OBSERVAZIUNS DA LA NATÜRA

AVRIGL

A naiva e sbischa düraunt il prüm di dal mais cun però darcho be intuorn 7 cm naiv. Als 7 avrigl cumainzan las prümas anemonas e minchülettas a flurir. Culla plövgia ferma saira dals 8 avrigl, bandunan ils giasts la val. Cun temperaturas fraidas da -7 gros cumainzan las lavuors tar la rundella Curtins (Kreisel Mitte) als 11 avrigl. L’hotel Süsom Surlej vain strat giò e do lö per nouvas chesas d’abiter. Ils aviöls svoulan già scu ils nars e giodan il bels dis da prümavaira. Il glatsch süls lejs cumainzan a sdriegler. Ils pros sun alvs in flur da la minchületta ed ils chavriäls as muossan la saira. Als 23 avrigl plouva que ed ils lejs sun libers dal glatsch, l’an aunz d’eira que pür als 10 meg.

GÜN

Meg

Que s ’oda il cucu vi l’Albanella. Ils pros sun bels verds per cumanzer il mais meg. L’ora es però auncha pütost quella d’avrigl – variabla e plövgia ligera. Als 9 meg sun las prümas vachas our sül pascul e’s laschan guster l’erva frascha. La natüra pera dad esser almain 10 dis pü inavaunt cu’l solit. Cun tuns e sajettas es als 13 meg gnieu il prüm temporel sur nos cumün. Üna barcha da pas-cha evra la stagiun süls lejs; pü bod d’eiran que adüna var 30 barchas. L’üert es pront düraunt ils dis dals senchs da glatsch ho que cun temperaturas modestas. Bels dis da prümavaira las alguer la naiv fin sü ot e portan grandas chaluors giò la Bassa. Ils chöds sulvedis chauntan aunch’adüna suot las Plattas. Fin als 24 meg do que adüna darcho temporels, uschè cha la pizza da las muntagnas es alva fin a l’otezza da la Tscheppa.

Ils prüms büts da las grusaidas as muossan suot l’Alp, zieva cha’l meg d’eira chod cun temperaturas da recors impustüt eir giò la Bassa (34.5 gros). La natüra es aunch’adüna ouravaunt. Vi da las Blais as vezza ils prüms gizins da Chamuotsch e tschiervs. Il 6 gün cumainza cun tschiera. Las grusaidas flurischan dapertuot, ed eir que bod duos eivnas pü bod cu üsito. Adüna darcho temporels e dis fras-chs intuons la fraidüra da las nuorsas. Als 11 gün coloniseschan las vachas da lat l’Alp Margun. Dis da bellezza cun temperaturas da var 23 gros. Giò dal Murtèl vain, causa il sdriegler dal glatsch etern, adüna darcho bgera crappa. Sül lej es bger traffic, siand cha’l vent da Malöggia boffa fern. Als 20 gün es, cun 36.6 gros, il di il pü chod in Svizra – granda süttina. A Silvaplauna sun las temperaturas agreablas. Il flüm Po i’l Italia dal Nord es bod süt. Ils culasischems portan enorm bgera flur, chi so, forsa do que bgera naiv quist inviern. Que d’eira il gün pü chod, daspö cha vegnan masüredas las temperaturas.

L Gl

La bell’ora ed adüna darcho üna plövgia laschan crescher tuot üert, gradius. Als 6 lügl ho lö il picnic dals attempos illa chamanna Paravicini a Surlej. La societed da duonnas organischescha quist evenimaint tradiziunel per l’ultima vouta. Il cuntadins paun fer cun fain cun cundiziuns ideelas. Ün luf in Val Fex mazza üna nuorsa. Als 23 lügl do que ün ferm temporel, ma la plövgia fo bain. Ad es adüna bel e chod, granda süttina in tuot l’Europa. La racolta da meil d’es fich buna e vasta, Dorigo maina, sün 2 ’ 000 meters sur mer, l’apicultura la pü ota in Europa.

Avuost

Ün di fich bel e chod per la Festa Granda als 1. avuost in cumün. Bgers indigens e giasts as haun radunos sülla Plazza dal Güglia per festager la festa federela. Il di vain glivra serro giò cun ün temporel cuort. Ils prüms dis dal mais sun bels e cun 26 gros fich chods. Il Lej da Silvaplauna muossa 18 gros ed a La Punt s ’ ho observo ün uors. A resta bel, bger sulagl e pochas nüvlas. Quista sted vain già commenteda scu sted la pü choda dals ultims 500 ans in Europa. Als 15 avuost plouva que finelmaing ün pô. La val da la vart sulagliva es melna scu in settember. Vers la fin dal mais as müda la natüra eir in val cleramaing vers utuon. La bunura es adüna darcho tschiera ed ad es main chod. In tschertas regiuns haun las temperaturas chodas chaschuno grands problems d’ova. As fo dafatta pissers per ün eventuela s-charsdet da forza electrica.

Settember

La chatscha cumainza cun plövgia ferma. Pür als 6 settember darcho ün di sulagliv. Als 12 settember as muossa la prüma pruïna süls pros. Las alps vegnan bod s-chargedas ed il luf ho darcho s-charpo trais nuorsas in Val Fex. In Grischun s ’innumbra almain set famiglias da luf. Las temperaturas restan bassas ed als 25 settember vain la prüma naiv fin sün 2 ’ 200 meters. Ils larschs cumainzan a gnir mellans. Il mais settember s ’ ho musso masdo cun ora da sted ed utuon cun bgera plövgia.