novo*, beiramar, ollomol. [*Aclararemos que podemos dicir «ano novo» ou «aninovo»]

14 balonmán (substantivo+substantivo) auganeve (substantivo+substantivo) ruxerruxe (verbo+verbo) benestar (adverbio+verbo) lavalouza (verbo+substantivo) augardente (substantivo+adxectivo) vacaloura (substantivo+adxectivo) camposanto (substantivo+adxectivo) bulebule (verbo+verbo)

15 Actividade de creación.

37

U 1

2 Estudo da Lingua Ortografía

O alfabeto

A sílaba

O alfabeto ou abecedario é o conxunto de todas as letras ordenadas dunha lingua.

Ten en conta As letras son a representación gráfica dos sons que emitimos na fala.

As cinco vogais do noso alfabeto correspóndense con sete sons diferentes na fala: a (casa), e (c[e]do, m[ɛ]l), i (pincho), o (m[o]no, p[ɔ]rta), u (fuso).

Podes consultar na web do Instituto da Lingua Galega a pronuncia destas palabras no Dicionario de pronuncia da lingua galega.

O alfabeto galego está formado por 23 letras (5 vogais e 18 consoantes).

Aa

a

Ii

i

Bb

be

Ll

ele

ce

Mm

eme

Tt

te

de

Nn

ene

Uu

u

Ññ

eñe

Vv

uve

Cc Dd Ee

e

Rr

erre

Ss

ese

Ff

efe

Oo

o

Xx

xe

Gg

gue

Pp

pe

Zz

zeta

Hh

hache

Qq

que

As grafías j (iota), k (ca), w (uve dobre) e y (i grego) non pertencen ao noso alfabeto e só están presentes en palabras procedentes doutras linguas (judo, jazz, karate, kiwi, wifi, jóckey...) e en abreviaturas (kg, km).

Os dígrafos

Ten en conta

ce hache

nh

ene hache

gu

gue u

qu

que u

ele dobre

rr

erre dobre

ll

Segundo a posición da sílaba tónica son agudas (correr), graves (casa), esdrúxulas (máscara) e sobreesdrúxulas (dixéronllelo).

Os encontros vocálicos

DITONGO Dúas vogais nunha mesma sílaba. Unha delas ten que ser i ou u.

Vogal aberta (a, e, o) + vogal pechada (i,u) ditongo decrecente

Vogal pechada (i, u) + vogal aberta (a,e,o) ditongo crecente

Duas vogais pechadas (iu, ui) ditongo homoxéneo

loita, caixa, pouco

linguaxe, suor

puido, triunfo

Un dígrafo é un conxunto de dúas letras que representa un único son na fala. Na nosa lingua hai seis. ch

Segundo o número de sílabas as palabras poden ser monosílabas, bisílabas, trisílabas ou polisílabas.

Unha sílaba é cada grupo de sons que emitimos nun golpe de voz ao pronunciar unha palabra (car-ta). Está formada necesariamente por unha vogal e pode presentar ademais unha ou varias consoantes (cor-po-ral).

HIATO

Os nomes das letras e dos dígrafos teñen xénero masculino: o a , o gue u...

Dúas vogais abertas

Vogal aberta + vogal pechada tónica (i,u)

Dúas vogais pechadas, sendo tónica a segunda

lagoa, area, mágoa

río, frío, túa, saúdo

ruído, viúva, miúdo

ACTIVIDADES

1 Escribe no teu caderno, co artigo diante, o nome das letras ou dos dígrafos de cada palabra: queixo

cabalo

allo

unha

chave

2 Ordena alfabeticamente as seguintes palabras: cama equipo casa cumio cerimonia amizade conspiración cenoria canción equipaxe cifra

3 Ordena as letras e forma as palabras que corresponden ás imaxes: azma rvoaic axceier lmreo

4 Forma todas as palabras posíbeis completando o oco con diferentes letras: ...asa

...esa

...ola

...ato

cada chanzo unha letra por outra. Ten en conta que só podes variar unha letra —vogal ou consoante— e podes variar a orde das letras restantes.

C

actuou, averigüei, fieis

...ento

5 Completa no caderno a escaleira cambiando en

A

S

P

A

S

P

O

O

T

A

...

...

...

0

ACTIVIDADES

6 Divide en sílabas, subliña a sílaba tónica e clasifica

gundo conteñan ditongo, tritongo ou hiato:

correa

vítima

maniotas

causa

minguou

areais

azuis

comunicar

código

cómic

animais

conciencia

fieitos

puír

morea

aguia loita

contros vocálicos:

lomil

8 Divide en sílabas estas palabras e clasifícaas se-

as palabras en agudas, graves e esdrúxulas: atención

7 Relaciona estas palabras cos correspondentes en...

SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS No referente ao alfabeto, cómpre facer énfase en cuestións como o xénero masculino das letras, o nome daquelas que difiren máis do castelán e a ausencia de j, k, w e y no galego. Polo demais, paga a pena tratar detidamente o concepto de dígrafo pola relevancia que terán máis adiante algúns como o gu ou o nh.

TRITONGO Tres vogais na mesma sílaba. As dos extremos son i ou u.

Dúas vogais que pertencen a sílabas diferentes.

a

Estudo d lingua

Ortografía

moa

causa

xeito

ruído

pausa

súa

loa

rúa

muíño

mámoa

au

úa

9 Clasifica os encontros vocálicos do exercicio anterior en ditongos crecentes e hiatos.

lúa feito

ui

oa

ei

Ditongos Diptongos crecentes crecentes

Por outro lado, como punto de partida para o apartado de ortografía, convén non perder de vista a importancia da lectura como instrumento imprescindible para unha ortografía correcta.

Hiatos Hiatos

31

30

SOLUCIÓNS Galego con xeito Nesta presentación aprenderán de maneira sinxela a diferenza entre vogais abertas e pechadas.

O alfabeto - Os dígrafos

1

Queixo: o que u, o e, o i, o xe, o o.

Cabalo: o ce, o a, o be, o a, o ele, o o.

Allo: o a, o ele dobre, o o.

Unha: o u, o ene hache, o a.

Chave: o ce hache, o a, o uve, o e.

2 Amizade, antigüidade, cama, canción, casa, cenoria, cerimonia, cifra, conspiración, cumio, equipaxe, equipo.

3 Mazá, acivro, cereixa, merlo, millo.

4 – Casa, gasa, masa, nasa, pasa, rasa.

– Cesa, desa, mesa, nesa, pesa, tesa.

– Bola, cola, Lola, mola, pola, rola, sola, tola.

– Cato, dato, fato, gato, mato, nato, pato, rato, xato.

– Cento, fento, lento, tento, vento.

5 Resposta libre.

A sílaba

6

Agudas

Graves

Esdrúxulas

co-mu-ni-car

co-rre-a

ví-ti-ma

a-ni-mais

loi-ta

có-di-go

a-guia ma-nio-tas có-mic

7 – au: causa, pausa.

– uí: ruído, muíño.

– ei: xeito, feito.

– úa: lúa, súa, rúa.

– oa: moa, loa, lagoa.

8

Ditongo

Tritongo a-ve-ri-güei

cons-tru-í-mos

con-di-cio-nar

fiei-tos

má-go-a

cons-pi-ra-ción

ca-suais

ru-í-do

con-cien-cia

9

la-go-a

Ditongo crecente au, ei

38

Hiato

cau-sa

Hiato uí, úa, oa

3

U 1

3

O texto literario

Literatura

ACTIVIDADES

O texto literario é unha forma de expresión artística que transmite sensacións, sentimentos e emocións a través das palabras.

O texto literario

1 Explica por que este é un texto literario.

Cruzou as fronteiras da cidade un mércores. O sol estaba a piques de desaparecer na liña do horizonte e a néboa era unha criatura ciclópea que por momentos semellaba aumentar de tamaño. Ágata inspirou ata encherse por completo das sensacións que lle provocaba aquela urbe.

—Xa estou aquí, Cornelia.

Sucou o ceo a toda velocidade, cunha única idea latexando con forza no seu cerebro: volver abrazar a León. Dicirlle quérote. Atreverse a vivir. Pasou a rentes das torres do palacio de Wendy.

—Canto vos botei de menos— bisbou, dirixíndose a aquela construción que formaba parte da súa paisaxe interior.

Os escritores e escritoras empregan as palabras para crear un texto atractivo e estético, que entreteña e emocione os lectores.

Características do texto literario:

• Presenta un mundo de ficción no que se moven uns personaxes nacidos da imaxinación do autor.

• Emprega unha lingua coidada e especial, con recursos estilísticos como a metáfora, a comparación, a personificación etc. É dicir, céntrase nas formas estéticas, poéticas e lúdicas da linguaxe. O importante non é só o que se conta senón tamén como se conta.

COMPARACIÓN: Establece unha semellanza entre dous elementos que teñen certo parecido. Ex.: cabelo negro coma a noite.

a) Acorado e roibo durmíase o día, coa testa deitada no colo da ría.

As obras literarias clasifícanse en tres xéneros principais: personaxes nun espazo e nun tempo. Adoitan estar escritos en prosa. Son obras narrativas a novela, o conto, a lenda, o mito, a fábula...

Outorga aos seres inanimados e animais calidades propias dos seres humanos. Ex.: O vento canta.

• Poesía. Textos que expresan emocións, sentimentos, estados de ánimo do

METÁFORA:

• Teatro.

Identifica un elemento con outro co que ten algo en común. Ex.: as perlas da túa boca (= os teus dentes.)

Luís Amado Carballo

Fora raro comezar o curso sen aquela sensación de novidade típica dos primeiros días de clase de todos os anos. Xa sabedes: os nervios no estómago a noite antes, decidir que te vas poñer, a escolla do material escolar —acompañada sempre dos que caro vai todo da túa nai ao sacar a carteira para pagar na librería— e todas esas cousas. Nada diso me ilusionaba xa. Unha semana, quince días despois do primeiro timbre que sinalaba o comezo das clases, a rutina estaba xa de novo instalada na miña vida.

Obras creadas para seren representadas diante dun público por uns actores e actrices mediante diálogos. Poden estar escritas en prosa ou en verso. Son obras dramáticas a comedia, a traxedia, o drama, o sainete... c)

Novela

Narración longa, con numerosos personaxes e diferentes espazos.

Hai varias clases de novelas: de aventuras, de misterio, históricas, fantásticas, realistas, de ciencia ficción, policiais...

Relato

Narración breve de temática moi variada. Pode ser conto popular de tradición oral ou conto literario.

Fábula

Narración breve, en prosa ou en verso, protagonizada por animais e que remata cunha sentenza.

Lenda

Narración que conta algún feito extraordinario que explica a orixe dalgún elemento natural: unha lagoa, un castro...

CELIDONIA: (Berra) Médicoooo! Un médico.....! Hai algún médico na sala?

RAPAZ 4º: (Dende o patio de butacas) Como vai haber un médico, se o papou o xigante hai tres días?

MOZA 2ª: E de sobremesa papou tamén o boticario!

CELIDONIA: (Ao Morcego) Vaia! E agora, que vai facer vostede?

MORCEGO: (Preocupado) Non sei... Vou aviado. [...] (Bótalle unha ollada a Celidonia) E vostede..., non é por molestar, pero coa pinta que ten... Non será unha bruxa?

CELIDONIA: Si, señor. É vostede moi agudo. Pero, se pensa que podo ter un remedio para o seu xigante, vai dado.

Narración de feitos marabillosos protagonizada por seres sobrenaturais: deuses, heroes...

O autor expresa as súas sensacións/sentimentos/emocións

Chus Pereiro, Mamasiña, que medo!

Presenta un mundo de ficción.

3 Identifica no texto a) os recursos seguintes:

Subxéneros teatrais Comedia

Texto dramático con tema alegre ou humorístico e final feliz.

Traxedia

Texto dramático no que os personaxes loitan contra un destino adverso e o desenlace é tráxico.

Drama

Emprega adxectivos e metáforas (a néboa era unha criatura ciclópea)

Iria Misa, Xa non estou aquí

Subxéneros narrativos

Texto dramático que presenta temas menos graves ca a traxedia e contén elementos cómicos.

Emprega unha lingua coidada e fermosa.

O máis importante é a información que transmite.

b)

eu poético. Adoitan estar escritos en verso e teñen ritmo e musicalidade.

Son obras líricas o soneto, a copla, o romance...

Mito

1

racterísticas de cada un.

• Narrativa. Textos literarios que contan unha historia que lles sucede a uns

PERSONIFICACIÓN:

O texto literario SOLUCIÓNS

Ledicia Costas, A balada dos unicornios

2 Indica a que xénero pertencen estes textos. Escribe no caderno as ca-

Os xéneros literarios

Literatura

• Personificacións.

• Metáforas.

4

Creación. Escolle un dos textos anteriores e continúao no teu caderno, mantendo as características propias do seu xénero.

32

33

2

a) Xénero lírico: expresa as sensacións do autor. Está escrito en verso. b) Xénero narrativo: está escrito en prosa. Conta a historia que lle sucede a unha personaxe. c) X énero dramático: é un texto dialogado entre varios personaxes. Está pensado para repre­ sentar sobre un escenario.

Creación Na actividade 4 poñerán en práctica os seus coñece­ mentos sobre os diferentes textos literarios e conver­ tiranse en escritores e escritoras.

3

– Metáforas: colo da ría.

4

Recorda seleccionar o material de traballo desta unidade para o teu portafolio.

U 1

1 Le atentamente este texto e realiza as actividades. a) Microplásticos, micropartículas, nanopartículas e nanómetros comezan por prefixos. Que significado teñen? Cal é máis pequeno?

Un océano de plástico no fondo do océano Arredor de oito millóns de toneladas de plástico acaban no océano anualmente. A comunidade científica calcula que en 20 anos nos mares do mundo haberá menos peixes que plástico. Mais o que abrolla á superficie tan só representa 1% do total: o restante xa é unha partícula de sedimento máis Fernando arrizado

5 de maio de 2020

Hai máis dunha década que a comunidade científica vén alertando do desafío ambiental que supón a contaminación con plástico dos océanos. Esta afecta á fauna e á flora mariñas, aos hábitats e aos ecosistemas. Mais non só isto: as nanopartículas de plástico acaban por chegar aos seres humanos a través da inxestión de peixe ou por outras vías. [...]

Un sedimento máis Segundo o Programa das Nacións Unidas para o Ambiente, arredor de oito millóns toneladas de plástico acaban nos océanos cada ano, en moitos casos a través dos ríos. De continuar a tendencia, a comunidade científica calcula que para 2050 superará a cantidade existente de peixes.

Series documentais como Blue Planet, con imaxes de golfiños xogando con bolsas de plástico, tiveron un efecto positivo entre a poboación, e as autoridades comezaron a tomar medidas para reducir ou eliminar o uso destas bolsas, o das pallas para sorber líquidos e o doutros elementos do mesmo material dun só uso.

Porén, o plástico máis visíbel que abrolla á superficie do mar representa menos de 1%. O 99% restante fica nas profundidades mariñas xunto coa área, o lodo e os nutrientes. […]

Dobre ameaza tóxica As pequenas partículas de plástico son especialmente perigosas xa que son facilmente inxeridas e absorbidas polo aparato dixestivo e, desta maneira, poden acabar penetrando en órganos e tecidos dos organismos a través dos fluídos corporais. A partir de aí, entran na cadea trófica —a cadea alimenticia— que ten o ser humano como último elo. Ademais, moitas destas nano ou micropartículas, minúsculas e case invisíbeis ao ollo humano, están contaminadas á súa vez por produtos químicos que as fan dobremente tóxicas.

As que non chegan aos 5 milímetros de lonxitude son denominadas microplásticos. As máis pequenas, cun tamaño igual ou menor a 100 nanómetros (1/10.000 mm), chámanse nanoplásticos, tan diminutos que son imposíbeis de ver sen o uso de instrumentos ópticos especiais. https://www.nosdiario.gal

b) Quen é o autor? En que medio foi publicado?

Cando?

g) Divide en sílabas as palabras deste fragmento do texto: Hai máis dunha década que a comunidade científica vén alertando do desafío ambiental que supón a contaminación con plástico. h) Localiza no texto anterior:

c) O texto divídese en tres partes: un titular, un breve resumo e a exposición do contido repartida en tres partes.

e) Cal é o obxectivo do texto?

2. Catro ditongos.

3. Dous hiatos.

4. Catro palabras esdrúxulas. i) Clasifica as palabras subliñadas segundo sexan variábeis ou invariábeis: Segundo o Programa das Nacións Unidas para o Medio Ambiente, arredor de oito toneladas de plástico acaban nos océanos cada ano.

1. Concienciar dun problema ambiental.

2. Protestar pola contaminación dos océanos.

3. Explicar o proceso dos plásticos vertidos. f) Resume o contido do texto.

l) Divide en lexemas e morfemas as palabras variábeis do exercicio anterior.

REFLEXIONA Para mellorar as nosas destrezas comunicativas podemos empezar a reflexionar sobre o uso que lle damos á lingua en diferentes contextos e que nos gustaría compartir con outras persoas.

Reflexiona de xeito individual e comparte despois en grupo a seguinte valoración sobre as actividades 1, 2, 3, 4 e 5 da secuencia de aprendizaxe.

Aspectos

Totalmente conseguido

Bastante conseguido

Conseguido

Comprende e aplica 1

a) Todas eles refiren cantidades moi pequenas. «Nano» é máis pequeno que «Micro»: 1 Micro = mil Nano. Milímetro = milésima parte dun metro; micrómetro = milésima parte dun milí­ metro; nanómetro = milésima parte dun micrómetro.

Case conseguido

b) O autor é Fernando Arrizado. Foi publicado na edición dixital do xornal Nós diario o día 5 de maio de 2020, ás 10:19 horas.

Achego suficiente información para empezar o proxecto de investigación.

Reflexiono sobre o uso que se dá á lingua.

Traballei os elementos da comunicación.

Comprendín o uso diferente que se pode facer dunha lingua segundo as variacións lingüísticas, xeográficas e/ou históricas, a partir das nosas experiencias.

Comparto as miñas ideas de forma clara, exprésome con respecto e corrección.

Comprendín que é a linguaxe literaria mediante varios exemplos ao longo do proxecto.

c) – Titular (en letra negriña e tamaño moi grande): «Un océano de plástico no fondo do mar».

PON A PROBA AS TÚAS COMPETENCIAS Realiza a autoavaliación competencial incluída en anayaeducacion.es.

34

Resposta aberta. Actividade de creación.

SOLUCIÓNS

1. Dous dígrafos.

• Localízaas guiándote pola letra empregada. d) Por que son tan perigosas as pequenas partículas de plástico?

– Personificacións: o día dorme, o día ten testa, a ría ten colo.

–B reve resumo do contido, en tres oracións escritas con letra negriña e tamaño grande: Arredor de oito millóns de toneladas de plástico acaban no océano anualmente. A co­ munidade científica calcula que en 20 anos nos mares do mundo haberá menos peixes que plástico. Mais o que abrolla á superficie tan só representa 1% do total: o restante xa é unha partícula de sedimento máis

35

O portafolio A elaboración dun portafolio é unha proposta autoa­ valiativa que lle permite ao alumnado realizar unha reflexión persoal e crítica sobre o seu progreso aca­ démico e sobre outros aspectos relacionados con to­ das as competencias que debe adquirir.

Mapa conceptual Esquema visual e interactivo sobre os principais con­ tidos da unidade.

– Corpo do texto en cinco parágrafos: 1: primeiro parágrafo, 2: parágrafos 2-3-4 coa epígrafe «Un sedimento máis», 3: parágra­ fos 5 e 6, coa epígrafe «Dobre ameaza tóxica». d) Porque son inxeridas polo aparato dixestivo dos peixes, penetran na cadea trófica e aca­ ban nos estómagos das persoas que comen os peixes. e) 1) Concienciar dun problema ambiental.

Prestaches atención?

Cuestionario sobre a unidade.

Autoavaliación competencial

f) Resposta aberta. g) Hai, máis, dunh-a, dé-ca-da, que, a, co-mu-ni-da-de, cien-tí-fi-ca, vén, a-ler-tan-do, do, desa-fí-o, am-bien-tal, que, su-pón, a, con-ta-mi-na-ción, con, plás-ti-co, dos, o-cé-a-nos. h) 1. Dígrafos: dunha, que.

Actividade dixital de para ser conscientes do nivel de adquisición de competencias.

2. Ditongos: máis, científica, ambiental, contaminación.

3. Hiatos: desafío, océanos.

4. Esdrúxulas: década, científica, plástico, océanos. i) Variables: unidas, acaban, ano.

Invariables: segundo, para, arredor, oito, cada. l)

Lexema

Morfema Morfema gramatical de xénero e/ou número

unid

Morfema gramatical de tempo, modo, número e persoa

as

acab

an

ano

Reflexiona Actividade de reflexión sobre a propia aprendizaxe.

Pon a proba as túas competencias Actividade de autovaliación competencial.

39

© GRUPO ANAYA, S.A., 2022 - C/ Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid.

Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que establece penas de prisión e/ou multas, amais das correspondentes indemnizacións por perdas e danos, para quen reproduza, plaxie, distribúa ou comunique publicamente, en todo ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.