Herkomst van een aantal bolgewassen
Hoe zijn bloembollen in Nederland gekomen?
Interessante feiten over de weg naar bekendheid als symbool voor Nederland, naast molens en klompen.
Herkomst van de tulp
Turkije
De reis begon in Turkije
Turkse sultan Süleyman I
Ghislain de Busbecq (zaden naar Wenen)
Carolus Clusius (Hof van Wenen)
Carolus Clusius
Botanicus aan het Hof van Wenen
Beschrijft bloemen & planten
In 1583 beschrijft Clusius
34 vormen van tulpen
Gebroken of bonte tulp
Clusius maakt melding van ‘gebroken tulpen’. (Gebroken ten gevolge van een virusziekte - deze oorzaak was toen nog niet bekend).
De bloemen vertonen gevlamde patronen die veel meer in trek waren dan de eenkleurige tulpen.
Hortus Leiden
De komst van Clusius in 1592 naar Leiden was waarschijnlijk het begin van de bloembollencultuur. In 1593 werd hij de eerste directeur van de Hortus Botanicus. In 1594 werd onder zijn leiding een begin gemaakt met de aanleg van de Hortus Botanicus en plantte Clusius de 1e tulpen.
Tulpomania
Jan Breughel II (1601-1678).
Allegorie op de Tulpomanie, 1637.
De aap, die in de 17e eeuw gold als het zinnebeeld van de ijdelheid en domheid, wordt hier gebruikt om de speculanten in tulpenbollen belachelijk te maken………..
Tulpomania
Apen als dwaze
tulpenhandelaren die geld tellen… rechts aan tafel.
Met dinerende apen (links) werd het ‘smullen en suypen’ van floristen aan de kaak gesteld.
Windhandel
Schilder Hendrik Gerrit zoon Pot (1585-1657)
De Mallewagen, spotprent op de windhandel in tulpen.
De wagen is getekend naar de zeilwagen van natuurkundige Simon
Stevin.
Windhandel
Bloemgodin Flora met 3 tulpen in haar hand, de beroemde Semper Augustus, Generaal Bol en Admirael van Hoorn.
Windhandel
Drie mannen met kap (‘Flora’s Zottekap): Leegwagen, Graegrijck en Leckerbaard.
In het gezelschap van 2 dames: Vergaeral en Ydel
Hope…
De laatste heeft een vogel aan een draad die ontsnapt!
‘Ydelehopeontflogen’
Ongeveer 1100
In een Italiaanse bijbel zijn de initialen van de tulpen verwerkt.
Tijdtafel tulp
12e eeuw
Omar Khayam schrijft een gedicht over tulpen.
13e eeuw
Onder Süleyman I vindt de Tulpenmania in Turkije plaats.
1557
Eerste tekening van een tulp in West-Europa.
1561
Eerste boek waarin tulp is afgebeeld (C. Gesner).
1568
Eerste afbeelding in een Nederlands boek van een tulp (R. Dodoens Cruydtboeck).
1581
Matthias de ‘l Obel beschrijft in zijn Cruydtboeck al 41 verschillende tulpen.
Tijdtafel tulp
1593
Carolus Clusius plant in de Leidse Hortus de eerste tulp.
1594
De eerste tulpen bloeien in Nederland.
1600-1650
De tulp als exclusieve tuinplant. Aanplant vindt plaats op strategische punten in de tuin.
1600
Vestiging van de eerste kwekerijen ten zuiden van Haarlem, met name langs de Wagenweg en de Kleine Houtweg. Deze alleenheerschappij zou zo’n 150 jaar stand houden.
1612
Emanuel Sweerts geeft de eerste handelscatalogus uit, met onder andere tulpen.
Tijdtafel tulp
1610-1637
Ontstaan van een levendige handel in tulpenbollen, mondt uit in de ‘tulpenwindhandel’. Met name in de periode 1623 tot 1637 lopen de prijzen sterk op. Voorbeeld: ‘Semper Augustus’ kost in 1624 ƒ 1.200, = per bol, in 1625 ƒ 3.000,=, in 1633 ƒ 5.000,= en in 1637 kosten 3 bollen ƒ 30.000,=. Ter vergelijking: een Amsterdams grachtenpand kostte toentertijd ƒ 10.000,=. Deze periode mag veel aandacht krijgen. Sindsdien heeft er in Nederland niet meer een dergelijke windhandel plaatsgevonden.
1630
De eerste parkiettulp wordt beschreven.
1650
De firma Voorhelm vestigt zich in Haarlem.
1651
In Parijs verschijnt er een tulpenlijst van P. Morin.
Tijdtafel tulp
Rond 1650
Gevlamde tulpen geschilderd door de Nederlandse schilder
Judith Leyster (1609-1660), leerlinge van Frans Hals.
Tijdtafel tulp
1661
De Keurvorst van Brandenburg vermeldt in een beschrijving 126
verschillende tulpen.
1700-1730
Grote tulpentijd in Turkije. Mohammed Lalizai is de grote tulpenliefhebber. In die tijd importeert Turkije duizenden bollen uit Nederland.
1734
Samenspraak van Waermondt en Gaergoedt over de tulpenwindhandel wordt opnieuw uitgegeven. Nu vanwege een dreigende hyacintenwindhandel.
1750
Introductie van de tulp ‘Keizerskroon’ (nu nog geteeld op 2,3 ha).
Tijdtafel tulp
19e eeuw
De teelt breidt zich uit, in eerste instantie richting Overveen en Bloemendaal, in de tweede helft van de negentiende eeuw richting Hillegom, Lisse en Noordwijk. De tulp viel in die tijd onder de groep ‘bijgoed’. Alleen hyacinten vielen onder de term ‘bollen’.
1815
Introductie van de tulp ‘Couleur Cardinal’, vandaag de dag nog geteeld met een groot aantal mutanten als ‘Arma’ en ‘Prinses Irene’.
1849
J.B. van der Schoot is de eerste bollenreiziger naar de Verenigde Staten. Wel is er al handel met de VS in de 18e eeuw.
1860
Introductie van de geurende tulp ‘Prins van Oostenrijk’ en de dubbele vroege tulp ‘Murillo’.
1872
Vondst van de tulp greigii. Deze komt via P.L. Graeber naar C.G. van Tubergen, die voor verdere introductie zorgt.
Tijdtafel tulp
1877
E.A. Regel beschrijft Tulipa kaufmanniana.
1898
Introductie van de Enkele Late tulp ‘Bartigon’. Deze tulp is uitgegroeid tot een van de meest geteelde tulpen.
1914-1915
Eerste geclassificeerde lijst van tulpen namen. Indeling onder meer in bloeitijd, maar ook naar vorm en mate van bloembreking.
1943
D.W. Lefeber vindt als resultaat van kruisingen enorme rode
tulpen, de zogenaamde Darwinhybriden. Meest bekend wordt de ‘Apeldoorn’.
Herkomst van de narcis
Griekse mythologie
Narkissos: zoon van Kephissos en Leirope
Onbeantwoorde liefde van nimf Echo
Narkissos werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld in het water
Hij stierf uit frustratie over de onbeantwoorde liefde in de weerspiegeling
Linnaeus
Waar Narkissos verdronk ontsproot een bloem
door Linnaeus ‘Narcist’ genoemd en in 1753 door Linnaeus beschreven
afgeleid van het Griekse woord narkaoo = verdoven, want de narcis heeft narcotiserende eigenschappen
Narcissus
Van narcissen zijn een dertig soorten bekend. Daarnaast zijn er duizenden cultivars.
Een narcis is herkenbaar door de twee onderdelen waaruit de bloem is gevormd: het bloemdek bestaand uit 6 bloemblaadjes en de kroon, trompet of cup.
Weetjes
Veel cultivars (gekweekte vormen) zijn
geschikt voor verwildering of meerjarenbloei
Andere naam voor narcis is sprokkelbloem
Assortiment is verdeeld in 13 groepen
Oorspronkelijke verspreidingsgebied Europa, Noord-Afrika, China, Japan en Zuid-West
Azië
Alle narcissen bevatten het uiterst giftige
alkaloide lycorine (bol & blad)
Herkomst van de hyacint
Oorsprong hyacint
Centraal en zuid Turkije, Noordwest Syrië en Libanon
1662 in bloei gezien door L’Obel in Padua
Clusius ontving de hyacint rechtstreeks
uit Byzanthium
1565 was de hyacint al bekend in zuiden van Nederland
Aantallen
Begin 18e eeuw meer dan 100 verschillende soorten bekend
Belangrijkste afnemer
Madame de Pompadour voor tuinen Franse hof
In loop der eeuwen zijn er meer dan 4000 verschillende hyacinten geweest
Herkomst van de Dahlia
Oorsprong Dahlia
Komt van oorsprong uit Mexico (Dahliapinnata)
De Azteken gebruikten de knollen als veevoer en als medicijn
In Mexico werden de planten
3 tot 6 meter hoog
1789 geplant in Madrid, Koninklijke tuin
De naam komt van de Zweedse
botanicus A. Dahl (leerling Linnaeus)
Aantallen
Kweken lukte niet tot de knollen in de
Berlijnse botanische tuin kwamen (1804)
1806 een collectie van 55 soorten
Na 1820 ontstaan meer dubbele soorten door Nederlandse kwekers
Internationale teelt, rondom 1900
ontstaan verschillende groepen in vorm
Meer dan 62.000 verschillende cultivars
Herkomst van de lelie
Eén van de oudste bolgewassen
Oorsprong lelie
In oude geschriften en op afbeeldingen van 2000-1500 jaar voor Christus
Madonnalelie (L.candidum)
oorsprong rond de Middellandse Zee
Botanische lelies staan in China en Japan al duizenden jaren op de eettafel
roggelelie - inheemse lelie NL
Vorm bol zegt iets over herkomst
Oorsprong lelie
Lodewijk XVIII stichtte in 1814 de Ordre du Lys, een zilveren lelie op witte band.
tot ver in de 20e eeuw tuinplant
Jan de Graaf (Oregon USA) veredelen, 1950 Midcentury hybriden
1960-1970 Jan de Graad kruising Oriental lelies
Eind 20e en begin 21e eeuw meer kruisingsgroepen
Aantallen
Door weefselkweek snelle introductie nieuwe cultivars
Bloementeelt is belangrijk
100 species, duizenden cultivars geregistreerd
snelle ontwikkeling door weefselkweek
Herkomst van een aantal bolgewassen
